O.

JAN TAULER OP

USTAWY DUCHOWE
DZIEO Z XIV WIEKU
TUMACZENIE POLSKIE PRZEJRZA
I WYDA KS. ZYGMUNT GOLIAN

"Nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei" (Joh. III, 3)
"Jeli si kto nie odrodzi znowu, nie moe widzie Krlestwa Boego" (Jan. III, 3)

"Quoniam non obedivimus praeceptis tuis; ideo traditi sumus in direptionem... Et nunc
Domine magna judicia tua, quia non egimus secundum praecepta tua" (Tob. III, 4-5)
"Iemy nie zachowali przykaza Twoich, przetomy wydani na up... A teraz,
Panie, wielkie s sdy Twoje, iemy nie czynili wedug pr zykaza Twoich" (Tob. III, 4-5)

WYDANIE DRUGIE

KRAKW 2015
www.ultramontes.pl

REJESTR
Str.
Przedmowa .......................................................................................................... 5
WSTP WYDAWCY ......................................................................................... 6
Rozdzia I. O pokucie ........................................................................................ 13
Rozdzia II. O grzechach mniejszych ................................................................ 19
Rozdzia III. O dwch pocigach w czowieku ................................................. 21
Rozdzia IV. O mierci nadzmysowej .............................................................. 27
Rozdzia V. O przeszkodach i sposobach postpu duchowego ......................... 33
Rozdzia VI. O pocztku i zwizku cnt ........................................................... 36
Rozdzia VII. O wzniesieniu ducha do Boga .................................................... 38
Rozdzia VIII. O darach Boskich i prostocie wiary .......................................... 41
Rozdzia IX. O prawej pokorze ......................................................................... 43
Rozdzia X. O pokorze dalszy cig ................................................................... 49
Rozdzia XI. O cierpliwoci .............................................................................. 52
Rozdzia XII. O rezygnacji wewntrznej .......................................................... 61
Rozdzia XIII. O chrzecijaskiej ulegoci ...................................................... 66
Rozdzia XIV. O podbiciu woli wasnej i ubstwie w duchu ........................... 71
Rozdzia XV. O cierpliwoci w przygodach ..................................................... 77
Rozdzia XVI. O wolnoci duchowej ................................................................ 80
Rozdzia XVII. O jednoci z Bogiem ................................................................ 85
Rozdzia XVIII. O potdze dobrej woli ............................................................ 87
Rozdzia XIX. O walce z pokusami .................................................................. 93
Rozdzia XX. O wdzicznoci wzgldem Boga ................................................ 94
2

Rozdzia XXI. O pobonoci osb sabszych .................................................... 98

Rozdzia XXII. O ujarzmieniu zmysw i ducha ............................................ 100
Rozdzia XXIII. O wycznym dla chway Boskiej dziaaniu ........................ 105
Rozdzia XXIV. O zamiowaniu w rzeczach duchowych ............................... 108
Rozdzia XXV. O poczeniu ducha z Bogiem ............................................... 110
Rozdzia XXVI. Zebranie nauki duchowej ..................................................... 113
Rozdzia XXVII. O porzdku ycia duchowego ............................................. 116
Rozdzia XXVIII. O stanie duszy pod wpywem aski ................................... 119
Rozdzia XXIX. O wiczeniach zbawiennych ................................................ 124
Rozdzia XXX. O wezwaniu ........................................................................... 126
Rozdzia XXXI. O miowaniu nieprzyjaci ................................................... 128
Rozdzia XXXII. O doskonaym umartwieniu ................................................ 131
Rozdzia XXXIII. Rozmylanie duchowe ....................................................... 133
Rozdzia XXXIV. O wewntrznym objawieniu .............................................. 137
Rozdzia XXXV. O przedmiotach rozmylania .............................................. 142
Rozdzia XXXVI. O znakach zupenego poczenia z Bogiem ...................... 144
Rozdzia XXXVII. O prawych zwolennikach Boych .................................... 145
Rozdzia XXXVIII. O przygotowaniu do Komunii witej ............................ 147
Rozdzia XXXIX. O askach wypywajcych z przenajwitszej Eucharystii .. 151

PRZYGOTOWANIE DO SPOWIEDZI
Modlitwa czowieka pokutujcego .................................................................. 158
Modlitwa druga ............................................................................................... 161
Modlitwa trzecia przed spowiedzi ................................................................. 163

Modlitwy po spowiedzi. Pierwsza i druga ...................................................... 164

Rozmylanie przed przyjciem Ciaa Paskiego ............................................. 165
Modlitwy przed najwitsz Komuni ............................................................ 168
Modlitwa pierwsza w. Ambroego ................................................................ 168
Modlitwa druga w. Tomasza z Akwinu ......................................................... 169
Wylanie serca, albo ofiarowanie czystego przedsiwzicia Panu Bogu, przed
przyjciem Ciaa Paskiego ............................................................................ 169
Modlitwa w. Bonawentury ............................................................................. 173
Dzikowanie po Komunii witej ................................................................... 173
Modlitwa po witej Komunii w. Tomasza z Akwinu .................................. 177
Modlitwa druga po witej Komunii w. Bonawentury .................................. 177

Przedmowa
Jan Tauler jest uwaanym za jednego z najdoskonalszych mistrzw
duchowoci. Bossuet chwali go ze strony prawowiernoci mistycznej.
Urodzony w Strasburgu czy w Kolonii okoo roku 1294 wstpi do zakonu
OO. Dominikanw Strasburskich i dla wydoskonalenia si zwiedzi Pary. W
tych czasach zdobili zakon dominikaski w stolicy Francji Noel Herve, Hugo de
Prfleury, Jakub z Lausanne, Durand de St. Porcien, Petrus Paludanus,
Bartomiej de Sancta Concordia i inni, dobrze znani z pism teologicznych.
Powrciwszy z Parya do Strasburga, wsawi si kazaniami, ktre mwi w
jzyku niemieckim z rzadkim w owym czasie przepychem. Umar 15 czerwca
1361 r. odwiedzajc sw siostr zakonnic klasztoru S. Nicolai in Undis.
Nagrobek jego przechowuje si w kociele Temple Neuf w Strasburgu.
Wizerunek na kamieniu wykuty trzyma w lewej rce Agnus Dei, na ktry praw
wskazuje; napis ponad gow "In Jesu Christo"; wokoo "An. Dom. MCCCLXl
XVI kal. Junii Cyrici et Julite obiit frater Joh. Tauler". (F. W. Edel. Die N.
Kirche in Strasburg).
Obszernie o J. Taulerze pisze G. F. Hempel: Memoria J. Tauleri
instaurata, Wittenberg 1688 in 4to. Dziea pozostawi w niemieckim jzyku:
Medytacje nad ywotem i mierci Jezusa Chrystusa; Listy duchowe; Ustawy
duchowe.
Z niemieckich kilkakrotnych wyda, najlepsze jest P. J. Speyera Frankfurt
1720 4vo. Przekad aciski dokonany jest przez Suriusza mnicha reguy St.
Brunona w XVI wieku, Colonia 1548 i 1603. Parisiis 1623 Antwerpiae
1685. Przekady francuskie s dwa, jeden wyszed w Paryu 1665 8vo przez
hrabiego Lomnie de Brienne sekretarza stanu pod Ludwikiem XIV w roku
1663. Drugie tumaczenie wydali ksia Dominikanie klasztoru St. Germain w
Paryu 1681 12o. Przedrukowano w Panthon Litraire, Pary 1840 8vo.
Przekad niniejszy przeznaczony ku poytkowi braci, z otuch: "e tym
ktrzy Boga miuj wszystko dopomaga ku dobremu" (Rom. 8, 28).

WSTP WYDAWCY
Niniejsz ksik podajc sposoby ksztacenia si w duchu Jezusa
Chrystusa, skadamy w rce czytajcych chrzecijan z mocnym przekonaniem,
i bdzie uyteczn rwnie ludziom wieckim jak kapanom; rwnie kapanom
jak zakonnikom. Kady katolik znajdzie w niej wyborne przepisy do urzdzenia
swego ycia wrd zaj doczesnych, wrd stosunkw wieckich; znajdzie
sposoby uduchowienia i siebie i tego wszystkiego co go z wiatem wie, przez
odniesienie wszystkiego do pierwszej przyczyny i ostatecznego celu; to jest, do
Boga. Kady kapan znajdzie w niej wielkie pobudki i potne rodki do
cigego podnoszenia i tego wiata nauki Boskiej i tego zapau Boskiej mioci,
ktre wzi wraz z Duchem witym ku prowadzeniu siebie, ku
przewodniczeniu wiernym w tym czasowym a w prby i walki obfitujcym
pielgrzymowaniu. Na koniec, zakonnik znajdzie w niej nieomyln wskazwk,
wytykajc duchowi drog na najwysze doskonaoci szczyty; wielk jasno
odsaniajc rda, w ktrych by czerpa potrzebne ku temu siy; niewymown
sodycz budzc pragnienie i bezwarunkowy zapa ku powiceniu wszystkiego
co czasowe i zrzeczeniu si wszystkiego, co osabia lub spania doskonae
zjednoczenie si z Bogiem.
Ksika ta zawiera wic w sobie wybornie przedstawion mistyk
chrzecijask, przedmiot niezmiernie wysoki, jedynie rzeczywisty,
najwyszych naszych dotykajcy przeznacze. Przedmiot ten u jednych wskutek
naduycia darw wiata doczesnego lekcewaony albo wcale zapomniany, u
drugich wskutek naduycia samej pobonoci i jej pomieszania z dnociami
panteistycznymi, uwaany za niebezpieczny, niedawno jeszcze zakonnych
trzyma si tylko progw; dzi jednak, gdy tak w dziedzinie nauk, jak w
dziedzinie ycia, duch Boy coraz silniej wia poczyna, wic i mistyka
chrzecijaska w starych swoich, penych Boej prostoty wystpuje ksztatach, a
zbawienne jej wpywy coraz si wyraniej czu daj. Cudna a wysoko
mistyczna ksika o Naladowaniu, w kilku ostatnich latach staa si prawie
najpopularniejsz. My sami mamy kilka przekadw, z ktrych zwaszcza dwa
ostatnie, wiadcz o niepospolitym przejciu si tumaczy duchem
najpotniejszego ascety.
Mimo to wszake, nie brakuje uprzedzonych, otrzsajcych si lub
umiechajcych ze zoliw podejrzliwoci na wspomnienie o mistycyzmie: to
nas powoduje, do przedstawienia tych kilku wstpnych o mistycyzmie uwag.

Mistyka (1) chrzecijaska jest praktycznym zastosowaniem nauki

chrzecijaskiej do ycia. Mistyka redniowieczna, ten najwyszy szczyt
wewntrznego ycia, czerpaa dla siebie ywioy z Ewangelii w. Jana, w
pismach Didyma i Makarego a zwaszcza w pismach Dionizjusza Areopagity,
przez ktre ma jakie podobiestwo z neoplatonizmem. Mistycy jak i
neoplatonicy, przepisowali oderwanie si od wiata zmysw, jako rodek
praktycznego, ywego i witego zjednoczenia si z Bogiem. Czy dlatego
mistyka chrzecijaska jest neoplatonizmem? Tak sdzio wielu mniej
uwanych, przeoczajc rnic, ktra przecie jest niezmiern i dziwnie
uderzajc. Mistyka chrzecijaska wychodzc z faktu grzechu pierworodnego,
zda do odnowienia zwizku i podobiestwa z Bogiem, gdy tymczasem
neoplatonizm nie uznajc grzechu pierworodnego, chce zupenego
zabsorbowania duszy w Bogu, chce panteizmu. Neoplatonik chce si spyn z
bstwem, ktrego si uwaa emanacj, z ktrego wypad, szuka tak zwanego
sacrum connubium ( ), on czstka oglnej psyche, a psyche czstka
oglnego bstwa; gdy tymczasem mistyk chrzecijaski nakazuje milczenie
ciau, tej stworzonej i zej (nie z siebie) ale zej dlatego, e grzechem skalanej
powoce, by si zjednoczy z Bogiem jako stworzenie ze Stwrc. On z jednej
strony wyrnia si od reszty stworzenia swoj wyszoci, swym duchem: z
drugiej, wyrnia si od Boga, woln wol i osobowoci.
Odrywa si od wiata, bo wiat to nie on, to nie Bg, a pynie na wyyny
czystej duchowoci na skrzydach wasnej woli, rozwinitych i wzmocnionych
ask Bo.
W chrystianizmie scholastyka i mistyka maj si do siebie, w stosunku
umiejtnoci do ycia. Kiedy pierwsza troszczy si o teoretyczne zasady, druga
pracuje nad urzeczywistnieniem w yciu tych zasad. Tamta si zajmuje
badaniami umiejtnymi, ta naucza w sposb pozytywny i ywy. Tamta jest
rozpraw, ta kazaniem. Tote wszyscy mistycy poczwszy od w. Bernarda, a
do Fenelona, byli ju to znakomitymi mwcami, ju budujcymi pisarzami.
Gerson niemniej biegy w scholastyce jak mistyce, umia wybornie oceni ich
wzgldn warto i prawa. "W scholastyce, mwi on: panuje sia umysowa w
celu osignienia prawdy (potentia intellectus circa verum), w mistyce za wada
sia uczu w celu zasmakowania w dobrym (potentia affectuum circa bonum)".
Autor za ksiki o naladowaniu t sam myl wypowiada w krtkim tym
zdaniu: "Opto magis sentire compunctionem, quam scire ejus definitionem".

Mistyka to matka wszystkich wielkich a z uczucia pyncych dzie

redniowiecznoci, jak krucjat, architektury gotyckiej itp. Ona si manifestuje
niby w ciele, w starych gotyckich wityniach. Te smuke ksztaty nie s-li w
samej istocie wyraeniem uczucia strzelajcego z tej ziemi si mioci i zapau
ku Stwrcy? Z zagi ukw starych katedr, duch wionie prawie z rwn si,
jak z przepysznych stronnic ksiki o naladowaniu. Bez scholastyki wszake,
wnet by si wyrodzia mistyka, bo ona czsto bardzo widzi tylko jednostronnie.
Szukajc jedynie praktyki a mao cenic umiejtno, atwiej i czciej
popadaby w bd jak scholastyka, a ta ostatnia znowu, potrzebowaa mistyki i
jej oddziaywania, by nie wybiega zanadto z zakresu ycia pozytywnego, by si
nie rozpyna gdzie w abstrakcyjnych eterach. Jak mistyka, tak i scholastyka
uzewntrznia si w starych gotyckich wityniach. Te arkady i te kolumny
pynce miao w wysokie przestrzenie, gubice si w tysicznych subtelnych
zagiciach, sztukateriach i figurkach zaledwie dojrzanych a jednak z najwiksz
wykoczonych dokadnoci, zdaj si by skamieniaym obrazem, kwestii, tez,
odpowiedzi, dystynkcji i tysicznych subtelnoci scholastycznych. Tote
prawdziwy teolog wie w sobie jak owe witynie, dwie dnoci: to jest,
gboko uczucia, z jasnoci pojmowania i przejroczystoci myli. Hugo na
przykad od w. Wiktora a Bonawentura, istne to gotyckie figury.
Wszake w. Bernard z sw szko najpierwszy i najwzniolejszy
przedstawia tu widok. Kocha on umiejtno, nauk, ale gwnie i przede
wszystkim dy, do rozwinicia praktycznej wiedzy czyli przewiadczenia
prawdy; dy za do tego wicej na drodze wewntrznego wiata, tej
bezporednio objawionej prawdy, jak drog rozumowego badania (2). Idzie on
drog utorowan przez dawniejszych mistykw, i podnosi ducha a do samego
rda prawdy po trzech coraz wyszych stopniach (3). Ta umiejtno czysto
praktyczna, ta prawdziwa gnosis, ten mistycyzm w caym znaczeniu tego
wyrazu, pynie z zasady godnej w. Jana: Bg tyle tylko jest znany, ile jest
kochany. Tak nauczali i tak praktykowali przyjaciele w. Bernarda: Wilhelm de
Thierry ( 1152), Rupert von Deutz ( 1135) i Guerry.
Hugo od w. Wiktora usiuje zjednoczy i systematycznie wyoy
porozrzucane pomysy w. Bernarda (4). Dla niego pierwsz zasad umiejtnoci
religijnej, jest nastpujce zdanie: Tantum de veritate quisque potest videre
quantum ipse est. rodkiem do osignienia najdoskonalszej wiedzy, jest dla
kontemplacja, stracona wprawdzie przez grzech pierworodny, ale mogca by
odzyskan przez pomoc nadnaturaln. Ta kontemplacja, ten wgld ducha w
prawdy wiekuiste, staje si prost spekulacj, rozumowaniem, wielekro razy
8

zwraca si ku przedmiotom widzialnego wiata. Hugo ze wzgldu na

teoretyczn jak i praktyczn stron mistycyzmu, dzieli go na 5 czci: czytanie,
rozmylanie, modlitw, dziaanie i kontemplacj. W piciu tych terminach
zawiera si cae duchowe ycie. Cztery pierwsze wzwyczajaj sprawiedliwego
do praktyki i prowadz go nieznacznie do doskonaoci; pity, czyli
kontemplacja jest zarazem owocem czterech pierwszych i przedsmakiem ycia
przyszego.
Ryszard od w. Wiktora podnosi mistyk na najwysze szczyty (5). On to
pragnc posun poznanie Boga dane przez wiar i objawienie do czystego i
jasnego pogldu, widzi si zmuszonym do przyjcia nadnaturalnej pomocy:
"Tantum possumus, quantum posse accipimus; quantum habes gratiae, tantum
habes potentiae". Aby si czowiek mg poczy z Bogiem musi si wyrzec
sam siebie, czego znowu bez aski osign nie moe; celem dla czowieka
duchowego jest kontemplacja, a ostatecznym celem jest zjednoczenie si z
Bogiem. To ostatnie osiga si przez trzy rodzaje usiowa, ktrym odpowiada
sze coraz wyszych stopni (6).
Mistycy ci jak i pniejsi, oderwani od wiata duchem, ale yjcy wrd
niego, usiowali we przela rodkiem nauk poczonych z gorliwoci, sodki a
w yciu wyszym znaleziony ju pokj. Usiowania ich w tej mierze czsto
najgorzej byy przyjmowane; wwczas mio przechodzia w pen zapau
gorliwo. Z t gorliwoci walczc przeciw opornym, wystawiali si na
najnamitniejsze pociski. Takim by Henryk Suso (Amandus) znakomity
dominikanin zmary w Ulm 1365 r. ktrego dzieo pt. Dziewi Ska, widocznie
wywoanym zostao wczesnym zepsuciem a z drugiej strony bojani gniewu i
kary Boskiej. Takim by Jan Ruysbroeck (doctor exstaticus 1381) przeor
kanonikw regularnych w Grunthal blisko Bruxelli, przyjmujcy trzy stopnie
ycia ascetycznego, z ktrych ostatni zawis na obumarciu rzeczom
zewntrznym a yciu przez czyst mio w Bogu. Takim by Gerson (doctor
christianissimus) usiujcy w mistyce uwydatni osobowo ludzk. On mwi:
i nie do jest pojmowa Boga przez myl, trzeba jeszcze aby myl o Bogu na
wskro przenikna dusz i oywia caego czowieka, a zatem, e mistyka
urzeczywistnia, co scholastyka poznaje. Takim by Tomasz a Kempis, Kempen
(dzi Hamerken) podprzeor kanonikw regularnych w. Augustyna w Zwolte
wsawiony dzieem kadzionym zaraz po Biblii O naladowaniu Jezusa
Chrystusa (7) w ktrej panujc myl, jest wewntrzny i tajemniczy stosunek
duszy z Chrystusem i rodki ku temu, tj. uczszczanie do sakramentw, cige
rozmylanie Pisma w. i stosowne ocenianie wiata. Eucharystia jest tu punktem
9

rodkowym ycia chrzecijaskiego i ycia zakonnego, mwi te o niej w caej

czwartej ksidze.
Takim na koniec jest autor niniejszej ksiki Jan Tauler (doctor sublimis
et illuminatus 1361). Najprzd znakomity mwca, prowadzi wietnie zawd
nauczycielstwa kaznodziejskiego w Kolonii i Strasburgu, po kilku latach
ucichn naraz i cofn si do celi zostawiwszy lud zdziwiony swoim
zniknieniem. Nikt si nie domyla przyczyny, przyczyna wszake bya, ale
tylko samemu mwcy wiadoma. Rzecz tak si miaa: Tauler skoczywszy raz
kazanie wraca do swej celi, kiedy na samym wyjciu z kocioa schwyta go
jaki nieznajomy, proszc, by mu pozwoli wynurzy co by o nim myla.
Doktor jak najchtniej zezwoli a nieznajomy rzek do: "Mj ojcze, w twojej
naturze jest bardzo wiele utajonej pychy. Zbyt ufasz w wielk swoj nauk i w
tytu doktora. Zamiast szuka w swych pracach chway Boej z intencj czyst,
ty szukasz siebie samego w przychylnej opinii istot znikomych. Dlatego to wino
niebieskiej nauki, sowo Boe, chocia samo przez si wite i wyborne, traci
sw si przechodzc przez twe serce i spywa bez smaku i bez aski na dusz
kochajc Boga" (8). Tauler zbyt by wielkim, by na t gorzk przymwk
zasuy, i nikt zapewne ani by o nim co podobnego pomyla; on wszake si
drczy. Caa prno dotychczasowa ycia, staje mu przed oczyma. Usuwa si
od wszelkich stosunkw. Przez cae dwa lata wstrzymuje si od kazania i
suchania spowiedzi. Pilny, gorliwy w dopenianiu obowizkw i posug
klasztornych, przepdza reszt pozostaych chwil na opakiwaniu swych
grzechw, na rozmylaniu ycia Zbawiciela, na cikiej pracy wedle
wyjarzmienia ducha spod wpyww ziemskich i cisego zjednoczenia si z
Bogiem. Po upywie dwch lat, dowiaduje si Kolonia, e doktor Tauler na
nowo zawd kaznodziejski rozpoczyna. Cae miasto cinie si do kocioa.
Kady by rad odgadn tajemnic tego usunicia si, kady przygotowuje
aknc dusz pod wit ros Boego sowa: na koniec ukazuje si Tauler, ale
na prno si mocuje, aby cho sowo wymwi. Z gbi swej duszy nic wicej
nie mg wycisn prcz ez. Nie by to ju sam tylko mwca, (cudnie powiada
Lacordaire), by to ju wity.
W czasie tych dwuletnich rekolekcji przeszedszy wszystkie stopnie
chrzecijaskiej mistyki, zajty wycznie wstpowaniem na coraz wysze
stopnie doskonaoci wewntrznej (ascezyi), wznisszy si z nizin znikomoci
do essencji (jak si sam wyraa) wszech rzeczy "do Boga", i usiujc jak
najsilniej z Nim si zjednoczy (przez kontemplacj), napisa ksig pt. Ustawy
duchowe, niewielkiej objtoci ale ogromnej wagi, w ktrej stopi niejako
10

wszystko, co przed nim zostawiono w przedmiocie mistyki; podnis j

niesychanie wysoko, uczyni praktyczn i zastosowa niemal do kadego
stanowiska.
miao, z najwiksz pewnoci i najgbszym przekonaniem moemy
powiedzie, e w ksidze tej Tauler by mistrzem pniejszego blisko o cay
wiek Kempisa. W ksice o naladowaniu Chrystusa s rozdziay jak np. o
Naturze i asce, prawie ywcem z niej przekopiowane.
W ksidze tej Tauler prowadzi stopniowo na szczyt abnegacji, ubstwa w
duchu, zrzeczenia si bezwarunkowego. Dotychczasowi mistycy przepisywali
oderwanie si istotne, zewntrzne od wiata zmysowego, on przepisuje
oderwanie si wewntrzne; i dlatego pomijajc prawie sam wiat zewntrzny,
uderza silnie w t wewntrzn stron czowieka, ktr si duch jego z onym
wiatem wie. Owszem, on w abnegacji zewntrznej widzi tylko chwilowy
objaw wewntrznej abnegacji i dlatego o ni najmniej si troszczy, a nawet
oderwan i samoistn uwaa za czcz, niebezpieczn. Abnegacja bowiem taka,
jak susznie powiada, bdc dziaaniem natury, schlebia jej i podnosi w pych t
myl, e sama sob zarzdza i sama nad siebie jest wysz.
Wszake ta abnegacja, to oderwanie si wewntrzne, jest dopiero u niego
pierwszym stopniem duchowego ycia; drugim jest osignienie wewntrznej
ducha wolnoci. rodkiem osignienia pierwszego, jest wytpienie uczucia
wicego ducha ze wiatem; sposobem dostpienia drugiej, jest zerwanie z
samym nawet upodobaniem ducha, ktre dziaaniu aski sta by mogo na
przeszkodzie, by tak oswobodzony od wszystkiego co nie jest Boskim "tym
bezpieczniej da si unosi prdowi mioci wychodzcemu z Boga i do Boga
wracajcemu".
Trzecim stopniem, jest jak najcilejsze zjednoczenie si z Bogiem.
Stopie ten jest owocem dwch poprzednich a istot jego: doskonaa, czysta
kontemplacja. Nie jest to przecie stan bierny, ani stan sztucznego naprenia.
Bo najsamprzd, kontemplacja ta zawisa na zatapianiu si w Bogu przez cige
dziaanie mioci, przez coraz wyszy akt miowania Boga dla Boga a
stworzenia w Bogu, wic duch jest tu czynnym, czynnym w najwyszy sposb;
on potguje sw mio ju na dwch pierwszych stopniach oczyszczon, on,
"bezustannie odnawia stosunki jednoci" z Bogiem. Bo po wtre: "jak duch
wskutek mioci, wci pragnie by z Bogiem, tak Bg wskutek dobroci, wci
mu si udziela".

11

Na takie wysokoci, wiod ustawy duchowe, a jak powiedzielimy wiod

kadego w jakimkolwiek bd stanie, byle je tylko kady do swego pooenia
umia i chcia zastosowa. By umia, mdl si, a id za rad tego, ktremu
roztropnie odda kierunek wasnego sumienia; by chcia, wracaj od czasu do
czasu do rde ask Boych, cz si z Chrystusem przez ask, cz si
eucharystycznie.
Eucharystia bowiem jest zarazem i matk mioci i mioci wiecem.
Wszake, aby z t ksik tak wysoko zaszed, czytaj j w takim duchu,
w jakim j napisa witobliwy autor. Szukasz-li marze spekulacyjnych?
chcesz pawi umys w eterach abstrakcji? porzu j, bo jeli si po pierwszym
nie nawrcisz rozdziale, zgorszysz si niezawodnie faryzejskim zgorszeniem.
Chceszli i w duchu, chcesz si utrzyma przy zdobytym na
namitnociach stanowisku? chcesz postpowa z mocy w moc, z jasnoci w
jasno, we j a czytaj pilnie; przegldaj si uwanie w kadym jej ustpie, bo
kady jest doskonaym duchowego ycia zdjciem; przymierzaj si do nich
dobr wol, szczerze, ale zawsze ze stanowiska w jakim ci postanowia wola
Ojca niebieskiego.
Ksika ta zgoa, zwie si doskonale Ustawami duchowymi, przedstawia
bowiem cay proces doskonalenia si wewntrznego a przedstawia nie jako
przedmiot wiedzy, ale jako przedmiot wiedzy i czynu w jedni; jako przedmiot
ducha. Jest to praktyka duchowa, a wic j czytaj praktycznie, a pty do
drugiego rozdziau nie przechod, pki pierwszego w ycie nie wprowadzisz,
inaczej wszystko znajdziesz ciemnym, niezrozumiaym, bezuytecznym.
Ks. Zygmunt Golian

Przypisy:
(1) Z greckiego od : zamyka si w sobie, zatapia si wewntrznie.
(2) De consideratione, De interiore domo.
(3) Stopniami tymi s: C o n s i d e r a t i o d i s p e n s a t i v a , sensibus utens ad promerendum
Deum. Opinio; aestimativa, quaeque scrutans ad investigandum Deum, fides;
s p e c u l a t i v a , qua homo se in se colligit, excessus, ascensus ad contemplandum Deum,
contemplatio intellectus seu rei visibilis certa et manifesta notitia.
(4) Didascalia, de more dicendi et meditandi.

12

(5) De gratia contemplationis.

(6) De statu interioris hominis; De praeparatione animi ad contemplationem; De gratia
contemplationis.
(7) Rzecz co do samego autora tych ksig dugo bya przedmiotem sporu. Kempis mia za
sob najwicej dowodw. Zob. ycie Gersona przez Tomassy, oraz, Recherches historiques
et critiques sur le vritable auteur du livre de l'Imitation de Jsus Christ, par J. B. Malou
Evque de Bruge.
(8) Patrz Historia Joannis Tauleri przez Suriusza, str. 6.

