przez podmioty prawne posiadajce uzgodnione z dozorem technicznym procedury badawcze.

5.8. W przypadkach uzasadnionych wtpliwoci zwizanych z bezpieczestwem eksploatacyjnym zabudowanych elementw ze staliwa
L21HMF naley je wymieni na nowe.

Pimiennictwo
[1]PN-62/H-83157 Staliwo konstrukcyjne do pracy w podwyszonych temperaturach. Gatunki
[2]In. Wiesaw Bczkowski, Rurocigi Energetyczne. Cz I Konstrukcja
i obliczenia. Cz II Sprysto i wytrzymao ukadw. WNT Warszawa, 1964

[3]KER 69/2.48 Trjniki staliwne Karta Katalogowa. Katalog Elementw Rurocigw, Tom II, cz I podstawowe elementy cinieniowe
uki, zwki, trjniki, krce, dna (zalepki) itd. BSiPE Energoprojekt
Warszawa
[4]PN-EN 10213-2 Gatunki staliwa do stosowania w temperaturze pokojowej
i w temperaturze podwyszonej. Wydawnictwo Normalizacyjne, 1999
[5]Mc Kellog Co. Design of piping systems. New York 1957
[6]Sprawozdanie nr N-06390/BM/98 Praca Badawcza Skrcone prby pezania wybranych trzech elementw instalacji energetycznych po dugotrwaej
eksploatacji IM czerwiec 1998 r.
[7]VGB-R 509L Wytyczne VGB Badania okresowe instalacji rurocigowych
w siowniach opalanych paliwami kopalnymi wydanie VGB 1984 rok

Alfred liwa
Pawe Gawron
Pro Novum Sp. z o.o.
Katowice

Mied w osadach w urzdzeniach energetycznych

problem eksploatacyjny i remontowy
Od Redakcji: Prezentacja zasadniczych tez zamieszczonego
artykuu miaa miejsce w trakcie X Sympozjum z cyklu DIAGNOSTYKA I REMONTY DUGO-EKSPLOATOWANYCH URZDZE ENERGETYCZNYCH nt Wyduania czasu pracujcych
urzdze energetycznych szanse i ograniczenia Ustro
2008.

Wstp
W ostatnich latach coraz szerzej sygnalizowane s problemy z wystpowaniem znacznych iloci zwizkw miedzi, tak w osadach na powierzchniach wewntrznych rur ekranowych, jak rwnie w caym
ukadzie wodno-parowym. Stwierdza si obecno miedzi w osadach
pobranych z kondensatorw, zbiornikw wody zasilajcej, walczakw,
jak rwnie coraz czciej, w przegrzewaczach (szczeglnie pierwotnych), zaworach szybkozamykajcych oraz w ukadzie przepywowym
turbin (gwnie na opatkach i pod bandaami). Na stan taki wpyw ma
szereg parametrw i czynnikw, ktre przy sabym rozpoznaniu w trakcie bada i braku reakcji ze strony eksploatujcych powoduj, e mied
i jej zwizki uwalniaj i osadzaj si na rnych elementach urzdze
powodujc okresowe problemy eksploatacyjne i remontowe.
Analiza uszkodze korozyjnych elementw urzdze energetycznych (przede wszystkim kotw), prawie zawsze wskazuje na obecno
zwizkw miedzi w uszkodzonych obszarach. Z analizy teorii o roli
miedzi w przebiegu procesw korozyjnych, wnioskowa mona, e jej
rola w procesach fizykochemicznych zachodzcych np. w kotle nie jest
jednoznacznie wyjaniona a opracowywane wytyczne ustalaj stenia
zwizkw miedzi w wodach i parach w wartociach < 3 g/dm3.
Co prawda, nowoczesne wysokoprne koty parowe s zasilane
wod o bardzo wysokiej jakoci, jednak w wyniku postpujcych procesw erozyjno-korozyjnych w ukadach zasilania i kondesacji wody te
s wzbogacane w ladowe iloci zwizkw miedzi. Szczeglnie niekorzystne pod tym wzgldem s stany nieustalone pracy urzdze w czasie, ktrych ilo miedzi przechodzcej do czynnika obiegowego moe
siga ppm. Postp procesw korozyjnych, a dalej ilo zwizkw miedzi w czynniku obiegowym mona ogranicza utrzymujc waciwe

