Messi SPR

FIZYKA DLA GIMNAZJUM
PORADNIK DLA NAUCZYCIELI
Cz XX
Wszelkie prawa zastrzeone. Materiay wolno kopiowa tylko do uytku wewntrzszkolnego.
Kr akw 2006
ZamKor
wsplny cel...
Spis treci
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Sprawdziany do rozdziau O prdzie elektrycznym . . . . . . . . . . . . . 7
Sprawdziany do rozdziau O zjawiskach magnetyczych . . . . . . . . . . 32
Katarzyna Nessing, Karty pracy z podrcznikiem Zrozumie wiat cz 3,
Rozdzia 11 i 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Rozwizania zada z zeszytu przedmiotowo-wiczeniowego 3B
do podrcznika Zrozumie wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Copyright by ZamKor
ul. Tetmajera 19, 31-352 Krakw
tel./faks (0 prefiks 12) 623-25-00
e-mail: zamkor@zamkor.pl
Drogie Koleanki, drodzy Koledzy,

Dwudziesta cz poradnika zawiera materiay pomocnicze do realizacji rozdziaw:
11. O prdzie elektrycznym i 12. O zjawiskach magnetycznych podrcznika "Zrozumie
wiat' cz 3.
Zarwno sprawdziany, jak i karty pracy mog by take uywane przez nauczycieli korzystajcych z podrcznikw M.R. Rozenbajgierw.
Do akceptacji MEN zostaa wysana ostatnia, czwarta cz podrcznika Zrozumie wiat.
Niemal poow tej ksiki stanowi materia powtrzeniowy. Zamieszczenie takiego materiau
w podrczniku ma pomc nauczycielowi w usystematyzowaniu wiedzy i umiejtnoci uczniw
przed egzaminem. Podczas wiosennych spotka z nauczycielami bdziemy t ksik dawa
w prezencie. Liczymy na Pastwa uwagi, ktre pomog nam ulepsza realizacj tego nowatorskiego pomysu. Na spotkaniach bdziemy take demonstrowa niektre dowiadczenia z teczki
przygotowanej dla pierwszego etapu nauczania. Dla nauczycieli fizyki korzystajcych z naszych
podrcznikw bdzie dostpna w cenie z rabatem.
Do tej ostatniej czci podrcznika Zrozumie wiat planujemy wydanie tylko jednego zeszytu przedmiotowo-wiczeniowego. Bdzie on zawiera pytania i zadania uatwiajce realizacj
optyki i elementw fizyki jdrowej. Uwaamy, e w samym podrczniku jest tyle zada powtrzeniowych, e do tej jego czci zeszyt wiczeniowy jest zbyteczny.
W przygotowaniu jest natomiast ksika Przepustka do liceum zawierajca zgrupowane
wedug standardw zadania z matematyki, fizyki, chemii, biologii i geografii. Bd mogli z niej
korzysta obecni uczniowie klas drugich, przygotowujc si do egzaminu w roku 2008. O ukazaniu si tej ksiki poinformujemy na stronie internetowej i w comiesicznym biuletynie.
Na koniec wana uwaga. Zwrcilicie Pastwo uwag, e w opracowaniu pana Rafaa Rutkowskiego zamieszczonym w poradniku XIX, nie znalazy si dwa zadania z egzaminu w 2005,
ktre okazay si bardzo trudne dla uczniw. S to zadania 28 i 29:
Informacje i tabela do zada 28. i 29.
Most zbudowany jest z przse o dugoci 10 m kade. Przso pod wpywem wzrostu temperatury wydua si. Przyrost tego wyduenia jest wprost proporcjonalny do przyrostu temperatury. Warto przyrostu dugoci przsa dla wybranych wartoci przyrostu temperatury przedstawia ponisza tabela.
Przyrost temperatury Dt ( C)
10
przyrost dugoci prta Dl (mm)
30
45
4,5
Zadanie 28. (01)

Wpisz do tabeli brakujc warto przyrostu dugoci przsa.
Copyright by ZamKor
Zadanie 29. (02)

Zapisz zaleno przyrostu dugoci przsa ( Dl) od przyrostu temperatury ( Dt ) za pomoc
wzoru. Podaj wspczynnik proporcjonalnoci Dl do Dt z odpowiedni jednostk.
Odpowied:
Wzr: Dl = A Dt,
np. 1 mm = A 10 C,
Wspczynnik proporcjonalnoci A = 0,1
mm
.
C
Chcc zapobiec w przyszoci trudnociom z obliczaniem wspczynnika proporcjonalnoci,

w materiale powtrzeniowym, w czwartej czci Zrozumie wiat, zamiecilimy kilka podobnych zada.
Barbara Sagnowska
Krakw, 10 grudnia 2006
Copyright by ZamKor
Sprawdzian nr 18
Plan testu sprawdzajcego wielostopniowego
O prdzie elektrycznym
Poziom wymaga
Kategoria celw
KONIECZNE
I PODSTAWOWE ROZSZERZAJCE
(dobry)
(dostateczny)
A
B
C
A
B
C
DOPENIAJCE
(bardzo dobry)
A
standardy
Liczba
zada
Ucze zna zasady bezpiecznego posugiwania si urzadzeniami elektrycznymi
III.1
Ucze rozrnia dobre i ze przewodniki prdu
III.1
Ucze wie, w jakich jednostkach wyraamy napicie i natenie prdu
III.2
Ucze wie, jakie przyrzdy su do mierzenia napicia i natenia prdu
III.1
I.1
III.1
Ucze potrafi okreli zakres amperomierza i woltomierza

Ucze rozumie rol bezpiecznika w sieci elektrycznej
5
6
Ucze potrafi skorzysta z definicji natenia prdu elektrycznego
III.3
Ucze potrafi narysowa schemat prostego obwodu elektrycznego
II.1
III.1
Ucze rozumie prawo Ohma
Ucze potrafi obliczy moc odbiornika
10
III.3
Ucze potrafi posugiwa si danymi znamionowymi odbiornika
11
III.1
Ucze potrafi przeksztaca wzory i oblicza wielkoci fizyczne
12
III.2
Ucze zna i stosuje zwizki midzy napiciami i nateniami prdw

w czeniu szeregowym i rwnolegym
13
III.1
Ucze potrafi w prostych przypadkach obliczy wielko fizyczn na podstawie wykresu
14
III.3
Ucze potrafi odczyta dokadno amperomierza i woltomierza
15
II.1
Ucze potrafi prawidowo wczy mierniki w obwd elektryczny
16
II.2
17
III.2
Ucze potrafi rozwizywa problemy dotyczce obwodw elektrycznych
18
III.1
Ucze potrafi rozwizywa problemy ilociowe wykorzystujc prawa

przepywu prdu elektrycznego
19
III.1
Ucze potrafi rozwizywa problemy korzystajc z wykresw
20
III.3
Liczba zada
20
Liczba zada w procentach
20
10
25
25
10
10
100
Zadania 1 8 dotycz elementw treci niezbdnych do dalszego ksztacenia, bezporednio uytecznych w pozaszkolnej dziaalnoci ucznia,
najbardziej uniwersalnych i przystpnych.
Zadania 9 16 sprawdzaj umiejtnoci wykonywania najprostszych oblicze, wypowiadania swoich myli na prostych przykadach, prezentacji elementw twrczego mylenia.
Zadania 17 20 sprawdzaj umiejtnoci rozwizywania problemw jakociowych zoonych, wykonywania bardziej skomplikowanych oblicze, samodzielnego formuowania wypowiedzi, twrczego rozwizywania problemw.
Normy punktowe zaliczania testu przy zaoeniu, e za kade poprawnie rozwizane zadanie ucze otrzymuje 1 punkt:
04
ocena niedostateczna
57
ocena dopuszczajca
8 10 ocena dostateczna
11 16 ocena dobra
17 20 ocena bardzo dobra
Copyright by ZamKor
Ucze potrafi rozwizywa zadania rachunkowe wykorzystujc prawa

przepywu prdu elektrycznego
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 18 (wersja A)
1.
Urzdze elektrycznych, szczeglnie takich, ktre nie maj plastikowej obudowy, nie wolno
dotyka mokrymi rkami
q
2.
prawda,
fasz
Dobrym przewodnikiem jest:
q szko, q drewno, q mied.

3.
Napicie rda wyraamy w jednostkach zwanych _______________________.
4.
Przyrzd sucy do pomiaru natenia nazywamy ________________________.
5.
Ile wynosi zakres woltomierza, ktrego skal przedstawiono na rysunku?
10 15
6.
Zadaniem bezpiecznika w instalacji elektrycznej jest:
q przerywanie obwodu, gdy natenie prdu przekroczy dopuszczaln warto,

q doprowadzenie prdu elektrycznego do odbiornikw,
q zabezpieczenie instalacji w czasie, gdy odbiorniki nie s wczone do sieci.
7.
Jeli przez przekrj poprzeczny przewodnika w czasie 1 s przepynie adunek 5 C, to

natenie prdu w tym przewodniku wynosi ___________________________.
8.
Narysuj schemat obwodu w skad ktrego wchodz: rdo napicia, wycznik, odbiornik
i amperomierz.
9.
Jeli napicie przyoone midzy kocami przewodnika zwikszymy 3 razy, to natenie

prdu w tym przewodniku _______________________________ razy.
10.
Oblicz moc arwki, w ktrej prd elektryczny w czasie 5 s wykonuje prac 200 J?
11. Na pierwszej suszarce do wosw znajduje si napis: 230 V, 1200 W, a na drugiej: 230 V,
800 W. Jeli obu suszarek uywano tak samo dugo, to rachunek za zuycie energii
elektrycznej by niszy w przypadku:
q suszarki 1, q suszarki 2
9
Copyright by ZamKor
12. Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij tabelk.

I (A)
q (C)
t (s)
120
6
0,01
24 V
0,5
0,1
R2
R1
13. Oblicz
napicie, jakie wskazuje woltomierz V 2 wczony midzy koce
V2
V1
drugiego odbiornika, jeli wskazanie pierwszego wynosi V 1 = 10 V

W (J)
14. Oblicz
400
moc odbiornika wczonego do obwodu, dla ktrego wykonano
200
wykres.
30
10
15. Z jak dokadnoci mona zmierzy napicie

za pomoc pokazanego woltomierza.
t (s)
10
V
5
10
16. Amperomierz
i woltomierz posiadaj dwa zaciski (+,-), ktre odpowiednio czymy z innymi elementami obwodu. Na rysunku, przy
kadym z zaciskw dorysuj wyranie znak + lub -.
1
0,5
BATTERY
3R12A
4,5V
17. Oblicz moc arwki o oporze R = 1000W, jeli pynie przez ni prd
o nateniu 0,1 A.
4W
18. Oblicz,
ile wynosi natenie prdu przepywajcego przez kady

z opornikw, jeli midzy punkty A i B obwodu przyoono napicie
rwne 6 V.
4W
4W
19. Wypisane na arwce wartoci wynosz: 220V, 100 W. Oblicz prac

wykonan przez prd elektryczny w tej arwce w czasie 1 s, jeli wczono j do napicia
110 V.
I (A)
2
1
20. Na podstawie wykresw sporzdzonych dla rnych obwodw odpowiedz na pytanie: w ktrym obwodzie odbiornik mia wikszy opr i ile raz?
U (V)
10
1,5
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 18 (wersja A)

1. prawda;
2. mied;
3. woltami;
4. amperomierz;
5. 20 V;
6. przerywanie obwodu, gdy natenie prdu przekroczy dopuszczaln warto;
7. I = 5 A;
8.
W
+
9. wzronie 3 razy;
10. P = 40 W;
11. suszarki 2;
12.
I (A)
q (C)
t (s)
240
120
12
0,5
0,01
0,1
10
13. U 2 = 14 V;
14. P =
400 J
= 13,33 W;
30 s
15. Za pomoc pokazanego woltomierza mona zmierzy napicie z dokadnoci do 1 V;
11
Copyright by ZamKor
16.
5
10
0,5
1,5
BATTERY
3R12A
4,5V
17. P =10 W;
18. Przez kady opornik przepywa prd o nateniu 1,5 A;
19. W 1 = 100 W 1 s = 100
J;
Prac wykonan w arwce przez prd elektryczny w czasie 1 s mona wyrazi: W =
U2
t .
R
Przy dwukrotnym zmniejszeniu napicia (R pozostaje niezmienione) praca maleje

czterokrotnie i wynosi: W2 = 25 J.
Do oblicze nie moemy korzysta z wzoru W = UIt , bo wraz ze zmian U zmienia si I;
20. Z wykresu mona odczyta, e w obwodzie pierwszym odbiornik mia dwa razy wikszy opr
ni w obwodzie drugim.
12
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 18 (wersja B)
1.
Nie wolno manipulowa w urzdzeniach elektrycznych, jeli s one wczone do sieci prdu
elektrycznego.
q prawda, q fasz
2. Przykadem substancji przewodzcej prd elektryczny jest:
q plastik, q woda z kranu, q drewno.

3.
Natenie prdu wyraamy w jednostkach zwanych __________________.
4.
Przyrzdem do pomiaru napicia jest ________________________.
1
0,5
1,5
5.
Ile wynosi zakres amperomierza, ktrego skal przedstawiono na rysunku?
6.
Tato Adama zastpi przepalony bezpiecznik 5 A bezpiecznikiem 20 A, bo taki akurat mia

w domu. Tato Adama postpi
q prawidowo, qnieprawidowo.
7.
Jeli w przewodniku pynie prd o nateniu 2 A, to znaczy, e przez przekrj poprzeczny

tego przewodnika w cigu 1 s przepywa adunek _______________________.
8.
Narysuj schemat obwodu elektrycznego, w skad ktrego wchodz: rdo napicia,

wycznik i woltomierz mierzcy napicie na arwce.
9.
Jeli napicie przyoone midzy koce przewodnika zmniejszymy dwa razy to natenie
prdu w tym przewodniku __________________________razy.
10. Oblicz moc grzaki czajnika elektrycznego, w ktrej pod napiciem 230 V pynie prd o nateniu 10 A.
11. Na elazku widnieje napis: 230 V, 1600 W, a na lodwce : 230 V, 400 W. Opata za energi
elektryczn zuyt przez lodwk w cigu 1 godziny bya
qwysza, q nisza
w porwnaniu z opat za energi zuyt przez elazko w tym samym czasie.
13
Copyright by ZamKor
12.
Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij tabelk.
U (V)
230
I (A)
R (W)
2
0,1
110
300
A1
R1
A2
R2
13. Jakie
natenie prdu wskazuje amperomierz A 1 , jeli
A3
amperomierz A 3 wskazuje 1 A, a amperomierz A 2 wskazuje 0,2 A?
14. Oblicz opr elektryczny odbiornika wczonego do obwodu, dla

ktrego sporzdzono wykres.
I (A)
0,4
0,2
15. Z jak dokadnoci mona zmierzy natenie prdu za pomoc pokazanego amperomierza?
16.
1
0,5
10
1,5
30
U (V)
Amperomierz i woltomierz posiadaj dwa zaciski
1
0,5
1,5
(+, ), ktre odpowiednio czymy z innymi elementami obwodu. na rysunku, przy kadym z zaciskw dorysuj wyranie
10
znak + lub .
17. Oblicz
BATTERY
3R12A
4,5V
moc grzaki czajnika elektrycznego o oporze R = 26, 45 W wczonego do rda
napicia 230 V.
18. Oblicz
napicie midzy punktami A i B (rysunek), jeeli przez odbiorniki pynie prd

o nateniu 0,1 A.
B
A
15 W
25 W
10 W
19. Instalacja elektryczna o napiciu 230 V zasila mieszkanie, w ktrym jest wczona lampa,
lodwka i kuchenka mikrofalowa. Przez te urzdzenia pynie prd elektryczny o nateniach
1,5 A; 0,01 A i 5 A. Czy bezpiecznik 10-amperowy wytrzyma wczenie jeszcze elazka
o mocy 1000 W? Uzasadnij odpowied.
q (C)
2
1
20. Na podstawie wykresw sporzdzonych dla dwch obwodw

odpowiedz na pytanie: w ktrym obwodzie pyn prd
o wikszym nateniu i ile razy? Uzasadnij odpowied.
t (s)
14
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 18 (wersja B)

1. prawda;
2. woda z kranu;
3. amperach;
4. woltomierz;
5. 2 A;
6. nieprawidowo;
7. 2 C;
8.
W
+
9. zmniejszy si 2 razy;
10. 2300 W;
11. nisza;
12.
U (V)
I (A)
R (W)
230
115
11
0,1
110
0,03
300
13. Amperomierz A 1 wskazuje natenie prdu I 1 = 0,8 A;
14. R = 100W;
15. Przedstawiony amperomierz mierzy natenie pyncego prdu z dokadnoci do 0,1 A;
15
Copyright by ZamKor
16.
1
0,5
1,5
10
BATTERY
3R12A
4,5V
17. Moc grzaki wynosi P = 2000 W = 2 kW;

18. Napicie midzy punktami A i B wynosi U AB = 1,5 V;
19. Cakowity prd pyncy przez wymienione odbiorniki wynosi I c = 6,51 A. Prd jaki powinien
pyn przez elazko wynosi I =
P 1000 W
=
= 4,35 A. Po wczeniu elazka cakowity
U
230 V
prd wynisby I = 10,86 A, a wic bezpiecznik 10 A nie wytrzymaby takiego obcienia.
20.
16
Z wykresu mona odczyta, e w obwodzie drugim pynie prd o dwa razy wikszym
nateniu.
Copyright by ZamKor
Sprawdzian nr 19 cz 1
Plan testu sprawdzajcego jednostopniowego
Wymienione w planie elementy treci s niezbdne dla dalszego ksztacenia, bezporednio uyteczne w pozaszkolnej dziaalnoci ucznia,
najbardziej uniwersalne i przystpne.
Normy procentowe zaliczania testu przy zaoeniu, e za kade poprawnie rozwizane zadanie ucze otrzymuje 1 punkt
0 10 punktw ocena niedostateczna
11 14 punktw ocena dopuszczajca
15 18 punktw ocena dostateczna
Poziom wymaga
Kategoria celw
KONIECZNE I PODSTAWOWE
A
B
C
Ucze zna korzyci zwizane z uywaniem prdu elektrycznego
Ucze potrafi bezpiecznie korzysta z urzdze elektrycznych

Ucze wie, w jakich jednostkach wyraaj si elektryczne wielkoci fizyczne
Standardy
Liczba
zada
II.2
3, 4
II.2
I.2
III.1
III.1
Ucze rozumie, co to znaczy, e odbiorniki rni si moc
Ucze potrafi dobra odpowiedni bateri do odbiornika
17
Ucze wie, w jakim celu uywa si bezpiecznikw
III.1
Ucze wie, jak oznacza si jednostki podstawowych wielkoci fizycznych
I.1
III.1
12
III.1
13
III.2
Ucze rozumie, e obwd musi by zamknity, by pyn w nim prd elektryczny

Ucze wie, co to znaczy e odbiorniki s poczone szeregowo
Ucze potrafi obliczy na podstawie wskaza licznika zuyt energi elektryczn
10
11, 17, 18
14
III.3
Ucze potrafi obliczy opr odbiornika z prawa Ohma
15
III.2
Ucze potrafi obliczy prac prdu elektrycznego ze wzoru
16
III.2
Liczba zada
Zadania w procentach
18
16,7
33,3
50
100
Copyright by ZamKor
18
Ucze potrafi narysowa schemat prostego obwodu elektrycznego
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 19
Cz 1 (ocena maksymalna dostateczna)
1.
Wymie trzy codzienne czynnoci, ktre wykonujesz uywajc urzdze elektrycznych

____________________________________________________________________________.
2.
Pocz kresk nazw urzdzenia z gwn korzyci z jego uycia.

wiertarka
wiato
elazko
ciepo
arwka
praca mechaniczna
3.
4.
Dlaczego wylot ciepego powietrza z suszarki do wosw jest zamknity plastikow siatk
ochronn, nie pozwalajc na dotykanie czci, przez ktre pynie prd elektryczny?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________.
Ktre z opisanych niej zachowa s niebezpieczne?
q Kasia kpic si, suszy wosy elektryczn suszark,

q Jacek kpic si, trzyma przy uchu wczony do sieci radioodbiornik,
q Mama myje nie wczony z sieci mikser.
5.
6.
Pocz kresk wielko fizyczn z jej jednostk

natenie prdu
wolt
napiecie
om
energia elektryczna
amper
opr elektryczny
dul
W tym samym czasie w rnych odbiornikach prd wykonuje rn prac. Mwimy, e
odbiorniki rni si ______________.
7. Dysponujesz arweczk, na ktrej jest napis: 4,5 V.

