You are on page 1of 86

Andrzej Raczyski

MECHANIKA PYNW

ZBIR ZADA

PWSZ w Koninie
Turek, luty 2012

W opracowaniu znajduj si zadania wasne


a take zadania ze zbiorw opublikowanych przez Z. Orzechowskiego oraz E. Burk i T. Nacza

Spis rozdziaw
1. HYDROSTATYKA

2. KINEMATYKA PYNW

26

3. DYNAMIKA PYNW DOSKONAYCH

37

4. DYNAMIKA PYNW LEPKICH

63

Gwne oznaczenia
A
dh
G
g
m

m
p
pat
pn
P
T
v
V

h
p

- pole powierzchni [m2]


- rednica hydrauliczna [m]
- ciar [N]
- przypieszenie ziemskie, 9,81 m/s2
- masa [kg]
- masowe natenie przepywu [kg/s]
- cinienie (oglnie) [Pa]
- cinienie atmosferyczne [Pa], [hPa], [bar]
- nadcinienie [Pa], [kPa], [MPa]
- sia parcia [N]
- temperatura bezwzgldna [K]; czas procesu [s]
- prdko liniowa [m/s]
- objto [m3]
- objtociowe natenie przepywu [m3/s]
- wspczynnik prdkoci []
- wspczynnik kontrakcji []
- wspczynnik oporu miejscowego (straty miejscowej) []
- wspczynnik oporu liniowego (straty liniowej) []
- wspczynnik lepkoci kinematycznej [m2/s]
- gsto pynu [kg/m3]
- prdko ktowa [rad/s]
- przyrost (dowolnej wielkoci)
- strata wysokoci cinienia [m]
- strata cinienia [Pa]

Informacje pomocnicze
Tablica 0.1. Wspczynnik lepkoci kinematycznej
powietrza i wody w zalenoci od temperatury
(dla powietrza przy cinieniu p = 101,325 kPa)

[m2/s]

t [C]

Tablica 0.2. Cinienie pary wodnej nasyconej pv


w zalenoci od temperatury

t [C]

pv [Pa]

t [C]

pv [Pa]

588

55

15740

785

60

19917

powietrze

woda

13,310

1,7910

873

65

25007

10

13,910

1,3110

10

1226

70

31156

20

15,110

1,0110

15

1706

75

38550

30

16,010

0,8010

20

2334

80

47356

40

16,910

0,65810

25

3168

85

57800

50

18,210

0,56010

30

4236

90

70108

60

18,910

0,47810

35

5619

85

84524

80

20,910

0,36610

40

7375

100

101322

100

23,110

0,29510

45

9581

110

143265

200

35 10

0,16010

50

12337

120

198536

-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6

-6

-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6

Re

Rys. 0.1. Wspczynnik oporu liniowego wg Nikuradsego

1. HYDROSTATYKA
Zad. 1.1
Obliczy ciar beczki napenionej olejem o gstoci = 0,88103 kg/m3 , wiedzc e masa beczki
wynosi mb = 20 kg, a jej pojemno V jest rwna 100 litrw.
Rozwizanie:
Na ciar beczki napenionej olejem skada si ciar beczki i ciar oleju. Ciar kadego ciaa jest
iloczynem jego masy i lokalnego natenia pola grawitacyjnego. W warunkach ziemskich natenie
pola grawitacyjnego (przyspieszenie ziemskie g) jest rwne ok. 9,81 m/s2. Ciar beczki wynosi wic:
G b m g g 20kg 9,81

m
196,2 N
s2

Ciar oleju obliczymy podobnie na podstawie jego masy. Masa oleju jest iloczynem jego objtoci
i gstoci (gsto to masa jednostki objtoci). Musimy przy tym pamita o przeprowadzaniu
oblicze w spjnych jednostkach ukadu SI.
Vol 100litrw 0,1m3

m ol Vol 0,1m 3 0,88


G ol m ol g 88kg 9,81

kg
88kg
m3

m
863,3N
s2

Zatem ciar beczki napenionej olejem wynosi:


G G b G ol 196,2 863,3 1059,5N

Zad. 1.2
Beczka pena oleju way 1,2 kN , pojemno beczki V wynosi 110 litrw, a masa pustej beczki mb
wynosi 20 kg. Obliczy gsto i ciar waciwy oleju zawartego w beczce.
Odpowied: =930 kg/m3, =9123 N/m3

Zad. 1.3
W termometrze rtciowym objto rtci wynosi 0,1 cm3, za rednica wewntrzna rurki d = 0,15 mm.
O ile mm podniesie si poziom rtci w rurce, jeli temperatura podniesie si o 10 K ? Wspczynnik
rozszerzalnoci objtociowej rtci wynosi t = 18,110-5 1/K.
Rozwizanie:
Wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej jest okrelony nastpujc zalenoci:

1 V

T V

Przeksztacenie tej zalenoci umoliwi okrelenie przyrostu objtoci:


V t T V 18,1 105

1
10K 0,1 cm3 18,1 105 cm3
K

Podniesienie poziomu rtci odpowiada przyrostowi wysokoci supka rtci. Przyrost ten wyznaczymy
na podstawie przyrostu objtoci V i pola przekroju supka A. Przed dokonaniem oblicze musimy

uzgodni jednostki. Poniewa rednica rurki jest wyraona w milimetrach, przeliczmy przyrost
objtoci te na milimetry.

V 18,1105 cm3 18,1102 mm3


Pole przekroju supka rtci wynosi:
A

d2
4

(0,15mm) 2
4

1,77 102 mm2

Zatem przyrost wysokoci supka rtci:


h

V 18,1 102 mm3

10,2 mm
A 1,77 102 mm2

Zad. 1.4
rednica wewntrzna rurki termometru d wynosi 0,2 mm, a pocztkowa objto rtci wynosia 0,12
cm3. Jak duy nastpi wzrost temperatury, jeli poziom rtci w termometrze podnis si o 10 mm?
Wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej rtci wynosi t = 18,110-5 1/K.
Odpowied: T=14,5 K
Zad. 1.5
Siownik hydrauliczny o rednicy toka D = 80 mm i skoku toka s = 500 mm jest cakowicie
wypeniony olejem. Ile wyniesie przesunicie toka, jeli na toczysko bdzie dziaa sia zewntrzna
F = 30 kN? Wspczynnik ciliwoci oleju p wynosi 5610-5 mm2/N.
Rozwizanie:
Wspczynnik ciliwoci, zgodnie z definicj, jest okrelony zalenoci:

1 V

p V

Przeksztacenie tej zalenoci umoliwi obliczenie zmniejszenia objtoci oleju V, a w nastpstwie


okrelenie przesunicia toka. Najpierw jednak wyznaczmy zwikszenie cinienia w siowniku,
wywoane dziaaniem siy F.
p

F
F
4 30000N

5,97MPa
2

A
D 2 (80mm)
4

Objto wewntrzna siownika:


V As

Zmiana objtoci pod wpywem zmiany cinienia:


V p V p p A s p

Przesunicie toka odpowiadajce tej zmianie objtoci:


h

V
A

Po podstawieniach obliczamy przesunicie toka:


h p s p 5,97MPa 500mm 56 105

1
1,67mm
MPa

Zad. 1.6
Siownik hydrauliczny o rednicy toka D = 80 mm i skoku toka s = 0,5 m jest cakowicie wypeniony
olejem. Obliczy wspczynnik ciliwoci oleju p , wiedzc e po obcieniu toka si F = 35 kN
zauwaono przesunicie toka o 2 mm.
Odpowied: p=5,7410-4 mm2/N
Zad. 1.7
Ile wody naley dopompowa do penego, zamknitego i doskonale sztywnego zbiornika o
pojemnoci 0,5 m3, aeby wzrost cinienia wynis p = 1000 kPa? Wspczynnik ciliwoci wody
p wynosi 4,710-4 m2/MN.
Rozwizanie:
Znw korzystamy ze wzoru na wspczynnik ciliwoci:

1 V

p V

z ktrego po odpowiednim przeksztaceniu obliczymy zmniejszenie objtoci wody, zwizane ze


wzrostem cinienia p.
V p V p

Po wyraeniu p i p w jednostkach podstawowych:


p 1000 kPa 106 Pa 106

p 4,7 104

N
m2

m2
m2
4,7 1010
MN
N

Obliczamy zmniejszenie objtoci;


V 106

2
N
3
10 m

0
,
5
m

4
,
7

10
2,35 104 m3
2
N
m

Poniewa zakadany przyrost cinienia wynika z dopompowania wody do sztywnego zbiornika, to


ilo dopompowanej wody musi skompensowa zmniejszenie objtoci wody pierwotnie zawartej
w zbiorniku:
Vdop V 2,35 104 m3 0,235 dm 3

Zad. 1.8
Zamknite naczynie zawiera 200 l wody. Jaki wzrost cinienia wystpi w tym naczyniu, jeli
dopompuje si 150 g wody? Wspczynnik ciliwoci wody p wynosi 4,710-4 mm2/N.
Odpowied: p=1,6 MPa

Zad. 1.9
Do menzurki o podanych wymiarach nalano wody do 3/4 jej pojemnoci. Obliczy cinienie
hydrostatyczne na dnie menzurki.

Rozwizanie:
Cinienie hydrostatyczne w dowolnym punkcie pod powierzchni cieczy zaley tylko od zagbienia
tego punktu poniej lustra cieczy. Potrzebna jest wic odlego od lustra wody do dna. Niezalenie od
pojemnoci menzurki, jeli pole jej poziomego przekroju jest niezmienne, to wypenienie jej w
pojemnoci jest rwnoznaczne z tym, e woda zajmuje wysokoci menzurki. Wynika z tego, e
wysoko supa wody wynosi ( 300 mm) = 225 mm = 0,225 m . Tak wic cinienie hydrostatyczne
na dnie wynosi:
p g h 1000 9,81 0,225 2207 Pa

Zad. 1.10
Do naczynia w ksztacie odwrconego stoka o wysokoci h = 1m nalano wody do poowy jego
pojemnoci. Obliczy cinienie hydrostatyczne w najniszym punkcie wntrza naczynia.

Rozwizanie:
Cinienie hydrostatyczne w okrelonym miejscu naczynia zaley tylko od pooenia lustra cieczy
ponad tym miejscem. Musimy wiec obliczy, jakie pooenie lustra odpowiada poowie objtoci
naczynia. Wprowadmy oznaczenia jak na rysunku pomocniczym.

Pojemno naczynia jest rwna objtoci stoka o promieniu podstawy R i wysokoci H:


1
1
2
Vp R 2 H H3 tg
3
3

Objto wody sigajcej do poziomu oznaczonego h:


1
1
2
V r 2 h h 3 tg
3
3

Jeli woda zajmuje poow pojemnoci naczynia, to:

1
Vp
2

1
1
h 3 tg 2 H3 tg 2
3
3
h3

1 3
H
2

H
1
h 3 3 [ m]
2
2

Znajc wysoko h obliczymy cinienie na dnie naczynia.


p g h 1000 9,81 3

1
2

7786 Pa

Zad. 1.11
Rurka do pomiaru przyspieszenia (akcelerometr) zostaa ustawiona na pojedzie. Ile wynosi chwilowe
przyspieszenie pojazdu, jeli poziomy meniskw cieczy s takie, jak na rysunku? Jakie najwiksze
przyspieszenie moe by zmierzone tym przyrzdem bez utraty cieczy?

Rozwizanie:
Na rysunku jest podana informacja o pooeniu meniskw wody w obydwch gaziach rurki. czc
te meniski wspln ukon paszczyzn, otrzymamy paszczyzn powierzchni swobodnej
(uwidocznion na rysunku pomocniczym). Jeli wyrazimy rwnanie powierzchni swobodnej
w zalenoci od przypieszenia pojazdu, to bdziemy mogli obliczy to przypieszenie.
Rwnanie powierzchni swobodnej otrzymamy przeksztacajc podstawowe rwnanie statyki cieczy
w postaci rniczkowej:
dp (X dx Y dy Z dz )

Przyjmijmy ukad wsprzdnych tak, jak na rysunku pomocniczym:

Okrelmy teraz jednostkowe siy masowe. Podwyszenie poziomu cieczy w lewej gazi rurki
wskazuje na to, e przypieszenie jest skierowane w prawo. Wobec tego jednostkowa sia masowa w
kierunku osi x jest skierowana w lewo (przeciwnie do zwrotu przypieszenia). Co do wartoci
bezwzgldnej jest ona rwna przypieszeniu.
X a

O y jest skierowana prostopadle do paszczyzny rysunku. W tym kierunku nie ma adnego


przypieszenia, wic jednostkowa sia masowa Y jest zerowa.
W kierunku pionowym wystpuje jednostkowa sia masowa wynikajca z grawitacji. Jest ona
zwrcona w d, czyli przeciwnie do osi z.
Z g

Rwnanie statyki po podstawieniach:


dp a dx g dz

Cakujc to rwnanie otrzymamy:


p a x g z C

Sta cakowania C okrelimy na podstawie warunku brzegowego: w punkcie o wsprzdnych x=0,


z=0 (czyli na powierzchni swobodnej), gdzie cinienie jest rwne cinieniu atmosferycznemu.
p at 0 0 C , czyli C p at

Tak wic cinienie w cieczy jest wyraone nastpujc zalenoci w funkcji wsprzdnych :
p pat a x g z

Powierzchnia swobodna jest powierzchni zoon z tych punktw (i tylko tych), w ktrych cinienie
jest rwne atmosferycznemu. Wystarczy wic przyrwna powysze wyraenie do p at, eby otrzyma
rwnanie powierzchni swobodnej.
pat pat a x g z

a x gz 0

Przypieszenie a jest parametrem tego rwnania. Warto tego parametru mona wyznaczy na
podstawie jakiegokolwiek punktu na powierzchni swobodnej, z wyjtkiem punktu o wsprzdnej
x=0. Wygodnym punktem jest punkt znajdujcy si na powierzchni cieczy w prawej gazi rurki, o
wsprzdnych: x = l = 300mm, z = -h = -26mm.
a g

z
m 26mm
m
9,81 2
0,85 2
x
s 300mm
s

Przejdmy teraz do problemu najwikszego przypieszenia, ktre moe by zmierzone. Utrata cieczy
grozi wwczas, gdy ciecz w lewej gazi rurki osignie poziom wylotu, czyli podniesie si o wymiar
e. Naturalnie jednoczenie o tyle samo opadnie poziom cieczy w prawej gazi rurki. W tej sytuacji
rnica poziomw midzy lew a praw gazi wyniesie:
z max h 2e 26 2 13 52mm

Zatem najwiksze mierzalne przypieszenie wynosi:


a max g

z max
m 52mm
m
9,81 2
1,7 2
x
s 300mm
s

Zad. 1.12
Podczas przyspieszania pojazdu woda w zbiorniku ustawionym na tym pojedzie zachowuje si tak,
jak to przedstawiono na rysunku. Okreli kierunek i zwrot ruchu pojazdu oraz chwilowe
przyspieszenie.

10

Odpowied: a = 1,96 m/s2; ruch w lewo.

Zad. 1.13
Trzy otwarte naczynia poczone u dou zostay ustawione w paszczynie podunej pojazdu.
Wysoko supw wody w bezruchu jest widoczna na rysunku. Jakie bd rednie wysokoci supw
wody w naczyniach A, B i C, jeli pojazd bdzie nabiera prdkoci w prawo z przyspieszeniem
2 m/s2 ? Jakie byyby te wysokoci, gdyby wod zastpiono rtci?

Odpowied: hA = 211 mm, hB = 160 mm, hC = 109 mm.


Zad. 1.14
Cylindryczne naczynie zawierajce olej o gstoci 880 kg/m3 obraca si wok pionowej osi
z prdkoci n = 40 obr/min. Obliczy nadcinienie w rodku dna i na obrzeu dna (w punkcie B),
wiedzc e przy podanej prdkoci gboko pod rodkowym punktem powierzchni cieczy wynosi
300 mm.

Rozwizanie:
Rozkad cinie wewntrz cieczy jest okrelony przez podstawowe rwnanie statyki cieczy w postaci
rniczkowej W odniesieniu do cieczy zawartej w wirujcym cylindrze zastosujemy to rwnanie
wyraone we wsprzdnych cylindrycznych.
dp (R dr d Z dz )

11

gdzie r jest kierunkiem promieniowym, - kierunkiem obwodowym, z oznacza o skierowan do


gry, R jest skadow jednostkowej siy masowej w kierunku promieniowym, jest skadow
jednostkowej siy masowej w kierunku obwodowym, za Z jest skadow jednostkowej siy masowej
w kierunku pionowym. Przyjmijmy pocztek ukadu wsprzdnych w rodku dna zbiornika (co ju
oznaczono na rysunku). Promieniowa skadowa jednostkowej siy masowej jest rwna przyspieszeniu
dorodkowemu, ale jej zwrot jest przeciwny do zwrotu tego przypieszenia, czyli zgodny z kierunkiem
osi r.
R r 2

W kierunku obwodowym nie wystpuje adne przypieszenie, wic = 0.


W kierunku pionowym wystpuje jednostkowa sia masowa wynikajca z grawitacji. Jest ona
zwrcona w d, czyli przeciwnie do osi z.
Z g

Rwnanie statyki po podstawieniach:


dp 2 r dr g dz

Cakujc to rwnanie otrzymamy:


p

2
2

r2 g z C

Sta cakowania C okrelimy na podstawie warunku brzegowego: w punkcie o wsprzdnych r=0,


=0 z=0 (czyli w rodku dna), gdzie cinienie jest rwne sumie cinienia atmosferycznego i cinienia
hydrostatycznego:
p (o,o) p at g h p at g 0,3 m p at 0,3 g
p at 0,3 g 0 0 C ,

czyli C p at 0,3 g

Tak wic cinienie w cieczy jest wyraone nastpujc zalenoci w funkcji wsprzdnych :
p

2
2

r 2 g z pat 0,3 g pat

2
2

r 2 g (z 0,3) ,

za odpowiednio nadcinienie zapiszemy wzorem:


p n p p at

2
2

r 2 g (z 0,3) ,

Moemy teraz po kolei obliczy:


- nadcinienie w rodku dna (r=0, z=0):
pn

2
2

0 2 g (0 0,3) 880 9,81 0,3 2590 Pa

- nadcinienie na obrzeu dna (r=0,25m, z=0):


pn

2
2

r 2 g (0 0,3)

880 40
2
2

r g (0 0,3)

0,25 880 9,81 (0 0,3)


2 30
2 30
2

p n 3072 Pa

12

Zad. 1.15
Cylindryczne naczynie o podanej rednicy, pene wody, wprawiono w ruch obrotowy wok osi
pionowej z prdkoci n = 90 obr/min. Cz wody wylaa si. Jak gboki jest lej utworzony przez
powierzchni wody?

Wskazwka: Wygodne bdzie umieszczenie pocztku ukadu wsprzdnych w rodku powierzchni


swobodnej.
Odpowied: h = 45 mm

Zad. 1.16
Zamknite cylindryczne naczynie o wysokoci h byo napenione do poowy wod (jak na rysunku
a). Ponad wod znajdowao si powietrze o cinieniu atmosferycznym pat. Po odsoniciu maego
otworu w dnie naczynia cz wody wypyna (rys. b). O ile opad poziom wody w naczyniu?
Zaoy, e rozpranie powietrza byo izotermiczne, czyli iloczyn cinienia i objtoci by stay.
Cinienie atmosferyczne wynosi 101,3 kPa.