USTAWY DUCHOWE
O. JAN TAULER OP

ROZDZIA I

O po ku cie
Najkrtsz drog do szczcia wiecznego wskazuje nam Bg i Pan nasz
Jezus Chrystus, tak witoci swojego ywota jak naukami i przepisami
podanymi w Ewangelii witej. W tej to Ewangelii tak brzmi najpierwsze
sowa pocztkujce najwitsze Zbawiciela kazanie. "Pokut czycie, albowiem
przybliyo si krlestwo niebieskie" (Mt. IV, 17). C w istocie,
potrzebniejszego dla pragncych zbawienia, nad wczesn, szczer i nieustajc
po wszystkie dni ycia naszego pokut? Wszake pokuty czyni nie potrafisz,
jeli wprzdy nie poznasz dokadnie caej ohydy grzechu. Zastanw si wic w
gbi duszy nad okropnoci obrazy, ktr przez grzech wyrzdzasz Bogu
Wszechmocnemu i nad cikoci odpowiedzialnoci, ktr przez tene grzech
cigasz na samego siebie. Gdyby by wiedzia co czyni, nie ma takiej rzeczy
ani w niebie ani na ziemi, ktra by ci moga zniewoli do popenienia choby
13

najmniejszej winy; owszem wolaby umiera codziennie nowym mierci

rodzajem, byle tylko twej duszy grzechem nie pokala.
C jest grzech? Jest to odepchnicie Stwrcy Boga a oddanie siebie
samego w niewol rzeczy stworzonych: jest to splamienie i spodlenie duszy, jest
to mier ducha, tryumf szatana, wyzucie si z aski, z cnt wszelkich i wiecznej
szczliwoci. Grzech jest to zasmucenie i aoba sumienia, zamienie ducha,
rozkieznanie woli, niepokj serca i niestateczno zmysowej natury. Grzech
jest to bawochwalcza cze stworzenia, zaprzanie si wiary, hodowanie zym
potgom, rdo wasnej zguby i dobrowolne skazanie siebie samego na
wiekuiste mczarnie pieka. Z jednego grzechu choby lekkiego na pozr,
upadniesz w inne coraz to cisze i coraz liczniejsze; chwilow rozkosz opaca
bdziesz nieustajcymi katuszami; wstyd nieskoczony okrywa ci bdzie, a to
co w oczach wiata zdawao si godnym pochway, w obliczu Boga i wiernych,
bdzie przedmiotem zgrozy i potpienia. Nie ma sw na wyraenie
obrzydliwoci grzechu: nieszczliwych jego nastpstw nikt poj nie zdoa, a
zasuone przeze wstyd i mczarnie, przechodz wszelkie wyobraenie.
Grzesznik, przekada sw rozkosz znikom nad dobro niezmienne i
najwysze: stawia sw wol wyej woli Boga, przeto obraa nieskoczenie
Majestat Boski; ta za obraza tym jest okropniejsz, e Stwrca nieskoczenie
wyszym i lepszym jest od przedmiotu grzechu, rwnie jak od natury
grzesznika; wic za takie przestpstwo bez miary, kara te musi by bez miary.
Jeeli pragniesz czyni pokut, jeli chcesz zmaza t wzgard, ktr
mia wyrzdzi Bogu, staw si przed Jego obliczem, z gbokim
zastanowieniem: wyznawaj pokornie twe przewinienia; bagaj o miosierdzie i o
ask; chwal i wielb Boga z caej duszy twojej; uniaj si, skrusz dumne twoje
serce, bd przekonanym, e ostatnim z ludzi, zrzeknij si samego siebie i
pragnij by nie mia innej woli od najwitszej woli Stwrcy twojego.
A poniewa grzeszye w wiecie zmysowym, wic sprawiedliwo
nakazuje, by w wiecie zmysowym objawi pokut: udaj si przeto przed
trybuna spowiedzi, obwiniaj si przed kapanem zasiadajcym w imieniu Boga
i ktremu Bg powierzy wadz: "zwizywania i rozwizywania" (Mt. XVIII,
18) a postanowiwszy ze skruch i alem popraw ywota, wypeniaj cile
nakazane dzieo zadouczynienia.
Prawa skrucha z nieograniczonej mioci Boga wypywa powinna: jest
ona alem iemy najwysz istot i najlepszego Ojca mieli dla ndznych
14

rozkoszy odepchn i przez niesforne uniesienie obrazi. ao nasza niechaj

bdzie zupenie nadzmysowa: a gdy bdziemy opakiwa grzechy nasze,
niechaj nas nie tyle wasne potpienie zasmuca, ile tylokrotne a tak sromotne
obelgi wyrzdzone przez nas Bogu Stwrcy, Panu wszechmogcemu, Ojcu
najaskawszemu, ktry nam da byt, da odkupienie, ktry nas codziennie
obsypuje niezasuonymi askami.
Kiedy wic czowiek nad wszystkie katusze, ktre go czekay, wicej
bdzie way nieszczcie, w ktre wtrci siebie sam, obraziwszy Boga:
wwczas w duszy jego zawita ufno w Jego nieskoczonej dobroci, nadzieja
przebaczenia rozpdzi ciemne chmury rozpaczy i mio jak rozpromienione
soce, rozjani blaskiem swoim, serce aoci zalane. Bo skrucha wywoana
przez mio zawsze sodycz z sob przynosi. A gdy pewno przebaczenia
ogarnie tw dusz, gdy myl twoj zatopisz w niepojtej dobroci Boga
wielkiego nad wszelk wielko, ktry nie tylko, e ci tak prdko przebaczy,
ale jeszcze mimo twej nikczemnoci i grzechw osodzi pokut, wnet
zawoasz, i nie ma kary do surowej dla ciebie: a bagajc Boga o
przebaczenie winy w moc miosierdzia, bdziesz baga zarazem o jej ukaranie
w moc sprawiedliwoci. Im gorliwiej pragn bdziesz chway Boej, tym
szczerzej bdziesz poddawa si karze; a im gbiej poznawa bdziesz
niezmierne miosierdzie Boskie, tym gbiej czu bdziesz skruch, e mg tak
niewyczerpan askawo zniewaa!
Kto zdoa wynie sw dusz do tak nadzmysowej skruchy, kto gorco
ukocha miosierdzie i rwnie gorco umiowa sprawiedliwo, ten natychmiast
otrzyma odpuszczenie wszystkich grzechw i przebaczenie wszelkiej kary.
Wszake wiksz pociech przynosi poddanie si sprawiedliwoci, anieli
zdanie si na miosierdzie: bo gdzie wiksza skrucha, tam obfitsze pocieszenie.
Im wicej skonnoci do grzechu poczytujesz w sobie, tym mocniejsze uczy
postanowienie nie chcie nigdy grzeszy; tym gorcej usiuj zbliy si do Boga
i pragnij wol twoj zla zupenie z wit Jego wol.
Nie wszyscy jednak i nie zawsze zdoamy wzbudzi w sobie, za
uproszeniem Ducha witego uczucie gorcej skruchy i jasne pojcie caej
obrzydoci win naszych. Wtenczas naley czyni co w naszej jest mocy,
aowa jak moemy najszczerzej i poda gorliwie bymy dostpili prawej
skruchy. Ta za prawa skrucha, nie tyle winna pochodzi z mioci siebie
samych, ktrych wtrcilimy w potpienie, ile z mioci Boga ktregomy
obrazili: pragnijmy siln wol takiego alu dostpi, a wreszcie ufajmy
15

Wszechmogcemu, i nam przebaczy raczy, przez wzgld na moc naszej wiary

w si Sakramentu, i przez wzgld na sabo naszej natury.
A w razie zupenej niemonoci, gdyby w aden sposb niepodobna byo
zbliy si do Sakramentu pokuty, a grzesznik pragncy powrci do aski,
rzuci si w proch przed Bogiem, uczyni cisy i szczery rachunek sumienia,
wyzna grzech swj w duchu i aowa za z caym podniesieniem woli,
natenczas Bg mu przebaczy, byle si nie przymiszao lekcewaenie witoci
Sakramentu ustanowionego przez Zbawiciela. Bg albowiem, chce bymy
dostpili szczcia wiecznego, nigdy o nas nie zapomina, zawsze ku nam
miosierne wyciga ramiona, nie wymaga od nas nic nad siy, i byle ty sam
chcia szczerze, to On ci gotw do aski przypuci. Nigdy nie ma takiej
przeszkody, ktra by grzesznikowi dobrej woli zagradzaa przystp do Boga. W
teje samej chwili stosunek mioci w takiej si odnawia penoci, jak gdyby go
obraza nigdy nie bya zerwaa. Dobrotliwo Boga jest tak wielka i tak
przechodzca nasze pojcie, i co raz byo darowane, to ju na zawsze zmazane
zostaje, to ju nigdy wpywa nie bdzie, ani na zmniejszenie aski, ani na
zwikszenie surowoci, bylemy tylko nie przestawali pracowa nad
poskromieniem grzesznej natury.
W tym za spoczywa tre szczerej pokuty, aby aujc za grzechy
szczegowo i powszechnie, pragn zjednoczy si z Bogiem porwany
mioci, a przez t mio Boga, pokocha cnot. Aby si wyrzek uroczycie
tego wszystkiego, co Bogu przeciwne a wyrzek si siln wol, ktrej by ni
boja mierci, ni aden wzgld zachwia nie zdoay. Wtenczas to jedynym
celem twych pragnie bdzie mio Boga, oprzesz ca nadziej na zasugach
witego ywota i bolesnej mierci Zbawiciela, jedynym twoim staraniem
bdzie poszukiwanie chway Boej we wszystkim, skadanie nieskoczonych
podzik Bogu za to, e ci odpuci cikie twoje grzechy, e ci natchn praw
skruch i e utwierdzi w tobie postanowienie poprawy, kiedy tysice ludzi
mniej winnych, nie obdarzonych skruch, nie ratowanych ask, umiera mierci
wieczyst.
Dobre usposobienie pokutne objawia si zewntrznymi uczynkami, jako
to: postem, czuwaniem, modlitw, jamun i innymi dzieami pobonoci, tym
przyjemniejszymi Panu Bogu, im z czystszej pyn mioci. Przeto naley tych
szczeglnie ima si uczynkw, ktre najsilniej wzbudzaj myl o dobroci
Paskiej, ktre najskuteczniej wywouj al i pokut, ktre na koniec,
utwierdzaj niezachwiane zaufanie w Bogu. Im pilniej bd powtarzane czyny
16

te, tym wikszy bdzie postp w pokucie: tej bowiem nikt naleycie nie osignie
krom grzesznika ktry poj miosierdzie i niezrwnan wierno Boga, poniy
si do najniszego poziomu, za nic poczytujc wszystkie swe dobre uczynki,
sam siebie sdzi niegodnym ask ju obficie otrzymanych a podanych jeszcze
obficiej. A suszna jest gosi, emy nie w stanie dzikowa odpowiednio
choby za najmniejsze z udzielonych dobrodziejstw. C dopiero odpowiemy,
gdy nam Pan Bg wyrzuca pocznie zdrad i niesforno, ktrymi do mierci
odrzucilimy niezmienn i wit Jego ask?
Wanie dlatego nie moemy ceni wysoko dobrych naszych uczynkw,
chociaby si rwnay wszystkim dobrym uczynkom caego wiata. Tylko na to
zwraca mamy ca nasz uwag i baczenie, czego nam do cnoty nie dostaje:
sami za sob pogardzajmy pomnc na wysoko chway i majestatu w ktrej
Boga widzimy. Wszelako nie opuszczajmy adnej sposobnoci dobrze
czynienia, Bogu przypisujc ca zasug, bo od Niego jednego aska pochodzi.
Stateczny to rodek zmazania grzechu, odkupienia kary za grzech, i wyniesienia
duszy do coraz wyszej witoci.
Odpuszczenie grzechu nie zawsze pociga za sob darowanie cakowitej
kary, dlatego e si w on czas nie przej doskona skruch, nienawici zego,
mioci Boga "ze wszystkiego serca twego i ze wszystkiej myli twojej" (Mt.
XXII, 37). Albowiem prawdziwa mio i szczera ufno w Panu, zawsze si
cz z nienawici zupen, obrzydzeniem i wzgard dla grzesznej natury
naszej, a tym nadzmysowym uczuciom odpowiada aska nieograniczona.
rodkiem otrzymania daru pokuty, jest pilne rozmylanie mki Jezusa
Chrystusa, Jego boleci, odosobnienia, katuszy przeze wycierpianych,
witoci Jego ywota i niezachwianej wiernoci w dokonaniu dziea naszego
zbawienia. T to mk Pask naley mie nieustannie przed oczyma,
przypominajc sobie kto to by Ten, ktry za nas cierpia i jak chtnie za nas
cierpia.
Wic kady, w kadej okolicznoci ycia niechaj ma przed oczyma i
niech pragnie naladowa ywot, mio i mier Jezusa Chrystusa. W kadym
ponieniu, w kadym smutku niechaj si do tej ucieka modlitwy: "Panie Boe
mj! ktrego prawda i dobro bez granic, kiedy raczy postanowi przed
rozpoczciem czasw i przed stworzeniem ziemi, by mnie dotkny te boleci,
ktrym ulegam: bagam Ci pokornie, by si wite speniy wyroki Twoje nie
podug mojego yczenia, lecz podug witej woli Twojej. Spraw to, by mi byo

17

nieskoczenie milej peni wiekuicie najwitsz wol Twoj, nili Ci suy

wedug upodobania mej wasnej woli!".
Najlepszym wiczeniem pokutnym jakie przedsiwzi moesz, jest
pracowanie nad sob w celu uwolnienia duszy od wizw wiatowych i
poczenia jej z duchem Boym. Wic gorliwie pilnuj tych drg, ktre ci
prowadz najprociej do celu; unikaj wszystkiego co ci moe by na
przeszkodzie, a nade wszystko, strze si by w mniemanym szukaniu chway
Boej, nie szuka wasnej twej chway. Najbezpieczniej i w lady Jezusa i Jego
witych, ale nie kaden temu wydoa, nie kaden jest w stanie wznie si do
takiej wyniosoci ducha, wstrzyma takie ponienie serca, tak ostro poskramia
cielesnoci, tak odwanie odpiera pokusy i tak doskonale wyrzec si samego
siebie. Czy wic co moesz: wicej Bg nie wymaga. On wicej patrzy na
wol i mio dajce pocztek dobrym twym uczynkom, ni na ich wielko i
liczb.
Oddawaj si z nieograniczonym zaufaniem w rce Boga, przytumiajc
jak moesz zmysowo, ktra asce stawia przeszkody. Gdy w tobie umilknie
gos natury grzesznej, usyszysz sowo Boga i poczujesz w duchu twoim
ojcowskie Jego dziaanie; poddaj si z mioci i pokor dobroczynnemu
wpywowi pod ktrym odradza si bdzie twa dusza: nie miej innej woli krom
tej, by si spenia wola Tego, ktry ci wprzd jeszcze ukocha nime si
urodzi, a nawet nim wieki pocztek swj wziy; ktry ci bardziej ukocha jak
ty sam moge si kocha; bo gdy gubi wieczno dla pochlebiania ciau, gdy
si wystawia dla spronych zabaw, na zemst wszechpotnego,
wszechwiedzcego: gdy zasugiwa, by ci anioowie precz odtrcili sprzed
oblicza wiecznej witoci, czczonej przez nich, a zniewaanej przez ciebie: on
Bg twj wwczas czeka cierpliwie, by si nawrci; odpowiedzia potokiem
aski na pierwsze twoje westchnienie i pozwoli, aby nad tob "rado bya
przed anioy Boymi" (k. XV, 10). A jeli ci tak wiernie miowa Bg, kiedy
grzeszy przeciwko Niemu, c dopiero czyni bdzie gdy posuszny i
kochajcy, rzucisz si w Jego objcia?
Mawia wity m ktrego Bg czstymi askami nawiedza: "Nie kusz
si pojmowa natur Pana, bo wiem, e umys mj temu nie wydoa, ale pragn
wiedzie co mam czyni, bym si podda pod Jego wol zupenie, i pozna to
czego w kadej okolicznoci Pan wymaga ode mnie. Z Niego niech pynie
wiato dla mej duszy, do mnie naley i za tym wiatem. Mio ma swoje
sodycze, poznanie ma swoj wielko, jednak lepszym jest zupene zjednoczenie
18

duszy mojej z Bogiem. A kiedy doskonale oddaj si w rce Opatrznoci nie

szukajc wasnej woli w niczym, wtenczas bdc w poczeniu z Bogiem, adnej
nie lkam si mocy i adna mnie dotkn nie moe klska; bo kto jest przy
Jezusie, ten jest przy samym rdle szczliwoci".
Kto doszed do tak bogiego stanu, nieche unika starannie wszelkich
rzeczy, ktre by go strci mogy z duchowego stanowiska; niechaje do
adnego stworzenia nie przywizuje si uczuciami zmysowymi. Znajdziesz
takich, ktrzy s gotowi wszystko swoje mienie porzuci, kiedy poczyli wol
swoj z Bogiem: ale ci, ktrym sama myl o tym ju sprawia niepokj, ci pewno
posiadaj, w sposb Bogu niemiy. Na koniec nikt nie jest godzien prawdziwej
pokuty jedno ten, ktry jej pragnie z caej duszy; jeden tylko Bg moe j
zesa, bo serce natchn Bogiem jeden tylko Bg moe. On jest wiatem
naszym, rdem i objawem aski: On jest ywotem, On jest podstaw
stworzenia.
Mdlmy si do Niego, aby nam raczy zesa ask prawdziwej i
doskonaej pokuty. Amen.

ROZDZIA II

O grzechach mniejszych
Wprawdzie, nie w naszej jest mocy ustrzec si zupenie grzechw
mniejszych: powinnimy wszake, a przy Boej asce moemy, tyle baczy nad
sob, bymy w nie rzadko wpadali mimowolnie, bymy adnego nie popenili
rozmylnie, choby szo nawet o uratowanie ycia. Wprawdzie grzechy
mniejsze nie przyprawiaj nas o mier duchow, przecie pograj dusz w
ciemnot, nie dozwalajc jej widzie caej ohydy grzechw miertelnych, i
zagradzajc jej widok Boga. One ozibiaj zapa mioci, utrudniaj
wysuchanie naszych modlitw; zanieczyszczajc dusz obraaj Ducha
witego a zych duchw raduj; one czyni nas guchymi na gos Boy,
19

osabiaj dusz wobec pokusy, umys przejmuj wstrtem ku rzeczom witym,

a serce przywizaniem do rozkoszy zmysowych. One przeduaj cierpienia
czycowe, opniaj widzenie Boga, a tym samym dostpienie szczliwoci.
Niechaje kady rachuje si z sob, czyli mao nierzdu spodziy te
grzechy ktre mniejszymi zowiemy, ale ktre jak subtelne a czsto powtarzane
trucizny staj si przyczyn mierci. Niechaj zastanowi si kady nad ich zymi
skutkami, zwaszcza gdy je popeni rozmylnie, z pen wiedz albo gdy si dla
niego stay naogowymi.
Bylemy szczerze chcieli, a obok tego bylemy posiadali ask wytrwania
w walce, mamy sze rodkw ktrymi wszelki grzech zwalcza i zwycia
moemy.
Pierwszym rodkiem jest zachowanie samych siebie w cisym poczeniu
z Bogiem; wtenczas bowiem, broni nas Jego wszechmocno: siy nasze s
spotgowane przez wit Jego si: aska Jezusa Chrystusa czy si ze
wszystkimi wadzami duszy naszej i nadaje im dzielno nadludzk, do
zwalczenia wszelkiego zego. Jest to w stan witoci w ktrym Bg, (jak
mwi Mistycy), zrodzi jedynego swego Syna Jezusa Chrystusa w gbi serc
naszych.
Drugim rodkiem jest podbicie wadz zmysowych pod wadze duchowe:
wtenczas idziemy przed Bogiem drogami prawoci i sprawiedliwoci: jest to w
stan, w ktrym stworzony by Adam: Grzech te Adama jest tylko zwycistwem
wadz zmysowych nad wadzami ducha, a my go powtarzamy w sobie tylekro,
ilekro amiemy przykazania dla zadowolenia zmysw. Kiedy niezepsuty
rozum umie si wyswobodzi z niewoli zmysowej, wtenczas jestemy
bezpieczni, wszelako osignienie takiego stanu jest skutkiem owiecenia z gry,
a warunkiem wytrwania w nim, jest wielka pokora.
Trzeci rodek na tym zaley, by wola ludzka zdawszy si zupenie na
wol Bosk, sama przez si istnie przestaa. Rozum cigle skierowany ku
Bogu, nie moe ju wicej chcie [jak] tylko to, co chce Bg, a jak dugo
czowiek pozostaje w takim zjednoczeniu z Bogiem, tak dugo upadek w grzech
jest dla niego prawie niemoebnym.
Czwartym rodkiem jest umiarkowanie we wszystkim: bo przewinienia
wszystkie std pochodz, i albo si czyni za wiele albo za mao; ten za tylko
ktry to czyni co powinien, a tego si strzee co mu jest wzbronionym,
pozostaje miym Bogu.
20

Pity rodek jest dobrowolne ubstwo zewntrzne i wewntrzne: ubodzy

te w cigym yjcy niedostatku, za kaden grzech czyni zadosy cierpieniem,
byle to cierpienie z pokor i dobr intencj umieli ofiarowa Bogu.
Szstym rodkiem, jest w zapa wity ktrym Duch wity porywa
serce czowieka: wtenczas to gorca mio Boga mae wszystkie grzechy
powszednie w czowieku i oczyszcza go od najmniejszej plamy. Gdyby kto
zdoa y w takim usposobieniu mioci, nie grzeszyby nigdy, bo grzech jest
czynem nieprzyjani: niepodobna za by w jednym sercu razem istniay i mio
ku Bogu i nienawi Boga. Kto zatem miuje doskonale, ten gorliwie unika tego
wszystkiego co jest przeciwne mioci, pilnie roztrzsa kady swj uczynek,
kade swoje sowo: ten zych unika a niepotrzebnych strzee si; tych, bo nie s
miymi Bogu, tamtych, bo Go obraaj. Najwyszym jego staraniem w kadej
chwili ycia jest unikanie najmniejszego [nawet] grzechu. Tak usposobionego
otaczaj zastpy Aniow i witych ku jego obronie; modlitwa jego wznosi si
jak mia ofiara przed oblicze Boga. Pogardzi przemijajcymi rozkoszami, a w
zamian dostpi pokoju i cigej pociechy. Serce jego tak stao si niezomnym i
siy jego do tyla si wzmogy, e ju pokusom bezpiecznie moe stawia czoo.
Jeli na koniec mier w takim go znajdzie usposobieniu, wwczas wolen od kar
czycowych przeniesionym zostanie do dziedzictwa niebieskiego.

ROZDZIA III

O dwch pocigach w czowieku

Warto wszystkich uczynkw tak dobrych jako i zych, oraz jako
majcej si tym uczynkom wymierzy zasugi, stanowi wywoujcy je pocig.
Jakiej wartoci by zamiar lub mio wywoujca uczynek; takiej te wartoci
bdzie i sam uczynek, a czego by godzien w pocig woli dajcy zewntrzn
form uczynkom, w takim stosunku bdzie ich nagrod. Zbawienie nasze
zawiso od tego, czy w pocig jest dobrym, oraz czy mamy zamiar suenia
21

Bogu wycznie bez adnego wzgldu na siebie. Rzecz ta jest rzadk, a pocig
najczciej bywa zym; zamiary skierowane ku wasnemu upodobaniu i
niepami o Bogu, prawie s powszechne, std te pyn grzechy niezliczone,
nieszczcia doczesne i potpienie wieczne.
"Jeli ziarno pszeniczne wpadszy w ziemi nie obumrze, samo zostawa.
Lecz jeli obumrze wielki owoc przynosi" (Jan. XII, 24). C znacz te sowa
wyrzeczone ustami ywej Prawdy, ktra jest Synem wiekuistej mdroci, Boga
Ojca naszego? Oto, i my powinnimy sami sobie obumrze, jeli pragniemy
zosta yznymi w cnoty: bo jak adna rzecz nie da si cile zamieni w drug
nie przeobraziwszy si poprzednio i nie straciwszy swojego pierwotnego
ksztatu, tak rwnie i my nie moemy si sta czonkami Jezusa i uczestnikami
Jego ducha, dopki nie wytpimy w sobie tego zego, ktre z najwysz
doskonaoci pogodzi si nie da; pki si nie wyzujemy z samolubstwa, z
przywizania do rzeczy znikomych, i pki si nie uwolnimy od panowania
cielesnoci. Musi w nas obumrze niewolnik zmysowoci, ktry sromotnych
wizw Jezusa podziela nie moe, musimy zmartwychwsta wolnymi i
godnymi, by nas Bg synami nazywa.
Ale nikt w sobie zej natury nie zwalczy, kto wprzd nie pozna, co go z
ni wie i kto tych wizw choby najulubieszych nie starga. O tyle tylko
poprawi si moemy, o ile znamy swoje zepsucie. A kiedy tak wielu bdzi
czstokro w tej materii, wic tutaj opiszemy znamiona tego zego co nas
pociga, z ktrego wyrastaj wszystkie zapory oddzielajce nas od Boga.
Zaprawd, poyteczniejsz jest czowiekowi taka umiejtno, ni wszystka
nauka, ktr rd ludzki zdoby swymi siy.
Ten wic zy pocig o tyle tylko ma si ku Bogu i ku stworzeniu, o ile w
tym powodowany jest wasnym upodobaniem: a gdy okazuje jak mio ku
Bogu i ku bliniemu, jest to tylko oszukastwo i najbezczelniejsza obuda.
Czowiek uwiedziony tym pocigiem mniema si by dobrym i sprawiedliwym,
chlubi si z uczynkw i z wstrzemiliwoci, zwaszcza z takich, ktre byszcz
pozorem cnt i witoci, i wynosi si w sercu jak gdyby cnoty te byy
rzeczywistymi. Wszake przypisujc to wszystko nie Bogu lecz sobie, sam si
oszukuje. Nie kochajc cnoty, da pochwa i poszanowania, ktre sama cnota
wzbudza, w drugich gani bdy, le widzi nawet same dobre uczynki,
mniemajc i nikt od niego lepszym by nie moe. adnego wzgldu mie nie
chce na saboci drugich, lub na ze skonnoci, a to dlatego, by wysoko o nim
trzymano, chocia sam ugina si pod ciarem wasnego zepsucia. Grzechy
22

swoje wszystkie ma za mao znaczce: a dowd jego niedoskonaoci, braku

owiaty i zupenego zalepienia, w tym jest wanie, e nie wie co jest grzech.
Gdyby zna sromot grzechu, gdyby wiedzia, jak si przeze oddali od
najwyszego dobra, to jest od Boga, ani wtpi, i wolaby skona, anieli na
zezwoli.
Przy tym nieszczliwy ten czowiek, chtnie wypenia uczynki mogce
go wsawi, a ktre pewnie zbyt byyby cikimi, gdyby mu je przyszo
wykonywa w skrytoci dla samej chway jedynego Boga.
atwo z jak wola oddaje si zamiowaniu lub nienawici ku znikomym
stworzeniom, wypywa rwnie z owego zgubnego pocigu, ktrego pierwszym
wynikiem samolubstwo. Jake lepym jest ten, ktry sam podziwia kady swj
uczynek, a miernymi swoimi siami nadzwyczajne dzieo zamierza wykona?
On tak biedny, tak ndzny, tak godzien litoci, mniema si by hojnie w
bogactwa uposaonym! Pocig ten, jake wielu nieszcz sta si sprawc; nie
ma takiej zoci, ktrej by on nie dokona, gdyby jej spenienia aska Boska nie
odwrcia, a przecie stroi si w barwy mioci, dobroczynnoci i cnoty!
Powodujcy si tym pocigiem, wystrzegaj si obrazy drugich, sowem
albo czynem, ale nie przez mio bliniego: tylko przez samolubstwo, nie
cierpice ni odpowiedzi ni odwetu. Przypisuj sobie tak gorce zamiowanie
Boga, i znie nie mog jak cokolwiek w uczynkach blinich wydaje si by
przeciwne Jego chwale; z najwiksz surowoci karz i potpiaj cudze
grzechy. Gdyby przecie chcieli rzuci okiem na t szat sromoty, w ktr sami
siebie obwlekli, gdyby chcieli zway skarby ask, ktrych im Bg uyczy i
liczb obelg, ktre Bogu za nie oddali: zapomnieliby snadnie o uomnociach
bliniego, wziliby si szczerze i pilnie do wykarczowania w sobie tego
zgubnego pocigu i wszystkich grzechw, ktre z niego wybujay! Wszake nie
cierpicy adnego napomnienia, maj na kady zarzut gotow odpowied, na
kady wyrzut gotowe usprawiedliwienie, a za nic w wiecie nie chcieliby
przyzna si do wad i ukorzy si przed prawd. Mwi, e drudzy maj te
swoje uomnoci: "e to nic przecie wielkiego, tym bardziej, i dobr bya
intencja a sabo i niewiadomo nie s grzechami". A wszake ten sposb
wykrcania si z pokory i skruchy, jest wanie najoczywistsz cech zoci
owego zdradliwego pocigu.
Pod jego wpywem przywizujemy si jedynie do zewntrznych form, i w
przedmiotach mioci naszej to tylko cenimy, co nam chwa lub rozkosz
przynosi; pochway tak nam s wtenczas potrzebne, emy gotowi z udan
23