Ktr bateri zakupisz do jej zasilania?
BATTERY
6F22
9V
BATTERY
3R12A
4,5V
BATTERY
R20A
1,5 V
8. Bezpiecznikw uywamy wszdzie, gdzie chcemy zabezpieczy urzdzenie przed przepywem

przez ni prdu o zbyt duym nateniu.
q prawda, q fasz.
9. Greck du liter W (omega) oznacza si w fizyce jednostk _________________________.
19
Copyright by ZamKor
10. Aby prd elektryczny pyn przez arwk
musz by zamknite oba wyczniki w przypadku ____,

wystarczy zamkn jeden wycznik w przypadku ___,
11. Jeli wszystkie odbiorniki w obwodzie s poczone jeden za

drugim tak, e wszystkie elektrony musz przepywa przez kady z odbiornikw, mwimy, e s
poczone ____________________.
12.
wity obraz otoczony jest wieccymi si arwkami. Co zrobi, by sprawdzi, czy

arwki s poczone szeregowo, czy rwnolegle?
____________________________________________________________________________.
13. Pewnego dnia licznik elektryczny wskazywa 3127 kWh, miesic pniej wskazywa 4349 kWh.
Oblicz ile energii zuyto w czasie tego miesica?
14. Narysuj schemat obwodu skadajcego si: ze rda, arwki, wycznika, amperomierza i
woltomierza, mierzcego napicie na arwce.
15. Oblicz opr elazka, w ktrym pod napiciem 230 V pynie prd o nateeniu 4 A.
16. Oblicz energi elektryczn zuyt przez telewizor, ktry by wczony przez 40 s do napicia
230 V i pyn przez niego prd o nateniu 0,1 A.
17. arwka wczona, jak na schemacie A wieci janiej ni w przypadku B.

0,5
1,5
1
0,5
1,5
1
0,5
1
0,5
1,5
BATTERY
3R12A
4,5V
schemat A
1,5
BATTERY
3R12A
4,5V
schemat B
q prawda, q fasz.
18. W przedstawionym obwodzie
q najwiksze natenie prdu wskae amperomierz A ,

q najwiksze natenie prdu wskae amperomierz A ,
q wszystkie amperomierze wska jednakowe natenie.
2
A2
R1
A1
A3
+
20
R2
R3
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 19 cz 1
1.
odkurzanie, suszenie wosw suszark, gotowanie wody w czajniku elektrycznym, suchanie

radioodbiornika itd.;
2.
wiertarka
elazko
arwka
wiato
ciepo
praca mechaniczna
3.
Wylot ciepego powietrza w suszarce do wosw jest zamknity plastikow siatk ochronn,
poniewa dotykanie przewodw przez ktre pynie prd elektryczny grozi poraeniem a
nawet mierci;
4.
Kasia kpic si, suszy wosy elektryczn suszark,

Jacek kpic si, trzyma przy uchu wczony do sieci radioodbiornik,
Mama myje nie wczony z sieci mikser;
5.
natenie prdu
napicie
energia elektr yczna
opr elektr yczny
6.
wolt
om
amper
dul
moc;
7.
BATTERY
6F22
9V
BATTERY
3R12A
4,5V
8.
prawda;
9.
oporu elektrycznego;
BATTERY
R20A
1,5 V
10. - musz by zamknite oba wyczniki w przypadku b,

- wystarczy zamkn jeden wycznik w przypadku a,
21
Copyright by ZamKor
11. szeregowo;
12. jeeli wyczymy jedn a wszystkie zgasn, tzn. e s poczone szeregowo;
13. w czasie jednego miesica zuyto 1222 kWh energii elektrycznej;
14.
W
15. opr elazka wynosi R = 57,5 W;

16. energia elektryczna zuyta przez telewizor wynosi W = 920 J;
17. fasz;
18. wszystkie amperomierze wska jednakowe natenie.
22
Copyright by ZamKor
11 16 punktw ocena dobra
Poziom wymaga
Kategoria celw
ROZSZERZAJCE
B
Standardy
Liczba
zada
1, 6, 14
III.1
III.2
3, 4
III.2
III.1
III.1
III.2
9, 10
III.1
Ucze potrafi przeksztaca wzory i oblicza wielkoci fizyczne
11
III.2
Ucze potrafi oblicza wielkoci fizyczne na podstawie wykresu (w prostych

przypadkach)
12
III.2
Ucze wie, jak praca wykonana w urzdzeniu elektrycznym zaley od przyoonego

napicia
13
III.1
Ucze potrafi wykorzysta w praktyce prawa prdu elektrycznego

Ucze potrafi obliczy koszt zuytej energii elektrycznej
Ucze potrafi korzysta z I prawa Kirchhoffa
Ucze rozumie, na czym polega zwarcie w instalacji elektrycznej
Ucze wie, od czego zaley praca wykonana w urzdzeniu elektrycznym
Ucze potrafi przyblia jednostki wielkoci elektrycznych
Ucze potrafi oceni wpyw doczenia do obwodu dodatkowego odbiornika (szeregowo, rwnolegle) na cakowity opr obwodu
5
7
23
24
Liczba zada
15, 16
III.2
14
16
6,25
6,25
87,5
100
Copyright by ZamKor
Ucze potrafi wykorzystywa prawa prdu elektrycznego do obliczania nieznanych

wielkoci w obwodzie prdu
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 19
Cz 2 (ocena maksymalna dobra)
1.
W ktrym przypadku arwka bdzie wieci?
BATTERY
3R12A
4,5V
BATTERY
3R12A
BATTERY
3R12A
4,5V
4,5V
2. Rysunki przedstawiaj ten sam licznik energii elektrycznej sfotografowany w odstpie 1 miesica. Oblicz ilo
i koszt zuytej energii w czasie tego miesica, jeli za
1 kWh pacono 0,4 z.
3.
0 5 5 5 5 5
0 5 6 4 7 5
I=?
1A
Oblicz natenie prdu I. Uzasadnij odpowied na podstawie zasady
zachowania adunku.
1,5 A
3A
2,5 A
W2
R2
4.
Po zamkniciu wycznikw W1 i W2 amperomierz wskazywa nate-
R3
nie I 1 . Po zamkniciu wszystkich wycznikw wskazywa natenie I 2 .
qI
1 = I 2,
qI
2 < I 1,
qI
W3
R1
2 > I1
W1
5.
Druty, ktrymi arweczk poczono z bateri stykaj si. Czy arweczka wieci? Jak nazywa si zjawisko, ktre tu pokazano?
____________________________________________________________
drut
miedziany
drut
miedziany
BATTERY
3R12A
4,5V
6.
W ktrym przypadku wycznik zamyka obwd

prdu? Kolorowym pisakiem zaznacz ktrdy
pynie prd.
B
te pr zewody
prowadz do
rda napicia
te pr zewody
prowadz do
rda napicia
q A, q B
7.
Praca wykonana w urzdzeniu elektrycznym w jednostce czasu zaley od:
qoporu urzdzenia,q przyoonego napicia, q obu wymienionych wyej wielkoci.

25
Copyright by ZamKor
8.
1 kWh = _____________________________ J.
9.
Jeli do obwodu w ktrym znajduje si kilka odbiornikw poczonych szeregowo doczymy

szeregowo nastpne, to cakowity opr obwodu
qwzronie,
q zmaleje.
10. Jeli do obwodu, w ktrym znajduje si kilka odbiornikw poczonych szeregowo doczymy rwnolegle nastpne, to cakowity opr obwodu
qwzronie, q zmaleje.
11. Uzupenij tabelk
I (A)
U (V)
0,2
20
P (W)
100
R (W)
200
200
50
I (A)
12. Na podstawie wykresu oblicz opr odbiornika, dla

ktrego sporzdzono ten wykres.
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
100 200 300 400 500
U (V)
13. Jeli napicie midzy kocami grzaki elektrycznej zwikszymy dwukrotnie, to w czasie 1 s
prd elektryczny pyncy przez t grzak wykona ________ razy wiksz prac.
14. Jak wiesz, midzy kolejnymi szynami torw kolejowych pozostawia si przerwy, by w upalne
dni nie dochodzio do ich wyginania. Szyny kolei elektrycznej czy si jednak gitkim
przewodem. Po co?
10 W
15 W
przedstawia fragment obwodu elektrycznego. Jakie naA
picie wskazuje woltomierz?
I = 1,5 A
15. Rysunek
16. Jakie
napicie wskae woltomierz wczony do kocw odbiornika o oporze R ?
3W
A
I = 1,5 A
26
R
U=6V
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 19 cze 2

1.
BATTERY
3R12A
4,5V
BATTERY
3R12A
BATTERY
3R12A
4,5V
4,5V
2.
W czasie jednego miesica zostaa zuyta energia W = 920kWh, koszt tej energii to 368 z;
3.
Natenie prdu I = 2 A. Suma adunkw dopywajcych w jednostce czasu do wza

sieci rwna jest sumie adunkw wypywajcych w jednostce czasu z tego wza.
I d = 1 A + 1,5 A + 2,5 A = 5 A,
I = 5 A- 3 A = 2 A
4.
I 2 > I 1,
5.
6.
7.
8.
arweczka nie zawieci. Zjawisko to nazywamy zwarciem;

A;
obu wymienionych wyej wielkoci;
1 kWh = 3 600 000 J;
9. wzronie;
10. zmaleje;
11.
I (A)
U (V)
P (W)
R (W)
0,2
20
100
0,5
100
50
200
100
200
50
12. Z wykresu mona odczyta e opr odbiornika wynosi R = 2000W;

13. cztery;
14. Tory stanowi jeden z elementw obwodu elektrycznego, ktry musi by zamknity.
15. Woltomierz wskazuje napicie 15 V.
16. Woltomierz wczony do kocw odbiornika o oporze R wskae napicie 1,5 V.
27
Copyright by ZamKor
28
O pradzie elektrycznym
9 12 punktw ocena bardzo dobra
Poziom wymaga
Dopeniajce
Standardy
Liczba zada
2, 6, 11
III.2
3, 4
III.4
Ucze zna i rozumie zaleno oporu elektrycznego przewodnika od jego dugoci
III.1
Ucze potrafi sformuowa samodzielnie wypowied w problemie jakociowym
10
III.1
III.3
Kategoria celw
Ucze potrafi rozwizywa zadania i problemy ilociowe wykorzystujc poznane prawa i zalenoci
1, 5, 8, 9
Ucze potrafi wyjani przemiany energii zachodzace w odbiorniku podczas przepywu prdu
elektrycznego
Ucze potrafi sporzdzi wykres na podstawie znajomoci zalenoci wyraonej wzorem
12
Liczba zada
12
41,7
58,3
100
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 19
Cz 3 (ocena maksymalna - bardzo dobra)
1.
Domowa instalacja elektryczna wczona do napicia 230 V jest zabezpieczona bezpiecznikiem 12 A. Oblicz maksymaln moc prdu, ktr moemy wykorzystywa w tym domu?
2.
Oblicz adunek jaki przepywa w cigu 10 s przez przekrj poprzeczny wkna arwki o mocy
60 W wczonej do napicia 200 V.
3.
Po poczeniu rozcignitego midzy prtami drutu ze

rdem napicia zwis on tak, jak pokazuje przerywana linia
na rysunku. Wyjanij moliwie dokadnie zaobserwowane
zjawisko.
B AT T E R Y
3R 12A
4,5V
4.
Dlaczego grzaki elektrycznej nie mona wcza do sieci

przed zanurzniem jej w wodzie?
5.
Oblicz natenia prdu wskazywane przez amperomierze

A1 i A2.
15 W
A1
30 W
6V
A2
8V
6.
Oblicz moce odbiornikw o oporach R i 2R.
2R
A
I = 1,2 A
7.
Oba wczone do obwodu walce s wykonane z tego
l1
l2
samego metalu. Ktry z nich stawia prdowi wikszy

opr? (l 1 > l 2 ). Uzasadnij odpowied.
______________________________________________________________________________
29
Copyright by ZamKor
8.
elazko zostao wczone do napicia 230 V. Ile energii zuyo elazko, jeli przepyn
przez nie adunek 200 C?
9.
Na arwce jest napisane: 230 V, 40 W. Oznacza to, e jeli wczymy arwk do napicia
230 V, to w kadej sekundzie prd elektryczny wykona w arwce prac ______________.
10. Jak
wiesz, temperatura jest zwizana z energi ruchu czsteczek ciaa. Na podstawie

znajomoci czsteczkowej budowy materii sprbuj przewidzie, jak ogrzanie przewodnika
wpynie na jego opr elektryczny.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
11. Na arwce jest napisane: 230 V, 40 W. Oznacza to, e jeli za 1 kWh musimy zapaci
0,40 z, to za energi zuyt przez t arwk w cigu 24 godzin musimy zapaci
__________.
12. Sporzd wykres zalenoci natenia prdu pyncego przez odbiornik od przyoonego do
niego napicia, jeli opr odbiornika wynosi 200 W.
30
U (V)
20
40
60
80
100
I (A)
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Copyright by ZamKor
1.
P = UI. Maksymalna moc, ktr moemy wykorzystywa w tym domu wynosi P = 2760 W;
2.
q
P = UI = U . adunek, jaki przepywa w cigu 10 s przez przekrj poprzeczny wkna
t
arwki o mocy 60 W wczonej do napicia 200 V wynosi q = 3 C;
3.
Prd pyncy w przewodniku wykona prac, ktra zostaa zamieniona na energi wewntrzn przewodnika powodujc jej przyrost. Wzrosa zatem temperatura przewodnika
i dziki zjawisku rozszerzalnoci termicznej wzrosa jego dugo;
4.
Grzaki elektrycznej nie mona wcza do sieci przed zanurzeniem jej w wodzie, poniewa
energia elektryczna (praca prdu elektrycznego pyncego przez grzak) zamienia si
w grzace na energi wewntrzn . W zwizku z tym temperatura jej moe ulec takiemu
podwyszeniu, e grzaka moe si przepali. Zanurzona w wodzie, oddaje jej cz energii
wewntrznej, czyli ciepo;
5.
Natenia prdu wskazywane przez amperomierze A1 i A2 wynosz odpowiednio:

I 1 = 0, 4 A oraz I 2 = 0,2 A;
6.
Moce odbiornikw zaznaczonych na schemacie wynosz odpowiednio : PR = 6, 406 W oraz

P2R = 3,203 W;
7.
Wikszy opr stawia walec po lewej stronie poniewa ma wiksz dugo, a R =
8.
elazko zuyo energi rwn W = 46 kJ (W = qU );
9.
W = 40 J;
rl
.
S
10. Podniesienie temperatury przewodnika powoduje wzrost redniej energii kinetycznej jonw
dodatnich, ktre wykonuj ruch drgajcy wok swoich pooe rwnowagi. Zatem w wysokiej temperaturze elektrony czciej zderzaj si z tymi jonami, co utrudnia ich ruch i opr
elektryczny przewodnika jest wikszy;
11. E = 40 W 24h = 0,96
kWh, za energi zuyt przez arwke w czasie 24 h musimy
zapaci 0,384 z.
12.
I (A)
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
20
40
60
80
100 110 U (V)
31
Copyright by ZamKor
32
Sprawdzian nr 20
Plan testu sprawdzajcego wielostopniowego
O zjawiskach magnetycznych
Poziom wymaga
KONIECZNE
I PODSTAWOWE
Kategoria celw
(dostateczny)
A
B
C
ROZSZERZAJCE
(dobry)
A
DOPENIAJCE
(bardzo dobry)
A
Standardy
Liczba
zada
Ucze wie w jaki sposb magnes oddziauje na opiki elazne i igy

magnetyczne
III.1
Ucze wie, e pole magnetyczne przenika przez niektre substancje
III.1
III.1
III.1
III.1
II.2
III.1
Ucze wie, e nie mona otrzyma pojedynczego bieguna magnetycznego

Ucze wie, e wok Ziemi istnieje pole magnetyczne i zna pooenia
biegunw magnetycznych
3
4
Ucze wie, jak ukadaj si linie pola w pobliu magnesw

Ucze zna zasad dziaania elektromagnesu
5
6
Ucze wie, kiedy zmienia si pole elektromagnesu
Ucze wie, e zmiana pola magnetycznego wewntrz zwojnicy powoduje

przepyw prdu, a zjawisko nazywa si indukcj elektromagnetyczn
III.1
Ucze wie, e wystpowanie siy elektrodynamicznej wykorzystano

w budowie silnika, a zjawisko indukcji elektromagnetycznej w budowie
prdnicy
III.1
Ucze wie, do czego suy silnik, a do czego prdnica
10
II.2
Ucze zna praktyczne zastosowanie transformatora
11
II.2
Ucze potrafi rozwizywa problemy dotyczce zjawisk magnetycznych
12
III.2
Ucze potrafi okreli zwrot linii pola magnetycznego wok przewodnika

z prdem
13
III.1
14
III.1
Ucze potrafi posugiwa sie regu lewej doni do okrelenia kierunku

i zwrotu siy elektrodynamicznej
15
III.1
Ucze zna zwizek czcy napicia z liczbami zwojw w uzwojeniach

pierwotnym i wtrnym transformatora
16
III.2
Ucze potrafi roztrzygn, czy w zamknitym obwodzie powstanie prd

indukcyjny w konkretnym przypadku
17
III.1
Ucze rozumie zasad dziaania prdnicy
18
III.1
Ucze stosuje zasad zachowania energii do wyjanienia zjawiska

indukcji magnetycznej
19
III.1
Ucze potrafi rozwizywa zadania dotyczce transformatora
20
III.2
Liczba zada
20
Liczba zada w procentach
30
20
25
20
100
Zadania 1 5 dotycz elementw treci niezbdnych do dalszego ksztacenia, bezporednio uytecznych w pozaszkolnej dziaalnoci ucznia,
najbardziej uniwersalnych i przystpnych.
Zadania 6 10 sprawdzaj umiejtnoci wykonywania najprostszych oblicze wypowiadania swoich myli na prostych przykadach, prezentacji
elementw twrczego mylenia.
Zadania 11 15 sprawdzaj umiejtnoci rozwizywania problemw jakociowych zoonych, wykonywania bardziej skomplikowanych oblicze,
samodzielnego formuowania wypowiedzi, twrczego rozwizywania problemw.
Normy punktowe zaliczania testu przy zaoeniu, e za kade poprawnie rozwizane zadanie ucze otrzymuje 1 punkt:
33
03
46
7 10
11 16
17 20
ocena niedostateczna
ocena dopuszczajca
ocena dostateczna
ocena dobra
ocena bardzo dobra
Copyright by ZamKor
Ucze potrafi poda pooenia biegunw N i S zwojnicy, przez ktr pynie

prd elektryczny
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 20 (wersja A)
1.
Rysunek przedstawia magnes sztabkowy. W ktrym miejscu, na rozsypane tam elazne opiki magnes dziaa si
przycigania o najwikszej wartoci?
q 1, q 2, q 3.
2.
Na kawaku sztywnej, gadkiej tektury rozsypano spinacze biurowe. Jeli pod tektur
przesuwamy magnes, to
q spinacze pozostaj w spoczynku,

q spinacze poruszaj si tak, jak magnes.
3.
Magnes sztabkowy przepiowano wzdu linii przerywanej (patrz rysunek). Dziki temu
uzyskano oddzielnie biegun pnocny i oddzielnie poudniowy.
q prawda, q fasz.
4.
W pobliu pnocnego bieguna geograficznego Ziemi znajduje si _________________

biegun magnetyczny.
5.
Rysunek przedstawia magnesy sztabkowe i linie pola magnetycznego midzy nimi. Bieguny magnetyczne oznaczone cyframi 1 i 2 s
q rnoimienne, q jednoimienne.
6.
7.
Jeli na dugi gwd nawiniemy drut i przepucimy przez niego prd elektryczny, to
otrzymamy _____________________.
Jeli zmienimy kierunek prdu w zwojnicy, to bieguny magne- N
tyczne na jej kocach nie ulegn zmianie.
q prawda,
8.
q fasz,
Do obwodu zbliamy magnes biegunem S. Wwczas w obwodzie

pynie prd elektryczny.
q prawda, q fasz,
9.
mA
Zjawisko indukcji elektromagnetycznej zostao wykorzystane przy budowie
q silnika elektrycznego, q prdnicy.