Rozwizanie:
Wyciekanie wody z naczynia ustao wtedy, kiedy nastpia rwnowaga cinie z obu stron otworu
(tzn. z gry i z dou). Stan ten moemy zapisa rwnaniem:
h

p 2 g z p at
2

(*)

gdzie p2 jest nieznanym cinieniem nad lustrem wody, zaistniaym po ustaniu wycieku. Jest to
rwnanie z dwiema niewiadomymi: p2 i z. Podana informacja o staoci iloczynu cinienia i
objtoci powietrza pozwoli napisa drugie rwnanie:
pat V1 p 2 V2 ;

V1 to objto powietrza przed wyciekiem, za V2 po ustaniu wycieku. Jeli pole poziomego


przekroju naczynia oznaczymy przez A, to bdziemy mogli zapisa:
p at A

zatem

h
h

p2 z A ;
2
2

p 2 p at

h
h 2z

(**)

13

Podstawiajc rwnanie (**) do (*) otrzymamy:


p at

h
h

g z p at
h 2z
2

a po wymnoeniu obydwch stron przez (h+2z):


p at h

g
2

g
2

h 2z h 2z) p at (h 2z)

h 2 4z 2 2 p at z 0

Jest to rwnanie kwadratowe ze wzgldu na z. Rozwizujc to rwnanie otrzymamy dwa


pierwiastki: z1 = -10,35 m oraz z2 = 0,024 m. Tylko ten drugi pierwiastek rwnania jest sensowny, a
zatem ju wiemy, e obnienie poziomu cieczy wynosi z = 24 mm.

Zad. 1.17
Keson (otwarty zbiornik odwrcony do gry dnem) o powierzchni przekroju poziomego A = 8 m2 i
wysokoci h = 2,5 m przylega do powierzchni wody. Manometr wskazuje cinienie wewntrz kesonu
rwne cinieniu atmosferycznemu. Jakie bdzie cinienie powietrza wewntrz kesonu po opuszczeniu
go na dno, jeli gboko wody H wynosi = 20 m? Jaka objto wody wpynie do kesonu? Przyj
warto cinienia atmosferycznego = 0,1 MPa.

Odpowied: p = 280 kPa; V = 12,9 m3.

Zad. 1.18
Ile wynosi nadcinienie w przedstawionym zbiorniku gazu, jeli na manometrze rtciowym jest
widoczna rnica poziomw 67 mm? Gsto rtci wynosi 13550 kg/m3. Uwaga: Podczas wlewania
rtci do manometru zbiornik by otwarty.

14

Rozwizanie:
Z uwagi, podanej w treci zadania, wynika, e rnica poziomw rtci w manometrze wynosi zero
wtedy, gdy cinienie w zbiorniku jest rwne atmosferycznemu. Przepyw rtci do zewntrznej rurki
manometru wiadczy o istnieniu nadcinienia w zbiorniku.
Napiszmy rwnanie cinie na poziomie niszego menisku rtci.
Cinienie absolutne po lewej stronie:
p p at p n

Cinienie absolutne na tym samym poziomie po prawej stronie jest sum cinienia atmosferycznego i
cinienia hydrostatycznego supa rtci o wysokoci h = 67 mm.
p p at g h

Przyrwnujemy cinienia na jednakowych poziomach:


p at p n p at g h

z czego otrzymujemy:
p n g h 13550

kg
m
9,81 2 0,067 m 8906 Pa 8,9 kPa
3
m
s

Zad. 1.19
Ile wynosi cinienie absolutne i podcinienie w gazie wypeniajcym przedstawion w przekroju rur,
jeli manometr wodny wykazuje rnic poziomw 194 mm? Cinienie atmosferyczne = 101,3 kPa.
Uwaga: Podczas zalewania manometru cinienie w rurze byo rwne cinieniu atmosferycznemu.

Odpowied: p = 99,4 kPa; pp = 1,9 kPa.


Zad. 1.20
Jedno z trzech naczy poczonych jest zamknite od gry, przy czym jest do niego przyczony
przewd powietrzny. Jakie rnice poziomw wody powstan w naczyniach, jeli przewd bdzie
zasilany spronym powietrzem o nadcinieniu 1kPa? Wymiary naczy s podane w milimetrach.

Odpowied: hB - hA = 102 mm;

hC - hA = 102 mm.

15

Zad. 1.21
Do trzech poczonych otwartych naczy o rednicach d1 = 30 mm, d2 = 50 mm i d3 = 60 mm,
zawierajcych ciecz o gstoci 900 kg/m3, wsunito szczelne toki o rnych masach. Toki ustawiy
si na rnych poziomach. Ciar toka 3 wynosi 10 N, a rnice poziomw wynosz: h1 = 70 mm,
h2 = 170 mm. Obliczy masy wszystkich tokw. Pomin tarcie tokw o cianki naczy.

Rozwizanie:
Ciar toka 2 znajdziemy z rwnania cinie napisanego dla naczy 2 i 3 na poziomie w,
pamitajc, e tok naciska na ciecz z si rwn jego ciarowi.
G
G2
g h2 3
A2
A3

A2

Po podstawieniu:

d 22

A3

d 32
4

otrzymamy:
2

d
d 22
G 2 G 3 2 g h 2
4
d3

Masa toka 2 wynosi:


2

G 2 G3 d2
d 22

m2

h2
g
g d 3
4
10 N
m2
m
9,81 2
s

0,05 m
kg
(0,05 m) 2
900 3 0,17 m

0,407 kg
4
m
0,06 m

Analogicznie okrelimy ciar toka 2 z rwnania cinie napisanego dla naczy 1 i 2 na


poziomie v.
G1
G
g h1 2
A1
A2

Po podstawieniu:

A1

d12
4

A2

d 22
4

otrzymamy:
2

d
d12
G1 G 2 1 g h1
4
d2

Masa toka 1 wynosi:

16

d
G
G d
d12
d12
m1 1 2 1 h1
m 2 1 h1
g
g d2
4
4
d2
2

0,03 m
kg
(0,03 m) 2
900 3 0,07 m
m 2 0,407 kg
0,102 kg
4
m
0,05 m

Trzeba jeszcze okreli mas toka 3:


m3

G3
10 N

1,02 kg
m
g
9,81 2
s

Zad. 1.22
Do jednego z dwch otwartych naczy poczonych zawierajcych wod nalano cieczy X o nieznanej
gstoci. Poszczeglne powierzchnie graniczne usytuoway si tak, jak to wida na rysunku.
Wyznaczy gsto cieczy X.

Odpowied: = 750 kg/m3

Zad. 1.23
Do jednego z dwch otwartych naczy poczonych zawierajcych wod nalano cieczy X o nieznanej
gstoci. Ciecz ta wypara wod do drugiego naczynia. Obliczy gsto cieczy X, wiedzc e
poszczeglne powierzchnie graniczne usytuoway si tak, jak to wida na rysunku.

Odpowied: = 3000 kg/m3

Zad. 1.24
Do tuby o rednicy 160 mm przyklejono denko przy cinieniu atmosferycznym wynoszcym
1025 mbar. Obliczy si, jaka usiuje wypchn to denko, gdy tub umieci si w prni
z zachowaniem tej samej temperatury.

17

Rozwizanie:
W warunkach pocztkowych na denko dziaaj siy parcia z dwch stron (od wewntrz i z zewntrz
tuby) i naturalnie si rwnowa. Po przeniesieniu tuby do prni znika sia parcia od zewntrz,
pozostaje za niezmieniona (przy zachowaniu staej temperatury) sia parcia od wewntrz. Ta
pozostajca sia usiuje wypchn denko. Obliczymy j jako iloczyn powierzchni denka i cinienia
panujcego w tubie, zachowanego z warunkw pocztkowych:
P A p at

D 2 p at

D 160mm 0,16m

pat 1025 mbar 102500Pa


P

(0,16m) 2 102500Pa 2060 N

Zad. 1.25
Do tuby o rednicy 140 mm przyklejono obydwa denka przy cinieniu atmosferycznym wynoszcym
1000 hPa. Jaka sia dziaa na denka, jeli cinienie na zewntrz tuby spadnie do 0,03 MPa bez zmiany
temperatury?
Odpowied: P=1078 N

Zad. 1.26
Jak dua i jak zwrcona sia jest potrzebna, eby utrzyma przedstawion cylindryczn beczk
o ciarze 2000 N w piciu kolejnych pooeniach wskazanych na rysunku? Rozwiza korzystajc
z zalenoci cinienia od gbokoci zanurzenia.

Rozwizanie:
Wedug pierwszej zasady statyki, dla zapewnienia spoczynku ciaa, siy dziaajce na to ciao musz
si rwnoway. W kadym z przedstawionych przypadkw dodatkowa sia musi rwnoway
wypadkow si dziaajcych ze strony naturalnego otoczenia beczki. Te naturalne siy, to siy masowe
oraz siy powierzchniowe.
W kadym pooeniu na beczk dziaa sia masowa (ciar) oraz siy powierzchniowe. Siy
powierzchniowe rwnowa si w kierunku poziomym, ale nie musz si rwnoway w kierunku
pionowym. To wanie zagadnienie trzeba podda analizie.
W pierwszym pooeniu na grnej i dolnej powierzchni beczki cinienia s jednakowe (rwne
cinieniu atmosferycznemu), wic i siy powierzchniowe s jednakowe. Wobec tego dodatkowa sia F
musi zrwnoway tylko ciar beczki G, zatem powinna dziaa w gr i mie warto:
F G 2000N

18

W drugim pooeniu dolna powierzchnia beczki jest zanurzona na gboko z = 0,5m. W takim
przypadku dziaa na ni sia parcia hydrostatycznego:
P gzA

Pole dolnej (albo te grnej) powierzchni beczki wynosi:


A

d2

0,7m 2 0,385m 2

Zatem warto siy parcia:


P 1000

kg
m
9,81 2 0,5m 0,385m 2 1888N
3
m
s

Dodatkowa sia F powinna wynosi:


F G P 2000N 1888N 112N

Poniewa ciar beczki przewaa nad si parcia dziaajc w gr, to sia F musi te dziaa w gr.
W trzecim pooeniu dolna powierzchnia beczki jest zanurzona na gboko z = 1m, natomiast grna
powierzchnia beczki nie jest zanurzona. W takim przypadku na beczk dziaa sia parcia
hydrostatycznego o wartoci:
P g z A 1000

kg
m
9,81 2 1 m 0,385m 2 3777N
3
m
s

Sia ta dziaa w gr, natomiast w d dziaa ciar beczki G rwny 2000N. Wobec tego dla
zachowania rwnowagi potrzebna jest dziaajca w d sia o wartoci:

F P G 3777N 2000N 1777N ()


W czwartym pooeniu grna powierzchnia beczki jest zanurzona na gboko z1 = 0,5m, za dolna
powierzchnia jest zanurzona na gboko z2 = 1,5 m. W takim przypadku na grn powierzchni
beczki dziaa skierowana w d sia parcia hydrostatycznego o wartoci:
P1 g z1 A 1000

kg
m
9,81 2 0,5m 0,385m 2 1888N ()
3
m
s

Natomiast na doln powierzchni beczki dziaa skierowana w gr sia parcia o wartoci:


P2 g z 2 A 1000

kg
m
9,81 2 1,5 m 0,385m 2 5665N ()
3
m
s

Wobec tego dla zachowania rwnowagi potrzebna jest dziaajca w d sia o wartoci:
F P2 P1 G 5665N 1888N 2000N 1777N ()

W pitym pooeniu grna powierzchnia beczki jest zanurzona na gboko z1 = 1m, za dolna
powierzchnia jest zanurzona na gboko z2 = 2 m. W takim przypadku na grn powierzchni beczki
dziaa skierowana w d sia parcia hydrostatycznego o wartoci:
P1 g z1 A 1000

kg
m
9,81 2 1m 0,385m 2 3777N ()
3
m
s

Natomiast na doln powierzchni beczki dziaa skierowana w gr sia parcia o wartoci:

19

P2 g z 2 A 1000

kg
m
9,81 2 2m 0,385m 2 7554N ()
3
m
s

Wobec tego dla zachowania rwnowagi potrzebna jest dziaajca w d sia o wartoci:

F P2 P1 G 7554N 3777N 2000N 1777N ()


atwo w tym miejscu zauway, e wypadkowa sia parcia dziaajcego na zanurzon beczk nie
zaley od gbokoci zanurzenia i wynosi:
Pw P2 P1 g (z 2 z1 ) A 1000

kg
m
9,81 2 1m 0,385m 2 3777N ()
3
m
s

co jest zgodne z prawem Archimedesa (na zanurzone ciao dziaa skierowana ku grze sia wyporu
rwna ciarowi cieczy wypartej przez to ciao).
Zad. 1.27
Szklank pen wody przykryto szczelnie kartk i ostronie odwrcono do gry dnem. Dlaczego woda
nie wylewa si ze szklanki? Wyznaczy si, jaka dociska kartk do szklanki. Pomin mas kartki.
Przyj warto cinienia atmosferycznego = 0,1 MPa.

Odpowied: F = 385 N 4 N = 381 N.

Zad. 1.28
Na rysunku jest przedstawiony zbiornik z wazem przykrytym pokryw. Jaka powinna by masa
pokrywy, eby woda nie wypchna jej, gdyby zapomniano przymocowa j rubami? Wymiary
podane w milimetrach.

Odpowied: m = 283 kg.


Zad. 1.29
Cylindryczny zbiornik jest szczelnie poczony z pionow rur. Ciar dolnej pokrywy zbiornika
(dennicy D) wynosi 400 N. Obliczy si obciajc ruby dennicy w dwch wypadkach:
1) do zbiornika nalano 48 litrw wody;
2) do zbiornika nalano 49 litrw wody.

20

Rozwizanie:
Najpierw zbadajmy, jak pojemno ma cylindryczny zbiornik. Dziki temu bdziemy mogli oceni,
jakie znaczenie ma to, czy nalano 48, czy 49 litrw wody.
Objto zbiornika:
V

D2
4

0,6 2
4

0,17 0,048066m3 48,066 dm 3 [litrw]

Wida, e jeli nalano 48 litrw wody, to zbiornik nie jest cakowicie wypeniony, za jeli nalano 49
litrw, to zbiornik jest przepeniony i cz wody mieci si w rurze wlewowej.
Sia F obciajca ruby dennicy jest sum ciaru dennicy G i parcia hydrostatycznego (pA) na
dennic:
F G pA

Cinienie na poziomie dennicy jest rwne gz, gdzie z jest wysokoci supa wody.
Jeli nalano 48 litrw wody, to moemy podstawi:
F G pA G gzA G gV

(Jak wida, w tym przypadku nie jest konieczne obliczenie wysokoci supa wody)
F 400 N 1000

kg
m
9,81 2 0,048066m3 871 N
3
m
s

W przypadku, kiedy woda czciowo znajduje si w rurze wlewowej, istotna jest wysoko supa
wody w tej rurze. Obliczmy:
Objto wody w rurze:

Vr 0,049 m3 0,048066m3 9,34 104 m3

Wysoko supa wody w rurze zaley od pola przekroju poprzecznego rury Ar:
hr

Vr 4 Vr 4 9,34 104 m 3

5,285m
Ar d2
(0,015m) 2

Stwierdzamy, e wymiar hr jest mniejszy ni wysoko rury, wic mona do dalszych oblicze przyj
wysoko supa wody w rurze rwn hr. Zatem czna wysoko supa wody nad dennic:
z h h r 0,17 5,285 5,455 m

Cinienie hydrostatyczne na poziomie dennicy:


p g z 1000

kg
m
9,81 2 5,455 m 53514 Pa
3
m
s

Sia F obciajca ruby dennicy jest sum ciaru dennicy G i parcia hydrostatycznego (pA) na
dennic:

21

F G p A 400 N 53514 Pa

(0,6m) 2
4

15530 N

atwo zauway, jak du zmian obcienia dennicy wywoaa rnica 1 litra wody.

Zad. 1.30
Obliczy, jak si R mona wywoa w przedstawionej prasie mechaniczno-hydraulicznej za pomoc
siy F = 245 N, gdy wymiary wynosz: a = 600 mm, b = 50 mm, d = 40 mm, D = 280 mm.
Pomin ciar elementw.

Odpowied: R = 144 kN

Zad. 1.31
Pionowa ciana stanowi przegrod midzy dwoma zbiornikami wody. Wyznaczy parcie wypadkowe
dziaajce na jeden metr dugoci ciany oraz moment przewracajcy cian.

Rozwizanie:
Si parcia hydrostatycznego, dziaajc na dowoln zanurzon powierzchni pask (pionow,
poziom lub te nachylon), mona obliczy przez pomnoenie wartoci cinienia hydrostatycznego
wystpujcego w rodku cikoci tej powierzchni przez pole tej powierzchni. Trzeba przy tym
pamita, e w powyszym sformuowaniu chodzi o powierzchni rzeczywistego kontaktu z ciecz.
Kiedy obliczamy si parcia na cian czciowo wystajc ponad powierzchni cieczy, to do oblicze
wykorzystujemy tylko t cz ciany, ktra znajduje si poniej poziomu lustra cieczy, czyli cz
zanurzon.
ciana widoczna na rysunku jest oblana wod tylko w czci wysokoci, i to czci rnej z lewej i
z prawej strony. Obliczmy najpierw warto i pooenie wektora parcia dziaajcego z lewej strony.
Cinienie na poziomie rodka cikoci oblanej czci ciany po lewej stronie:
p g

h1
2

Sia parcia na cianie o dugoci L (prostopadej do paszczyzny rysunku):

22

P A1 p (h1 L) g 1
2

Sia parcia dziaajca na jeden metr dugoci ciany (parcie jednostkowe):


P1
h2
32
N
g 1 1000 9,81 44145
L
2
2
m

Wektor parcia znajduje si na poziomie rodka cikoci rozkadu cinienia hydrostatycznego, czyli
na 1/3 wysokoci zanurzonej czci ciany. Dla lewej strony jest to poziom okrelony wsprzdn
z1

h1
1m
3

Obliczymy teraz analogiczne parametry dla prawej strony ciany.


Cinienie na poziomie rodka cikoci oblanej czci ciany po prawej stronie:
p g

h2
2

Sia parcia dziaajca na jeden metr dugoci ciany (parcie jednostkowe):


P2
h2
1,22
N
g 2 1000 9,81
7063
L
2
2
m

Wektor parcia znajduje si na poziomie okrelonym wsprzdn


z2

h2
0,4 m
3

Na pomocniczym rysunku s przedstawione rozkady cinienia hydrostatycznego i wektory parcia


dziaajcego z obu stron ciany. Wypadkowe parcie jednostkowe jest rnic par dziaajcych z obu
stron.
P P1 P2
N
N
N
44145 7063 37082
L L L
m
m
m

Moment przewracajcy cian (te odniesiony do jednostki dugoci ciany) okrelimy jako rnic
momentw wywoanych przez wektory par dziaajcych z obu stron ciany, wzgldem jej podstawy.
M P1
P
N
N
( Nm)
z1 2 z 2 44145 1 m 7063 0,4 m 41320
L L
L
m
m
m

Zad. 1.32
Jak dua sia parcia hydrostatycznego dziaa na widoczn cian zbiornika z wod? Narysowa
rozkad jednostkowych si parcia wzdu wysokoci ciany. Dugo ciany wynosi 6 m.

23

Odpowied: P = 117720 N

Zad. 1.33
Na rysunku jest przedstawiony w dwch rzutach otwarty zbiornik z wod. Wymiary liniowe s podane
w milimetrach. Obliczy parcie hydrostatyczne na pochylon cian zbiornika.

