1. Co to jest antropologia.

Antropologia to nauka o czowieku, to nauka badajca czowieka jako podoe

biologiczne zjawisk spoecznych oraz bada skutki tych zjawisk przejawiajce si u
czowieka i caej ludzkiej populacji.
Antropologi dzielimy na:
-antropologi fizyczn

antropologia filogenetyczna zajmujca si pochodzeniem naszego gatunku,
ewolucj czowieka, rozwojem rodowym czowieka,

antropologia ontogenetyczna bada rozwj osobniczy czowieka,

antropologia populacyjna bada zrnicowanie wewntrzgatunkowe,
uwarunkowania zmiennoci, histori i stan obecny,

antropologia stosowana to antropologia kliniczna, sportowa, kryminalna,
ergonomia.
antropologi kulturow.
Antropologia
Antropometria

Biometria
(zesp metod matematycznych potrzebnych
do opracowania zgromadzonych materiaw pomiarowych)

waciwa (pomiar ciaa)

ywy osobnik
Cefalometria (pomiar gowy)
Somatometria (pomiar ciaa)
Szkielet
Kariometria (pomiar czaszki)
Osteometria (pomiar koci szkieletu
pozaczaszk.)

antroposkopia (opis ciaa)

Cefaloskopia (opis gowy)
Soma toskopia (opis ciaa)
Karioskopia (opis czaszki)
Osteoskopia (opis koci szkieletu
pozaczaszk.)

Linie ciaa
Biegnie w rodku ciaa po przedniej powierzchni od wierzchoka gowy
przez mostek, spojenie onowe do podstawy.
Linia rodkowa tylna
Biegnie na tylnej powierzchni ciaa od wierzchoka gowy przez rodek
wyrostkw kolczystych krgw do podstawy.
Linia pachowa rodkowa Biegnie pionowo w d od najwyszego zagbienia dou pachowego.
Linia ppkowa
Biegnie przez rodkowy punkt ppkowy rwnolegle do podstawy.
Osie ciaa
O gwna (pionowa, poduna) Od szczytu gowy do podstawy
O poprzeczna (pozioma)
Prostopadle do osi pionowej biegnie od prawej do lewej strony ciaa
O strzakowa
Prostopadle do pionowej i poprzecznej, kierunek przednio tylny
Paszczyzny ciaa
Paszczyzna strzakowa
Przez o podun ciaa
Paszczyzna czoowa gwna Prostopadle do paszczyzny strzakowej przez o podun
Paszczyzna poprzeczna
Prostopadle do paszczyzny strzakowej
Paszczyzna Frankfurca
Przez dolne brzegi oczodou i grny brzeg guzka ucha, rwnolegle do
podstawy
Linia rodkowa przednia

2. Punkty symbole, nazwy i definicje.

Punkt antropometryczny to cile okrelone miejsce na kocu lub czowieku ywym.

GOWA
- glabella (g) - punkt lecy w miejscu najbardziej wysunitym ku przodowi
koci czoowej midzy ukami brwiowymi nad nasad nosa w linii rodkowej
przedniej, suy do pomiaru dugoci gowy,
- opisthocranion (op) punkt lecy w miejscu najdalej wysunitym ku tyowi
czaszki na koci potylicznej w linii rodkowej tylnej, suy do pomiaru
dugoci gowy,
- euryon (eu) ley najbardziej bocznie na czaszce od linii rodkowej ciaa, jest
parzysty, suy do pomiaru szerokoci gowy,
- zygion (zy) ley najbardziej bocznie na uku jarzmowym od linii rodkowej
ciaa, suy do pomiaru szerokoci twarzy, jest parzysty,
- nasion (n) ley w miejscu poczenia obu koci nosowych z koci czoow
w linii rodkowej przedniej, suy do pomiaru dugoci nosa i twarzy,
- gnathion (gn) ley najniej na dolnym brzegu uchwy w linii rodkowej
przedniej, suy do pomiaru dugoci twarzy,
- subnasale (sn) ley na zaamaniu linii podstawy nosa i powierzchni wargi
grnej w linii rodkowej przedniej, suy do pomiaru dugoci nosa,
- alare (al) ley najbardziej bocznie na skrzydekach nosa, suy do pomiaru
szerokoci nosa, jest parzysty,
- vertex (v) najwyej pooony punkt na czaszce, ktra ustawiona jest w
paszczynie francfurckiej,
- besis (b) podoe, podstawa.
Pomiary gowy:
g op dugo gowy,
eu eu szeroko gowy,
n gn dugo twarzy,
zy zy szeroko twarzy,
n sn dugo nosa,
al al szeroko nosa,
B v wysoko ciaa.
TUW
- acromion (a) ley na najbardziej wysunitym brzegu wyrostka barkowego
opatki, jest parzysty, suy do pomiaru szerokoci barkw,
- suprasternale (sst) ley na grnym brzegu wcicia jarzmowego rkojeci
mostka w linii rodkowej przedniej, suy do pomiaru dugoci tuowia,
- symphysion (sy) ley na grnym brzegu spojenia onowego w linii
rodkowej przedniej, suy do pomiaru dugoci tuowia,
- xiphoidale (xi) ley na przedniej powierzchni mostka w miejscu poczenia
jego trzonu z wyrostkiem mieczykowatym w linii rodkowej przedniej, suy
do pomiaru gbokoci klatki piersiowej,
- thoracospinale (ths) ley na wyrostku kolczystym krgu piersiowego na
wysokoci punktu Xi, suy do pomiaru gbokoci klatki piersiowej,
- thoracolaterale (thi) ley na bocznej powierzchni eber na bocznej cianie
tuowia w paszczynie poziomej przechodzcej przez punkt Xi, jest parzysty,
suy do pomiaru szerokoci klatki piersiowej,
- iliocristale (ic) ley najbardziej bocznie na brzegu grzebienia koci
miedniczej, suy do pomiaru szerokoci bioder,
- iliospinale (is) ley na kolcu biodrowym przednim grnym, suy do
pomiaru szerokoci miednicy,