34
Copyright by ZamKor
10. W silniku elektrycznym nastpuje zamiana
q energii mechanicznej w energi elektryczn,

q energii elektrycznej w energi mechaniczn.
11. Midzy domow sieci elektryczn i dzwonkiem elektrycznym musi znajdowa si transformator. Suy on do
q podwyszania napicia, q obniania napicia.

A.
12. Magnes przedstawiony na rysunku A przecito wzdu linii przerywanej,
23
41
a nastpnie obie poowy zczono, jak pokazuje rysunek B. Zaznacz na

rys. B bieguny magnetyczne powstaego magnesu.
B.
13. Okrgi narysowane przerywan lini to linie pola magnetycznego
przekrj przewodnika
prostoliniowego,
w ktrym prd elektryczny
pynie pod kartk
wok przewodnika z prdem. Zaznacz strzakami zwrot tych linii.
14. Oznacz bieguny (N, S) powstaego elektromagnesu.
4,5V
15.
Na odcinek AB przewodnika, przez ktry pynie prd

elektryczny dziaa sia zwrcona
q w gr,
q w prawo,
q w d,
q w lewo.
B
N
16. Ktre zdania dotycz transformatora podnoszcego napicie

a) Napicie midzy kocami uzwojenia wtrnego jest wiksze ni midzy kocami uzwojenia
pierwotnego.
b) Napicie midzy kocami uzwojenia wtrnego jest mniejsze ni midzy kocami uzwojenia pierwotnego.
c) Liczba zwojw uzwojenia pierwotnego jest wiksza ni liczba zwojw uzwojenia wtrnego.
d) Liczba zwojw uzwojenia pierwotnego jest mniejsza ni liczba zwojw uzwojenia
wtrnego.
q tylko a) i c), q tylko a) i d), q tylko b) i d).

35
Copyright by ZamKor
17. W obrczy P powstanie prd indukcyjny, gdy bdziemy j
q przesuwa rwnolegle w stron bieguna S,

q obraca wok osi pionowej,
S
P
18. Wirnik
prdnicy prdu przemiennego wykonuje 50 penych obrotw w czasie jednej sekundy. Ile razy w tym czasie zmienia si kierunek prdu powstajcego w tej prdnicy?
Uzasadnij odpowied.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
19. Jadc
wieczorem rowerem, moesz rwnoczenie owietla sobie drog przejazdu,

montujc w nim dynamo. Co to za urzdzenie i dlaczego podczona do niego arwka
wieci?
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
20.
W obwodzie wtrnym transformatora pynie prd o nateniu I 2 = 0,1 A pod napiciem

U 2 = 3000 V. Oblicz natenie prdu w obwodzie pierwotnym, jeeli napicie pierwotne jest
rwne U 1 = 200 V.
36
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 20 (wersja B)
1.
Midzy magnesami narysuj igiek magnetyczn w pooeniu, jakie tam przyjmie i zaznacz
jej bieguny.
2.
Na drewnianej tacy umieszczono magnes. Jeli od spodu zbliymy do tacy spinacze biurowe, to
q przylgn do tacy,
q warstwa drewna spowoduje, e spinacze nie bd przycigane przez magnes.
3.
Elektryzowanie i magnesowanie tym m.in. rni si od siebie, e ciao moe by naelektryzowane dodatnio lub ujemnie, natomiast ciao namagnesowane nie moe posiada tylko
bieguna N lub tylko bieguna S.
q prawda, q fasz.
4.
W pobliu poudniowego bieguna geograficznego Ziemi znajduje si____________________

biegun magnetyczny.
5.
Rysunek przedstawia magnesy sztabkowe i linie pola magnetycznego midzy nimi. Bieguny magnetyczne oznaczone
cyframi 1 i 2 s
q rnoimienne, q jednoimienne.
6.
Jeli na dugi gwd nawiniemy drut i przepucimy przez niego prd elektryczny, to
otrzymamy _____________________.
a)
7.
q nie zmieni si,

q stanie si silniejsze,
q stanie si sabsze.
8.
Jeli do zwojnicy, przez ktr pynie prd elektryczny (a) wsuniemy

walec elazny (b), to pole magnetyczne w punkcie A
U
b)
Od obwodu odsuwamy magnes, jak pokazuje rysunek. W zwojnicy

obserwujemy zjawisko zwane __________________________________.
mA
37
Copyright by ZamKor
9.
Zjawisko dziaania siy na przewodnik z prdem umieszczony w polu magnetycznym zostao

wykorzystane przy budowie
q silnika elektrycznego, qprdnicy.

10. W prdnicy nastpuje zamiana
q energii mechanicznej w energi elektryczn,

q energii elektrycznej w energi mechaniczn.
11. Midzy
domow sieci elektryczn i ruchomym modelem kolejki elektrycznej musi znaj-
dowa si zasilacz zawierajcy transformator. Suy on do
q podwyszania napicia, q obniania napicia.

12. Czy obudowa kompasu moe by wykonana z elaza lub stali? Uzasadnij odpowied.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
13. Okrgi
narysowane przerywan lini to linie pola magnetycznego wok przewodnika z prdem. Zaznacz strzakami
zwrot tych linii.
przekrj przewodnika
prostoliniowego,
pynie pod kartk
14. Oznacz bieguny (N, S) powstaego elektromagnesu.
4,5V
15. Na
odcinek AB przewodnika, przez ktry pynie prd
elektryczny dziaa sia zwrcona
q w gr, q w d,
q w prawo,q w lewo
B
S
16. Ktre zdania dotycz transformatora obniajcego napicie

a) Napicie midzy kocami uzwojenia wtrnego jest wiksze ni midzy kocami uzwojenia
pierwotnego.
38
Copyright by ZamKor
b) Napicie midzy kocami uzwojenia wtrnego jest mniejsze ni midzy kocami uzwojenia pierwotnego.
c) Liczba zwojw uzwojenia pierwotnego jest wiksza ni liczba zwojw uzwojenia wtrnego.
d) Liczba zwojw uzwojenia pierwotnego jest mniejsza ni liczba zwojw uzwojenia
wtrnego.
q tylko b) i d), q tylko b) i c), q tylko a) i c).

17. Dwie ramki a i b wiruj w polu magnetycznym, jak pokazuje rysunek. Prd indukcyjny pynie
qtylko w ramce a,
q tylko w ramce b,
q w obu ramkach.
N
a
18. Ile razy w czasie jednego obrotu wirnika prdnicy prdu przemiennego zmienia si kierunek
wytwarzanego w niej prdu? Uzasadnij odpowied.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
19.
Czy jasno wiecenia lampki rowerowej zaley od szybkoci, z jak jedziesz rowerem?
Uzasadnij odpowied.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
20. Przez pierwotne uzwojenie transformatora pynie prd o nateniu I 1 = 0,2A pod napiciem
U 1 = 200 V. Ile wynosi warto natenia prdu I 2 we wtrnym uzwojeniu, jezeli napicie na
U 2 = 8 V. Straty energii w transformatorze pomijamy.
39
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 20 (wersja A)

1. 2;
2. spinacze poruszaj si tak, jak magnes;
3. fasz;
4. poudniowy;
5. jednoimienne;
6. elektromagnes;
7. fasz;
8. prawda;
9. prdnicy;
10. energii elektrycznej w energi mechaniczn;
11. obniania napicia;
12. A.
N
1
S
23
B.
N
3
S
41
13.
przekrj przewodnika
prostoliniowego,
pynie pod kartk
14.
4,5V
15. w d;
16. tylko a) i d);
17. obraca wok osi pionowej;
18. W czasie 1 sekundy kierunek
prdu powstajcego w prdnicy zmienia si 100 razy,

poniewa kierunek prdu zmiennego wyindukowanego w ramce prdnicy w cigu okresu
zmienia si dwa razy;
19.
Dynamo rowerowe to prdnica. Ruch k powoduje obrt wirnika w polu magnetycznym

i dziki zjawisku indukcji elektromagnetycznej w wirniku pynie prd zasilajcy arwk;
20. I 1 = 1,5 A.
40
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do sprawdzianu nr 20 (wersja B)

1.
2. przylgn do tacy;
3. prawda;
4. pnocny;
5. rnoimienne;
6. elektromagnes;
7. stanie si silniejsze;
8. indukcj elektromagnetyczn;
9. silnika elektrycznego;
10. energii mechanicznej w energi elektryczn;
11. obniania napiecia;
12. Obudowa kompasu nie moe by z elaza lub
stali poniewa iga oddziaywaaby wtedy

z obudow i wyznaczony kierunek byby nieprawidowy
przekrj przewodnika
prostoliniowego,
pynie pod kartk
13.
14.
4,5V
15.w d;
16.tylko b) i c);
17.tylko w ramce a,
18.W czasie jednego
obrotu wirnika prdnicy prdu przemiennego kierunek wytwarzanego

w niej prdu zmienia si 2 razy. Wida to z wykresu zalenoci natenia tego wyindukowanego prdu od czasu zaleno ta ma charakter sinusoidalny.
19.Tak. Od
szybkoci pedaowania zaley zarwno szybko jazdy roweru jak i szybko obrotu
wirnika w dynamie rowerowym, a od tej szybkoci zaley wielko natenia prdu
wyindukowanego w dynamie, a wic i jasno wiecenia arwki.
20. I 2 = 5 A.
41
Copyright by ZamKor
42
0 8 punktw ocena niedostateczna
9 11 punktw ocena dopuszczajca
KONIECZNE
I PODSTAWOWE
Poziom wymaga
Kategoria celw
Ucze wie, e magnetyczne bieguny jednoimienne odpychaj si a rnoimienne przycigaja si
Liczba
zada
III.1
III.1
C
1
Ucze wie, e nie wszystkie substancje posiadaj waciwoci magnetyczne
Standardy
Ucze wie, e nie mona otrzyma pojedynczego bieguna magnetycznego
III.1
Ucze wie, e najsilniejsze oddziaywanie magnetyczne wystepuje na kocach magnesu

sztabkowego
III.1
Ucze wie, e przewodnik z prdem wytwarza pole magnetyczne
III.1
Ucze rozrnia magnesy trwae i elektromagnesy
III.2
II.1
II.2
III.1
III.1
Ucze wie, e pole magnetyczne elektromagnesw zaley od liczby zwojw
Ucze zna zastosowania elektromagnesu

Ucze wie, e na przewodnik z prdem w polu magnetycznym dziaa sia elektrodynamiczna
Ucze wie, jak ukadaj si linie pola wok magnesu i zwojnicy
8
9
10
11
II.2
Ucze wie, jakie przemiany energii zachodz w silniku elektrycznym
12
III.1
z
U
Ucze potrafi posugiwa si zwizkiem 1 = 1
z2
U2
13
III.2
III.1
Ucze zna zastosowanie fal elektromagnetycznych

Liczba zada
14
1
14
7,15
50
42,8
100
Copyright by ZamKor
Ucze wie, e transformator nie moe spenia swojego zadania, jeli jest zasilany prdem
staym
43
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 21
Cz 1 (ocena maksymalna dostateczna)
1.
Narysuj jak ustawi si iga magnetyczna umieszczona w pobliu magnesu
2.
Za pomoc magnesu mona podnie
q kawaek szka, q drewniane wira, q ig do szycia.

3.
Magnesy sztabkowe podzielono na dwie poowy

a) wdu,
b) w poprzek.
q W kadym przypadku otrzymano dwa, dwubiegunowe magnesy.

q W pierwszym przypadku otrzymano dwubiegunowe magnesy, w drugim powstay dwa
oddzielne pojedyncze bieguny S i N.
4.
Do magnesu sztabkowego, do ktrego przylgna

ruba zbliono drugi magnes sztabkowy. ruba
odpada, bo powsta jeden dugi magnes, ktry
najsilniejsze waciwoci magnetyczne ma na
kocach.
b
N
q prawda, q fasz.
5. Pole magnetyczne
q wytwarzaj magnesy i przewodniki z prdem,

q tylko magnesy,
q tylko przewodniki z prdem.
6. Elektromagnes jest magnesem trwaym
q prawda, qfasz.
7. Silniejsze pole magnetyczne wytwarza elektromagnes
q A, q B.
8. Wymie urzdzenie zawierajce elektromagnes _________________________.
44
Copyright by ZamKor
9.
Na umieszczony w polu magnetycznym przewodnik, przez ktry

pynie prd elektryczny dziaa sia
S
q prawda, q fasz.
10. Pole magnetyczne najbardziej przypominajce pole magnesu sztabkowego mona wytworzy przepuszczajc prd elektryczny przez
q przewodnik prostoliniowy,
q gruby metalowy walec,
q zwojnic.
11. Prdem staym nie moe by zasilany
q grzejnik elektryczny, q arwka,

q transformator,
q elektromagnes.
12. Strzaki pokazuj przemiany energii w prdnicy i silniku. Wpisz w ramki nazwy urzdze,
w ktrych zachodzi dana przemiana.
Energia
mechaniczna
Energia
elektryczna
13. Za pomoc transformatora obniono napicie z 22000 V na 220 V. Ile wynosi stosunek
liczby zwojw uzwojenia pierwotnego z 1 , do liczby zwojw uzwojenia wtrnego z 2 ?
1
100,
1000,
100
14. Wczona do sieci kuchenka elektryczna
q wysya promieniowanie ultrafioletowe,

q wysya promieniowanie podczerwone,
q nie wysya adnych fal elektromagnetycznych.
45
Copyright by ZamKor
1.
2. ig do szycia;
3. w kadym przypadku otrzymano dwa, dwubiegunowe magnesy;
4. prawda;
5. wytwarzaj magnesy i przewodniki z pradem;
6. fasz;
7. B;
8. w dzwonku elektrycznym;
9. prawda;
10. zwojnic;
11. transformator;
12.
Silnik elektryczny
Energia
mechaniczna
Energia
elektryczna
Prdnica
13. 100;
14. wysya promieniowanie podczerwone.
46
Copyright by ZamKor
7 12 punktw ocena dobra
Poziom wymaga
Kategoria celw
ROZSZERZAJCE
B
C
D
Standardy
Liczba
zada
Ucze potrafi przewidzie sposb ustawienia igy w polu magnetycznym
III.1
Ucze potrafi na podstawie uoenia linii pola magnetycznego okreli pooenie biegunw
magnetycznych
III.1
Ucze potrafi poda pooenia biegunw N i S pola magnetycznego zwojnicy, przez ktr pynie
prd elektryczny
III.1
Ucze potrafi zastosowa III zasad dynamiki do oddziaywa magnetycznych
III.1
Ucze potrafi okreli zwrot linii pola magnetycznego wok przewodnika z prdem
III.1
III.2
III.1
III.2
II.2
10
III.2
Ucze wie od czego zaley warto siy elektrodynamicznej

Ucze potrafi poda pooenie biegunw wytworzonych w zjawisku indukcji elektromagnetycznej
6
7
Ucze stosuje informacj, e prd indukcyjny powstaje na skutek zmiany pola magnetycznego
w zamknitym obwodzie
47
Ucze zna zasad dziaania prdnicy prdu przemiennego

Ucze potrafi posugiwa si zwizkiem
z1
U
= 1
z2
U2
11
III.3
Ucze potrafi si posuy zwizkiem dugoci fali z jej czstotliwoci
12
III.2
Liczba zada
10
12
8,3
83,3
8,3
100
Copyright by ZamKor
48
Ucze potrafi odczyta informacj z wykresu I (t ) dla prdu przemiennego
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 21
Cz 2 (ocena maksymalna dobra)
1.
Po lewej stronie przedstawiono za pomoc linii pewne

pole magnetyczne. Po prawej stronie widnieje igieka
magnetyczna. Przerysuj igiek w polu magnetycznym
w taki sposb, w jaki si ona tam ustawi.
2.
Oznacz magnesom odpowiednie bieguny: N i S.
3.
Na stalow podkow nawinito zwoje drutu i przepuszczono przez nie

prd elektryczny.
q Koniec A podkowy, to biegun pnocny N.

q Koniec B podkowy, to biegun pnocny N.
q Koniec B podkowy, to biegun poudniowy S.
4.
W niewielkiej odlegoci od siebie na okrgych owkach

umieszczono magnes sztabkowy i elazn pytk. W takim
przypadku
N
S
q magnes porusza si w stron spoczywajcej pyty,

q magnes i pytka zbliaj si do siebie,
q magnes spoczywa, a pytka zblia si do magnesu.
5.
6.
7.
8.
Rysunek przedstawia przewodnik, przez ktry pynie prd elektryczny i jedn

z linii pola magnetycznego wytworzonego przez ten prd. Dorysuj strzak
obrazujc poprawnie zwrot tej linii.
W jaki sposb powinien by ustawiony przewodnik w polu magnetycznym, by

warto siy elektrodynamicznej bya najwiksza?
_______________________________________________________________________________
Zaznacz biegun magnetyczny powstajcy od strony magnesu przy zblianiu do
ptli bieguna S magnesu.
W niektrych sklepach do sprzedawanych towarw (np. czci garderoby,

kaset) s przyczepione okrge magnesy, usuwane przez kasjera po zapaceniu za towar.
49
Copyright by ZamKor
W takich sklepach, przy wyjciu, zamontowane s bramki, przez ktre klienci opuszczaj
sklep. Jeli kto nie zapaci i wynosi towar z magnesem, przy przechodzeniu przez
bramk uruchamia alarm. Co musi si znajdowa w bramce, jeli w urzdzeniu
wykorzystuje si zjawisko indukcji elektromagnetycznej?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
9.
W polu magnetycznym wiruje metalowa ramka, obracana korbk

K. Czy w ramce pynie prd elektryczny?
q nie, q tak, prd stay, q tak, prd przemienny.

10. Pierwotne uzwojenie transformatora ma 50 zwojw, a wtrne 1000 zwojw. Jeli uzwojenie
pierwotne zasilono napiciem przemiennym o maksymalnej wartoci 330 V, to na zaciskach uzwojenia wtrnego uzyskano
q 6,6 kV, q 660 kV, q 330 kV.