warunki reimowe i optymalnie dobrany do warunkw pracy kota sposb korekcji wd i par, jednak pewne iloci miedzi bd wraz z wod
wnoszone do kota.
Niezwykle istotnym jest, aby iloci te byy ograniczane do minimum
i w odpowiednim czasie usuwane z kota przez waciwie dobran technologi chemicznego czyszczenia. Ograniczenia analityczne nie pozwalaj w normalnych warunkach eksploatacji okreli dokadnie cakowitej iloci zwizkw miedzi przenoszonych przez czynnik obiegowy. Jedynym skutecznym obecnie sposobem okrelenia przyrostu
iloci zwizkw miedzi w ukadzie s badania niszczce wycinkw
kontrolnych powierzchni ogrzewalnych. Niestety obecna praktyka eksploatacyjno-remontowa jest tak prowadzona, e ze wzgldw ekonomicznych coraz rzadziej pobierane s wycinki kontrolne rur w oparciu,
o ktre mona by wnioskowa o dynamice procesw korozyjno-erozyjnych w odniesieniu do zwizkw miedzi.
Z uwagi na ma rozpuszczalno miedzi usunicie jej z powierzchni ogrzewalnych nawet procesami chemicznymi jest bardzo trudne. Brak regularnoci w podejmowaniu tych dziaa jest czsto przyczyn przespania momentu, w ktrym proces usuwania osadw zawierajcych zwizki miedzi jest technologicznie skuteczny i racjonalny
ekonomicznie ze wzgldu na procentow zawarto zwizkw miedzi
w tych osadach.
Na podstawie szeregu bada rur ekranowych wycitych z kotw po
procesach chemicznego czyszczenia stwierdza si rwnie, e nie we
wszystkich przypadkach usuwana jest cakowita ilo zwizkw miedzi pomimo prowadzenia procesw tzw. odmiedziowania. Nie wnikajc w przebieg procesw fizyko-chemicznych zachodzcych w kotle w czasie eksploatacji i podczas chemicznego czyszczenia stwierdzi naley, e osadzajce si zanieczyszczenia wody kotowej (tlenki elaza, miedzi, sole metali) szczeglnie w obszarach najbardziej obcionych cieplnie oraz w okolicach spoin i zgrzein powoduj problemy eksploatacyjne w duszej perspektywie skutkujce rnego rodzaju uszkodzeniami korozyjnymi i potrzeb odstawiania urzdze
z eksploatacji. Poza problemami eksploatacyjnymi, osady zawierajce
znaczcy udzia zwizkw miedzi powoduj okrelone problemy remontowe.

40 DOZR TECHNICZNY 2/2009

Obecno duych iloci miedzi na powierzchniach wewntrznych rur zakca, a w niektrych przypadkach uniemoliwia prawidowe przeprowadzenie procesw technologicznych, tak jak spawanie czy obrbka cieplna,
utrudniajc tym samym prace remontowe. Wystpowanie miedzi w osadach jest szczeglnie niewskazana w przypadku prowadzenia prac remontowych. Powoduje to, e z du uwag naley obserwowa objawy podwyszenia ste miedzi w czynniku obiegowym i jej zawartoci w osadach znajdujcych si na powierzchniach wewntrznych rur kotowych.

