ZEST.

1
1. SPOECZNO-KULTUROWE MODYFIKATORY ROZWOJU- dzieci rodzin inteligenckich i warstw
uprzywilejowanych wykazuj znaczne przyspieszenie dojrzewania. Budowa ich jest bardziej smuka w wymiary
ostateczne s wiksze. Wyksztacenie wywiera dobry wpyw na rozwj. Przyspieszenie rozwoju wykazuj dzieci
rodzicw o wyszym wyksztaceniu. Najwolniej rozwijaj si dzieci rodzicw z podstawowym wyksztaceniem.
Opniajco na rozwj wpywa wielodzietno rodziny. Najszybciej rozwijaj si dzieci zamieszkujce wielkie miasta,
najwolniej za zamieszkujce na wsi.
Wszystkie zaburzenia rozwoju s czstsze u mczyzn, mczyni s delikatniejsi i sabsi biologicznie.
2. TYPOLOGIA HIPOKRATESA w pojciu konstytucja biotyp czowieka zawiera si genetyczne uwarunkowania
waciwoci biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki
konkretnego rodowiska zewntrznego. Typologia Hipokratesa ujmowaa konstytucj czowieka jako zesp cech
morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych stanowicych integraln cao. Wyrni on dwa typy: suchotniczy
o szczupej budowie oraz apoplektyczny o budowie szerokiej, przysadzistej. Typologi t spopularyzowa i uzupeni
Galen. Kryteria charakterologiczne pozwoliy im wyrni typy temperamentw:
Choleryczny ( chole ), sangwiniczny( sanguis krew), flegmatyczny (flegma luz), melancholiczny(melas chole
czrna , ciemna krew ylna).
3. YCIE WEWNTRZMACICZNE - Podokres jaja podowego- rozpoczyna si od powstania zygoty i trwa do
implantacji w cianie macicy okoo 8 dni. Zygota podlega bruzdkowaniu, tworzy si morula w ktrej pojawia si jamka
przeksztacajca j w blastocyt. Podokres zarodkowy- embrionalny. - Trwa do okoo 8 tygodnia. Zarodek cechuje si
du wraliwoci na wpyw czynnikw zewntrznych. W tym czasie powstaje wikszo wad rozwojowych. Rozwj w
tym podokresie jest szczeglnie szybki, ma miejsce proces tworzenia si wszystkich ukadw anatomicznych i narzdw.
Oczywicie najpierw ma miejsce rnicowanie ektodermy, mezodermy, endodermy. Z ektodermy pooonej najbardziej
zewntrznie powstaje midzy innymi naskrek, szkliwo zbw. Z pooonej rodkowo mezodermy powstaj m.in. skra,
minie, koci, ukad krenia, gruczoy pciowe. Z zewntrznej warstwy endodermy powstaje m. in. Ukad oddechowy i
przewd pokarmowy. W tej fazie rozwojowej okoo 5 tygodnia dokonuj si istotne zmiany w wygldzie zarodka. Traci
on czciowo wygicie grzbietowe krgosupa, przez co uzyskuje bardziej wyprostowane uoenie, rozwija si twarz
zarys oczu, nosa, uszu, w koczynach rozwijaj si palce, zanika zawizek ogona., rnicuj si narzdy pciowe.
Zstpowanie serca powoduje uwydatnianie szyi. Podokres ten koczy si w momencie pojawienia si szpiku w koci
ramiennej ( 8 tydzie )
ZEST.2
1. ASYMETRIA CIAA - przejawem jej s liczne rnice ksztatu, wielkoci czy pooenia parzystych narzdw wew.
( puca, nerki, pkule mzgowe ). Lewa pkula mzgu jest zwykle wiksza od prawej, puco prawe jest podzielone na
trzy paty a lewe na dwa, przy czym prawe ma wiksz pojemno. Czsto widoczne jest niewielkie boczne skrzywienie
krgosupa tzw. skolioza, skone pooenie mostka, pochylenie barkw i miednicy. Prawa poowa ciaa jest zwykle nieco
cisza od poowy lewej.
Przejawy asymetrii morfologicznej nasilaj si stopniowo z wiekiem w zwizku z asymetri funkcjonaln. Od
drugiego do czwartego roku ycia koczyny grne s praktycznie rwnorzdne czynnociowo i dopiero po czwartym
roku ycia zarysowuje si dominacja czciej prawej rki. Do momentu obcienia prawej rki np. przez teczk nieco
wyej pooony jest prawy bark, a od wieku 9-10 lat wysze pooenie uzyskuje bark lewy. Zauwaa si, e wraz z
wiekiem wiksza jest szeroko lewej czci twarzy. U osb dorosych przecitnie dusze jest prawe rami i przedrami
oraz wiksze s ich obwody, jednak dusza i wsza jest przecitnie lewa rka, gdy prawa prcz wikszej szerokoci,
wykazuje wiksz wysoko mierzon midzy grzbietow a doniow stron wyniosoci stawu rdrcznopaliczkowego. Odwrotnie jest jeli chodzi o koczyny dolne zwykle o okoo 10-13 mm dusza jest koczyna dolna
lewa. Wida wic, e mamy doczynienia z przewag lewej poowy gowy, prawej koczyny grnej i lewej koczyny
dolnej, dlatego te mwi si o tzw. asymetrii skrzynej.
Zdarza si, e mwimy o obustronnoci ( ambidekstrii ) jednak jest ona czstsza u ludw prymitywnych.
Asymetria dynamiczna- przejawia si w rnicach zakresw ruchw w stawach pooonych prawo i lewostronnie, w
rnicach siy miniowej i napicia miniowego. Przejawem tego rodzaju asymetrii jest asymetria ruchw, np. chodu,
rzutw.
Asymetria sensoryczna- tym terminem okrela si rnice wraliwoci narzdw zmysw po prawej i lewej stronie
ciaa.
Asymetria psychiczna- oznacza nierwnomierne umiejscowienie w obu pkulach mzgu orodkw organizacji
procesw psychicznych.
2. HOMO HABILIS AUSTRALOPITEK W 1964 roku wydobyto szcztki czaszki istoty wyrniajcej si znacznymi
rozmiarami mzgu. Odkrywca Leakej zaproponowa zaliczenie tej istoty do rodzaju Homo i nada jej nazw gatunkow
H. Habilis, wedug jego opinii jest on bezporednim przodkiem Pitekantropw. Znaleziska nad Tarkans szcztki znad
tego jeziora wykazuj znaczne zrnicowanie morfologiczne. Obok masywnych wystpuj szcztki o delikatniejszej
budowie, znacznych rozmiarw puszki mzgowej. Homo Habilis rniby si od australopiteka wielkoci mzgu przy
nieznacznych rnicach morfologicznych twarzy. Uwaa si go za odrbny gatunek australopiteka > okoo 1-1,5 mln
populacje H. Habilis przeksztaciy si na tyle, e mona zastosowa w stosunku do nich nazw Homo Erectus. Budowa

miednicy i caej koczyny dolnej australopitekw, a take H. Habilis wiadczy o dwunonej lokomocji, cho niektre
szczegy budowy stawu biodrowego i kolanowego i rdstopie wskazuj, e mechanika chodu dwunonego nie bya
jeszcze doskonaa. Konstrukcja miednicy cakowicie odpowiada pionowej postawie ciaa. Niewiele wiadomo o budowie
koczyny grnej. Nieliczne znaleziska pozwalaj sdzi, e bya ona przystosowana do funkcji manipulacyjnych, a rka
z kciukiem przeciwstawnym innym palcom. Obok znalezisk kostnych znaleziono rwnie narzdzia kamienne (uywanie
narzdzi jako wskanik istnienia kultury uznano za kryterium czowieczestwa). Australopiteki tworzyy kultur
osteodontokeratyczn (kultur koci, zbw, rogu). rodowiskiem geograficznym australopitekw byo bezdrzewna lub
sabo zadrzewiona sawanna obfitujca w zwierzyn own.