11.
Wykres przedstawia zaleno od czasu natenia prdu przemiennego otrzymywanego

w modelu prdnicy. Oblicz, jak dugo trwa jeden peny obrt ramki w tym modelu?
I (A)
10
t (s)
q 2 s, q 4 s, q 6 s, q 8 s.
12.
Oblicz ile wynosi dugo fali elektromagnetycznej radiowej o czstotliwoci 150 kHz,
rozchodzcej si w powietrzu.
q 20 m, q 200 m, q 2000 m.
50
Copyright by ZamKor
1.
2.
3.
4.
5.
Koniec B podkowy, to biegun N;

magnes i pytka zbliaj si do siebie;
I
6.
7.
8.
Aby warto siy elektrodynamicznej dziaajcej na przewodnik z prdem umieszczony

w polu magnetycznym bya jak najwiksza, powinien on by ustawiony prostopadle do linii
tego pola;
W bramce musi znajdowa si obwd zamknity (np. z arwk jako sygnalizatorem

wietlnym lub dzwonkiem), w ktrym przepywa prd indukcyjny przy przesuniciu w jego
pobliu magnesu przyczepionego do towaru;
9. tak, prd przemienny;

10. 6,6 kV;
11. 4 s;
12. 2000 m.
51
4 6 punktw ocena bardzo dobra
Poziom wymaga
Kategoria celw
KONIECZNE I PODSTAWOWE
B
C
D
Ucze potrafi czyta ze zrozumieniem tekst naukowy i wyciga z niego wnioski
Ucze potrafi okreli zwrot siy elektrodynamicznej
Standardy
Liczba
zada
1
1
Ucze potrafi rozwizywa problemy zwizane ze zjawiskami magnetycznymi

i elektromagnetycznymi
Ucze stosuje zasad zachowania energii do rozwizywania problemw
Ucze rozumie dziaanie prdnicy prdu przemiennego, stosuje pojcie czstotliwoci prdu
Ucze potrafi rozwizywa zadania dotyczce transformatora
Liczba zada
50
50
100
Copyright by ZamKor
52
Copyright by ZamKor
SPRAWDZIAN NR 21
Cz 3 (ocena maksymalna bardzo dobra)
1.
Badania fizykw wykazay, e atomy, m.in. elaza i stali wytwarzaj wasne

pola magnetyczne. Z tego powodu kady atom mona traktowa jak may
magnesik SN. W niewielkich obszarach, zwanych domenami, wszystkie
magnesiki ustawiaj si rwnolegle, dajc wypadkowy silniejszy magnesik. Jeli np. elazo znajdzie si w polu magnetycznym, wszystkie
magnesiki ustawiaja si jednakowo i sztabka staje si magnesem. W tzw.
stali twardej takie uporzdkowanie pozostaje po usuniciu pola magnetycznego, dlatego mwimy, e magnesuje si ona trwale. W elazie oraz stali tzw. mikkiej, po
usuniciu zewntrznego pola magnetycznego uporzdkowanie znika i stal przestaje by magnesem.
Objanij, na podstawie powyszych informacji, jakie zjawisko lub fakt, z ktrym zetkne si
w nauce o magnetyzmie.
2.
Na dwch metalowych szynach uoono srebrn rurk. Do kocw szyn A i B przyoono

napicie, jak pokazuje rysunek. W tej sytuacji
q rurka potoczy si w lewo,

q rurka potoczy si w prawo,
q rurka nie poruszy si.
3.
Jeli przez spryn wykonan z cienkiego drutu przepucimy prd elektryczny, to
q dugo spryny zmaleje, bo wytworzone po obu stronach zwoju bieguny magnetyczne

przycigaj si z biegunami ssiednich zwojw,
q dugo spryny wzronie,

q dugo spryny nie zmieni si.
4.
Skd pochodzi energia potrzebna do wprawienia w uporzdkowany ruch elektronw w zwojnicy (powstaje prd indukcyjny), gdy zbliamy do niej magnes?
5.
Prd przemienny w naszej sieci domowej ma czstotliwo 50 Hz. Oznacza to, e wirnik
prdnicy wykonuje jeden peny obrt w czasie
q 50 s, q 0,02 s, q 0,01 s.
6.
Przez uzwojenie pierwotne transformatora pynie prd przemienny o mocy 200 kW. Jakie
maksymalne napicie uzyskamy na zaciskach uzwojenia wtrnego, jeli pynie w nim prd
o maksymalnym nateniu 1000 A. Straty energii w transformatorze pomijamy.
q 200 V, q 2000 V, q 1000 V.

53
Copyright by ZamKor
1.
Poniewa w stali twardej uporzdkowanie domen nie znika po usuniciu zewntrznego

pola magnetycznego, stal tward uywa si do produkcji magnesw staych, natomiast
stali mikkiej uywamy jako rdzeni do elektromagnesw, poniewa chcemy, aby po przerwaniu prdu w elektromagnesie zniko jego pole magnetyczne, a po ponownym jego
wczeniu, aby pole to byo silne;
2.
3.
rurka potoczy si w lewo;
4.
energia potrzebna do wprawienia w uporzdkowany ruch elektrony w zwojnicy, gdy zbliamy

do niej magnes pochodzi z pracy, ktr musimy wykona, zbliajc do siebie dwa jednoimienne bieguny;
5.
6.
0,02 s;
54
dugo spryny zmaleje, bo wytworzone po obu stronach zwoju bieguny magnetyczne

przycigaj si z biegunami ssiednich zwojw;
200 V.
Copyright by ZamKor
Karty pracy z podrcznikiem

Zrozumie wiat cz 3
Rozdzia 11 i 12
Katarzyna Nessing
Karty mona oczywicie wykorzysta take, pracujc z podrcznikiem

Fizyka dla gimnazjum M. i R. Rozenbajgierw
55
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 1
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Uzupenij ponisze zdania wpisujc w puste miejsca odpowiednie stwierdzenia.

1.
Uporzdkowany ruch elektronw nazywamy ______________________________.
2.
Tylko elektrony
w przewodzie.
3.
Podczas przepywu prdu przez przewodnik ronie _______________________ przewodnika.
4.
Aby przez przewodnik pyn prd elektryczny, musi istnie ____________ midzy jego
kocami.
5.
Za pomoc ____________________ mierzymy napicie midzy zaciskami rnych urzdze.
6.
Woltomierz zawsze podczamy ______________________ do obwodu.
7.
Skutkami przepywu prdu mog by: wzrost temperatury przewodnika, ________________

wykonanie pracy mechanicznej, ________________________________________________.
56
_________________________ poruszaj si w sposb uporzdkowany
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 2
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Uzupenij graf dopisujc do kadego skutku przepywu prdu odpowiednie urzdzenie, (wymienione poniej) w ktrym ten skutek wystpuje.
wiertarka, suszarka, arwka, iga magnetyczna, elazko, winda, dwig, odkurzacz, kuchenka
elektryczna, grzejnik elektryczny, czajnik elektryczny, mikser, malakser, wietlwka, elektromagnes.
skutki przepywu prdu

cieplny
wietlny
wykonanie pracy
mechanicznej
magnetyczny
57
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 3
Data:
Klasa:
1.
Nazwiska uczniw:
Narysuj schemat obwodu, wykorzystujc elementy przedstawione za pomoc symboli,

a nastpnie wykonaj kolejne polecenia.
A
V
2.
Podpisz znakiem plus elektrod dodatni, a minusem elektrod ujemn rda.
3.
Zaznacz umowny kierunek prdu pyncego w obwodzie.
4.
Wiedzc, e adunek jednego elektronu wynosi 1,6 10-19 C, oblicz ile elektronw przepyno przez obwd w czasie 64 sekund, jeeli natenie prdu wynosio 0,25 A.
58
Copyright by ZamKor
ul.
ul. Tet
Tetma
maje
jera
ra 19,
19, 31352
31-352 Kra
Krakw
kw
tel./faks
tel./faks(0
(0pre
prefiks
fiks12)
12)6232500
623-25-00
ema
e-mail:
il: zam
zamkor@zam
kor@zamkor.pl
kor.pl
Karta pracy nr 4
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Korzystajc z danych w tabeli 11.3 i 11.4 w podrczniku na stronie 86 i 87, oblicz adunek
przepywajcy w czasie:
1 godziny przez telewizor,
1
godziny przez poduszk elektryczn,
2
1 minuty przez latark kieszonkow,

3 ms podczas wyadownia atmosferycznego (byskawic).
W ktrym z przypadkw w czasie 1 sekundy przepynie najwikszy adunek, a w ktrym najmniejszy?
59
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 5
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Obwd elektryczny skada si ze rda napicia, odbiornika, amperomierza i woltomierza.

Zmieniajc rdo, dokonywano pomiarw napicia i natenia prdu w tym obwodzie.
Niektre wyniki zamieszczono w tabelce.
Wykonujc odpowiednie obliczenia, uzupenij tabelk.
1.
U (V)
I (A)
0,5
3
1,5
5
2
7
3
2.
Na podstawie danych zawartych w tabelce oblicz opr elektryczny odbiornika. Podaj wynik
wraz z jednostk.
3.
Korzystajc z danych w tabelce narysuj wykres zalenoci natenia prdu od napicia.
60
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 6
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
W tabelach zamieszczono wyniki pomiarw napicia przyoonego midzy koce kadego

z dwch odbiornikw i natenia prdu pyncego przez dany odbiornik.
I
U (V)
10
I (A)
U (V)
12
15
I (A)
II
1.
Korzystajc z wynikw w tabelach, narysuj wykresy zalenoci natenia prdu od napicia dla obu odbiornikw.
2.
Na podstawie wykresw oce, ktry z opornikw ma wikszy opr i ile razy.
3. Oblicz, ile wynosi rnica midzy oporami odbiornikw.
61
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 7
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Przeczytaj fragment z podrcznika ze strony 95, zaczynajcy si od sw Czy wiesz, e...

do ... 0,025 A i odpowiedz na pytania:
1.
Czy napicie o wartoci 70 V i 3,5 V jest bezpieczne dla czowieka, w przypadku gdy skra
jest:
sucha,
mokra.
2.
Czy napicie 230 V moe by miertelnie niebezpieczne dla czowieka, w przypadku gdy
skra jest:
sucha,
mokra.
62
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 8
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
W pewnym obwodzie, dla rnych wartoci napicia, dokonano pomiaru natenia prdu
pyncego przez odbiornik o oporze R. Niektre wyniki zamieszczono w tabelce.
Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij tabelk.
U (V)
I (A)
10
230
R (W)
poprawnie przeksztacony wzr
250
0,023
10000
63
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 9
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
1.
Narysuj obwd skadajcy si ze rda o napiciu 8 V, oraz poczonych szeregowo dwch

odbiornikw o oporach R 1 = 4W i R 2 = 2 W. Zaznacz w obwodzie kierunek pyncego prdu.
2.
Oblicz, opr obwodu (czyli opr zastpczy tych odbiornikw) oraz natenie prdu pyncego
w obwodzie.
3.
Oblicz, ile razy wzronie opr obwodu, jeeli opr drugiego odbiornika zwikszymy 4 razy.
4.
Oblicz natenie prdu pyncego w obwodzie po zmianie oporu.
5.
Dokocz podany wniosek: zwikszajc opr odbiornikw w poczeniu szeregowym (przy

niezmienionym napiciu) ____________________________ natenie prdu pyncego
w tym obwodzie.
64
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 10
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
1.
Narysuj schemat obwodu zoonego z poczonych rwnolegle trzech odbiornikw o oporach R 1 = 1 W, R 2 = 2 W, i R 3 = 4W oraz rda o napiciu U = 12 V.
2.
Zaznacz na rysunku kierunki prdu pyncego przez kady z odbiornikw.
3.
Oblicz cakowity opr obwodu (czyli opr zastpczy odbiornikw).
4.
Oblicz natenie prdu pyncego przez kady opornik.
65
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 11
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij poniszy schemat wpisujc w puste miejsca

obliczone wartoci: napie, oporu i natenia prdu.
4V
100 W
50 W
8V
66
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 12
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij poniszy schemat wpisujc w puste miejsca

obliczone wartoci: napie, oporu i nate.
12 V
12 W
12 V
6W
6A
67
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 13
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Wykonujc odpowiednie obliczenia, wpisz w puste miejsca wartoci oporw, nateenia prdu
i napicia. Zaznacz na schemacie kierunek pyncego prdu.
8V
3
8A
3
2W
4A
8V
68
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 14
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Wykonujc odpowiednie obliczenia, wpisz w puste miejsca wartoci oporw, nateenia prdu
i napicia. Zaznacz na schemacie kierunek pyncego prdu
75 W
25 W
50 W
4V
50 W
6A
25
12 V
69
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 15
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Energia elektryczna ulega w odbiornikach zamianie na inne rodzaje energii lub prac.
Zastanw si na jak energi zostaje zamieniona energia elektryczna w wymienionych odbiornikach, oraz w ktrym odbiorniku moe mie miejsce opisana zamiana. Uzupenij tabelk.
Rodzaj dbiornika energii

elektrycznej
Energia elektryczna w tym odbiorniku zostaje zamieniona na:

energi wewntrzn arzcego si wkna
energi wewntrzn spirali grzejnej, ciepo przekazywane
powietrzu, prac silnika
odbiornik radiowy
odbiornik telewizyjny
prac mechaniczn
kuchenka elektryczna
pralka
winda
elazko
czajnik elektryczny
kuchenka mikrofalowa
70
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 16
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Korzystajc z danych w tabeli 11.9 ze strony 113, oblicz warto i koszt zuytej w cigu dnia
w twoim domu energii elektrycznej jeeli:
1.
kuchenka elektryczna pracowaa przez 3 godziny,
2.
suszarka do wosw pracowaa przez 15 minut,
3.
cztery arwki wieciy po 8 godzin,
4.
radioodbiornik by wczony przez 1 godzin,
5.
telewizor (o mocy 100W) by wczony przez 4 godziny,
6.
czajnik elektryczny (o mocy 1200 W) pracowa przez 3 minuty.
Przyjmij, e za 1 kWh naley zapaci 0,4 z.
71
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 17
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Uzupenij ponisze zdania dotyczce pola magnetycznego.

1.
Magnesy posiadaj dwa bieguny pnocny i ___________________.
2.
Bieguny ________________ odpychaj si od siebie.
3.
Bieguny rnoimienne ________________________ .
4.
Przedmioty ze _______________________ umieszczone w polu magnetycznym staj si

magnesami.
5.
Biegun pnocny igy magnetycznej ustawia si zawsze w stron geograficznego bieguna

________________.
6.
Zwrot linii pola magnetycznego wskazuje biegun ______________igieki.
7.
Substancje takie jak: aluminium, _____________ umieszczone w pobliu magnesu nie

ulegaja namagnesowaniu.
8.
Na zewntrz magnesu linie pola zwrcone s od bieguna _______________________ do

_________________________ tego magnesu.
72
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 18
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Na rysunku pokazano model silnika na prd stay. Korzystajc z opisu podanego w ksice na
stronie 132 i 133 nazwij i podpisz wskazane strzakami elementy silnika. Dopisz do czego su
lub jakie jest ich zadanie.
o obrotu
73
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 19
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Narysuj wektor siy elektrodynamicznej dziaajcej na pionowy przewodnik przebijajcy paszczyzn kartki, umieszczony w polu magnetycznym.
Kropka lub krzyyk oznaczaj kierunek prdu pyncego w przewodniku.
rys. 1
rys. 2
rys. 3
rys. 4
74
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 20
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Narysuj wektor siy elektrodynamicznej dziaajcej na przewodnik z prdem umieszczony

w jednorodnym polu magnetycznym w pokazanych przypadkach. Jeli sia dziaa prostopadle do
paszczyzny kartki zaznacz j znaczkiem
jeli jest zwrcona nad kartk lub jeli jest
zwrcona pod kartk.
S
rys. 2
rys. 1
rys. 4
rys. 3
I
rys. 6
linie pola
magnetycznego
rys. 5
linie pola
magnetycznego
rys. 7
linie pola
magnetycznego
rys. 8
linie pola
magnetycznego
75
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 21
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Na rysunkach zaznaczono wektor siy elektrodynamicznej dziaajcej na przewodnik z prdem

oraz zwrot lini pola magnetycznego, w ktrym si ten przewodnik znajduje. Korzystajc z reguy
lewej doni zaznacz kierunek prdu pyncego w przewodniku.
F
I
I
linie pola
magnetycznego
rys. 1
rys. 2
I
F
F
rys. 3
76
linie pola
magnetycznego
linie pola
magnetycznego
rys. 4
linie pola
magnetycznego
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 22
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Korzystajc z rysunku zamieszczonego poniej, odpowiedz na zadane pytania:
ZASILACZ
V
1.
Czy sia elektrodynamiczna dziaajca na poziom cz ramki jest narysowana poprawnie?

Uzasadnij odpowied.
2.
W ktr stron odchyli si ramka, gdy odwrcimy magnes tak, by biegun pnocny znajdowa
si nad poudniowym? Uzasadnij odpowied.
3.
W ktr stron odchyli si ramka jeeli odwrcimy magnes oraz zmienimy kierunek
pyncego prdu. Uzasadnij odpowied.
77
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 23
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Mamy magnes i zwojnic poczon z czuym amperomierzem lub z miliamperomierzem. Zaznacz kierunek prdu indukcyjnego pyncego w zwojnicy jeeli:
jeli magnes zbliamy do zwojnicy biegunem N,
jeli magnes zbliamy do zwojnicy biegunem S,
jeli magnes oddalamy od zwojnicy, a bliej niej jest biegun S,

S
jeli magnes oddalamy od zwojnicy, a bliej niej jest biegun N.
78
Copyright by ZamKor
Karta pracy nr 24
Data:
Klasa:
Nazwiska uczniw:
Na poniszych rysunkach zaznacz, w ktr stron porusza si magnes, skoro kierunek prdu
indukcyjnego w zwojnicy jest taki, jak zaznaczono na rysunkach.
79
Copyright by ZamKor
Odpowiedzi do kart pracy
Karta pracy 1
1.
Uporzdkowany ruch elektronw nazywamy prdem elektrycznym.
2.
Tylko elektrony swobodne poruszaj si w sposb uporzdkowany w przewodzie.
3.
Podczas przepywu prdu przez przewodnik ronie temperatura przewodnika.
4.
Aby przez przewodnik pyn prd elektryczny, musi istnie napicie midzy jego kocami.
5.
Za pomoc woltomierza mierzymy napicie midzy zaciskami rnych urzdze.
6.
Woltomierz zawsze podczamy rwnolegle do obwodu.
7.
Skutkami przepywu prdu mog by: wzrost temperatury przewodnika, emisja wiata,
wykonanie pracy mechanicznej, oddziaywanie magnetyczne.
Karta pracy 2
skutki przepywu prdu
cieplny
elazko
czajnik elektryczny
grzejnik elektryczny
wietlny
arwka
wietlwka
Karta pracy 3
V
A
+
80
magnetyczny
iga magnetyczna
elektromagnes
wykonanie pracy
mechanicznej
wiertarka
suszarka
malakser
odkurzacz
dwig
winda
mikser
wiertarka
Copyright by ZamKor
4.
q
q = I t = 0,25 A 64 s = 16 C
t
q
16 C
q = ne n = =
= 10 20
e 1,6 10-19 C
I=
Odpowied: W czasie 64 sekund przez obwd przepyno 10 20 elektronw.
Karta pracy 4
Korzystajc z danych w tabeli 11.3 i 11.4 w podrczniku na stronie 86 i 87, oblicz adunek
przepywajcy w czasie:
1 godziny przez telewizor

q = I t = 0,25 A 3600s = 900C
1
godziny przez poduszk elektryczn
2
1
q = I t = 0,3A 3600s = 540 C
2
1 minuty przez latark kieszonkow

q = I t = 0,07A 60s = 4,2 C
3 ms przez podczas wyadowania atmosfertcznego

q = I t = 10000A 0,003s = 30C
W ktrym z przypadkw w czasie1 sekundy przepynie najwikszy adunek a w ktrym najmniejszy?
Odpowied: Najwikszy adunek przepynie w czasie 1 sekundy podczas wyadowania burzowego, natomiast najmniejszy przez arwk latarki kieszonkowej.
Karta pracy 5
U ( V)
I ( A)
0,5
1,5
2,5
3,5
2.
R=
U
3V
=
= 2W
I
1,5 A
81
Copyright by ZamKor
I (A)
3.
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
1
U (V)
Karta pracy 6
I (A)
II
5
4
3
2
1
8 10 12 14 16 U (V)
Odpowied: Opornik drugi ma opr 1,5 razy wikszy od opornika pierwszego.
3.
Odpowied: R 1 =
U1
U2
= 2 W, R 2 =
= 3 W, R 2 - R 1 = 1 W.
I
I
Karta pracy 7
1.
Czy napicie o wartoci 70 V i 3,5 V jest bezpieczne dla czowieka, w przypadku gdy skra
jest:
sucha,
I=
70V
= 0,0007 A < 0,025 A;
100000 W
I=
3,5 V
= 0,000035 A < 0,025 A
100000 W
Odpowied: W przypadku suchej skry napicie 70 V i 3,5 V jest bezpieczne dla czowieka.
82
Copyright by ZamKor
mokra
I=
70V
= 0,07 A > 0,025 A
1000 W
I=
3,5 V
= 0,0035 A < 0,025 A
1000 W
Odpowied: W przypadku mokrej skry bezpieczne jest napicie o wartoci 3,5 V.