- omphalion (om) rodkowy punkt ppka.

Pomiary tuowia:
a a szeroko barkw,
xi ths gboko klatki piersiowej,
thi thi szeroko klatki piersiowej,
sst sy dugo tuowia,
ic ic szeroko bioder,
is is szeroko miednicy.
KOCZYNA GRNA
- acromion (a),
- radiale (r) ley na grnym brzegu gwki koci promieniowej przy luno
opuszczonej koczynie wzdu tuowia w pozycji nawrcenia, suy do
pomiaru dugoci ramion i przedramienia,
- stylion (sty) ley na szczycie wyrostka rylcowatego koci promieniowej,
suy do pomiaru dugoci przedramienia, rki oraz doni z nadgarstkiem,
- dactylion (da) to punkt lecy na najdalszych kocach palcw, suy do
pomiaru dugoci rki, palcw,
- phalangion (ph) to kocowy punkt bliszej gwki na grzbietowej stronie 1
paliczka palcw, suy do pomiaru dugoci palcw, doni,
- metacarpale radiale (mr) najbardziej bocznie pooony punkt na
powierzchni bocznej doni na wysokoci staww rdrcznopalcowych po
stronie promieniowej, suy do pomiaru szerokoci doni,
- metacarpale ulnare (mu) najbardziej bocznie pooony punkt na
powierzchni bocznej doni na wysokoci staww rdrcznopalcowych po
stronie okciowej, suy do pomiaru szerokoci doni,
Pomiary koczyny grnej:
a da dugo koczyny grnej,
a r dugo ramienia,
r sty dugo przedramienia,
sty da dugo rki,
sty ph dugo palcw,
mr mu szeroko doni.
KOCZYNA DOLNA
- symphysion (sy),
- trochanterion (tro) ley na najwyszym brzegu krtarza wielkiego koci
udowej, suy do pomiaru szerokoci bioder, dugoci koczyny dolnej,
dugoci podudzia,
- tibiale (ti) ley na grnym brzegu przyrodkowego kykcia koci
piszczelowej, suy do pomiaru uda i podudzia,
- malleolare internum (mli) ley na dolnym brzegu wyrostka koci
piszczelowej (kostka przyrodkowa), suy do pomiaru dugoci podudzia,
- metatarsale tibiale (mtt) ley na przyrodkowym brzegu stopy w miejscu
odpowiadajcym poczeniu koci rdstopia i palcw tzn. na granicy dolnej
gwki koci rdstopia i pierwszego paliczka palucha, suy do pomiaru
szerokoci stopy,
- metatarsale fibulare (mtf) ley na bocznym brzegu stopy w miejscu
odpowiadajcym poczeniu rdstopia i palcw tzn. na granicy dolnej gwki

koci rdstopia i pierwszego paliczka pitego palca, suy do pomiaru

szerokoci stopy,
- akropodion (ap) najbardziej wysunity ku przodowi punkt stopy paluch albo
drugi palec, suy do pomiaru dugoci stopy,
- pternion (pte) najbardziej ku tyowi wysunity punkt stopy (guz pitowy),
suzy do pomiaru dugoci stopy.
Pomiary koczyny dolnej:
B sy dugo koczyny dolnej,
sy ti dugo uda,
ti mli dugo podudzia,
ap pte dugo stopy,
mtt mtf szeroko stopy.