3. ZMIANY PROPORCJI CIAA WRAZ Z WIEKIEM proporcje maego dziecka wraz z wiekiem zmieniaj si i
rni si od proporcji osoby dorosej. Jest to wynikiem rnej dynamiki rozwoju poszczeglnych cech. Noworodki i
niemowlta posiadaj: du gow, krtk szyj, dugi tuw, krtkie koczyny. Proporcje koczyn grnych i dolnychok.5 roku ycia dugo koczyn dolnych jest mniejsza od koczyn grnych. Podudzie w stosunku do uda, a przedrami
w stosunku do ramienia jest dusze. W cigu rozwoju ontogenetycznego d. koczyn dolnych zwiksza si ok. 5 razy, a
dugo koczyn grnych ok.4 razy. Zmiany dugoci tuowia z wiekiem-dugo tuowia zwiksza si trzykrotnie po
trzecim roku ycia wzrastanie staje si wolniejsze w stosunku do koczyn. Po pewnym okresie dojrzewania nastpuje
wyraane wyrwnanie proporcji zwizane z zahamowaniem wzrostu koczyn i dalszym wzrostem tuowia. Ksztat
klatki piersiowej- u noworodkw jest cylindryczna, a w roku rozwoju osobniczego ulega spaszczeniu zwizane jest to z
wikszym tempem wzrostu wymiaru poprzecznego w stosunku do wymiaru strzakowego, a take zmian kta
ustawienia si eber. Zmiana obwodu gowy w stosunku do obwodu klatki piersiowej-u noworodka obwd gowy jest
o ok. 2 cm. Wikszy od obwodu klatki piersiowej, w 3 m-c ycia nastpuje przekrzyowanie si obu tych obwodw, jest
to moment zmienny i zaley od osobnika, poniewa dzieci s w wieku 3 lat u ktrych obwd gowy jest wikszy od
obwodu klatki piersiowej.
ZEST.3
1. CECHY LUDZKIE - a)Czowiek jako jedyny naczelny przystosowany do chodu, biegu; b)Wyksztaciy si cztery
krzywizny krgosupa; c)Nastpio poszerzenie trzonw krgowych, zmniejszenie wyrostkw kolczystych oraz zmiana
kierunku ich uoenia bardziej dachwkowo; d)Ko krzyowa skrcona i poszerzona; e)Klatka piersiowa
spaszczenie przednie i tylne, redukcja eber do 12 par; f)Koczyna grna skrcona, w obrbie opatki powikszenie
czci podgrzebieniowej; g)Koci przedramienia wysmuke, mniej wygite, rka ulega poszerzeniu; h)Miednica
skrcona i poszerzona; i)zmniejszenie masywnoci spojenia onowego a zwikszenie masywnoci guzw kulszowych;
j)Koci koczyn dolnych wyduone, kt szyjkowo trzonowy koci udowej powikszony spowodowa bardziej zbiene
ustawienie kolan, skrcenie rzepki, koci podudzia uoone bliej siebie mniejsze tyozgicie; k)Stopa wyduenie
koci stpu, ruch poduny i poprzeczny; l)Powikszenie mzgu powoduje przebudow czaszki; )Zmniejszenie
masywnoci szczki, zbw, przesunicie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mzgowej i redukcja czci
twarzowej; m)Orodek mowy Broka; n)Peny rozwj mm mimicznych; o)Rozwj mm zwizanych z powikszeniem
zdolnoci manipulacyjnych; p)Wzrost masy mm przywodzcych i prostujcych udo, rozwj mm goleni, wyduenie
cigna Achillesa; r)Ukad oddechowy obnienie pooenia krtani, pojawiaj si mm napinajce struny gosowe,
redukcja pata pod sercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku doowi i w lewo; s)Powikszenie unaczynienia k.
grnej a zmniejszenie k. dolnej; t)Ukad moczowopciowy nerki obnione, pcherz spaszczony, macica przesunita w
gb miednicy; u)Dobrze rozwinite wargi sromowe wiksze i gruczoy piersiowe; w)Redukcja lewego pata wtroby,
wyodrbniony wyrostek robaczkowy; x)Zmiana ksztatu maowiny usznej i nosa; y)Zmienno cech fizycznych (barwa
skry, oka , wosw); z)Zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dusze dziecistwo i modo.
2. TYPOLOGIA SYNGAUD`A - w pojciu konstytucja biotyp czowieka zawiera si genetyczne uwarunkowania
waciwoci biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki
konkretnego rodowiska zewntrznego. Sigaud- opisa typy :trawienny, oddechowy, miniowy, mzgowy pod
wzgldem anatomicznym, wychodzc z zaoenia, e przewaga okrelonych ukadw anatomicznych decyduje o typie
budowy. Typy te wiza z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczeglnych ukadw decyduje o
typie konstytucjonalnym. Typy te mog wystpowa w postaci czystej bd jako nieregularne. W typach nieregularnych
wystpuj jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy s harmonijne i pikne, nie zalenie od tego
jakiego s one rodzaju. Typy zmieniaj si w cigu ycia.
3. WIEK POKWITANIOWY 12-16 Okres dojrzewania trwa okoo 4-5 lat. Dugo oraz jego intensywno przemian
zwizana jest w znacznym stopniu z typem budowy ciaa. Przecitnie zmiany zwizane z dojrzewaniem rozpoczynaj
si ok. 11-13r.. a kocz okoo 18r.. Okres ten dzieli si na etapy: 1)przygotowawczy (faza prepubertalna) trwajcy od
12r..; 2)dojrzewania (faza pubertalna) midzy 12-16r..; 3)dorastania (faza post pubertalna) od 16-18r.. Pocztek fazy
przedpokwitaniowej u chopcw zaczyna si pojawieniem we krwi gonadotropin i zwikszeniem wydzielania z moczem
17- ketosterydw, co ma miejsce midzy 7-9 rokiem ycia. Jest to pocztek produkcji androgenw. Czsto pojawia si
tutaj stadium feminizacji trwa krtko ale jednak wystpuje. Stadium to cechuje lekko ginekoidalna sylwetka, przyrost
tkanki tuszczowej i ginekomastia. Dojrzewanie dziewczt- przejawia si podobnymi i rnymi cechami w stosunku do
chopcw. Rna jest ( przyspieszona o okoo dwa lata) u dziewczt chronologia dojrzewania. Pocztek tego okresu
zwizany jest z morfo-funkcjonalnymi przeobraeniami jajnikw, dalej macicy. Pierwsz cech fazy przedpokwitaniowej
jest zaokrglenie bioder, zaznaczajce si od 10 roku ycia. Pocztek rozwoju piersi przejawia si nabrzmieniem ukw

brodawek, oraz ich ciemnorowym zabarwieniem. Skok pokwitaniowy wysokoci ciaa wystpuje okoo 10-13 roku
ycia. Szczyt tego skoku u dziewczt miejskich jest wczeniejszy. Faza szybkiego wzrastania koczyn, bioder i tkanki
tuszczowej oraz ciaru ciaa koczy si dojrzewaniem, co przejawia si menstruacjami. Przecitnie menarcha pojawia
si w wieku 13,5 lat w miecie i 14,5 lat na wsi.