2.
Czy napicie 230 V moe by miertelnie niebezpieczne dla czowieka, w przypadku gdy
skra jest:
sucha,
I=
230V
= 0,0023 A < 0,025 A;
100000 W
mokra
I=
230V
= 0,23 A > 0,025 A;
1000 W
Odpowied: Napicie 230 V jest miertelne w przypadku mokrej skry.
Karta pracy 8
U (V)
I (A)
R (W)
10
230
0,92
250
230
0,023
10000
poprawnie przeksztacony wzr

R=
U
I
I=
U
R
U = IR
Karta pracy 9
1.
2W
4W
8V
U
8V
=
= 1,5 A.
Rz
6W
2.
Odpowied: R z = R 1 + R 2 = 6W, I =
3.
Odpowied: R z' = R 1 + 4R 2 = 12W, R z' = 2 R z .
83
Copyright by ZamKor
4.
5.
I'=
U
8V
2
=
= A
'
12 W 3
Rz
Odpowied: Natenie prdu pyncego w obwodzie po zmianie oporu zmniejszylo si

2
i wynosi I ' = A.
3
Dokocz podany wniosek: zwikszajc opr odbiornikw w poczeniu szeregowym (przy
niezmienionym napiciu) zmniejsza si natenie prdu pyncego w tym obwodzie.
Karta pracy 10
1.
12 V
1W
2W
4W
1
1
1
1
4
, Rz = W
=
+
+
Rz
R1 R2 R3
7
3.
Odpowied:
4.
Odpowied: I 1 = 12 A, I 2 = 6 A, I 3 = 3 A.
Karta pracy 11
2V
2V
50 W
50 W
4V
100 W
100
8V
84
Copyright by ZamKor
Karta pracy 12
12 V
9A
12 W
12V
2A
6W
6A
2W
12V
Karta pracy 13
16 V
3
8A
3
8V
3
2W
2 W
3
I
4A
3
4W
4A
I
8V
Karta pracy 14
6V
2V
75 W
25 W
50 W
2A
25
4V
50 W
I
6A
25
8A
25
12V
12 V
85
Copyright by ZamKor
Karta pracy 15
Rodzaj odbiornika energii

elektrycznej
Energia elektryczna w tym odbiorniku zostaje zamieniona na:
arwka
energi wewntrzn arzcego si wkna
suszarka do wosw
energi wewntrzn spirali grzejnej, ciepo przekazywane

powietrzu, prac silnika
odbiornik radiowy
energi akustyczn
odbiornik telewizyjny
energi fal elektromagnetycznych
mikser
prac mechaniczn
energi wewntrzn spirali, potraw i naczy
pralka
prac mechaniczn
winda
prac mechaniczn
elazko
energi wewntrzn spirali, ciepo przekazywane ubraniom

i powietrzu.
czajnik elektryczny
energi wewntrzna elementu grzejnego i wody
energi wewntrzn potraw i naczy
Karta pracy 16
1.
kuchenka elektryczna pracowaa przez 3 godziny,

W = P t = 2 kW 3h = 6kWh.
1 kWh 0,4 z
x z
6 kWh
x = 6 kWh 0,4 z
1 kWh
2.
3.
= 2,40 z
suszarka do wosw pracowaa przez 15 minut,

1
W = 1 kW h = 0,25 kWh, x = 0,10 z
4
cztery arwki 60 W wieciy po 8 godzin,
W = 0,06 kW 8 h = 0,48 kWh, x = 0,19 z
4.
radioodbiornik by wczony przez 1 godzin,

W = 0,01kW 1h = 0,01 kWh, x = 0,40 z
5.
telewizor (o mocy 100W) by wczony przez 4 godziny,

W = 0,1 kW 4h = 0,4 kWh, x = 0,16 z
6.
czajnik elektryczny (o mocy 1200 W) pracowa przez 3 minuty.

1
W = 1,2 kW
h = 0,06 kWh, x = 0,24 z
20
86
Copyright by ZamKor
Odpowied: Za energi zuyt w cigu dnia podczas pracy wymienionych urzdze

zapacimy 3,49 z.
Karta pracy 17
1.
Magnesy posiadaj dwa bieguny pnocny i poudniowy.
2.
Bieguny jednoimienne odpychaj si od siebie.
3.
Bieguny rnoimienne przycigaj si .
4.
Przedmioty ze stali umieszczone w polu magnetycznym staj si magnesami.
5.
Biegun pnocny igy magnetycznej ustawia si zawsze w stron geograficznego bieguna

pnocnego.
6.
Zwrot linii pola magnetycznego wskazuje biegun pnocny igieki.
7.
Substancje takie jak: aluminium, mied umieszczone w pobliu magnesu nie ulegaja
namagnesowaniu.
8.
Na zewntrz magnesu linie pola zwrcone s od bieguna pnocnego do poudniowego

tego magnesu.
Karta pracy 18
miedziana lub aluminiowa
obracajca si ramka
bieguny
magnesu
komutator
metalowe szczotki
87
Copyright by ZamKor
Karta pracy 19
N
rys. 1
N
F
rys. 3
rys. 2
rys. 4
Karta pracy 20
rys. 2
rys. 1
rys. 3
rys. 4
F
I
I
F
linie pola
magnetycznego
rys. 6
linie pola
magnetycznego
rys. 5
F
I
rys. 7
88
F
linie pola
magnetycznego
rys. 8
linie pola
magnetycznego
Copyright by ZamKor
Karta pracy 21
F
I
I
F
linie pola
magnetycznego
rys. 2
linie pola
magnetycznego
rys. 1
I
F
linie pola
magnetycznego
F
rys. 3
rys. 4
linie pola
magnetycznego
Karta pracy 22
1.
Kierunek prdu pyncego przez przewodnik zosta le zaznaczony. Przyjto oznacza

kierunek prdu od + do .
2.
W lewo.
3.
Ramka odchyli si w stron magnesu. Do wyznaczenia kierunku i zwrotu siy elektrodynamicznej dziaajcej na ramk stosujemy regu lewej doni.
Karta pracy 23
89
Copyright by ZamKor
A
Karta pracy 24
90
Copyright by ZamKor
Rozwizania zada z zeszytu

przedmiotowo-wiczeniowego 3B
do podrcznika Zrozumie wiat cz 3
91
Copyright by ZamKor
11. O prdzie elektrycznym

11.1. Prd elektryczny w metalach. Napicie elektryczne.
III. Fizyka wok nas
Do poniszej tabeli wpisz znane ci przykady urzdze elektrycznych, w ktrych wykorzystuje si
odpowiednie skutki przepywu prdu elektrycznego.
Skutek przepywu prdu elektrycznego
cieplny
piec elektryczny, kuchenka elektryczna, poduszka

elektryczna, elazko, suszarka do wosw
wykonanie pracy mechanicznej
silnik elektryczny (mikser, malakser, sokowirwka,

krajalnica do chleba)
emisja wiata
arwka, wietlwka
oddziaywanie magnetyczne
elektromagnes (gonik, suchawki

dzwonek elektryczny, gong)
reakcje chemiczne
akumulator, urzdzenia do pozacania, posrebrzania,

niklowania itp.
Do zaciskw woltomierza dorysuj przewody tak, aby

woltomierz wskazywa napicie midzy kocami AB
przewodnika.
radiowe,
B
5
10
2.
Przykady urzdze elektrycznych
BATTERY
3R12A
4,5V
IV. Fizyczne rachunki, czyli rozwizujemy zadania rachunkowe (i nie tylko)

1.
92
Po doczeniu kocw przewodnika do rda napicia, powstaje w nim pole elektrostatyczne, powodujce uporzdkowany ruch elektronw swobodnych. Zakadajc, e szybko
tego ruchu wynosi 0,1 mm/s oblicz, w jakim czasie elektron swobodny (poruszajc si tylko
ruchem uporzdkowanym) przebyby drog midzy kocami przewodnika o dugoci 1 m.
mm
m
Dane: u = 0,1
= 0,0001
s
s
Szukane: t = ?
Rozwizanie:
s
s
u = t =
t
u
1m
t=
= 10000 s 167min = 2h 47min
m
0,0001
s
Copyright by ZamKor
Odpowied: Elektron swobodny drog t przebyby w czasie okoo 2h 47 min.

2.
Wykonaj odpowiednie obliczenia i uzupenij tabelk.
q ( C)
U ( V)
W (J)
20
100
25
200
15
20
300
3.
Ponisze rysunki przedstawiaj sie krystaliczn przewodnika metalowego i ruch elektronw swobodnych wewntrz niego. W ktrym przypadku przez przewodnik pynie prd
elektryczny? Odpowied uzasadnij.
Odpowied: Rysunek a) przedstawia uporzdkowany ruch elektronw swobodnych,
a wic przepyw prdu w przewodniku. Na rysunku b) elektrony swobodne poruszaj si
chaotycznie wic prd nie pynie.
V. Wykonaj dowiadczenia domowe

1.
Przygotuj szklank, dwa przewody odizolowane na dugoci kilku centymetrw, bateri

pask, arweczk od latarki wraz z oprawk i yk soli kuchennej. Zbuduj obwd, jak na
rysunku. Zanurzajc odizolowane przewody w:
a) wodzie,
b) wodnym roztworze soli kuchennej,
Obserwuj arweczk.
Co zauwaye?
a) arweczka nie wieci
b) arweczka wieci
2.
Odczytaj umieszczon na obudowie informacj o wartoci napi charakteryzujcycych

wymienione rda (w stanie penego naadowania):
ogniwo galwaniczne 1,5 V
bateria paska 4,5 V
akumulator samochodowy 12 V.
VI. Rozrywkowa fizyka

1.
Rozwi rebus.
Odpowied: Uporzdkowany ruch elektronw swobodnych.
2.
Rozwizaniem logogryfu jest nazwa miernika elektrycznego. Do czego on suy?

1. przewd, 2. jony, 3. kulomb, 4. wiertarka, 5. wolt, 6. akumulator, 7. napicie, 8.
elektrony, 9. praca, 10. wewntrzna.
Odpowied: Woltomierz suy do pomiaru napicia.
93
Copyright by ZamKor
VII. Miejsce na rozwizanie zada z podrcznika (str. 79) i innych zleconych przez
nauczyciela
Zadanie 1
Po dotkniciu drucika stwierdzamy, e jego temperatura wzrosa. Mamy, wic do czynienia z cieplnym skutkiem przepywu prdu elektrycznego.
Zadanie 2
Iga kompasu wychylia si z pierwotnego pooenia rwnowagi obserwujemy magnetyczny skutek przepywu prdu elektrycznego.
Zadanie 3
Dane: q = 3 C, U = 12 V
Szukane: W = ?
Rozwizanie:
W = q U = 3 C 12 V = 36 J
Odpowied: Siy elektryczne wykonay prac 12 J.
Zadanie 4
Dane: U = 4,5 V ,
Szukane: q = ?
Rozwizanie:
W = 90 J
W = q U q =
q=
W
U
90 J
= 20 C
4,5 V
Odpowied: Siy elektryczne przeniosy adunek 20 C.

Zadanie 5
Za pomoc zestawu przedstawionego na rysunku 11.10 mona sprawdzi czy metal i grafit przewodz prd elektryczny. Mona take sprawdzi, czy arweczka jest sprawna (jeli
wiemy na pewno, e bateria jest sprawna) lub czy bateria jest sprawna (jeli wiemy, ze
arweczka jest sprawna).
11.2. rda prdu. Obwd elektryczny

III. Fizyka wok nas
To, e latarka nie wieci moe by m.in. spowodowane:
zbyt maym napiciem rda napicia (tj. wyczerpane

jedno lub kilka ogniw),
94
Narysuj schemat obwodu elektrycznego latarki kieszonkowej. Zastanw si, co moe by

przyczyn tego, e latarka nie wieci, mimo, e znajduj si w niej wszystkie elementy
konieczne w obwodzie elektrycznym.
1.
Copyright by ZamKor
przerwaniem (przepaleniem) wkna arweczki,

przerw w obwodzie elektrycznym spowodowan np. uszkodzeniem wycznika lub
innego elementu,
niewaciwie woonymi do latarki ogniwami (czsto na latarce umieszczony jest

rysunek ilustrujcy sposb woenia ogniw).
2.
Jak jest zbudowany akumulator, a jak ogniwo galwaniczne? Poszukaj wiadomoci w

literaturze technicznej lub w Internecie.
Odpowied:
Ogniwo galwaniczne ogniwo, w ktrym rdem prdu s reakcje chemiczne zachodzce midzy elektrod a elektrolitem. Dwie elektrody zanurzone w elektrolicie (pogniwa) tworz ogniwo galwaniczne.
Ogniwo Leclanchego najpopularniejsze ogniwo galwaniczne wystpujce powszechnie
w handlu np. jako popularne tzw. baterie paluszki (o napiciu 1,5 V) lub baterie paskie
(o napiciu 4,5 V) trzy ogniwa poczone szeregowo.
Ogniwo wystpowa moe w postaci mokrej, psuchej i suchej. Z przyczyn praktycznych w handlu wystpuje tylko w tej ostatniej postaci. Elektroda cynkowa tworzy
kubek, wewntrz ktrego umieszcza si grafitow paeczk otoczon masa tlenku
manganu (IV) nasczon roztworem salmiaku (chlorku amonu). Cao zatapia si mas
smoowa chronic przed wyciekiem elektrolitu i przed wyschniciem ogniwa. SEM
ogniwa: 1,5 V.
Akumulator elektryczny - rodzaj ogniwa galwanicznego, ktre moe by wielokrotnie
uytkowane i adowane prdem elektrycznym. Wszystkie rodzaje akumulatorw gromadz i pniej uwalniaj energi elektryczn dziki odwracalnym reakcjom chemicznym
zachodzcym w elektrolicie oraz na styku elektrolitu i elektrod.
W akumulatorach zachodz dwa cykle pracy:
adowanie w czasie ktrego akumulator jest odbiornikiem energii elektrycznej,

wewntrz akumulatora jest magazynowana energia elektryczna, ktra jest przetwarzana na energi chemiczn,
praca akumulator jest rdem prdu elektrycznego na skutek uwalniania zmagazynowanej wczeniej energii elektrycznej; rezultatem pracy jest stopniowe
rozadowanie akumulatora.
W zalenoci od skadu elektrolitu i budowy elektrod rozrnia si nastepujce rodzaje
akumulatorw:
akumulator kwasowo oowiowy w ktrym elektrolitem jest roztwr kwasu siarkowego, katoda wykonana jest z oowiu (z dodatkami), w formie siatki, za anoda jest
wykonana z tlenku oowiu (IV) PbO 2 na ramce oowianej, tego rodzaju akumulatory s
wykorzystywane w samochodach.
akumulator NiCd zwany te wtrn bateri alkaliczn - w ktrej elektrody wykonane s

z wodorotlenku niklu i wodorotlenku kadmu, za elektrolitem s ppynne lub stae
substancje o rnym skadzie chemicznym, ale zawsze posiadajcym silnie zasadowy
(inaczej alkaliczny) odczyn.
95
Copyright by ZamKor
Sprawno akumulatora, czyli stosunek energii oddanej podczas pracy do energii

woonej do akumulatora w procesie adowania, jest zawsze mniejszy od 1. W wiekszoci akumulatorw jest rzdu 60 %.
1.
Na ktrym schemacie oznaczono prawidowo kierunek prdu elektrycznego?

Odpowied: Na schemacie a prawidowo oznaczono kierunek prdu.
2.
Narysuj schematy poniszych obwodw elektrycznych.
A
A
+
3.
Uzupenij schemat obwodu elektrycznego tak, aby prd przepywa przez wszystkie odbiorniki

1.
Rozwi logogryf
1. odbiornik, 2. wgorz, 3. dodatni, 4. prdnica, 5. arwka, 6. woltomierz.
Odpowied: Ogniwo.
2.
Wykrel w poniszej eliminatce sowa zwizane z obwodem elektrycznym. Pozostae litery

czytane kolejno poziomo tworz rozwizanie.
Odpowied: Schemet elektryczny.
nauczyciela
Zadanie 1
Obwd elektryczny latarki kieszonkowej zbudowany jest ze rda prdu (baterii), arweczki, wycznika i przewodw. Schemat elektryczny takiego obwodu jest taki sam jak
na rys. 11.14 (str. 82 podrcznika).
11.3. Natenie prdu

III. Fizyka wok nas
1.
96
Dlaczego na stykach zelektryfikowanych linii kolejowych wykonuje si grube miedziane

poczenia?
Odpowied: Sie trakcyjna skada si z sieci jezdnej i sieci powrotnej, ktr s szyny
toru kolejowego. W celu uatwienia przepywu prdu i uzyskania moliwie maej
Copyright by ZamKor
rezystancji, szyny w stykach czy si osobnymi cznikami szynowymi. Zapewnianie

najmniejszej rezystancji przepywu prdw powrotnych jest bardzo wane, gdy prdy te
w razie napotkania duej rezystancji szukaj innych drg przepywu poprzez ziemi
i znajdujce si w niej rury, kable itp., jako tzw. prdy bdzce. Wskutek dziaania
elektrochemicznego prdy te wywouj korozje przedmiotw metalowych znajdujcych
si w ziemi, powodujc due straty.

1.
Jeeli w przewodniku pynie prd elektryczny o nateniu 0,5 A, to znaczy, e przez

poprzeczny przekrj tego przewodnika przepywa:
w czasie 1 sekundy adunek 0,5 C,

w czasie 20 sekund adunek 10 kulombw (10C),
w czasie 10 sekund adunek 5 kulombw.
2.
W obwodzie elektrycznym, ktrego schemat przedstawiono na rysunku wczone s trzy

amperomierze. Amperomierz A 1 wskazuje natenie prdu 0,2 A. Jakie s wskazania
pozostaych amperomierzy? Odpowied uzasadnij.
Odpowied: Pozostae amperomierze wska rwnie 0,2 A, poniewa w dowolnym
punkcie nierozgazionego obwodu (poczenie szeregowe) natenie prdu jest takie
samo.
3.
W akumulatorze samochodowym, w wyniku jego naadowania, zgromadzono adunek

45 Ah. Oblicz natenie prdu pyncego przez doczony do akumulatora odbiornik, jeeli
akumulator rozadowa si po upywie 15 godzin.
Dane: q = 45 Ah, t = 15 h
Szukane: I = ?
Rozwizanie:
q 45 Ah
I= =
=3 A
t
15 h
Odpowied: Przez odbiornik pyn prd elektryczny o nateniu 3 A.