Odpowied: P = 3,69 kN
Zad. 1.34
Na rysunku jest przedstawiony w dwch rzutach otwarty zbiornik z wod. Wymiary liniowe s podane
w milimetrach. Obliczy parcie hydrostatyczne na pokryw wazu znajdujcego si u dou zbiornika.

Odpowied: P = 4,99 kN

Zad. 1.35
Na rysunku jest przedstawiony w dwch rzutach otwarty zbiornik z wod. Wymiary liniowe s podane
w milimetrach. Obliczy parcie hydrostatyczne na pokryw wazu znajdujcego si u dou zbiornika.

Odpowied: P = 9,75 kN

24

Zad. 1.36
Jedna ze cian otwartego zbiornika wody jest zaokrglona cylindrycznie, a jej promie r = 1 m.
Obliczy parcie na t cian i kt nachylenia wektora parcia do poziomu, wiedzc e gboko wody
jest rwna r.

Odpowied: P = 16440 N; = 57,5

Zad. 1.37
Do widocznego otwartego cylindrycznego naczynia (wymiary podane w milimetrach) wlano 100 dm3
wody. Sprawdzi, czy woda wypenia naczynie. Obliczy si parcia hydrostatycznego dziaajcego
na pokrywk P przyklejon w rodku dna.

Odpowied: P = 245 N
Zad. 1.38
Cylinder o rednicy D = 0,6 `m jest napeniony wod. Jak dua sia F powinna dziaa na tok, eby
woda w otwartym przewodzie P znajdowaa si na granicy przelewania?

Odpowied: Fmin= 832 N


Zad. 1.39
Otwarte naczynie w ksztacie odwrconego ostrosupa prawidowego o podanych wymiarach zostao
napenione wod. Obliczy parcie hydrostatyczne dziaajce na jedn cian naczynia.

25

Odpowied: P = 1024 N

Zad. 1.40
Do otwartego naczynia w ksztacie odwrconego klina o dwch cianach pionowych, o podstawie
kwadratowej 1m1m i wysokoci rwnej 1m, nalano wody do poowy pojemnoci. Obliczy parcie
hydrostatyczne na kadej cianie naczynia.

Odpowied: P =: 2742 N, 578 N, 2742 N, 578 N

Zad. 1.41
Do otwartego stokowego zbiornika o podanych wymiarach nalano wody do poziomu h. Obliczy si
F, jaka obcia ruby konierza K. Ciar pokrywy wynosi 200 N.

Odpowied: F = 1163 N

Zad. 1.42
Zamknity zbiornik walcowo-stokowy jest wypeniony wod. Jak due siy dziaaj na ruby
konierzy K1 i K2, gdy manometr M nie wykazuje nadcinienia, a jak due wwczas, gdy manometr
wykazuje 0,3 MPa nadcinienia? Ciar stokowej czci zbiornika wynosi 3000 N, za ciar dolnej
pokrywy = 1000 N.

Odpowied:
Jeli pn = 0:

FK1 = 24,1 kN; FK2 = 83,6 kN

Jeli pn = 0,3 MPa: FK1 = 259,7 kN; FK2 = 1026 kN

26

2. KINEMATYKA PYNW
Zad. 2.1
Elementy pynu przemieszczaj si po okrgu, ktrego promie jest zaczepiony w pocztku ukadu
wsprzdnych x-y i ma wymiar 4. Ruch odbywa si w kierunku dodatnim (przeciwnym do ruchu
wskazwek zegara), a prdko obwodowa elementu jest rwna 12. Napisa wyraenia okrelajce
skadowe prdkoci w funkcji wsprzdnych x i y.
Rozwizanie:

Na podstawie informacji podanych w treci zadania moemy narysowa okrg i na nim wektor
prdkoci elementw pynu (wektor umieszczamy w dowolnym punkcie). Rzutujc wektor v na
kierunki ukadu wsprzdnych otrzymujemy skadowe prdkoci v:
v y v cos

vx v sin

Jak atwo zauway, mona wyrazi funkcje kta w zalenoci od wsprzdnych punktu
przyoenia wektora v:
v x v

y
r

vy v

x
r

Jeli do wyrae tych podstawimy wiadome wartoci v i r, to otrzymamy:


vx

12
y 3y
4

vy

12
x 3x
4

Ruch odbywa si po okrgu, czyli jest ruchem paskim. Prdko w kierunku z jest wiec rwna zeru.
Zatem ostatecznie moemy napisa:
v x 3y

v y 3x

vz 0

Zad. 2.2
Przepyw jest okrelony przez nastpujce ustalone skadowe prdkoci: vx = 4, vy = 0, vz = -2,5x.
Okreli rwnanie linii prdu dla elementu pynu, ktry w pewnej chwili przechodzi przez punkt
(0, 9, 0). Wyznaczy te pooenie tego elementu po czasie t = 2 s.
Rozwizanie:
Dysponujc skadowymi prdkoci, moemy okreli rwnanie linii prdu rozpoczynajc od
rniczkowego rwnania linii prdu:
dx dy dz

vx vy vz

Wiadomo, e prdko w kierunku y jest rwna zero (ruch jest paski), tote musimy ograniczy
rwnanie rniczkowe do dwch skadowych: x i z:

27

dx dz

vx vz

Podstawimy teraz wartoci skadowych prdkoci:


dx
dz

4 2,5 x

albo inaczej:
4 dz

5
x dx
2

Po scakowaniu otrzymujemy:
5
4z x 2 C
4

Sta cakowania wyznaczymy na podstawie informacji o wsprzdnych punktu, przez ktry


przeszed element pynu (0,0,0).
5
4z x 2 C
4
5
4 0 02 C ,
2

std C=0

Ostatecznie rwnanie linii prdu w paszczynie x-z ma posta:


z

5 2
x
16

W kierunku y nie wystpuje ruch (vy = 0), wic wsprzdna y linii prdu jest niezmienna:
y9

28

Drugim zagadnieniem jest znalezienie pooenia (x, y, z) okrelonego elementu pynu po okrelonym
czasie. Pomocne bdzie w tym celu wyraenie definiujce elementarne przesunicie, np. w kierunku x:
dx v x dt 4 dt

Cakujc to rwnanie otrzymamy warto przesunicia x:


x 4t C1

Staa cakowania moe by okrelona z warunku, e w chwili t=0 wsprzdna pooenia x bya rwna
zero.
0 0 C1 ,

std C1 0

x 4t

Po czasie t = 2 [sekundy] wsprzdna x wynosi:

x 42 8

Wsprzdn z po tym samym czasie wyznaczymy z rwnania linii prdu:


z

5 2
5
x 8 2 20
16
16

Wsprzdna y jest niezmienna i wynosi 9.


Poszukiwane wsprzdne wynosz (8, 9, -20).

Zad. 2.3
Okreli rodzin linii prdu, wiedzc e przepyw jest opisany nastpujcym ustalonym polem
prdkoci: vx = -2y, vy = 2x, vz = 0
Rozwizanie:
Rozpoczynamy od rniczkowego rwnania linii prdu:
dx dy dz

vx vy vz

Wobec faktu, e vz=0, pozostawiamy tylko dwa elementy rwnania i podstawiamy dane wyraenia.
dx dy
;

vx vy

dy
dx
;

2 y 2x

2x dx 2y dy 0

Cakujc ostatnie rwnanie otrzymamy:


x 2 y2 C ;

z const.

Rozpoznajemy w tym rwnaniu rwnanie okrgu. Linie prdu stanowi wic rodzin okrgw o
rodku pooonym w pocztku ukadu wsprzdnych x-y. Zwrot obiegu po tych okrgach moe by
znaleziony na podstawie np. danego wyraenia vx = -2y. Wynika z niego, e dla dodatnich wartoci
y skadowa vx jest zwrcona w lewo, czyli ruch jest przeciwny do ruchu wskazwek zegara.
Zad. 2.4

Wyznaczy lini prdu dla elementu pynu, ktry porusza si ruchem opisanym w zadaniu 3,
a w chwili t = 0 znajdowa si w punkcie (4, 0, 0). Zapisa wsprzdne tego punktu
w dowolnej chwili t.
Rozwizanie:
W zadaniu 2.3 okrelilimy rodzin linii prdu w postaci rodziny okrgw o rwnaniu:

29

x 2 y2 C

Wiedzc, e pewien element pynu przechodzi w chwili t = 0 przez punkt (4, 0, 0), moemy
sprecyzowa okrg, po jakim wdruje ten element. Znajdmy sta C:
std C 4 2

42 02 C ;

x 2 y2 42

Rwnanie okrgu:

Zapisanie pooenia punktu w dowolnej chwili jest moliwe po scakowaniu wyraenia opisujcego
elementarne przesunicie.
dx v x dt 2y dt

Posugujc si znalezionym rwnaniem okrgu zapiszemy, e:


dx 2 4 2 x 2 dt

Rozdzielajc zmienne otrzymamy:


dx
42 x 2

2 dt

W wyniku cakowania bdzie:


x
2t C
4

arc sin

Wiemy, e w chwili t=0 byo x=4, wic:


arc sin

4
2 0 C ,
4

std C arc sin 1

arc sin

x
2t
4 2

sin 2t cos (2t )


4
2

Zaleno wsprzdnej x od czasu: x 4 cos (2t )


Zaleno wsprzdnej y od czasu okrelimy na podstawie rwnania okrgu.
y 4 2 x 2 4 2 4 2 cos2 (2t ) 4 1 cos2 (2t ) 4 sin(2t )

Wiemy, e vz=0, wic wsprzdna z nie zaley od czasu:


dz v z dt 0 dt 0

Po scakowaniu

z C'

30

Wiadomo, e w chwili t=0 (jak te w kadej innej chwili) byo z=0, wic C=0
z0

Poszukiwane wyraenia maj postacie: x 4 cos (2t ) , y 4 sin(2t ) ,

z0

Zad. 2.5
Okreli rodzin linii prdu, wiedzc e przepyw jest opisany nastpujcym ustalonym polem
prdkoci:
vx = 6y,

vy = -6x,

vz = 0.

Odpowied: rodzina okrgw o rwnaniu x2 + y2 = const., ruch w kierunku ujemnym.


Zad. 2.6

Wyznaczy lini prdu dla elementu pynu, ktry porusza si ruchem opisanym w zadaniu 5,
a w pewnej chwili znajdowa si w punkcie (4, 3, 0). Obliczy prdko liniow i ktow
elementw na tej linii.
Odpowied: okrg x2 + y2 = 52,

z = 0;

v = 30;

= 6 rad/s

Zad. 2.7
Przepyw jest okrelony nastpujcym polem prdkoci: vx = y, vy = -x, vz = 2. Okreli linie
prdu.
Rozwizanie:
Skadowe prdkoci vx i vy s wzajemnie sprzone ze wsprzdnymi y i x, natomiast prdko
w kierunku z jest staa. Rozwamy wiec najpierw ruch w paszczynie x-y, piszc odpowiedni
cz rniczkowego rwnania linii prdu.
dx dy
;

vx vy

dx
dy
;

y x

x dx y dy 0

Po scakowaniu otrzymujemy:

x 2
2

y 2
2

C'

Dzielc obie strony rwnania przez /2 otrzymamy:


x 2 y 2 C2

atwo z tego rwnania wywnioskowa, e w paszczynie x-y ruch odbywa si po okrgach, ktrych
rodek ley w pocztku ukadu wsprzdnych.
Poniewa prdko vz jest staa, to ruch w kierunku z jest ruchem jednostajnym. Pooenie
w kierunku z wyrazimy posugujc si rwnaniem:
dz v z dt 2 dt

a po scakowaniu:

z 2t const

czc otrzymane wyraenia stwierdzamy, e opisany ruch jest kombinacj ruchu po okrgu
w paszczynie x-y i ruchu prostoliniowego w kierunku z, czyli jest ruchem po liniach rubowych.
Zad. 2.8

31

Ile wynosi prdko ktowa przepywu opisanego w zadaniu 7 w rzucie na paszczyzn x-y? Jakie
bd w chwili t = wsprzdne elementu pynu, ktry w chwili t = 0 znajdowa si w punkcie (0,
3, 0)?
Rozwizanie:
Prdko ktowa moe by obliczona na podstawie prdkoci liniowej w ruchu po okrgu. Prdko
liniow obliczymy z sumy jej skadowych:
v v2x v2y 2 x 2 2 y2 x 2 y2 r

Prdko ktowa:

Wsprzdne punktu, w ktrym znajdzie si element pynu po okrelonym czasie, obliczamy


posugujc si cakowaniem elementarnych przesuni w czasie t. Wemy pod uwag kierunek x.
dx v x dt y dt

Ze wzgldu na pniejsze cakowanie, dobrze byoby pozby si zmiennej y. Posugujc si


znalezionym rwnaniem okrgu zapiszemy, e:

y r2 x2
dx r 2 x 2 dt

Rozdzielajc zmienne otrzymamy:


dx
r x2
2

dt

Cakujemy teraz to rwnanie.


arc sin

x
t C
r

Wiemy, e w chwili t=0 byo x=0, y=3, wic:


- promie okrgu, po ktrym przemieszcza si element w paszczynie x-y:
r x 2 y 2 0 2 32 3

- staa cakowania wynika z warunku arc sin 0 0 C ,


arc sin

std C 0

x
t
r

x
sin(t )
r

x r sin(t )

Teraz ju moemy wyznaczy wsprzdn x pooenia elementu pynu po czasie t=1/2



x r sin(t ) 3 sin 3
2

Wsprzdn y znajdziemy z rwnania okrgu

y r 2 x 2 32 32 0
Wsprzdn z okrelimy na drodze cakowania elementarnych przesuni w kierunku z.

32

dz vz dt 2 dt

z 2 t C'

Poniewa w chwili t=0 byo z=0, wic C=0, a w konsekwencji: z 2 t


Dla chwili t=1/2 otrzymujemy: z 1
Poszukiwane wsprzdne wynosz (3, 0, 1).
Zad. 2.9
Przepyw jest okrelony nastpujcym polem prdkoci: vx = 4y, vy = -x, vz = 0. Okreli lini prdu
dla elementu pynu, ktry w pewnej chwili znajdowa si w punkcie (0, 1, 0)
Odpowied: elipsa o posiach: a = 2, b = 1, pooona w pocztku ukadu wsprzdnych x-y.
Zad. 2.10
Przepyw jest okrelony nastpujcym polem prdkoci: vx = 0, vy = 3y, vz = -3z. Okreli lini prdu
dla elementu pynu, ktry w pewnej chwili znajdowa si w punkcie (0, 2, 2).
Odpowied: hiperbola o rwnaniu yz = 4; element zblia si asymptotycznie do osi y.
Zad. 2.11
Pompa napenia widoczny zbiornik wod. Pojemno zbiornika wynosi 500 dm3 . Prdko przepywu
w przewodzie tocznym PT wynosi 2 m/s. Wewntrzna rednica tego przewodu jest rwna 18 mm .
Jak dugo trwa napenianie zbiornika od stanu pustego?

Rozwizanie:
Zgodnie z definicj, objtociowe natenie przepywu jest stosunkiem przyrostu objtoci cieczy
(w naczyniu) do czasu, w jakim ten przyrost nastpi. W wypadku napeniania od stanu pustego mona
wyrazi objtociowe natenie przepywu jako iloraz pojemnoci naczynia i czasu jego napeniania t:
V
V
t

Tak wic czas napeniania zbiornika wynika z ilorazu pojemnoci zbiornika V i objtociowego
. Wiadoma jest pojemno zbiornika, ale natenia przepywu nie znamy.
natenia dopywu V
Trzeba je obliczy na podstawie prdkoci przepywu w przewodzie tocznym i pola przekroju tego
przewodu, przy czym musimy pamita o zapisie w jednostkach ukadu SI (wymiary liniowe
w metrach).
2
2
3
v A v d 2 0,018 5,08910 4 m
V
4
4
s

Czas napeniania zbiornika wyniesie:


V
0,5
t
982 s 16 min . 22 s
V 5,08910 4

33

Zad. 2.12
Naczynie o pojemnoci 60 dm3 napenia si wod w cigu 2 minut. Wyznaczy objtociowe
i masowe natenie wypywu wody z przewodu zasilajcego. Wyznaczy te redni prdko
przepywu wody przez ten przewd, wiedzc e jego rednica wewntrzna wynosi 20 mm.
= 510-4 m3/s, m
= 0,5 kg/s,
Odpowied: V

v = 1,59 m/s .

Zad. 2.13
Masowe natenie wypywy wody z wylewki W wynosi 0,1 kg/s. rednica przelotu w wylewce d = 12
mm . rednica otworu w naczyniu D = 16 mm . W czasie obserwacji nie zauwaono zmiany poziomu
wody w naczyniu. Obliczy objtociowe natenie wypywu wody z naczynia, prdko wypywu
z naczynia i prdko wody w wylewce.

Rozwizanie:
To, e poziom wody w naczyniu nie zmienia si, jest dowodem na to, e masowe natenie przepywu
w wylewce jest takie samo, jak w otworze w naczyniu. Poniewa rozpatrywanym pynem jest woda,
czyli ciecz praktycznie nieciliwa, mona uzna, e rwnie objtociowe natenia przepywu
w wylewce i w otworze s takie same. Obliczmy to objtociowe natenie przepywu, przyjmujc
gsto wody rwn 1000 kg/m3 :

0,1
m3
m
V

110 4
1000
s

Prdko wypywu wody z naczynia mona obliczy na podstawie objtociowego natenia


przepywu i pola przekroju otworu. Musimy pamita przy tym o wyraeniu rednicy D w metrach.
vD

4
V
V
110 4 4
m

0,497
2
2
AD D
s
0,016

Prdko wypywu wody z wylewki obliczymy podobnie, z t tylko rnic, e oprzemy si na


rednicy przelotu wylewki d.
vd

4 110 4 4
V
V
m

0,884
A d d 2 0,0122
s

Zad. 2.14
Obliczy prdko v gazu przepywajcego przez rurocig, wiedzc e prdko jego przepywu przez
turbin przepywomierza vt wynosi 32 m/s. Zaoy niezmienn gsto gazu.

34

Rozwizanie:
Dziaanie przepywomierza polega na wykorzystaniu energii pyncego gazu do napdzania maej
turbiny, osadzonej w odpowiednim korpusie. Korpus turbiny zajmuje pewn cz przekroju kanau,
wic gaz jest zmuszony do przecinicia si midzy korpusem turbiny a korpusem zewntrznym. To
powoduje chwilowe zwikszenie prdkoci gazu.
W analizie zmian prdkoci przepywu obowizuje prawo zachowania masy. Oznacza to, e taka sama
jest masa gazu przepywajcego w czasie t przez przekrj koowy o rednicy D = 98 mm, jak i przez
przekrj piercieniowy wok korpusu turbiny o wymiarach D/d = 98/60 mm (pomijamy przy tym
obecno cienkich opatek turbiny w tym polu).

A v t t A t v t t

m
t;
m

Przy zaoeniu niezmiennej gstoci gazu uprocimy rwnanie do postaci:


A v At vt

(Ten zapis wyraa niezmienno objtociowego natenia przepywu)

D2 d2
D2
v
vt
4
4

Z tego rwnania obliczymy prdko v.


v vt

D2 d 2
m 982 602
m

32

20
2
2
s
s
D
98

Zad. 2.15
Kolektor o rednicy D = 200 mm przyjmuje wod z dwch przewodw o rednicy d = 120 mm.
Prdko przepywu w przewodzie a wynosi 2 m/s, za w przewodzie b 1,4 m/s. Przewodem c o
rednicy dc = 150 mm jest odbierana woda w iloci 0,015 m3/s. Obliczy natenie i prdko
przepywu w kolektorze w przekrojach 1 i 2. Zaoy, e przewody s wypenione wod w caym
przekroju.

