You are on page 1of 8

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

1. Wprowadzenie
Mathcad 2000 to profesjonalny program matematyczny sucy do rozwizywania rnego typu
zagadnie inynierskich. Umoliwia prowadzenie zaawansowanych oblicze numerycznych, jak
rwnie przeksztace symbolicznych (m.in. symboliczne obliczenia pochodnych, caek i granic
funkcji), czyli operacji zwizanych z analiz matematyczn.
W porwnaniu do konkurencyjnych produktw Mathcad zajmuje szczegln pozycj. Pomimo
faktu, e w obliczeniach numerycznych jest sabszy od Mathlaba a w obliczeniach symbolicznych
wyranie ustpuje Mathematice, to jednak wyrnia si z pord innych pakietw:
atwoci obsugi,
prac zblion do naturalnych rachunkw prowadzonych na kartce papieru,
symboliczn prezentacj tworzonych wzorw (zgodn z oglnie panujcymi zwyczajami),
wygodnym tworzeniem wykresw,
operowaniem i przeliczaniem jednostek miar,
penym wykorzystaniem graficznego rodowiska systemw Windows.

Obszar roboczy
Mathcad uywa standardowego interfejsu Windows (zob. rysunek powyej), dlatego w niniejszym
kursie pominiemy oczywiste elementy klikologii i klawiszologii stosowanej, a skupimy si na
charakterystycznych dla Mathcada operacjach edycyjnych. Naszym gwnym celem jest zapoznanie
si z ogromnymi moliwociami pakietu i zrozumienie specyfiki oblicze numerycznych (np.
rde powstawania bdw numerycznych).
Opracowa: Tomasz Sok, OMK, stycze 2001

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

2/8

Jak wida na przedstawionym rysunku, okno robocze Mathcada zawiera oprcz menu gwnego
rne paski narzdzi, ktre podobnie jak w aplikacjach MS-Office mona dowolnie rozmieszcza na
pulpicie. Korzystanie z tych narzdzi odbywa si w standardowy sposb, to jest poprzez kliknicie
mysz lub zastosowanie odpowiedniego skrtu z klawiatury. Mathcad stosuje specyficzny sposb
edycji wyrae matematycznych, podobny do uywanego w programie Word edytora rwna tu
rwnie operujemy tzw. kursorem dwuwymiarowym, ktry oprcz punktu wstawiania pokazuje
zakres aktywnego argumentu (szczegy podane zostan w przykadach).
Regiony
Wszystkie dane (wzory, wyniki, wykresy) s przechowywane w prostoktnych polach zwanych
regionami. W odrnieniu od komrek Excela mog one zajmowa dowoln pozycj na arkuszu
roboczym. Regiony przeznaczone s przede wszystkim do przechowywania wzorw matematycznych ale mog rwnie zawiera zwyky tekst (komentarze itp.), grafik (np. wykresy funkcji)
oraz obiekty osadzone tworzone przez inne aplikacje Windows.
Naley wspomnie, e sposb rozmieszczenia regionw ma wpyw na kolejno wykonywanych
operacji i widzialno definiowanych przez uytkownika zmiennych, powinien wic by
dopasowany do realizowanego algorytmu obliczeniowego. Mathcad przelicza kolejne regiony w
naturalny sposb, poczwszy od lewego grnego rogu idc w prawo i w d. (Wyjtkiem od tej
zasady s tzw. zmienne globalne, o ktrych dowiemy si z przykadw).

2. Uwagi dotyczce wicze w pracowniach OMK


Wszystkie przykady prezentowane na wiczeniach oraz materiay pomocnicze s dostpne w
postaci elektronicznej jako pliki Mathcada (*.mcd) w katalogu K:\bufor\mathcad. Dodatkowe
materiay pomocnicze (przygotowane przez Piotra Knyziaka) znajduj si w podkatalogu ...\pk.
Prosz pamita aby nie otwiera plikw bezporednio z dysku K:, gdy moe to zablokowa
dostp innym uytkownikom. Przed otwarciem danego pliku prosz zrobi jego kopi na dysku I:
lub w C:\Temp i ewentualnie utworzy odpowiedni skrt na pulpicie. (Jeeli mamy duo miejsca na
dysku I: to najwygodniej skopiowa tam cay katalog ...\mathcad).