Instrumenty pomiarowe:
- antropometr do pomiaru wysokoci ciaa, zasig 210 cm,
- cyrkiel kabkowy duy do 50 cm, do pomiaru szerokoci ciaa,
- cyrkiel kabkowy may do 30 cm, do pomiaru np. gowy,
- cyrkiel liniowy do pomiaru szerokoci okcia, kolana, d. nosa, szerokoci nosa,
- tama antropometryczna do pomiaru obwodw ciaa,
- kaliper (fadomierz) do pomiaru gruboci fadw skrno-tuszczowych,
Wymiary wykonujemy po lewej stronie ciaa, bez obuwia.
Wskanik antropologiczny to stosunek wielkoci dwch lub wicej cech np. masy ciaa do
wysokoci. Informuje o ksztacie okrelonej czci ciaa, o wzajemnych proporcjach rnych jego
odcinkw i stopnia otuszczenia czy te odywienia, ruchomoci klatki piersiowej.

3. Typologia 4 typologie opisz jedn.

To usystematyzowanie rozmaitych rodzajw i typw budowy ciaa ludzkiego pod
wzgldem podobiestwa i rnic poszczeglnych cech.
Typologia I (wg Siganda).
a) typ trawienny:
- szeroka twarz,
- szeroka klatka piersiowa o rozwartym kcie Charpyego,
- wysoko pooony ppek.
b) typ oddechowy:
- wyduona twarz,
- silnie rozwinity odcinek zwizany z ukadem oddechowym,
- dugie koczyny i klatka piersiowa,
- ostry kt Charpyego,
- nisko pooony ppek.
c) typ miniowy:
- prostoktna twarz,
- rwnomierna proporcje tuowia w stosunku do koczyn,
- silnie rozwinita klatka piersiowa,
- silnie rozwinite minie.
d) typ mzgowy:
- silni rozwj czci mzgowej,
- smuka sylwetka ciaa,

sabe uminienie,
dugie koczyny,
ostry kt Charpyego.

Typologia II (wg Kretschmera).

a) typ atletyczny (migrena, epilepsja):
- silna budowa ciaa,
- silny rozwj koca i mini,
- dugie koczyny o szerokich doniach i stopach,
- szeroka twarz i szyja,
- silnie wysklepiona klatka piersiowa,
- kt Charpyego okoo 90o,
- szerokie barki, wska miednica.
b) typ pikniczny (cukrzyca, miadyca):
- drobny szkielet,
- sabo rozwinite minie,
- tendencja do odkadania tkanki tuszczowej,
- szerokie barki i miednica,
- szeroka twarz, krtka szyja,
- kt Charpyego powyszej 90o,
- przewaga wymiarw szerokociowych nad dugociowymi.
c) typ leptosomatyczny:
- smuka budowa ciaa, maa masa,
- przewaga wymiarw dugociowych nad szerokociowymi,
- kt Charpyego ostry,
- wskie barki i miednica,
- wska twarz, duga szyja,
- paska klatka piersiowa.
Typologia III (wg Sheldona skala od 1-7).
a) endomorfia ocenia otuszczenie ciaa,
Endomorf silny rozwj narzdw trawiennych, due otuszczenie ciaa, krtki kark i
gowa, silna klatka piersiowa, duy brzuch.
b) ektomorfia ocenia smuko budowy,
Ektomorf delikatna budowa ciaa, silny rozwj ukadu nerwowego i skry, duy
stosunek powierzchni do masy ciaa, duga twarz, wskie barki i wskie biodra.
c) mezomorfia ocenia tgo,
Mezomorf kanciasta i masywna budowa ciaa, silny rozwj mini, dobrze
wyksztacony szkielet, przewaga klatki piersiowej nad brzuchem, dugie koczyny,
szerokie biodra.
Typologia IV (wg Wankego).
a) typ J.
- saba budowa ciaa,
- dugi tuw,
- wskie barki,
- rednio szeroka miednica,
- paska klatka piersiowa,
- maa masa ciaa w stosunku do wysokoci,
kobieta: gboka klatka piersiowa, wska miednica.

