MATHCAD 2000 - Obliczenia symboliczne

Przeksztacenia algebraiczne
UWAGA: Obliczenia symboliczne mona wywoywa na dwa rne sposoby:
1. poprzez menu Symbolics
2. poprzez przyciski paska narzdziowego Symbolic.
Pierwszy sposb, cho moe troch atwiejszy w uyciu, jest o wiele mniej elastyczny, dlatego w
niniejszym opracowaniu ograniczamy si do podania przykadw z zastosowaniem paska
narzdziowego Symbolic (mona te korzysta z klawiatury ale wygodniejsze w tym przypadku
jest uywanie myszy).
Wzr

Opis
3

f ( x) :=

(x i)

definicja funkcji

=1

f ( x) ( x 1) ( x 2) ( x 3)

zwyke obliczenie symboliczne (f(x), Ctrl+.)

UWAGA:

X := 4

jeeli zmienna X zostaa zdefiniowana (tak jak tutaj)

f ( X) 6

to w wyraeniach symbolicznych bdzie niestety

uywana jej warto a nie symbol X

X := X

Aby zapobiec takiej sytuacji naley zastosowa

rekurencyjn definicj zmiennej

f ( X ) ( X 1) ( X 2) ( X 3)

teraz znw jest OK!!!!

Sowa kluczowe - modyfikatory oblicze symbolicznych

W wielu przypadkach standardowy operator oblicze symbolicznych -> jest niewystarczajcy i
musimy "podpowiedzie" Mathcadowi w jakiej postaci chcemy otrzyma wzr. Poniej
przedstawiamy list najczciej stosowanych modyfikatorw (zob. pasek Symbolic)
expand - rozwinicie na skadniki
3

f ( x) expand x 6 x + 11 x 6
factor - faktoryzacja - rozkad na czynniki
3

x 6 x + 11 x 6 factor ( x 1) ( x 2) ( x 3)

1/9

1
1
1

factor
x2 x1
[ ( x 2) ( x 1) ]
simplify - upro wyraenie
2

x 1
x 1

x1
( x 1)
2

x 1
simplify x + 1
x1

Jeeli mog wystpi potencjalne osobliwoci to

Mathcad nie upraszcza wyrae automatycznie
Musimy mu podpowiedzie eby stara si
moliwie najlepiej uproci wyraenie

Materia
dodatkowy
.
. Czasami naley pomc jeszcze bardziej poprzez ograniczenie dziedziny
.
simplify, assume=real - mwi e zmienne s liczbami rzeczywistymi
.
.
simplify, assume=RealRange(a,b) - lub ograniczone w pewnym przedziale
.
.
1
.

2
2 2
.
tu nie wie co z tym chcemy zrobi
x x
.
.
.
2
tu upraszczamy ale otrzymujemy
. x simplify csgn ( x) x
rozwizanie w dziedzinie zespolonej
.
.
2
dla liczb rzeczywistych - ju bez kopotw
. x simplify , assume = real signum ( x) x
.
.
2
podpowiadamy, e x jest nieujemne co
. x simplify , assume = RealRange ( 0 , ) x pozwala jeszcze lepiej uproci wyraenie
.
.
. Podobnie, ale bardziej precyzyjnie dziaa klucz assume bo pozwala okrela dziedzin
. pojedynczej zmiennej. Przykad podajemy na kocu tego punktu.
.
. Do przeksztace trygonometrycznych przydatny jest modyfikator
.
.
simplify, trig - wykorzystaj ogolnie znane tosamoci trygonometryczne
.
3
2
. sin ( x) + sin ( x) cos ( x) simplify , trig sin ( x)

( )

float,m - podaj wynik w postaci liczb rzeczywistych z m cyframi znaczcymi

liczba m moe by z zakresu 1 m 250 !!!
przykad - wyznaczenie 50 cyfry po przecinku liczby
float , 51 3.14159265358979323846264338327950288419716939937511
2/9

Materia
dodatkowy
.
.
coeffs - podaj wspczynniki wielomianu
.
.
. f ( x) ( x 1) ( x 2) ( x 3)
.
.
porwnaj wspczynniki poniej
6
.

11
3
2
.
f ( x) coeffs , x
f ( x) expand , x x 6 x + 11 x 6
.
6
.