1. Problem wystpowania miedzi w procesach eksploatacyjnych

Jednym z gwnych rde emisji zwizkw miedzi do czynnika obiegowego s skraplacze i wymienniki regeneracyjne, w ktrych postpujce procesy korozyjne skutkuj przechodzeniem do wody miedzi w postaci jonowej. Utrzymywanie niewaciwego reimu wodno-chemicznego,
a zwaszcza zawyonych ste amoniaku lub stosowanie koregentw
aminowych tworzcych liczne kompleksy z miedzi powoduje zanieczyszczanie wody zasilajcej jonami miedzi. Tworzenie kompleksw,
zwaszcza bardzo trwaych kompleksw chelatowych, oprcz problemu
analitycznego ich oznaczenia, powoduje niekontrolowan emisj zwizkw miedzi, ktra w warunkach temperaturowych pracy kota wydziela
si w formie osadw. I tak, jak w przypadku miedzi jonowej moemy
kontrolowa i ogranicza jej przedostawanie si do kota, tak w przypadku zwizkw chelatowych kontroli nad ich steniem w wodzie nie
mamy. Bardzo gronym jest rwnie zjawisko rozpuszczania si warstewek magnetytowych przez zwizki chelatowe. Korozji chelatowej ulegaj rury parownika, powierzchnia wewntrzna walczaka cznie z separacj, cay obieg wody zasilajcej oraz podgrzewacze wody. Ponadto
mied moe przechodzi do wody zasilajcej w formie tlenkw miedzi oraz miedzi metalicznej. Jest to wynikiem procesw erozyjnych lub
korozyjno-erozyjnych wywoywanych oddziaywaniem kropel na rurki skraplacza lub zbyt duych prdkoci przepywu wody przez rurki
wymiennikw regeneracji niskoprnej, zwaszcza przez rurki o najmniejszych promieniach gicia. Emisja miedzi do kondensatw i wody
zasilajcej, czy to w wyniku procesw korozyjnych czy erozyjnych jest
duym problemem eksploatacyjnym powoduje problemy z rozszczelnianiem si rurek w kondensatorach i wymiennikach ciepa co pociga
za sob konieczno odstawie urzdze energetycznych.
Na rys. 1 i 2 przedstawiono widok powierzchni wewntrznej rury
ekranowej kota OP-380 z zwykle niespotykan, iloci osadw z udziaem zwizkw miedzi ponad 13%.
Nie wnikajc w teorie dotyczce mechanizmu korozyjnego oddziaywania zwizkw miedzi z materiaem rur kotowych stwierdza si,
bardzo liczne przypadki obecnoci miedzi (metalicznej) w obszarach
poraonych korozyjnie, co wyranie wskazuje na jej poredni lub bezporedni udzia w procesie korozyjnym (rys. 3 i 4).

Rys. 2.

Rys. 3.

Rys. 4.

Rys. 1.
DOZR TECHNICZNY 2/2009

Na rys. 5 i 6 przedstawiono uszkodzenia rur wymiennikw regeneracji niskoprnej powodowanych procesami erozyjnokorozyjnymi.
Na rys. 7 przedstawiono wygld powierzchni zewntrznych rur kondensatora pozbawionych warstewki ochronnej tlenku miedzi jako efekt
procesw korozji chelatowej. Brak tlenkowej warstewki ochronnej jest
powodem duej emisji miedzi wraz z wod zasilajc do kota.
Obecno osadw z miedzi stwierdza si rwnie na opatkach turbin czci wysokoprnej co moe skutkowa nawet kilkuprocentowym spadkiem mocy turbiny.
Na rys. 8 i 9 przedstawiono osady miedzi wytrcone na opatkach
5 i 6 stopnia czci wysokoprnej turbiny 100 MW. W skad osadw
wchodziy rwnie zwizki stosowane przy korekcji wody kotowej.
Oprcz kota i turbiny mied moe wystpowa praktycznie na
wszystkich elementach ukadu wody zasilajcej oraz kondensacji.
Zwizki miedzi stwierdzano w kondensatorze, zbiorniku wody zasilajcej, na wirniku pompy zasilajcej, przegrzewaczach pary, na powierzchniach zaworw szybkozamykajcych oraz innych elementach
armatury.

 41

Rys. 8.

Rys. 5.

Rys. 6.