b) typ A.
- dugi tuw,
- wskie barki,
- szeroka miednica,
- beczkowata klatka piersiowa,
- dua masa ciaa do wysokoci,
kobieta: gboka klatka piersiowa.
c) typ V.
- krtki tuw,
- szerokie barki,
- wska miednica,
- paska klatka piersiowa,
- dua masa do wysokoci,
kobieta: maa masa do wysokoci.
d) typ H.
- krtki tuw,
- szerokie barki i miednica,
- beczkowata klatka piersiowa,
- rednia masa ciaa,
kobieta: gboka klatka piersiowa, maa masa ciaa.
4. Wymie sposoby oceny stanu odywienia (5 sposobw).
a) ocena opisowa:
- odywienie bdb (otyo) duy pokad tuszczu, fady tuszczowe na szyi i
brzuchu, przewenia w okolicy staww, doki okciowe i na stawach
rdrcznopalcowych,
- odywienie dobre wygadzenie skry, znaczna grubo fadw tuszczowych
na brzuchu i na koczynach,
- odywienie mierne brak cech otuszczenia, bark cech wychudzenia,
- odywienie sabe wyranie zarysowane ebra, obojczyk, opatki, koci
twarzowe uwypuklone,
- odywienie niedostateczne koci wystaj spod skry, wyranie zarysowane
wszystkie wyrostki kostne.
b)
-

ocena za pomoc wskanikw:

Queteleta,
Bornharda,
Broca-Brygsha,
Oedera,
WHR,
BMI.

c) ocena za pomoc norm gruboci fadw skrno-tuszczowych (brzuch, pod

opatk).
d) ocena za pomoc wzorw:
nadwaga (%) = [(masa ciaa ciar naleny)/ciar naleny]*100
25% nadwagi otyo miernego stopnia,
50% nadwagi otyo znacznego stopnia,

e)
-

100% nadwagi otyo olbrzymia.

Typologie somatyczne:
Kretschmera,
Wankego,
Sheldona,
Sigand.

5. Wymie metody wyznaczania komponentw ciaa (bezporednie, porednie).

Metody bezporednie:
a) Metoda anatomiczna wyrnia:
- skr, tuszcz, narzdy wewntrzne, tkank nerwow, minie, koci,
metoda pracy: sekcja zwok.
b) Metoda chemiczna wyrnia:
- tuszcz, wod w caoci, biaka, gwne skadniki mineralne,
metody pracy: sekcja zwok.
Metody porednie:
a) Metoda chydrometryczna wyrnia:
- wod cakowit, wod wewntrz i zewntrzkomrkow,
b) Metoda hydrolityczna porednio ocenia si ilo tuszczu, wody i ciaa
beztuszczowego na podstawie pomiaru rozcieczonego izotopu K42.
c) Metoda radiometryczna porednio ocenia si udzia poszczeglnych
komponentw na podstawie zawartoci potasu przy wykorzystaniu
rozcieczonego w organizmie izotopu K40.
d) Metoda desytometryczna wykorzystuje gsto ciaa (masa ciaa i objto)
do oznaczenia tuszczu i masy ciaa szczupego.
e) Metoda rentgenometryczna pomiar gruboci warstwy tuszczowej, koci lub
mini na rentgenogramach.
f) Metoda somatometryczna na podstawie pomiaru wysokoci i masy ciaa,
gruboci fadw skrno tuszczowych, obwodw i rednie czci ciaa ustala
si zawarto poszczeglnych komponentw.
g) BIA bioelektryczna analiza impedancji wykorzystuje pomiar oporu
elektrycznego ciaa.
6. Przedstaw podzia rzdu naczelnych (schemat).
NACZELNE (rzd)

Lemury

Wyraki

Mapy(podrzdne)