3. Informacje podstawowe przegld


Punkt niniejszy stanowi przegld operatorw, klawiszy funkcyjnych i narzdzi stosowanych w
Mathcadzie. Pomylany zosta jako maa ciga pomocna przy realizacji przykadw prezentowanych na wiczeniach. Zanim zadasz pytanie prowadzcemu zajcia zajrzyj tutaj i sprbuj
samodzielnie znale odpowied. Pamitaj, e podane tu informacje s wybircze, gdy maj
jedynie uatwi pocztki pracy z Mathcadem. Szczegowe i peniejsze informacje naley szuka w
systemie pomocy Resource Center. Zamiast mudnego czytania tego punktu zacznij po prostu
prac z Mathcadem i naucz si efektywnie posugiwa wbudowanym systemem pomocy.
Podstawowe operatory
Wykaz stosowanych w Mathcadzie operatorw i odpowiadajcych im klawiszy funkcyjnych
przedstawiono w zaczniku 1. Wikszo podanych tam skrtw klawiaturowych nie trzeba
pamita gdy mona je zastpi klikniciem odpowiedniej ikonki z paskw narzdziowych lub z
menu gwnego. Operowanie myszk jest jednak wolniejsze i czsto mniej wygodne, dlatego warto
chocia pobienie zapozna si z przedstawion tabel i zapamita kilka kluczowych skrtw
klawiaturowych. Przegld pozostaych klawiszy funkcyjnych mona znale w systemie pomocy
Resource Center (haso: keyboard help).

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

3/8

Wybrane funkcje wbudowane


System Mathcad dysponuje ogromn liczb wbudowanych funkcji matematycznych, takich jak:
funkcje trygonometryczne,
sin, cos, tan, cot
wykadnicze
exp, log, ln
wektorowe,
max, min, matrix, diag, rows, cols
statystyczne,
normal, gamma.
Istniej ponadto funkcje-procedury dedykowane do rozwizywania konkretnych zagadnie. Ich
uywanie jest ju trudniejsze i wymaga pewnej wiedzy z metod numerycznych, jednak im wanie
naley powici wicej czasu aby mc w peni korzysta z potencjau obliczeniowego Mathcada.
Na pocztek podajemy tylko dwa przykady:
lsolve(A, v) rozwizywanie ukadu rwna liniowych,
find(x1, x2, ...) poszukiwanie rozwizania rwna nieliniowych.
Predefiniowane zmienne globalne
= 3.14159...
e = 2.71828...
ORIGIN = 0 definiuje pocztkowy indeks pierwszego elementu wektorw i macierzy
TOL = 10-3 dopuszczalny bd wzgldny przy obliczaniu caek, rozwizywaniu rwna, itp.
Definiowanie wasnych zmiennych i funkcji
Kluczow rol w obliczeniach prowadzonych w Mathcadzie odgrywa moliwo definiowania
wasnych zmiennych i funkcji. Raz zdefiniowan zmienn lub funkcj mona uywa wielokrotnie
upraszczajc i zwikszajc przejrzysto oblicze. Zmienne (lub funkcje) mog mie zasig lokalny
lub globalny. Zmienne lokalne widziane s na prawo i poniej definicji, natomiast zmienne
globalne widziane s w caym arkuszu niezalenie od miejsca ich definicji. Definicja zmiennej
lokalnej ma posta:
nazwa_zmiennej_lokalnej := warto (lub oglniej - wyraenie),
a zmiennej globalnej:
nazwa_zmiennej_globalnej warto.
Operatory := i uzyskujemy poprzez wpisanie z klawiatury odpowiednio dwukropka : lub
tyldy ~ Mathcad automatycznie przeksztaca wpisane znaki do postaci wywietlanej powyej.
Wartoci zmiennych lokalnych mona zmienia w trakcie oblicze zmienna moe przechowywa
rne wartoci w kolejnych etapach oblicze nowa definicja niszczy star.
Uwaga: Mathcad rozrnia wielkie i mae litery a nawet rodzaj zastosowanej czcionki. Na przykad
zmienne: abc, ABC oraz abc oznaczaj trzy rne wielkoci.
Obliczenia symboliczne kontra numeryczne
Mathcad dysponuje dwoma niezalenymi mechanizmami przetwarzania danych:
obliczenia numeryczne stosowane w typowych zagadnieniach inynierskich, gdzie
gwnym celem jest znalezienie rozwizania w postaci konkretnych wartoci liczbowych,
wyraenie = wynik w postaci liczby
(klaw. =)
obliczenia symboliczne stosowane przede wszystkim w analizie matematycznej, w ktrej (o
ile to moliwe) staramy si uzyska rozwizanie w postaci zwizego wzoru matematycznego
wyraenie wynik w postaci wzoru
(klaw. Ctrl+. lub Shift+Ctrl+.)