pokor wyznawa niektre nasze bdy, by tym sposobem wzbudzi

podziwienie nad wielkoci duszy naszej; ale niech no kto drugi odway si
wytkn nasze wady, ju pycha nadyma si obraona. Bdziemy sypa jamuny
wedle wasnego upodobania, ale niech Bg na nas zele klsk majtkow, albo
niech opatrznoci prowadzony stanie u progw naszych ndzarz potrzebujcy
skrytej pomocy, jake gorzko narzeka bdziemy nad tamt, jak obelywie tego
bdziemy odprawia! Umiemy by uprzejmi i mili w towarzyskim poyciu,
kiedy chodzi o pozyskanie dobrego imienia i zapewnienie sobie przyjemnych
stosunkw ale przyjani prawdziwej nie jestemy w stanie dotrzyma.
Uomnoci, wady przyjaci, przygody ktre ich napadaj, staj si natychmiast
pastw naszej prnoci i rodkiem wywyszania si ponad nich. Ale te same
skonnoci, bro Boe, by w nas ktry przyjaciel spostrzeg, by nas nie mia za
doskonaych co do cnt, za monych co do majtku, za wielkich co do rozumu!
Wnet gniew zajmie serce nasze, i w uniesieniu, gotowimy zapomnie o
wszystkim comy Bogu winni, lub comy od blinich otrzymali.
Jakkolwiek byoby silnym nasze staranie, nie potrafimy przecie nigdy w
tym yciu wytpi w sobie zupenie tego pocigu. Moe kto jak najbardziej
wyrzec si samego siebie i postpi w yciu duchowym, zawsze przecie
znajdzie w sobie zy zard do zwalczenia. Oddalie si od spraw zmysowych,
yjesz w samotnoci i rozmylaniu, wnet ulegniesz temu zgubnemu pocigowi
przy duchownych zatrudnieniach. Bdziesz na przykad znajdowa wielkie
upodobanie w wiczeniach duchownych, powemiesz skryt dum, ktr zwa
bdziesz pociech dobrego sumienia, bdziesz si cieszy z dobrego ycia i z
dobrych uczynkw, jak gdyby one byy twoimi zasugami a nie owocami, ktre
w duszy twej aska Boska wytwarza. Zamiast w samym Bogu szuka pociechy,
szuka jej bdziesz w uczynkach, ktre sobie samemu bdnie przypisujesz.
Skutki zego pocigu zrodzonego w nas przez grzech s: mio wasna,
niestateczno woli, poddanie si zmysowoci, gonienie za rozkoszami,
podchlebianie akomstwu, prno w strojach, chciwo rozrywek, niesforno
jzyka, zajcie si niepotrzebnymi rozmowami, oddanie si prnoci i
zabawom wiatowym, trwonienie czasu na wypenianiu urojonych obowizkw,
namitne przywizanie do stworze przy zapomnieniu o Bogu. Co wiksza:
nawet do wicze nabonych pocig ten umie si wkrada: zatruwa modlitwy,
posty, jamuny, zblianie si do sakramentw najwitszych, wtedy, gdy to
wszystko odnosimy wycznie do siebie jako do celu ostatecznego, lub tego
wszystkiego uywamy jako rodkw do zadosy czynienia naszej woli. Nie
jeste to bawochwalstwo samego siebie i zaparcie si Boga? Jakie mamy
24

sposoby przeciwko tak chytremu pocigowi, bymy z pomoc Boej aski mogli
go w sobie poskromi?
Najprzd, potrzeba pilnie czuwa nad sob, by ani zmysy nasze, ani
umys nie byy zajte przedmiotami niepotrzebnymi; naley wyobrani swoj
trzyma na wodzy, eby adna udzca posta nie odwoywaa duszy od
rozmyla, i nie mia promieni rozumu. Potrzeba nieraz szuka odosobnienia i
cichoci, zbiera myli, oddala wszelk sposobno do roztargnienia,
wyklucza z pojcia zmienne obrazy zmysowego ycia, stroni od zabaw i
prnych zatrudnie wieckich, i kry si w samotnoci przed ludmi. A
wtenczas naley mie cigle przed oczyma duszy przytomne, ycie i mk Pana
naszego Jezusa Chrystusa, rozmyla ten wity przedmiot, pragnc gorco
naladowa t doskonao w yciu, t mio i cierpliwo przy mierci,
uwaajc pilnie co czyni Jezus a co opuszcza, On cierpliwy, poddajcy si,
mdry, wstrzemiliwy, sprawiedliwy, peen prawdy i nieskoczenie dobry.
Rozmylanie takie wywieci grzesznemu czowiekowi wielk rnic
pomidzy nim a Boskim jego wzorem: std powemie szczer pokor. Czujc
ndzot i nicestwo swoje, ufny jedynie w dobro Boga, zapragnie w prochu o
wieczne baga miosierdzie, by go ratowao w stanie tak opakanym. Ale nie
spuszczajc si na skuteczno swych modw, czowiek sam winien usiowa
wszelkimi sposobami pokona w sobie zy pocig: walczy ze skonnociami
swoimi, gromi mio wasn, tumi wol samolubn, zrzec si przyjemnych
upodoba, zwycia si w wygodach, upokarza wysokie o sobie mniemanie, i
nieugit samolubno!
Im prdzej temu pocigowi obumrzesz, tym atwiej dasz si powodowa
pocigowi bogosawionemu, ktry ci stawi przed oblicze Boga mieszkajcego
w twej duszy. Jednake zego pocigu pty nie poznasz, dopki sam nie
postanowisz zerwa z nim zupenie, ten za bogi pocztek wypywa musi z
wiary w nauki Chrystusowe.
Pilnujmy starannie siebie samych i karmy si skoro tylko spostrzeemy,
e dziaanie nasze pochodzi z wasnego upodobania; wyprzyjmy si sami siebie:
stajc si obcymi skonnociom naszym, szukajmy we wszystkim tylko
spenienia woli Boga i pomnoenia Jego chway. Powie kto, jake mam
miowa Boga, jeli sam siebie wyrzec si musz? Poddaj si tylko we
wszystkim pod kierunek Boga, a niebawem umiujesz Go i w sobie samym i w
kadym stworzeniu.

25

Bg ci wyniesie na szczyt duchowego ycia i da ci wiedz miowania i

si zaprzania si, byle umia przyjmowa z pokor i rezygnacj cierpienia,
ktrymi ci nawiedza. Ale czy temu wydoasz, gdy adnej czu nie bdziesz
pociechy duchowej, gdy ciao twoje cierpie nawet bdzie: gdy ci si bdzie
zdawa, i cokolwiek czynisz lub opuszczasz, jest Bogu niemie, gdy ci myl
opanuje, e aden z uczynkw twoich nie zasuy na nagrod, e najpodlejszy
i najzoliwszy z ludzi, e w oczach Boga wart potpienia, e ci opuszczaj i
Bg i anioowie, i wici, i sami nawet ludzie? Czy potrafisz znie bez
rozpaczy i bez szemrania stan tak okropny? Czy wyznasz bez goryczy, i nic w
tobie nie ma dobrego, czego by nie by winien asce wszechmogcego Boga?
Czy pomimo tej oschoci serca i tej boleci umysu bdziesz mg wytrwa na
drodze mioci i dobrych uczynkw? Czy nie ulegniesz w penieniu cnoty, pod
ciarem twej ndzy? Jeli masz tyle siy, dzikuj za ni Bogu i miej dobr
nadziej.
Ale jak dugo bdziesz szuka wasnego upodobania, kocha samego
siebie, dziaa dla siebie i da nagrody za kady uczynek: jak dugo bdziesz
chcie chway z cnt twoich, tak dugo w zgubnym y bdziesz omamieniu.
Jeste wtenczas na zej drodze, nie znasz samego siebie, zalepia ci w
nieszczsny pocig, ktry zatruwa wszystkie twe dobre uczynki, ktry ci
wtrci moe do pieka, jeli si nie pomiarkujesz, jeli nie przestaniesz
pogardza blinimi dlatego e bdz; jeli ci Bg nie jest rwnie miym tak w
opuszczeniu jak w pociechach; jeli chcesz by ci wynoszono dla cnt twoich i
twej wiedzy, wyej tych ktrzy ni cnt, ni wiedzy nie maj bo to s znamiona
zgubnego pocigu. Pki wic pod panowaniem aski, poznawaj nieprzyjaciela i
pokonaj go z pomoc Boga. Jest to najzbawienniejsza nauka i najwysza
mdro, jakiej tu na tej ziemi mona naby, a przy niej wszelka inna mdro
jest tylko gupstwem.

26

ROZDZIA IV

O mierci nadzmysowej
Trzy rzeczy id po mierci czowieka. Pierwsz jest, e zostanie do
trumny zamknity i do grobu wniesiony: drug, e kaden moe depta po nim
a do zmartwychwstania: trzeci: e ciao jego w proch si obrci. Podobnie
dzieje si z tym, ktry wiatu obumar i sta si czowiekiem Boym. Bo
najprzd zamyka si w Boskiej woli i podlega ludzkim wadzom z zupen
pokor, bez najmniejszego szemrania i bez najmniejszego alu przeciwko
bliniemu; wierzc, i wszyscy s lepsi i witsi w obliczu Boga, nieli on sam
caego stworzenia wyrzutek. Po wtre, cierpi ze staoci i cich rezygnacj
pogard i ponienie od caego wiata. Znosi rwnym sercem, obelgi, ponienia,
krzywdy, boleci i sromoty skdkolwiek przychodzce; nie broni si, nie
wyprasza, nie skary, zemsty nie szuka; zgoa w takiej zachowuje si
nieczuoci jaka waciwa jest ciaom zmarych. Po trzecie, zostaje martwy
zupenie na to wszystko co nie jest Bogiem, w Nim skada sw ufno, a
pragnienie i chciwo dostatkw wieckich tak w sobie przytumia, i tak strata
jak powikszenie majtku jednakowe na nim czyni wraenie. Tylko to ma za
potrzebne spomidzy rzeczy zmysowych, bez czego natura popadaaby w
omdlenie przeciw woli Boga, gdy siy swoje, zdolnoci i wol powici
wycznie usudze Stwrcy. Zrzeka si bdzie wszelkiego przywizania do
bogactw, uwaajc takowe jako wasno Stwrcy, z ktrej ma by zdany cisy
rachunek, nie za jako wasno, ktr by szafowa mona dla wasnych
rozkoszy. Tym sposobem prawdzi si sowo Pana naszego, ktry nauczajc
"jako jest trudno tym co w pienidzach ufaj wnij do krlestwa Boego" rzek
tym co si dziwowali: "I kt moe by zbawion? U ludzi jest niepodobno, ale
nie u Boga; albowiem u Boga wszystko jest podobno" (Mk X, 27). "Tak
zrzekszy si mioci bogactw, czowiek czy si z Bogiem; oddaje si w Jego
rce ze wszystkim co go otacza i chce by dobrym szafarzem rozlicznej aski
Boej" (w. Piotr. I l. IV r. 10 w.). Jemu to Bg powierza rozdanie chleba
powszedniego biednym, eby si o niego daremnie nie modlili i nie grzeszyli
przeciw Panu. Wtenczas czowiek bogobojny, zrzeka si istotnie wasnoci
osobistej, ofiaruje Bogu wszystkie swoje mienie i wpord bogactw zostaje
ubogim. Rozrzdza nimi nie dla przyjemnoci zmysowych ani dla
wykonywania wasnej woli, lecz przyjmujc z pokor powinnoci i trudy
ktrymi go wola Boska obdarzya, stara si wol t najwitsz poznawa i

27

spenia. A im trudniej bogatemu wpord tysicznych pokus, przytumi gwar

cielesnoci i usysze gos Boy, tym wiksza zasuga jeli temu wydoa!
Jest jeszcze drugi rodzaj mierci nadzmysowej: przez cierpienia
nieokrelone, z nieznanych rde wypywajce i drczce nieprzerwanie dusz
nasz. Bg tymi nucymi drogami prowadzi ukochanych swoich do ziemi
obiecanej. Nie szukajmy wtenczas pociech i roztargnie zewntrznych, bo
bymy mogli straci zwycistwo kiedy onego jestemy najbliej. Naley z
rezygnacj oczekiwa wyrokw Pana i ofiarowa nasze utrapienia, bymy si
stali podobnymi Jezusowi oddajcemu si na mk i ukrzyowanie
dobrowolnie; ogooconemu z wszelkiej pomocy, z wszelkiej pociechy i
konajcemu w boleciach by si spenia wola Ojca niebieskiego. O tych ktrzy
obumarli sobie mwi Aposto: "Bo kto umar, usprawiedliwion jest od grzechu.
A jelimy z Chrystusem umarli, wierzymy, i wesp te z Chrystusem y
bdziemy" (Rzym. VI, 7-8).
Zaiste dobrze jest i chwalebnie rozmyla o mce Syna Boego, i
powtarza czsto, gorliwie, ze zami, modlitw Pask. Ale nierwnie jest lepiej
i uyteczniej dla chway Boej naladowa Jezusa Chrystusa w pokorze i
ponieniu. Udaj si w ktr chcesz stron, wszdzie znajdziesz woajcego na
ciebie Boga, i wszdzie bdziesz musia krzy dwiga w jakiej bd postaci;
chceszli unikn jednego, napotkasz natychmiast drugi ciszy, i nie ma
mdroci ktra by ci moga zupenie od krzya uwolni. Jeli nie chcesz
dwiga krzya Chrystusowego, bdziesz dwiga krzy otra. Jeli pragniesz
zosta zwolennikiem Jezusa, musisz y w umartwieniu. "Nie jest suga wikszy
od pana swego, jeli mnie przeladowali i was przeladowa bd" (Jan. XV,
20). "Nie jest ucze nad mistrza: lecz doskonay kady bdzie, jeeli bdzie jako
mistrz jego" (k. VI, 40). "Nie jest ucze nad mistrza, ani suga nad pana
swego. Dosy uczniowi, aby by jako mistrz jego, a sudze, jako pan jego" (Mt.
X, 24-25).
W tych sowach znajduje si wszystko zebrane, a bdziesz posiada
mdro najpotrzebniejsz jak si nauczysz cierpie i znosi wszelkiego rodzaju
umartwienia. Mwi w. Piotr, w szczery naladowca Jezusa Chrystusa:
"Albowiem na to wezwani jestecie: bo i Chrystus ucierpia za nas zostawujc
wam przykad, abycie szli w lady Jego" (I Piotr. II, 21). Pewniejszej zatem,
jawniejszej i krtszej drogi obra niepodobna od tej, na ktrej przewodniczy
nam Boski nasz Nauczyciel; po niej najbezpieczniej zaprowadzi nas Syn przed
majestat Ojca.
28

Wszake iby nie bdzi, eby z ask zgodnie moga dziaa natura,
trzeba zwaa na trzy czne znaki upewniajce nas, i nie powoduj nami ani
prdy faszywej wolnoci, ani zwodnicze wiato natury, ani bdne nauki. A
bylemy nie dali si uwodzi tym udzcym widmom: niepokj przez nie w
duszach sprawiony, bdzie si przyczynia do ostatecznego zwycistwa.
Pierwszym znakiem, i wierny postpuje na dobrej drodze, jest: gdy
szczerze i usilnie modli si do Boga, by go obdarzy ask poznania i
przypomnienia wszystkich swoich grzechw, i eby zesa raczy przy
spowiedzi praw skruch; gdy po otrzymaniu rozgrzeszenia stara si zadosy
czyni wedle nakazw Kocioa katolickiego, szuka gorliwie poprawy ywota,
unika pilnie wszystkich okazyj do grzechu, choby najmniejszego, i trwa
nieprzerwanie w tym usposobieniu i staraniu. Wtenczas to jest nadzieja, e Bg
raczy w nim speni dzieo swojego miosierdzia.
Drugi znak jest ten, gdy chrzecijanin pragnie zbawienia i szczliwoci z
rwn usilnoci dla bliniego jak dla siebie, gdy mu przychodzi w pomoc jak
moe najgorliwiej, tak dobrze w potrzebach ciaa jak potrzebach duszy, a to w
celu podobania si Bogu; gdy na koniec modli si z rwn gorliwoci za
wszystkich, za ktrych Bg chce eby si modlono, czy oni s przyjacimi czy
nieprzyjacimi. Ta to jest dopiero prawa mio bliniego niezmcona
faszywymi zdaniami naturalnego rozumu.
Trzeci znak zaley na tym, aby czowiek w czynach swoich zewntrznych
i nadzmysowych, usiowa naladowa ywot i uczynki Jezusa Chrystusa,
bagajc Boga o tak cise z Nim poczenie iby nie mia nic innego w sercu
jeno Jezusa ukrzyowanego, a przez tego Zbawiciela naszego zasugi, wito i
mk, wyniesiony zosta przed oblicze Boga Ojca. Innego bowiem celu nie ma
dla nas w tym yciu, jak dostpienie widoku Ojca: ani do tego celu innej drogi
nie ma jak tylko przez Syna. Jako sam powiada: "Jam jest droga i prawda i
ywot. aden nie przychodzi do Ojca, jedno przeze mnie" (Jan. XIV, 6). Na tej
drodze nie zbaamuci nas aden faszywy prorok, adna samowolno, adne
urojenie natury naszej.
S inne jeszcze trzy znaki po ktrych o witobliwoci upewnia si
mona. Pierwszym znakiem jest mio nieprzyjaci i ch oddania
dobrodziejstw za krzywdy, takowe bowiem dziaanie jest naturze zupenie
przeciwne a natura ju tym samym zwalczon by musi, kiedy aska do tego
stopnia moga opanowa serce. Okaza nam Jezus Chrystus przykadem i

29

sowem, jak miowa naley nieprzyjaci: wszak na krzyu mwi jeszcze,

"Ojcze odpu im: bo nie wiedz co czyni" (k. XXIII, 34).
2re witobliwo miuje Boga z takim zapaem, i pragnie z caej mocy
duszy, by wszystko stworzenie gorc mioci dla Stwrcy swojego pono,
iby si penia najwitsza Jego wola w nas wszystkich, a imieniowi Jego bya
chwaa nieskoczona jak w niebie tak i na ziemi. To usposobienie jest take
naturze przeciwne i korzce wol czowieka, poniewa natura w czym swoje
upodobanie znajduje, to chciaaby wycznie posiada. Dopiero aska, nie chce
wycznoci w miowaniu, owszem chce z wszystkimi ludmi, z wszystkimi
narodami podziela sodycze pobonoci, bo w pomnoeniu chway Pana Boga
jedyne szczcie swoje upatruje. Natura musi tu zupenie wyrzec si bytu
swojego.
3cie Mio Boga do takiej dochodzi potgi i tsknoty za Nim, tak staje
si gwatown, i czowiek wzorem Apostoa wzdycha za godzin rozstania si
duszy z ciaem, i wyglda prdkoli nadejdzie ta chwila, w ktrej poczy si z
Bogiem na wieki, co tylko wskutek mierci nastpi moe. To upragnienie
mierci, na ktr wzdryga si natura, jest wycznie dzieem aski. Natchniony
ask woa Aposto: "Nieszczsny ja czowiek, kto mi wybawi od ciaa tej
mierci" (Rzym. VII, 24).
Zdarza si wszelako bardzo czsto, e nas udz poruszenia i myli
wewntrzne, e je Bogu przypisujemy, kiedy one wanie s wypywami natury
albo natchnieniami zego ducha; tu sama dobra ch nie jest dostateczn.
Dlatego bardzo jest potrzebnym zbada siebie dobrze, czy nie powodujemy si
wiatem naturalnym i zwodniczym, pamitajc, i te jedynie uczynki ktre
aska pocztkuje, zasuguj na wieczn nagrod.
Pomnijmy jako popd i wiato naturalne cign nas ku zwodniczym
postaciom, ku zudzeniom, ku przyjemnociom, upodobaniu w sobie i ku
wasnej chwale.
Nasz dobry anio doradza nam umartwienie natury, zy duch poddaje
uczucie dumy, nasuwa myli o naszej doskonaoci, mdroci, zgoa o naszym
samoistnieniu. Od tego zego ducha pochodz: zgubne upodobanie w sobie, ch
zrozumienia rzeczy najwitszych i tajnikw najwyszych, tudzie odrzucenia
jako rzeczy sprzecznych z rozumem tego wszystkiego co przechodzi nasz
rozum. On to wzbudza w nas pych, odraz do pobonych wicze,
zamiowanie w grzechach i potguje skonnoci cielesne, prowadzce nas do
30

obrazy Boga. Gdy przeciwnie wiato Boskie wskazuje nam pokor, poddanie
si, czysto i zrzeczenie si zmysowych rozkoszy.
Niechaje wic teraz kady poznaje po tych znakach, ktremu ulega
duchowi. Niechaj nie ufa zbyt wiele, adnemu wiatu, adnej wiedzy, adnym
skonnociom, chociaby si zdaway najlepszymi. Ani trafne zrozumienie
Pisma witego, ani wielka roztropno, ani bystro nadzwyczajna rozumu, nie
zdoaj umierzy wszelkich niepokojw w sercu czowieka. Jedno tylko wiato
Boskie, jedno wiato aski Zbawiciela, przyjte z pokor gbok i z wit
mioci, pokj zupeny przynosi.
Aeby pozna dobitnie rnic pomidzy natur i ask, pamitaje i to
pojcie ja, moje, i wraenie zmysw, rozkosze, zabawy, wasna wola,
chytro, dziaania dla siebie samego, i mwi to wszystko cechuje natur, z
niej wypywa lub odnosi si do niej.
Natura kocha ycie i stworzenia znikome, aska powiada nam: bdcie dla
stworze jako umarli; natura chce by cay wiat wiedzia o dobrych jej
uczynkach, i std chway wyglda; aska yczy, eby "lewica nie wiedziaa co
prawica czyni" (Mt. VI, 3) i z pocieszeniem cierpi pogard od ludzi. Natura lka
si mierci i wzdycha do dugiego ycia; aska tskni do zerwania ziemskich
wizw by moga si z Chrystusem poczy. Natur niepokoj tysiczne
zajcia rzeczami wiatowymi, ask to tylko niepokoi co j do wiata cignie i
od najwyszego dobra odrywa. Natura jest pocha i niestateczna w dobrych
uczynkach; aski nie odstraszaj trudnoci, nie uwodzi powodzenie. Natura
znajduje upodobanie w samej sobie, w nowociach, w zdarzeniach wiatowych,
w obcowaniu ze stworzeniem; aska niczym nie jest zajta tylko Bogiem i
popraw ywota. Pod wpywem aski czowiek nie wie kiedy sta si pokorny,
cierpliwy i bogobojny; a za chodujcy naturze chce zdawa sobie spraw ze
wszystkiego i w pobonoci szuka gwnie pociech duchowych i sodyczy
wewntrznych.
Caa wic tajemnica ycia duchowego zaley na rozrnieniu dziaania
natury od uczynkw aski. Gdzie tylko maj znaczenie te sowa moja, ja,
chtnie, niechtnie, tam natury panowanie. Bo aska wynosi dusz poza stref
tych poj ograniczonych i wzgldnych i pokazuje jej Boga Stwrc, jako cel
jedyny.
Przecie nie tak to atwo rozezna natur od aski: bo pokusy zego ducha
bywaj czstokro bardzo podobne do natchnie Ducha witego. Musimy
31

zatem gorliwie baga Pana Boga o owiecenie nas; i nie ufajc nigdy wasnemu
zdaniu, w rzeczach wikszej wagi, radzi si spowiednikw i witobliwych
mw. Gdy tego czyni nie moemy, uwaajmy pilnie czy natchnienie ma na
celu podbicie wasnej woli i zrzeczenie si wasnego upodobania: jeli tak jest,
moemy wierzy, e aska w nas dziaa. Natura bowiem skora jest tylko do
pociesze i przyjemnoci: sama w sobie lubi upatrywa oparcie i zawsze umie
wynajdywa suszne powody przeciwko pokorze i umartwieniu. Jak tylko
czujemy skonno do pokory i zrzeczenia si wasnego upodobania, tuszmy
wtenczas dobrze o natchnieniu Boskim i pomocy dobrego anioa.
Duch wity oywia nas gorliwoci w wypenieniu przykaza Boskich i
naladowaniu Jezusa Chrystusa, ale zarazem daje nam umiarkowanie potrzebne
i roztropno odpowiedni saboci naszej natury. Duch zy przeciwnie namawia
do porywania si z zapalczywoci okoo dobrych uczynkw, aebymy tym
atwiej wpadali w zorzeczenie, gdy natura nie wydoa zamiarom na pozr
pobonym. Umiarkowanie wic jest oznak obecnoci aski.
Inn oznak jest wytrwao, poniewa natura jest przez si zmienna i nie
statkujca. Na ostatek zbawienn jest rada nastpujca. Poniewa trudno
przychodzi w tym yciu rozezna zawsze natur od aski, wic w kadym
wydarzeniu z jakiego bd rda pochodzcym, naley wznosi dusz do Boga
i baga, by On, Pan tak aski jak natury raczy to wydarzenie ku chwale swojej
skierowa. Wtenczas podbijesz ask natur przez pokor i ch wypenienia
woli Boga o ile tobie jest wiadom. Niebezpiecznie wszelako chcie j zbyt
przenikliwie zgadywa: bo czy my wiemy azali Bg w dobroci swojej nie
raczy zakry woli swej przed saboci nasz "a grzech nie by poczytany, gdy
zakonu nie byo" (Rzym. V, 13).
Jeli przecie czujesz si na siach i chcesz wiedzie, ktren z dwch
uczynkw Panu jest milszy, wybieraj ten co najmniej podchlebia naturze, byle z
Pismem w., nauk Kocioa i z yciem Zbawiciela by zgodny. Tym sposobem
moesz uwici dziaanie natury szczeroci zamiaru, i ofiarowa je Panu Bogu
z tym gbsz pokor ime niepewniejszy azali Go s godnymi.

32

ROZDZIA V

O przeszkodach i sposobach postpu duchowego

Natura zoliwa a nieugita w karby, znajduje w rzeczach ziemskich
niepraw przyjemno i przywizuje si do nich mioci niepraw. Jest to
najpierwsza przeszkoda tamujca Duchowi witemu przystp do dusz naszych.
Pki hodujemy zmysowemu pocigowi, pty jestemy skonni kocha lub
nienawidzi wieckie przedmioty gdziekolwiek napotykane; std za idzie, e
nie pamitamy o Bogu, przestajemy Go miowa, a uciekajc od umartwienia,
gonimy zapamitale za rozkoszami.
Drug przeszkod jest upodobanie w sobie, swawola, upr w zdaniu,
poszukiwanie wasnej pociechy. Std niepokj duszy i niezgody z drugimi. A
kto nie miuje Boga nad wszystko i nad siebie samego, ten atwo popadnie w
zaniedbanie czci Boga i wszelkich cnt, ten zapomni o Bogu. Myli tylko o
sobie, o swoich korzyciach, o swoim zadowoleniu: przeto z atwoci zostanie
uwiedziony zudzeniami i od otaczajcych pokus zwyciony.
Trzecia przeszkoda, pochodzi z atwoci z ktr wraenia zmysowe
wtrcaj nas w roztargnienie; zajmuj nas ludzkie towarzystwa, prne sowa,
bawi nas wydarzenia i obce sprawy, zatrudniaj urojone obowizki, a przeto
nie dostaje nam ni uwagi, ni czasu do rozmylania, do ycia w obcowaniu z
Bogiem.
Po czwarte: oddala nas od doskonaoci, porywczo i popiech w
dziaaniu, a przy tym lekcewaenie mniejszych bdw i upadkw zwyczajnych,
ktre wszelako zatruwaj pokj i niwecz czysto serca.
Po pite: uwodzimy si wysokim waeniem siebie samych i
podziwianiem wasnych cnt i dobrych uczynkw, ktre istotnie nie s wcale
naszymi zasugami. Upaja nas prna pycha, dza pochwa i dobrej sawy,
przez co stajemy si nieprzystpnymi dla pokory i godnymi gniewu Boego.
Po szste: szkodzi nam zbytnia ch sdzenia wszystkiego co widzimy i
syszymy; std podejrzliwo, ze uprzedzenie o drugich i skonno do
zazdroci: skutkiem osabienie lub utrata mioci bliniego.
Po sidme: jestemy opieszali i obojtni w modlitwach, std niemono
wznoszenia serc ku Bogu, niezdolno wytrwania w postanowieniu.