Szerokonose

Wskonose

Zwierzoksztatne Gibonowate Czekoksztatne

Goryl

Szympans

Czowiekowate

Homo sapiens

7. Wymie ogniwa ewolucji w kolejnoci ich powstawania (opisa).

Dryopiteki grupa, ktra daa pocztek czowiekowatym.
Australopiteki:
- prowadziy naziemny, dwunony tryb ycia,
- ywiy si maymi zwierztami, ziarnem, owocami,
- posugiway si prymitywnymi narzdziami, omi, zbami, kamieniami,
- byy prognatyczne,
- wyrnia si ich dwie czci:
a) due masywne do 2 m wysokoci,
b) mae, delikatne do 1,3 m wysokoci.
Pitekantrop:
- byy istotami dwunonymi,
- od dzisiejszego czowieka rniy si ich pojemnoci puszki mzgowej,
- masywne way nadoczodoowe,
- by niski, ale silnie uminiony,
- zna ogie i umia go podtrzymywa,
- zna prymitywne narzdzia,
- datuje si owiectwo,
- wystpowaa struktura spoeczna oparta na rodzinie monogamicznej.
Czowiek neandertalski:
- szczebel przejciowy midzy pitekantropami a homosapiensem,
- pojemno mzgowa czaszki zbliona do homosapiens,
- zmniejszenie zbw policzkowych,
- prognatyzm twarzy w czci podnosowej,
- koci bardzo masywne,
- krtkie koczyny, beczkowata klatka piersiowa, masywne uminienie,
- uprawiali zbieractwo, owiectwo (polowano na ubry, mamuty)
- byli koczownikami, yli w 30 osobowych grupach,
- posugiwali si narzdziami kamiennymi,
- uywali mowy artykuowanej.
Homosapiens - czowiek mylcy, kopalny to forma kocowa fazy ewolucji
czowiekowatych.
- posiada du pojemno puszki mzgowej,
- czoo ustawione bardziej pionowo, wysokie, pozbawione waw
nadoczodoowych,
- ciesze koci pokrywowe mzgoczaszki,
- mniejszy progmatyzm twarzy, nos do dugi,
- mniejsze zby,
- wysoki,
- posugiwa si dobrze obrabianymi narzdziami.
Szczegowe zmiany ewolucyjne:
- szybko postpujca zmiana sylwetki,
- zmiana funkcji krgosupa,
a) wytwarza si podwjne esowate wygicie,
b) ko krzyowa,
c) odcinek piersiowy i ogonowy ulega skrceniu,

zmiana roli i znaczenia miednicy,

d) u zwierzt talerz biodrowy suy poczeniu koczyn dolnych z
krgosupem,
e) u czowieka talerz biodrowy dwiga ca mas narzdw,
f) miednica ulega skrceniu i poszerzeniu,
g) talerz biodrowy bardziej wklsy,
zmiany czaszki,
h) zwikszenie puszki mzgowej,
i) redukcja czci twarzowej czaszki,
j) uzbienie,
zmiana proporcji poszczeglnych czci ciaa,
k) skrcenie koczyn grnych i tuowia,
l) spaszczenie klatki piersiowej,
stopa,
m) organ marszowo podporowy,
n) palec zatraca funkcje chwytne,
o) redukcja palcw z wyjtkiem palucha,
p) wyduenie koci stpu,
q) uksztatowanie si wysklepienia stopy,
zmiany w ukadzie miniowym,
zmiany w ukadzie krenia,
r) przesunicie i uoenie ukone serca,
s) lepsze unaczynienie koczyn grnych,
t) redukcja naczy krwiononych koczyn dolnych,
u) rozwinicie ttnicy poladkowej, strzakowej, piszczelowej,
redukcja owosienia ciaa,
a) wyksztacaj si rzsy i brwi,
upoledzenie funkcji zmysowych,
a) pogorszenie wzroku, suchu, wchu,
zmiany w aktywnoci ruchowej.

Filogeneza rozwoju czowieka to kompleks procesw i przeksztace, ktre

doprowadziy do wyodrbnienia si naszych przodkw ze wiata innych zwierzt oraz
przeksztace jakim podlegali przechodzc od zwierzt przez porednie ogniwa acucha
ewolucji do dzisiejszej postaci czowieka.
Ewolucja zesp przemian przystosowujcych populacj do zmian rodowiskowych
polegajcych na stopniowych zmianach skadu genetycznego populacji.
8. Cechy typowe naczelnych.
-

stosunkowo duy mzg i silnie rozwinite kresomzgowie,

skomplikowana budowa i silnie rozwinita kora mzgowa,
na powierzchni przyrodkowej pata tylnego bruzda ostrogowa,
zamknite lub prawie zamknite od strony dou skroniowego oczodoy
skierowane ku przodowi,
palce koczyn chwytne z przeciwstawnoci palca pierwszego, zdolno do
odwracania i nawracania doni,
paznokcie przynajmniej na jednym palcu,
obojczyk wchodzi w skad obrczy barkowej,

klatka piersiowa jest spaszczona przy znacznej szerokoci,

opieranie si na caej stopie podczas ruchw lokomocyjnych,
jedna para sutek,
macica paska a oyska dyskoidalne,
ukad zbw cechuje heterodoncja.