Rozwizanie:

Na rysunku widzimy rozgaziony ukad przewodw. Zasadnicze rwnanie dla takiego ukadu
stanowi, e suma masowych nate dopywu jest rwna sumie masowych nate odpywu.

35

W wypadku wody (ciecz praktycznie nieciliwa) moemy zamiast nate masowych uy nate
objtociowych.
Jeli interesuje nas natenie przepywu w przekroju 1 kolektora, to odpowiednie rwnanie ma
posta:

V
V

V
1
a
b

albo inaczej, z uyciem iloczynw przekrojw i prdkoci:


2
2
A v A v d v d v
V
1
a
a
b
b
a
b
4
4
2
2
3
d v v 0,12 2 1,4 0,0385 m
V
1
a
b
4
4
s

rednia prdko przepywu w przekroju 1:


v

4 0,0385 4
V
V
m
1
1 2
1,225
2
A1 D
s
0,2

Przekrj 2 znajduje si za rozgazieniem przewodw, wic przepyw w nim bdzie zmniejszony o


t ilo wody, ktra odpynie przewodem c. Moemy napisa rwnanie wice przepywy
w przekrojach 1, 2 i w przewodzie c, ale moemy rwnie napisa rwnanie dla caego ukadu.
Poniej jest wykorzystane rwnanie napisane dla caego ukadu:

V
V
V

V
2
c
a
b
V
V
V

V
2
a
b
c
2
2
2
d v d v V
d v v V

V
2
a
b
c
a
b
c
4
4
4
2
3
0,12 1 1,4 0,015 0,0235 m
V
2
4
s

rednia prdko w przekroju 2 wynosi:


v2

4 0,0235 4
V
V
m
2
2 2
0,746
2
A2 D
s
0,2

Zad. 2.16
Kolektor o rednicy D = 300 mm odbiera powietrze z piciu kanaw o rednicy d = 150 mm.
Prdkoci przepywu w kanaach wynosz: va= 12 m/s, vb= 16 m/s. Obliczy natenie i redni
prdko przepywu w kolektorze w przekrojach 1 5, zakadajc niezmienn gsto powietrza.

Odpowied:

= 495, V
= 778, V
= 990, V
= 1202 dm3/s;
= 212, V
V
2
3
4
5
1
v1 = 3 ,

v2 = 7 ,

v3 = 11 ,

v4 = 14 ,

v5 = 17 m/s.

36

Zad. 2.17
Strumie cieczy o nateniu przepywu 480 dm3/min pyncy w kanale o rednicy 80 mm czy si ze
strumieniem 270 dm3/min pyncym w kanale o rednicy 60 mm. Ile powinna wynosi rednica kanau
wsplnego, jeli jest wymagane utrzymanie w nim prdkoci nie wikszej, ni w ktrymkolwiek
z tych dwch kanaw? Zaoy, e przewody s wypenione wod w caym przekroju.

Odpowied: D = 100 mm.

Zad. 2.18
Pojemniki P o ksztacie zamknitego cylindra s przesyane pneumatycznie w rurocigu o rednicy
wewntrznej 43 mm. Prdko przepywu powietrza w rurocigu v jest rwna 15 m/s, za zmierzona
prdko podnoszenia pojemnika u wynosi 10 m/s. Ile wynosi prdko powietrza w szczelinie
midzy pojemnikiem a ciank rurocigu, liczona wzgldem cianki (vs) oraz wzgldem pojemnika
(vp)? Pomin zmiany gstoci powietrza.

Rozwizanie:
W duym oddaleniu od pojemnika prdko przepywu jednolitego strumienia powietrza w rurocigu
wynosi v, ale w otoczeniu pojemnika stwierdzamy jednoczesne wystpowanie dwch strumieni
powietrza: jeden strumie popycha pojemnik, czyli przemieszcza si z jego prdkoci (oznaczmy j
u), za drugi strumie przeciska si wok pojemnika z prdkoci bezwzgldn vs i wyprzedza go
(patrz - rysunek pomocniczy). Zapiszmy rwnanie cigoci przepywu z zaoeniem niezmiennej
gstoci powietrza.

D2
4

d2
4

D2 d 2
4

Z tego rwnania moemy wyznaczy prdko bezwzgldn powietrza w szczelinie vs.


vs

D 2 v d 2 u 0,0432 15 0,0382 10
m

32,8
2
2
2
2
s
D d
0,043 0,038

Prdko powietrza w szczelinie wzgldem pojemnika wyznaczymy jako rnic prdkoci.


vp vs u 32,8 10 22,8

m
s

37

3. DYNAMIKA PYNW DOSKONAYCH


Zad. 3.1
Jak due nadcinienie powinno panowa wewntrz przedstawionego zbiornika, aeby wypywao
z niego 1,5 m3 gazu na sekund? Przyj, e gsto gazu wynosi 0,8 kg/m3.

Rozwizanie:
Energia potencjalna cinienia gazu zawartego w zbiorniku moe przemieni si w energi kinetyczn
wypywu tego gazu. Bilans energii wyraa rwnanie Bernoulliego. Poniewa zagadnienie dotyczy
cinienia, wygodniej bdzie zastosowa t posta rwnania, ktra wyraa energi jednostki objtoci
pynu.

v12
2

p1 g z1

v22
2

p2 g z 2

Przekrj (1) obieramy w gbi zbiornika na poziomie osi, natomiast przekrj (2) w miejscu wylotu
gazu do otoczenia.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
rednia prdko gazu w przekroju (1): v1 0 ;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+pn (pn jest poszukiwanym nadcinieniem);
wysoko z usytuowania przekroju (1) i przekroju (2) jest taka sama, ponadto naley
zauway, e w wypadku gazu znaczenie wysokoci jest znikome;
cinienie absolutne za wylotem (w przekroju 2) p2 = pat ;
prdko gazu w miejscu wypywu (v2) musi by znaleziona z innego warunku.
Po wprowadzeniu aktualnych uproszcze rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
pat pn
pn

v22
2

pat

v22
2

Prdko wylotowa gazu musi by taka, eby zapewni wypyw 1,5 m3 na sekund. Jest to
objtociowe natenie przepywu. Przy znanej rednicy otworu wylotowego obliczamy prdko:
v2

4 1,5 m 3 / s
V
4V
m

21
,
22
A d 2 (0,3m) 2
s

Zatem wymagane nadcinienie w zbiorniku wynosi:


pn

v22
2

0,8 kg / m3 (21,22 m / s)2


N
180 2 180 Pa
2
m

38

Zad. 3.2
Obliczy prdko wypywu i wydatek powietrza wypywajcego z rury przez widoczny otwr.
W rurze panuje nadcinienie rwne 0,375 kPa. Przyj, e gsto powietrza wynosi 1,2 kg/m3.

= 49 dm3/s
Odpowied: v = 25 m/s, V

Zad. 3.3
W wyniku zasysania powietrza z atmosfery do rury o rednicy d = 200 mm, woda w rurce szklanej R
podczonej do otworu w ciance rury podniosa si do wysokoci h = 80 mm. Obliczy objtociowe
natenie przepywu powietrza. Przyj gsto powietrza rwn 1,2 kg/m3. Pomin ciar supka
powietrza w rurce.

Rozwizanie:
Zachowanie si supka cieczy w rurce szklanej wskazuje na to, e cinienie w przepywajcym
powietrzu jest mniejsze, ni cinienie atmosferyczne. To zmniejszenie cinienia wynika z przemiany
pewnej czci energii cinienia w energi kinetyczn. Niezmienno sumy energii jest opisana
rwnaniem Bernoulliego.

v12
2

p1 g z1

v22
2

p2 g z 2

Przyjmijmy przekrj (1) daleko przed wlotem do rury ssawnej, za przekrj (2) w tym miejscu, gdzie
znajduje si rurka pomiarowa.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
rednia prdko powietrza w przekroju (1): v1 0 ;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat
wysoko z usytuowania przekroju (1) i przekroju (2) jest taka sama, ponadto naley
pamita, e w wypadku gazu znaczenie wysokoci jest znikome;
cinienie absolutne w przekroju (2) musi by okrelone na podstawie obserwacji cieczy
w rurce szklanej.
Po wprowadzeniu aktualnych uproszcze rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
pat

v22
2

p2 ,

z ktrej moemy wyznaczy prdko v2


v2

pat p2

(*)

39

Zajmijmy si teraz tym, co zaszo w rurce szklanej. Dla poziomu lustra cieczy w naczyniu moemy
napisa rwnanie rwnowagi statycznej, biorc pod uwag z jednej strony cinienie na powierzchni
swobodnej cieczy, a z drugiej strony cinienie wewntrz rurki szklanej. Gsto wody oznaczamy
symbolem w.
pat p2 w g h

pat p2 w g h

To wyraenie moemy podstawi do wczeniej uzyskanej zalenoci (*) i obliczy prdko v2.
v2

w g h

2
m
1000 9,81 0,08 36,17
1,2
s

Dysponujc informacj o rednicy kanau i zakadajc, e obliczona prdko jest jednakowa w caym
przekroju, moemy obliczy objtociowe natenie przepywu.

v A
V
2
2
2
3
v d 36,17 0,2 1,14 m
V
2
4
4
s

Zad. 3.4
Obliczy prdko przepywu powietrza w osi kanau, wiedzc e rnica poziomw wody w rurce
Pitota wynosi z = 35 mm. Przyj gsto powietrza rwn 1,2 kg/m3. Porwna wynik uzyskany przy
uwzgldnieniu cinienia statycznego supkw powietrza zawartego w rurce oraz bez uwzgldnienia
tego cinienia.

Odpowied: v = 23,9 m/s

Zad. 3.5
Jakiej rnicy poziomw wody naley si spodziewa w rurce manometru, jeli natenie przepywu
powietrza przedstawion przez zwk wynosi 0,5 m3/s? Przyj gsto powietrza 1,2 kg/m3.
Pomin ciar supkw powietrza w manometrze.

Odpowied: H = 232 mm

40

Zad. 3.6
Obliczy objtociowe natenie przepywu powietrza w przedstawionym kanale, wiedzc e rnica
poziomw na manometrze wodnym wynosi H = 90 mm. Przyj gsto powietrza rwn 1,2 kg/m3 .
Pomin ciar supkw powietrza zawartego w rurce manometru.

Rozwizanie:
W zweniu kanau nastpuje zwikszenie prdkoci przepywu, czyli wzrost energii kinetycznej.
Musi to si odby kosztem energii innego rodzaju energii (suma energii ma pozosta niezmienna).
Korzystamy z rwnania Bernoulliego.

v12
2

p1 g z1

v22
2

p2 g z 2

Przyjmijmy przekrj (1) w przekroju odpowiadajcym lewej gazi manometru, za przekrj (2)
w przekroju odpowiadajcym jego prawej gazi.
Jedyne uproszczenie w powyszym zapisie wynika ze spostrzeenia, e rodki przekrojw (1) i (2)
znajduj si na tym samym poziomie.
z1 z 2

Z rwnania Bernoulliego otrzymujemy:

v
2

2
2

v12 p1 p2

(*)

Rnic cinie (p1 - p2) atwo okrelimy na podstawie wskazania wodnego manometru. Wystarczy
w tym celu zapisa rwnanie rwnowagi wody na poziomie niszego menisku.
p1 p 2 w g H
p1 p 2 w g H

czyli
Podstawiajc to do rwnania (*) otrzymamy:

2
2

v12 w g H

(**)

Nie jestemy jeszcze w stanie wyznaczy prdkoci v1 ani v2 , gdy obydwie s niewiadomymi.
Potrzebne jest jeszcze jedno rwnanie. Bdzie nim rwnanie cigoci przepywu. Przy niezmiennej
gstoci powietrza, rwnanie to okrela rwno objtociowego natenia przepywu w przekrojach
(1) i (2).
v1

z rwnania tego otrzymamy:

d12
4

v2

d 22
4

41

d
v1 v 2 2
d1

co moemy podstawi do (**)

v 22

d
v 22 2
d1

w g H

Z tego wyraenia obliczamy prdko v2 .


v2

2 w g H
2 1000 9,81 0,09
m

39,62
4
4
d
0,5
s
1,2 1

1 2
d1
1

Zatem moemy ju obliczy objtociowe natenie przepywu. Mnoymy w tym celu obliczon
prdko w przekroju (2) przez pole powierzchni tego samego przekroju.
2
2
3
v A v d 2 36,92 0,05 0,0778 m
V
2
2
2
4
4
s

Uwaga: Rwnie dobrze moglibymy obliczy prdko w przekroju (1) i pomnoy przez pole
powierzchni przekroju (1).

Zad. 3.7
Obliczy redni prdko powietrza na wylocie z przedstawionego kanau do atmosfery, wiedzc e
wskazanie manometru wodnego wynosi z = 200 mm. Przyj gsto powietrza rwn 1,2 kg/m3.
Pomin ciar supkw powietrza zawartego w rurce manometrycznej.

Odpowied: v = 58 m/s

Zad. 3.8
Otwr, przez ktry woda wypywa ze zbiornika, ma rednic wewntrzn rwn 35 mm. Jaka rnic
poziomw z naley utrzymywa, eby w cigu minuty wypywao 240 dm3 wody?

Rozwizanie:
Przyczyn ruchu wody (wypywu ze zbiornika) jest energia potencjalna wody, uzyskana dziki
okrelonej wysokoci lustra cieczy ponad otworem wypywowym. Przemiana energii potencjalnej

42

w energi kinetyczn odbywa si bez zmiany cakowitej iloci energii, co wyraa rwnanie
Bernoulliego. Skorzystamy z tego rwnania w celu obliczenia waciwej wysokoci z. Poniewa
zagadnienie dotyczy wysokoci, wygodniej bdzie zastosowa t posta rwnania, ktra wyraa
energi jednostki masy pynu.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Przekrj (1) przyjmiemy na poziomie lustra cieczy, za przekrj (2) tu za otworem wypywowym.
Poziom odniesienia przyjmiemy na poziomie otworu wypywowego.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko wody w przekroju (1): v1 0 ;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 (nad poziomem odniesienia) jest rwna z;
wysoko pooenia otworu wypywowego z2 (nad poziomem odniesienia) jest rwna zero;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat = p1;
prdko wody w miejscu wypywu (v2) musi by znaleziona z podanej wartoci wydatku.
Po wprowadzeniu aktualnych uproszcze rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
z

v 22
2g

= 240 dm3 na minut. Przeliczajc na


Prdko wypywu musi by taka, eby zapewni wypyw V
= 410-3 m3/s. Przy znanej rednicy otworu wypywowego
jednostk ukadu SI otrzymamy V
obliczamy prdko:
v2

V
4V
4 4 103 m3 / s
m

4,16
2
2
A d
s
(0,035m)

Zatem waciwa rnica poziomw wynosi:


z

4,162
0,88 m
2 9,81

Zad. 3.9
Otwr, przez ktry wypywa woda z przedstawionej kolumny, ma rednic wewntrzn rwn 40 mm.
Jaka jest prdko wypywu i jak due objtociowe natenie wypywu w chwili, gdy poziom wody
jest w oznaczonym miejscu? Wymiary s podane w milimetrach.

43

= 5 dm3/s.
Odpowied: v = 3,96 m/s, V

Zad. 3.10
Woda przepywa midzy otwartymi zbiornikami kanaem widocznym na rysunku. Obliczy redni
prdko wody w tym kanale przy podanych pooeniach luster wody, pomijajc opory przepywu.

Odpowied: v = 9,9 m/s .


Zad. 3.11
Woda przepywa z jednego otwartego zbiornika do drugiego przez lewar. rednica przelotu = 30 mm.
Wyznaczy objtociowe natenie przepywu przy podanej rnicy poziomw luster wody. Obliczy
te cinienie absolutne w najwyszym punkcie lewara, przyjmujc e cinienie atmosferyczne wynosi
1 bar. Opory przepywu pomin.

= 5,4 dm3/s, p = 60,76 kPa .


Odpowied: V

Zad. 3.12
Woda wypywa z otwartego zbiornika przez kana skadajcy si z dwch odcinkw o rednicach D =
30 mm i d = 20 mm. Obliczy prdko wody w obu odcinkach oraz cinienie w kanale o rednicy D,
wiedzc e H = 4 m. Przyj warto cinienia atmosferycznego 981 hPa. Pomin opory przepywu.

Rozwizanie:
Wypyw wody przez otwr wylotowy (o rednicy d) jest spowodowany spitrzeniem jej do poziomu
H, a prdko tego wypywu moe by wyznaczona za pomoc rwnania Bernoulliego, napisanego
dla przekrojw (1) i (3). Wynika z tego, e obecno kanau o poredniej rednicy D nie ma znaczenia.

44

v12
p
v2
p
1 z1 3 3 z3
2 g g
2 g g

Za poziom odniesienia przyjmiemy poziom otworu wylotowego.


Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko wody w przekroju (1): v1 0 ;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 (nad poziomem odniesienia) jest rwna H;
wysoko pooenia otworu wypywowego z3 (nad poziomem odniesienia) jest rwna zero;
cinienie absolutne w przekroju (2) p3 = pat;
Po wprowadzeniu aktualnych uproszcze rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
H

v32
2g

v3 2 g H 2 9,81 4 8,85

m
s

Prdko wody w odcinku kanau o rednicy D obliczymy na podstawie rwnania cigoci


przepywu. Zakadajc niezmienn gsto wody napiszemy:
v2

D2
4

v3

d2
4
2

m
0,02
d
v2 v3 8,85
3,937
s
D
0,03

Obliczenie cinienia w kanale o rednicy D wymaga porwnania cakowitej energii wody w przekroju
(2) i w ktrym z pozostaych dwch przekrojw. Wybierzmy do porwnania przekrj (1).
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Podstawienia do rwnania Bernoulliego:

prdko wody w przekroju (1), cinienie absolutne w przekroju (1) i wysoko z1 - jak
zapisane wyej;

wysoko pooenia przekroju (2) z2 (nad poziomem odniesienia) jest rwna zero;

Po podstawieniach otrzymujemy:
pat
v2
p
H 2 2
g
2 g g

p2 pat g H

v22
2

Biorc pod uwag wczeniej obliczon prdko v2 otrzymamy:


p 2 98100 1000 9,81 4

1000 3,9372
129590Pa
2

45

Zad. 3.13
Wyznaczy chwilow prdko i chwilowe natenie wypywu wody z otwartego zbiornika przez
may ostrokrawdziowy otwr. Dane: rednica otworu d = 10 mm, wysoko H = 2 m, wspczynnik
prdkoci = 0,96 , wspczynnik kontrakcji = 0,75.

Rozwizanie:
Sowo chwilowe uyte w treci zadania ma zwrci uwag na fakt, e prdko wypywu wody
z ograniczonego zbiornika nie jest staa, poniewa poziom lustra bdzie coraz niszy. Moemy tylko
obliczy chwilowe parametry wypywu przy okrelonym poziomie lustra.
Podane w treci zadania informacje o wspczynnikach prdkoci i kontrakcji wskazuj na to, e
obliczenia powinny uwzgldnia zjawiska zachodzce w otworze, a w tym pewn strat energii.
Zacznijmy jednak od oblicze nie uwzgldniajcych strat, a podane wspczynniki posu pniej
jako poprawki do wynikw oblicze.
Wypyw ze zbiornika nastpuje wskutek nacisku supa wody znajdujcej si ponad poziomem otworu.
W zalenociach fizycznych ten nacisk jest obrazowany przez energi potencjaln. Rwnanie energii
(rwnanie Bernoulliego) zapiszemy dla przekroju 1 wyznaczonego przez lustro cieczy (gdzie jest
maksymalna energia potencjalna), oraz dla przekroju 2 w miejscu wypywu do otoczenia (gdzie
wystpuje wypyw z poszukiwan prdkoci).
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Za poziom odniesienia wygodnie jest przyj poziom otworu wypywowego.


Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H;
prdko v2 to poszukiwana prdko wypywu;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero.
Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
H

v2
2g

Z tej zalenoci mona okreli prdko odpowiadajc idealnemu przetworzeniu energii:


v 2gH

W tym miejscu naley wprowadzi poprawk uwzgldniajc strat energii w otworze, dziki czemu
obliczymy prdko rzeczywist przy danej wysokoci H:
vrz 2 g H 0,96 2 9,81 2 6,01

m
s

46

Chwilowe objtociowe natenie wypywu obliczymy korzystajc z jeszcze jednej poprawki,


a mianowicie wspczynnika kontrakcji (pozornego zmniejszenia otworu wypywowego).
2
2
3
v A v d 0,75 6,01 0,01 0,35410 3 m
V
rz
rz
rz
4
4
s

Zad. 3.14
Woda wypywa z widocznego otwartego zbiornika dwoma ostrokrawdziowymi otworami o rednicy
10 mm. Oznaczone wymiary wynosz: H = 3 m, h = 0,2 m, k = 2 m. Obliczy chwilowe objtociowe
natenie wypywu przez grny i przez dolny otwr. Przyj w kadym otworze wspczynnik
prdkoci rwny 0,97 a wspczynnik kontrakcji rwny 0,85 .

= 0,257 dm3/s;
Odpowied: V
g

= 0,48 dm3/s.
V
d

Zad. 3.15
W przedstawionym zbiorniku nad powierzchni wody panuje nadcinienie p = 1 bar utrzymywane za
pomoc spronego powietrza. Z jak prdkoci wypywa woda przez widoczny po prawej stronie
may otwr ostrokrawdziowy, jeli wspczynnik prdkoci = 0,95 ? Przyj wymiar K = 1,2 m.

Odpowied: vrz = 14,2 m/s


Zad. 3.16
W widocznym zbiorniku wystpuj dwie nieszczelnoci (B i C), ale dziki ukadowi zasilajcemu
utrzymywane jest nadcinienie p rwne w miejscu pomiaru 0,3105 Pa. Obliczy, z jak prdkoci
wypywa woda przez nieszczelnoci, wiedzc e wspczynnik prdkoci w nich wynosi = 0,96 ? Ile
wody musi dostarcza ukad zasilajcy w cigu minuty dla zapewnienia staego cinienia, jeli pole
przewitu kadej nieszczelnoci A = 4 mm2 ? Przyj warto wspczynnika kontrakcji = 0,75 .

47

Rozwizanie:
Obliczmy najpierw prdko wypywu przez otwr grny. Jak zawsze w tego typu zagadnieniach,
punktem wyjcia jest rwnanie Bernoulliego, wyraajce rwno sum energii w wybranych
przekrojach w warunkach idealnych. Obierzmy przekrj 1 na poziomie manometru (gdy w tym
miejscu potrafimy okreli energi potencjaln cieczy), za przekrj 2 w miejscu wypywu wody do
atmosfery (tam wystpuje poszukiwana prdko).
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Za poziom odniesienia wygodnie jest przyj poziom manometru.


Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+p
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero;
prdko v2 to poszukiwana prdko wypywu przez grny otwr vB;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna 0,5D.
Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
p
v2 D
B
g 2 g 2

Z tej zalenoci mona okreli prdko odpowiadajc idealnemu przetworzeniu energii:


vB

2p

gD

Rzeczywista prdko bdzie wyznaczona po uwzgldnieniu wspczynnika prdkoci:


vB

2p

g D 0,96

2 30000
m
9,811,6 6,40
1000
s

Teraz zajmijmy si wypywem przez otwr dolny (C). Znowu uyjemy rwnania Bernoulliego, przy
czym obierzemy przekrj 1 na poziomie manometru (jak poprzednio), za przekrj 2 w miejscu
wypywu wody przez otwr C.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Za poziom odniesienia przyjmijmy powtrnie poziom manometru.


Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;

48

cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+p


wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero;
prdko v2 to poszukiwana prdko wypywu przez dolny otwr vC;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna -0,5D (ujemna).

Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:


p
v2 D
C
g 2 g 2

Z tej zalenoci mona okreli prdko odpowiadajc idealnemu przetworzeniu energii:


vC

2p

gD

Rzeczywista prdko bdzie wyznaczona po uwzgldnieniu wspczynnika prdkoci:


vC

2p

g D 0,96

2 30000
m
9,811,6 8,35
1000
s

Skoro dane jest zachowanie w zbiorniku staego cinienia, to ukad zasilajcy musi dostarcza wod
z takim nateniem dopywu, jakie jest natenie wypywu przez nieszczelnoci. Obliczymy je
uwzgldniajc wspczynnik kontrakcji.
3
v A v A v v A 0,75 6,40 8,35 4 10 6 4,4310 5 m
V
rz
B
B
A
B
s

Pytanie dotyczyo iloci wody dostarczanej w cigu minuty, wic musimy dokona odpowiedniego
obliczenia.
3
t 4,4310 5 m 60 s 2,65510 3 m 3 2,655 dm 3
VV
s

Inaczej mwic, objtociowe natenie dopywu wody musi wynosi 2,655 dm3/min.

Zad. 3.17
Z jak prdkoci wypywa woda z przedstawionego cylindra przez otwory B i C, jeli sia F
dziaajca na tok wynosi 1500 N, a wspczynnik prdkoci = 0,96 ? O jaki odcinek przesuwa si
tok w cigu minuty, jeli pole przekroju kadego otworu A wynosi 3 mm2 ? Przyj wspczynnik
kontrakcji = 0,8.

Rozwizanie:
Jeli na tok dziaa zewntrzna sia F, a jednoczenie tok ma pozostawa w stanie rwnowagi
statycznej, to woda musi dziaa na tok z si parcia P=F. Musi to wywoywa w wodzie pewne
cinienie.

49

Wiadomo, e parcie na dowoln powierzchni pask jest iloczynem pola tej powierzchni i cinienia
hydrostatycznego w jej rodku cikoci. Tok wsppracuje z cylindrem, wic ma ksztat koowy.
rodek cikoci powierzchni toka ley zatem na osi cylindra. Mamy wic moliwo obliczenia
cinienia w osi cylindra po na podstawie siy parcia i pola powierzchni toka.
po

P
4F
4 1500

5305 Pa
2
A D
0,62

Prdko wypywu przez otwory B i C okrelimy identycznie, jak w zadaniu 3.18


2p

vB

vC

2p

2 5305
m
9,81 0,6 2,087
1000
s

g D 0,96
g D 0,96

2 5305
m
9,81 0,6 3,90
1000
s

Wskutek tych nieszczelnoci, z cylindra ucieka woda z nateniem wypywu:


3
v A v A v v A 0,8 2,087 3,90 3 10 6 1,43610 5 m
V
rz
B
B
A
B
s

Ubytek objtoci wody w cigu jednej minuty wynosi:


3
t 1,436105 m 60 s 8,615104 m 3
VV
rz
s

Poniewa sia nacisku na tok jest staa, to tok bdzie przesuwa si w prawo zachowujc to samo
cinienie w cylindrze. Przesunicie toka w cigu minuty musi by takie, eby skompensowa
ubytek wody. Warto obliczymy z warunku, e iloczyn przesunicia toka i pola jego powierzchni
jest rwny objtoci utraconej wody.

D2
4

4 V 4 8,615104

3,05 103 m 3,05 mm


2
2
D
0,6

Zad. 3.18
W dugiej pionowej rurze, otwartej u gry, jest wykonany otwr ostrokrawdziowy o rednicy 5 mm.
Oczekuje si, e bdzie przez niego wypywa woda z nateniem 6 dm3/min. Wspczynnik
prdkoci w otworze wynosi 0,96 , za wspczynnik kontrakcji 0,8 . Ile powinno wynosi cinienie
hydrostatyczne na poziomie otworu? Jak wysoki powinien by sup wody w rurze ponad otworem?

Odpowied: p = 22 kPa ; H = 2,24 m .

50

Zad. 3.19
Wyznaczy chwilow prdko przepywu wody z lewej do prawej komory otwartego zbiornika
w trzech przedstawionych przypadkach. Wymiary wynosz: H = 2 m , h = 1,2 m , w1 = 1 m ,
w2 = 0,2 m , w3 = 0,1 m. W kadym przypadku przyj wspczynnik prdkoci rwny 0,98.

Odpowied: v = 3,88 m/s

Zad. 3.20
W otwartym kanale o staej szerokoci pynie woda ze redni prdkoci 5 km/godz. W pewnym
miejscu na caej szerokoci dna kanau znajduje si wzniesienie (garb) o wysokoci g = 20 cm, co
powoduje lokalne obnienie powierzchni wody. Wyznaczy wymiar tego obnienia h.

Rozwizanie:
Jeeli woda napotyka przeszkod w postaci poprzecznego garbu, to jest zmuszona do zwikszenia
prdkoci (musi by zachowane rwnanie cigoci przepywu). Zwikszenie prdkoci powoduje
zmniejszenie cinienia w wodzie (prawo zachowania energii) wskutek czego lokalnie zapada si jej
powierzchnia swobodna. Jak wynika z tego wywodu, rozwizanie problemu jest oparte na spenieniu
dwch rwna: rwnania Bernoulliego i rwnania cigoci przepywu, dla przekroju (1) przed
przeszkod i dla przekroju (2) w miejscu przeszkody, obydwch zwizanych z powierzchni
swobodn wody.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2
2 g g
2 g g

Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom lustra wody w oddaleniu od przeszkody.


Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 jest rwna zero (to jest poziom odniesienia);
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 (wzgldem poziomu odniesienia) jest rwna -h;
Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
v12
v2
z1 2 z 2
2g
2g

albo inaczej

v 22 v12 2 g h

51

Biorc pod uwag to, e szeroko kanau jest w kadym miejscu jednakowa, rwnanie cigoci
przepywu zapiszemy nastpujco:
v1 H v 2 (H g h)

Dwa ostatnie rwnania stanowi ukad rwna z dwiema niewiadomymi: v2 i h. Rozwimy te


rwnania. Z drugiego otrzymujemy:
v 2 v1

H
Hgh

v1

1
1 0,2 h

v1
0,8 h

Podstawiajc to wyraenie do pierwszego rwnania, otrzymamy:


2

v1

v12 2 g h
0
,
8

Z tego rwnania mona wyznaczy obnienie powierzchni wody h:


h

0,36 v12
1,28 g 1,6 v12

Wiedzc, e prdko wody w oddaleniu od przeszkody v1 wynosi 5 km/h = 1,389 m/s, obliczymy:
h

0,36 1,3892
0,073 m 73 mm
1,28 9,81 1,6 1,3892

Zad. 3.21
Okreli minimaln wysoko H pooenia lustra wody w otwartym zbiorniku A, przy ktrej przepyw
tej wody przez zwk powoduje zasysanie cieczy o takiej samej gstoci z otwartego naczynia B.
Cinienie na wylocie z przewodu jest takie samo, jak nad zbiornikami. Opory przepywu pomin.

Odpowied: Hmin = 0,5 m


Zad. 3.22
Wyznaczy chwilow prdko wypywu (przy aktualnej wysokoci H) oraz czas cakowitego
oprnienia otwartego cylindrycznego zbiornika przez otwr o rednicy cala. Wymiary wynosz:
H = 1,6 m , D = 1,2 m. Wspczynnik prdkoci ma warto 0,98 , za wspczynnik kontrakcji jest
rwny 0,7.

52

Rozwizanie:
Obliczenie aktualnej prdkoci wypywu (przy podanej wysokoci supa wody H) zostao ju
objanione poprzednio, np. w zadaniu 3.15.
vrzH 2 g H 0,98 2 9,811,6 5,49

m
s

Oprnianie zbiornika jest zjawiskiem przebiegajcym ze zmienn prdkoci, poniewa zmienna


(coraz mniejsza) jest wysoko supa wody. Czas cakowitego oprnienia zbiornika wymaga
scakowania czasw elementarnych potrzebnych do wypywu elementarnych porcji wody.
Potrzebna bdzie o z, na ktrej bdzie odmierzany chwilowy poziom lustra cieczy. Niech o z
bdzie zaczepiona na poziomie dna i skierowana do gry.
dt, przy czym objtociowe
Objto cieczy, ktra wypyna w elementarnym czasie dt wynosi V

natenie przepywu V jest zalene od chwilowej rzeczywistej prdkoci wypywu vrz i od


skutecznego pola przekroju otworu. Oznaczmy to skuteczne pole symbolem a.
v a
V
rz

Chwilowa rzeczywista prdko wypywu vrz jest zalena od chwilowej wysokoci supa wody z.
v rz 2 g z

Skuteczne pole przekroju otworu wyrazimy jako iloczyn geometrycznego pola ao i wspczynnika
kontrakcji .
a ao

d2
4

czc te wyraenia, otrzymamy wzr okrelajcy chwilowe natenie wypywu.


2
v a d
V
rz
4

2 gz

Z drugiej strony patrzc, mona wyrazi objto cieczy, ktra wypyna w elementarnym czasie,
jako iloczyn pola powierzchni lustra cieczy (oznaczonej A) i elementarnego przesunicia tego lustra
dz. Poniewa poziom lustra obnia si, to przyrosty dz s ujemne. W celu poprawnego wyraenia
objtoci przepywajcej cieczy musimy odwrci znak dz.
dt A (dz ) D dz
V
4
2

z przedostatniej zalenoci do ostatniej, otrzymamy:


Podstawiajc V

d2
4

z czego po rozdzieleniu zmiennych wynika:

2 g z dt

D2
4

dz

53

dt

D2

d 2 g
2

dz
z

Cakowanie musimy przeprowadzi w nastpujcych granicach:


-

czas od 0 do T (tzn. do szukanego czasu cakowitego oprnienia zbiornika)

wymiar z od H do zera.
D2

dt
0

d 2 g
2

D2

d2 2 g

dz

2 z

D2

d 2 g
2

D2

d2 2 g

dz
z

2 H

2H
1 D
1
2 1,6
1,2

7433s

d
g
0,98 0,7 0,0127
9,81

Czas oprniania zbiornika ma wynosi 7433 s, czyli ok. 124 minut.

Zad. 3.23
Wyznaczy chwilow prdko wypywu (przy aktualnej wysokoci H) oraz czas cakowitego
oprnienia otwartego stokowego zbiornika przez may ostrokrawdziowy otwr o rednicy 7 mm.
Wymiary wynosz: H = 0,4 m , D = 0,35 m , = 15. Wspczynnik prdkoci ma warto 0,96 ,
za wspczynnik kontrakcji jest rwny 0,8.

Odpowied: v = 2,69 m/s; T = 1379 s 23 min.


Zad. 3.24
Wyznaczy objtociowe i masowe natenie wypywu wody z otwartego zbiornika przez duy
prostoktny otwr o wysokoci b i szerokoci 2b. Wymiary wynosz: H = 1,5 m , h = 0,2 m ,
b = 0,35 m.

= 0,658 m3/s; m
= 658 kg/s.
Odpowied: V

54

Zad. 3.25
Wyznaczy si, jaka dziaa na otwarte naczynie na skutek wypywu wody przez otwr o rednicy
d = 15 mm i o zaokrglonym profilu, gdy wysoko supa wody wynosi H = 40 cm.

Rozwizanie:
Przyrost pdu masy cieczy wypywajcej ze zbiornika musi wywoywa si reakcyjn skierowan
przeciwnie do wektora przyrostu pdu.

(v v)
R V
0
Poniewa w tego typu zagadnieniach wane jest waciwe okrelenie znaku wielkoci obliczanej, dla
porzdku ustanwmy o poziom (x) o okrelonym zwrocie, jak pokazano na rysunku. Jeli prdkoci
bd oznakowane zgodnie z biegiem tej osi, to i reakcja strumienia bdzie oznakowana zgodnie z tym
biegiem. Prdko pocztkowa cieczy v0 jest rwna zero (dotyczy cieczy znajdujcej si w naczyniu
z dala od otworu wypywowego). Prdkoci kocow v jest prdko uzyskana przez ciecz na
wylocie z otworu. Zgodnie z wiedz o prdkoci wypywu cieczy doskonaej przez otwr z agodn
krawdzi moemy napisa:
v 2 gH

Ciecz wypywa w stron dodatniego kierunku osi x, wic znak tej prdkoci musi by dodatni.
przez otwr wyrazimy za pomoc prdkoci i pola przekroju
Objtociowe natenie przepywu V
otworu. W otworze z agodn krawdzi nie powstaje zjawisko kontrakcji.
vA v d 2 gH d
V
4
4
2

Reakcja strumienia wynosi wic:

d2

R 2 gH
(0 2 g H ) g H d 2
4
2

R 1000 9,81 0,4 0,0152 1,4 N


2

Ujemny znak reakcji strumienia wskazuje na to, e reakcja ta jest zwrcona w lewo. Naley wic
spodziewa si, e naczynie odjedzie na rolkach w lewo.

Zad. 3.26
Wyznaczy si, jaka dziaa na naczynie na skutek wypywu wody przez otwr ostrokrawdziowy o
rednicy d = 15 mm, gdy wysoko supa wody wynosi H = 0,4 m. Przyj wspczynnik prdkoci
rwny 0,97 oraz wspczynnik kontrakcji rwny 0,7.

55

Odpowied: R = 0,91 N (w lewo)

Zad. 3.27
Otwarty zbiornik o masie m = 5 kg zawiera 70 litrw wody. Woda wypywa swobodnie przez otwr
o rednicy d2 = 20 mm , a jednoczenie jest dostarczana strumieniem o rednicy d1 = 10 mm z takim
nateniem, e poziom wody w zbiorniku utrzymuje si na wysokoci h = 30 cm. Obliczy si
nacisku zbiornika na podpory (pozorny ciar).

Rozwizanie:
Przyjmijmy najpierw o prdkoci i si (o z), co pozwoli na waciwe okrelenie znakw si.

Sia nacisku zbiornika na podpory (nazwijmy j F) jest sum nastpujcych si:


1) ciaru zbiornika z wod: G m g g V
2) reakcji wody wpadajcej do zbiornika z prdkoci pocztkow v1 i zatrzymanej do prdkoci
v0 = 0:

(v v ) V
v
R1 V
1
1
0
1
1
3) reakcji wody wypywajcej ze zbiornika, ktrej prdko pocztkowa v0 = 0, za prdko wypywu
oznaczymy v2:

(v v ) V
v
R2 V
2
0
2
2
2
Dodatnie znaki wymienionych si oznaczaj zgodno ich zwrotu z biegiem osi z. Nacisk zbiornika
na podpory wynosi:

v V
v
F mg gV V
1
1
2
2
Poniewa zgodnie z zaoeniem poziom wody nie zmienia si, to :

56

V
, wic v d1 v d 2
V
1
2
1
2
4
4
2

d
v1 v 2 2
d1

Co po podstawieniu prowadzi do rwnania:

(v v ) m g g V V
v d 2
F mg gV V
2
1
2
2
2
d 1

Prdko wypywu przez may otwr (v2) okrelamy ze znanego ju wzoru:


v2 2 g h ,

za objtociowe natenie przepywu przez ten otwr wynika z zalenoci:


v d2 2 gh d2
V
2
2
4
4
2

Ostatecznie sia nacisku na podpory wynosi:


F mg gV

g h d 22

d 2
2 1
d1

0,02 2
5 9,81 1000 9,81 0.07 1000 9,81 0,3 0,02
1 741 N
2
0,01

Dodatni znak wyliczonej wartoci oznacza, e wektor siy nacisku jest zgodny z biegiem osi z.
atwo obliczy, e sia F jest wiksza od cznego ciaru zbiornika i wody. Oznacza to, e dodana
reakcja wody wpadajcej jest wiksza, ni odjta reakcja wody wypywajcej. Dzieje si tak dlatego,
e mimo jednakowego natenia dopywu i wypywu, prdko wody wpadajcej jest wiksza, ni
prdko wody wypywajcej (a reakcja cieczy jest proporcjonalna do natenia przepywu i do
prdkoci).
Zad. 3.28
Wiadro o pojemnoci 16 litrw i masie 1 kg jest napeniane wod w czasie 10 s, przy czym wylot
z przewodu o rednicy 20 mm znajduje si na wysokoci H = 1 m ponad wiadrem. Obliczy nacisk
wiadra na podoe w ostatniej chwili jego napeniania.