2. Problem wystpowania miedzi w pracach remontowych

Podstawowym problemem przy pracach remontowych jest skuteczne usunicie powstaych osadw eksploatacyjnych w tym szczeglnie zwizkw miedzi. Stosowane metody chemicznego usuwania
miedzi z powierzchni ogrzewalnych nie zawsze daj pozytywne rezultaty. Jak ju wspomniano przeprowadzane badania wycinkw kontrolnych rur z kotw po chemicznym oczyszczaniu i odmiedziowaniu
wykazuj obecno miedzi metalicznej nie usunitej w trakcie tych
procesw. Problem pogbia si jeeli udzia miedzi w osadach prze-

Rys. 7.

kracza 10%. Nie usunita mied w procesie chemicznego czyszczenia

stanowi porowat warstewk tzw. miedzi kontaktowej, ktra moe by
przyczyn powstawania werw korozyjnych lub wybrzusze spowodowanych lokalnym przegrzaniem materiau. Dodatkowym powanym
problemem obecnoci miedzi na powierzchni wewntrznej rur kotowych w czasie prac remontowych s problemy spawalnicze. W trakcie spawania mied dyfunduje w struktur metalu zwikszaj znacznie
twardo spoiny co skutkuje pkaniem powierzchni spaww. Na jednym z kotw fluidalnych, na ktrym wystpiy problemy pkania spaww stwierdzono wystpowanie znacznych iloci miedzi w osadach na
powierzchniach wewntrznych rur parownika. Udzia miedzi w osadach waha si od 3060% przy cakowitej iloci osadw wynoszcej
160260 g/m2. Usunicie osadw z wycinka kontrolnego rury parownika wymagao zastosowania odpowiedniej kpieli czyszczcej, a pomimo to znaczna cz miedzi pozostaa wyniesiona w postaci usek,
ktrych widok przedstawiono na rys. 10.

Rys. 9.

42 DOZR TECHNICZNY 2/2009

3. Podsumowanie

Rys. 10.

W wyniku bada stwierdzono, e przyczyn duej iloci miedzi

w osadach byy procesy erozyjnokorozyjne wymiennikw regeneracji niskoprnej po stronie czynnika grzewczego. Jeeli uwzgldni si
fakt, e bardzo trudno badaniami chemicznymi w czasie pracy bloku
stwierdzi obecno miedzi w formie metalicznej, tlenkowej czy chelatowej w wodzie zasilajcej to jedynym wskanikiem jej obecnoci
w ukadzie, a szczeglnie w kotle s kontrolne badania wycinkw rur
pobranych z parownika.

Niezalenie od teorii dotyczcej roli miedzi w procesach niszczenia

rur kotowych i innych elementw ukadu wodnoparowego bloku, jej
obecno w osadach naley ogranicza. Na potrzeb ograniczania iloci miedzi w wodach i parach wskazuj rwnie m.in. wytyczne opracowane przez VGB i inne zakady pomiarowo-badawcze.
Osady miedzi wraz z innymi osadami powoduj obnienie odbioru
ciepa z powierzchni ogrzewalnej tym samym wpywaj na obnienie
sprawnoci, jak rwnie jak z dowiadcze eksploatacyjnych i remontowych wynika maj wpyw na niszczenie korozyjne metalu. Osady
miedzi na opatkach turbin wpywaj rwnie na obnienie mocy turbiny. Z uwagi na trudnoci w oznaczaniu zwizkw miedzi metalicznej,
tlenkowej i chelatowej w wodzie zasilajcej najprostszym sposobem na
okrelenie jej obecnoci i tempa przyrostu s badania wycinkw rur parownika. Problem skutecznego usuwania miedzi w procesie chemicznego czyszczenia powinien przemawia za koniecznoci ograniczenia
jej zawartoci w osadach eksploatacyjnych przez utrzymywanie odpowiednich parametrw fizyko-chemicznych wd i par w czasie eksploatacji. Korekcja czynnika obiegowego powinna by prowadzona
koregentami, ktrych obecno, w okrelonym steniu, nie powoduje
rozpuszczania si miedzi w kondensatach i wodzie zasilajcej. Proces
chemicznego czyszczenia powinien by wykonywany dla zawartoci
miedzi w osadach pozwalajcej na jej efektywne usunicie. Brak takich
dziaa bdzie powodowa wyczenia blokw energetycznych z eksploatacji, a w czasie prac remontowych trudnoci w procesach spawalniczych (pkanie zczy spawanych).