9. Zagroenia globalne i regionalne.

10. Ontogeneza.
Inaczej rozwj osobniczy jest to proces rozwoju organizmu od momentu zapodnienia
komrki jajowej przez plemnik do kresu ycia osobniczego.
11. Rozwj podaj jego procesy (4 procesy).
Rozwj jest to proces ukierunkowanych zmian, w ktrych mona wyrni nastpujce
po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu. Wykazuje zrnicowanie si
tego obiektu pod okrelonym wzgldem. Rozwj ma charakter programowy, jeeli w jego
wyniku powstaje nowa wysza jako.
Rozwj fizyczny kompleks morfofunkcyjnych waciwoci organizmu stanowicych
miar jego fizycznych zdolnoci.
Procesy rozwoju:
a) replikacja genetyczna podwajanie si zawartych w chromosomach informacji
genetycznej w trakcie mitozy.
b) wzrost powikszanie si masy organizmu co zwizane jest z aktywnoci
metaboliczn komrek.
c) rnicowanie komrek pod wzgldem struktury i funkcji.
d) histo i organogeneza (tworzenie tkanek i organw charakteryzujcych si okrelon
funkcj).
12. Przedstaw czynniki rozwoju osobniczego.
a) Endogenne genetyczne determinatory rozwoju np. genetyczne
zdeterminowanie pci, dojrzewanie pciowe, ksztatowanie rnic
dymorficznych, ksztatowanie odpornoci biologicznej.
b) Endogenne paragenetyczne stymulatory rozwoju np. wiek rodzicw,
kolejno urodze, tryb ycia matki w okresie ciy.
c) Egzogenne modyfikatory rozwoju biogeograficzne (flora, fauna, zasoby
mineralne, skad gleby, powietrza), spoeczno-kulturowe (charakter i wielko
rodowiska, poziom wyksztacenia, standard ycia, tradycje, zwyczaje).
13. Co to jest wiek rozwojowy, wymie jego kryteria (6 kryt.).
Inaczej wiek biologiczny stopie zaawansowania w rozwoju osobnika danych cech i
waciwoci morfologicznych, fizjologicznych, motorycznych, psychicznych i
spoecznych ujmowanych na tle populacji.
Kryteria wieku rozwojowego:

a)
b)
c)
d)

wiek kostny (stopie skostnienia koci),

wiek zbowy (stopie wyrzynania si zbw),
wiek drugorzdowych cech pciowych,
wiek osignicia dojrzaoci pciowej (u dziewczt pierwsza menstruacja, u
chopcw pierwsza ejakulacja),
e) wiek cech morfologicznych (stopie zaawansowania w rozwoju somatycznym
masa, wysoko ciaa),
f) wiek cech sprawnoci fizycznych (stopie zaawansowania w rozwoju
zdolnoci motorycznej).

14. Podaj aspekty rozwoju (3 aspekty).

15. Co to jest trend sekularny.

Inaczej 100-letni jest to cig zmian fenotypowych zachodzcych stopniowo z pokolenia
na pokolenie i postpujcych w staym kierunku pomimo krtkotrwaych fuktulacji.
Zjawisko to polega na:
a) smukleniu ciaa zwikszanie si wysokoci ciaa w stosunku do masy ciaa,
b) poszerzaniu si pasa barkowego przy niewielkim zweniu bioder,
c) zmianach proporcji dugoci koczyn grnych do dolnych przy wzgldnie
staej dugoci tuowia.
Zmiany wysokoci ciaa na dekad 1,5 2 cm.
Zmiany masy ciaa na dekad 2 kg.
Przyczyny:
d) poprawa warunkw bytowych i ekonomicznych populacji,
e) poprawa warunkw yciowych,
f) poprawa warunkw higienicznych,
g) opieka lekarska, profilaktyka i ochrona zdrowia,
h) rola zmian czynnikw kulturowych, wiadomoci spoecznej,
i) zwikszanie si stopnia urbanizacji i rodowisk zamieszkania,
j) koncepcja wpywu zjawisk kosmicznych, promieniowania cieplnego, wpyw
warunkw geofizycznych,
k) trend sekularny jest wyrazem wieloletniego (100- letniego) rytmu
biologicznego, ktry wie si z cyklicznoci niektrych zjawisk
kosmicznych,
l) trend sekularny jest czynnikiem genetycznych zmian zachodzcych midzy
kolejnymi pokoleniami zamieszkujcymi dany obszar,
m) zwikszanie si heterogennoci populacji w nastpstwie przemieszczania si
ludnoci i zwikszania si promienia krzyowania.
16. Co to jest rytm biologiczny, np. dobowy, sezonowy, miesiczny.
Rytm biologiczny jest to cykliczna, regularna powtarzalno przebiegu rnych
yciowych procesw wystpujcych w organizmach rolinnych, zwierzcych i czowieka.
Podzia biorytmw ze wzgldu na przyczyny wystpowania:
a) rytmy endogenne wrodzone, wywoane bodcami pyncymi z samego
organizmu, polegajce na automatyzmie,