Odpowied: FN = 178 N

57

Zad. 3.29
Pyta o ciarze 500 N i o rodku cikoci w punkcie okrelonym wymiarem L = 0,5 m , zawieszona
na poziomej osi, jest odpychana przez strumie wody o polu przekroju 7 cm 2. Wskutek tego
oddziaywania pyta jest odchylona od pionu o kt = 12. Obliczy prdko strumienia wody,
pomijajc straty energii. Wymiar H wynosi 700 mm.

Rozwizanie:
Prdko strumienia wody decyduje o reakcji strumienia. Jeli wic uda si nam okreli warto tej
reakcji, to bdzie moliwe wyznaczenie prdkoci wody.
Stan obcienia pyty jest przedstawiony na szkicu. Symbol G oznacza ciar pyty. Poniewa
wiadomo, e jest to stan rwnowagi, to moemy napisa rwnanie momentw wzgldem punktu O.

G L sin R n

H
cos

wynika z tego, e skadowa normalna reakcji strumienia musi by rwna:


Rn

GL
sin cos
H

(*)

Z drugiej strony, skadowa normalna reakcji strumienia jest okrelona zalenoci:

(v v )
Rn V
1n
2n
Oznaczmy poszukiwan prdko strumienia przez v. Rzut prdkoci strumienia na kierunek
normalny wynosi:
v1n v cos

Po uderzeniu w przeszkod, rzut prdkoci wody na kierunek normalny wynosi zero.


v 2n 0

Wobec tego skadowa normalna reakcji strumienia wynosi:

v cos
Rn V
A v (A oznacza przekrj
Poniewa objtociowe natenie przepywu spenia zaleno V
strumienia), to
R n A v2 cos

(**)

58

czc zalenoci (*) i (**) otrzymamy:

A v2 cos
v

GL
sin cos
H

GL
500 0,5
m
sin
sin 12 10,3
AH
1000 0,0007 0,7
s

Z tak prdkoci (teoretycznie) musi napywa woda.

Zad. 3.30
Pyta zawieszona jednym brzegiem na poziomej osi jest podtrzymywana przez strumie wody
wypywajcy z prdkoci 15 m/s z przewodu o rednicy 20 mm. rodek cikoci pyty znajduje si
w punkcie okrelonym wymiarem a = 0,25 m. Obliczy ciar pyty. Wymiary: b = 35 cm, h = 2 m.
Pomin straty energii wywoane tarciem.

Odpowied: G = 89,9 N
Zad. 3.31
Woda wypywa z dyszy o rednicy 12 mm do gry z prdkoci 8 m/s, unoszc pask tarcz o masie
200 g. Na jakiej wysokoci h tarcza pozostanie w rwnowadze? Pomin straty spowodowane
tarciem.

Rozwizanie:
Przyjmijmy oznaczenia: rednica dyszy: d, pocztkowa prdko strumienia wody: v1, masa tarczy: m.
Stan rwnowagi tarczy naley rozumie w ten sposb, e siy dziaajce na ni rwnowa si. Siy te
to ciar G i reakcja strumienia R. Ciar tarczy jest niezmienny, ale reakcja strumienia jest zalena od
wysokoci: im wyej, tym mniejsza prdko v2 wody uderzajcej w tarcz i w konsekwencji mniejsza
reakcja strumienia. Na pewnym (poszukiwanym) poziomie h siy G i R zrwnuj swoje wartoci i tam
ustabilizuje si pooenie tarczy.

59

Ciar tarczy wynosi G m g . Reakcja strumienia jest okrelona zalenoci:

(v v )
R V
2n
kn
v2n oznacza skadow normaln prdkoci strumienia wody dolatujcej do tarczy, za v kn skadow
normaln prdkoci tej samej wody po uderzeniu. Poniewa tarcza jest ustawiona prostopadle do
kierunku strumienia, to skadowa v2n jest rwna prdkoci strumienia dolatujcego do tarczy v2. Po
uderzeniu woda rozpywa si symetrycznie na wszystkie strony w paszczynie tarczy i wypadkowa
prdko wody jest rwna zero. Wobec tego vkn=0.

v
R V
2

(*)

okrelimy w miejscy wypywu wody z dyszy, gdzie znamy


Objtociowe natenie przepywu V
zarwno rednic otworu d, jak i prdko v1
d v
V
1
4
2

Prdko v2 zaley od pocztkowej prdkoci wypywu wody z dyszy v1 oraz od hamujcego dziaania
grawitacji. Moemy obliczy t prdko w oparciu o rwno sumy energii strumienia wody na
poziomie wylotu z dyszy i na poziomie tarczy (za pomoc rwnania Bernoulliego):

v12
2

pat

v22
2

pat g h ,

std

v 2 v12 2 g h

Podstawiajc te wyraenia do wzoru (*) otrzymamy:


R

d2
4

v1 v12 2 g h

Rozwizanie uzyskamy po przyrwnaniu tak okrelonej siy R do ciaru tarczy G:

d2
4

v1 v12 2 g h m g

Po odpowiednich przeksztaceniach mona obliczy wymiar h okrelajcy poziom rwnowagi.


h

v12
8 m2 g
82
8 0,22 9,81
2 4 2 2
2
3,02 m
2 g d v1 2 9,81 0,0124 10002 82

Zad. 3.32
Woda wypywa z dyszy o rednicy 12 mm do gry z prdkoci 8 m/s, unoszc wkls tarcz o masie
200 g. Ksztat tarczy jest taki, e woda opuszczajca tarcz jest skierowana pionowo w d. Na jakiej
wysokoci h tarcza pozostanie w rwnowadze? Pomin straty spowodowane tarciem.

60

Odpowied: h = 3,2 m

Zad. 3.33
Korytem o przekroju 0,2 m2 pynie woda z prdkoci 4 m/s. Pomijajc straty energii, obliczy reakcj
cieczy na koryto (napr hydrodynamiczny) w miejscu zmiany kierunku przepywu.

Odpowied: S = 5077 N

Zad. 3.34
Do koca poziomego przewodu jest przymocowana rubami dysza, zwikszajca prdko wypywu
wody do atmosfery. Okreli zwrot i warto cakowitej siy dziaajcej na dysz, wiedzc e
nadcinienie w przewodzie wynosi 5 barw. (Uwzgldni siy hydrostatyczne i hydrodynamiczne).
Wymiary rednic: D = 100 mm, d = 50 mm.

Rozwizanie:
Dysza jest poddana dziaaniu nastpujcych si:
si powierzchniowych, bdcych skutkiem cinie panujcych na poszczeglnych
powierzchniach,
reakcji strumienia wody, ktry doznaje zwikszenia prdkoci midzy przekrojem wlotowym
a wylotowym.

Prdkoci i cinienia s zilustrowane na szkicu. Z analizy cinie wynika, e tylko na powierzchni o


rednicy D panuje inne cinienie, ni na kadej innej powierzchni (wystpuje tu nadcinienie p).

61

Gdyby nie byo tego nadcinienia, to wszystkie siy powierzchniowe musiayby si zredukowa,
niezalenie od ksztatu ciaa. (Nawet w najbardziej skomplikowanym przedmiocie, umieszczonym
w rodowisku o jednakowym cinieniu w kadym punkcie, siy powierzchniowe znosz si). Wobec
tego cakowita sia powierzchniowa dziaajca na dysz moe by obliczona z iloczynu nadcinienia
na powierzchni o rednicy D i pola tej powierzchni.
P p

D2

Naturalnie sia ta dziaa w prawo, poniewa nadcinienie wystpuje po lewej stronie dyszy.
Reakcj strumienia wyrazimy zalenoci:

v v
R Rx V
1
2

Cakowita reakcja strumienia R jest skierowana wzdu osi x, poniewa obydwie rozpatrywane
prdkoci maj kierunki zgodne z osi x (nie wystpuj prdkoci w adnym innym kierunku).
Interesuje nas cakowita sia F dziaajca na dysz. Wane jest takie przeprowadzenie oblicze, eby
uzyska poprawn informacj o zwrocie tej siy. Co do zwrotu siy R, to wiadomo, e zachowanie
regu znakowania prdkoci (wzgldem osi x) jest gwarancj tego, e dodatnia warto R bdzie
oznacza zwrot zgodny ze zwrotem osi x. Sia P jest zwrcona zgodnie ze zwrotem osi x (zostao to
wyej ustalone), czyli jej dodatni znak jest poprawny. Moemy wic zbudowa wyraenie opisujce
cakowit si F:
F p

v v
D2 V
1
2

Poniewa prdkoci v1 i v2 maj zwroty zgodne ze zwrotem osi x, to moemy napisa:


F p

v v
D2 V
1
2

Objtociowe natenie przepywu moemy okreli jako iloczyn prdkoci v1 i pola przekroju
wlotowego o rednicy D.
F p

D2

D2 v1 v1 v2 p

D2

v
D2 v12 1 2
4
v1

(*)

Nie znamy ani prdkoci wlotowej, ani wylotowej. Musimy okreli te prdkoci na podstawie
informacji o nadcinieniu przed dysz. Posuymy si rwnaniem Bernoulliego i rwnaniem cigoci
przepywu.
Wedug rwnania Bernoulliego dla przekrojw D i d:

v12
2

pat p

v22
2

(v22 v12 ) 2 p

pat

(**)

Wedug rwnania cigoci przepywu:


v 2 A1 D


v1 A 2 d

czc rwnania (**) i (***) otrzymamy:

v12

2 p
4

D
1
d

(***)

62

Po podstawieniu tego wyraenia oraz proporcji (***) do wzoru (*) uzyskamy wyraenie
umoliwiajce obliczenie siy F:

F p D2 1
2

4
D
1
d

2
2
2356 N
F 500000 0,1 1
0,1 2
4

1
0,05

Zauwamy, e w nawiasie wystpi ujemny znak wyraenia za jedynk. Oznacza to, e zwrot reakcji
strumienia jest przeciwny do zwrotu siy powierzchniowej, co jest zgodne z obserwacjami
praktycznymi (reakcja strumienia wypywajcego z dyszy stara si odrzuci dysz do tyu). Jednak
w tym wypadku przewaa sia powierzchniowa P i gdyby nie ruby mocujce dysz, nastpioby
wyrzucenie dyszy wraz ze strumieniem wody.

Zad. 3.35
W poziomym rurocigu o rednicy d = 500 mm znajduje si kolano o kcie zagicia = 30. Obliczy
si wywieran na to kolano przez wod pync z nateniem 600 dm3/s. Nadcinienie w rurocigu
wynosi 1 bar.

Odpowied: S = 11113 N
Zad. 3.36
Obliczy si naporu wody na kolano odwracajce kierunek przepywu. Kolano ley w paszczynie
poziomej. rednica przewodu d wynosi 300 mm, nadcinienie w przewodzie jest rwne 0,03 MPa
a prdko przepywu = 3 m/s.

Odpowied: S = 5513 N

63

4. DYNAMIKA PYNW LEPKICH


Zad. 4.1
Woda o temperaturze 10C przepywa rur o rednicy wewntrznej d = 0,2 m, wypeniajc j
w poowie. Natenie przepywu jest rwne 1 dm3/s. Okreli charakter przepywu.

Rozwizanie:
Charakter przepywu (laminarny czy turbulentny) okrelimy na podstawie liczby Reynoldsa. Liczb t
oblicza si wedug wzoru:
Re

v dh

gdzie v oznacza redni prdko przepywu, dh oznacza rednic hydrauliczn strumienia, za jest
wspczynnikiem lepkoci kinematycznej cieczy.
= 1 dm3/s = 0,001 m3/s) i
Prdko v obliczymy na podstawie podanego natenia przepywu ( V
przekroju strumienia. Woda wypenia rur w poowie, wic pole przekroju strumienia wynosi:
A

1 d 2 1 0,22


0,0157 m2
2 4
2
4

Prdko rednia przepywu:


v

V
0,001
m

0,0637
A 0,0157
s

W wypadku, kiedy strumie nie przepywa rur o przekroju koowym lub nie wypenia jej w caoci,
musimy obliczy rednic hydrauliczn wedug wzoru:
dh

4A
U

gdzie A jest polem przekroju strumienia (jak wyej), natomiast U oznacza t cz obwodu przekroju
kanau, ktra jest w kontakcie z ciecz. W analizowanym tu przypadku, ciecz kontaktuje si z kanaem
na poowie jego cakowitego obwodu wewntrznego, wic:
U

wobec tego

1
1
d 0,2 0,314 m
2
2
dh

4 0,0157
0,2 m
0,314

Wspczynnik lepkoci kinematycznej znajdziemy w tablicy 0.1 na podstawie temperatury wody.


W temperaturze 10C woda ma wspczynnik lepkoci kinematycznej rwny 1,31106 m2/s. Moemy
ju obliczy liczb Reynoldsa.
Re

0,0637 0,2
9725
1,31 106

64

Obliczona warto wskazuje na to, e charakter przepywu jest niepewny (moe by laminarny lub
turbulentny). Tylko przy wartoci liczby Reynoldsa poniej 2340 charakter przepywu jest na pewno
laminarny.
Zad. 4.2
Zamknitym kanaem o podanych wymiarach wewntrznych pynie woda o temperaturze 20C
z nateniem przepywu wynoszcym 17,5 dm3/s. Obliczy liczb Reynoldsa dla tego przepywu
i okreli jego charakter. Jak due moe by natenie przepywu, jeli miaby by zachowany jego
laminarny charakter?

= 1 dm3/s.
Odpowied: Re = 40792 (przepyw raczej turbulentny); V
gr

Zad. 4.3
Zamknitym kanaem o podanych wymiarach wewntrznych pynie woda o temperaturze 20C
z prdkoci redni 0,1 m/s, przy czym wykorzystane jest tylko 90% przepustowoci kanau.
Obliczy liczb Reynoldsa i okreli charakter przepywu.

Odpowied: Re = 55200 (przepyw turbulentny).

Zad. 4.4
Otwartym kanaem trapezowym o podanych wymiarach (w metrach) pynie woda o temperaturze 40C
z nateniem 2 m3/s. Okreli liczb Reynoldsa i charakter przepywu.

Odpowied: Re = 1,26106 (przepyw turbulentny).

Zad. 4.5
Po nachylonej powierzchni spywa woda wskutek dziaania si grawitacyjnych. Szeroko strumienia
b (prostopada do paszczyzny rysunku) wynosi 100 cm. Zakadajc, e grubo strumienia pynu jest
niezmienna, ruch jest ustalony a przepyw laminarny, wyznaczy rozkad prdkoci i rozkad cinie

65

po gruboci strumienia oraz objtociowe natenie przepywu. Przyj wspczynnik lepkoci


kinematycznej wody 1 mm2/s oraz cinienie atmosferyczne 101 kPa. Sprawdzi, czy suszne byo
zaoenie dotyczce charakteru przepywu.

Rozwizanie:
Problem rozkadu prdkoci i cinienia w pynie lepkim moe by rozwizany za pomoc rwna
Naviera-Stokesa. Przypomnijmy sobie pen posta tych rwna:
X

2vx 2vx 2vx


v
v
v
1 p v x

v x x v y x v z x

2
x t
x
y
z
y 2
z 2
x

2vy 2vy 2vy


v y
v y
v y
1 p v y
0

vx
vy
vz

2
2
x 2
y t
x
y
z

2v
v
v
v
2vz 2vz
1 p v z

v x z v y z v z z 2z

z t
x
y
z
y 2
z 2
x

W rozpatrywanym zagadnieniu wygodnie bdzie przyj przechylony ukad wsplrzdnych, tak by


jedna z osi bya pocignita wzdu kierunku przepywu, druga prostopadle do podoa, a trzecia
w poprzek strumienia. Taki ukad wsprzdnych jest przedstawiony na rysunku poniej.

W zgodzie z tym ukadem, opiszmy teraz zmienne nalece do rwna Naviera-Stokesa.


Jeli jedyn masow si zewntrzn jest sia grawitacji, to:
w kierunku x:

X g sin

w kierunku y:

Y0

w kierunku z:

Z g cos

Jeli grubo strumienia pynu jest niezmienna, a jednoczenie na caej dugoci przepywu wystpuje
powierzchnia swobodna, na ktrej cinienie jest rwne atmosferycznemu, to nie ma powodu, eby
cinienie wewntrz strumienia zmieniao si w kierunku x.
p
0
x

66

Skoro szeroko warstwy pynu jest znacznie wiksza od gruboci, to zagadnienie mona rozpatrywa
jako paskie (w kadym przekroju rwnolegym do paszczyzny x-z wystpuje taki sam przepyw),
wic nie wystpi rnice cinienia w kierunku y. Wobec tego:
p
0
y

Skoro zagadnienie jest rozpatrywane jako paskie, a przepyw zachodzi w kierunku x, to nie wystpi
skadowe prdkoci w innych kierunkach. Zatem:
v y 0,
v y
x

2vy
x 2

0,

0,

v y
y

2vy
y 2

0,

0,

v y
z

2vy
z 2

vz 0

0,

v z
0,
x

0,

2 vz
0,
x 2

v z
0,
y

2 vz
0,
y 2

v z
0
z

2 vz
0
z 2

Skoro przekrj strumienia jest niezmienny, to skadowa prdkoci w kierunku x (v x) jest niezmienna
wzdu osi x. Poniewa zagadnienie rozpatrujemy jako paskie, to nie uwzgldniamy rwnie zmian
prdkoci vx w kierunku y.
v x
0,
x

2vx
0,
x 2

v x
0,
y

2vx
0
y 2

Skoro ruch jest ustalony, to pochodna prdkoci vx wzgldem czasu jest rwna zero.
v x
0
t

Po wprowadzeniu wszystkich wymienionych podstawie do rwna Naviera-Stokesa otrzymamy


tylko dwa nastpujce rwnania:
g sin

2vx
0
z 2

g cos

1 p
0
z

Dla uproszczenia zapisw pomimy dalej indeks x przy prdkoci vx, poniewa jest to cakowita
prdko ruchu cieczy v. Wobec tego otrzymany ukad rwna mona zapisa w postaci:
2v g

sin

z 2

(*)

p
g cos
z

(**)

Rwnanie (*) jest rniczkowym rwnaniem zalenoci prdkoci v od wsprzdnej z. Rozkad


prdkoci wzdu tej wsprzdnej okrelimy przez dwukrotne cakowanie tego rwnania.
v g

z sin C1
z
v

g z2
sin C1 z C2
2

Stae cakowania wyznaczymy z warunkw brzegowych.

67

Dla z = 0 (czyli dla warstwy przyciennej), w wypadku przepywu laminarnego, przyjmujemy v = 0.