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

4/8

W wielu przypadkach moemy stosowa obydwie metody zamiennie lub rwnolegle, jednak
istniej klasy zagadnie do rozwizania ktrych prowadzi tylko jedna z nich. Na przykad pochodne
lub caki nieoznaczone obliczamy w sposb symboliczny, podczas gdy rozwizanie rwnania
przestpnego moemy (w oglnym przypadku) przeprowadzi jedynie na drodze numerycznej.
Warto zauway, e obliczenia symboliczne pozwalaj na lepsz ocen jakociow wynikw, ale s
kosztowne i nie zawsze moliwe do przeprowadzenia.
Jednostki miar
Jedn z wyrniajcych cech Mathcada jest automatyczne przeliczanie rnych jednostek miar.
Mathcad rozpoznaje systemy miar m.in.: SI (m, s, kg,...), CGI (cm, sec, gm,...), US (ft, sec, lb,...).
Jednostk miary dodajemy bezporednio po liczbie (lub wyraeniu) z uyciem lub bez operatora
mnoenia (szczegy podane bd w przykadach). Moemy definiowa wasne jednostki miar
jako pochodne od miar pierwotnych. Wykaz predefiniowanych miar i odpowiadajcych im skrtw
znale mona w Resource Center (haso: units and dimensions).
Liczby zespolone
Mathcad stosuje powszechn notacj liczb zespolonych: a + bi, lub a + bj. Liter i lub j
naley poda podobnie jak jednostk miary zaraz po liczbie (lub wyraeniu), jednak nie mona ich
stosowa oddzielnie, tzn. litera i (lub j) musi by poprzedzona wyraeniem, w szczeglnym
przypadku liczb urojon i zapisujemy jako 1i. Mathcad automatycznie rozpoznaje zespolone
argumenty w operatorach i funkcjach oraz stosuje zespolone odpowiedniki tych funkcji.
Zmienne zakresowe obliczenia iteracyjne
Szczeglnym typem zmiennych w Mathcadzie s zmienne zakresowe od..do, suce przede
wszystkim do oblicze cyklicznych lub iteracyjnych. Typowym ich zastosowaniem jest tablicowanie wartoci funkcji lub obliczanie sum szeregw. Maj rwnie zastosowanie w rnego
rodzaju operacjach macierzowych. Zmienne zakresowe definiujemy w postaci:
x := x1, x2 .. x3

(zamiast dwch kropek .. uywamy rednika ;)

gdzie x jest nazw definiowanej zmiennej, x1 i x3 oznaczaj pocztek i koniec zakresu, a x2