b) rytmy egzogenne wywoane s bodcami pyncymi z otaczajcego

rodowiska przyrodniczego oraz spoecznego.
Podzia biorytmw ze wzgldu na czsto wystpowania:
A - mikrorytmy,
B - mezorytmy,
C - makrorytmy.
Podzia biorytmw ze wzgldu na przebieg zjawiska:
- sinusoidalne,
- symetryczne niesinusoidalne,
- asymetryczne.
Rytm dobowy - cyrkalny.
Regulator rytmu wyznacza obrt Ziemi dookoa wasnej osi dawc czasu jest Soce.
Czas trwania rytmu 20-28 godzin (najczciej 24 godz.).
Rytm dobowy jest rytmem endogennym, polega jednak ksztatujcemu i modyfikujcemu
dziaaniu czynnikw rodowiskowych, tj.:
- charakter i intensywno pracy zawodowej,
- czasowego stosunku pracy do wypoczynku,
- organizacji ycia spoecznego.

godz. 3-4
godzina mierci

godz. 9-11
I szczyt przedpoudniowy

godz. 12-15

godz.16-18
II szczyt popoudn.

Rytm tygodniowy.
7-dniowa cykliczno rnych funkcji.
Jest to rytm sztuczny uksztatowany w okrelonych krgach kulturowych, jest zwizany
z organizacja pracy, wynika z podziau: 6 dni pracy, 1 dzie wypoczynku.
Tygodniowy rozkad sprawnoci fizycznej i wydolnoci:
- w II poowie tygodnia przecitnie wysza,
- w poniedziaek wydolno nisza,
- w czwartek, pitek wydolno optymalna,
- w sobot spadek wydolnoci (poziom wyszy od poniedziaku),
- w niedziel pogorszenie.
Rytm okoomiesiczny.
Rytm ksiycowy, rytm menstruacyjny (czas trwania 28 dni), rytm fizyczny (23 dni),
rytm psychiczny (28 dni), rytm intelektualny (33 dni).
Wyznacza go cykl 30 lub 15 dobowy, powtarza si 1 lub 2 razy w czasie ksiycowego
miesica.
- nasilenie aktywnoci biologicznej w zalenoci od faz ksiyca,
- cykliczno procesw rozmnaania.
Rytmy te zwizuj si w momencie urodzenia. Od dnia urodzenia liczy si ich
cykliczno.
Rytm sezonowy.

Rytm zwizany z fotoperiodycznoci ze zmianami pr roku oraz ze zmianami

temperatury i wilgotnoci powietrza.
Szczeglne znaczenie spenia promieniowanie ultrafioletowe.
- biologiczna zima od 16.11. do 15.02.
- biologiczna wiosna od 16.02. do 15.05.
- biologiczne lato od 16.05. do 15.08.
- biologiczna jesie od 16.08 do 15.11.
najwysze obnienie wydolnoci wystpuje w przedwioniu od 16.02. do 25.03.
przestrojenie organizmu:
- wzrasta podstawowa przemiana materii,
- zmienia si skad i lepko krwi,
- wystpuj zakcenia ukadu krenia,
- zwiksza si podranienie skry,
- nie jest wskazany wysiek fizyczny.
Drugie minimum wydolnoci okoo 15.10.
Najkorzystniejszy jest koniec biologicznego lata pocztek biologicznej jesieni, przeom
sierpnia i wrzenia.
Rytm wieloletni.
- abiotyczny cykliczne wystpowanie plan sonecznych, cykliczne zmiany w
promieniowaniu sonecznym, okresowe nastpstwa zmian klimatu,
- biologiczny cykliczne pojawianie si owadw i gryzoniw, cykliczne
nasilanie si niektrych chorb (grypa, grulica).
* Ciekawostka
Trend sekularny jest przykadem rytmu wieloletniego (nasilanie si fal przyrostw
ludnoci, cykl olimpijski rozwoju wynikw sportowych).
17. Co to jest akceleracja rozwoju.
Akceleracja rozwoju polega na przyspieszeniu tempa wzrastania i rozwoju organizmu,
ktre prowadzi do wczeniejszego osignicia kolejnych etapw rozwoju, czyli do
wczeniejszego osignicia kocowych wymiarw, ksztatw i funkcji organizmu.
Wspczesne dziecko jest starsze morfologicznie o okoo 3 lata od dziecka z koca XIX
wieku.
Przejawy akceleracji:
- wczeniejsze dojrzewanie (menstruacja),
- wczeniejsze zakoczenie procesu kostnego szkieletu i ksztatowanie si
ostatecznych wymiarw ciaa,
- wczeniejsza inwolucja migdakw, szyszynki i grasicy,
- obnianie si wieku chorb wieku dziecicego,
- zmienia si kolejno niektrych stadiw rozwoju.
18. Okresy rozwoju w kolejnoci.