ZEST. 4
1. ENDOGENNE I EGZOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU - Wrd endogennych wyrniamy: I genetyczne
determinanty rozwoju. Pe, ras, konstytucj. II pragenetyczne stymulatory rozwoju. Wiek rodzicw, liczba przebytych
ciy. Egzogenne to: I biogeograficzne modyfikatory naturalne. Flora, fauna, zasoby mineralne, skad wody, gleby,
powietrza, klimat, uksztatowanie terenu. II spoeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju. Pochodzenie spoeczne.
Charakter i wielko rodowiska, poziom wyksztacenia, wysoko zarobkw, tradycje awyczaje spoeczne.
Ad 1.( I )
pe - Genotyp eski warunkuje wiksz odporno na czynniki rodowiska zewntrznego, natomiast genotyp mski
wie si z wiksz umieralnoci okooporodow i wiksz zmiennoci torw rozwojowych. Przez cay okres rozwoju
dziewczta wykazuj przyspieszenie wzrastania co powoduje zmniejszenie ostatecznych wymiarw ciaa , skrcenie
koczyn dolnych i wyduenie tuowia. Mczyni rosn przecitnie dwa lata duej , maj dusze koczyny, szersze
ramiona i krtszy tuw.
rasa- odmiana czarna w porwnaniu z bia wykazuje wiksze zaawansowanie w rozwoju biologicznym. Dotyczy to
okresu podowego i pourodzeniowego. Najwolniej rozwijaj si przedstawiciele odmiany tej. Mieszacw
midzyrasowych charakteryzuj wartoci porednie. Zaznacza si wikszy wpyw genotypu matki na organizm
potomkw.
konstytucja- najszybciej dojrzewaj osobnicy endomorficzni, ktrych charakteryzuje silny rozwj otuszczenia
podskrnego. Najwolniej dojrzewaj osobnicy o budowie ektomorficznej. Porednie tempo dojrzewania charakteryzuje
dzieci o budowie mezomorficznej. Dziewczta pno dojrzewajce charakteryzuj si bardziej chopic sylwetk,
natomiast chopcy endomorficzni maj sylwetk dziewczc.
( II )
genotyp i mechanizmy regulacyjne matki- we wczesnych etapach ontogenezy waciwoci organizmu matki do pewnego
stopnia przysuguj wasne genetyczne predyspozycje podu. Stwierdzono due podobiestwo midzy matk i dzieckiem
w wysokoci ciaa, ksztacie gowy, nosa, pigmentacji oczu i wosw, oraz w RR krwi. Tryb ycia matki wpywa na pd.
wiek rodzicw- wraz ze zwikszeniem wieku matki obserwuje si skrcenie czasu trwania ciy oraz wzrost liczby wad
wrodzonych. Zwizane jest to ze wzrostem mutacji komrek rozrodczych. Poza tym w miecie najlepiej rozwijaj si
dzieci matek w wieku 25-32 lat i ojcw nieco starszych ni matki. Dzieci matek modocianych rodz si bardzo due ale
potem ich rozwj jest wolniejszy.
liczba przebytych ciy- dzieci pierworodne s w chwili urodzenia krtsze i lejsze ni dzieci ci nastpnych.
Jednoczenie rozwijaj si najszybciej. Wraz ze zwikszeniem liczby ci wzrasta umieralno okooporodowa i w
okresie noworodkowym, oraz zwiksza si liczba poronie samoistnych. Biologicznie w najlepszej kondycji s osoby
dojrzae z 3,4,5 ciy.
Ad 2 ( I )
Biogeograficzne modyfikatory naturalne- czynniki rodowiska zewntrznego mog wymusza zmiany adaptacyjne
polegajce na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwojowej osobnika. Cechy klimatu wpywaj na waciwoci
fizjologiczne i rozwj morfologiczny. W klimacie umiarkowanym obserwuje si szybsze dojrzewanie i najduszy okres
podnoci u kobiet. W strefie tropikalnej i klimacie zimnym rozwj jest nieco spowolniony, osoby zamieszkujce klimat
gorcy charakteryzuj si mniejsz wysokoci ciaa i mas ciaa, niszym poziomem przemiany materii i duszymi
koczynami. Ludzi zamieszkujcych klimat zimny charakteryzuj krtsze koczyny, duszy tuw, przysadzista budowa
ciaa. Zmienno pr roku oddziauje na zmienno wzrastania i rozwoju.
( II )
spoeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju- dzieci rodzin inteligenckich i warstw uprzywilejowanych wykazuj znaczne
przyspieszenie dojrzewania. Budowa ich jest bardziej smuka w wymiary ostateczne s wiksze. Wyksztacenie wywiera
dobry wpyw na rozwj. Przyspieszenie rozwoju wykazuj dzieci rodzicw o wyszym wyksztaceniu. Najwolniej
rozwijaj si dzieci rodzicw z podstawowym wyksztaceniem. Opniajco na rozwj wpywa wielodzietno rodziny.
Najszybciej rozwijaj si dzieci zamieszkujce wielkie miasta, najwolniej za zamieszkujce na wsi.
Wszystkie zaburzenia rozwoju s czstsze u mczyzn, mczyni s delikatniejsi i sabsi biologicznie.