(opcjonalne) okrela w sposb poredni przyrost kolejnych elementw cigu. Na przykad do
stablicowania funkcji f(x) w przedziale od 1 do 5 co 0.2 wygodnie jest zdefiniowa nastpujc
zmienn zakresow:
x := 1, 1.2 .. 5.
Po wpisaniu formuy f(x) = Mathcad poda wszystkie wyniki (dla kolejnych x) w postaci tablicy.
Wektory i macierze
Wiele zagadnie matematycznych zapisa mona w zwartej notacji macierzowej. Mathcad
umoliwia definiowanie wektorw i macierzy na wiele rnych sposobw. Typowe operacje
algebraiczne jak dodawanie czy mnoenie macierzy zapisujemy w naturalny sposb, korzystajc ze
standardowych operatorw +, -, *, itd. Jednak istnieje wiele specyficznych operatorw majcych
zastosowanie jedynie dla zmiennych wektorowych lub macierzowych. Najwaniejsze z nich zostay
przedstawione w zaczniku 1, w sekcji operacje macierzowe. Szczegowe informacje dotyczce
problematyki notacji macierzowej w Mathcadzie zostan pokazane w przykadach.
Uwaga: Domylnie, pocztkowy indeks wektorw i macierzy w Mathcadzie zaczyna si od 0 a nie
od 1, mona go zmieni poprzez przedefiniowanie wbudowanej zmiennej globalnej ORIGIN. Aby
pocztkowe indeksy wektorw i macierzy zaczynay si od 1 naley na pocztku dokumentu wpisa
nastpujc definicj: ORIGIN := 1 lub zmieni warto tej zmiennej w menu Math/Options.

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

Wykresy funkcji
Wykresy w Mathcadzie tworzymy z menu
Insert/Graph lub z paska narzdziowego Graph.
Na jednym wykresie mona przedstawi kilka
funkcji oraz dodawa punkty kontrolne lub
asymptoty (rys. obok). Kolejne funkcje dodajemy
poprzez wpisanie przecinka w polu opisu funkcji,
mog by one zalene od jednej wsplnej zmiennej
lub kada z funkcji moe mie swj niezaleny
argument. Formatowanie wykresu odbywa si po
jego podwjnym klikniciu i wybraniu odpowiednich opcji z okienka dialogowego.

5/8

2
2

tan( x)
sin( x)

cos( x)
2

Pola tekstowe
Pola tekstowe su do dokumentowania prowadzonych oblicze (komentarze, objanienia, itp.).
Domylnie kady nowo tworzony region zawiera rwnanie, jednak po wpisaniu pierwszego wyrazu
i spacji automatycznie zmienia si w region tekstowy. Pewniejszym sposobem jest zastosowanie
cudzysowu [] na pocztku wpisywanego tekstu jest to sygna dla Mathcada, e chcemy
wpisywa tekst a nie wzr. Teksty moemy formatowa jak w zwykych edytorach tekstu lub
porednio poprzez zastosowanie styli (podobnie jak w Wordzie).
Formatowanie danych i wynikw
Formatowanie rwna i wynikw uzyskujemy z menu Format/Equation i Format/Result. Za
pomoc tych funkcji moemy ustawi rodzaj i wielko czcionki lub ilo cyfr wywietlanych w
wynikach.
Pozycjonowanie regionw
Przejrzysto tworzonej w Mathcadzie dokumentacji uzyskamy poprzez waciwe rozmieszczenie
regionw, tak aby nie zachodziy na siebie i byy odpowiednio wyrwnane. Pomocne w tym celu s
funkcje z menu Format/Separate_Regions i Format/Align_Regions.
Tematy pominite w niniejszym opracowaniu
W niniejszym przegldzie nie ma miejsca na prezentacj innych funkcji Mathcada. Pominite
zostay takie tematy jak osadzanie obiektw i dynamiczna wymiana danych czy wsppraca z
pakietami pomocniczymi AxumLE i SmartSketch. Zainteresowanych odsyamy jak zwykle do
Resource Center.