33

sma przeszkoda std pochodzi: i nie staramy si o poznanie tajnikw

serca naszego, i nie przyjmujemy natchnie Boskich z zupenym zrzeczeniem
si samych siebie; i nie stawamy przed Bogiem z mskim, staym
postanowieniem. Gdy zamiast postpowania za wiatem ktre jest w nas,
rzucamy si w odmt otaczajcych nas przedmiotw; Bg przestaje nam
przywieca i tracimy znajomo swego stanu: wtenczas dusza gubi si w tumie
rnorodnych myli i uczu niestaych, a zmysy rzucaj si z jednej rozrywki w
drug, szukajc szczcia w nowociach, ktre si po chwili starzej.
Dziewit trudno, sprawia to: e uczynki wypeniamy wicej z
nawyknienia anieli z przekonania, z miowania, lub z innego wewntrznego
uczucia. Przywizuje si wielk wag do jakich osobliwych a czasem
dziwacznych sposobw, do blasku i mnogoci uczynkw, nie za do szczeroci
wywoujcego je zamiaru i gorcego zamiowania Boga. Dlatego te nie
czujemy w sobie askawej i uszczliwiajcej obecnoci Pana naszego.
Na koniec, jake ma by serce spokojne gdy od stworzenia spodziewamy
si otrzyma to, co jeden Pan stworzenia da nam moe, gdy troszczymy si,
szukamy fortelw, chcemy przewidywa, zapobiega, ustala, wtenczas, kiedy
wanie naleaoby pokada ca ufno w Bogu; kiedy by si wypadao zda
na Niego z doskona rezygnacj.
Tym dopiero wykazanym przeszkodom, odpowiadaj rozmaite rodki
poprawy nader poyteczne.
Najprzd, nie miej w adnym czynie innego celu jak tylko chwa Bosk,
o sobie nie myl i swojego upodobania nie szukaj. Po wtre, wszystko tumacz
sobie na dobr stron i w kadym zdarzeniu miej to tylko na uwadze, co dla
zbawienia twej duszy jest poyteczne. Po trzecie, miuj wszystkich ludzi jednak
mioci bratni przez wzgld na przykazanie Chrystusa: nie czy nic takiego,
co by komu szkod przynie mogo; nie mw nic takiego o nikim, czego by
w jego obecnoci nie chcia powtrzy. Czwarta rada, by wszystkie przygody i
pomylnoci przyjmowa jako od Boga zesane, Jemu chwa oddawa za
wszystko, a Bg zadowolony z tak ulegej wdzicznoci, obdarzy ci raczy
spokojem serca. Pita rada, by nie szemra nigdy ani przeciw Bogu, ani przeciw
ludziom, czy ci dotknie klska, czy ci ludzie krzywdzi bd, czy si
niewdzicznie zachowywa wzgldem ciebie. Zno cierpliwie wszystko, zosta
z wytrwaoci w tym stanie, w ktrym ci Bg postawi, nie chciej z niego
wychodzi, a bdziesz uywa swobodnego ycia. Szsta rada: by si oddawa
Bogu w kadej okolicznoci, by nad Boga nic bardziej nie ceni, by si stara
34

uznawa i czci Boga w kadym stworzeniu, kade stworzenie miowa dla

Boga, by widzia jasno ca natur jako dzieo sowa Boego. Sidma rada, by
utrzymywa ducha wzniesionego do Boga w czystoci, staoci i
nadzmysowoci; by wytrwaym by w naboestwie i miowaniu Pana
twojego, by by dla drugich przykadem cnoty i witoci, a przeto by ich
nawraca do wiary, sowami, uczynkami i obyczajami. Przy tym nie przywizuj
si do bogactw, bd cierpliwy w niefortunnych zdarzeniach, nie uparty w
zdaniu, posuszny Kocioowi i woli Opatrznoci i kochajcy nawet wasnych
nieprzyjaci. Po tych znakach dasz pozna i twoj dusz uwicia Boa aska
i e na drodze doskonaoci duchowej.
By za mg wzbogaci ducha tymi przymiotami, s ci potrzebne
nastpujce wiczenia.
Mdl si czsto do Boga, wzno serce do Niego, i bagaj pokornie o
pomoc witej Jego aski, bez ktrej nic uczyni nie moesz. Jak tylko
poczuwa si bdziesz do grzechu, wejd w siebie z siln skruch, a
postanowiwszy przystpi jak najprdzej do spowiedzi i poprawi si, powracaj
do stp miosiernego Boga. Jeeli tylko moesz, suchaj codziennie Mszy
witej z uwag i wdzicznoci, rozmylajc o cudownym, nieprzerwanym
odnowieniu si ofiary najwyszej mioci. Przykadaj si z caego serca, z caej
mocy twojego umysu do uczczenia tak witego aktu, w ktrym wystpuje
sama osoba Jezusa Chrystusa dla zbawienia twojego; usiuj wzbudza w sobie
gorce, czyste, szczere yczenie, by mg by codziennie uczestnikiem uczty
Paskiej, by mg spoywa Najwitsz Krew i Ciao Paskie, ofiarujce si
przez rce wszystkich kapanw caego Kocioa; wesp z nimi ofiaruj t hosti
duchown Bogu Ojcu naszemu, za siebie, za ywych i za umarych, szczeglnie
za tych, ktrzy bliej s twego serca, a skutki zbawienne poczujesz w twej
duszy. Wiedz bowiem, i szczera intencja, mocna wiara i gorca mio, mog
ci uczyni w duchu uczestnikiem komunii przy Mszy witej w ktrejkolwiek,
choby najodleglejszej czci wiata ofiarowanej.
Staraj si przy tym aby by czsto a szczeglnie w wita godzien
przyjmowa Najwitsze Ciao Zbawiciela, a jeli takiego szczcia dostpi nie
moesz, trwaj w spokojnej rezygnacji i w gbokim upokorzeniu, a czy co
moesz by w duchu przynajmniej czy si z liczb innych przystpujcych do
uczty Paskiej. Uwanie i z dobr wol przysuchuj si sowu Boemu
wykadanemu w prawowiernych kazaniach. Czytaj te Pismo wite i dziea
witobliwych mw, a w tym wszystkim bd posusznym woli i nauce
35

Kocioa. Potem zatapiaj si w rozmylaniu nad tym, co usysza lub odczyta,

zbieraj twe myli tak jak gdyby by spoy przenajwitsze Ciao, iby tak na
tw dusz dziaao sowo Boe, ktre jest ducha posikiem. Na koniec
wystrzegaj si prnych towarzystw, mogcych rozerwa twj umys, osabi
przedsiwzicie, albo bro Boe da powody do grzechu.

ROZDZIA VI

O pocztku i zwizku cnt

Uczy nas wiara: i Bg jest wewntrz nas samych i bliej nas anieli my
sami. "Krlestwo Boe w was jest" (k. XVII, 21). Skde w nas ta nieczuo
na obecno Jego? Oto std, e Bg nie objawia si jak tylko ask, a ta aska
wanie jest w nas tamowan. Dlaczeg aska jest tamowan? Dlatego, e nie
bagamy o ni sercem pokornym i paajcym nabonie. Dlaczego nie mamy
pokory i pobonoci? Dlatego, i nie miujemy Boga z caego serca i z caej
duszy naszej. Skde ta sabo w miowaniu? Std, e wiemy o Bogu ale Go
nie znamy. Dlaczego Boga nie znamy? Bo nie znamy samych siebie. A to z
jakiej przyczyny? Z tej, e zaniedbujemy rozmylania o yciu naszym i o
prawdach objawionych. Rozmyla nie umiemy, bomy w duchu zalepieni.
Jestemy zalepieni kurzaw i prochem zaj znikomych: to jest niesfornoci
wasnej mioci, przywizaniem do stworze, do wiata, do cielesnoci, i dz
rozkoszy. A za tego zalepienia nie pozbdziemy si, jeli nie obumrzemy
zmysowociom, jeli si nie wzniesiemy do Boga ca potg duszy. Tak
wykazalimy przyczyny dla ktrych nie czujemy obecnoci Boga wewntrz nas
samych.
Uwamy teraz zwizek cnt ktry si objawia w duszy pod wpywem
aski.
Bdzieszli stroni od rozkoszy wieckich, bdzieszli zwolennikiem
prawdy Boskiej, wnet rzeczy ziemskie wydadz ci si niesmaczne i gorzkie.
36

Bdzieszli si cieszy z takiego wstrtu do wiata, wnet poddanie si woli Boga

stanie si rdem twojej radoci. Im mocniej poddawa si bdziesz tej
najwitszej woli, tym wiksz sodycz uczujesz w sercu i wiksz spokojno
w sumieniu. Im ta spokojno zupeniejsza, tym silniej mie bdziesz zmysy na
wodzy, tym bystrzej dziaa bdzie twj umys. Im wiksza czysto ducha, tym
janiejsze i peniejsze jest Boga poznanie, a nastpnie boja doskonalsza i
miowanie gortsze. Im mocniejsza boja i doskonalsze miowanie, tym cilej
zapragniesz chowa przykazania, zgbia mk Chrystusow i wypenia wol
Bosk. Im silniej mie bdziesz takie pragnienie, tym pilniej wystrzega si
bdziesz grzechu. Im bardziej tego zapragniesz, tym staranniej skupia si
bdziesz w sobie, tym si w skromniejszej zachowasz cichoci. Im gbiej
bdziesz wchodzi sam w siebie, tym dokadniej poznasz siebie samego a
powemiesz tym wiksz pogard dla wasnej znikomoci. Poznanie wasnej
nicoci ugasi w tobie pragnienie zaszczytw i nie da ci si ugania za rzeczami
wieckimi; ju tym samym pocignie ci do rozmiowania si w ubstwie
duchowym. Zamiowanie ubstwa, uczyni ci cierpliwym w niedostatku
kadego rodzaju. Cierpliwo zrodzi w tobie pokor. Pokora natchnie ci
pobaaniem dla tych, ktrzy gardz tob. Uronie w tobie mio bliniego,
poddanie si woli Boskiej i zrzeczenie si woli wasnej. Nie bdziesz nic
pragn krom tego co jest wol Boga, przeto dostpisz zjednoczenia si z Nim a
zostawszy uczestnikiem Jego wiatoci, staniesz u kresu twego przeznaczenia.
Do tego potrzebne jest doskonae podbicie natury i oddalenie si od
stworze. Czowiek jest dzieem rk Boskich, im bardziej hoduje sprawom
doczesnym, tym bardziej oddala si od prawd wiecznych, ktre zdrobniej w
jego sdzie, jak wielkie przedmioty z daleka widziane. Wtenczas czowiek ju
nie dostpi prawdziwego spokoju: przeciwnie stygn w nim bdzie coraz
wicej uczucie mioci Boskiej, a upodobanie w rzeczach pochych, uczyni go
pochym; bdzie si ugania bez ustanku za zwodniczymi przyjemnociami z
ktrych jedna po drugiej nikn bdzie w jego objciu.
Chcc si poprawi, wyrzeknij si naprzd zamiowania stworze
przemijajcych. Nie potrafisz pogodzi w sobie miowania Boskiego z
przywizaniem do spraw wieckich; bo miowanie Boga jest jak ogie wity,
ktry wszystko co nie jest Bogiem zniweczy. Zerwanie wic ze wiatem i
odrzucenie wieckiego mienia, jest pierwszym wstpem do ycia duchowego i
do wiecznego szczcia.

37

ROZDZIA VII

O wzniesieniu ducha do Boga

Rozczenie si ze wiatowymi sprawami lub zajmowanie si nimi bez
przywizywania do nich serca, ofiarowanie Bogu wszystkich blw i przygd,
tudzie ochocze znoszenie trosk i cierpie zesanych, na koniec, nieprzerwane
zachowanie w pamici ywota i mki Jezusa Chrystusa, te to s rodki podbicia
zej natury naszej i podniesienia ducha przed oblicze Boga.
Gdy do takiej doskonaoci duchowej dojdzie czowiek, ju wtenczas
poczuje spokojno i cisz, ktrej nie zna dopki zmysy zajmoway si
skwapliwie rzeczami zewntrznymi. Umys jakby ostatecznym przesileniem
szczytnego swojego usposobienia, wystpuje niejako ze zwizku z ciaem, i
nabywa nadprzyrodzonej wiadomoci o prawdach niebieskich. W miar jak si
wyzuwa z tej ziemskiej szaty, przenika gbiej a gbiej te prawdy, i wznoszc
si na najwysze szczyty doskonaoci i wiedzy duchowej, obiega krgi
wyobraajce wieczno Boga. Albowiem najwysza wiedza uczy nas zrzuca
ciar bdw i za pomoc aski osiga jasne pojcie samych siebie. Wnet
uczujemy wpyw nadzmysowej pociechy, ujrzymy wszystko oczami cnoty, i
wykonywa wszystko bdziemy podug najmdrszej roztropnoci. Tym
sposobem dusza szczliwie zostaje wybawiona w Synu przez Syna, w
prawdzie, przez prawd. Gdy si za znowu zetknie z stworzeniem, widzie je
bdzie w jego nagiej postaci, nie zalepiona zudzeniem. To za jest istnym
zachwyceniem ducha, ktry pominwszy granice czasu i przestrzeni, spoczywa
na onie samego Boga, rozmylaniem gorcym i pen mioci.
Niestety, jak trudn, jak mao wydeptan jest ta droga zbawienia! Jak
niezmordowane umartwienie musi natura wycierpie, jak niezachwiane musi
by postanowienie zerwania ze wiatem, eby czowiek duchowy nie by w
adnym czynie powodowany czym innym jak tylko prawoci i prawd! eby
pozna w sobie jako nieprzyjazn istot, czowieka zmysowego i mikkiego, w
uczynkach choby najwitszych na pozr, ktre jednak wasna wola
38

pocztkowa pragnie! Jak dugo nie umartwilimy wasnej woli, umysu i ducha,
jak dugo nie ujarzmilimy siebie wewntrz i zewntrz, w ciele i w duszy, tak
dugo zostaniemy niedoskonaymi i niegodnymi otrzymania wiata i
umocnienia Ducha witego: tak dugo te, powodujc si zmysami i zmysw
niestatecznoci, nie potrafimy ceni sprawiedliwoci i prawdy. W takim stanie
ndzy, niech no Bg dowiadczy nas raczy, jakim trafem korzystnym lub
przygod, zmartwieniem czy pociech, na umyle lub na ciele, albo niech mie
nam osoby doznaj nieszczcia i wstydu, zaraz okae si, e sdzimy wszystko
na zasadach zmysowej a bdnej sprawiedliwoci, e tylko w takim sdzie
znajdujemy upodobanie! Nastpstwem takiego stanu jest nieznajomo
wasnych wad i samych siebie, a niebawem sd uprzedzony i pogardliwy o
blinim. Jest li kto dosy miay by ci si sprzeciwi, ju ty porywasz si w
gniewie, pokj pomidzy tob a Bogiem ju zakcony!
Wprawdzie, miosierny Bg obdarza znowu tw dusz sodyczami
pokoju, skoro tylko ta dusza uznaje win z gbok skruch, jednake jak dugo
trwa bdziesz w przywizaniu do rzeczy wieckich, nie wejdziesz w udzia
cnt wszystkich, i nie zasmakujesz doskonale w prawdzie, ktra jest tak blisk
ciebie. Tylko osoby pokorne i potulne umiej poddawa si Bogu i ludziom dla
mioci Boga, z prawdziw rezygnacj. Czasem w pierwszej chwili klski,
osoby te nie bd mogy opanowa szybko uczucia: czasem Bg dopuszcza, by
ta pierwsza niecierpliwo duej potrwaa, dla dobra ulubionych swoich i dla
nastrczenia im nowych sposobnoci do zasugi: wszake jak tylko te osoby
dobrej woli wejd w siebie, wnet stan si napowrt powolne, pokorne i
cierpliwe a wznios si do Boga na skrzydach nadziei. Opierajc si wtenczas
zym skonnociom, powodowane szczer mioci, zobojtniej na wszystkie
wraenia zmysowe, a zamknite w sobie, bd zajmowa ducha uczynkami
pobonoci, cierpliwoci, miowania i pokory. Tak usposobionych obdarzy
Duch wity wiedz gruntown a raczej mdroci sta, ktra ich poprowadzi
do ostatniego cnoty zakresu, nauczajc ich, jak si maj zachowywa wzgldem
Boga, wzgldem siebie samych, i wzgldem innych stworze czy zych, czy
dobrych.
Natenczas, tak gruntownie bd przejci pokor, e ich nie zatrwoy
adna pokusa prnej chway; zaledwo by si ktra podniosa, wnet zstpi w
uczucie swojego nicestwa; potrafi oni z myl zupenie przytumi; bo przy
walczcych w imieniu prawdy, jest sam Bg wszechmocny. Stawajcych
chtnie na miejscu zawsze najniszym, nieatwo poniy: unikajcych pokusy
39

dla nieufnoci w siy i w wasn dobro, nieatwo potrafi ze uwie. Wytpili w

sobie skonnoci natury do rozrywek, do wygd cielesnych, do rozkoszy i do
grzechu, nie trudnic si przez cay cig ycia niczym innym jak tylko
umartwieniem ciaa, zwycianiem woli wasnej, i zrzeczeniem si
samolubstwa.
Do takiego stanu ducha trzy rodki mog nas doprowadzi:
Pierwszy: czuwa usilnie nad zmysami i nie folgowa im nigdy, trzyma
je ustawicznie w karbach, wyjwszy okolicznoci, w ktrych chwaa Boska
wymaga by dziaay.
Drugi: modli si czsto i gorliwie, bo modlitwa jest niby zdrj
krysztaowy, ktry dusz czyci i uynia.
Trzeci: przej si obrazem mki Jezusa Chrystusa i ni tak zapeni
serce, by adna myl sprona, adne grzeszne yczenie wcisn si do nie
mogo. Jeli by si mimowolnie jakie nasuno, do wspomnie na to, e
kaden grzech jest jakby nowa rana przez rce nasze Zbawicielowi
ukrzyowanemu zadana, a przy pomocy Boskiej grzeszna myl speznie na
niczym. Starajmy si jak najbardziej o to, by krwawe boleci Jezusa Chrystusa
trway cigle przytomne [(obecne)] duchowi naszemu i nomy jak najbliej ciaa
naszego znak krzya witego. Niechaj on nam przypomina w kadej chwili,
niezmiern ku nam mio Chrystusa, przeznaczenie nasze na ziemi, drog do
zbawienia i ogrom naszego przestpstwa, gdy przez roztargnienie przy Mszy
witej, dajemy spywa bezuytecznie krwi Boskiej na nieczu ziemi; albo
gdy grzechami naszymi rozdzieramy bolejce rany Zbawiciela, albo na koniec
gdy w niegodnej komunii dajemy Jezusowi pocaunek Judaszowy.

40

ROZDZIA VIII

O darach Boskich i prostocie wiary

Bg wszechmogcy i nieskoczony, dary swoje zlewa na ludzi, nie tylko
w tym celu by je posiadali, lecz co najwaniejsza by z nich uytek robili.
Powinnimy wic bada do jakiego dobrego dziea dadz si obrci aski
ktremy otrzymali. Albowiem Bg nie sieje ziarna tylko na to, eby dao owoc:
nie zsya pocieszenia na to tylko, aby czowiek by pocieszony, lecz na to, eby
mia si zbliy si do Boga, eby by zdolny z msk staoci wyrzec si
wszystkiego i samego nawet siebie, a na koniec by stan w przybytku
duchowoci.
Zapewne najwiksz miaby zasug i najwspanialsze otrzymaby
wynagrodzenie ten, ktryby zdoa we wszystkich uczynkach by wierny Bogu i
sobie, nieotrzymawszy nigdy adnej pomocy ni pocieszenia, poniewa chwaa
Boska urosaby std wiksza. Czas obecny nie jest czasem radoci i szczcia;
dopiero w tamtym yciu wieci bdzie pogoda wieczysta nad duszami
wiernych. Na teraz lepiej daleko bez nagrody zostawa i cierpie utrapienie,
anieli smakowa w pociechach, ktre mogyby nas pozbawi wszystkiego
dobra na potem. Bg zsyajc nam sodycze duchowe uwzgldnia czstokro
nasz sabo i uomno bardziej ni zasugi: a podobno czym wicej pociesze
otrzymujemy na ziemi, tym mniejsza czeka nas szczliwo w niebie, "w tym
domu, w ktrym mieszkania jest wiele" (Jan. XIV, 2). Nie ma ten rezygnacji
prawej, kto si wzdraga suby Boej bezpatnej. Jeli kogo uszczliwiaj
sodycze duchowe, to nierwnie suszniejszy miaby powd radowania si,
gdyby umia wytrwa w wierze bez adnej nagrody: bo najwysz i
najchwalebniejsz jest dopiero ta wiara, ktra utrzymuje si w prostocie,
czystoci i duchowym ubstwie. Zaiste godna dostpi widoku Boga w caej
jasnoci Jego skrytego Majestatu! Wiara bezwzgldna, jest pochodni
przywiecajc nam na ziemi; wiedza, jest wiatem dusz uszczliwionych.
Przeto wiara jest pocztkiem wszystkich naszych dobrych uczynkw i naszego
zbawienia; mwi, wiara prosta. Zowiemy prost dlatego, e nie wyszukuje
przyczyn ani dowodw i e nagrody nie da jakkolwiek obfit bywa w dziea
chwalebne.
e nie s dowodami duchowej doskonaoci: ni objawienia, ni
zachwycenia nadzmysowe, widoczna std, e czujemy w sobie upadek na
duchu, jak tylko taki stan przemin, i zostawamy gorsi i bardziej pokusom
41

podlegli anieli przedtem. Nie mamy przeto ufa w siebie zbytecznie dla jakich
ask nadzwyczajnych, lecz obstawa przy wierze prostej i skromnej. Bg
czstokro nie udziela nam widocznych znakw swojej bliskoci, kiedy nas jest
najbliej, a ci najprdzej dojd najwyszego szczebla doskonaoci, ktrzy
przykadaj si niezmordowanie i mnie do umartwienia i podbicia wasnej
woli, w szczciu i w przygodach, z rwn zawsze rezygnacj. Kiedy raczy Bg
wstrzyma swoje aski i pozbawi nas tej sodkiej i lubej pobonoci, ktra
zacht bywa dla poczynajcych, niech nas natenczas owadnie pokora, uczmy
si ceni uczucia gorliwoci i miowania, nie jako wasn zasug, lecz jako dary
Pana Boga. Ta chwilowa surowo, jest niejako wit pokus, ktr Bg nasz
wytrwao i wiar dowiadcza. Bywa te takowe opuszczenie kar niepamici
na otrzyman ask i niedbalstwa w wiczeniach duchowych. Gdy si przecie
czowiek upamita, wtenczas stanie si czyciejszym, godnym ask wikszych,
umiejcym je ceni wdziczniej i nabdzie tej mdroci ktra jedynego tylko
Boga upatruje w skutkach Jego najwyszej dobroci.
Tu moe kto zada pytanie, jakim sposobem moe czowiek odzyska
utracon ask i zasuy na teje odnowienie?
Powinien spowiada si przed Bogiem z niewdzicznoci swej i z gbok
pokor wyznawa jak by niegodnym otrzymania aski; powinien ofiarowa
Bogu dusz swoj z silnym postanowieniem woli, bo tej zawsze jestemy
panami; odda si wic zupenie Bogu z gotowoci znoszenia cierpliwie
wszelkiego opustoszenia duchowego, jak dugo sam Bg postanowi raczy.
Potem unika ma wszelkiego pocieszenia zewntrznego i wszelkiej rozrywki
zmysowej z takim staraniem, z jakim by si chroni przed mierci; rozmyla o
mce Jezusa Chrystusa z najwikszym nateniem chociaby uczu wstrt ku
temu. Na koniec przystpi ma do Komunii witej, aeby niezrwnana potga
Sakramentu Ciaa i Krwi Zbawiciela, rozniecia w sercu jego mio bez granic
dla Boga, i zniweczya wszystko co stawao zapor midzy ask a dusz. Kto
przedsiwemie te wiczenia, lub z nich przynajmniej niektre, ten otrzyma
zapewnie pocieszenie. Gdyby przecie Pan Bg raczy przeduy ten czas ndzy
i cierpienia, bdzie to dla wikszego dobra utrapionej duszy. Albowiem
najbardziej ulubionych, nawiedza na ziemi ubstwem wszelkiego rodzaju i
rozlicznym smutkiem, eby stajc si tym podobniejsi do Jezusa w yciu
doczesnym, stali si te godniejszymi szczliwej bliskoci przy Nim w yciu
wiekuistym.

42

ROZDZIA IX

O prawej pokorze
Pokora jest podstaw wszystkich cnt: bez niej adna nie jest silnie
ugruntowan. Pan Jezus pokory uy szczeglnie dla umierzenia i zwalczenia
szatana, a zaleci j jako pewny rodek zbawienia, mwic, "Uczcie si ode mnie
em jest cichy i pokornego serca, a najdziecie odpoczynek duszom waszym" (Mt.
XI, 29). T cnot nazywa Aposto "moc Pana", "Rad si tedy przechwala
bd w krewkociach moich, aby we mnie mieszkaa moc Chrystusowa" (II Kor.
XII, 9). Jake wic moglibymy znajdowa wstyd w ponieniach albo w
penieniu niskich uczynkw, kiedy tym wanie stajemy si podobnymi do Pana
wszelkiej chway? A najwiksze cnoty staj si wnet niecnotami jeli nas tylko
nie oywia pokora.
Wszake c to jest prawa pokora? Jest to uniono gboka przed
Majestatem Boskim, jest to poddanie zupene uczu i myli, zmysw i woli
wobec najwyszej potgi Stwrcy wszechmogcego.
Dwa s rodzaje pokory: jedna jest wietn ale bez zapau: druga jest
zarazem wietn i pen gorliwoci.
Do pierwszej skania nas rozum bardziej nieli mio: kiedy bowiem
czowiek rozwaa wielko Boga i wasn sabo, wierno Boga i wasn
niestateczno; ogrom ask, ktre od Boga otrzyma, i liczb obelg, ktrymi si
splami; zaicie sam rozsdek nastrczy mu mnogie przyczyny korzenia si
przed odwieczn mdroci i straszliw potg.
Ale wanie dlatego, e tak pokor rozum pocztkuje a nie mio, jest
ona bardziej wietn anieli gorc. Bdzie w prawdzie czowiek ponia sam
siebie, wszelako nie zniesie ponienia od drugich; kada obelga roznieci w sercu
jego ogie gniewu, zaciemni rozum i wymae z pamici postanowienie dopiero
uczynione, ulegania kadej istocie. Pokora tak jak wszystkie cnoty, jest
uczynkiem woli: przez rozum poznajemy j tylko, ale zadowolnienie
43

znajdujemy w niej dopiero przez mio. W adnej te z innych cnt nie

moemy zasmakowa jak tylko przez mio, bo gdy one podbijaj natur, wic
jedna tylko aska moe je nam osodzi.
Wtry rodzaj pokory, ktr nazwalimy wietn i gorliw, wypywem
bywa wicej mioci anieli rozumu, chocia i ona w wykonaniu kieruje si
rozumem. Istotnie pokorny odrzuca wszelkie rozbiory, wynosi ducha przed
stopy Boga na samych skrzydach arliwej mioci. Nie wyprowadza pokory
swej z wyrozumowanych powodw, nie rozmyla nad stosunkami midzy
Bogiem a sob, lecz kocha bezwzgldnie Boga w caej mocy, wielkoci,
nieskoczonoci, i niezawisoci Jego przedwiecznego i wiecznotrwaego
istnienia, a kocha Boga dlatego, e Bogiem jest, nie za dla wywiadczonych
dobrodziejstw. Wtenczas aska odkrywa czowiekowi i wzbudza w myli jego
znajomo swego pooenia wzgldnie do Boga; z mioci przechodzi dusza do
rozmylania o Istocie Najwyszej, o niewymownej i niepojtej wielkoci, ktrej
wszystko stworzenie przez wszystkie czasy obj nie jest w stanie, o
nieograniczonej potdze, ktra z nicestwa stworzya wiat i czasy i wszystkie
dzieje, ktre wiat w czasie wytwarza, i wszystkie prawa, ktre tym dziejom
przewodnicz, czy to w sferze zmysowej czy moralnej. Umys przychodzi do
podziwiania tej mocy, tak wszechwadnej jak nieokrelon jest wola w Bogu; tej
dobroci, ktra powouje nas do zaszczytnego zczenia si z Bogiem,
dopuszczajc na nas zarazem sabo obraania wszechmogcego i obdarzajc
wadz odkupienia obrazy. Poznaje umys, i adne stworzenie nie mogo
powzi nadziei tak wysokiego stopnia chway, i e my sami wyszego sobie
wyobrazi nie zdoamy. Albowiem gdy Bg jest jeden; a my nie moglimy si
sta Bogami przez natur, wic Stwrca raczy nas powoa, e tak rzek, do
bstwa przez ask, tak, i uczynkiem woli moemy dostpi poczenia si z
Bogiem, i tak przez to poczenie sta si uczestnikami Jego wiecznej chway i
wiecznego ywota. Dlatego stworzy nas Bg na wyobraenie i na
podobiestwo swoje, abymy mogli by poczeni z Nim, abymy Go mogli tu
na ziemi naladowa, walczc z tym, co nas z Bogiem rni, to jest z natur
znikom.
Stworzy te Bg niebiosa i ziemi, i wszystko co si pod niebiosami
znajduje dla uytku naszego, bymy mieli sposobno i rodki suenia Mu, i
ebymy zachowujc Jego przykazanie mogli dostpi szczcia wiekuistego
wsplnie z Nim samym. Da nam przy tym wiedz i wolno bez ktrych nie
byoby zasugi, a zatem gdy uywamy wolnoci ku gwaceniu przykaza z
zupen wiadomoci naszego przestpstwa, wwczas pracujemy nad utrat
44

szczliwej przyszoci i sami na siebie wydajemy wyrok wiecznego potpienia.