Rozwizaniem logogryfu jest nazwa jednostki pewnej wielkoci elektrycznej. Jakim miernikiem elektrycznym t wielko mierzymy?
1. natenie, 2. schemat, 3. plus, 4. sekunda, 5. arwka.
Odpowied: Amper jest jednostk natenia prdu. Natenie prdu w obwodzie
mierzymy za pomoc amperomierza.
nauczyciela
Zadanie 1
Dane: q = 50 C, I = 10000 A
Szukane: t = ?
97
Copyright by ZamKor
Rozwizanie:
q
q
I = t =
t
I
50 C
t=
= 0,005 s
10000 A
Odpowied: Wyadowanie burzowe trwa 0,005 s.
Zadanie 2
Typowe wartoci pojemnoci akumulatorw wynosz: 45; 50; 55; 60; 65; 66; 75; 90; 95 Ah
Zadanie 3.
Po zamkniciu obwodu przez naciniciu wycznika, w przewodniku zaczyna pyn prd.
Uporzdkowany ruch rozpoczynaj rwnoczenie wszystkie elektrony swobodne w caym obwodzie. Dlatego wszystkie arwki zapalaj si rwnoczenie.
11.4. Prawo Ohma. Opr elektryczny

III. Fizyka wok nas
1.
Porwnujc instalacj wodocigow z obwodem elektrycznym na zasadzie analogii (czyli

podobiestwa) utwrz pary, przyporzdkowujc kademu pojciu z kolumny lewej jedno
pojcie z kolumny prawej.
przewd elektryczny
instalacja wodocigowa
natenie prdu elektrycznego
zawr (kran)
opr elektryczny przewodnika
natenie prdu wody
rdo prdu
pompa
obwd elektryczny
cinienie wody
napicie elektryczne
opr hydrauliczny rury
przepyw prdu w przewodniku
rura
wycznik
przepyw wody w rurze
Odpowied: 1 G, 2 C, 3 F, 4 D, 5 A, 6 E, 7 H, 8 B.
IV. Fizyczne rachunki, czyli rozwizujemy zadania rachunkowe (inie tylko)

1.
Za pomoc zasilacza prdu staego zmieniano napicie na odbiorniku, dokonujc rwnoczenie pomiaru napicia i natenia prdu. Stosujc dla tego odbiornika prawo Ohma
uzupenij ponisz tabel.
U ( V)
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
I ( A)
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
98
Copyright by ZamKor
2.
Po wczeniu do rda prdu odbiornika o oporze R = 5 W popyn przez niego prd o nateniu I = 2 A. Oblicz natenie prdu, gdy napicie midzy zaciskami odbiornika wzronie
dwukrotnie? Czy zmieni si wwczas opr odbiornika? Odpowied uzasadnij.
Odpowied: Jeeli napicie midzy kocami odbiornika wzronie dwukrotnie, to zgodnie
z prawem Ohma natenie pyncego w nim prdu rwnie wzronie dwukrotnie (tzn.
wyniesie 4 A). Opr odbiornika jest stay.
V. Wykonaj dowiadczenie domowe nr 6 (str. 158): Jak zmienia si natenie prdu

w obwodzie przy zmianie oporu obwodu?
Wynik obserwacji: arwka wiecia janiej w przypadku, gdy przewd dotyka wcicia
wykonanego w poowie dugoci owka.
Jasno wiecenia arwki informuje nas o wartoci natenia prdu. Natenie prdu
w obwodzie byo najwiksze w przypadku, gdy arweczka bya podczona bezporednio
do baterii, a najmniejsze w przypadku, gdy w obwd arweczki wczona bya caa
dugo owka.
Wyjanienie zaobserwowanych zjawisk na podstawie prawa Ohma.
Z prawa Ohma wynika, e im wikszy jest opr obwodu elektrycznego, tym mniejsze jest
natenie pyncego w nim prdu. Natenie prdu byo najmniejsze, gdy w obwd
elektryczny wczona bya caa dugo grafitowego prta owka, gdy wtedy opr
obwodu by najwikszy. Natenie prdu byo najwiksze, gdy arweczka bya wczona bezporednio do baterii wtedy opr obwodu by najmniejszy.

Rozwi logogryf. Co oznacza sowo bdce jego rozwizaniem? Od czego ta nazwa
pochodzi?
1. opornik, 2. bateria, 3. przewody, 4. wykres, 5. Simon, 6. woltomierz, 7. napicie,
8. natenie, 9. schemat, 10. jony, 11. akumulator.
Odpowied: Rezystancja pochodzi od angielskiego sowa resistance oznaczajcego
opr.
VII. Miejsce na rozwizanie zada z podrcznika (str. 95 i 96) i innych zleconych przez
nauczyciela
Zadanie 1
Opr elektryczny metalowego drutu zaley take od budowy sieci krystalicznej metalu. Jeeli porwnamy opory przewodw wykonanych z rnych metali, ale o takich samych rozmiarach geometrycznych, to okae si, e wikszy jest opr tego przewodnika, w ktrym sie krystaliczna jest gstsza, i hamuje ruch elektronw.
Zadanie 2
Dane: U 1 = 4,5 V , I 1 = 0,6 A, U 2 = 1,5 V
99
Copyright by ZamKor
Szukane: I 2 = ?, R = ?
Rozwizanie:
U1
4,5 V
R=
=
= 7,5 W
I1
0,6 A
I2 =
U2
1,5 V
=
= 0,2 A
R
7,5 W
Odpowied: Opr opornika wynosi 7,5 W.

Zadanie 3
Z wykresu na rysunku 11.21 odczytujemy:
dla odbiornika A: U A = 0,4V i I A = 0,02 A;
dla odbiornika B: U B = 0,8V i I B = 0,02 A.
Opory odbiornikw obliczamy:
UA
RA =
= 20W
IA
RB =
UB
= 40W
IB
RB
40W
=
=2
RA
20W
Odpowied: Opr R B jest dwa razy wikszy od oporu R A .
Zadanie 4
Opornica suwakowa zbudowana jest z nieizolowanego drutu nawinitego na porcelanowym korpusie w ksztacie walca. Po tak nawinitym drucie lizga si suwak, miejsce w ktrym styka si on drutem
jest pozbawione izolacji. Zmieniajc pooenie suwaka zmieniamy
dugo drutu wczonego w obwd elektryczny. A to oznacza, e tym
sposobem zmienia si opr czci opornika wczonego w obwd
elektryczny. Ilustruje to rysunek.
Zadanie 5
Przesuwajc suwak w obwodzie jak na rys. 11.25 nie mona
zmieni oporu opornic. W obwodzie tym wczona jest caa opornica i zmiana pooenia suwaka nie ma wpywu na jej opr. Wyjania to schemat pocze.
BATTERY
3R12A
4,5V
suwak
BATTERY
3R12A
4,5V
100
Copyright by ZamKor
11.5. czenie odbiornikw w obwodach elektrycznych

11.5.1. Poczenie szeregowe odbiornikw
III. Fizyka wok nas
1.
W jakim celu w niektrych urzdzeniach elektronicznych (np. w pilotach telewizyjnych,

odbiornikach radiowych przenonych) stosuje si kilka ogniw (baterii okrgych)? Jak te
ogniwa s ze sob poczone?
Odpowied: Ogniwa poczone s szeregowo, poniewa napicie takiego rda prdu
jest wiksze. Np. poczone szeregowo cztery ogniwa, kade o napiciu 1,5 V tworz
rdo o napiciu 6 V.
2.
Narysuj schemat obwodu elektrycznego owietlenia choinkowego skadajcego si z 10

arweczek.

1.
W obwodzie elektrycznym, ktrego schemat przedstawia poniszy rysunek, amperomierz A 1

wskazuje 0,5 A, woltomierz V1 wskazuje 9 V, a woltomierz V2 wskazuje 3 V. Jakie s
wskazania pozostaych miernikw? Oblicz opory poszczeglnych odbiornikw i opr odbiornika zastpczego. Wyniki oblicze wpisz do tabeli.
U ( V)
U 1 ( V)
U 2 ( V)
I 1 ( V)
I 2 ( V)
R 1 (W)
R 2 (W)
R z (W)
12
0,5
0,5
18
24
Rozwizanie:
I 1 = I 2 = 0,5 A
R1 =
U1
U2
9V
3V
=
= 18 W, R 2 =
=
= 6W
I1
0,5 A
I2
0,5 A
R z = R 1 + R 2 = 18 W + 6 W= 24 W
U = U 1 + U 2 = 9V + 3V = 12V
Odpowied: Amperomierz A 2 wskazuje 0,5 A, woltomierz V wskazuje 12 V. Opory
odbiornikw s odpowiednio rwne: R 1 = 18 W, R 2 = 6 W, oraz opr odbiornika zastpczego wynosi R z = 24W .
2.
W obwodzie elektrycznym, ktrego schemat przedstawiono na rysunku zmierzono napicie

U 1 = 4 V oraz napicie U = 12 V. Wiedzc, e R 1 = 8 W, oblicz: natenie prdu w obwodzie, napicie na odbiorniku R i jego opr oraz opr odbiornika zastpczego.
Dane: U 1 = 4 V , U = 12 V , R 1 = 8 W
101
Copyright by ZamKor
Szukamy: I = ?, U 2 = ?, R 2 = ?,
Rz = ?
Rozwizanie:
U1
4V
I=
=
= 0,5 A
R1
8W
U = U 1 + U 2 U 2 = U - U 1 = 12V - 4V = 8V
R2 =
U2
8V
=
= 16 W
I
0,5 A
R z = R 1 + R 2 = 8 W + 16 W= 24 W lub R z =
U
12V
=
= 24 W
I
0,5 A
Odpowied: Natenie prdu w obwodzie wynosi 0,5 A, a napicie na odbiorniku R 2

wynosi 8 V. Opr tego odbiornika jest rwny 16 W, a opr zastpczy 24 W.
3.
Oblicz wskazania woltomierzy, jeeli R 1 = 20 W, R 2 = 30 W, R 3 = 50 W, a napicie U

midzy zaciskami rda wynosi 50 V.
Dane: R 1 = 20 W, R 2 = 30 W, R 3 = 50 W, U = 50V
Szukamy: U 1 = ?, U 2 = ?, U 3 = ?
Rozwizanie:
R z = R 1 + R 2 + R 3 = 20 W + 30 W + 50 W = 100 W
I=
U
50V
=
= 0,5 A
Rz
100 W
U 1 = I R 1 = 0,5 A 20 W = 10V
U 2 = I R 2 = 0,5 A 30 W = 15 V
U 3 = I R 3 = 0,5 A 50 W = 25 V
Odpowied: Napicia na poszczeglnych opornikach wynosz kolejno 10 V, 15 V, 25V.
4.
Ktry z opornikw w obwodzie elektrycznym (jak na rysunku) ma najwikszy opr? Uzasadnij

odpowied.
Odpowied: Przez poczone szeregowo odbiorniki pynie prd elektryczny o takim
U
samym nateniu I = . Najwikszy opr ma opornik, na ktrym jest najwikszy spadek
R
napicia. W naszym przypadku bdzie to opornik R 2 .
5.
Korzystajc z informacji umieszczonych na schemacie, oblicz napicie na oporniku R 2

W poczeniu szeregowym, napicie rda jest rwne sumie napi na odbiornikach:
U = U 1 +U 2 +U 3
z tego U 2 = U - U 1 - U 3 = 10V - 2V - 3V = 5V .
Odpowied: Napicie na oporniku R 2 jest rwne 5V.

1.
102
Jaki zwizek z treci niniejszego paragrafu ma rozwizanie poniszego logogryfu?
Copyright by ZamKor
1. poczenie, 2. schemat, 3. opr, 4. telewizor, 5. natenie, 6. pralka, 7. tabela.

Odpowied: W owietleniu choinkowym stosujemy poczenie szeregowe arweczek.
11.5.2. Poczenie rwnolege odbiornikw

III. Fizyka wok nas
1.
yrandol skada si z piciu arwek, ktre mona wcza za pomoc podwjnego

wycznika. Po zaczeniu jednego wycznika wiec trzy arwki, a po zaczeniu drugiego
wiec take pozostae dwie arwki. Narysuj schemat tego poczenia.
W1
W2

1.
W obwodzie, ktrego schemat przedstawiono na rysunku, natenie prdu I 1 wynosi 0,2 A,

natenie prdu I wynosi 0,5 A, napicie U rda wynosi 6 V. Oblicz natenie prdu I 2 ,
opory poszczeglnych odbiornikw oraz opr odbiornika zastpczego. Wyniki oblicze wpisz
do tabeli.
U ( V)
U 1 ( V)
U 2 ( V)
I 1 ( A)
I 2 ( A)
I ( A)
R 1 (W)
R 2 (W)
R z (W)
0,2
0,3
0,5
30
20
12
Miejsce na obliczenia:
Dane: I = 0,5 A , I 1 = 0,2 A, U = 6 V
Szukane: I 2 = ?
I = I 1 + I 2 I 2 = I - I 1 = 0,5 A - 0,2 A = 0,3 A
U1 =U2 =U = 6V
R1 =
U1
6V
=
= 30 W
I1
0,2 A
R2 =
U2
6V
=
= 20 W
I2
0,3 A
R=
2.
U
6V
1
1
1
2+ 3
5
60 W
=
= 12 W lub
=
+
=
=
Rz =
= 12 W
I
0,5 A
Rz
30 W 20 W 60 W 60 W
5
W obwodzie elektrycznym, ktrego schemat przedstawia rysunek, woltomierz wskazuje

napicie U = 12 V, a amperomierz natenie prdu I = 0,6 A. Wiedzc, e R 1 = 60 W,
oblicz: opr odbiornika R 2 , natenie prdu w odbiornikach R 1 i R 2 oraz opr odbiornika
zastpczego R z .
103
Copyright by ZamKor
Dane: U = 12V , I = 0,6 A, R 1 = 60 W

Szukamy: R z = ?, l 1 = ?, I 2 = ?, R 2 = ?
Rozwizanie:
U
12V
Rz = =
= 20 W
I
0,6 A
I1 =
U
12V
=
= 0,2 A
R1
60 W
I 2 = I - I 1 = 0,6 A - 0,2 A = 0,4 A

I sposb obliczenia oporu dobiornika R 2
R2 =
U
12V
=
= 30 W
I2
0,4 A
II sposb obliczenia oporu dobiornika R 2

1
1
1
=
+
Rz
R1 R2
1
1
1
1
1
3
1
1
=
=
=
=
R2
Rz R1
20 W 60 W 60 W 60 W 30 W
R 2 = 30 W
Odpowied: Opr odbiornika zastpczego wynosi 20W. Przez odbiornik R 1 pynie prd
o nateniu 0,2 A a przez odbiornik R 2 prd o nateniu 0,4 A. Opr odbiornika R 2
wynosi 30W.
3.
Oblicz opr odbiornika zastpczego dla obwodu elektrycznego, ktrego schemat przedstawiono na rysunku, jeeli R 1 = 6 W, R 2 = 3 W, R 3 = 2 W.
Dane: R 1 = 6 W, R 2 = 3 W, R 3 = 2 W
Szukamy: R z = ?
Rozwizanie:
1
1
1
1
=
+
+
Rz
R1 R2 R3
1
1
1
1
1+ 2+ 3
6
1
=
+
+
=
=
=
Rz
6W 3W 2W
6W
6W 1W
R z = 1W
Odpowied: Opr odbiornika zastpczego wynosi 1W.
4.
Napicie zmierzone przez woltomierz wynosi 10 V, opory odbiornikw wynosz odpowiednio: R 1 = 20 W, R 2 = 50 W. Oblicz wskazania amperomierzy przy otwartym i przy
zamknitym wyczniku W (zakadamy, e wskazanie woltomierza nie ulego zmianie).
Dane: R 1 = 20 W, R 2 = 50 W, U = 10V
Szukamy: I 1 = ?, I 2 = ?, przy otwartym i zamknietym wyczniku W
104
Copyright by ZamKor
Rozwizanie:
I. Przy otwartym wyczniku W
U
10V
I1 = I =
=
= 0,5 A
R1
20 W
I2 = 0
Odpowied: Przy otwartym wyczniku W przez amperomierze A 1 i A pynie prd o takim
samym nateniu rwnym 0,5 A. Przez amperomierz A 2 prd nie pynie.
II. Przy zamknitym wyczniku W
U
10V
I1 =
=
= 0,5 A
R1
20 W
I2 =
U
10V
=
= 0,2 A
R2
50 W
I = I 1 + I 2 = 0,5 A + 0,2 A = 0,7 A

Odpowied: Przy zamknitym wyczniku W przez poszczeglne amperomierze pyn
prdy o nateniach: I 1 = 0,5 A, I 2 = 0,2 A, I = 0,7 A.
5
Oblicz natenie prdu pyncego przez opornik B. Uszereguj oporniki R A , R B , R C , R D

w kolejnoci od najmniejszego do najwikszego oporu.
Odpowied: W przypadku rwnolegego poczenia odbiornikw zachodzi zwizek
I = I A + I B + I C + I D , skd I B = I - I A - I C - I D = 10A - 1A - 2A - 4A = 3A.
Poniewa U A = U B = U C = U D i U = I R , wic opr tego opornika jest mniejszy, przez
ktry przy tym samym napiciu pynie prd o wikszym nateniu. Uszeregowaniu
oporw w kolejnoci od najmniejszego do najwikszego odpowiada uszeregowanie ich
wedug malejcego natenia prdu: R D , R B , R C , R D .
6.
Analizujc przepyw prdu w obwodzie, ktrego schemat przedstawia poniszy rysunek,

wpisz do tabeli, ktra arwka bdzie wieci.
Wyczniki
wieci arwka
otwarte
zamknite
W1 , W3 , W4
W2
C, D
W2
W1 , W3 , W4
A, B, D
W1 , W4
W2 , W3
C, D
W4
W1 , W2 , W3
A, B, C, D
W2 , W3
W1 , W4
A, D
V. Wykonaj dowiadczenie domowe nr 7 ze strony 159: czenie oporw

elektrycznych
Wyniki obserwacji:
105
Copyright by ZamKor
Przypadek A
Poczenie szeregowe, arwki wiec sabo.
Przypadek B
Poczenie rwnolege, arwki wiec mocno.
Odpowied: arweczka wieci janiej, jeeli pynie przez ni prd o wikszym nateniu
czyli ta do ktrej przyoono wiksze napicie. W przypadku A do kadej arweczki
przyoone jest napicie rwne poowie napicia rda, a w przypadku B napicie rwne
napiciu rda. Oznacza to, e w przypadku B natenie prdu pyncego przez kad
arweczk jest dwukrotnie wiksze ni w przypadku A. Janiej (ale jednakowo) wieci
wic bd arweczki poczone jak w przypadku B.