1
Pozostae modyfikatory stosowane s w bardziej zaawansowanych obliczeniach. Cz z nich
poznamy w dalszej czci materiau.
Przydatnym skrtem klawiaturowym jest Ctrl+Shift+. (drugi przycisk), ktry pozwala na
wprowadzanie dowolnych modyfikatorw z klawiatury - trzeba jednak wiedze co wpisa.
UWAGA: w jednym regionie mona zrealizowa seri oblicze symbolicznych po kolei lub
poprzez grupowanie modyfikatorw
x factor ( x ) ( x + ) float , 3 ( x 3.14) ( x + 3.14)
2

factor

( x 3.14) ( x + 3.14)
float , 3

grupowanie - klikaj kolejne

modyfikatory i dopiero potem je
redaguj

Materia
dodatkowy
.
.
assume X=real - X jest liczb rzeczywist
.
.
assume X=RealRange(a,b) - X jest liczb rzeczywist z przedziau (a,b)
.
.
= RealRange ( , 0)
.
2 assume , x
upro wyraenie przy zaoeniu e
x
x
.
simplify
x0
wiczenie 1:
1. Przedstaw funkcje podane poniej w standardowej postaci (wielomianowej). Nastpnie
roz je na czynniki i sprawd jakie s pierwiastki rzeczywiste.
3

a)

F ( x) :=

k=0

3 k k

3! 2 x
k! ( 3 k)!

b) W ( x) :=

i i

( 1) x

=0

2. Upro wyraenia:
2

x 3 x 4
x +1
2
a)
c) cos ( 2a) + sin ( a) .
b)
+ 2 x 5
x4
x+1
3. Sprbuj otrzyma znane wzory trygonometryczne na sin(2a) i sin(a+b).
3

4. Upro pierwiastki x i x dla x dodatnich (sprawd wynik dla x ujemnych)

5. Rozwi liczb e =2.71... do 40 miejsc po przecinku.
3/9

Granice, pochodne i caki

Wzr

Opis

sin ( x)
1
x
x0

Ctrl+L, sin(x)/x, tab, x, tab, 0, Ctrl+.

lim

3
2
d
x + sin ( x) 3 x + cos ( x)
dx
1

x2
1 2
e dx
0
2

Shift+/, 'apostrof , x^3, spacja, +, sin(x), tab, x,

Ctrl+.
Shift+7, e^-x^2, tab, x, tab, 0, tab, Ctrl+Shift+Z,
Ctrl+.

series,X=x0,N - rozwi funkcj w szereg Taylora

N
rozwinicie wzgldem X w otoczeniu punktu x0 do rzdu X
sin ( x) series , x , 10 x

1 3
1 5
1
1
7
9
x +
x
x +
x
6
120
5040
362880

Poniewa temat jest dobrze znany a caa zabawa polega na wywoywaniu odpowiednich symboli
z paska narzdziowego "Calculus" lub uywaniu odpowiednich skrtw klawiaturowych
przechodzimy do wicze.
wiczenie 2
1. Oblicz granice:
( x 1) ( x 2) ( x 3)
a) lim
2
3
x0
1+x+x +x
c)

lim 1 +
n
n

f)

lim
n

=1

d)

lim
x

ln ( sin ( 2x) )
x 0 ln ( sin ( x) )

1 1

2 i 1 2 i

2. Zdefiniuj funkcj: f ( x) :=

b)

1
1

lim

g)

( x 1) ( x 2) ( x 3)
2

1+x+x +x
e)

lim

x0

1+x1
x

x
1

ln x
x1 x1
lim

. Narysuj jej wykres w przedziale od -1 do 3. Oblicz

x1

1+e
lewo- i prawostronn granic f(x) dla x = 1. Sprawd zwyk granic (co odpowie
Mathcad?).

4/9

Mathcad?).
3. Oblicz pochodne pierwszego i drugiego stopnia po x i upro otrzymane wyraenia do
moliwie zwizej postaci:
3

a) x + x + x + 1
c) ln ( x)

b) ( x 1) ( x 2) ( x 3)
d) sin ( ln ( x) )
sin ( x)
f)
cos ( x)

e) tan ( x)

(tu rozwi do zwykej postaci)

upro i porwnaj wyniki z e) i f)

g) asin(x)

h) ln

x +1
2

x 1
4. Oblicz caki (oznaczone lub nieoznaczone):

a) sin ( x) dx

b) tan ( x) dx

1
c)
dx
x2
a

(tu Mathcad daje may bd!!! Jaki???)

x
d)
dx
ex 1
0

(dla a > 0)

1
1

e)
f)
dx
dx

2
2

1x
1x

5. Rozwi w szereg Taylora nastepujce funkcje:

a) cos(x)

b)

1+x

g)

x ( y + 1) dx dy

c) a (dla a > 0)

Obliczenia symboliczne na macierzach

ORIGIN := 1

a b

c d

A :=

b
d

( a d b c) ( a d b c)
1
A

c
a
( a d b c) ( a d b c)

A a d b c
Przy okazji pokazujemy przykad zastosowania modyfikatora substitute
subtitute,wyr1=wyr2 - podstaw wyr2 zamiast
wyr1
b
d

DET
DET
1

A substitute , a d b c = DET
c
a
DET DET

5/9

inny przykad

cos ( x) sin ( x)

sin ( x) cos ( x)

C ( x) :=

C ( x) cos ( x) + sin ( x)

macierz funkcyjna

tu te czsto trzeba dopomc w upraszczaniu wyrae

C ( x) simplify 1

C ( x)

teraz OK

cos ( x) sin ( x)

sin ( x) cos ( x)

simplify

cos ( ) sin ( )

sin ( ) cos ( )

C ( )
T

Jeeli potrafimy obliczy symbolicznie macierz odwrotn, to tym samym potrafimy

symbolicznie rozwizywa liniowe ukady rwna.