Jednak z nieskoczonej dobroci jedna z osb Boskich okazuje nam si w tym
pooeniu pod now, bogosawion postaci.
Skazanych na wieczne mczarnie adna doczesna istota nie moga
odkupi. Miosierdzie Boskie raczyo powici ku spenieniu tego dziea,
wasnego, jedynego Syna, t tajemnicz wiato, w ktrej Bg Ojciec poznaje
doskonale samego siebie i wszystko co si stao; t wit wiato, ktra jedn
z Ojcem ma istot "bez ktrej nic si nie stao co si stao" (Jan. I, 3), i w ktrej
odbija si bez adnej skazy wieczna chwaa Boska. Syna wic ukochanego
odda Bg na mk i mier ukrzyowania aebymy mogli powrci do
szczliwoci bez koca, dla ktrej by rd ludzki stworzony, a ktr by
sromotnie utraci.
Takie prawdy staj przed duchem czowieka miujcego gorliwie Boga:
on oczami mioci przenika nieskoczon dobro i wierno Boga, i patrzc na
to czym jest Bg, pojmuje, i wszystko zostao stworzone z mioci czystej,
gdy Bg sam niczego nie potrzebuje. Z drugiej strony, gdy wspomni ca
ohyd obrazy, ktrej grzeszc dopuci si przeciwko Panu swojemu i Ojcu
askawemu, zostanie tak zgroz przejty, i adne ponienie nie bdzie mu
uciliwe, adna wzgarda nie bdzie zelyw, bo si godnym czuje wikszego
ponienia i ostrzejszej wzgardy. T drog prowadzi go mio do prawej pokory.
A wtenczas nie znajdzie ju innego ratunku jeno skary ndz swoj przed
Bogiem, Panem, Ojcem i Pocieszycielem swoim, odda si zupenie w Jego
rce, wyrzec si wasnego upodobania, tak skonnego do grzechu, nie mie innej
woli od woli Najwyszego i przyjmowa z wdzicznoci kady jej objaw. W
takim usposobieniu, duch znajdzie prawdziwy spokj, ktrego adne stworzenie
zakci nie bdzie mogo, ani te dusz, adne przygody nie potrafi zrani
kiedy si wszystkiego wyrzeka.
Trudno jest wszelako, by czowiek w takim nawet stanie, sta si wcale
nieczuym na smutek i zmartwienie: c wic ma robi gdy pogarda i
przeladowanie zachwiej jego stateczno? Ot wtenczas nie u ludzi ma
szuka przyczyny swojego blu, nie ma przeciwko nim unosi si alem, lecz
przyjmujc wszystko jako nawiedzenie od samego Boga, widzie powinien w
nieprzyjacioach narzdzia, ktrymi zarzdza Opatrzno dla jego dobra, oraz
wznosi pokorne dzikczynienie ku Bogu za askaw o sobie pami. Bo zaiste,
wielkie to dobro przechodzi w tym wiecie przez przeciwnoci i ble. "Czy
Pan nie jest bliski tym, ktrzy s utrapionego serca" (por. Ps. XXXIII, 19).
45

"Albowiem to, ktre teraz jest prdziuczko przemijajce i lekkie nasze

utrapienie, nader na wysokoci wag chway wiekuist w nas sprawuje" (II Kor.
IV, 17). Przeciwnoci nauczaj nas prdzej poznawa siebie samych, a to
poznanie jest potrzebniejsze anieli nauki ruchu gwiazd i wszelka filozofia.
Nieche prcz tego pomyli czowiek utrapiony, jak bolesn i habic mierci
skona Bg i Pan jego najaskawszy; niechaj sobie wyobrazi to ciao zranione i
zakrwawione chost, cierniami, ostrzem kopii przebite, gwodziami zawieszone
na twardym drzewie, midzy otrami, wobec szydzcego posplstwa. Niechaj
pamita, e Jezus t mk okrutn wycierpia z rk tych wanie, ktrych
stworzy raczy z niczego, eby z Nim wieczn szczliwo dzielili, i e t
mk wybra samochcc dla odkupienia od zasuonej kary upadych z wasnej
winy. Zrozumiesz wtenczas t cudown wytrwao w miowaniu i mie
bdziesz bezustannie w pamici Chrystusa na krzyu, z wycignitymi
ramionami, jakby na przyjcie wszystkich nieprzyjaci swoich, ze schylon
gow jakby ofiarujc im pocaunek zgody, i wylewajcego niewinn swoj
krew, jakby na namaszczenie wiernych u stp krzya oczekujcych zmazania
grzechw swoich.
Pomyl czowieku e nie tylko nie skada naleytych podzik
Zbawicielowi swojemu za ask, ktr tobie i braciom twoim wywiadczy, lecz
e z upart niewdzicznoci ukrzyowa Go na nowo zbrodniami i bdami
twoimi! A pomimo tak twardego zalepienia raczy ci Bg miosierny darowa
wszystkie obrazy, i nasa jeszcze takie osoby, ktre ci napominay, przykad
daway i nauk ofiaroway, a ktrym (mwic z Ewangeli) zadae mier i
zhabienie, to dla wyuzdanych chuci i niesfornej swawoli. Kiedy o tym
pomylisz i porwnasz ndzot twoj z Bosk wielkoci, kiedy w sobie samym
nie znajdziesz nic wasnego prcz grzechu, a nic dobrego co by od Boga nie
byo, kiedy uznasz i najsilniejszym pojciem nie zdoasz caej niskoci twojej
zrozumie dokadnie, czyli nie bdzie dusza twoja wzdryga si i brzydzi
swoj podoci, gupot i zoci? Zaprawd zdumiony bdziesz si waha co
bardziej masz czyni; czy podziwia nieskoczon wito Boga, czy
pogardza wasnym nicestwem: ty prochu i pastwo robactwa, co mia urga
si z wiecznego Boga, ktry z niczego stworzy miliony wiatw i kademu
wytkn drog w niezmierzonej przestrzeni.
Kiedy si rozum twj nad tym zastanowi, jakie ci wwczas przenika
moe uczucie? Oto obrzydzenie wasnej natury a gboka cze dla Stwrcy,
szczera ch pozbycia si miertelnego brudu, poczenia si zupenego z
Bogiem i skonania w Nim, by ody tylko dla Niego.
46

W takich wiczeniach duchowych znajdziesz szczcie ycia i niebiesk

sodycz, jakiej ci jedynie doznaj, ktrzy wyrzekszy si samych siebie,
grzesznej swej naturze obumarli w Panu.
Kto dostpi tak szczliwego stanu, tego wyniesie miowanie do Boga i
zjednoczy z Najwysz Istot. Pokora doprowadzi go do najszczytniejszego
przeznaczenia: bo pokora jest pogard natury ludzkiej oraz zniweczenie tego co
nas czynio podlegymi grzechowi i obcymi istnieniu Boskiemu. Wszake nie
przestaniemy przez to by stworzeniami, lecz jednoczymy si z bstwem.
Wynoszc si ponad siebie uniesieniem mioci, zstpujemy jednoczenie jak
najniej usilnoci pokory. I tak czymy si z Bogiem, poniewa Bg jest i nad
nami i pod nami, a nieskoczona wielko cnoty jest to sam Bg.
S wprawdzie wielorakie wiczenia duchowne, ale witszych i
wietniejszych nie ma od rozmyla o wiernoci Boga i o naszej niewierze, o
wielkoci Boga i o naszej ndzocie. Tymi wic masz si zajmowa najpilniej
jeli pragniesz wkrtce naby pokor i wszystkie inne cnoty. Prawda, e w
pocztkach przychodzi nam z trudnoci ta pogarda samych siebie, ale pracujc
nabdziemy rezygnacji, nabdziemy sodyczy i pobaania wzgldem tych,
ktrzy nas upoledzaj i staniemy si bardziej cierpliwymi. Jake moe by
inaczej, jeeli w chwili pokusy pomylimy o mce i obelgach, ktre znosi
Chrystus z tak agodnoci? A my mielibymy by tak nikczemni, eby nas
najmniejsza rzecz pobudza miaa do gniewu i obrazy naszego Zbawiciela?
Czy nie bdziemy mie wicej poszanowania dla witoci Boga, nieli
czuoci na pogard ludzk?
Jednak wytrwao w tej duchowej pracy pochodzi ma z wzgldw dla
samej chway Pana, nie za dla spokojnoci wypywajcej std dla ciebie.
Wiksz mie bdziesz zasug z miowania czystego i wycznego, anieli z
dobrych uczynkw bez miowania; ani te [nie] bdziesz mg zasmakowa w
adnej z cnt martwicych natur, jeli nie bdziesz Boga nad wszystko
miowa. Miowanie jest dusz i duchem cnt wszystkich: miujc uczujesz tak
odraz ku sobie, i i sam siebie bdziesz ponia i od drugich cierpie ponienie
bez alu; gorliwo o wieczn chwa Boga uczyni ci nieczuym na wszystkie
klski, przykroci i ble, a nawet bdziesz rad katuszom najwikszym byle ku
Boskiej chwale suyy. Najmilszym za staniesz si Bogu przez "cicho i
pokor serca". Ten stan najszczytniejszym jest w wiecie. Bo gdyby co
szczytniejszego byo, pewnie Bg wszechmogcy byby t wiksz cnot w
Synu swoim jedynym objawi. Bdmy zatem przez cierpliwo naladowcami
47

Jezusa Chrystusa, a nawet nieczuli na boleci w przygodach naszych,

podzikujemy Panu Bogu Ojcu naszemu, i nami zaj si raczy.
Niebawem poznamy nicestwo nasze, bdziemy opakiwa ycie stracone
w odmcie nieadu i bdw, uczujemy jak dalecy jestemy od Boga, jak
przeciwne s Jemu rzeczy, ktremy cenili najbardziej. Na tym zaley prawa
pokora. Jeli nie umiesz spokojnie pogardzi sob samym, jeeli uradowany
honorami ktre ci ludzie oddaj, i z dobrych uczynkw spodziewasz si chway,
nie masz prawej pokory, lecz tkwi w sercu twoim zard pychy. Prawdziwie
pokorny nie szuka chluby z pokory swojej, woli on uchodzi za nikczemnego:
nie chepi si z przymiotw swoich, nie poszukuje honorw: nie ma ku
nieprzyjacioom swoim nienawici, lecz poddaje si ochoczo pogardzie i uwaa
siebie samego, za najzacitszego i najpodlejszego ze swych nieprzyjaci. wiat
i pan wiata zy duch, zwyciaj nas za pomoc wasnej natury naszej, wic
gdymy umartwili t natur, nie mamy si czego tamtych lka.
Sowem, chcesz li by zupenie pokorny, ucz si kocha Boga
najgorliwiej i bagaj o t ask nieustannie w modach, w mylach i w
uczynkach. Bg sam jeden tylko moe obdarzy nas cnot mioci, ktra jest
matk pokory, a im czyciej miujemy Boga, tym gorcej nienawidzimy siebie
samych. Mio objania nas o niedoskonaoci dotychczasowego miowania
naszego, i o sposobie jakim sami siebie mamy miowa. Ten sposb zawis na
zupenym poddaniu si i gbokim korzeniu si przed Majestatem Boskim; Boga
za tym lepiej wychwalamy im unieniej czoo przed Nim schylamy. Tak wic
najszczytniej wynosimy si, gdy si korzymy najgbiej, a pokora jest szczytem
naszej chway.
Prawa pokora sprawia pocig do unionoci, a gdy do ostatniego kresu
ponienia dosza, wnet dostpi sodkiego uczucia, ktre j do tej unionoci
przywie. A za dochodzi do ostatniego kresu ponienia jest to nic innego,
jeno wyrzec si wszelkiej wasnoci i woli; e za w doczesnym yciu nie ma
chwili takiej, w ktrej by cokolwiek wasnego nie lgno do nas, wic nigdy
dosy niskiego miejsca nie zdoamy sobie obra, nigdy starania pokorne nie
zostan spenione, nigdy miowanie nasze dla Stwrcy nie bdzie tak doskonae,
eby doskonalsze jeszcze sta si nie mogo. Dlatego w wiczeniach pokornych
nie powinnimy nigdy ustawa, lecz coraz zupeniejszego szuka ponienia.
Serce pokorne obdarzy Pan Bg obficie ask i cnotami, a z wszystkich cnt
pokora najbardziej potrzebuje by sam Bg dawa nam j pozna, i uczu w
duchu, czego sowami wyrazi nie mona.
48

Kiedymy obrazili Boga grzechami naszymi, kiedymy wypadli z Jego

aski, moemy wtenczas do aski Jego powrci przez jedn tylko pokor.
Uznanie pokorne bdw naszych jest Bogu tak mie, i skania Go do
przebaczenia nam wszystkich grzechw w powszechnoci. "A majcego
nadziej w Panu miosierdzie ogarnie" (Ps. XXXI, 10). Im wyszej nabdziesz
cnoty, tym ostrzej osdzisz twoje bdy, a wszystko obrcisz na korzy twej
duszy. W chorobie poczujesz rk Bosk z dzikczynieniem, w zdrowiu
pochwalisz dobro Boga, e masz siy ku gorliwemu wypenianiu Jego witej
woli. W ponieniu podzikujesz Panu, i wstrzyma raczy cisze ponienie na
jakie zasuy, w powodzeniu wyznasz bijc czoem w prochu, ie
najmniejszego szczcia niegodny. Bdziesz mniema szczerze, e tob kaden
wada powinien ale ty nikim. Sowem, bdziesz sam przed sob dobre uczynki
twoje ponia a uchybienia powiksza; wzgldem bliniego bdziesz agodny i
miosierny, bdziesz jego cnoty wychwala, bdy tai i bdziesz wyszukiwa
dla usprawiedliwienia. Nieprzestannie powtarzajmy sobie w duchu sowa
wite: "Nie sdcie abycie nie byli sdzeni" (Mt. VII, 1), a chociaby nam si
zdawa czyn brata naszego najgorszy, nie potpiajmy go, bo siebie nie znamy a
moe "widzimy dbo w oku brata naszego a belki w oku swoim nie widzimy"
(por. Mt. VII, 3).

ROZDZIA X

O pokorze, dalszy cig

Z powyszego rozdziau widoczna, e jeli pragniesz naby prawej i
doskonaej pokory, masz najpierwej uzna, e niegodny tego dopi, bez
pomocy Pana Boga. Poczniesz od rozmylania nad wielkoci, nad wiernoci
Boga i nad wasn niewiernoci i ndz. Zwaysz jako si nigdy dosy poniy
ani umartwi nie potrafisz, choby wzi na si ciar wszystkich ndz i boleci
jakie tylko kiedykolwiek mogy udrczy stworzenie.

49

Z tych myli wyniknie dla ciebie wolno duchowa przy silnej ufnoci w
Bogu; a im wiksza pokora tym zupeniejsza wolno. Prcz tego, wynoszc
umys usilnie i chwalc Boga potg duszy, uznasz acno, i ani si wynie
dosy wysoko, ani dostatecznie chwali Boga nie potrafisz. Uczujesz, e
niezdolny [do] upokorzenia si odpowiedniego twojej nikczemnoci, e
niezdolny uczci Boga stosownie do Jego wielkoci, a samo to pojcie dajc ci
jakiekolwiek poznanie nieskoczonego Bstwa, natchnie ci yw radoci.
Wasnego uradowania wszelako nie daj, dziaa jedno masz dla wycznej
chway Pana twojego, a gdy ci drczy bdzie utrapienie, gdy w subie Boej
doznawa bdziesz trudnoci, masz je przyjmowa jako nawiedzenie Boe,
majce na celu twoje upokorzenie i postp w doskonaoci. Masz si osdzi
niegodnym wszelkiej pociechy i wszelkiej sodyczy duchowej, zdasz si
zupenie na wol Bosk, a tym samym najskuteczniej si ku Jego chwale
przyoysz.
Bo zaicie: jakkolwiek najwiksz rado przynosi nam goszenie
wielkoci Boga naszego, jest wszelako wikszym szczciem nalee do Niego,
nie zachowujc sobie wcale adnej wadzy dziaania samowolnie. Ale takiego
zniweczenia w sobie wasnej woli nie moemy dokona inaczej, jak rodkiem
nieustannych wicze i niezmordowanych umartwie. Albowiem tylko przez
cige pracowanie moemy naby przyzwyczajenia, a jedno tylko
przyzwyczajenie stajc si drug natur, moe dawn z natur pokona. A c
dopiero gdy przyjdzie pomoc aski, jako dobrej woli nagroda?
Jasnoci wiekuistej bogosawione promienie owiec bez adnej
przeszkody pokornego czowieka, kiedy on wyrwawszy si z koa zmysowych
przedmiotw, trwa w uwielbieniu przed Bogiem, niezajty adn obc rzecz i
nie dajcy niczego, prcz objawienia woli Najwyszego. Milczenie pobone,
samotno i skrucha, sprzyjaj najbardziej podobnemu stanowi. Niebawem
przeniknie pokornego rd oczekiwania najpodniolejszej aski, uczucie
niszoci, a niszoci tak wzgldem Boga jak wzgldem ostatniego pazu, ktry
Boga nie obrazi nigdy, cho takimi jak my dobrodziejstwami nie by
obdarzony. Przeniknie czowieka cze gboka i poszanowanie niewymowne
dla Pana Boga i dla wszystkich co yj w Bogu, jak dla Najw. Panny Matki
Jezusa Chrystusa, dla aniow, dla bogosawionych, dla Kocioa witego i
przenajwitszych sakramentw.
Pokora wygoni z ciebie smutki i boleci. Tym tylko znane s
dolegliwoci, ktrym nieznana pokora i ktrych drcz pycha i samowolno.
50

Gdyby anioowie wiata byli wszyscy mieli pokor, nie byoby duchw
ciemnoci. Pycha i nie poddanie si woli Najwyszego, strciy ich z krlestwa
wiecznej szczliwoci i wtrciy w otcha wiecznego zatracenia. Maryjo! ty
bogosawiona Matko Boska, ty niezrwnan pokor dostpia niepokalanego,
adnym choby najmniejszym grzechem ywota! Mdl si za nami bymy te
mieli praw pokor, bronic nas od grzechw i oddajc ducha naszego zupenie
w zarzd ojcowski Stwrcy, Boga naszego!
wity Augustyn mwi w tej materii: "Mame wskaza kto najlepszym
jest z ludzi? Odpowiem: najpokorniejszy. A gdyby stokro razy powtrzy to
zapytanie, otrzymaby stokro razy t sam odpowied".
Pozostaje wykaza jakim sposobem zachowuje si prawdziwie pokorny w
kadej okolicznoci.
W sobie jest on peen uczucia wasnej swojej nikczemnoci, ndzy i
swojego nicestwa, pomnc, i gdy grzechami swoimi sta si niegodnym ask i
dobrodziejstw, ktre Bg dobrotliwy byby zlewa na niego: z drugiej strony
zasuy na wszystkie utrapienia i mki jakie tylko mona pomyle. Wyznaje i
nie jest wart aski, ktra go z nicestwa stworzya, pozwolia mu si urodzi po
przyjciu Zbawiciela, w kraju chrzecijaskim, chrzecijaninem i dzieckiem
witego katolickiego Kocioa. Nieprzestanne skada Bogu dziki za
zachowanie go od niespodzianej mierci, za obdarzenie rodkami do ycia, i za
tylokrotne dobrodziejstwa, ktre kademu osobicie s wiadome. Nie tai przed
sob jak mao zasuy na tyle dobroci i jak mao umia z nich uytkowa.
Przeto bdzie Bogu ofiarowa osob swoj i stworzenia wszystkie, nie bdzie
chlubi si z adnych przymiotw ani wasnoci, z adnych bogactw, piknoci,
bystroci umysu lub pobonoci ducha, gdy co tylko ma dobrego to mu
przyszo od Boga, a co tylko jest w nim zego to ma z samego siebie. Idc
wiernie za wol Bosk gdy mu zajanieje, oczekujc cierpliwie na wiato gdy
go Bg opuci, moc pokory bdzie cigle wzrasta w doskonaoci.
Jakiekolwiek zajmie stanowisko, kade mie bdzie za nazbyt dobre;
jakiekolwiek wypeni uczynki, szczyci si nimi nie bdzie, bdc
przekonanym, i sam z siebie do grzechu tylko jest zdolnym; a cho si
najbardziej upokarza bdzie, zawsze znajdzie w sobie niedostateczno pokory.
Co do wiata: okae si przed nim w kadej okolicznoci, skromnym,
cichym i agodnym. Ostatnie miejsce rad wszdzie wybierze; wszystkim rad si
kontentuje, czy to w jedzeniu, czy w mieszkaniu, czy w ubiorze, czy w
obcowaniu z ludmi. Cige umartwienie natury bdzie uwaa jako zasuony
51

swj los. Pomylnoci jako niezasuone, a przykroci zawsze mu si lekkimi

wydadz. W mowie skromny, sodki i treciwy, w odpowiedziach szczery i
otwarty, w ubiorze bez przesady, w obcowaniu przychylny, gotw wszystkim
suy bez obudy, dziaa bdzie pokornie w yciu duchowym i zewntrznym
przed Bogiem i przed ludmi, a aden jego uczynek nikogo nie zgorszy. Takim
idc trybem, zwalczy w sobie pych, to rdo wszelkiego zego. Pokora skruszy
i rozwie wizy i sieci szatana, wiata i grzechu; pokor ustatkuje i umierzy
zdolnoci swoje, pokor wzniesie si do przybytku cnoty i szczliwoci, mody
jego wysuchane zostan i przycign mu ask obfit. Pokor bdzie budowa
na Jezusie Chrystusie jako na wgielnym kamieniu, wityni wiecznotrwa
swojego zbawienia.
Czowieka z pokornym sercem nie potrafi dotkn do ywego adne
dolegliwoci, bo wszystkie przyjmie jako dary Boe; nie zatrwo adne
mczarnie, bo si wszystkim ochoczo podda, nie obra adne wzgardy, bo si
najobelywszych godnym uczuje. Wytrwa on spokojnie wpord klsk i blw
wszelkiego rodzaju, przekonany i wszystkim kieruje wola Najwyszego, i e
najwysza mdro, jest te nieograniczon dobroci.
Widno std jako pokora jest najkrtsz, najprostsz i najbezpieczniejsz
drog wiodc do mioci Boga i do najwyszej doskonaoci.

ROZDZIA XI

O cierpliwoci
Pokora prawa daje pocztek
cierpliwoci, rezygnacji i ulegoci.