1.
W poniszym wierszu (J. Wjciak, wiczenia dla detektyww przyrody, Wrocawska Oficyna
Nauczycielska, 1995) wpisz odpowiednie sowa:
Chcia Bartek elektryk zmierzy natenie
Wzi si do roboty nie baczc na zmczenie.
Chcia Bartek przechera zrobi to przebiegle
Wczy amperomierz ... Wanie ! rwnolegle
Zwierany tak obwd wci sprawdza na nowo,
Wystarczyo miernik wczy szeregowo
Innym znowu razem chcia zmierzy napicie
Wzi si do roboty jak zwykle zawzicie.
Ale, jak to Bartek, nie do ruszy gow
I wczy woltomierz ... Wanie ! szeregowo
Jeli bez awarii pomiary chcesz skoczy,
Musisz rwnolegle woltomierz swj wczy!
VII. Miejsce na rozwizanie zada z podrcznika (str. 109 i 110) i innych zleconych
przez nauczyciela
Zadanie 1
arwki w instalacji elektrycznej samochodu poczone s rwnolegle. Podczas wczenia kolejnej arwki nie obserwujemy zmiany natenia wiata arwek ju wieccych.
Rwnie podczas wyczenia jednej dowolnej arwki nie zauwaamy zgaszenia pozostaych.
Zadanie 2
a) Aby otrzyma opr 100W naley dwa oporniki poczy szeregowo: R z = R + R = 2R =
2 50 W = 100 W.
b)
Aby otrzyma opr 25 W te dwa oporniki naley poczy rwnolegle

std R z =
106
R 50 W
=
= 25 W.
2
2
1
1 1
2
= + =
Rz
R R R
Copyright by ZamKor
Zadanie 3
Do prawidowej pracy kadego z odbiornikw wczonych do domowej instalacji elektrycznej wymagane jest, aby na kadym z nich byo napicie 230V. Ten warunek jest speniony jedynie przy poczeniu rwnolegym odbiornikw.
Zadanie 4
Dane: U 1 = 14V , I = 0,4 A, U = 224V
Szukane: n liczba aroweczek, R 1 = ?, R z = ?
Rozwizanie:
U
224V
n=
=
= 16
U1
14V
R1 =
U1
14V
=
= 35 W
I
0,4 A
R z = n R = 16 35 W = 560 W
Odpowied: Trzeba poczy szeregowo 16 arweczek. Opr kadej z nich wynosi 35 W,
a opr caego owietlenia jest rwny 560W.
Zadanie 5
Podczas doczania do obwodu kolejnych arweczek obserwujemy e wiec one coraz
sabiej. Tumaczymy to tym, e przy zwikszeniu liczby arweczek poczonych szeregowo
zmniejsza si napicie na kadej z nich, a wic zmniejsza si rwnie natenie prdu
pyncego w obwodzie. Poniewa intensywno wiecenia kadej arweczki zaley od natenia pyncego przez ni prdu, wraz ze zwikszaniem liczby arweczek poczonych szeregowo bd one wieciy coraz sabiej.
Zadanie 6
U
. Intensywno wienR
cenia arweczki zaley od natenia pyncego przez ni prdu. Doczanie kolejnych arweczek powoduje zmniejszanie natenia prdu w obwodzie i tym samym dalsze zmniejszanie intensywnoci wiecenia arweczek, a do cakowitego zaniku ich wiecenia. Przy
poczeniu rwnolegym napicie na wszystkich arweczkach jest cay czas takie samo,
rwne napiciu rda. Doczanie kolejnych arweczek nie ma wpywu na natenie prdu
pyncego przez kad z nich, dlatego wszystkie cay czas wiec jednakowo intensywnie.
Uwaga! Dla arweczek poczonych rwnolegle jest to suszne przy zaoeniu, e mamy
do czynienia z idealnym rdem napicia i nie uwzgldniamy jego rezystancji wewntrznej (a tym samym spadku napicia na tej rezystancji).
Przy poczeniu szeregowym R z = R + R + R += nR oraz I =
Zadanie 7
Odpowied: Cakowite natenie prdu pyncego przez bezpiecznik jest rwne sumie
nate prdw pyncych przez poszczeglne odbiorniki.
107
Copyright by ZamKor
I przypadek gdy odkurzacz nie jest wczony:

I = 10 A + 5 0,5 A = 12,5 A < 16 A bezpiecznik nie zadziaa
II przypadek gdy odkurzacz jest wczony:
I = 12,5 A + 5 A = 17,5 A > 16 A bezpiecznik zadziaa.
11.6. Praca i moc prdu elektrycznego

III. Fizyka wok nas
1.
Do poniszej tabeli wpisz nazwy 5 odbiornikw elektrycznych znajdujcych si w twoim

mieszkaniu i odpowiednio rodzaje energii, na jakie zostaje w nich zamieniona energia
elektryczna.
Odbiornik
Otrzymana energia
arwka
energia wewntrzna drucika, energia wietlna i ciepo przekazane

otoczeniu
czajnik elektryczny
energia wewntrzna elementu grzejnego i wody
odbiornik radiowy
energia akustyczna
energia wewntrzna potraw i naczy
suszarka do wosw
energia wewntrzna spirali grzejnej, ciepo przekazane powietrzu,

praca mechaniczna (silnika)
grzejnik elektryczny
energia wewntrzna spirali grzejnej, ciepo przekazane powietrzu
pralka elektryczna
praca mechaniczna, energia wewntrzna spirali grzejnej i wody.
2.
Baron Mnchhausen opowiada. Pewnego razu musielimy przej przez ogromn pustyni.
Na szczcie by z nami znakomity odkrywca wszech czasw, ktry podstawowe prawo fizyki
energi mona przetwarza potrafi wprowadza w ycie. Wmontowa on w nasz pojazd
due baterie soneczne i w ten sposb przemienia energi soneczn w prd elektryczny.
Za jego pomoc napdza silnik elektryczny i w ten sposb osignlimy szybko 50
km/h. Prawda, czy kamstwo? Dlaczego?
Odpowied: Prawda: energi mona przetwarza. Moliwe jest otrzymanie energii elektrycznej z energii promieniowania sonecznego (baterie soneczne), a z energii elektrycznej energi mechaniczn (silnik elektryczny). Baronowi mona by jedynie zarzuci
pewn nieciso: zamiast mwi: przemienia energi soneczn w prd elektryczny
powinien by powiedzie: przetwarza energi soneczn w energi elektryczn, ktra
nastpnie zostaa zamieniona na energi mechaniczna (kinetyczn).

1.
Wykorzystujc wzory I =
P = U I = U
108
U U2
=
R
R
U
oraz U = R I, zapisz inne postacie wzoru na moc odbiornika:
R
Copyright by ZamKor
P = U I = R I I = R I 2
2.
Na arwce widnieje napis: 60 W, 230 V.
O czym informuje nas ten napis?

Odpowied: Napis ten informuje nas, e arwka ma moc 60 W i przystosowana jest do
napicia 230 V .
Oblicz opr tej arwki.

Odpowied: Przeksztacajc wzr na moc:
2
(230V )
U2
U2
otrzymujemy R =
=
= 881,7 W
P=
P
60W
R
Oblicz moc tej arwki wczonej do rda napicia 115V.
Odpowied: Wykorzystujc wzr P =
3.
U2
(115 V )2
mamy: P =
= 15 W
R
881,7W
Oblicz koszt energii elektrycznej zuytej przez telewizor w cigu miesica (tj. 30 dni).
Odbiornik jest wczany do sieci przecitnie przez 8 godzin w cigu doby. Jego moc
P = 60 W. Aktualna (tj. w roku 2006) cena 1 kWh energii elektrycznej wynosi okoo 0,42 z.
Rozwizanie:
W = P t = 60 W 30 8 h = 14400 Wh = 14,4 kWh
Odpowied: Koszt energii elektrycznej zuytej przez telewizor w czasie jednego miesica
wynosi 6,05 z.
4. Silnik elektryczny wczony do rda napicia U = 230 V podnis w czasie 10 sekund ciao
o masie m = 20 kg na wysoko h = 10 m. Oblicz prac silnika, jego moc i natenie prdu
w uzwojeniu silnika.
Dane: m = 20 kg , U = 230 V , h = 10 m, t = 10 s
Szukamy: W = ?, P = ?, I = ?
Rozwizanie: Praca silnika rwna jest przyrostowi energii potencjalnej ciaa.
m
W = DE p = mgh = 20kg 10 2 10 m = 2000J
s
W
2000 J
P=
=
= 200W
t
10 s
P = U I I =
P
200W
=
0,9 A
U
230V
Odpowied: Silnik wykona prac 2000 J, jego moc wynosi 200 W, a natenie prdu
pyncego przez jego uzwojenia jest rwne 0,9 A.
5.
Wykonaj odpowiednie obliczenia i uzupenij ponisz tabel.
Odbiornik
U ( V)
I ( A)
P ( W)
R (W)
12
24
25
109
Copyright by ZamKor
30
90
10
20
0,5
10
40
100
200
50
20
100
6.
Na schemacie ilustrujcym przemiany energetyczne, jakie zachodz w czajniku

elektrycznym, wpisz w prostoktach cyfry od 1 do 4 w takiej kolejnoci, by odpowiaday
kolejnym przemianom energii.
1 energia kinetyczna uporzdkowanego ruchu elektronw swobodnych w spirali,
2 energia kinetyczna chaotycznego ruchu czsteczek wody w czajniku,
3 energia pola elektrycznego wytworzonego w przewodniku (spirali grzejnej) przez rdo
napicia,
4 energia kinetyczna drga jonw dodatnich sieci krystalicznej spirali.

Rozwizaniem logogryfu jest jednostka pewnej wielkoci fizycznej. Jaka to wielko?
1. licznik, 2. energia, 3. dul, 4. moc, 5. wolt, 6. arwka, 7. temperatura.
Odpowied: Kilowat jest jednostk mocy, 1kW = 1000 W.
nauczyciela
Zadanie 1
Owietlanie pomieszczenia wiatem arwki energia elektryczna zamienia si w energi wewntrzn (ciepln) i wiato.
Sprztanie pokoju odkurzaczem elektrycznym energia elektryczna zamienia si na energi mechaniczn (ruch obrotowy wirnika silnika).
Gotowanie potraw na kuchni elektrycznej - energia elektryczna zamienia si w energi
wewntrzn (ciepln).
Zadanie 2
Odpowied: przykad
W odstpie dwch dni odczytano wskazania licznika energii:
W 1 = 12590,2 kWh
W 2 = 12594,5 kWh
Zuyta w czasie 2 dni energia wynosi
W = W 2 - W 1 , W = 12594,5 kWh - 12590,2 kWh = 4,3 kWh.
Koszt energii elektrycznej zuytej w czasie 2 dni wynosi: 4,3 kWh 0,42 z = 1,81 z,
110
Copyright by ZamKor
a w czasie 30 dni: 1,81 z 15 = 27,15 z.

Zadanie 3
Rodzaj odbiornika
Napicie (V)
Moc (W)
arwki
230
15, 40, 60, 100, 200
czajnik elektryczny
230
2000
radio tranzystorowe
15
grzaka elektryczna
230
500
12
40
arwka samochodowa
Lekcja powtrzeniowa
Nr zadania
1.
Odpowied
2.
a)
b)
c)
d)
3.
4.
5.
6.
7.
8.
12. O zjawiskach magnetycznych

12.1. Pole magnetyczne magnesu staego i Ziemi
III. Fizyka wok nas
1.
Z jakich materiaw wykonywane s obudowy kompasw? Czy tak obudow mona

wykona ze stali?
Odpowied: Obudowy kompasw wykonuje si z materiaw, ktre nie magnesuj si np.
aluminium, mied lub dowolny izolator (np. plastik), natomiast nie mona wykona takiej
obudowy ze stali, poniewa stal w pobliu magnesu magnesuje si.
2.
Co to jest zorza polana? Czy mona j obserwowa w Polsce? Na te pytania odszukaj

odpowiedzi w Internecie (np.: http://astronom.pl/)
Odpowied: Zorza polarna to wiecenie grnych warstw atmosfery ziemskiej wywoane
przez strumie wysokoenergetycznych czstek pochodzcych ze Soca. Czstki te
nazywane s wiatrem sonecznym, w skad ktrego wchodz protony i elektrony.
Wpadaj one w atmosfer zgodnie z rozkadem linii pola magnetycznego Ziemi
najczciej w rejonie k polarnych. Wysokoenergetyczne czstki wiatru sonecznego
zderzaj si z atomami gazw atmosfery ziemskiej (azotu i tlenu) jonizuj je, powodujc
wiecenie gazu.
3.
Co to jest magnetoterapia? Odpowied na to pytanie poszukaj w Internecie

Odpowied: Magnetoterapia to dziedzina medycyny (naturalnej, tradycyjnej), wykorzystujca pole magnetyczne do leczenia rnych schorze, wspomagania kondycji, witalnoci oraz naturalnej odpornoci naszego organizmu. Pole magnetyczne przenika do
111
Copyright by ZamKor
caego organizmu, wpywajc na komrk wszystkich rodzajw tkanek naszego ciaa.

Efektem pozytywnego dziaania pulsujcego pola magnetycznego jest aktywizacja
procesw biochemicznych, a wic lepszy metabolizm na poziomie komrek, tkanek
i narzdw.
Magnetoterapia skutecznie wspomaga leczenie takich chorb, jak:
schorzenia reumatyczne,
zwyrodnienia staww i koci,
osteoporoz,
zaburzenia pracy jelit i ukadu trawiennego,
cukrzyc,
choroby serca, krenia krwi, miadyc, zakrzepic,
stany po zawaach serca i udarach mzgu,
choroby ukadu ruchowego,
choroby ukadu nerwowego

1.
Trway magnes sztabkowy przecito na dwie czci. Czy powstae dwie czci s nadal
magnesami? Jeli tak oznacz bieguny nowo powstaych magnesw.
Odpowied: Po przeciciu magnesu sztabkowego na dwie czci, otrzymujemy dwa

magnesy.
2.
W ktrym przypadku magnes przycignie do siebie kawaek drutu?

Odpowied: Magnes bdzie przyciga drut stalowy.
3. Oznacz odpowiednio bieguny magnesw.

b.
a.
V. Wykonaj dowiadczenia domowe

1.
Nr 8 (str. 160): Budujemy busol.

Wynik obserwacji: Iga zawsze ustawia si w kierunku pnoc - poudnie.
2.
Nr 9 (str. 161): Wykrywamy pole magnetyczne Ziemi.
112
Copyright by ZamKor
Wynik obserwacji: Namagnesowana krtka iga odchylia si z pozycji poziomej w taki

sposb, e jej jeden koniec skierowany by lekko w d.
Odpowiedz na pytanie: dlaczego namagnesowana iga nie ustawia si rwnolegle do
powierzchni Ziemi?
Odpowied na pytanie ilustruj rysunki 12.11 i 12.12 umieszczone w podrczniku na
str. 121. Iga magnetyczna ustawia si zawsze rwnolegle do linii pola magnetycznego.
Poniewa linie ziemskiego pola magnetycznego maj taki ksztat, jakby we wntrzu
Ziemi znajdowa si olbrzymi magnes sztabkowy, to z tego faktu wynika, e linie tego
pola s rwnolege do powierzchni Ziemi w pobliu rwnika magnetycznego, a prostopade do jej powierzchni w pobliu biegunw magnetycznych.
3.
Nr 10 (str. 162): Oddziaywanie magnesu na ig magnetyczn przez przeszkody
Materia, z ktrego wykonano przeszkod
Czy magnes oddziauje na ig magnetyczn?
ksika
tak
kawaek plastiku
tak
szyba
tak
kawaek tkaniny
tak
blacha stalowa
nie
blacha aluminiowa
tak
4.
Zadanie 4 (str.123)
Zbudowane urzdzenie mona wykorzysta jako: kompas

Do czego suy przyrzd, ktrego nazwa jest rozwizaniem logogryfu?
1. sztabkowy, 2. poudniowy, 3. magnetyt, 4. pnocny, 5. stal, 6. statyw.
Odpowied: W praktyce kompas suy do wyznaczania biegunw geograficznych poprzez
wyznaczenie kierunku pnoc poudnie ziemskiego pola magnetycznego.
nauczyciela
Zadanie 1
Ig magnetyczn kompasu zbliamy do jednego z biegunw
magnesu, wwczas wychyla si z pierwotnego pooenia. Jeeli
w stron magnesu wychyla si biegun pnocny igy, to zbliany
biegun magnesu jest biegunem poudniowym. Jeeli w stron
zblianego bieguna magnesu wychyla si biegun poudniowy igy,
to ten biegun magnesu jest biegunem pnocnym.
113
Copyright by ZamKor
Zadanie 2
Bierzemy do rki jeden z prtw i zbliamy go do rodka drugiego prta. Jeeli stwierdzimy
przyciganie to znaczy, e prt, ktry trzymamy w rce jest magnesem staym. Natomiast, jeeli nie stwierdzimy oddziaywania to prt, ktry trzymamy w rce nie jest magnesem.
prt
brak oddziaywania
prt
przyciganie
Zadanie 3
Na karcie kredytowej znajduje si pasek, na ktrym namagnesowane obszary tworz kod
zawierajcy informacje niezbdne do identyfikacji waciciela karty. Jeeli w pobliu takiej
karty znajduje si magnes, to zachodzi niebezpieczestwo zniszczenia kodu magnetycznego.
12.2. Pole magnetyczne przewodnika z prdem

III. Fizyka wok nas
1.
W wielu urzdzeniach elektrycznych (np. w instalacji elektrycznej samochodu) stosuje si

tzw. przekaniki elektromagnetyczne. Przykad przekanika przedstawiono na rysunku. Jak
zbudowany jest i jak dziaa taki przekanik? Wjakich przypadkach w technice jest uzasadnione zastosowanie przekanika?
Odpowied: Przekanik elektromagnetyczny skada si z elektromagnesu, ktry oddziauje na stalow kotwiczk w ksztacie odwrconej litery L. Po zamkniciu obwodu prdu
wycznikiem W, kotwiczka jest przycigana przez elektromagnes. Obrt kotwiczki
powoduje zamknicie stykw przekanika i zamknicie obwodu silnika elektrycznego M.
Tego typu przekaniki umoliwiaj zdalne zamykanie obwodw elektrycznych tzw.
silnoprdowych, czyli takich, w ktrych napicia i natenia prdu osigaj znaczne
wartoci. Sterowanie przekanika odbywa si za pomoc obwodu saboprdowego
w ktrym napicie i natenie prdu jest niewielkie.

1.
Stosujc regu prawej doni wyznacz bieguny elektromagnesw i zaznacz je na rysunkach.

b.
a.
N
114
c.
N
Copyright by ZamKor
2.
Znajc zwrot linii pola magnetycznego wok przewodnika z prdem zaznacz kropk
krzyykiem kierunek prdu w tym przewodniku.
lub
3.
ak oddziauj na siebie (przycigaj si, czy odpychaj) ssiednie zwoje zwojnicy, w ktrej
pynie prd elektryczny? Odpowied uzasadnij.
Odpowied: Kady ze zwojw zwojnicy, przez ktr pynie prd elektryczny ma po jednej
stronie biegun pnocny a po drugiej biegun poudniowy. Poniewa zwrot prdu
elektrycznego we wszystkich zwojach zwojnicy jest taki sam, to ssiednie zwoje
przycigaj si.
4.
Do statywu za pomoc nitki przymocowano zwojnic (np. miedzian spryn, ktrej jeden
koniec zanurzony jest w naczyniu z rtci. Nastpnie zbudowano taki obwd elektryczny, jak
pokazano na rysunku. Jak zachowa si spryna po zamkniciu obwodu? Odpowied
uzasadnij.
Odpowied: Po zamkniciu obwodu elektrycznego zwoje spryny bd si przyciga i
spryna ulegnie skrceniu. Jej koniec wynurzy si z rtci a obwd elektryczny zostanie
przerwany. Spryna ponownie wyduy si i ponownie zanurzy si w rtci. W obwodzie
popynie prd itd. Cykl drga spryny bdzie si powtarza tak dugo, jak dugo
wycznik W bdzie zamknity.
V.Wykonaj dowiadczenia domowe

1.
nr 11 (str. 163): Pole magnetyczne wok przewodnika, w ktrym pynie prd

Przypadek 1.
Dorysuj pooenie igy magnetycznej po zamkniciu wycznika, gdy prosty odcinek przewodnika uoony jest rwnolegle do igy magnetycznej, ktra ustawia si zawsze w kierunku
poudnika magnetycznego pola ziemskiego.
S
S
115
Copyright by ZamKor
Przypadek 2.
Dorysuj pooenie igy magnetycznej po zamkniciu wycznika, gdy prosty odcinek przewodnika uoony jest prostopadle do igy magnetycznej.
Zmiana pooenia igy magnetycznej po zamkniciu obwodu elektrycznego wiadczy o tym,

e wok przewodnika, w ktrym pynie prd elektryczny istnieje pole magnetyczne
Zmiana pooenia igy magnetycznej po zmianie kierunku prdu elektrycznego w
przewodniku wiadczy o tym, e zwrot linii pola magnetycznego zaley od kierunku prdu.
2.
Nr 12 (str. 164): Budujemy galwanometr, czyli czuy amperomierz

Wynik obserwacji:
Po zamkniciu wycznika iga kompasu zmienia pooenie.
Wraz ze wzrostem natenia prdu w obwodzie (tj. liczby wczonych baterii) wychylenie igy
staje si wiksze.