2. Typologia Manouvrier'a i Viola'i - MONOUWIER dzieli typ budowy ciaa w zalenoci od stosunku dugoci
koczyn dolnych do reszty wysokoci ciaa. Wskanik skeliczny = wys. wys. siedz./wys. siedz. x 100. VIOLA
stosowa precyzyjne pomiary antropometryczne. Typologia oparta jest na 10 pomiarach(d. mostka, d. koczyn
grnych bez rk, d. do kostki, szer. i g. klatki piersiowej, szer. nadbrzusza. Wkad Violi: wprowadzi pojcia
redniej i normy dla poszczeglnych populacji; trjwymiarowo pomiarw (opoj. objtoci), bardzo
precyzyjne techniki pomiarowe, nowe koncepcje sprzecz. morfol. midzy zrnicowaniem ksztatw a objtoci
3. DOWODY WIADCZCE O PRZYNALENOCI CZOWIEKA DO KRLESTWA ZWIERZT PODOBIESTWO DO STRUNOWCW wystpowanie u podw zwizkw struny grzbietowej, szczelin
skrzelowych w gardzieli, cewkowata budowa centralnego ukadu nerwowego. PODOBIESTWO DO KRGOWCW

 odmienna symetria ciaa, wew. szkielet kostny, brak szkieletu, ciao pokryte skr o wielowarstwowym naskrku,
ukad nerwowy pooony ponad szkieletem osiowym, uk. pokarmowy pod szkieletem osiowym. PODOBIESTWO DO
SSAKW rozwj w organizmie matki, sposb oddychania po urodzeniu, pcherzykowata budowa puc, staocieplno,
uwarstwienie tuszczu podskrnego, wosy, gruczoy potowe, zamknity obieg krwi, zrnicowanie uzbienia (na
siekacze, ky , trzonowce), 3 kostki suchowe w uchu, zewntrzny przewd suchowy, staw uchwowy.
PODOBIESTWO DO NACZELNYCH silny rozwj mzgowia, zwikszenie kresomzgowia, pat tylny, skrcenie
twarzoczaszki, zmniejszenie uzbienia, 4 kategorie zbw, zmiana uoenia oczodou w przd, obecno obojczyka, 2
pary koczyn, chwytna rka posiada ruchliwy nadgarstek dziki stawowemu poczeniu k. przedramienia, jelito lepe,
jdra w worku mosznowym, prcie zwisajce, 1 para sutek, poj. macica, wyduenie okresu dziecistwa.

ZEST. 5
1. GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH MORFO-FUNKCJONALNYCH Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalez wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizuj w
peni swj puap genetyczny. Najwiksz stabilno wykazuje wysoko ciaa i wymiary koci dugich. Najsabsz
determinacj genetyczn wykazuje szeroko nasad kostnych oraz due ciciwy tuowia np. szeroko barkw, bioder i
gboko klatki piersiowej. Tkanki mikkie tj. tkanka tuszczowa i miniowa s wraliwe na oddziaywanie czynnikw
rodowiskowych. Liczba wkien miniowych jest zawsze staa i okrelona ju w 4-5 miesicu ycia podowego. W
przebiegu dalszego rozwoju zwiksza si tylko ich masa i zmienia wewntrzna struktura mini. Proporcja wkien FT
do ST a wic przystosowanie do wysiku wytrzymaociowego lub krtkotrwaego i szybkiego jest rwnie z gry
okrelona. Najbardziej uzaleniona od czynnikw zewntrznych jest tkanka tuszczowa. Wzrost tkanki tuszczowej
odbywa si w wyniku dwch procesw. Pierwszy polega na powikszeniu si rozmiarw komrek tuszczowych. Drugi
zwizany jest ze zwikszeniem liczby komrek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki
tuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciy, w okresie 6-12 miesicu ycia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt,
e tkanka tuszczowa rozwija si w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie.
2. SKAD TKANKOWY CIAA - z punktu widzenia antropologii, najprostszy model to model dwuelementowy wg
ktrego ciao skada si z tuszczu i masy ciaa szczupego- tu zalicza si koci i minie, oraz wod. Przyjmuje si, e jej
zawarto to 71-72 g na 100g tkanki miniowej, podczas zmian rozwojowych cakowita woda ciaa ulega powikszeniu
wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, wic obserwuje si relatywnie szybki wzrost w okresie niemowlcym i
nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dziecistwa wczesnego. W czasie skoku pookwitaniowego powikszenie
zawartoci wody jest wiksze u chopcw ni u dziewczt co jest zwizane z rnic w masie mini. Utrzymuje si to a
do mierci. Masa ciaa szczupego wzrasta podobnie jak masa i wysoko ciaa. Masa szkieletu powiksza si zgodnie ze
wzrostem wysokoci ciaa. Szkielet maego dziecka way okoo 95 g , u osb dorosych M- 4,4 kg a u K 2,8 kg.
Masa szkieletu jest generalnie wiksza u M i rnica ta powiksza si w okresie pokwitania.
Liczba wkien miniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciy i jest nie zmienna. Dalszy rozwj masy miniowej
przebiega stopniowo do okresu pokwitania w czasie dojrzewania przyrost uminienia jest stosunkowo wikszy u M.
Cakowity tuszcz ciaa wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach ycia. Potem wartoci stabilizuj si, a do okresu
pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje si u obu pci powikszenie masy tuszczu. Natomiast w okresie
dojrzewania wzrost masy tuszczowej tylko u kobiet pod wpywem estrogenw.
3. POCHODZENIE CZOWIEKA WSPCZESNEGO - HIPOTEZA WIELORELIGIJNA homo erektus
migrowa poza Afryk okoo 2mln lat temu, ewolucja homo sapiens, neandertalis. HIPOTEZA MONOCENTRYCZNA
poegnanie z Afryk, wg niej do wyonienia czowieka wspczesnego doszo na terenie Afryki, std homo sapiens
sapiens dokona ekspansji na inne kontynenty Starego wiata, wypierajc yjce tam homo sapiens erektus i
neandertalis. Korzenie zrnicowania rasowego okoo 150tys lat.
ZEST. 6
1. TYPOLOGIA POWOWA- Wydzielone przez Pawowa typy ukadu nerwowego scharakteryzowa mona
nastpujco:
a). Typ silny zrwnowaony, ruchliwy - sangwinik
Jego ukad nerwowy charakteryzuje si du si procesw nerwowych, ich rwnowag i du ruchliwoci. Sangwinik

to czowiek szybki, atwo dostosowujcy si do zmiennych warunkw ycia, odporny na trudne warunki ycia.
b). Typ silny zrwnowaony, powolny - flegmatyk
Jego ukad nerwowy odznacza si du si i rwnowag procesw nerwowych przy jednoczesnej maej ruchliwoci.
Flegmatyk reaguje spokojnie i powoli (przeciwnie do sangwinika), wykazuje niech do zmiany otoczenia, podobnie jak
sangwinik jest odporny na silne i dugotrwae bodce.
c). Typ silny niezrwnowaony, z przewag pobudzenia - choleryk
Jego ukad nerwowy cechuje, obok duej siy, przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Odznacza si du energi
yciow przy jednoczesnym braku opanowania, jest gwatowny i wybuchowy.
d). Typ saby - melancholik
Charakterystyczn cech jego ukadu nerwowego jest sabo procesu pobudzenia, jak i hamowania, jest mao odporny
na dziaanie silnych bodcw dodatnich oraz hamulcowych. Melancholicy bywaj czsto bierni, zahamowani. Silne
bodce mog by dla nich rdem rnego rodzaju zaburze w zachowaniu.
Pawow analizowa te typy ze wzgldu na ich przystosowanie do funkcjonowania w yciu. Uzna, e najlepiej
przystosowany jest sangwinik, gdy jest silny (odporny), zrwnowaony i ruchliwy oraz atwo przystosowuje si do
zmiennych warunkw. Najniej za oceni typ melancholiczny.