wszystkim cnotom a

mianowicie

Cierpliwo jest zewntrzna, lub wewntrzna. Kto ma zewntrzn, ten

adnych przypadkw, przygd ani zdarze zmysowych nie przypisuje
stworzeniom, lecz widzi wszdy rk wszechmogc i przyjmuje wszystko jako
52

dobrodziejstwa Boskie. Bd takim a dostpisz wkrtce cisego poczenia woli

twojej z wol najwysz, i wynikajcego std zjednoczenia z duszami
bogosawionych. Ujrzysz przyczyn przygd twoich w przedwiecznej
przezornoci Ojca naszego, w tym nieograniczonym, przemdrym miowaniu,
ktre dozwolio, by "Syn Jego miy, w ktrym upodoba sobie" (Mt. III, 17)
wycierpia mk przechodzc wszelk wyobrani, w tej witej troskliwoci,
ktra czuwa nad kadym krokiem twoim, jak gdyby sam jeden by
przedmiotem stworzenia i celem wszechwadania Stwrcy. Strze si zatem by
nie straci owocw twojego umartwienia przez zbyteczne ale albo gniew
niewczesny; strze si by nie wyrzuca ludziom niesprawiedliwoci i zepsucia,
kiedy ci krzywdy i obelgi trapi bd; powiedz sobie wtenczas i wyznawaj
przed wiatem, e Bg dla dobra twego takich uywa raczy narzdzi w asce
swojej nieprzebranej. Chocia ty nie jeste w stanie dobrodziejstwa te oceni,
wszelako Panu Bogu s one dokadnie wiadome, a skarc si lub zorzeczc,
staby si przed Nim winien zalepionej niewdzicznoci. Masz znosi ochoczo
kad przygod, nie szuka niczego krom wypenienia najwitszej woli; a
nawet gdyby ci stworzenia mier gotow niosy, powiniene nieprzerwanie
pokada twoj nadziej w Ojcu niemiertelnej i bogosawionej dobroci.
Takim to by Job, w wity przykad cierpliwoci, kiedy mwi: "Pan
da Pan odj: jako si Panu upodobao tak si stao: niech bdzie imi Paskie
bogosawione" (I, 21). Nie zorzeczc otrom, ktrzy "zabrali wszystko i czelad
mieczem pozabijali" (I, 15).
Niechaj przecie tacy nie bd w sobie zbyt zaufani, ktrych natura jest
mao draliwa na przeciwnoci i zdolna z ma pomoc aski, ponosi spokojnie
rne utrapienia. atwi w poyciu z drugimi, nie s ani skonni do gniewu, ani
czuli na zmartwienie, ani namitni w podliwociach, ale to umiarkowanie
zawdziczaj jedynie tylko naturalnemu usposobieniu. Zaiste szczliwe takie
usposobienie, wszelako samo przez si niewiele ma zasugi przed Bogiem.
Rezygnacja w tych ludziach jest odrtwieniem bardziej anieli zwycistwem, a
wszake taka tylko rezygnacja zasuguje na wieczn nagrod, ktra w dzielnej i
wytrwaej walce przytumia namitne podliwoci i uczucia gwatowne.
Chocia si wtenczas wzburzy krew i gniew rozogni, natychmiast przecie pod
dziaaniem aski umierzy si natura i ulegnie w cichoci, postanowieniem
rozumu. "Gniewajcie si a nie grzeszcie'' (Ps. IV, 5) mwi Pismo wite.
Bo zaprawd ywo jest wielk cnot duszy, byle dzieln i wytrwa
bya. Wtenczas rozum garnie si do rzeczy najwyszych i najtrudniejszych,
53

ktre wanie s przedmiotem stosownym dla najlepszej i najszlachetniejszej

wadzy umysu ludzkiego.
Jako widzimy niektre psy lichego gniazda, co za lada tropem pdz z
wrzaskliwym szczekaniem, lada zwierz, nawet nikczemn ptaszyn goni
zaciekle, ale niebawem ustawaj chociaby na dobrym tropie, i nic prawie nigdy
nie potrafi doszczu, tak te i ludzi napotykamy raptownych w uczuciu,
prdkich do gniewu, akncych zemsty, skorych do ktni, ale zarazem bez
adnej statecznoci w przedsiwziciu, okazujcych draliwo i pocho
kobiec, zamiast staoci i odwagi mskiej.
Bdcie raczej jak one psy szlachetnego zawodu, ktre czepiaj si jeno
zwierza najdzielniejszego i nie puszczaj raz poszczutego dopki nie dognay i
nie zwyciyy pomimo ran i umordowania. Zesforujcie nisze wadze ducha
waszego i zaprawcie do tego, by w milczeniu goniy w lad najszczytniejszej i
najwyszej zdobyczy. T za jest sowo Boskie odwieczne, w gbi duszy
przebywajce. Niechaj zatem tropi bezustannie dopki go nie pochwyc i nie
nasyc si tym uszczliwiajcym i Boskim pokarmem. Zostawcie psom
wrzaskliwym i gnunym pastw zmysowych a ziemskich rozkoszy, na
zaspokojenie podego obarstwa.
Starajcie si y w porzdku, w spokoju i cichoci, wewntrz i zewntrz
ze sodycz i ulegoci. Jeli za uczujecie niecierpliwo w przygodach,
usiujcie j przytumi ca potg duszy i bdcie wytrwaymi jak by
wytrwaym wzr ludzi Jezus Chrystus, wtenczas kiedy drczony myl
okropnych a bliskich mk woa z bolejcego serca: "Smtna jest dusza moja a
do mierci. Ojcze wszystko Tobie jest podobno, przenie ode mnie ten kielich"
(Mk XIV, 34. 36).
Jake okrutne musiao by widzenie mki, gdy na samo wspomnienie
"sta si pot Jego jako krople krwi zbiegajcej na ziemi" (k. XXII, 44).
Wszelako nie zachwia si Jezus Chrystus lecz mwi: Ojcze, "wszake nie moja
wola ale Twoja niechaj si stanie"(k. XXII, 42). Tak i wy, gdy "bdziecie w
cikoci" zbierzcie wszystkie siy wasze jak najpilniej, uwicie utrapienie
wasze, odnoszc si do rda, skd pochodzi, to jest do mioci ktra jest w
samym Bogu, uczycie z niego Panu ofiar z pokor naleyt i mwcie: "Ojcze,
ot dziecko Twoje sabe i uomne, przyjmuje utrapienie przez Ciebie w
ojcowskiej asce zesane, jako dar najdroszy Twojego miowania. Ojcze
askawy, jeli mam speni ten kielich goryczy jako lekarstwo dla duszy
omdlewajcej, nie moja wola ale Twoja niechaj si stanie. Jedn tylko prob
54

racz wysucha: kiedy bez Twojej pomocy nic czyni nie mog, wic bagam Ci
by mnie obdarzy ask Twoj i si znoszenia cierpie moich zgodnie z wol
Twoj najwitsz".
Ufaj wtenczas w askawo wszechmogcego, wytrwaj w gorcych
modach. "Bg azali nie uczyni sprawiedliwoci wybranym swoim woajcym do
Niego we dnie i w nocy: i bdzie cierpliwym ze strony ich?" (k. XVIII, 7).
Przyjdzie On na tw pomoc w chwili niespodzianej i rozjani twoj samotno
promieniem swojej mioci. Lkaj si by nie popada w rozpacz, by nie straci
nadziei w dobroci Pana, by nie rzek: Bg mnie opuci, Pan zapomnia o mnie;
ale pomnij raczej i Bg tych nawiedza, ktrych miuje i tych chosta, ktrych
wpord dzieci swoich umieszcza. Widzia jak na czoo umiowanego Syna Jego
krwawy pot wystpowa, widzia jedynego Syna swojego przywizanego do
supa, biczami zakrwawionego a na koniec widniejcego na krzyu jak trawa
polna. Nie mniej Go przecie kocha wtenczas Bg wszechmogcy jak Go kocha
przedtem, lub jak Go kocha teraz gdy razem krluj w chwale wiekuistej. To
samo dzieje si z tymi, ktrych Bg najbardziej miuje: cierpienia ich s
gwatowne, nieprzerwane, niepocieszone.
Duszo szlachetna, takiemu poddaj si losowi, jeli pragniesz podoba si
wycznie Bogu i wej z Nim w zayo. Przyjmuj ochoczo i wdzicznie
wszystkie boleci, ktre ci Bg zsya, "a kto wytrwa a do koca ten bdzie
zbawion" (Mt. XXIV, 13) mwi Pan, prawda odwieczna.
Zaiste dusza poddajca si utrapieniom podobn jest do lutni przecudnej,
ktrej strunami s wadze duchowe, nacignite moc Boskiego natchnienia, a z
ktrych Duch wity wydobywa hymny mistycznej sodyczy, unoszce si
wrd tajemniczej cichoci po przed tron Ojca przedwiecznego. Z takiej to lutni
pyn dwa tony. Pierwsze struny wydaj ton guchy, a wtre ton dwiczny. Bo
gdy bole bije udrczeniem w zmysy, ton jest smtny i niejasny: z duszy za
trwajcej w pobonoci i w pokornej rezygnacji daje si sysze piew
zachwycajcy. Duch wity wtenczas przewodniczy tej niebieskiej melodii a
gdy rozpocznie te wzniose hymny doskonaej mioci, wnet dusz i wszystkie
wadze duchowe ogarnia niewymowna rozkosz witej pobonoci. Kt byby
w stanie wyobrazi sobie sodycz tych pieww Ducha witego?
Bogosawiony kto je posysza: napenia go: rado Aniow; widzi si by
powoanym do witej uczty oblubieca. Jest to na tej ziemi niby przeczucie
czystej i niezmiennej radoci ktra czeka wybranych w wiecie wiekuistym.

55

Ludzie z praw pokor i msk cierpliwoci, s bohaterskimi

wojownikami Jezusa Chrystusa i godnymi swojego powoania. Kt zdoa
wypowiedzie niezmiern uciech, ktra przeja najwyszego Krla niebios,
kiedy ujrza Syna swojego obleczonego w purpur, i nioscego znak
przewodniczcy wszystkim mczennikom w ciele i w duchu. Rado te
niewymown uczu Syn, walczc z Szatanem dla zbawienia rodu ludzkiego
wobec Ojca swojego i patrzc na mk mnych swoich naladowcw przed
tym witym Ojcem wszelkiej chway. Anioowie nie mog si poszczyci t
purpur i t koron mczestwa, bo wysoka duchowo natury anielskiej, nie
daje im sposobnoci cierpienia z rezygnacj i ulegoci.
Zaprawd nie ma nic wzniolejszego, nic Bogu bardziej miego nad
cierpliw rezygnacj: a gdyby ktry spomidzy wybranych by w stanie znie
wiernie najboleniejsze mki daby mu Bg ask takiego mstwa, ktra by si
zbliaa do tej, jak da Synowi swemu umiowanemu, woajcemu wielkim
gosem z krzya: "Boe mj, Boe mj czemu mnie opuci?" (Mt. XXVII, 46).
Na to woanie c uczyni Ojciec ktry jest w niebie wpord orszakw
anielskich? Odpowiedzia, wsawiajc Syna swojego na wieki.
Std bierzmy nauk jako jedna tylko godzina zupenej rezygnacji w
utrapieniu moe prdzej wynie dusz cierpic do najwyszego stopnia
doskonaoci, anieli uczynki dobre caego roku. Ten najpodobniejszy jest do
Jezusa Chrystusa kto w smutku jest bardziej ulegy i na wol Pask zdany;
Jezus Chrystus nie wymwi ani jednego sowa by si od mczarni ochroni, nie
opucia Go nigdy bynajmniej rezygnacja ani w ruchach, ani w spojrzeniach.
Podda si z agodnoci i bez skargi wszystkiemu, gdy Go zniewaano, gdy
biczowano, gdy cierniami skronie Jego szarpano a gwodziami rce i nogi
przebito.
Potrzeba nam byo tych oprawcw bezecnych ktrzy niewinnego Jezusa
Chrystusa umczyli, inaczej nie byoby doszo do skutku odkupienie rodu
ludzkiego. Nie mniej s nam potrzebni a do koca wiata, sprawcy boleci i
cierpie naszych, eby sprawiedliwym torowa drog do Nieba. Czytamy w
Ewangelii te sowa: "Byo potrzeba aby to by cierpia Chrystus i tak wszed do
chway swojej" (k. XXIV, 26), tak te i wybrani ktrzy s czonkami
Chrystusowymi mog wchodzi do chway jeno przez cierpienia. Duszo wita!
jakakolwiek przycinie ci ao, jakikolwiek przygniecie ci smutek, umocnij
si i bierz otuch, przypominajc sobie wszystkie sowa pocieszenia ktre nam
Jezus zostawi. Jest wiele tych sw bogosawionych. "Jako mi umiowa
56

Ojciec i ja umiowaem was" (Jan. XV, 9). "Jeli was wiat nienawidzi: wiedzcie
i mnie pierwej ni was nienawidzi" (Jan. XV, 18). "W imi moje prosi
bdziecie i nie mwi wam i ja bd Ojca prosi za wami. Albowiem sam Ojciec
miuje was, ecie wy mnie umiowali i uwierzylicie, em ja od Boga wyszed"
(Jan. XVI, 26-27). "Na wiecie ucisk mie bdziecie, ale ufajcie, jam zwyciy
wiat" (Jan. XVI, 33). "Bdziecie w nienawici u wszystkich dla imienia mego a
wos z gowy waszej nie zginie. W cierpliwoci waszej otrzymacie dusze wasze"
(k. XXI, 17-19). "Niebo i ziemia przemin ale sowa moje nie przemin" (k.
XXI, 33). "Gdy bd ludzie schn od strachu i oczekiwania... pogldajcie a
podnocie gowy wasze: bo si przyblia odkupienie wasze..." (k. XXI, 26.
28). "Ktry czyni wol Ojca mego ktry jest w Niebiesiech, ten wnijdzie do
krlestwa niebieskiego" (Mt. VII, 21).
Ale nie upadaj o duszo mioci paajca! jeli nie uczujesz Boskiej
pociechy ani sodkiego uniesienia, w teje chwili w ktrej korzc si przed
Ojcem ofiarujesz na cze i chwa Jego twoje gorzkie utrapienie! Pomyl dla
pociechy twojej e jak amfora wicona, ktr Pan jeszcze wyej chce uwici
nim j zapeni zdrojami bogosawionymi uszczliwiajcej swej aski. A jeli
Bg wszechmogcy nie nawiedzi ci utrapieniami, nie chlub si z tego jakoby
na tak agodno zasuya, lecz przeciwnie lkaj si bo moe przewidujc
twoj sabo, osdzi u siebie, e niegodna walczy pod znakami Jezusa
Chrystusa. On Bg zwycistw nie policzy w swe szeregi wojownikw pochych
i mikkiego serca.
Wszelako przybytek jest wielki a w nim "mieszkania jest wiele". Jeli nie
masz bohaterskiego usposobienia, moesz skromniejsze wypenia czynnoci.
Pracuj nad sob by dostpi pobonoci i pokory przez dziea miosierdzia.
Bd dla wszystkich przykadem doskonaoci i witego zachowania si.
Zachowaj w rozmowie rodek midzy zbyteczn wolnoci i zbyteczn
surowoci. Nie oddawaj si ani pustej wesooci ani ponurej smtnoci. Niech
twe uczynki i sowa bd zawsze tak umiarkowane, by wszyscy co z tob
obcuj, chwalili Boga ktrego przykazania zachowujesz. Gdy dobre uczynki
bdziesz wypenia, niechaj myl twoja bdzie spokojna, nie miej na celu
pociechy stworze, lecz chwa Boga. Bd miosierny dlatego e tobie Bg
przykaza kocha bliniego ale nie dlatego e sercu twojemu dobroczynno
ulg przynosi. Podug zamysw twoich bdziesz sdzony nie podug uczynkw.
Jest li twj zamys prawym, wic bdzie prawym uczynek: jest li zamys
nienaleyty, to te i uczynki zostan zatrute.

57

Gdy ci otaczaj dostatki, gdy ci wszystko idzie podug yczenia, gdy

zdrowy na ciele, czerstwy na umyle, gdy twoje pochway w uciech kadego, a
wszystkie twoje dziaania gdy pomylne bior skutki, wtenczas staraj si natur
przemieni w ask, by z wszelkiego twego pooenia wypyna cnota, a
wszedszy w siebie odmawiaj w sercu twoim tak modlitw:
"Ojcze miosierny! ot ulubieni wojownicy Twoi postpuj po ciasnej
drodze przez ciernie i kolce, gdy tymczasem ja ostatni z sug Twoich, wszelkiego
rodzaju brudami skalany, przechadzam si wygodnie wpord drg kwiecistych.
Ja dobrze widz, mj Boe, i poznanie mego niedostwa spowodowao Ci, e
mnie obsypa dostatkami. Wyznaj pokornie, e gdyby mnie nie otoczy
rozmaitymi dobrami ziemskimi by mnie tak przycign do siebie jak dzieci
bawidekami, wpadabym w rozpacz i w zgub wieczyst. Wic ofiaruj Tobie
Panie siebie i te wszystkie uczynki, ktre z pomoc aski Twojej wypeniam.
Gotw jestem cierpie wszystkie biedy, boleci, dwiga krzye, ktre mi
przeznaczy raczysz, a wpord utrapienia, prosz dozwl, bym woa jak lud
Izraelski: Cze i chwaa Tobie na szczycie niebiesiech".
Tym sposobem ofiaruj nawet twoje powodzenie Ojcu naszemu: bo ten
rodzaj rezygnacji moe ci wynie do rzdu dusz wyposaonych ca obfitoci
ask najwikszych. Nie przestawaj wszelako pragn gorliwie by nie spdzi
caego doczesnego ycia w cigych pomylnociach, bo jake zdoasz poczy
si z Bogiem jeeli w tobie nie bdzie skruszony stary czowiek, a ten jake
moe by skruszony bez boleci?
Kiedy Bg raczy zdziaa w czowieku to przeistoczenie, wtenczas
najdotkliwsze utrapienia wskro przenikaj dusz. Niezmiernymi boleciami
trzeba okupowa najdrosze aski; duch musi nurtowa w Oceanie goryczy jak
niegdy prorok Jonasz. Bg raczej zesaby aniow z nieba na przygotowanie
ulubionej duszy do mki, ktra j czeka, anieliby zezwoli, by jej oczyszczenie
nie nastpio w caej doskonaoci. Dusz wybranych dowiadcza Pan w
nadzwyczajny sposb, a cierpienia, ktre na nie zsya niespodziewanie
przechodz wszelkie wyobraenie i przewyszaj wszelkie oczekiwanie. Nie
tra odwagi wszelako, duszo utrapiona, bo Jezus Chrystus zajani Ci w
najwikszej potrzebie i wit swoj si pokrzepi omdlewajce twe siy.
Wycierp wic z ufnoci, upatruj w mkach ktre ci drcz ziemski twj
czyciec i miej pewn nadziej i gdy mier pooy koniec twoim boleciom,
zostaniesz wprost przeniesiona do siedziby wiecznej chway. Gdy ugina si
bdziesz pod krzyami, wzno do Boga te mody:
58

"Panie Boe mj, ofiaruj Tobie utrapienie to moje niedobrowolne ale

zasuone: chciej zezwoli, by to utrapienie zjednoczyo si z cierpieniami
najwitszej Twojej Mki. W tej jednoci z bogosawionymi zasugami cierpie
Twoich, niech si stanie ofiara moja mi Bogu Ojcu Twojemu, jak mier otra
staa si godn wiecznej chway, kiedy jego krzy wznosi si przy Twoim, i
kiedy on z tego krzya zwrci swe westchnienie do Ciebie".
Ale przede wszystkim, miej si na bacznoci, aeby ci nigdy aden
smutek nie spowodowa do szukania roztargnie w zbytkach choby
najniewinniejszych na pozr. Bo jak si poddasz swawoli w maej rzeczy, wnet
dusza twoja wpadnie w niepokj: a dla ulgi w tym niepokoju zaraz bdzie goni
za mniej niewinn swawol, a tak zataczajc si jakby pijana z rozkoszy w
rozpust, potoczy si wreszcie ciarem wyuzdanej natury w przepa
wiecznego zatracenia. W tak za nieszczliwym usposobieniu, bdziesz
cierpie zgryzoty sumienia przechodzce wszelk bole duchow. Bde
stateczny w przygodach, pilnuj si drogi ktr ci wytkna Opatrzno, poddaj
si woli Boga, upatruj w utrapieniach znaki wybrania, i wierz silnie e aska
wtenczas dziaajca moc zasug Mki Chrystusowej zostawiajc ci ble by te
zasugi podziela, zniszczy i wytpi w tobie zarody grzechw oraz ich skutki
miertelne. Duchowi za witemu "gotuje drog Pask" (Mt. III, 3).
"Wspomnij i Jezus Chrystus poci czterdzieci dni i czterdzieci nocy na
puszczy i by kuszon od diaba, nim anioowie przystpili i suyli jemu" (Mt. IV,
1. 2. 11). A dopiero "odtd pocz kaza i przepowiada Ewangeli krlestwa"
(Mt. IV, 17. 23). Jake ty by chcia suy Bogu twojemu nie przeszedszy
przez umartwienia i pokusy?
Walki z pokusami zego ducha s to wanie przygotowania duszy do
suby Pana, przez ktre nabywa hartu i mskiej wytrwaoci do zachowania
przykaza. Kiedy wic poczujesz ze myli trwoce twoje sumienie a
schlebiajce naturze, zwr si siln wol do Boga, a myli te jakkolwiek
sprone rozpdzone zostan bez zanieczyszczenia duszy, jeli tylko wola twoja
nie skonia si do nich.
Std twierdzi w. Augustyn: "e ciao pocztkuje podliwoci cielesne
ktre jednak nie szkodz, jeeli rozum daleki od zezwolenia, opiera si im
usilnie, sdzc i lepiej jest naladowa w czystoci Aniow nieba, anieli sta
si podobnym do zwierzt walajcych si w bocie, albo do diabw buntujcych
si w piekle". Nie sd wic by mg zosta nie nagrodzonym od najwyszej
sprawiedliwoci kiedy przez mio Boga i posuszestwo dla nauk Jezusa
59

Chrystusa pornisz si z najdroszym przyjacielem i nierozdzielnym

towarzyszem twoim, to jest z ciaem bagajcym o folgowanie w brudnych cho
pontnych dzach. Z samej istoty nieomylnej sprawiedliwoci wypywa, i
otrzymasz w odwet skarby aski w yciu doczesnym i nieskoczon nagrod w
yciu wiekuistym.
Duszo staa! Kiedy ci zatrwo sprone wzruszenia, ofiaruj Panu Bogu
sam siebie z najgbsz pokor i mw do Niego:
"Boe i Panie mj! Ty ktry patrzysz w samo dno dusz ludzkich, i
przenikasz najskrytsze myli, Ty znasz jak gorco pragnbym ofiarowa Tobie
ducha czystego i nieskaonego. Kiedy si jednak nie mog uwolni od zepsucia i
od zych pocigw, przeto si ofiaruj w tym ndznym stanie, a ofiarowabym
si daleko chtniej w stanie doskonalszym. Racz wic o mj Boe, w dobroci
Twojej wszechmocnej obmy ducha mojego krwi Twoj przenajwitsz, by
mnie moga na wskro przenikn Twa aska, ta bogosawiona aska, bez ktrej
nie mog sta si miym Tobie. Racz Zbawicielu wiata, obdarzy mnie
wietnoci i chwa ktre dla mnie zgotowa w Ojcowskiej Twojej Opatrznoci
przed stworzeniem niebios i ziemi".
Rodzaj najwyszej rezygnacji tym si objawia, e posuszestwo staje si
dla czowieka stanem najmilszym, bez ktrego istnie nie chce: wyrzekszy si
wszelkiej wasnej woli, poddaje si prowadzeniu witobliwego zwierzchnika, a
tak dziaajc postpuje drog najpewniejsz pod wzgldem zbawienia swej
duszy. Kierujc si wasnym sdem nie umiemy rozpozna ktre natchnienie
pochodzi od aski, ktre od natury, w posuszestwie jestemy pewni i
kademu uczynkowi naszemu przewodniczy aska. Dla takiego ktryby
wyniszczy wasn swoj wol droga do pieka jest zamknit. Mwi te w.
Bernard: "C bdzie pastw ognia wiecznego? Oto wasna wola! wyniszcz wic
t drug, a nie doznasz pierwszego".
W miar jak wasn wol skruszymy, zastpi j w nas duch Boy. Wielu
to jest pobonych ludzi ktrzy hodujc wasnej woli w prowadzeniu si
duchownym, trac cay poytek swoich uczynkw. Najsroszymi
umartwieniami zaledwie maej dostpi nagrody, kiedy tymczasem mogliby sta
si najwikszymi witymi w obliczu Boga, gdyby dziaali z posuszestwa.

60

ROZDZIA XII

O rezygnacji wewntrznej
Poza sfer zmysw, przestrzeni i czasu, duch unosi si ku dobru
nierzeczowemu i niestworzonemu, ku dobru najwyszemu, ktrym jest sam
Bg. Powoany chlubnie i temu powoaniu posuszny z ca usilnoci
wszystkich wadz swoich, ogarnity nadziemskim promieniem nieskoczonej
mioci, powica si duch Istocie czystej i nadnaturalnej, z pragnieniem
dziaania ju nie w stworzeniu ale w wiecznoci. Odpycha od siebie wszystko
cokolwiek od stworzenia bierze pocztek i ksztat, zrzeka si samego siebie,
odrzuca wszystko to czym jest, co wie, co moe, co kocha, co widzi, co ma:
wszystko niknie w jego oczach, wszystko zostaje pochonite w niezgbionych
skrytociach Bstwa, a on sam zostaje jakby pozbawiony wasnego ruchu, ycia,
dziaania i wadzy.
Nie ma sw, ktrymi wyrazi by mona szczytno takiej rezygnacji
wewntrznej; wszelkie wyraenie jest niedostatecznym w tym przedmiocie, i
musimy wyzna nieudolno nasz jak prorok gdy mwi: "Panie Boe, oto nie
umiem mwi, bom ja jest dziecina" (Jer. I, 6). Przecie dostpi jej moemy z
pomoc Boga, "bo u Boga wszystko jest podobno" (Mt. XIX, 26). Prawda, e do
tej rezygnacji mao kto przykada si umie ju tym samym, e najwiksza
liczba w dzieach duchownych powoduje si mioci wasn i wasnym
upodobaniem. Wic kto chce postpi na tej witej drodze, niech naprzd
poskromi mio wasn, ten ciar przyciskajcy ducha do ziemi i nie dajcy
mu "wchodzi przez ciasn bram" (Mt. VII, 13) Jezusa Chrystusa. Musi przej
si najprzd ow rezygnacj zewntrzn, o ktrej pisano powyej i bez ktrej
nie nabdzie rezygnacji wewntrznej, o ktrej si pisze.
Znajduj si i tacy, ktrzy duchowymi s tylko na pozr. Podziwiajc
samych siebie, dufajc, i rezygnacj zewntrzn dawno nabyli, chlubi si tym
w skrytoci serc swoich, e walk tak cik odbyli z witoci, a pocztek tej
witoci, wasnej mocy przypisuj: ale ta wito jest prn a serce ich pene
61

mioci wasnej nie znao nigdy umartwienia. Oni nie s wcale usposobieni
kroczy na drodze doskonaoci, na ktrej nieustannie trzeba zwycia natur:
oni uganiaj si za zwodniczymi wiatekami, za kamliwymi naukami, ktrymi
szatan naprowadza te dumne dusze na bezdroe i przedstawia nieszczliwym
widmo udzce, ktre czcz jako Boga Zbawiciela swojego, a ktre im do zguby
przewodniczy. Lepiej byoby dla nich eby nie mieli adnej nauki a dopiero
uczy si rozpoczynali. Albowiem upadek ich jest ze wszystkich upadkw
najgorszy; mylc i Bogu suc s rzeczywicie zwolennikami diaba, a po
takim grzechu trudniej pokutowa anieli po morderstwach i rozbojach
najsromotniejszych.
Sdy Boe s niepojte! spomidzy tych nawet, ktrzy wynieli si do
wysokiej duchowoci, niektrzy popadaj w ostateczne zatracenie jak anioowie
potpieni: gdy drudzy dostpuj najwyszej chway wraz z anioami wiernymi.
Kt wiedzie moe co dziao si w gbi onych dusz nieszczliwych, ktre
tym prdzej mogy popeni grzech przeciwko Duchowi witemu, im czciej
gos Jego syszeli, tak bowiem suchajc i czynic przeciw temu co syszeli;
"sta si mogy winne grzechu wiecznego, na ktry nie ma odpuszczenia na
wieki" (Mk III, 29). Mwi Jezus, "Bd dwaj na jednym ou: jednego wezm, a
drugiego zostawi" (k. XVII, 34). oe znaczy swobod ycia duchowego, z
ktrego jedni bd wyrwani na wieczne cierpienie, a drudzy zostawieni pod
skrzydami aski. Niechaje cnotliwy ma si na bacznoci eby nie odrzuca
gosu Ducha witego a tym samym nie cign na siebie okropnych skutkw
Boskiego wyroku!
Jeli tak szczliwy, e ci Duch wity owieca w wielkim dziele
rezygnacji wewntrznej, szanuj sowo Paskie z unieniem i z miujc
bojani. Bd tak usposobionym, iby wola wszystko straci co tylko jest w
tym wiecie, co tylko jest stworzonym, anieli zaniedba jedno sowo Paskie.
Bo Duch wity objawia si tylko tym, ktrzy suchaj sowa Boego z pokor i
uszanowaniem. "W sowie ywot a ywot wiatoci ludzi" (Jan. I, 4). Dlatego
zapewne Opatrzno Boska opatrzya nas czyst nauk Jezusa Chrystusa i
Apostow Jego, caym Pismem witym, podan nauk Kocioa i ywotami
wielkich witych, aebymy przykadajc umysy nasze do pobonych
rozmyla, mieli obron przeciwko bdom. Jeeli za kto z sercem czystym
czuje si by mimo tych wiate, przejty uwielbieniem lub wyobraeniem
zachwycajcym, niechaj bdzie ostrony i niechaj szuka porady u witobliwego
przyjaciela.
62

Kiedy umys jest na drodze postpu, coraz obszerniej i coraz janiej

odkrywa si przed nim widok wielkoci i Majestatu Boskiego: a w miar tego,
coraz si bardziej przekonywuje o niemonoci pojcia Stwrcy. Wiedzc za i
przyczyna tej niemonoci wyrwnania pojciu tak nadprzyrodzonemu, ley w
niezmierzonej wielkoci przedmiotu, nie za w niemocy wasnej wyobrani,
poddaje si spokojnie woli Boga, i czeka aby objawienie w moc dziaania aski,
stao si wyraniejszym. Wzbijajc si coraz mielej odrzuca wszystkie myli i
wyobraenia majce zwizek ze zmysowoci: bo im bardziej odkrywa si
przed nim wielko Boga, tym drobniejsze wydaj si rzeczy ziemskie. Tak
witemu Benedyktowi cae stworzenie zdao si jednym promieniem
sonecznym wrd nieograniczonej przestrzeni wiata.
W tym bogim stanie traci czowiek wszelkie przywizanie do ziemskich
przedmiotw. Zachwycony wietnoci Boskiego oblicza i uniesiony ponad
poziom przyrodzony, gubi niejako wasne istnienie i w obrazie Boga znajduje
siebie samego. Duch ludzki przy blasku wielkiej jasnoci, zostaje jakby bez
jasnoci wasnej, przy nieograniczonej wiedzy, jakby bez wiedzy wasnej, przy
niezgbionej mioci jakby bez wadzy miowania, poniewa intuicja
najwyszej Istoty daje mu pozna, i przy Niej wszelkie wiato, wszelka
wiedza, wszelka mio jest niczym, e niepodobna jest nimi pojmowa i
ukocha sprawiedliwie tak niezmierzon i nieskoczon wito Boga. Duch w
jednej chwili wzbija si poprzed tron wszechmogcego i zstpuje w wasne
nicestwo, pojmujc i nie jest w stanie zgbienia sw myl najwyszej Istoty.
A przecie kt miaby powiedzie, i Bg wszechmogcy nie moe mu udzieli
cudownej wadzy doskonaego pojcia, kiedy "u Boga wszystko jest podobno?".
Dusza zostanie w gbokim milczeniu pogrona i w sobie nieruchoma,
duch za poczuje lekkie i sodkie nie do opisania wzruszenie, w tym cudownym
dziaaniu niezgbionego Bstwa. Im bardziej wiato wiecznej prawdy
rozjania dusz, tym gortsza duszy tsknota do tego Boskiego pokarmu, tym
wiksz Bg, e tak powiem znajduje rozkosz w nasyceniu jej ask swoj.
Tworzy si koo nieskoczonego miowania; wiato pociesza dusz: dusza
tskni za wiatem wikszym a Bg zsya duchowi wiato doskonalsze.
A w tym kole tworzy si drugie mistyczne koo, kiedy Bg raczy objawi
si duszy w postaci zastosowanej do jej saboci, i daje si niejako myl
czowieka otoczy.