4. Przykady demonstracyjne
W punkcie tym przedstawiamy kilka podstawowych przykadw pokazujcych jak wykona
konkretne zadanie w Mathcadzie. Cz z nich opatrzona zostaa komentarzem krok po kroku,
uatwiajcym zrozumienie jak wprowadza dane z klawiatury (lub za pomoc myszki).
Inteligentny kalkulator
Mathcad mona uywa podobnie do zaawansowanego kalkulatora matematycznego (jak w poniszym przykadzie). Warto zwrci uwag na rnice w numerycznym (=) i symbolicznym ()

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

6/8

obliczaniu wyrae. Podczas edycji wzorw bardzo przydatnym klawiszem jest spacja, ktra
umoliwia atwe grupowanie pl przed zastosowaniem kolejnego operatora w razie potrzeby
Mathcad sam generuje odpowiednie nawiasy (zob. opis klawiszy we wzorze drugim).
wzr

klawiatura

1 + 2 3 = 7

1, +, 2, *, 3, =

( 1 + 2) 3 = 9

1, +, 2, spacja, *, 3, =

1 1
1
+ +
= 0.5
6 4 12
1 1
1
1
+ +

6 4 12
2

Kolejne znaki oddzielono


przecinkami ich nie wpisujemy !!!

1, /, 6, spacja, +, 1, /, 4, spacja, +, 1, /, 12, =


1, /, 6, spacja, +, 1, /, 4, spacja, +, 1, /, 12, Ctrl+.

6 2

sin

sin(, Ctrl+Shift+P, /, 6, ), Ctrl+.

Definiowanie zmiennych i funkcji, proste obliczenia


wzr

klawiatura

a := 1

b := 5

c := 6

a, : dwukropek, 1

a + b = 4

a, +, b, =

a + b c = 29

a, +, b, *, c, =

(itd))

f ( x) := a x + b x + c

f(x), : dwukropek, a, *, x, ^, 2, spacja, +, b, *, x, +, c

f ( 1) = 2

f(1)=

f ( 0) = 6

Rozwizanie rwnania kwadratowego f(x) = 0


wzr

klawiatura
2

:= b 4a c

=1

D, Ctrl+G, :, b^2, spacja, -4a*c

x1 :=

b
2a

x1 = 2

x1, :, -, b, -, \, D, Ctrl+G, spacja, spacja, /, 2a, x1, =

x2 :=

b +
2a

x2 = 3

jak wyej

Istniej wygodniejsze i mniej pracochonne sposoby rozwizywania rwna zamiast liczy


pierwiastki na piechot mona zleci to zadanie Mathcadowi (w wielu przypadkach wykona je
lepiej od nas!). Tematyka ta omwiona zostanie bardziej szczegowo na wiczeniach, a poniej
przedstawiamy jeden z prostszych sposobw:
wzr
f ( x)

klawiatura

2
0 solve, x
3

f(x), Ctrl+=, 0, Ctrl+Shift+., solve, przecinek, x, Enter

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

7/8

Tworzenie wykresu funkcji


Poniej opisano sposb tworzenia i formatowania wykresu. Wykorzystano wasn funkcj f(x)
zdefiniowan w poprzednim przykadzie. Analogicznie tworzymy wykresy innych funkcji.
wykres

opis czynnoci
1. z klawiaturyShift+@ lub myszk menu
Insert/Graph/X-Y Plot
2. w pole opisu funkcji wpisa
f(x)
3. w pole argumentu wpisax
4. w polach zakresu argumentu poda1 i 4
5. sformatowa wykres przez podwjne kliknicie
i wybranie odpowiednich opcji np.:
X-Y Axes / Axes Style / Crossed