2. WSPLNE CECHY CZOWIEKA Z SSAKAMI I KRGOWCAMI - PODOBIESTWO DO KRGOWCW
odmienna symetria ciaa, wew. szkielet kostny, brak szkieletu, ciao pokryte skr o wielowarstwowym naskrku,
ukad nerwowy pooony ponad szkieletem osiowym, uk. pokarmowy pod szkieletem osiowym. PODOBIESTWO DO
SSAKW rozwj w organizmie matki, sposb oddychania po urodzeniu, pcherzykowata budowa puc, staocieplno,
uwarstwienie tuszczu podskrnego, wosy, gruczoy potowe, zamknity obieg krwi, zrnicowanie uzbienia (na
siekacze, ky , trzonowce), 3 kostki suchowe w uchu, zewntrzny przewd suchowy, staw uchwowy.
3. OKRES ROZWOJOWY 7-11 LAT - Inaczej okres starszego dziecistwa, ktry rozpoczyna si od wymiany
uzbienia mlecznego na stae, koczy za uzyskaniem dojrzaoci pciowej. U dziewczt 12-15 lat u chopcw 16-18 mcy pniej. Wzrasta sprawno ruchowa, sia mini oraz odporno ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynaj si
zaznacza rnice dymo9rficzne w postaci wikszej szerokoci barkw u chopcw i szerszych bioder u dziewczt. W
tym okresie ksztatuje si budowa mska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwj mini u chopcw, a
otuszczenia u dziewczt, rozrost krtani mutacje gosu chopcw, pojawia si mskie owosienie okolicy onowej,
tuowia, twarzy; szybko wzrastaj jdra i prcie. U dziewczt nastpuje peny rozwj warg sromowych, rozrasta si
tkanka tuszczowa na wzgrku onowym, rozrasta si pier. Pod koniec tego okresu zwiksza si pojemno yciowa
puc i wymiary serca.
ZEST. 7
1. Homo habilis a Homo erectus Gatunek tradycyjnie zwany PITEKANTROPEM w systematyce nosi nazw HOMO
ERECTUS. Datowane szcztki rozciga si od 1mln do 350tys lat. By anatomicznie podobny do map
czekoksztatnych, odznacza si wiksz ni u australopitekw pojemnoci czaszki, postaw wyprostowan, chodem
dwunonym, posugiwa si prymitywnymi narzdziami kamiennymi, umia podtrzymywa ponce ogniska, jednak
prawdopodobnie nie potrafi podtrzyma ognia
2. TYPOLOGIA BUNAK`A W zwizku radzieckim Bunak stworzy osobn typologi biorc pod uwag model
rozwoju najwaniejszych tkanek ustroju, czyli szkielet, minie, tuszcz i skr. Rozrnia 4 typy budowy:
Scenoplastyczny - klatka piersiowa paska, szyja duga i wska, uminienie sabe, skra cika i sucha, otuszczenie b.
mae. Mezoplastyczny: klatka piersiowa cylindryczna, szyja krtka, minie silne lub rednie. Europlastyczny klatka
piersiowa koniczna, szyja krtka i gruba, uminienie rednie lub sabe, skra elastyczna, otuszczenie bogate.
Subplastyczny klatka piersiowa cylindryczna lub koniczna, szyja rednia, uminienie sabe, skra cika, otuszczenie
rednie.
3. WPYW OBCIE FIZYCZNYCH NA POSZCZEGLNE WIEKI ROZWOJOWE - Aktywno ruchowa
wywouje szereg procesw: *nerwowych i *humoralnych, utrzymujcych homeostaz organizmu w warunkach
zwikszonych obcie, niedogodnoci, zmiany rodowiska zewntrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedn z przyczyn
akceleracji rozwoju. OKRES NIEMOWLCY wiczenia w tym okresie maj charakter stymulujcy i
przyspieszajcy rozwj motoryczny i spoeczny wiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; w. maj wpyw
na wczeniejsz postaw, zdolno, rozwj psychiki. OKRES DORASTANIA stymulacja poprzez w.
oglnorozwojowe, naturalny rozwj motoryki. 10-11 lat waciwa motoryczno, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12
lat szybko. 15-16 lat sia. 16-17 lat wytrzymao. Trening ma wpyw na koordynacj, ruch rwnowane, rozwj
ukadu krenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwj ukadu immunologicznego, zdolnoci przystosowawcze,
si, wytrzymao, mas miniow. OKRES DOROSY regeneracja si, stay poziom cech motorycznych,
sprawno ukadu oddechowego i krenia, staa wydolno, odporno organizmu, zdolnoci przystosowawcze.
OKRES STARCZY zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiksza konsumpcj i przemian materii,
obnienie poziomu cholesterolu i tuszczu, zahamowanie siy miniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
ZEST. 8
1. GENETYCZNE UWARUNKOWANIA TKANEK MEZO, ENDO I EKTOMORFICZNYCH - postawy
genetyczne konstrukcji ciaa s bezsporne cho s one zoone. Wiadomo np. e jedne cechy budowy ciaa s silniej inne
za sabiej zdeterminowane genetycznie. Wysoko i oglna wielko ciaa oraz proporcje budowy wyznaczone stanem

rozwoju szkieletu wykazuj siln determinacje genet, natomiast masa ciaa aktualny stan tkanek mikkich podlega
wpywom rod. Zwizanym z trybem ycia odywianiem, ruchem i prac.
2. TEORIA DARWINA NA TLE INNYCH TEORII - w dziele "O powstawaniu gatunkw" w 1858 r. Swoj teori
Darwin opar na nastpujcych prawach:
- prawo zmiennoci powszechnej i bezkierunkowej, ktre mwi, e gatunki charakteryzuje dua zmienno dziedziczna i
nie dziedziczna, jedynie zmiany dziedziczne maj znaczenie w ewolucji,
- prawo olbrzymiej rnorodnoci organizmw, ktre mno si w postpie geometrycznym,
- prawo walki o byt, ktra jest mechanizmem ograniczajcym nadmiern liczb organizmw, walka o byt moe si
odbywa bezporednio midzy dwoma rnymi gatunkami w ukadzie ofiara - drapienik lub porednio, w obrbie
jednego gatunku w wyniku konkurencji o t sam nisz ekologiczn,
- prawo dziedziczenia, ktre mwi, e osobniki ktre przeyy przekazuj korzystne cechy swemu potomstwu,
- prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeywaj osobniki najlepiej przystosowane, formy porednie wymieraj,
co prowadzi do coraz wikszej rozbienoci cech w nastpnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo
rnicych si od form wyjciowych i powstawania nowych gatunkw.
Zaproponowane przez Darwina wyjanienie powstawania zmian ewolucyjnych byo tak proste i logicznie
udokumentowane, e szybko zostao przyjte przez wikszo biologw.
3. WIEK ROZWOJOWY 7-12 LAT - Inaczej okres starszego dziecistwa, ktry rozpoczyna si od wymiany uzbienia
mlecznego na stae, koczy za uzyskaniem dojrzaoci pciowej. U dziewczt 12-15 lat u chopcw 16-18 m-cy pniej.