63

Sam za Bg jest koem, ktrego obwodu nie znajdziesz nigdzie, a w

rodku ktrego jak punkt nieskoczenie may jest duch ludzki zdolny wprawdzie
obj wiat cay i rzuca myli poza okrg stworzenia, a wszelako tak drobny w
porwnaniu z niezmiernoci Boga, e zdaje si by niczym. Poznanie tego
nicestwa wzgldnego jest najwyszym tryumfem korzcego si ducha: std
zachwycenie i zjednoczenie si niejako z Istot najwysz bez utracenia
samoistnienia, tak jak powietrze gdy go przenikaj soneczne promienie czy
si nierozdzielnie ze wiatem, nie tracc wszelako natury sobie waciwej.
Podobnie dzieje si z duchem. Przenika go wskro wietno Boga, ale nie
niszczy w nim esencji stworzonej: bo gdy duch chce uczci Stwrc, wyznaje i
od Niego pochodzi i e do Niego wraca zjednoczeniem nie za wspistotnoci.
Wtenczas duch nurtuje w niezgbionym Oceanie Bstwa, Bg jest w nim, Bg
wokoo niego, Bg poza nim, a prcz Boga nic w nim nie jest.
Jeeli nie dostpi rzadkiej aski podobnego zachwycenia, a wzdychasz
do z prawym sercem, miej cierpliwo, nie al si, go wszdy rado tych,
ktrzy si wynieli do tak wysokiej chway a spu si na dobro i mdro Pana
twojego. Jest to najlepszy rodek zasuenia w czasie na dobrodziejstwo
najwiksze, jest to jakomy wyej mwili, denie do rezygnacji wewntrznej
przez rezygnacj zewntrzn.
Nie trzeba z tym wszystkim zapomina, i osoby duchowe
najdoskonalsze, i najgorliwsze czuj nieraz w sobie tak bolesne opuszczenie
ducha, i najchtniej powitayby mier gdyby j zesaa wola Boska, byle
zostay oswobodzone z tak przykrego stanu ubstwa i utrapienia wewntrznego.
To utrapienie wewntrzne jest okropne "gdy zemdleje w ubstwie sia
nasza: i koci nasze strwoone s" (Ps. XXX, 11), gdy "zndznielimy i
skurczylimy si a do koca: a cay dzie chodzimy zasmuceni. Jestemy
strapieni i bardzo unieni: ryczymy od wzdychania serca naszego. Serce nasze
strwoone jest, opucia nas sia nasza: a jasnoci oczu naszych i tej nie masz
przy nas" (Ps. XXXVII). Stan tak nieznony trwa dugo a na koniec: "Bg
przywrci nam rado zbawienia naszego i duchem przedniejszym potwierdzi
nas" (Ps. L, 14).
A za od adnych stworze ulgi mie nie moemy, owszem one
powikszaj gorycz serc naszych. Niemae jest strapienie duszy szlachetnej
kiedy widzi si by zmuszon obcowa ze stworzeniami i zajmowa si
czynnociami natury, wtenczas gdy czuje w sobie pocig do aski i gdy "pragnie
64

do Boga, jako pragnie jele do rde wodnych" (Ps. XLI, 2), a przecie czyni
inaczej nie moe. Duch doskonalszy brzydzi si ziemskimi rozkoszami, c
bowiem wiat daje spragnionemu? "Daje mu pi wino z ci zmieszane" (Mt.
XXVII, 34).
Jeden tylko pozostaje mu rodek w tych smtnociach, jedno tylko daje
mu stao i cierpliwo, to jest rezygnacja, ktrej Bg od nas wymaga.
wiadomo naszego posuszestwa daje nam si wycierpienia bez skargi
wszystkiego co Opatrzno chce, ebymy cierpieli. Skruszylimy wasn wol,
bierzmy wic z gbok pokor wszystko co nam Pan zsya, chociaby nawet
mwi: "Nie znam was ani ycia waszego". Snadno w tym pozna rnic
pomidzy synem a sug: suga ucieka gdy si zblia utrapienie, syn trwa ze
staoci przy ojcu czy w powodzeniu czy w ucisku; uderzy go nawet ojciec
sromotnie, to on przecie nie przestaje z wiern mioci i czuym powaaniem
zostawa pod rodzicielskim bokiem. Takim uczuciem paa Aposto kiedy
drczony haniebn pokus nie myla jak tylko o subie Boej. W teje samej
chwili, w ktrej janiao w duszy jego wiato najwyszej aski, walczy musia
z nieczystymi wzruszeniami natury, nie mniej Bogu luby wpord pokuszenia
jak kiedy by "zachwycony a do trzeciego nieba" (II Kor. XII, 2).
Pan Bg zostawia czstokro wybranych swoich w ostatnim ubstwie i w
najprzykrzejszym strapieniu wewntrznym, ale ich nie opuszcza, strzee ich od
zguby "jak ptak gniazdo swe" i dla wasnego ich szczcia dowiadcza onych
staoci i mstwa.
Albowiem takie cierpienia przy asce Pana, wydoskonalonych
doprowadzaj do szczytu chway. Pamitaj nieustannie o tym duszo wita,
aeby si nie zachwiaa nigdy w prawej rezygnacji, aby tak dostpia zupenej
doskonaoci i szczcia w Jezusie Chrystusie Panu naszym. Amen.

65

ROZDZIA XIII

O chrzecijaskiej ulegoci
Pokora jest matk wszystkich cnt: pierworodn jej crk jest ulego.
C jest ulego? Znamy j w dziaaniu pod nazw posuszestwa, sama za w
sobie jest cnot, przez ktr czowiek wyrzeka si wasnej woli i postanawia
zlecenia otrzymane wykona w Bogu i wedle Boga. Mona by nazwa ulego
wit gitkoci duszy.
Poddajc si woli Boskiej zrzekasz si rzeczy zakazanych i podejmujesz
si wypenia przykazania; podbijasz wszystkie wadze zmysowe pod rzd
rozumu, ktremu ulega powinny, a tym samym yjesz w umiarkowaniu. Jeste
posusznym Kocioowi i zwierzchnikom: uznajesz moc przenajwitszych
sakramentw: wierzysz w nauk Kocioa, stosujesz si do jego zwyczajw,
obrzdkw, przykaza i porad, a std nabierasz sodyczy i odrzucasz upr.
Bdziesz chtnie pomaga drugim, tak rad jak czynem, na ciele i w duchu, w
mioci chrzecijaskiej i z umiarkowaniem, nie za podug wrae nagych i
zmysowych. Na koniec y bdziesz w zgodzie ze wszystkimi: bo tylko ten ma
ducha zgody, kto ma cnot ulegoci. A jakeby mu nie mieli wszyscy by radzi,
kiedy on nad nikim nie pragnie growa, kiedy kademu chtnie suy, kiedy
rozkazom zwierzchnoci swojej zawsze gotw jest uczyni zadosy?
Wszake may jest orszak prawdziwie ulegych, takich mwi, ktrzy by
nie pragnli rozrzdza stworzeniami a nawet i samym Bogiem! Mao jest
takich, ktrzy by wyrzekli si wasnej woli, mwic z Apostoem: "Panie co
chcesz abym czyni" (Dz. Ap. IX, 6). A przecie tak wielk jest cnota ulegoci,
i najmniejszy uczynek posuszestwa ma zasug wiksz przed Bogiem,
anieli wietne dziea, woli wasnej, nawet chwalebne, jako suchanie Mszy
witej, czytanie nabonych ksig, rozmylanie i podobne uczynki arcydobre
same w sobie, jednake nie uwicone posuszestwem. Skoro ofiarowae
Bogu cakowit twoj wol, to jest t wadz, przez ktr mgby zasugiwa i
grzeszy, skoro zrzeke si jej zupenie, ju nie moesz grzeszy, a zasug
masz najwiksz. Poczye woln wol swoj z najwysz wol Pana Boga:
ju tedy yjesz podug niej jak ci si objawia w przykazaniach, w sowach i
yciu Jezusa Chrystusa, w naukach Kocioa, na koniec za porednictwem
zwierzchnoci "ktre s od Boga postanowione" (Rzym. XIII, 1). Kiedy za
woli Paskiej nie umiesz sam miarkowa, porad si witobliwych mw i

66

suchaj ich zlecenia z szczer chci penienia woli Najwyszego o ile ci jest
wiadoma.
Tak wic uczynkiem wasnej woli zrzekajc si wszelkiej woli, czynisz
Panu Bogu najwiksz ofiar jak uczyni moesz, ofiar powtarzajc si
cogodzinnie, tak jak powtarza si co chwila ofiarowanie przez Jezusa Chrystusa
witej Jego Mki za grzechy rodu ludzkiego. Nie majc woli wasnej, nie
moesz popeni grzechu, bo grzech jest: nieprawym uczynkiem woli,
gwaccym wiadomy tobie zakon: "albowiem bez zakonu by grzech martwy"
(Rzym. VII, 8). Ale ty nie majc adnej woli jeno t, by posuszny zakonowi,
nie mwisz wicej: "Alem grzechu nie pozna jedno przez zakon" (Rzym VII, 7),
lecz mwisz, poznaem przez zakon co chcie powinienem "albowiem chcie
przy mnie jest" (Rzym VII, 18).
Jeeli za pokora kae ci doda sowa Apostoa "ale wykona dobre nie
znajduj" (Rzym. VII, 18), bd dobrej myli, bo ci pomoe "aska Boa przez
Jezusa Chrystusa Pana naszego'' (Rzym VII, 25), przy ktrego narodzeniu
mwili anioowie "pokj ludziom dobrej woli" (k. II, 14). W miar jak
poskromi zdoasz w sobie swawol, natchnie ci Pan Bg ask i cnotami: a
wyzwolony spod jarzma zych podliwoci dostpisz najzupeniejszej
wolnoci, nieograniczonego panowania nad sob. Kt wolno posiada wiksz
od ciebie, kiedy wszechwadnie rozrzdzasz sw dusz i z niej dar czyni
moesz Bogu? Wtenczas nie bdzie adnej zapory midzy tob a Bogiem, i jak
dugo wytrwasz, nie moesz si gubi, wola albowiem Boska jest wol twoj, a
wol Bosk jest twe zbawienie.
Cechy tak szczliwego stanu okazuj si te zewntrznie. Czowiek
majcy cnot ulegoci nie mawia nigdy, "chc lub nie chc" i nic nie twierdzi
uporczywie, odwoujc si zawsze do prawdy i do zakonu, a na sabo wasn
pamitny. Walczy bdzie nieprzerwanie, eby wasne upodobanie podbi, i
wol Bosk bdzie ceni wyej nad wszystko czym tylko Bg moe go
obdarzy. "Daj mi Panie co Tobie podoba si bdzie, dziaaj ze mn podug
witej Twojej woli, a aska Twoja niechaj mi przyjdzie na pomoc w
cikociach". Tak bdzie jego modlitwa wysza nad wszystkie inne o tyle, o
ile niebo wysze nad ziemi. Jest zapewne wielkim szczciem by
wysuchanym gdy Boga prosimy o aski i cnoty, ale wikszym jest nierwnie
odda si zupenie w dobrotliwe i wszechmogce rce Jego, a w kadej rzeczy
szuka tylko najwitszej Jego woli.

67

Ze wszystkich modlitw, ktre mwi Jezus Chrystus w yciu swoim

ziemskim, najwaniejsz i najwitsz jest ta, ktr wznis do Ojca swojego,
bdc ju bliski umczenia. "Ojcze, jeli chcesz, przenie ode mnie ten kielich. A
wszake nie moja wola, ale Twoja niechaj si stanie" (k. XXII, 42). Nie byo i
nie ma modlitwy milszej Bogu i godniejszej chway Jego, nie ma
poyteczniejszej ludziom i straszniejszej diabu. Zbawienie nasze dokonane
zostao przez t rezygnacj ludzkiej woli w Chrystusie: dlatego te
najszczytniejszym naladowaniem Jego jest taka sama w nas rezygnacja. Jest
te ona najywsz pociech dusz pokornych, gdy zarazem korz natur najniej,
wynosz chwa Bosk najwyej i zasuguj na ask najdoskonalej, nie dajc
adnego dobrodziejstwa dla siebie, a znajdujc sowite uszczliwienie w samym
dziele posuszestwa.
Kiedy si poddajesz bezwarunkowo woli Boskiej, otrzymasz chrzest w
Duchu witym, staniesz si dzieckiem Boym, a kada twoja modlitwa
oywiona rezygnacj znajdzie ask u Pana. Mwi w. Augustyn: "Wierny suga
Boy nie yczy sobie, eby mu nakazanymi zostay dziea przyjemne: lecz
przyjemnym znajduje wszystko co mu jest nakazane".
Ulego tych osb, ktre nie yj w cigych stosunkach ze
zwierzchnikami, zaley na cisym wypenianiu powinnoci religijnych,
spoecznych i moralnych. Znajomo dokadna powinnoci swojego stanu, jest
warunkiem pierwszym ulegoci dla ludzi zowicych si pospolicie
niezawisymi: a zado czynienie tym powinnociom, stanowi posuszestwo
chrzecijaskie, o ile samo tyche ludzi pooenie nie jest wypadkiem wasnego
bezwzgldnego upodobania. Albowiem "jako kademu udzieli Pan, jako
kadego wezwa Bg, tak niech postpuje" (II Kor. VII, 17).
Prawdziwe posuszestwo wzgldem zwierzchnikw jest roztropne,
przezorne, troskliwe, eby nic nie czyni co by przeciwnym byo Boskiej
chwale i Boskim przykazaniom. Po wtre, jest proste i szczere, nie majce na
myli nagrody w yciu doczesnym, lecz tylko chwa Boga. Nie powoduje si
yczeniem szczcia wiecznego, bo chocia jest dobrem tskni do ycia
wiekuistego, wszelako najdoskonalsze posuszestwo pochodzi wycznie z
miowania chway i Majestatu Boskiego. Suga pracuje dla zarobku, ale syn
kadzie cze i zadowolenie ojca swojego wyej kadego jakiego bd
wynagrodzenia. Bde pewien i jednym uczynkiem bezwarunkowego
posuszestwa postpisz dalej w doskonaoci, anieli gdyby z nadziej
nagrody, dawa tysiczne dowody ulegoci samolubnej.
68

Po trzecie, posuszestwo jest ochocze i wesoe, "albowiem ochotnego

dawc Bg miuje" (II Kor. IX, 7). Miuj zatem usilnie, a wszystko znajdziesz
atwym.
Po czwarte, posuszestwo musi by prdkie i pilne: prawdziwa ulego
nie wie co jest zwoka i spnienie, i chtniej wykona polecenia anieli wasne
pomysy. Wie e najmniejszy uczynek posuszestwa jest przyjemniejszy Panu
Bogu od najwietniejszego dziea wasnej woli, a wyrzec si tej woli nawet w
wyborze czasu jest najgortszym jej yczeniem.
Po pite, ulego jest mska i silna, nie znajdujca w niczym trudnoci
nieprzezwycionych. Nie zajmuje si tym co ju dokonaa, ale tym co ma
dokona: a szczeglnie ma na myli Tego, dla ktrego ma dziaa: a zatem
skorsza jest do posuszestwa nieli drudzy do rozkazywania.
Szst oznak prawdziwej ulegoci jest pobono i powicenie. Nic nie
czy w zamiarze podobania si ludziom, lecz dziaaj cigle z szczer chci
suenia chwale Boskiej. Kad powinno uwaaj jako rozkaz Boga: aby j
wykona, zrzu ochoczo na bok kade jakkolwiek wielkie zatrudnienie
wasnego twojego wyboru. Albowiem ulego wicej znajduje pociechy w
powiceniu si rozkazom pozornie niewanym, anieli znale moe wasna
wola w przeprowadzeniu najwitszych przedsiwzi. Skarysz si, e trudne
posuszestwo, znak e nie pozna co to posuszestwo: sodko jego
przewysza ponty wasnej woli, jak szczliwo niebieska przewysza
ziemskie rozkosze; czyli bowiem Bg nie ma sposobu upikszenia drogi, ktr
postpowa nam przykazuje? Przeto nie powiniene przywizywa si do adnej
rzeczy tak mocno, by jej nie mg porzuci z radoci, gdyby ci to byo
nakazanym, a tak bez cierpienia uzyskasz niezmierne zasugi.
yczenie wykonania wielkich rzeczy dla chway Boskiej, wysok bardzo
ma zasug, ale tej nie umniejsza licho dziea wykonanego przez
posuszestwo, albo poddanie si rozkazom czowieka; przeciwnie ulego
potguje zasug i daje przed Bogiem wiksz warto czynom posuszestwa,
anieliby mg nada najsilniejszy objaw woli wasnej.
Na koniec ulego odznacza si pokor, ktrej jest jak mwilimy crk
pierworodn. Jeeli pokorny i zarazem ulegy rozpamitywaje jako wszyscy
wici pragnli zosta doskonale ulegymi, jako pracowali niezmordowanie nad
zniszczeniem w sobie wasnego upodobania, jako wytrwaymi byli w
umartwieniu natury! Najbardziej za zastanawiaj si nad posuszestwem Jezusa
69

Chrystusa, ktry bdc Krlem nad krlami i Panem nad panami podda si i
ulega przez cae ycie i bez oporu adnego wycierpia mk i mier na krzyu.
O tym pomyl, a niebawem ogarnie ci ywe zamiowanie ulegoci i bdziesz z
najwiksz ochot peni nie tylko to co ci przykazuje Bg i to co poleca bd
przeoeni, ale jeszcze poddasz si woli wszystkich ludzi z naleytym wzgldem
dla chway Boskiej. A im niszego stanu bd ci ludzie, tym chtniej przyjmiesz
ich rozkazy bo umartwienie powikszy zasug.
Postpujc w zrzeczeniu si samego siebie, postpisz znacznie w
naladowaniu Jezusa Chrystusa, Boskiego wzoru ulegoci i miowania. On
poddawa si zawsze niszym, bo wyszych by od Niego nie mogo: da ci
przeto przykad najszlachetniejszej ulegoci. Jeli wielk jest cnota ulegoci
wzgldem przeoonych, majca jedynie na celu chwa Bosk, to nierwnie jest
wiksz ulego wzgldem rwiennikw a najdoskonalsz ulego wzgldem
niszych, do ktrej przycza si koniecznie gboka pokora i mocne
umartwienie.
Nie masz przecie rozumie, jakoby powinien wynosi niszych nad
wyszych i tak chcie wywraca stosunki, na ktrych Bg opar ludzkie
spoeczestwo; ani te mniema jakoby istotnie mia niszych od siebie i mniej
wartajcych. S pewne stopnie, pewne hierarchie na ziemi: jedne powoania,
jedne zwierzchnoci s przeoone nad drugimi, co do stanowiska, ale co do
wasnej bezwzgldnej wartoci, aden powiedzie nie moe, eby by wyszym
od innych. Jest li ktren mniej od drugich skalany grzechem pierworodnym przy
poczciu? Jest li ktren bardziej od drugich okupiony krwi Jezusa Chrystusa?
Jest li ktren inaczej jak drudzy odpowiedzialny przed sdem Boym?
Rozwa wic wszystkie powysze uwagi i chciej dowiadczy jarzma
ulegoci z wiar i dobr wol a cikim go nie znajdziesz owszem
powemiesz wielk spokojno ducha, tym wiksz, ime silniej ukarci wasn
wol i wkrtce posuszestwo ku chwale Boskiej skierowane, uszczliwi ci
stokro bardziej, anieli zwierzchnikw twoich uszczliwi moe
rozkazywanie!

70

ROZDZIA XIV

O podbiciu woli wasnej i ubstwie w duchu

Doskonaa ulego okazuje si w poddaniu wasnej woli pod wol obc
co do intencji, chocia co do wykonania potrzebny jest zawsze czyn woli
wasnej. Wyrzekasz si woli wasnej gdy chcesz dziaa tylko dla chway
Boskiej idc albo za rozkazami zwierzchnoci jakiego bd rodzaju, albo za
gosem sumienia, albo na koniec za porad cnotliwych doradcw.
Ludzie powodujcy si wol wasn myl wycznie o sobie, zapominaj
o chwale Boga i o potrzebach bliniego. Uparci w zdaniu i zamysach, nie daj
si nigdy niczym przekona. O sobie trzymaj najwyej przez pych
nieograniczon. Przeto utraciwszy ask czuj niepokj w sumieniu, nie smakuj
w dobrych uczynkach i przechodzc nieustannie od jednej rzeczy do drugiej, nie
znajduj w adnej zadowolenia, chcc koniecznie zadowolenia.
Ci ludzie chcieliby niekiedy zbliy si do Boga i nawrci si odwanie;
marz o cierpieniach i ubstwie jak o bogim stanie: marz o zerwaniu ze
wiatem, o zamieszkaniu na ustroniu lub w klasztorze, a w tym odmcie
pobonych zachciewa niespokojna ich wyobrania widzi cigle udzc posta
szczcia. Zaiste duch Boy nie owieca ich: wola tylko wasna miota nimi,
cho tego sami nie wiedz. Albowiem niespokojno w czowieku jest znakiem i
wypywem wasnej woli, ktra jest usposobieniem Bogu najnieprzyjaniejszym,
najprzeciwniejszym miowaniu, bdcemu rdem pokoju z Bogiem, z ludmi i
sob samym. Hodujc wasnej woli gotujesz sobie i drugim przedsmak pieka,
w ktrym jak mwi w. Bernard: wasna wola nade wszystko jest pastw
pomieni.
Rozpocznije natychmiast od zniweczenia mioci wasnej: bo jeli nie
wykorzenisz z twego serca tej nieszczliwej niecnoty, bd ci drczy boleci
i niepokoje, w kadej, w ktr si tylko obrcisz stronie. Daremnie bdziesz
ucieka przed strapieniem, daremnie bdziesz goni za pociech; strapienie w
twoim wasnym sercu mieszka, ze za dalekie udzi ci bdzie pozorem
pociechy. A jak dogonisz mar twojej wyobrani, wnet si rozpynie i zostawi
ci zmordowanego rozpacz, jak owe powietrzne widziada w piaszczystych
stepach Arabii, ktre zwodniczym poyskiem jeziora, spragnionych wdrowcw
sprowadzaj z dobrego szlaku, a coraz si odnawiajc coraz bardziej wcigaj w
mierteln pustyni. A jak wdrowiec obarczony jukami, prno by sobie
lejsz obiecywa drog, pki ciaru nie zrzuci z swych barkw, tak i ty nie
71

bdziesz czu ulgi, pki si nie wyrzekniesz samego siebie, pki si nie
pozbdziesz ciaru wasnego upodobania.
Na czyme zaley wasne nieprawe upodobanie? Na mioci wycznie
wasnej, wcale rnej od tego miowania siebie samego, ktre jest cnot
chrzecijask. Upojony mioci wasn mierzysz wszystko wedug siebie,
oceniasz przygody podug doznanego z ich powodu zmartwienia lub
upokorzenia, nie za podug istotnego ich znaczenia, odnonie do wielkoci
Boga i dobra ludzi. Masz za nieszczcie okropne gdy si zdarzy przypadek,
ktry nie ciga nawet twej uwagi jeli si zdarzy komu innemu daleko
lepszemu od ciebie. rdem takiej stronniczoci jest nierzdna mio wasna,
albowiem podug przykazania, powiniene "miowa bliniego jako samego
siebie" a podug sumienia i sprawiedliwoci, powiniene kocha bardziej od
siebie tych, ktrzy s Bogu milszymi. Upodobanie lub gniew Pana, powinny by
dla ciebie skal miowania siebie samego i drugich.
Gdy wic nie ma nic bardziej nieprzyjaznego Bogu nad tego wewntrz
ciebie mieszkajcego ducha osobistoci i samolubstwa, przeto on powinien by
celem najarliwszej twojej nienawici. Raduj si gdy zmysowe lub uczuciowe
strapienia dadz ci pozna, e zy ten duch zosta jakim trafunkiem bolenie
ugodzony, i witaj z wdzicznoci kad przeciwno, ktra zniechci i
wytpi go moe. Nie jeste to sza gdy si zami zalewasz albo gniewem
unosisz z powodu utraty tych wanie rzeczy, ktre zego ducha zasilaj, tych
posiadoci ktre wasnymi zowiesz, i w ktre wcielasz niejako dusz twoj
odstpujc od czystego zwizku z Bogiem! A czy nie z tego przywizania do
rzeczy posiadanych, pochodz pycha, zazdro, nienawi, ktnie,
skrzywdzenie bliniego, uciemienie sabych, skpstwo, zdzierstwo, niepokoje
wewntrzne i zewntrzne? Czyli nie z tego samego rda zasilaj si
podliwoci, akomstwo, mikko obyczajw i prno wiatowa? czyli nie
z tego samego wypywa, zepsucie wszelkiego rodzaju, zapomnienie o celu
ostatnim i wzgardzenie Bogiem? Ostrzeg nas te Jezus Chrystus o
niebezpieczestwie przywizania si do posiadanych dostatkw mwic: "i
bogaty trudno wnijdzie do krlestwa niebieskiego" (Mt. XIX, 23). Odrywaj
ducha twojego od bogactw, ktre posiadasz, nie czy si ich niewolnikiem a gdy
je utracisz, przyjmij z wdzicznoci co Bg postanowi. Wtenczas "bdziesz
mia skarb w niebie" i za Jezusem Chrystusem woajcym ci, atwiej pjdziesz.
Odrywajc si od rzeczy zewntrznych, wybijesz si spod jarzma wasnej
osobistoci, a im doskonalej to jarzmo skruszysz, tym przyjemniejszym staniesz
72

si Bogu, tym bardziej zbliysz si do Niego; dostpujc za doskonalszego z

Nim zjednoczenia, dostpisz zarazem wyszej mdroci, doznawa bdziesz i
ywszej rozkoszy w penieniu Jego witych przykaza. Opuciwszy samego
siebie w sferze ciaa, wskutek poczenia si z Bogiem, znienawidziwszy
czowieka wiatowego przez mio Boga, pokochasz mocniej czowieka
duchowego wedle teje samej mioci: i tak wyrzekszy si samego siebie w
wiecie, znajdziesz znw siebie samego w Bogu, porzdkiem wiecznego
miowania. Zapragniesz nade wszystko peni wol Boga, a tym samym
zapragniesz jak najgorliwiej wasnego uszczliwienia, i to jest dopiero prawa
mio siebie samego, dziaajca dla swego wasnego dobra, ale odnonie do
chway Boga.
Wszake nie moemy nigdy straci tej samoistnoci, ktra stawia nas
wobec Boga jako istoty zdolne poznawa, czci i miowa: bo wadze te
stanowi tre wiecznej szczliwoci. W przybytku wiekuistym bdziemy
wiecznie Boga miowa, wiecznie czci, wiecznie poznawa i jedynym yciem
naszym bdzie Jego w nas krlowanie.
Niekiedy zdarza si pobonym, i arliwo w chwaleniu Boga odbiera
im wszelk moc; nie wiedz skd dosta siy do uwielbienia tak niezmiernego
Majestatu Boskiego. Ale wanie to omdlenie dzieje si w moc najwyszej czci:
bo dusza podlegajc dziaaniu Ducha witego i konajc w uczuciu wasnego
niedostwa, odradza si w Bogu przez Boga, i z Nim wsplnie jednym yje
ywotem nieskoczonego miowania.
Bogosawieni yj w niebie trzema ywotami: poznawania, czci i
mioci; miujc pragn wielbi; wielbic, dostpuj poznania: poznajc, miuj,
a tak wszystkie wadze ywotne, tworz jedno wiekuiste miowanie, ktre ich
zjednacza z Bogiem.
Ale wrmy si z tych szczytnych rozmyla do materii naszej, to jest do
mioci wasnej. Pki peen upodobania w sobie, pty w kadej okolicznoci
chtniej by rozkazywa ni ulega; ale chtniej ulegasz ni rozkazujesz, jeeli
si wyrzek wasnej woli w dziaaniu, w opuszczeniu, a nawet w cierpieniu.
Wtenczas zniszczye zard i materi pychy, doprowadzie pokor do
ostatniego kresu, poddae si jak mona najdoskonalej woli Boskiej i tak cile
wol twoj poczye z wol najwysz, i jedno i to samo chcesz co Bg
nic wicej, nic mniej, nic bardziej.