19. Co to jest dymorfizm pciowy (dwupostaciowo pci).

Dymorfizm to dwupostaciowo organizmu przejawiajca si zrnicowaniem

morfologicznym, fizjologicznym, psychicznym mczyzn i kobiet. Dymorfizmem okrela
si, wic dwukierunkowe przeobraenia cech czowieka w zalenoci od pci.
Pe to zesp cech organizmu ywego zwanych cechami pciowymi warunkujcych
udzia tego organizmu w rozmnaaniu pciowym.
I rzdowe cechy pciowe s zdeterminowane przez chromosomy pciowe w zygocie.
Warunkuje to rozwj wewntrzny i zewntrzny narzdw pciowych oraz drg
wyprowadzajcych.
II rzdowe cechy pciowe s to waciwoci rnice mczyzn od kobiety rozwijajce
si pod wpywem chromosomw pci. Przejawia si to w rnicy owosienia, uminienia,
otuszczenia.
III rzdowe cechy pciowe uwarunkowane s rwnie czynnikami
wewntrzwydzielniczymi, nie ulegaj wpywom rodowiska. Zalicza si tu przejaw
zachowa seksualnych zwizanych z instynktem.
IV rzdowe cechy pciowe s to cywilizacyjno kulturowe czynniki wzmagajce cechy
pci, np. cechy ubioru.
Pe chromosonalna okrelona jest rodzajem chromosomw pciowych.
Pe chronatynowa okrelona jest obecnoci ciaek Barra.
Pe gonadalna zaley od typu gonad (jdra u mczyzn, jajniki u kobiet).
Pe hormonalna uwarunkowana jest iloci i jakoci wydzielonych hormonw
pciowych.
Pe somatyczna okrelona jest rozwojem wewntrznych narzdw pciowych, na
podstawie rozwoju gonad i drg wyprowadzajcych oraz przez obecno prcia i moszny
u mczyzn i sromu u kobiet.
Pe metrykalna ustalona przy urodzeniu na podstawie budowy zewntrznych narzdw
pciowych.
Pe psychiczna poczucie przynalenoci do danej pci.
Zaburzenia rozwoju pciowego: zesp Turnera, zesp Klinefeltera, obojnactwohermofrodytyzm, wntrostwo, wirilizm.
Ocen stopnia dymorfizmu pciowego:
I Ocena Liczbowa wskanik Mollisona, wskanik dymorfizmu, wskanik Skibiskiej.
II Ocena Opisowa (skrajnie eski - 111, skrajnie mski - 222).

20. Podaj rnice w budowie: czaszki, miednicy, koca, bud. somatycznej,

funkcjonowaniu.

21. Jakie znasz rodzaje asymetrii.

Asymetria morfologiczna rnice w wielkoci i ksztacie organw lub czci ciaa
lecych po prawej i lewej stronie osi organizmu, polegajce na dominacji prawej
koczyny, lewej poowy gowy, itd.
Asymetria funkcjonalna zwizana z dominacj jednej z pkul mzgowych
(zazwyczaj lewej), znajduje wyraz w rnej czstoci posugiwania si jedn z
koczyn (zwykle praw) w czynnociach precyzyjnych, podczas gdy druga koczyna
peni funkcje podporowe.
Asymetria dynamiczna znajduje wyraz w rnicach midzy praw i lew koczyn
w obszernoci ruchu, sile, twardoci i elastycznoci mini.