Grayna Midlikowska

Niebezpieczestwo rodzi ratunek

Autorzy podejmujcy dzi zadanie napisania pracy na temat, na ile
wspczesny czowiek ma wiadomo zagroenia ycia, musz przygotowa si na liczne trudnoci. Nie dlatego, e temat sam w sobie
jest wymagajcy, ale dlatego, e problematyka wiadomoci niebezpieczestw nie ma wystarczajcego aparatu pojciowego dla przyjcia jednoznacznego stanowiska praktycznego. Z tego wzgldu, w czci wstpnej pracy, podejmuj prb przedstawienia dotychczasowych
uj tego, czym jest wiadomo niebezpieczestwa w kontekcie procesu pracy, co jest koniecznym tem aksjologicznym, adekwatnym do
omawianego problemu.
Kwestie przeciwdziaania zagroeniom od wiekw powracaj w bardzo rnych ujciach i kontekstach. Nie sposb przywoa tu wszystkich, chociaby typowych, pogldw w tych sprawach. Zdaniem P.
Rymaszewskiego: Psychologia i socjologia behawioralna, mikroekonomia i ekonomia behawioralna, czy teoria zarzdzania pozwalaj na
stworzenie prawa optymalizujcego ludzkie zachowania w procesie
pracy, optymalizujce w kierunku wzrastania wiadomoci zagroe,
jakie to miejsce pracy stwarza1).
Niemal kadej dziaalnoci czowieka towarzyszy wiadomo niebezpieczestwa. Wprawdzie metaforycznie, ale trafnie, oddaje konieczno wiedzy o zagroeniu myl niemieckiego poety J.Ch. F.Hlderlina (17701843): Lecz gdzie jest niebezpieczestwo, ronie take ratunek2).

Sowa poety uspakajaj, nawet koj, bo podpowiadaj, e tam,

gdzie jest niebezpieczestwo, czowiek odnajdzie take ratunek. Lk
za jest czym naturalnym i towarzyszy wszelkim zagroeniom. Sowa te zachowuj swoj wano o tyle, o ile lk nie jest paraliujcy,
tj. taki, ktry uniemoliwia w ogle mylenie. W swojej filogenezie
czowiek wielokrotnie udowodni, e bdc w sytuacji zagroenia,
umiejtnie j pokona, znajdujc rozwizanie odpowiednie dla swojego rozwoju.
Kwesti najwaniejsz w tej materii jest wic to, aby umie to niebezpieczestwo zdefiniowa, a sposb rozumienia bezpieczestwa
wskae metod ratunku. Mona przyj, e: podstaw definicji stanowi stosunki wzajemne rzeczy, a kad rzecz naleaoby definiowa
nie jako co, czym jest ona sama przez si, lecz jaka ona jest w stosunkach z innymi rzeczami3).
Odnoszc t myl do relacji czowiekmaszyna, moemy zdefiniowa niebezpieczestwo jako zagroenie spowodowane niewaciw
eksploatacj urzdze technicznych. Natomiast desygnatem ratunku
bdzie pojcie kontroli technicznej. Jej podstawowym celem ma by
zapobieganie tym zagroeniom, midzy innymi poprzez ksztatowanie
odpowiednich postaw osb obsugujcych urzdzenia techniczne.
Ksztatowanie si wiadomoci przemysowej wyraa rwnie definicja maszyny, sporzdzona w wydawnictwie encyklopedycznym
F. Hlderlin, Poezje wybrane, [prze.] M. Jastrun, Warszawa 1964, s. 99.
Za: W. Walker: Przygoda z komunikacj. Bateson, Perls, Satir, Erickson. Pocztki NLP, Gdask 2001.
)

P. Rymaszewski, W niewoli czowieka grupowego, Tygodnik Powszechny, 2005, nr 24.

)

DOZR TECHNICZNY 2/2009

)

 43