Std C2 jest rwne zero.
Wiedzc, e w przepywie laminarnym rnica prdkoci warstw znika przy zblianiu si do
powierzchni swobodnej (prdkoci staj niemal jednakowe), moemy napisa, e dla z = h bdzie:
v
0
z

Posugujc si rwnaniem pierwszej pochodnej otrzymujemy:


0

C1

Std

h sin C1

gh

sin

Ostatecznie rwnanie prdkoci przyjmuje nastpujc posta:


v

g z2
ghz
g sin
sin
sin
2

z2
h z
2

Maksymaln prdko, tzn. prdko warstwy powierzchniowej, obliczymy podstawiajc z = h.


v

g sin
h 2 g sin h 2 9,81 sin 1 0,0032
m
h h

0,77
6

2
2
s
1 10

Rozkad cinienia w kierunku z okrelimy podobnie, cakujc rwnanie (**).


p g z cos C3

Warunkiem brzegowym jest informacja, e cinienie na powierzchni swobodnej jest rwne cinieniu
atmosferycznemu. Dla z = h bdzie wiec p = pat .
pat g h cos C3
C3 pat g h cos

Ostatecznie rwnanie cinienia przyjmuje nastpujc posta:


p pat g h z cos

Najwiksza warto cinienia wystpuje przy podou (tam gdzie z = 0) i wynosi:


p pat g h 0 cos 101000 1000 9,81 0,003 cos 101029Pa

Objtociowe natenie przepywu znajdziemy przez scakowanie przepywu w caym przekroju


strumienia.
v dA
V

g sin
z2
hz

z2

v b dz

z1

h
2

b dz b g sin h z z

b g sin z 2 z 3
b g sin

2
6 0

dz

h 3 h 3 b g sin h 3

3
2

3
1 9,81 sin 1 0,0033
3 m

1
,
54

10
3
s
1 106

Sprawdzenie, czy przepyw istotnie mia charakter laminarny, wymaga znajomoci redniej prdkoci
przepywu i rednicy hydraulicznej kanau. Obliczmy wic te parametry.

68

v r

V
V
1,54 10 6
m

0,513
A bh
1 0,003
s

rednic hydrauliczn obliczymy przy zaoeniu, e strumie ma powierzchni swobodn, ale


z bokw jest ograniczony cianami odlegymi od siebie o podany wymiar b.
dh

4A
4bh
4 1 0,003

0,0119 m
U
b h h 1 0,003 0,003

Liczba Reynoldsa:
Re

vr d h

0,513 0,0119
6108
1 106

Warto liczby Reynoldsa nie potwierdza susznoci zaoenia, e przepyw wody po danej pochyoci
ma charakter laminarny, wic rozwizanie naley uzna za wtpliwe.

Zad. 4.6
Na rysunku jest przedstawiony kana o prostoktnym przekroju poprzecznym (szeroko kanau,
wynoszca 1 m, jest prostopada do paszczyzny rysunku). Spadek cinienia w oleju pyncym w
kanale p/L wynosi 4 kPa na metr biecy. Gsto oleju jest rwna 870 kg/m3 a wspczynnik
lepkoci kinematycznej wynosi 30 mm2/s. Pomijajc siy grawitacyjne i zakadajc, e przepyw jest
laminarny, okreli funkcj rozkadu prdkoci oraz maksymaln i redni prdko przepywu.
Sprawdzi, czy suszne byo zaoenie dot. charakteru przepywu.

Rozwizanie:
Funkcja rozkadu prdkoci w pynie lepkim moe by uzyskana z rwna Naviera-Stokesa.
Rozpoczynamy od penej postaci tych rwna:
X

2v
1 p v x
v
v
v
2vx 2vx

v x x v y x v z x 2x

x t
x
y
z
y 2
z 2
x

2vy 2vy 2vy


v y
v y
v y
1 p v y
0
Y

vx
vy
vz
2

2
2
x
y t
x
y
z

2v
1 p v z
v
v
v
2 vz 2vz
0

v x z v y z v z z 2z

z t
x
y
z
y 2
z 2
x

Najpierw musimy okreli ukad wsplrzdnych. Przyjmijmy o x wzdu kierunku przepywu i


w rodku kanau, o y w poprzek strumienia, za o z prostopadle do podoa.. Ukad wsprzdnych
jest przedstawiony na rysunku poniej.

69

W zgodzie z tym ukadem, opiszmy teraz zmienne nalece do rwna Naviera-Stokesa.


Jeli nie wystpuj adne siy masowe (nawet pominito si grawitacji), to:
X 0,

Y 0,

Z0

Jeli grubo strumienia pynu (h) jest znacznie mniejsza od jego szerokoci, to zagadnienie mona
rozpatrywa jako paskie (w kadym przekroju rwnolegym do paszczyzny x-z wystpuje taki sam
przepyw). Wobec tego nie wystpi rnice cinienia w kierunku y:
p
0
y

Wobec braku siy grawitacyjnej i przepywu w kierunku z, nie mog wystpi rnice cinienia
w kierunku z.
p
0
z

Skoro zagadnienie jest rozpatrywane jako paskie, a przepyw zachodzi w kierunku x, to nie wystpi
skadowe prdkoci w innych kierunkach. Zatem:
v y 0,
v y
x

2vy
x 2

0,

0,

v y
y

2vy
y 2

0,

0,

v y
z

2vy
z 2

0,

0,

vz 0
v z
0,
x

2vz
x 2

0,

v z
0,
y

2vz
y 2

0,

v z
0
z

2vz
z 2

Skoro przekrj strumienia jest niezmienny, to skadowa prdkoci w kierunku x (v x) jest niezmienna
wzdu osi x. Poniewa zagadnienie rozpatrujemy jako paskie, to nie uwzgldniamy rwnie zmian
prdkoci vx w kierunku y.
v x
0,
x

2vx
x 2

0,

v x
0,
y

2vx
y 2

Skoro ruch jest ustalony, to pochodna prdkoci vx wzgldem czasu jest rwna zero.
v x
0
t

Gradient cinienia w kierunku x jest okrelony przez podany spadek cinienia w kanale.
p
p

x
L

Po wprowadzeniu wszystkich wymienionych podstawie do rwna Naviera-Stokesa otrzymamy


tylko jedno nastpujce rwnanie:
2vx
1 p

0
L
z 2

Dla uproszczenia zapisw pomimy dalej indeks x przy prdkoci vx, poniewa jest to cakowita
prdko ruchu cieczy v. Otrzymane rwnanie mona zapisa w postaci:

70

2v
1 p

L
z 2

Jest to rniczkowe rwnanie zmian prdkoci w zalenoci od wsprzdnej z. Funkcj prdkoci


otrzymamy przez dwukrotne scakowanie tego rwnania.
v
1 p

z C1
z
L

Sta C1 wyznaczymy na podstawie warunku brzegowego: dla z = 0 (czyli w rodku gruboci


strumienia) rozkad prdkoci ma swoje agodne maksimum, czyli pierwsza pochodna rozkadu
prdkoci jest rwna zero:
0 0 C1

std C1 = 0

v
1 p

z
z
L

Drugie cakowanie:
v

1 p z 2

C2
L 2

Drugi warunek brzegowy uzyskamy na podstawie zaoenia, e w przepywie laminarnym warstwa


przycienna ma prdko rwn zero.
Dla z = 0,5h
0

v=0

1 p h 2

C2
L 8

C2

1 p h 2

L 8

Ostatecznie funkcja prdkoci ma nastpujc posta:


v

1 p z 2
1 p h 2

L 2 L 8

2
1 p h 2 z 2
h2
p 2 z

1

L 8 2
8 L h

Maksymalna prdko przepywu wystpuje w rodku gruboci strumienia, czyli dla z = 0.


v

2 0 2
0,0052
m

4000

1
0,479
0
,
005
s
8 30 106 870

W celu obliczenia redniej prdkoci przepywu musimy pozna warto objtociowego natenia
przepywu.
v dA 2
V

h/2

h/2

b h 2 p

4 L

v b dz 2

h/2

2
b h 2 p 2 z

1
dz
8 L h

h/2

4 z2
b h 2 p
4 z3
1 2 dz

4 L 3 h 2 0
h

71

3
b h 2 p h h
b h 3 p
1 0,0053
3 m

4000

1
,
596

10
4 L 2 6 12 L 12 30 106 870
s

Wreszcie obliczymy prdko redni:


vr

V
V
1,596 103
m

0,319
A bh
1 0,005
s

W celu okrelenia charakteru przepywu musimy wyznaczy liczb Reynoldsa, a do tego celu bdzie
potrzebna znajomo rednicy hydraulicznej kanau.
dh

4A
U

Obwd przekroju poprzecznego kanau jest rwny sumie bokw prostokta: b+b+h+h.
dh

4bh
4 1 0,005

9,95 103 m
b b h h 1 1 0,005 0,005

Liczba Reynoldsa wynosi:


Re

vr d h

0,319 9,95 103


106
30 106

Warto liczby Reynoldsa wskazuje na to, e przepyw rzeczywicie ma charakter laminarny.

Zad. 4.7
Olej o wspczynniku lepkoci kinematycznej 50 mm2/s pynie przedstawion rur z prdkoci
redni rwn 1,1 m/s. Sprawdzi, czy przepyw jest laminarny. Jeli tak, to wyznaczy prdko
przepywu w osi rury (punkt 1) oraz w odlegoci 10 mm od cianki rury (punkt 2).

Rozwizanie:
O charakterze przepywu wiadczy liczba Reynoldsa. Dla przewodu o przekroju koowym, cakowicie
zalanego, rednica hydrauliczna jest rwna rednicy wewntrznej. Moemy wic podstawi i obliczy.
Re

vr d h

1,1 0,1
2200
50 106

Warto Re wskazuje na to, e przepyw jest laminarny. Skoro tak, to ma zastosowanie prawo Hagena
- Poiseuillea, mwice o tym, e przy ustalonym i laminarnym przepywie pynu nieciliwego
w przewodzie o przekroju koowym, rozkad prdkoci jest paraboloidalny. Rozkad ten jest okrelony
wzorem:
v

p R 2 r 2

l 4

(*)

Dysponujc tym wzorem moemy wyprowadzi zaleno objtociowego natenia przepywu od


straty cinienia.

72

p R 2 r 2
p

V v dA v 2 r dr

2 r dr

R 2 r r 3 dr
l
4
l 2 0
A
0
0
R

R4 R4
p

r2 r4
p

p R 4

R 2


l 2
2 4 0
l 2 2
4
l 8

Nastpnie moemy okreli wspzaleno prdkoci redniej i straty cinienia.


vr

V
p R 4
1
p
R2

A
l 8 R 2
l 8

(**)

Wic ze sob zalenoci (*) i (**) otrzymamy wzr pomocny przy obliczaniu zadanych prdkoci.
v

8 vr R 2 r 2
2 vr

R2 r2
2
2
4
R
R

Korzystajc z tego wzoru obliczymy prdko w zadanych miejscach.


v

1) w osi rury (r = 0):

2 vr
m
R 2 0 2 vr 2 1,1 2,2
2
s
R

2) w miejscu odlegym o 10 mm od cianki rury, gdzie odlego od osi wynosi r = 40 mm.


v

2 vr
2 1,1
m
R2 r2
502 402 0,079
2
2
s
R
50

Zad. 4.8
Olej o wspczynniku lepkoci kinematycznej 40 mm2/s pynie przedstawion rur z nateniem
5 dm3/s. Sprawdzi, czy przepyw jest laminarny. Jeli tak, to wyznaczy prdko przepywu
w punkcie 1, w punkcie 2 (odlegym od osi o rednicy rury) oraz w punkcie 3, lecym na ciance
rury.

Odpowied: v1 = 1,99 m/s; v2 = 1,49 m/s; v3 = 0


Zad. 4.9
Olej o gstoci 880 kg/m3 i wspczynniku lepkoci kinematycznej 4010-6 m2/s przepywa poziomym
przewodem o rednicy wewntrznej 10 mm. Manometr 1 wskazuje 8 kPa, za manometr 2
wskazuje 6 kPa. Obliczy prdko przepywu, zakadajc jego laminarny charakter. Po obliczeniu
prdkoci sprawdzi poprawno tego zaoenia.

Rozwizanie:
Prdko przepywu w poziomym przewodzie jest proporcjonalna do gradientu cinienia. Zaleno ta
jest wyraona przez wzr Hagena. Zgodnie z tym wzorem, rednia prdko przepywu v wynosi:

73

p
d2

L 32

v
v

p n1 p n 2
d2
8000 6000
0,012
m

0,089
L
32
2
s
32 40 106 880

Wzr Hagena jest poprawny dla przepywu laminarnego, wic musimy teraz sprawdzi, czy obliczona
prdko potwierdza taki wanie charakter przepywu.
Re

v dh

0,089 0,01
22
40 106

Daleko mniejsza od 2340 liczba Reynoldsa jest potwierdzeniem, e przepyw ma charakter laminarny,
czyli obliczenie prdkoci wedug wzoru Hagena jest uzasadnione.
------------------------------------------------------------------------Przedstawione zadnie mona rwnie dobrze rozwiza nie pamitajc wzoru Hagena, a korzystajc z
rwnania Bernoulliego dla pynu lepkiego i wzoru Darcyego wyraajcego strat liniow. Za
przekroje (1) i (2) przyjmiemy naturalnie miejsca przyczenia manometrw.

v12
2

p1 g z1

v 22
2

p 2 g z 2 p

Podstawienia do rwnania Bernoulliego:


rednia prdko gazu w przekrojach (1) i (2) jest taka sama: v1 = v2 = v;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+pn1 (pn1 jest nadcinieniem wskazanym przez
manometr 1);
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat +pn2;
wysoko z usytuowania przekroju (1) i przekroju (2) jest taka sama;
Suma strat cinienia wg wzoru Darcyego:

v2
2

L
d

Wspczynnik straty liniowej w warunkach laminarnych jest okrelony wzorem:

64 64

Re
vd

Po wprowadzeniu wymienionych podstawie, rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:


p n1 p n 2

v 2 64 L
2

vd

pn 2

32 v L
d2

Mona z tego wyraenia wyznaczy prdko:


v

p n1 p n 2 d 2
32 L

Otrzymana zaleno jest dokadnie taka sama, jak wczeniej uzyskana ze wzoru Darcyego, wic nie
ma sensu ponowne obliczanie wartoci prdkoci.

Zad. 4.10
Jak si F naley przyoy do toka, aeby wymusi wypyw oleju z prdkoci 0,2 m/s? Gsto
oleju wynosi 870 kg/m3, za wspczynnik lepkoci kinematycznej 3010-6 m2/s. Wewntrzna rednica
przewodu jest rwna 12 mm. Pomin energi kinetyczn pynu.

74

Odpowied: F = 27,3 N

Zad. 4.11
Jak duy jest wspczynnik lepkoci kinematycznej cieczy wypywajcej z przedstawionego otwartego
zbiornika, jeli w cigu minuty wypywa jej 360 cm3? rednica przewodu rwna jest 8 mm. Zaoy
laminarny charakter przepywu, ale po obliczeniu lepkoci sprawdzi poprawno tego zaoenia.
Pomin energi kinetyczn cieczy pyncej przewodem

Rozwizanie:
Przedstawione zadanie na pewno moe by rozwizane za pomoc rwnania Bernoulliego. Poniewa
jednak moemy zauway, e istotne straty zachodz tylko w przewodzie poziomym, a ponadto
w treci zadania jest zaznaczone, e energia kinetyczna pyncej cieczy jest pomijalnie maa (zapewne
w zwizku z bardzo ma prdkoci), to w konsekwencji moliwe jest rozwizanie problemu za
pomoc zalenoci wynikajcej ze wzoru Hagena:
4
p d
V
L 128

Przeksztacajc t zaleno otrzymamy:

p d 4


L 128 V

W ten sposb moemy okreli lepko na podstawie zachowania si cieczy w przewodzie, gdy
znamy strat cinienia w tym przewodzie p. atwo moemy t strat okreli: Cinienie na wylocie z
przewodu jest rwne atmosferycznemu, za na pocztku przewodu odpowiada cinieniu
hydrostatycznemu na wiadomej gbokoci H w zbiorniku.
p1 pat g H
p 2 p at
p p1 p2 g H

Przewd jest poziomy, wic caa ta rnica cinie jest strat cinienia. Podstawiajc to wyraenie do
wzoru na wspczynnik lepkoci, otrzymamy:

gH d4

L 128 V

75

Konieczne jest jeszcze wyraenie natenia przepywu w m3 na sekund.


3
3
3
3
360 cm 0,36 10 m 6 10 6 m
V
1 min
60 s
s

2
9,81 1 0,0084
6 m

109
,
6

10
1,5 128 6 106
s

Po dokonaniu rachunku, powinnimy sprawdzi, czy metoda obliczenia bya uzasadniona.


Wyznaczamy prdko przepywu a potem liczb Reynoldsa.

V
4V
4 6 10 6
m

0,12
2
2
A d
s
0,008

Re

v dh

0,12 0,008
8,7
109,6 106

Zdecydowanie moemy stwierdzi, e przepyw jest laminarny.


---------------------------------------------------------------Poniej jest dodatkowo przedstawione rozwizanie tego samego zadania na podstawie penego
rwnania Bernoulliego.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2 h
2 g g
2 g g

Niech przekrj (1) znajduje si na poziomie lustra cieczy, za przekrj (2) w miejscu wypywu cieczy
z przewodu. Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom wypywu z przewodu.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H;
prdko v2 to prdko wypywu v, ktr obliczymy na podstawie natenia przepywu;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero.
Suma strat wysokoci na dugoci przewodu jest opisana wzorem Darcyego:
v2

h 2 g d

Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:


H

v2 v2
L v2
L


1
2g 2g
d 2g
d

Wspczynnik straty liniowej w warunkach laminarnych jest okrelony wzorem:

64 64

Re
vd

Po wprowadzeniu wymienionych podstawie, z rwnania Bernoulliego otrzymamy nastpujce


wyraenie:
H

v 2 64 L
1
,
2g
v d2

z ktrego mona otrzyma zaleno pozwalajc obliczy wspczynnik lepkoci:

76

Podstawiajc v

4V

d2

v d2 2 g H

1
64 L v 2

, otrzymamy:

2 d4 gH
4V

2
64 L
8V

Wedug tego obliczenia, wspczynnik lepkoci wynosi:

4 6 106
64 1,5

2
2 0,0084 9,811
109,5 106 m

1
8 6 106 2

Jak wida, rnica midzy wynikami obydwch oblicze jest mniejsza, ni 1. Za dokadniejsze
naley uzna obliczenie drugie, poniewa nie pominito w nim energii kinetycznej cieczy, ale
pierwszy sposb jest mniej pracochonny, wic w tym wypadku bardziej praktyczny.

Zad. 4.12
Obliczy, jaka jest warto wspczynnika lepkoci kinematycznej cieczy wypywajcej ze zbiornika,
gdy w cigu minuty wypywa jej 3,6 dm3, za manometr wskazuje nadcinienie 8,7 kPa. Gsto
cieczy wynosi 880 kg/m3. rednica przewodu rwna jest 10 mm. Zaoy laminarny charakter
przepywu, ale po obliczeniu lepkoci sprawdzi poprawno tego zaoenia. Pomin energi
kinetyczn cieczy pyncej przewodem

Odpowied: = 2710-6 m2/s

Zad. 4.13
Obliczy prdko i natenie wypywu oleju z otwartego zbiornika przez przewd o rednicy
wewntrznej 15 mm i dugoci L = 6 m. Wspczynnik lepkoci kinematycznej oleju wynosi 40
mm2/s. Zaoy laminarny charakter przepywu, ale po obliczeniu prdkoci sprawdzi poprawno
tego zaoenia. Energi kinetyczn cieczy pyncej przewodem mona pomin.