Wzrasta sprawno ruchowa, sia mini oraz odporno ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynaj si zaznacza rnice
dymo9rficzne w postaci wikszej szerokoci barkw u chopcw i szerszych bioder u dziewczt. W tym okresie
ksztatuje si budowa mska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwj mini u chopcw, a otuszczenia u
dziewczt, rozrost krtani mutacje gosu chopcw, pojawia si mskie owosienie okolicy onowej, tuowia, twarzy;
szybko wzrastaj jdra i prcie. U dziewczt nastpuje peny rozwj warg sromowych, rozrasta si tkanka tuszczowa na
wzgrku onowym, rozrasta si pier. Pod koniec tego okresu zwiksza si pojemno yciowa puc i wymiary serca.
ZESTAW. 9
1. TYPOLOGIA LINDEGARDA Twoy nacisk na tkankowe proporcje ciaa, ktre warunkuj typ budowy. o
budowie ciaa decyduje rozwj jej trzech podstawowych skadowych: tk. kostnej, miniowej i tuszczowej. I kociowy
rozwj tych skadowych uzaleniony jest od dziaania czterech czynnikw: Czynnik d. powoduje ksztatowanie si
koci d. i smukych. Czynniki tgoci wpywa na rozwj szkieletu masywnego, o kociach grubych i krtkich.
Czynnik uminienia okrela rozwj muskulatury. Czynnik otuszczenia decyduje o iloci tk. tuszczowej. Lindegard
ocenia dziaanie tych czterech czynnikw na podstawie kilku pomiarw antropometrycznych w jednostkach. na
podstawie wartoci cech wyraonych w jednostkach standardowego odchylenia konstruuje profile budowy ciaa.
2. GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH MORFO-FUNKCJONALNYCH - Do cech silnie
uwarunkowanych genetycznie nalez wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizuj w peni swj puap
genetyczny. Najwiksz stabilno wykazuje wysoko ciaa i wymiary koci dugich. Najsabsz determinacj
genetyczn wykazuje szeroko nasad kostnych oraz due ciciwy tuowia np. szeroko barkw, bioder i gboko
klatki piersiowej. Tkanki mikkie tj. tkanka tuszczowa i miniowa s wraliwe na oddziaywanie czynnikw
rodowiskowych. Liczba wkien miniowych jest zawsze staa i okrelona ju w 4-5 miesicu ycia podowego. W
przebiegu dalszego rozwoju zwiksza si tylko ich masa i zmienia wewntrzna struktura mini. Proporcja wkien FT
do ST a wic przystosowanie do wysiku wytrzymaociowego lub krtkotrwaego i szybkiego jest rwnie z gry
okrelona. Najbardziej uzaleniona od czynnikw zewntrznych jest tkanka tuszczowa. Wzrost tkanki tuszczowej
odbywa si w wyniku dwch procesw. Pierwszy polega na powikszeniu si rozmiarw komrek tuszczowych. Drugi
zwizany jest ze zwikszeniem liczby komrek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki
tuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciy, w okresie 6-12 miesicu ycia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt,
e tkanka tuszczowa rozwija si w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie
3. POCZTKI ANTROPOLOGII W POLSCE - Pierwszym Polakiem, ktry zasuguje na miano antropologa by Jan z
Gogowa yjcy w XV wieku. Inne wane nazwiska to: Jan Jerzy Forster, Jzef Guchowski, Micha Homolicki i
znany Jdrzej niadecki. Od poowy XIX wieku gwnym orodkiem antropologicznym w Polsce staje si
Krakw. Jzef Majer w 1856 roku rozpoczyna nauczanie antropologii w cyklu wykadw. W 1874 roku
utworzono przy Akademii Umiejtnoci w Krakowie Komisj Antropologiczn, ktra skupiaa wszystkich
zajmujcych si i interesujcych t nauk. Naley tu wspomnie o Izydorze Kopernickim, ktry rozpoczyna prac
w Krakowie w roku 1871. Majer oraz Kopernicki tworz czasopismo antropologiczne "Zbir wiadomoci do
antropologii krajowej". Antropologia populacyjna- ma na celu wyrnienie i opis poszczeglnych ras i odmian
ludzkich. Bada rwnie procesy rasogenezy oraz etnogenezy, albowiem ld to nie to samo co jednostka
taksonomiczna.Antropologia ontogenetyczna- zajmuje si rozwojem osobniczym czowieka, procesami wzrostu,
dojrzewania pciowego , ksztatowania postawy ciaa rozwoju sprawnoci ruchowej, zajmuje si wpywem
czynnikw rodowiskowych na procesy rozwoju.
Antropologia filogenetyczna- zajmuje si pochodzeniem czowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym.
ZEST. 10

1. TYPOLOGIA SKERLIJ`A - B. Skerlj wprowadzi pojcie wektorw budowy ciaa. Na przeciwnych kocach
kadego wektora znajduj si abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomidzy typami skrajnymi,
wzdu wektorw rozoone s wartoci porednie. Skerlj wyrni nastpujce aspekty budowy:
dymorfizm pciowy ( wektor przebiega midzy skrajnie msk i skrajnie esk budow )
proporcje ciaa w ujciu typw Weidenreicha.
plastyczno- wyksztacenie tkanek mikkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.
aspekt dystrybucyjny okrela sposb rozkadu tkanki tuszczowej. Aspekt ten wyraaj dwa wektory: jeden okrela
otuszczenie grnej czci ciaa w stosunku do dolnej , drugi otuszczenie tuowia do otuszczenia koczyn.
2. CHARAKTERYSTYKA OKRESU STARCZEGO - W okresie tym nastpuje nieodwracalna, stopniowa redukcja
czynnych komrek w najwaniejszych organach, midzy innymi mzgu i miniach, dochodzi do obnienia
przystosowawczych zdolnoci do rodowiska zew., ktre wyraa si m.in. poprzez trudnoci w dostosowaniu si do
bodcw stresowych i wolniejszy powrt do stanu rwnowagi ustrojowej, zmienia si chemiczny skad krwi, wystpuj
zakcenia w cinieniu krwi oraz ciepocie ciaa. Zaburzenia i zmiany w ukadzie nerwowym , zwikszona labilno
emocjonalna, osabienie pamici, koncentracji uwagi. Krucho ukadu kostnego i zwiotczenie misni. Oglne
zwolnienie przemiany materii. Ilociowe i jakociowe zmiany w zakresie biaek i skadnikw mineralnych. Odkadanie
si w tkankach zogw wapnia, cholesterolu i innych tzw. produktw odpadowych przemiany materii. Demielinizacja
wkien nerwowych. Osabienie koordynacji nerwowo miniowej. 45-55 lat cofanie w rozwoju, wydolnoci
fizjologicznej, zmniejsza si szybko, elastyczno i pynno ruchw. Ucieczka od nauczania nowego ruchu i
stronienie od znaczniejszego wysiku fizycznego.