1.
Rozwi logogryf, a dowiesz si jak inaczej nazywana jest zwojnica.

1. zasilacz, 2. Oersted, 3. prawa, 4. opiki, 5. magnes.
Odpowied: Cewka.
nauczyciela
Zadanie 1
Elektromagnes przyciga spinacz biurowy (stalowy) natomiast nie oddziauje na monet,
foli aluminiow i drucik miedziany.
12.3. Sia elektrodynamiczna

III. Fizyka wok nas
1.
2.
116
Podaj przykady domowych urzdze elektrycznych, w ktrych zastosowano silnik elektryczny.

Odpowied: Odkurzacz, suszarka do wosw, elektryczna maszynka do mielenia misa,
elektryczny mynek do kawy, mikser, malakser.
Si elektrodynamiczn wykorzystano w tzw. poduszce magnetycznej, uywanej np. w pocigu kursujcym w Chinach midzy Szanghajem a nowym podmiejskim lotniskiem Pudong.
W Internecie odszukaj informacje o tym pocigu i sporzd krtk notatk.
Copyright by ZamKor
Odpowied:
http://www.fizyka.net.pl/index.html?menu_file=ciekawostki%2Fm_ciekawostki.html&for
mer_url=http%3A%2F%2Fwww.fizyka.net.pl%2Fciekawostki%2Fciekawostki_t2.html
Pocig na poduszce magnetycznej czcy Szanghaj w Chinach z nowym lotniskiem
Pudong lecym w odlegoci 30 km od miasta, po raz pierwszy w wiecie wszed do
regularnego rozkadu jazdy. Skrci on czas trwania jazdy z co najmniej 40 minut do
7 minut 20 sekund. Magnetyczny ekspres osiga zawrotn prdko 430 km/h. To
najszybszy z pocigw, jakie dzi wo pasaerw na wiecie na regularnej linii.
Szanghajski poduszkowiec unosi si nad torem dzieki oddziaywaniu magnesw zainstalowanych w torze i u spodu pocigu. Nie ma on silnika w potocznym sensie tego sowa.
Dodatkowe elektromagnesy umieszczone wzdu toru potrafi pocign wagony do
przodu lub spowolni je. Wszystko odbywa si w powietrzu, niemal bez tarcia, dziki
czemu szanghajski poduszkowiec rozpdza si do 300 km/h w dwie minuty na odcinku
5 km (francuski TGV potrzebuje na to a 30 km). Gdy zabraknie prdu to dodatkowe
baterie wewntrzne pozwol mu dojecha do najbliszej stacji.
Wg: http://www.serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34180,1885584.html

1.
Zaznacz kierunek i zwrot siy dziaajcej na przewodnik z prdem umieszczony w polu

magnetycznym
a.
c.
F
F
b.
d.
F
nauczyciela
Zadanie 2
Z rysunku wynika, e prd elektryczny pynie przez o silnika i cze tarczy zanurzon
w rtci. Na t cz tarczy traktowan jak przewodnik z prdem, bdzie dziaaa sia
elektrodynamiczna, ktrej zwrot moemy wyznaczy stosujc regu lewej doni. Sia ta spowoduje obrt tarczy.
117
Copyright by ZamKor
12.4. Zjawisko indukcji elektromagnetycznej

III. Fizyka wok nas
1.
Zjawisko indukcji znalazo zastosowane w alarmach informujcych o prbie wyniesienia ze

sklepu towaru bez zapacenia. Do towaru przymocowany jest zabezpieczajcy go specjalny
magnes trway. Uproszczony schemat urzdzenia przedstawiono na rysunku. Wyjanij
zasad jego dziaania.
Odpowied: Magnes przymocowany do kadego artykuu powoduje powstanie prdu
indukcyjnego w zwojach drutu umieszczonych w bramce wyjciowej. Wcza te alarm.
Gdy klient zapaci za towar, kasjerka usuwa magnes i wwczas wyniesienie towaru
przez bramk nie powoduje wczenia alarmu.

1.
Prd indukcujny powstanie w zwojnicy tylko w przypadku, gdy:

a) magnes porusza si w d,
b) magnes porusza si do gry,
c) magnes porusza si w d i w gr,
d) magnes spoczywa.
Odpowied uzasadnij.
Odpowied: W zwojnicy popynie prd indukcyjny w przypadku ruchu magnesu w d i w
gr. Podczas wsuwania i wysuwania magnesu wok zwojnicy powstaje zmienne pole
magnetyczne, ktre wzbudza w niej prd indukcyjny.
2.
Zaznacz kierunek prdu indukcyjnego w zwojnicy oraz bieguny pola magnetycznego wytworzonego przez ten prd. Czci zwojw znajdujce si bliej nas pogrubiono.
b.
a.
N
mA
3.
118
mA
W chwili zamknicia obwodu elektrycznego (patrz rysunek) piercie miedziany lub aluminiowy naoony na wystajcy ze zwojnicy rdze stalowy zostaje wypchnity do gry,
natomiast piercie stalowy pozostanie na swoim miejscu. Wytumacz to zjawisko.
Odpowied: W chwili zamykania obwodu elektrycznego zwojnica wytwarza zmienne pole
magnetyczne (pole to narasta), pod wpywem ktrego w piercieniu aluminiowym lub
miedzianym powstaje prd indukcyjny. Zgodnie z regu Lenza kierunek prdu
indukcyjnego jest taki, e pole magnetyczne wytworzone przez ten prd od strony
zwojnicy ma taki sam biegun jak grny koniec zwojnicy. Poniewa bieguny jednoimienne
odpychaj si, na piercie dziaa sia wypychajca go do gry. W piercieniu
Copyright by ZamKor
stalowym rwnie powstaje prd indukcyjny powodujcy wypychanie do gry.

Rwnoczenie zwojnica bdzie przyciga go (dziaajc jak elektromagnes). Sia
odpychania jest jednak mniejsza od sumy si przycigania i ciaru piercienia, wic
piercie pozostaje w spoczynku.
4.
Wyjanij wynik obserwacji podczas wykonywania dowiadczenia 12.2 opisanego na stronie 139.
Do wyjanienia zaobserwowanych zjawisk wystarczy nam znajomo zjawiska indukcji
i reguy Lenza. Zjawisko indukcji nie zachodzi w przedmiotach wykonanych z izolatora
(w naszym przypadku w plastikowej rurze).
I. Do rur wpuszczane s walce mosine
Poruszajce si w rurach mosine walce nie s magnesami, w rurze miedzianej nie
powstaje zjawisko indukcji. Dlatego walce rwnoczenie wylatuj z dolnego koca rur.
II. Do rur wpuszczane s namagnesowane walce stalowe
Spadajce walce wytwarzaj zmienne pole magnetyczne. Pole to w rurze plastikowej nie
powoduje zjawiska indukcji, natomiast takie zjawisko powstaje w rurze miedzianej. Prd
indukcyjny powstaje w piercieniach, w pobliu ktrych przemieszcza si aktualnie
magnes. Zgodnie z regu Lenza kierunek prdu indukcyjnego w kadym piercieniu jest
zawsze taki, e wytworzone przez niego pole magnetyczne przeciwdziaa ruchowi
namagnesowanego walca. Gdy walec zblia si do piercienia (tj. gdy jest nad piercieniem) sia oddziaywania wzajemnego obu pl jest si odpychajc, a gdy walec
oddala si od piercienia (tj. gdy jest pod piercieniem) sia oddziaywania wzajemnego
jest si przycigajc. Dlatego ruch walca w rurze miedzianej trwa znacznie duej,
a wylatujcy magnes ma ma szybko.

2.
Rozwi rebus
Odpowied: Zjawisko indukcji elektromagnetycznej.
12.5 Praktyczne zastosowanie zjawiska indukcji elektromagnetycznej

III. Fizyka wok nas
1.
Na rysunku poniej przedstawiono schemat spawarki transformatorowej. Wyjanij, dlaczego uzwojenie wtrne takiego transformatora wykonane jest z przewodu o duym
przekroju poprzecznym. W ktrej pozycji winien znajdowa si przecznik P, aby natenie
prdu podczas spawania byo najwiksze?
Odpowied: W uzwojeniu wtrnym transformatora spawalniczego pynie prd elektryczny
o duym nateniu (nawet do 200 A). Dlatego uzwojenie to winno by wykonane
z przewodu o duym przekroju. Najwiksze natenie prdu w uzwojeniu wtrnym
uzyskamy, jeeli przecznik P znajdzie si w pozycji 4.
U1
I2
U1
z1
z1
I2
Ze wzorw
oraz
wynika, e
=
=
=
U2
I1
U2
z2
z2
I1
I2 =
z 1 I 1
z2
119
Copyright by ZamKor
Oznacza to, e najwikszemu nateniu prdu (I 2 ) w uzwojeniu wtrnym odpowiada

najwiksza liczba zwojw uzwojenia pierwotnego (przecznik powinien by w pozycji 4).

1.
Ile razy w cigu sekundy zmieni si kierunek prdu elektrycznego wytworzonego przez
prdnic, ktrej wirnik w postaci jednej ramki wykonuje 300 obrotw na minut?
300
Odpowied: 300 obrotw na minut to:
= 5 obrotw na sekund. Oznacza to, e
60
w czasie 1 sekundy kierunek prdu zmieni si 10 razy.
2.
Ile obrotw w jednej sekundzie wykonuj wirniki prdnic wytwarzajcych prd elektryczny,
ktry uywamy w naszych domach? Odszukaj t informacj na tabliczce danych
znamionowych ktrego z urzdze elektrycznych.
Odpowied: Czstotliwo prdu w sieci elektrycznej wynosi 50 Hz = 50 cykli/s.
Oznacza to, e prdnica posiadajca wirnik w postaci jednej ramki musi obrci si
w czasie 1 sekundy 50 razy.
3.
Uzwojenie pierwotne transformatora podczono do rda prdu staego. Czy w uzwojeniu

wtrnym transformatora popynie prd indukcyjny? Odpowied uzasadnij.
Odpowied: Prd indukcyjny w uzwojeniu wtrnym transformatora powstaje tylko wwczas gdy zmienia si pole magnetyczne objte przez to uzwojenie. Prd indukcyjny
w uzwojeniu wtrnym nie powstaje, jeeli pole magnetyczne nie ulega zmianie, a z takim
przypadkiem mamy do czynienia, gdy przez uzwojenie pierwotne pynie prd stay.
4.
Uzwojenie pierwotne transformatora posiada 50 zwojw, a uzwojenie wtrne 200. Czy ten
transformator podwysza, czy obnia napicie przemienne? Oblicz najwiksz warto
napicia wtrnego w tym transformatorze, jeeli najwiksza warto napicia pierwotnego
wynosi 25 V.
Dane: U 1 = 25 V ,
z 1 = 50 ,
z 2 = 200.
Szukamy: U 2 = ?
Rozwizanie: Ten transformator ma wiksz liczb zwojw po stronie wtrnej, a to
oznacza, e jest to transformator podwyszajcy napicie. Zgodnie ze wzorem
U1
z1
=
U2
z2
U2 =
U 1 z2
z1
25 V 200
= 100V
50
Odpowied: Najwiksza warto napicia wtrnego wynosi 100 V.
U2 =

1.
120
Rozwi rebus.
Odpowied: Transformator.
Copyright by ZamKor
2.
Rozwi logogryf
1. kompas, 2. transformator, 3. prd, 4. poudniowy, 5. energia, 6. sinusoida,
7. indukcja, 8. ramka.
Odpowied: Prdnica.
nauczyciela
Zadanie 1
Dane: U 1 = 200V , U 2 = 20V , z 1 = 100.
Szukane: z 2 = ?
Rozwizanie:
U1
z1
=
U2
z2
z2 =
U 2 z1
20V 100
=
= 10
U1
200V
Odpowied: Uzwojenie wtrne tego transformatora powinno posiada 10 zwojw.
12.6. Fale elektromagnetyczne

III. Fizyka wok nas
1.
Uruchom odbiornik radiowy, nastawiajc go kolejno na odbir programw emitowanych

przez radiostacje na falach: dugich, rednich i ultrakrtkich. Porwnaj jako odbioru
audycji na poszczeglnych falach. Na ktrych falach jako odbioru jest najlepsza?
Odpowied: Najlepszy odbir audycji radiowych uzyskujemy na falach ultrakrtkich.
2.
Odszukaj na skali odbiornika radiowego litery: FM, AM i LW. Co one oznaczaj? Odpowiedzi
na to pytanie poszukaj w podrczniku, literaturze technicznej lub w Internecie.
Odpowied: FM (od ang. Frequency Modulation) modulacja czstotliwociowa, czyli
kodowanie informacji w fali nonej przez zmiany jej chwilowej czstotliwoci w zalenoci od sygnau wejciowego, ten sposb kodowania jest stosowany przez radiostacje nadajce swe programy w zakresie fal ultrakrtkich
AM (od ang. Amplitude Modulation) modulacja amplitudowa czyli kodowanie informacji w fali nonej przez zmiany jej chwilowej amplitudy w zalenoci od sygnau
wejciowego, ten sposb kodowania jest stosowany przez radiostacje nadajce swe
programy w zakresie fal rednich i dugich.
LW (od ang. Long Waves) oznacza zakres fal dugich.

Kto pierwszy usyszy gos piosenkarza trzymajcego mikrofon w rce: widz siedzcy w sali
koncertowej w odlegoci 34 m od gonika, czy radiosuchacz siedzcy w pobliu gonika
radiowego w miecie odlegym o 300 km? Uzasadnij odpowied
Odpowied: Fale akustyczne rozchodz si w powietrzu z szybkoci 340 m/s, std na
przebycie przez te fale odlegoci 34 m potrzeba 0,1 s. Fale radiowe rozchodz si
121
Copyright by ZamKor
z szybkoci 300000 km/s, std na przebycie przez te fale odlegoci 300 km potrzeba
0,001 s. Tak wic, pierwszy gos piosenkarza usyszy radiosuchacz.

1.
Rozwizaniem rebusu jest popularna nazwa domowego urzdzenia elektrycznego, w ktrym

wykorzystano fale elektromagnetyczne o duej czstotliwoci.
Odpowied: Mikrofalwka.
Lekcja powtrzeniowa
Nr zadania
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Odpowied
122

Messi SPR

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Messi SPR

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FIZYKA DLA GIMNAZJUM

PORADNIK DLA NAUCZYCIELI

Wszelkie prawa zastrzeone. Materiay wolno kopiowa tylko do uytku wewntrzszkolnego.

Drogie Koleanki, drodzy Koledzy,

przyrost dugoci prta Dl (mm)

Zadanie 28. (01)

Zadanie 29. (02)

Chcc zapobiec w przyszoci trudnociom z obliczaniem wspczynnika proporcjonalnoci,

Ucze zna zasady bezpiecznego posugiwania si urzadzeniami elektrycznymi

Ucze rozrnia dobre i ze przewodniki prdu

Ucze wie, w jakich jednostkach wyraamy napicie i natenie prdu

Ucze wie, jakie przyrzdy su do mierzenia napicia i natenia prdu

Ucze potrafi okreli zakres amperomierza i woltomierza

Ucze potrafi skorzysta z definicji natenia prdu elektrycznego

Ucze potrafi narysowa schemat prostego obwodu elektrycznego

Ucze rozumie prawo Ohma

Ucze potrafi obliczy moc odbiornika

Ucze potrafi posugiwa si danymi znamionowymi odbiornika

Ucze potrafi przeksztaca wzory i oblicza wielkoci fizyczne

Ucze zna i stosuje zwizki midzy napiciami i nateniami prdw

Ucze potrafi w prostych przypadkach obliczy wielko fizyczn na podstawie wykresu

Ucze potrafi odczyta dokadno amperomierza i woltomierza

Ucze potrafi prawidowo wczy mierniki w obwd elektryczny

Ucze potrafi rozwizywa problemy dotyczce obwodw elektrycznych

Ucze potrafi rozwizywa problemy ilociowe wykorzystujc prawa

Ucze potrafi rozwizywa problemy korzystajc z wykresw

Liczba zada w procentach

Ucze potrafi rozwizywa zadania rachunkowe wykorzystujc prawa

Dobrym przewodnikiem jest:

q szko, q drewno, q mied.

Napicie rda wyraamy w jednostkach zwanych _______________________.

Przyrzd sucy do pomiaru natenia nazywamy ________________________.

Ile wynosi zakres woltomierza, ktrego skal przedstawiono na rysunku?

Zadaniem bezpiecznika w instalacji elektrycznej jest:

q przerywanie obwodu, gdy natenie prdu przekroczy dopuszczaln warto,

Jeli przez przekrj poprzeczny przewodnika w czasie 1 s przepynie adunek 5 C, to

Jeli napicie przyoone midzy kocami przewodnika zwikszymy 3 razy, to natenie

12. Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij tabelk.

napicie, jakie wskazuje woltomierz V 2 wczony midzy koce

drugiego odbiornika, jeli wskazanie pierwszego wynosi V 1 = 10 V

15. Z jak dokadnoci mona zmierzy napicie

ile wynosi natenie prdu przepywajcego przez kady

19. Wypisane na arwce wartoci wynosz: 220V, 100 W. Oblicz prac

Odpowiedzi do sprawdzianu nr 18 (wersja A)

15. Za pomoc pokazanego woltomierza mona zmierzy napicie z dokadnoci do 1 V;

Prac wykonan w arwce przez prd elektryczny w czasie 1 s mona wyrazi: W =

Przy dwukrotnym zmniejszeniu napicia (R pozostaje niezmienione) praca maleje

q plastik, q woda z kranu, q drewno.

Natenie prdu wyraamy w jednostkach zwanych __________________.

Przyrzdem do pomiaru napicia jest ________________________.

Ile wynosi zakres amperomierza, ktrego skal przedstawiono na rysunku?

Tato Adama zastpi przepalony bezpiecznik 5 A bezpiecznikiem 20 A, bo taki akurat mia

Jeli w przewodniku pynie prd o nateniu 2 A, to znaczy, e przez przekrj poprzeczny

Narysuj schemat obwodu elektrycznego, w skad ktrego wchodz: rdo napicia,

Wykonujc odpowiednie obliczenia uzupenij tabelk.

natenie prdu wskazuje amperomierz A 1 , jeli

amperomierz A 3 wskazuje 1 A, a amperomierz A 2 wskazuje 0,2 A?

14. Oblicz opr elektryczny odbiornika wczonego do obwodu, dla

Amperomierz i woltomierz posiadaj dwa zaciski

moc grzaki czajnika elektrycznego o oporze R = 26, 45 W wczonego do rda

napicie midzy punktami A i B (rysunek), jeeli przez odbiorniki pynie prd

20. Na podstawie wykresw sporzdzonych dla dwch obwodw

Odpowiedzi do sprawdzianu nr 18 (wersja B)