Rozwizywanie rwna z jedn niewiadom

solve, x - znajd rozwizanie rwnania wzgldem zmiennej x
UWAGA: w rwnaniach nie uywamy zwykago znaku = tylko Ctrl+=. Mona nie podawa
prawej strony jeli jest =0 ale zmniejsza to czytelno zapisu, dlatego nie polecamy tego
uproszczenia

2
a x + b x + c = 0 solve , x

2

1
2
b + ( b 4 a c)

( 2 a)

1
2
b ( b 4 a c)

( 2 a)

Czsto wynik jest na tyle skomplikowany, e mathcad nie potrafi poda rozwizania w zwizej
postaci, jeli wynik zaley od kilku parametrw. Na przykad, jeeli podobn do opisanej wyej
metody zastosujemy do oglnego rwnania 3-go stopnia to natrafimy na problem!!! Duo
atwiej otrzyma rozwizanie, gdy operujemy na konkretnych liczbach, ale wynik te moe by
bardzo "rozlazy".
3

a x + b x + c x + d = 0 solve , x

1
3

( 35 + 15 6)

1
3

6/9

3
2
x + 2x + 3x + 4 = 0 solve , x

3 ( 35
1
( 35 + 15 6)
6

1
( 35 + 15 6)
6

1
3

1
3

6 ( 35 + 15 6)
1

6 ( 35 + 15 6)

2 1
+ i 3
3 2

2 1
i 3
3 2

Jeeli wystarczaj nam konkretne wartoci liczbowe, to warto dodatkowo zastosowa

modyfikator float,N

x + 2x + 3x + 4 = 0

1.65063

solve , x
.174684 1.54687 i
float , 6
.174684 + 1.54687 i

Gdy mamy rwnanie przestpne to nie jest mozliwe otrzymanie zwizego rozwizania w postaci
wzoru. W takich sytuacjach Mathcad podaje rozwizanie numeryczne z 20 cyframi znaczcymi.
Jeeli nie potrzebujemy a takiej dokadnoci to znw przydatny jest modyfikator float,N
Przykad: Znale punkty przecicia wykresw
y = cos(x) i y = x

graficzna ilustracja do tego przykadu

cos ( x) = x solve , x .73908513321516064166

cos( x)

cos ( x) = x

solve , x
.739085
float , 6

5
x

Niestety dla rwna przestpnych (nawet najprostszych) Mathcad podaje pierwsze znalezione
rozwizanie.

7/9

Nieco zmodyfikowane zadanie ma

trzy pierwiastki, ale Mathcad
podaje tylko jedno

graficzna ilustracja do tego przykadu

cos( x)

cos ( x) = 0.3x solve , x 1.2019131636661846248

0.3x

podobnie nie ma co liczy aby Mathcad poda

nam rodzin rozwiza np. dla funkcji okresowych
cos ( x) = 0 solve , x

a nie

+ k

WNIOSEK: Nie wszystko rozwie za nas Mathcad automatycznie. W wielu przypadkach

musimy mu umiejtnie pomaga, co wymaga od nas dostatecznego rozumienia zagadnienia i
znajomoci matematyki w tym zakresie. Musimy te pozna nieco bardziej zaawansowane
techniki w Mathcadzie. Do problemu wrcimy w kolejnych wiczeniach.
Aby liczy na sukces to niestety trzeba matm cho troch zna.

Rozwizywanie nierwnoci - przykad

To rozwizanie czytamy nastpujco:

x < 1

x1
x+3
>
solve , x

x2
x+1
( 2 < x) ( x < 5)

14

x1
x2

x ( , 1) ( 2, 5)

Jak wida z przedstawionych

wykresw Mathcad dobrze wywiza
si z tego zadania.

x+ 3
x+ 1

Na piechot mielibymy troch

liczenia: 3 rne rwnania
kwadratowe (tu akurat dwa z nich s
tylko liniowe) dla rnych zakresw
zmiennej x, a po rozwiazaniu jeszcze
weryfikacja pierwiastkw, czy
zawieraj si w zaoonym przedziale
- w sumie mudne i podatne na bedy
rachunki, ktrych mona unikn
stosujc Mathcada.

wiczenie 3
1. Rozwi rwnania i sporzd odpowiednie wykresy:
a)

625 x 1875 x + 2125 x 1125 x + 274 x 24 = 0

x

b) e = 3x
2. Zamie w powyszych dwch przykadach znak = na > i rozwi odpowiednie
8/9

nierwnoci.
3. Poszukaj w helpie informacji na temat tajemniczych funkcji W(x) i W(n,x) otrzymanych
1.b)

9/9