3. ZMIANY SKADU TKANKOWEGO - Skad tkankowy ciaa- z punktu widzenia antropologii, najprostszy model
to model dwuelementowy wg ktrego ciao skada si z tuszczu i masy ciaa szczupego- tu zalicza si koci i minie,
oraz wod. Przyjmuje si, e jej zawarto to 71-72 g na 100g tkanki miniowej, podczas zmian rozwojowych cakowita
woda ciaa ulega powikszeniu wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, wic obserwuje si relatywnie szybki wzrost
w okresie niemowlcym i nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dziecistwa wczesnego. W czasie skoku
pookwitaniowego powikszenie zawartoci wody jest wiksze u chopcw ni u dziewczt co jest zwizane z rnic w
masie mini. Utrzymuje si to a do mierci. Masa ciaa szczupego wzrasta podobnie jak masa i wysoko ciaa. Masa
szkieletu powiksza si zgodnie ze wzrostem wysokoci ciaa. Szkielet maego dziecka way okoo 95 g , u osb
dorosych M- 4,4 kg a u K 2,8 kg.
Masa szkieletu jest generalnie wiksza u M i rnica ta powiksza si w okresie pokwitania.
Liczba wkien miniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciy i jest nie zmienna. Dalszy rozwj masy miniowej
przebiega stopniowo do okresu pokwitania w czasie dojrzewania przyrost uminienia jest stosunkowo wikszy u M.
Cakowity tuszcz ciaa wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach ycia. Potem wartoci stabilizuj si, a do okresu
pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje si u obu pci powikszenie masy tuszczu. Natomiast w okresie
dojrzewania wzrost masy tuszczowej tylko u kobiet pod wpywem estrogenw.

ZEST. 11
1. ZNACZENIE HORMONW - Znajduje si pod ukadu podwzgrzowo -przysadkowego. By moe proces p-p
polega na obnieniu progu czuoci podwzgrza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZT- od
okoo 9 roku u obu pci obnienie wraliwoci kom. mzgowych na stenie hormonw we krwi obwodowej co
powoduje podwyszenie poziomu gonadotropin i androgenw nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzaj do rozwoju
pcherzyk Graffa zakoczone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni pat przysadki wydziela hormon
heteinizujcy, ktry pobudza wydzielanie estrogenw i rozwj ciaka tego. Ciako te wydziela progesteron.
Wytworzone pod wpywem ganadotropin estrogeny pobudzaj wzrost macicy, pochwy i tkanki tuszczowej. Wraz z
prolaktyn estrogeny pobudzaj rozwj gruczow piersiowych. Rwnoczenie nastpuje wzrost androgenw
nadnerczowych, ktre wpywaj na rozwj mini szkieletu, owosienia onowego i pachowego, trdzik. W gwnej
mierze androgeny nadnerczy odpowiadaj za skok pokwitaniowy kobiet. U CHOPCW wzrost hormonu
kortykotropowego prowadzi do zwikszonego wydzielania androgenw w nadnerczach. Jednoczenie gonadotropiny
wpywaj na rozrost jder, moszny, pobudzaj kom. rozrodcze do wydzielania plemnikw. Androgeny i testosteron
warunkuj ksztatowanie si drugo i trzeciorzdowych cech mskich (krta, szkielet, minie i wosy).
3METODA MORFOGRAMW OLIVIER`A metoda polega na okrelaniu typu budowy przy pomocy
morfogramw, na ktrym kilka cech antropometrycznych, wyraonych jest do wys. ciaa. przedstawi koncepcj

typologiczn przyjmujc 3 skrajne typy budoowy: longiliniczny smuky, brewilinijny miniowy, o sile
rozbudowanej w poprzek grnej cz. tuowia., brewilinijny trzewiowy, o rozbudowanej dolnej brzusznej cz. tuowia.
ZEST. 12
1. TYPOLOGIA ROSS`A
2. OKRES ROZWOJOWY 1-3 - OKRES PONIEMOWLCY rozpoczyna si na przeomie 1 i 2 r.. i trwa mniej
wicej dwa lata, a wic do ukoczenia przez dziecko 3 r... Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju
psychoruchowego. Umiejtno samodzielnego chodzenia, wzrastajce sprawnoci manipulacyjne pozwalaj dziecku
poznawa najblisze otoczenie, wiat przedmiotw i istot ywych. Zabawa manipulacyjna i ruchowa stanowi typowy dla
tego okresu rodzaj dziaalnoci maego dziecka, ktre czy ogln ruchliwo caego ciaa, umoliwiajc mu stae
wiczenie motoryki , z bezustann aktywnoci rk i palcw skierowan na przedmioty i zabawki. Nie mniej istotnym
terenem wicze motorycznych s ruchy narzdziowe, dziki ktrym mae dziecko przyswaja sobie proste czynnoci z
dziedziny samoobsugi np. nakada buciki.
3. WKAD I ZNACZENIE ANTROPOLOGII W NAUK O KF, NAUK PRZYRODNICZYCH I
HUMANISTYCZNYCH - PEDIATRIA: pediatrzy domagali si, aby antropolodzy stworzyli tabele, dziki ktrym
mogliby porwna stopnie zaawansowania rozwoju dzieci od urodzenia do zakoczenia procesu wzrastania; tabele
opracowali na podstawie zmierzonych populacji kraju, wojewdztwa, miasta; dawali normy dla 2 cech: wysokoci i
masy ciaa; metoda Wetzela poda na podstawie pomiarw antropometrycznych dzieci 2 cechy, metoda rozwoju cech
traktowanych globalnie. Opracowa kanay rozwojowe: jeeli dziecko przez pewien czas (okres) nie zmienia kanau to
jego rozwj przebiega bardzo dobrze, jest zdrowy; gdy przeskakuje do dowolnego kanau to wiadczy o chorobie; nie
wane w jakim kanale si rozwija, jeli zawsze jest w tym samym kanale, niepokojce jest przeskakiwanie z kanau do
kanau; mimo, e rozwj oceniony jest 2 pkt. to s one oceniane jako cao; we Woszech Corentii stworzy metod
podobn do Wetzela opublikowan par lat pniej; w Polsce, we Wrocawiu powstaa podobna metoda Perkela i
Nowakowskiego, na podstawie 400 tys. dzieci przebadanych pod wzgldem dugoci i masy ciaa noworodkw,
metodami statystycznymi: wielko osobnika pod wzgldem wielkoci i masy ciaa wpisuje si w odpowiedni elips;
zmodyfikowali metod i zostali przy kanaach rozwojowych Wetzela; chciano metody z wiksz iloci cech; metoda,
do ktrej uyto 6-ciu cech: ~dugo ng, ~obwd klatki piersiowej, ~szeroko barkowa, ~wysoko, ~masa,
~szeroko biodrowa. GENETYKA: Kongres w Kopenhadze, zjazd genetyki czowieka w 1955r., referat Arbor i Shull,
badania nad dziemi z Hiroszimy i Nagasaki, wyniki nie s opublikowane; Kongres przyj wezwanie do narodw wiata
by powstay pracownie genetyczne, ktre bd ledziy rozwj dzieci; badania i kontrol powierzono antropologom.