= 0,1 dm3/s
Odpowied: v = 0,57 m/s; V

77

Zad. 4.14
Czas napeniania 100-litrowej beczki wod pobieran z basenu wynosi 100 sekund. rednica
przewodu jest rwna 20 mm. Obliczy cakowit strat wysokoci (albo strat cinienia), jaka
powstaje w przewodzie.

Rozwizanie:
Woda wylewa si z przewodu z okrelon prdkoci, uzyskan dziki temu, e poziom lustra
znajduje si wyej. Nastpuje przemiana energii potencjalnej wysokoci na energi kinetyczn
(prdkoci). Przemiana ta mogaby by rwnowana (zupena), gdyby nie strata energii w przewodzie.
Bilans energii cznie z sum strat energii zapiszemy za pomoc rwnania Bernoulliego. Moemy
zdecydowa si na wyraenie straty energii w postaci sumy strat wysokoci h i wobec tego
uyjemy rwnania Bernoulliego w postaci geometrycznej
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2 h
2 g g
2 g g

Niech przekrj (1) znajduje si na poziomie lustra cieczy, za przekrj (2) w miejscu wylotu wody nad
beczk. Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom wylotu wody.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna sumie podanych wymiarw (3 m);
prdko v2 to prdko wypywu v, ktr obliczymy na podstawie czasu napeniania beczki;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero.
Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:
z1

v2
h
2g

Natenie wypywu wynika z czasu napeniania beczki o pojemnoci V = 0,1 m3.


V
V
T

Prdko wypywu jest okrelona zalenoci:

V
V
4
4V
v

2
A
T d
d2 T
Po tych podstawieniach moemy obliczy sum strat wysokoci:
2

v2
1
4 0,1
1
4V
h z1 2 g 3 d 2 T 2 g 3 0,022 100 2 9,81 2,48 m

Cakowit strat energii mona wyrazi te w postaci sumy strat cinienia:

p g h 1000 9,81 2,48 24364Pa 24,4 kPa

78

Zad. 4.15
Olej o gstoci 0,86103 kg/m3 i wspczynniku lepkoci kinematycznej 20 mm2/s przepywa ukonym
przewodem o rednicy wewntrznej 10 mm. Manometr 1 wskazuje 8 kPa, za manometr 2
wskazuje 6 kPa. Obliczy prdko przepywu, zakadajc jego laminarny charakter. Po obliczeniu
prdkoci sprawdzi poprawno tego zaoenia. Wskazwka: Ze wzgldu na rnic wysokoci
pooenia manometrw, zadania nie mona rozwiza za pomoc wzoru Hagena.

Odpowied: v = 0,706 m/s

Zad. 4.16
Ile kilogramw paliwa wypywa w cigu minuty z otwartego zbiornika, jeli manometr zainstalowany
przed dysz rozpylacza wskazuje nadcinienie 45 kPa? Dugo przewodu wynosi 30 m, za jego
rednica 25 mm. Gsto paliwa jest rwna 880 kg/m3, wspczynnik lepkoci kinematycznej
25 mm2/s. Pomin energi kinetyczn paliwa. Zaoy laminarny charakter przepywu, ale po
obliczeniu wydatku sprawdzi poprawno tego zaoenia.

Rozwizanie:
Oznaczmy:
nadcinienie wskazywane przez manometr: pn = 45000 Pa,
dugo przewodu: L = 30 m,
rednica przewodu: d = 0,025 m,
gsto paliwa: = 880 kg/m3,
wspczynnik lepkoci kinematycznej paliwa: = 2510-6 m2/s,
Jak zwykle w tego typu zagadnieniach, nasuwa si pomys obliczenia natenia przepywu za pomoc
wzoru Hagena. Jednak w tym zadaniu wlot i wylot przewodu prowadzcego paliwo znajduj si na
rnych poziomach, przez co utrudniona jest ocena wartoci straty cinienia wywoanej przepywem.
Niezalenie bowiem od przepywu, midzy punktem wlotowym a wylotowym musi wystpi rnica
cinie powodowana rnic wysokoci. Moemy omin ten problem, przystpujc do rozwizania
zadania za pomoc rwnania Bernoulliego i ten sposb zastosujemy najpierw.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2 h
2 g g
2 g g

Niech przekrj (1) znajduje si na poziomie lustra cieczy, za przekrj (2) w miejscu przyczenia
manometru. Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom przyczenia manometru.

79

Podstawienia do rwnania Bernoulliego:


prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H;
prdko v2 to nieznana prdko przepywu v, potrzebna do obliczenia natenia przepywu;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat+pn;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero.
Suma strat wysokoci na dugoci przewodu jest opisana wzorem Darcyego:

v2
L

2g
d

Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:


p at
v 2 p at p n v 2
L
H


g
2g
g
2g
d
v2 v2
L
p

H n
2g 2g
d
g

Wspczynnik straty liniowej w warunkach laminarnych jest okrelony wzorem:

64 64

Re
vd

Po wprowadzeniu tego podstawienia, z rwnania Bernoulliego otrzymamy nastpujce wyraenie:

v 2 32 L
p
2
v H n 0
2g
g
d g

Jest to rwnanie drugiego stopnia ze wzgldu na poszukiwan prdko v i jako takie musimy je
rozwiza. Wyznaczmy wspczynniki rwnania:
a

1
1

0,0509684
2 g 2 9,81

32 L 32 30 25 106

3,914373
d2 g
0,0252 9,81

p
45000

c H n 6
0,7873228
g
880 9,81

Wyrnik rwnania wynosi:


b 2 4 a c 3,9143732 4 0,0509684 0,7873228 15,48283

Obliczamy pierwiastki rwnania kwadratowego:


v'
v"

b 3,914373 15,48283
m

77
2a
2 0,0509684
s

b 3,914373 15,48283
m

0,2006
2a
2 0,0509684
s

Pierwszy pierwiastek jest absurdalny (prdko wypywu nie moe by ujemna), wic przyjmujemy:

80

v 0,2006

m
s

Obliczamy teraz masowe natenie przepywu:


vA v
m

d2
4

880 0,2006

0,0252
4

0,0867

kg
s

przez czas
Pytanie dotyczyo masy paliwa dostarczonej w cigu minuty, wic musimy pomnoy m
(60 sekund).
t 0,0867 60 5,20 kg
mm

Jak wida, rozwizanie zadania za pomoc rwnania Bernoulliego jest moliwe, ale jest pracochonne
(rozwizywalimy rwnanie drugiego stopnia). Sprbujmy rozwiza to zadanie jeszcze raz,
posugujc si tym razem wzorem Hagena. W celu okrelenia straty cinienia w przewodzie,
przeprowadmy nastpujce rozumowanie: Gdyby w przewodzie nie zachodzia strata energii (na
przykad jak przy zatrzymanym przepywie), to manometr pokazywaby nadcinienie wywoane
supem cieczy o wysokoci H (wynosioby ono p 'n = gH = 51797 Pa). Skoro manometr pokazuje
tylko nadcinienie pn = 45000 Pa, to znaczy, e zasza strata cinienia, ktrej miar jest rnica tych
wielkoci.
p g H p n 51797 45000 6797 Pa

Znajc warto straty cinienia, moemy obliczy objtociowe natenie przepywu, posugujc si
wzorem Hagena. Nastpnie przeliczymy natenie objtociowe na masowe:
4
p d ;
V
L 128


V
m

p d 4 6797 0,0254
kg

0
,
0869
L 128
30 128 25 106
s

Masa paliwa dostarczonego w cigu 60 sekund:


t 0,0869 60 5,21 kg
mm

Rozwizanie uzyskalimy znacznie szybciej, ale musimy zdawa sobie spraw z tego, e pominlimy
po drodze energi kinetyczn pyncego paliwa, to znaczy wpyw prdkoci jego przepywu na
wskazanie manometru. Okazao si jednak, e przy przepywie cieczy (w przeciwiestwie do gazw),
znaczenie tej energii jest niewielkie: rnica wynikw jest rzdu 2.
Na koniec musimy sprawdzi, czy poprawne byo zaoenie o laminarnym charakterze przepywu.
Okrelamy liczb Reynoldsa.
Re

v dh

0,2006 0,025
200
25 106

Jak wynika z tej liczby, przepyw paliwa w przewodzie jest laminarny.

Zad. 4.17
Na jak wysoko H trzeba podnie otwarty zbiornik z olejem, eby natenie wypywu wynosio co
najmniej 0,6 dm3/min, a do chwili oprnienia zbiornika? rednica przewodu wynosi 8 mm
a dugo 20 m. Wspczynnik lepkoci kinematycznej oleju jest rwny 25 mm2/s.

81

Odpowied: H = 5,05 m

Zad. 4.18
Poziomym rurocigiem o dugoci L = 100 m i o rednicy wewntrznej d = 78 mm przepywa w cigu
godziny 1 m3 wody o temperaturze 10C. Obliczy spadek cinienia na dugoci rurocigu wiedzc, e
chropowato cian rurocigu k = 2,6 mm.
Rozwizanie:
W celu przyjcia waciwej metody obliczania spadku cinienia, musimy najpierw okreli charakter
przepywu. Wyznaczmy w tym celu liczb Reynoldsa, uprzednio okrelajc natenie przepywu i
prdko wody. Wspczynnik lepkoci kinematycznej wody w danej temperaturze zaczerpniemy z
tablicy 0.1
3
3
V 1 m 2,777104 m
V
T 3600 s
s

4V

Re

v dh

4 2,77710 4

0,078

0,0581

m
s

0,0581 0,078
3459
1,31106

Charakter przepywu jest trudny do okrelenia, a zatem w celu wyznaczenia wspczynnika oporu
liniowego skorzystamy z wykresu Nikuradsego. Potrzebna jest warto wzgldnej gadkoci rury.
d 78

30
k 2,6

Dla Re = 3459 oraz d/k = 30 odczytujemy, e = 0,04. Wobec tego, zgodnie ze wzorem Darcyego,
spadek cinienia wynosi:
p

L v2
100 1000 0,05812

0,04

87 Pa
d
2
0,078
2

Zad. 4.19
Poziomym rurocigiem o dugoci L = 100 m i o przekroju koowym o rednicy wewntrznej d = 78
mm przepywa w cigu godziny 10 m3 wody o temperaturze 10C. Obliczy spadek cinienia na
dugoci rurocigu wiedzc, e chropowato cian rurocigu k = 2,6 mm.
Odpowied: p = 13 kPa

Zad. 4.20
Poziomym rurocigiem o dugoci L = 1000 m i o przekroju koowym o rednicy wewntrznej d = 100
mm przepywa w cigu godziny 100 m3 wody o temperaturze 15C. Nadcinienie toczenia (na
pocztku rurocigu) wynosi 25 barw. Obliczy nadcinienie na kocu rurocigu wiedzc, e

82

chropowato cian rurocigu k = 0,4 mm. Wspczynnik lepkoci kinematycznej wody w podanej
temperaturze jest rwny 1,1410-6 m2/s.
Odpowied: pn = 7,5 bara
Zad. 4.21
Poziomym rurocigiem o dugoci L = 1000 m i o przekroju koowym o rednicy wewntrznej d = 100
mm przepywa w cigu godziny 100 m3 wody o temperaturze 15C. Nadcinienie toczenia (na
pocztku rurocigu) wynosi 25 barw. Obliczy nadcinienie na kocu rurocigu wiedzc, e
chropowato cian rurocigu k = 0,8 mm. Wspczynnik lepkoci kinematycznej wody w podanej
temperaturze jest rwny 1,1410-6 m2/s.
Odpowied: pn = 1,9 bara
Zad. 4.22
Kana o rednicy 0,1 m i dugoci A czy dwa zbiorniki, midzy ktrymi rnica poziomw lustra
wody wynosi H. Obliczy objtociowe natenie przepywu, przyjmujc wspczynnik strat
liniowych w kanale rwny 0,03 , wspczynnik straty wlotowej w = 0,5 a wspczynnik straty
wylotowej wy = 1.

Rozwizanie:
W sytuacji, kiedy mamy uwzgldni zarwno straty liniowe, jak i miejscowe, waciw drog
postpowania bdzie wykorzystanie rwnania Bernoulliego dla cieczy lepkiej. Za pomoc tego
rwnania znajdziemy prdko, a pniej obliczymy natenie przepywu.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2 h
2 g g
2 g g

Niech przekrj (1) znajduje si na poziomie lustra cieczy w lewym zbiorniku, za przekrj (2)
w miejscu wypywu z kanau do prawego zbiornika. Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom tego
wypywu. Oznaczmy rnic poziomw midzy lustrem wody w prawym zbiorniku a poziomem
odniesienia przez h.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H+h;
prdko v2 to nieznana prdko przepywu v, potrzebna do obliczenia natenia przepywu;
cinienie absolutne w przekroju (2) okrelamy zgodnie z wiedz na temat cinienia
hydrostatycznego: p2 = pat+ gh;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna zero.
Suma strat wysokoci jest opisana zalenoci:

83

v2 L


2g d

Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:


p at
p
v2
g h v2 L

Hh
at


g
2 g g
g
2g d

v2
L

1
2g
d

Po przeksztaceniu tej zalenoci mona obliczy prdko przepywu:


v

2 gH
L
1
d

a nastpnie objtociowe natenie przepywu:


d
V
4
2

2 gH
0,12
2 9,81 2
m3

0,027
L
3
4
s
1 w wy
1 0,03
0,5 1
d
0,1

Zad. 4.23
Z otwartego zbiornika wypywa woda przez gadki przewd o dugoci L = 40 m i o rednicy
d = 100 mm. Jaka jest wysoko H poziomu wody w zbiorniku, jeli objtociowe natenie wypywu
wynosi 18 dm3/s? Wspczynniki oporu miejscowego: w = 0,5 , k = 0,2 , z = 5 ; wspczynnik
lepkoci kinematycznej wody = 10-6 m2/s.

Odpowied: H = 5,44 m
Zad. 4.24
Z otwartego zbiornika jest czerpana ciepa woda (30C) za pomoc przewodu tworzcego syfon.
Wewntrzna rednica przewodu wynosi 40 mm, chropowato jest rwna 0,1 mm a dugo 148 m.
Do jakiej wysokoci H jest napeniony zbiornik, jeli 120-litrowa beczka podstawiona pod wylewk
napenia si w cigu 2 minut? Dane: e = 0,3 m, h = 1 m, wspczynniki oporu miejscowego: s = 3 ,
k = 0,3 , z = 6.

84

Odpowied: H = 2,08 m

Zad. 4.25
Nadcinienie powietrza w zbiorniku pn wynosi 0,3 MPa, rednica przewodu d = 30 mm, jego dugo
L wynosi 16 m, wspczynnik oporu liniowego = 0,03 , wspczynniki oporu miejscowego w = 0,5 ,
k = 0,3 , z = 5. Wymiary: H = 2 m, h = 20 m, e = 0,3 m. Obliczy natenie wypywu wody ze
zbiornika przy otwartym zaworze. Jakie nadcinienie ustali si przed zaworem, jeli zostanie on
zamknity?

Rozwizanie:
Wypyw wody przez wysoko wyniesiony przewd bdzie moliwy, jeli wystarczy na to energii
nadanej wodzie. Do zapisania bilansu energii uyjemy rwnania Bernoulliego dla cieczy lepkiej. Za
pomoc tego rwnania znajdziemy prdko, a potem obliczymy natenie przepywu.
v12
p
v2
p
1 z1 2 2 z 2 h
2 g g
2 g g

Niech przekrj (1) znajduje si na poziomie lustra cieczy w zbiorniku, za przekrj (2) w miejscu
wypywu z przewodu do atmosfery. Za poziom odniesienia przyjmijmy poziom najniszego odcinka
przewodu.
Podstawienia do rwnania Bernoulliego:
prdko v1 jest pomijalnie maa;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+pn;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H+e;
prdko v2 to nieznana prdko wypywu v, potrzebna do obliczenia natenia przepywu;
cinienie absolutne w przekroju (2) p2 = pat;
wysoko z2 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna h.
Suma strat wysokoci jest opisana zalenoci:

v2 L


2g d

Po wprowadzeniu tych podstawie rwnanie Bernoulliego przyjmie nastpujc posta:

85

p at p n
p
v2
v2 L

He
at h

g
2 g g
2g d

pn
v2
L

He
1 h
g
2g
d

Z tego rwnania obliczymy prdko v.


v 2

g (H e h ) p n
L

1
d

1000 9,81 (2 0,3 20) 300000


m
3,286
s
16

1000 1 0,03
0,5 3 0,3 5
0,03

Objtociowe natenie przepywu wynosi wic:


2
2
3
d v 0,03 3,286 2,3 103 m
V
4
4
s

Kwesti nadcinienia, jakie ustali si przed zaworem po jego zamkniciu, moemy rozway na
gruncie statyki cieczy, podobnie jak dla naczy poczonych. Absolutne cinienie w najniszym
odcinku przewodu moemy zapisa w dwch aspektach: 1- po lewej stronie (pod zbiornikiem), 2 po
prawej stronie (pod praw gazi przewodu. W aspekcie pierwszym wynosi ono:
p p n g H e

W aspekcie drugim, cinienie to jest sum nieznanego cinienia na najwyszym poziomie


zamknitego przewodu pnz oraz cinienia hydrostatycznego od supa h:
p pnz g h

Z przyrwnania tych zapisw obliczymy nadcinienie pnz.


pn g H e pnz g h
p nz pn g H e h
pnz 300000 1000 9,81 2 0,3 20 126363Pa
p nz 126 kPa

Do tego samego wyniku mona te doj, wykorzystujc rwnanie Bernoulliego: Porwnajmy energi
zatrzymanej wody w przekroju (1) i tu przed zaworem (niech to bdzie przekrj z).

v12
2

p1 g z1

v 2z
2

p z g z z p

Podstawienia do rwnania Bernoulliego:


prdkoci s zerowe, zatem straty rwnie nie wystpuj;
cinienie absolutne w przekroju (1): p1 = pat+pn ;
wysoko z1 wzgldem poziomu odniesienia jest rwna H+e;
cinienie absolutne w przekroju (z) pz = pat + pnz ;
wysoko zz wzgldem poziomu odniesienia jest rwna h.
Otrzymujemy:
pat pn g H e pat pnz g h

86

a po przeksztaceniu
p nz pn g H e h

Wyraenie to jest identyczne, jak otrzymane wczeniej z rwnania statyki.


Zad. 4.26
Jak due powinno by nadcinienie w zbiorniku, eby na najwyszym poziomie czerpania uzyska
wypyw wody z nateniem 1 dm3/s przy zamknitych zaworach na niszych poziomach?
Wewntrzna rednica przewodu = 25 mm, chropowato wewntrzna wynosi 0,8 mm , wspczynniki
oporu miejscowego k = 0,25 , t = 0,3 , w = 0,5 , z = 5 , wspczynnik lepkoci kinematycznej wody
wynosi 1,310-6 m2/s.

Odpowied: pn = 234 kPa


Zad. 4.27
Jakie moe by najwysze pooenie osi pompy nad lustrem wody, jeli podcinienie w komorze
sscej nie moe by wiksze, ni 0,05 MPa przy nateniu przepywu rwnym 20 dm3/s? Dugo
przewodu sscego jest rwna 12 m, jego wewntrzna rednica = 120 mm, wspczynnik strat
liniowych = 0,03 , wspczynniki strat miejscowych s = 5 , k = 0,25.

Odpowied: H = 3,58 m

You might also like