2
1
f ( x)
1

1
x

Jednostki miar
stosowanie miar

klawiatura

1km + 20m + 34cm = 1020.34 m

1, km, +, 20, m, +, 34, cm, =

1ft = 30.48 cm

1, ft, =, cm (w polu jednostki wyniku)

przykad:Na ciao o pewnej masie dziaa sia F = 20kN. Oblicz


jego mas jeeli wiadomo, e przyspieszenie wynosi a = 10m/s2.
definicja wasnej jadnostki miar

kN := 1000N
F := 20kN
m :=

a := 10

F
a

Zmienne zakresowe

m
2

m = 2000 kg

(przykad tablicowania funkcji)

wzr

klawiatura

f ( x) := ( x 2) ( x 3)
x := 1 , 1.5 .. 4

f(x), :, (x-2), (x-3)


2
0.75
0

f ( x) =

-0.25

x, :, 1, przecinek, 1.5, ;rednik, 4


f(x), =, (plus myszka wyrwnanie - Center)

0
0.75
2

Inne przykady
Przykady omwione powyej znajduj si w pliku mcad_1.mcd. Pozostae przykady (dotyczce
operacji macierzowych, rozwizywania rwna i przeksztace symbolicznych) naley szuka w
kolejnych plikach wiczeniowych od mcad_2.mcd do mcad_5.mcd.

MATHCAD 2000 ciga do wicze z podstaw informatyki

Litery greckie,
klaw. edycyjne

Operatory
macierzowe

Pochodne, caki, granice

Operatory
logiczne

Operatory arytmetyczne

Definicja i
obliczanie

Zacznik 1:

Podstawowe operatory Mathcada


Klawisz

Operacja

: dwukropek
~ tylda
=
Ctrl+. kropka
Ctrl+Shift+.
+
*
/
Ctrl+/
Ctrl+Enter
^
(, ), apostrof
\
Ctrl+\
|
"
!
<
>
Ctrl+9
Ctrl+0
Ctrl+=
Ctrl+3
?
Ctrl+?
&
Ctrl+I
Ctrl+L
Ctrl+A
Ctrl+B
$
Ctrl+4
Ctrl+Shift+4
#
Ctrl+Shift+3
, przecinek
; rednik
. kropka
[
Ctrl+8
Ctrl+1
Ctrl+6
^-1
Ctrl+- minus
Znak + Ctrl+G
Ctrl+Shift+P
Ctrl+Shift+Z
Insert
Spacja
Tab, Shift+Tab
Ctrl+D

:= definicja zmiennej lub funkcji lokalnej


definicja globalna
numeryczne obliczenie wyraenia
symboliczne obliczenie wyraenia
symboliczne obliczanie z kluczem
dodawanie
odejmowanie lub negacja
mnoenie
dzielenie
dzielenie w wierszu
dodawanie z przeniesieniem do nastpnego wiersza
potgowanie
nawiasy: (lewy, )prawy, dwustronny-automatyczny
pierwiastek kwadratowy
pierwiastek dowolnego stopnia
warto bezwzgldna lub wyznacznik macierzy
liczba sprzona zespolona
silnia (n!)
mniejszy
wikszy
mniejszy lub rwny
wikszy lub rwny
rwny
nie rwny
pochodna pierwszego rzdu
pochodna dowolnego rzdu
caka oznaczona
caka nieoznaczona
granica dwustronna
granica prawostronna
granica lewostronna
suma po zmiennej iteracyjnej
suma elementw wektora
suma od..do
iloczyn po zmiennej iteracyjnej
iloczyn od..do
oddzielanie argumentw funkcji lub elementw wektora
definicja zakresu (zmiennej iteracyjnej)
separator liczb dziesitnych lub indeks dolny ozdobny (zwyky)
indeks elementu wektora
iloczyn wektorowy
transpozycja wektora lub macierzy
kolumna macierzy
macierz odwrotna
operator wektoryzacji oblicze
litery greckie (alfa, beta, ...)
liczba pi
znak nieskoczonoci
przeczenie punktu wstawiania (pocztek-koniec)
poszerzenie aktywnego wyraenia
aktywacja kolejnego lub poprzedniego pola
usunicie aktywnego regionu

8/8

You might also like