ZEST. 13.
1. TEORIA STAENIA SI - Procesy starzenia si s jeszcze sabo poznane.
I grupa teorii dowodzi, e starzenie si i mier s realizacj genetycznego uwarunkowania rozwoju.
II grupa wie proces starzenia ze zmianami w genotypie komrki.( mutacje )
III grupa teorii mwi, e kumulacja nieprawidowoci wywoana jest przez zmiany w kolagenie komrki i DNA.
IV grupa teorii opiera si na twierdzeniu, e ssaki posiadaj zegar biologiczny zlokalizowany w podwzgrzu i ono tez
jest odpowiedzialne za starzenie si poprzez hormony.
2. SZKOA WOSKA - MONOUWIER dzieli typ budowy ciaa w zalenoci od stosunku dugoci koczyn
dolnych do reszty wysokoci ciaa. Wskanik skeliczny = wys. wys. siedz./wys. siedz. x 100. VIOLA stosowa
precyzyjne pomiary antropometryczne. Typologia oparta jest na 10 pomiarach(d. mostka, d. koczyn grnych bez rk,
d. do kostki, szer. i g. klatki piersiowej, szer. nadbrzusza. Wkad Violi: wprowadzi pojcia redniej i normy dla
poszczeglnych populacji; trjwymiarowo pomiarw (opoj. objtoci), bardzo precyzyjne techniki pomiarowe, nowe
koncepcje sprzecz. morfol. midzy zrnicowaniem ksztatw a objtoci. PENDE wyrni typy: hyposteniczny,
asteniczny, steniczny, hipersteniczny.
3. KIERUNKI BADAWCZE ANTROPOLOGII SPORTOWEJ: 1 opracowanie metod i technik pomiarowych dla
specyficznych potrzeb problematyki waciwej kulturze fizycznej.
2 w ramach zagadnie ontogenetycznych analizowana jest zmienno budowy ciaa podejmowane s prby
programowania wymiarw ostatecznych, badany jest wpyw aktywnoci ruchowej na procesy wzrastania i rozwoju. 3
okrelanie genetycznych uwarunkowa motorycznoci. 4 okrelanie biorytmicznej zmiennoci funkcji i cech organu
ludzkiego. 5 morfologiczne metody selekcji do okrelonych dyscyplin sportowych.
4. POSTAWA CIAA - Postawa ciaa -to taki ukad poszczeglnych odcinkw ciaa jaki czowiek przyjmuje w
swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.
Postawa prawidowa- to taki rodzaj normalnego trzymania si, ktry pozostaje w zgodnoci z dynamik rozwojow
czowieka w danym okresie ontogenezy.
Klasyfikacje postawy ciaa:
I Brauna wyrnia cztery typy postawy:
- postawa bardzo dobra- gowa ustawiona prosto znajduje si w linii klatki piersiowej i stp. Klatka piersiowa dobrze
wysklepiona, brzuch paski, lordoza ldwiowa lekko zaznaczona.
- postawa dobra- wiksze wychylenie gowy ku przodowi, plecy lekko zaokrglone, wyrana lordoza ldwiowa,
brzuch paski.

- postawa wadliwa- gowa wysunita ku przodowi, wystaje przed klatk piersiow, klatka piersiowa paska, brzuch
lekko wysunity ku przodowi, plecy zaokrglone, lordoza ldwiowa pogbiona.
- postawa bardzo za- gowa nadmiernie wysunita ku przodowi, klatka piersiowa czsto zapadnita, brzuch wypuky
opuszczony ku doowi, plecy mocno zaokrglone, gboka lordoza ldwiowa.
Wedug Wolaskiego ocenia si lordoz w stosunku do kifozy. Typy rwnowane w 3 stopniach.
5. ZMIANA POSTWAWY CIAA Z WIEKIEM - Zmienia si ona w wyniku nierwnomiernego tempa wzrastania
poszczeglnych odcinkw ciaa. Powoduje to zmiany w proporcjach ciaa i postawie. Noworodek posiada krgosup w
ksztacie litery C, wraz z unoszeniem gowy ksztatuje si lordoza szyjna, siadanie wyksztaca kifoz piersiow.
Wyprostowanie ksztatuje lordoz ldwiow. Postaw maego dziecka cechuje pogbienie lordoozyldwiowej,
wystajcy brzuch, nieco kolawe ustawienie kolan. W wieku przedszkolnym nastpuje pogbienie kifozy piersiowej
zmniejszenie lordozy ldwiowej, zanika kolawo kolan, u chopcw zanika ona szybciej. Midzy 7-12 rokiem ycia
dzieci powinny charakteryzowa si postaw typu 1. W okresie pokwitania postawa ulega stopniowemu pogorszeniu,
nastpuje pogbienie kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej. Z czasem powinno to min na skutek zmiany napicia
miniowego i ich rozwoju.
Pojcia pci pe nie jest pojciem tak jednolitym jak przyjo si to powszechnie uwaa. W praktyce funkcjonuj
nastpujce pojcia pci:
pe chromosomalna- jest okrelona rodzajem chromosomw pciowych, ktre zostay przekazane przez par rodzicw.
Msko czy esko osobnika ustalona jest genetycznie.
pe chromatynowa okrela j obecno ciaek Barra w jdrach komrek kobiet lub ich brak u mczyzn.
pe gonadalna- wyznaczana jest przez formowanie si typu gonad jder u mczyzn i jajnikw u kobiet. Pe ta ustala
si w pocztkach 7 tygodnia ycia wewntrzonowego.
pe hormonalna - metaboliczna jest uwarunkowana jakoci i iloci hormonw pciowych determinujcych rozwj
cech pciowych. Oba gruczoy pciowe jdra i jajniki wytwarzaj androgeny i estrogeny, lecz znacznie wiksze iloci
androgenw produkuj jdra.
pe somatyczna fenotypowa jest okrelana rozwojem wewntrznych narzdw pciowych , na podstawie gonad i drg
wyprowadzajcych, oraz obecno prcia i moszny u mczyzn, a sromu u kobiet. Mona j okreli od pocztku 3
miesica ycia wewntrzmacicznego.
pe metrykalna - socjalna jest ustalana przy urodzeniu dziecka na podstawie budowy narzdw pciowych
zewntrznych . przerost echtaczki imitujcej obecno prcia i inne zaburzenia rozwojowe mog prowadzi do mylnych
okrele.
pe psychiczna- jest nabytym w rozwoju poczuciem osobowoci.
Cechy na podstawie ktrych mona rozrni pe okrela si jako : pierwszorzdowe, drugorzdowe i
trzeciorzdowe.
Pierwszorzdowe. S zdeterminowane przez chromosomy pciowe co warunkuje rozwj wew. I zew. Narzdw
pciowych.
Drugorzdowe- stanowi zesp waciwoci somatycznych i czynnociowych rnicych mczyzn i kobiet.
Trzeciorzdowe podlegaj modyfikujcym wpywom rodowiska. Ksztatuj si w okresie dojrzewania. Zaliczamy do
nich przejawy zachowa seksualnych zwizanych z instynktem pci.