73

Wyrzec si potnego tronu a nawet panowania nad caym wiatem, to

bardzo wiele, ale daleko wicej wyrzec si wadzy nad sob. Jeeli tego
dokaza i Bogu ofiarowa wasn wol, jue si wyrzek wszystkiego,
chociaby w oczach wiata posiada najwiksze skarby i najzaszczytniejsze
dostojestwa. Uwaasz wtenczas wszystko jako do ciebie nie nalece; trzymasz
o sobie e suga, mianowany szafarzem tych dostatkw dla chway i dla suby
Boskiej, e niegodnym narzdziem dzie Jego miosierdzia. Najwiksze za
prawo do twoich zasobw przyznasz tym, ktrych niedostatki s najdotkliwsze.
Dostojestwami wiatowymi wzgardzisz, przekadajc upokorzenie nad saw, a
posuszestwo nad wadz. Bdziesz stroni od tego, za czym wiat goni, a to
ceni najwyej co wiat odrzuca, a zatem cae ycie wiatowe bdzie ci ciernist
drog krzyow.
Wszelako niech dla wiata ma swoje granice. Gdyby opuci uyteczne
stanowisko, gdyby zaniedba powinnoci naturalnych, gdyby przez
zamiowanie samotnoci zaprzesta wpywa korzystnie na ycie i na dobro
blinich twoich, czyniby le i okazaby si nieposusznym Opatrznoci.
Prawdziwa mio nie szuka wasnych korzyci, a gdy si objawia w obcowaniu
z ludmi, nie ma witszego nad to ycia. Miej tylko stao w duchowym
usposobieniu, miej pokor, ufno w Bogu i szczere zamiary, a potrafisz
prowadzi si bezpiecznie wpord gwaru rzeczy wiatowych. Tylko nicestwo
stworzenia niechaj trwa cigle w twojej pamici, aby do niego nie czu
najmniejszego przywizania, by w nim najmniejszej nie szuka przyjemnoci,
by zatem nic swoim nie mieni w wiecie. Bg wskazuje nam najaskawiej
wol swoj, uczyniwszy niestaymi i od nas niezawisymi skarby tej ziemi. To
si mno bez naszej zasugi, to si gubi bez naszej winy, to nam kopotw
wicej ni korzyci przynosz, aebymy przechodzc przez rozliczne przygody,
uznali e nam te rzeczy s obcymi zupenie. Oddzielmy swe dusze od nich, a
tym sposobem zostaniemy ubodzy duchem, a mwi Pan "Bogosawieni ubodzy
duchem, albowiem ich jest krlestwo niebieskie" (Mt. V, 3).
Jednak c masz czyni kiedy rozczywszy si z uczuciami
zewntrznymi, obumarszy wiatu, czujesz e ci powinno woa do zaj
wiatowych? Oto masz zostawa zamknity w sobie i nie mie przed oczyma
nic prcz Boga, jako cel jeden kadego twojego dziaania. Skoro tylko
spostrzeesz e niepotrzebnie albo zbyt zapalczywie bra udzia w sprawach
zewntrznych, zwr natychmiast twoje myli i serce do Boga, aujc szczerze
twej pochoci i niestatecznoci. Jeli szczerze do niczego nie masz

74

przywizania, atwo ci bdzie zebra si w sobie i bezpieczno zatrudni si

zewntrznie.
Mwi w. Piotr "Otomy opucili wszystko i poszlimy za Tob" (Mt.
XIX, 27). Wszake pierwsi Apostoowie nic wicej nie opucili jedno d i
sieci. O tym w. Grzegorz tak si wyraa: "Wiele ten opuci, ktry wyrzekszy
si caego swojego mienia, wyrzek si nadto podliwoci". Apostoowie idc
za Jezusem Chrystusem opucili wszystko to co w yciu wieckim mogli sobie
byli yczy i otrzyma. Rwnie i ten, ktry wypar si samego siebie i wasnej
woli, opuci wszystkie rzeczy wieckie tak zupenie, jak gdyby wszystkie by
posiada, bo z mioci ku Bogu nie da dostatkw, albo zrzec si posiadanych,
jest jedno. Takimi wic s "ubodzy duchem" to jest ubodzy przez wol. Ani
wtpi, e prociejszej drogi nie ma do krlestwa niebieskiego, bo gdyby bya,
zna Chrystus byby j wskaza, On ktry w innym miejscu mwi: "Jeli kto
chce za mn i niech samego siebie zaprze: a wemie krzy swj i niech mi
naladuje" (Mk VIII, 34).
Czuwaje wic nad sob. "Czuwajcie a mdlcie si abycie nie weszli w
pokus. Duchci wprawdzie jest ochotny, ale ciao mde" (Mt. XXVI, 41). Jak
tylko poczujesz najmniejsz samolubn skonno, we si do modlitwy i do
umartwienia, a im wczeniejsza walka, tym atwiejsze zwycistwo, tym
zupeniej zdoasz zaprze si siebie samego. Jednake w takich wiczeniach,
miej na celu chwa Bo, nie za samo zamiowanie cnoty, na ktrym nie
zbywao i poganom.
Wicej jest by dobrym, anieli czyni dobrze. "Czowiek dobry z
dobrego skarbu serca swego wynosi dobre: a zy czowiek ze zego skarbu
wynosi ze. Albowiem z obfitoci serca usta mwi" (k. VI, 45). Wielu mniema,
i wito zaley od uczynku, ale w tym bdz, bo tylko wity, zdoa dziaa
wicie. Najdoskonalsze uczynki, nie potrafi przemieni nas w witych, ale w
kim wito mieszka, ten uwici kady czyn swj, bo uczynki o tyle s
witymi o ile duch jest witym, ktry je wszczyna. Nie ma rzeczy, ktra by
sama przez si bya wielk i godn uwielbienia: nie s nimi ani mody, ani
jamuny, ani posty, ani nawet mczestwo. Warto nadaje jej dopiero mio
pocztkujca i ku wiekuistej chwale Boga skierowana; wito za wypywa z
arliwoci miowania, bo ten jest niezawodnie najwitszy, ktry Boga
najdoskonalej miuje.
Starajmy si dostpi wielkiego skarbu witoci i sprawiedliwoci,
abymy mogli jak najwicej uczynkw uwici. W gbi duszy znajduje si
75

cnota i szczliwo czowieka Chrystusowego, dobr za wol i mioci Boga

usprawiedliwi On kade swoje dzieo. Wydoskonalenie rda wszystkich
uczynkw naszych, powinno by celem usiowania i wicze duchownych.
Dziaasz? dziaaj w tej myli. Opuszczasz? niech ci ta myl przewodniczy, by w
nas Bg by uwielbion i objawia si wielko Jego. Im wicej w tym duchu
bdziemy dziaa, tym witszymi i tym szczytniejszymi bd uczynki nasze,
jakiego bd rodzaju.
Duszo wierna! oddaj si gorliwie Panu Bogu, nie pragnij nic krom
zblienia si do Niego, a znajdziesz w Nim wszystko czego da moesz.
"Szukajcie naprzd krlestwa Boego a wszystko przydano wam bdzie" (k.
XII, 31). Krlestwo Boe jest to wanie panowanie Ojca wszechmogcego nad
dusz twoj i umysem twoim, jako mwi Jezus Chrystus: "Oto krlestwo Boe
w was jest" (k. XVII, 21). A gdy za modlc si mwisz: "Przyjd krlestwo
Twoje. Bd wola Twoja jak w niebie tak i na ziemi" podajesz wol wasn woli
Ojca twojego i prosisz by mg wytrwa w najpokorniejszym posuszestwie.
Nie ma milszej Bogu ofiary ani poyteczniejszej dla nas, od ofiarowania Mu
woli naszej, tak, abymy chway Jego pragnli wycznie w kadym czynie,
kadym opuszczeniu, kadym naszym utrapieniu. Najprociejszy to sposb
nabycia witoci. Albowiem Bg obficie zlewa swe aski na tak dusz, ktra
mioci i uwielbieniem, poczenia z Nim dostpia, jako naczynie bardzo
czyste. "Jeliby nas serce nasze nie winowao, ufanie mamy ku Bogu. I o
cokolwiek bymy prosili wemiemy od Niego; bo przykazania Jego chowamy i to
co si przed Nim upodobao czynimy" (I Jan. III, 21-22). Gdy wic dojdziesz do
tego by jedyn wol twoj byo przykazanie i wola Boska, otrzymasz to bez
utrapienia, czego otrzyma nie mg bez przykroci, pki si powodowa
wasnym upodobaniem. Skruszmy przeto t nieszczliw wasn wol, od
ktrej nie ma gorszej zarazy dla ducha: poniewa wola wasna chciaaby ukrci
wszechmoc Boga, udaremni Jego mdro, zachwia Jego sprawiedliwo:
zdaoby si jej dobrem, eby Bg nie chcia albo nie mg grzechw ukara,
przez co przestaby by sprawiedliwym i wszechmocnym. Zatruta jadem wolnej
woli pragnaby dusza pozbawi Boga doskonaoci Jego, byle tylko rzdzi
moga sob dla siebie: ale dusza wita wolaaby wycierpie najboleniejsze i
najdusze katusze, jak powzi choby najlejsze yczenie przeciwne chwale i
wielkoci Boga.
Mdlmy si do Tego, ktry do mierci by posusznym przez mio ku
nam, by raczy ustrzec nas od najsromotniejszej zarazy. Amen.

76

ROZDZIA XV

O cierpliwoci w przygodach
Cierpliwo zasadza si na znoszeniu przygd i przeladowa ze staoci
i sodycz. Bez niej, nie ma prawdziwego spokoju. "W cierpliwoci waszej
otrzymacie dusze wasze", (k. XXI, 19) mwi Pan. W samej rzeczy:
niecierpliwoci powikszysz tylko twoje cierpienie, a gdyby umia by
doskonale cierpliwym, zajmujc si w najboleniejszych chwilach jedyn myl
o Bogu, ulyby sobie znacznie, a nawet uczuby rado, miasto niedoli. Tak
np. w. Andrzej patrzc na krzy dla siebie przygotowany woa: "Witam ci
krzyu uwicony krwi i mk Jezusa Chrystusa! witam ci ze czci i z
pociech witobliwe narzdzie oswobodzenia i dojcia przed oblicze Pana
Boga mojego". Woa te w. Wincenty najokrutniej mczony, do swego
sdziego: "Urgaj si ze mnie nieszczsny, i rozkieznaj wcieko twoj: zele
mnie Bg cierpliwo wiksz od twojej zoci, a im bardziej chcesz okaza
twoj srogo, tym bardziej okazujesz miosierdzie".
Gdyby tak wielk mia cierpliwo, nie zachwiaby si obelgami i
ukrzywdzeniem: pobaaby nieprzyjacioom twoim, ceniby wysoko kade
dla mioci Boga poniesione umartwienie, ktrego nagrod bdzie sam Bg
miociwy. wici nie byli inszymi ludmi od nas, a jeli zdoali tak okropne
mki wytrzyma dla suby Boej, nie jestci zaprawd w naszych czasach rka
Boska sabsza, ani dobro Jego mniejsza w udzielaniu nam pomocy w
cierpieniach. Rozwa to dobrze a zarumienisz si sam przed sob ze wstydu, i
maym nawet przygodom nie wydoasz.
A zastanw si nad cierpieniami Zbawiciela naszego, nad zdrad,
niewdzicznoci, urganiem, ktre ponis i ktre tym ywiej rozdzieray Jego
serce, i byo najszlachetniejsze; wyobra sobie katusze, ktre drczyy ciao
Jego, tym dotkliwiej im doskonalej byo zbudowane! Z jake szczytn mioci
77

z jak niezachwian agodnoci podda si sromotnym mczarniom, dla

uszczliwienia i zbawienia tych co Go katowali. Jeli to rozmylisz a wszelako
nie postanowisz naladowa podobnej cierpliwoci w przygodach ycia
twojego, nie nazywaj si zwolennikiem Chrystusa. Czyli bowiem Jezus
Chrystus wycierpia umczenie dla wasnego dobra, dla wasnego zbawienia, On
Bg przedwiecznie szczliwy i wiekuicie nieskaony? Czyli nie dla
odkupienia duszy twojej i odzyskania dla ciebie tej szczliwoci, ktr by z
Adamem utraci? A za ty gdy z cierpliwoci poniesiesz lekkie w porwnaniu
utrapienia, czyli nie dla siebie samego gotujesz nagrod, ktr ci Bg
sprawiedliwy i miosierny zapewnia? To miej na myli nieprzerwanie, a jeli nie
drczy twojego sumienia grzech miertelny, zniesiesz spokojnie kade
zmartwienie, powtarzajc wit modlitw: "Ojcze nie moja wola ale Twoja
niech si stanie".
Nie tylko, e modlitw t wymwion ze szczer pobonoci i z siln
wiar osodzisz sobie gorzki kielich ycia ziemskiego, ale uzyskasz przy tym
moc opierania si gniewom, rozpaczy, zazdroci i zemcie. Nikt bowiem nie jest
w stanie wytrwa istotnie w praktyce cnt chrzecijaskich bez pomocy aski, a
ask w zupenoci Bg zsya tylko tym, ktrzy pragn w kadej okolicznoci
podlega woli Jego najwitszej.
Nieszczcia nie psuj czowieka, lecz odkrywaj zo w nim zatajon.
Przeto, kiedy nam Bg zele utrapienie, ktre nas do gniewu i grzechu pobudza,
nie oskarajmy Go, ale raczej podzikujmy, e da nam sposobno poznania
siebie i rozpoczcia poprawy. Nie grzeszmy przeciw Bogu, dlatego, e grzech
poczulimy w sobie, i nie bdmy niewdzicznymi przeciwko Stwrcy
naszemu!
Bg dla dobra naszego sta si czowiekiem; chce abymy dla chway
Jego stali si uczestnikami Bstwa. Dziki skada za jedno a drugie odrzuci,
jaka niewdziczno! Bg przybrawszy ludzk natur, tak zupenie utai
Bstwo, i bardzo mao osb mogo je odgadn, widzc Jezusa Chrystusa od
samego poczcia podlegajcego cierpieniom zwyczajnym ludzkoci, yjcego
wpord ludzi i konajcego mierci habic w oczach posplstwa. Chce za
Bg, by ty natur twoj tak poczy z Jego istnieniem, iby w caym twoim
yciu nie byo nic takiego w czym by si obraz Bstwa nie przebija. Nie znaczy
to, e masz by obfity w sodkie sowa, nosi na twarzy pozory pobone,
udawa wito i cnot, sta si przedmiotem pochwa ludzi bogobojnych, na
koniec eby tak ulubionym by od Boga, izby kad twoj modlitw wysucha.
78

Tego wszystkiego Bg po nas nie wymaga; ycie i nauka Jezusa Chrystusa inne
wcale przedstawiaj nam wzory.
Prawego chrzecijanina nie raduj zdarzenia pomylnoci, ani zasmucaj
klski. On nie unosi si gniewem, gdy go nazwie kto oszustem i hipokryt, i gdy
oczerni jego dobr saw, albo go wyszydzi; takim pokrzywdzeniom stawia
wypogodzone czoo, a znajduje moc w pokorze i asce. Jeeli zo nieprzyjaci
nie przestajc na okazaniu nienawici, zabiera si do czynw, do umniejszenia
majtku, do pozbawienia chleba, do odebrania wolnoci, do katowania ciaa,
Chrzecijanin spokojnym umysem wycierpi wszystko, odwrci oczy swe od
zych ludzi i wzniesie do Boga wszechmogcego, ktrego wol we wszystkim
uznaje. Przyjmie od Niego jako od Ojca najaskawszego kad przygod z
cierpliwoci i poddaniem si, jako zasuon kar lub dobrotliw prb ducha.
Nie zachwieje si on w statecznej swojej rezygnacji, chociaby Bg zasoni
przed nim oblicze swoje przez czas dugi; chociaby nie usucha adnej
modlitwy jego, i zostawi go wpord pokus i cierpie tak zniszczonego, jak
zostawi Jezusa Chrystusa, Syna swego jedynego. Takiego to zachowania si
Pan Bg po nas wymaga, a to cikie dzieo dokonamy: gdy rzucimy si w Jego
wite ono, zrzekszy si wasnej woli, a tym samym wasnego bytu, nie
miujc za nic prcz Boga, staniemy si na wszystkie straty doczesne nieczuli.
Wtenczas nie bdziemy szuka ulgi w stworzeniu, ale niezwalczeni wpord
upadku wszelkiej cielesnoci, znajdziemy si niezmiern w sowach Jezusa
Chrystusa "Bd Twa wola jako w niebie tak i na ziemi".

79

ROZDZIA XVI

O wolnoci duchowej
ycie duchowe nie ulegajce wpywom wieckim i zatopione w
kontemplacji, jest yciem wewntrznym, a niekoniecznie objawia si na
zewntrz. Chceszli y takim yciem? to najprzd masz si uwolni od zgryzot
idcych za grzechem miertelnym, t trucizn duszy; otrznij si nastpnie z
wszelkiego przywizania do rzeczy stworzonych; a w koniecznych stosunkach z
stworzeniem, postaw si w stanie zupenej obojtnoci, tak, iby serce twoje
wolne byo od mioci i od nienawici. Nie cierp midzy duchem twoim a
Panem adnej zapory zasaniajcej objaw woli Boskiej, a bdziesz bacznym na
kade skinienie tej woli, powolnym kademu natchnieniu, i nic ci od suby
Boej nie zdoa odwrci. Cika to rzecz dla poczynajcych: atwiejsza
nierwnie dla doskonaego chrzecijanina. Poczynajcy zanadto jeszcze podlega
zmysowoci, aby z ni mg walczy, aby j mg pokona, przeto musi unika
walki, musi si gwatem wyrzec wszelkiej stycznoci ze wiatem. Przeciwnie,
czowiek wyszej duchowoci, tym mniej potrzebuje stroni od wiata w yciu
zewntrznym, im zupeniej wewntrz siebie pozrywa wizy zmysowe. Jemu
atwo w kadym razie powrci do wycznego obcowania z Bogiem, to przez
akt mioci, to przez akt gbokiej czci, lub tym podobne dziea nabone, do
ktrych nabyte ju aski bez trudnoci doprowadzaj.
Wprawdzie ju samo poczenie z ciaem nie dopuszcza bymy
nieprzerwanie i z jednak si trwali myl i sercem zatopieni w Bogu, jednak
skoro tylko spostrzeesz w sobie roztargnienie i zajcie rzeczami wiatowymi,
wnet wnijdziesz w siebie potpiajc sw pocho i obaowujc sw
niestateczno! atwo oderwiesz si od tych rzeczy, nie majc w nich
upodobania i w yciu duchowym bardziej ni w wieckim smakujc.
Maj niektrzy ciche i skromne usposobienie natury, ale dlatego zasugi
wikszej nie maj. wito i cnota nie zawisa od samego dziaania, lecz od
stopnia mioci, od szczeroci dobrej woli, od wiernoci w posuszestwie, od
wytrwaoci w walce przeciwko sobie i od wyswobodzenia si spod jarzma wad
i bdw. Ten jest cnotliwym przed Bogiem, kto paa mioci i powiceniem,
kto najmniejsze grzechy gorzko opakuje i sam siebie za najmniejsze ze
potpia. Taki ca potg duszy, bdzie si wystrzega wszelkiego grzechu, a to
w moc mioci; gdy obraza Boga boleniejsza jest dla niego nad jakkolwiek
wasn przygod. W miar te takiej mioci wzmaga si i wito.
80

Powinnimy przeto jak tylko moemy najusilniej w yciu zewntrznym

unika roztargnie i ludzkich niepotrzebnych schadzek, a w yciu duchowym
tumi prne myli i uczucia zmysowe. Spocznijmy w jednoci serca i ducha z
Bogiem. Nie zatrudnijmy si sdami rzeczy lub zdarze poza zakresem ducha
naszego przypadych, nie bierzmy udziau w sprawach obcych. Wszystkie
czynnoci blinich tumaczmy w duchu mioci i pobaania a wasne bdy
rozwaajmy pilnie i surowo z istotn chci poprawy. Oto s jedyne rodki ku
osignieniu prawdziwej spokojnoci serca.
Powie kto: widz szukajcych samotnoci i w niej znajdujcych do
sodki spoczynek: jestli to rodek najskuteczniejszy? Chwalebn zapewne jest
rzecz, wystrzega si sposobnoci upadku, jednak na tym nie do: bo
sprawiedliwy wytrwa w kadym pooeniu, a zoliwego nie polepszy wito
miejsca. Kog zwa mona istotnie sprawiedliwym? Ot tego, ktry w
kadym miejscu, w kadej godzinie ycia, ma Boga w myli i sercu; ktremu
obecno Boga, rwnie jest oczywista w odludnym schronieniu, jak w
wityniach Paskich. Taki dopiero czci Boga "w duchu i w prawdzie" i zostaje
w zwizku mioci, wierny z caego serca i z caej myli. Kto w ten sposb umie
Boga miowa, ten Go nie potrzebuje szuka dugimi drogami, bo sam Bg w
jego sercu zajani, bliszy nad wszelk blisko, zachowawca wszelkiego bytu i
podstawa oraz cel wszelkiego istnienia.
Bodajby nie posiada nic wasnego prcz Boga, bodajby nie czu
przywizania ani dla siebie, ani dla innych rzeczy, jeno w Bogu i dla Boga,
jedynego celu twojej mioci i ycze twoich. Wtenczas dla ciebie nic by nie
byo przeszkod; przejty wskro tchnieniem Boskim, znalazby Boga w
kadym stworzeniu, w kadym miejscu, w kadym czynie, bo sam Bg
wszystkiego pocztkiem i rdem twych dobrych uczynkw. Nie ogldaj si na
aden inny cel jedno na Boga, a bdziesz Go miowa z doskona wiernoci i
On sam bdzie dziaa w tobie. Aleci czowiek takiej mioci sam w sobie
roznieci nie moe; sam przez si nie zdoa zwyciy natury, pogardza sob,
wynie si do tej wysokoci, w ktrej gin wszystkie przedmioty, a sam tylko
Bg zostaje: do tak nadprzyrodzonego dziaania, szczeglnej potrzebuje aski, a
siami naturalnymi nie wydoa.
Ktby ci mg szkodzi, gdyby Boga jedynie miowa i w Nim ca
nadziej pokada? Cby mogo niepokoi i rozerwa dusz, ktra w Nim tylko
znajduje pociech i nad wszystko pragnie by z Nim zjednoczon? W porodku
odmtu wiatowego wytrwasz zebranym w sobie, mylc o Bogu, w uciszeniu
81

twego ducha. Ale t cicho jeden tylko Pan Bg zsya, On w ktrym jedno
troisto i wielo s w cigej harmonii.
Id wic za Bogiem, miuj Go, odno do Niego wszystko co tylko czynisz
i przywyknij pamita o Nim w kadej chwili i w kadym miejscu. Kiedy w
porodku ludzi, kiedy zajty czynnociami twojego powoania, kiedy w
przygodach lub w szczciu, pomnij z jakime poddaniem wznosi ducha
klczc przed otarzem w wityni, albo w zaciszu twojego mieszkania; staraj
si rwn wszdzie zachowa pobono. Oddalaj od siebie w kadej godzinie
te myli, ktre w godzinie modlitwy byyby przeciwne, bo jeeli ci namitno
w zwyczajnym opanuje czasie, bd pewien, i przyjdzie niepokoi twego
ducha, gdy si bdziesz chcia modli lub rozmyla.
Uwaaje kiedy mwi o rwnoci, i to nie ma znaczy jakoby nie
naleao robi adnej rnicy miejsc, czynw i osb: byoby to
niedorzecznoci. Chc tylko powiedzie, i w kadym miejscu, przy kadym
dziaaniu, w obcowaniu z jakkolwiek osob, masz zachowa rwn wzgldem
Boga wierno, mio i gorliwo; masz zachowa to przekonanie, i nikt i nic
nie moe ci pozbawi przytomnoci Stwrcy, byle ty sam trwa statecznie w
mioci ku Niemu. Jeeli za tylko dorywkami bdziesz odnosi do Niego twe
myli, i jeli ci potrzeba zewntrznych wpyww, by sobie Boga przypomnia,
natenczas kade spotkanie z ludmi, kada sprawa, kady wypadek, w ktrym
obrazu Boga wydatnie przed sob nie obaczysz, stanie ci now przeszkod. Ju
wtenczas nie miujesz Boga wycznie, ale obok Boga kochasz i siebie; chcc
chway Jego, szukasz te i wasnej, a wskutek tego doznajesz roztargnienia w
towarzystwie ludzi nie tylko zych lecz nawet pobonych; znajdujesz mnstwo
przedmiotw pochoci jak na publicznym rynku, tak i w wityni Paskiej, bo
ducha roztargnie w sobie nosisz, a Pan Bg nie jest jedynym celem twego
miowania, ani najwyszym twej myli przedmiotem.
Zastanw si dobrze co to znaczy, by z Bogiem w kadej okolicznoci
zczonym. Mie Boga w myli, znaczy mie ducha cigle ku Niemu
zwrconego, a adn inn niezajtego rzecz; bo jeli tylko wspomnisz o Bogu
niekiedy, wnet si z Nim rozczysz jak tylko o Nim zaniedbasz pamita.
Powiniene mie w sobie t samoistno Bosk, grujc nieskoczenie nad
wszystkimi stworzeniami i mylami; kiedy wadze rozumowe upadaj w
odrtwienie, powiniene w czstych uniesieniach wyrywa si niejako przed
oblicze Boga. Wtenczas uczuby w sobie nieprzerwany pocig, ktrego nic by
wstrzyma nie mogo; prd mioci nieprzezwyciony porywajcy ci ku
82

Stwrcy i nie ulegajcy adnym wpywom ziemskim, moc swojej wyszej

natury. Przeniknby z nadprzyrodzon bystroci, prawdziw warto zdarze
i rzeczy. Tchnienie Boga, ducha twego otoczyoby i na wskro przejo, a mga
uudze i bdnych nadziei spynaby w nico. Ta potna skonno wiodca
do Boga, daaby ci pozna we wszystkim twoj powinno ktrej by nie
pomin, chyba rozmylnie. Ale to jest niepodobna.
Jeeli tak ustalony w Bogu, to On si tobie w sposb cudowny udziela i
w kadym twoim uczynku janieje.
Ty za wszystko odnosisz do Jego chway, poznajesz wszdy Jego wit
rk, czcisz Go gboko, nieskoczenie miujesz, nieustannie masz Go przed
oczyma. Zajty najwzniolejszym przedmiotem, nie trudnisz si wicej
samochcc pochymi sprawami, a jeli ci sabo ku ktrej zniya, wnet j
rzucasz, przejty zgroz ku sobie; aujesz swej lekkoci przed Bogiem i
bierzesz mocne postanowienie unikania wszelkich prnoci. Prnociami
bowiem nazwiesz co tylko nie suy ku chwale Pana, ku zbawieniu twojej
duszy, ku dobrze czynieniu bliniemu. Trudno by si natenczas da uwodzi,
majc ustawicznie na myli Boga ukochanego nade wszystko; podobnie jak
podrny spragniony pod palcym skwarem, ma cigle na myli to zbawienne
rdo, do ktrego tskni namitnie. Albo jak dziecko, z gorcym
przywizaniem dla rodzicw, ktre w adnej chwili nie zapomina o nich, ale ma
gboko wryte w pamici ich ukochane rysy, czy to w spoczynku nocnym, czy
w codziennym zatrudnieniu. Tak te i Boga miowa nam potrzeba w kadym
miejscu, w kadej chwili. A gdy Bg znajduje si wszdy i wszystko jest w
obecnoci Jego, wic te i my we wszystkim czego chcemy, czego sobie
yczymy, co czynimy i czego si strzeemy, mamy baczy by si nic nie dziao
czego by On nie by pocztkiem i celem. Chcc mie Boga tak cile
przytomnego, nie do jest oderwa si od zewntrznych rzeczy, potrzeba nadto
utworzy wkoo siebie pustyni duchown i do tej uciekajc z pord zgieku
wieckiego, rzuca si w adoracji przed Boga ukochanego. Dlatego powiniene
mie ustawicznie Boga w sercu twoim i twoje wasne jestestwo zla z myl i
mioci Boga. T myl i t mio masz uwaa jako przymiot wasnej twojej
natury i nigdy nie przypuszcza, aeby bez tej myli i mioci mg y
istotnie. Kiedy zaczyna nauk pisania, musiae z wielk uwag naladowa
litery, ktre przed tob kreli nauczyciel: im pilniej powtarzae wiczenia, tym
bardziej przyswajae sobie te ksztaty, a na koniec pyny ci z pod pira bez
adnej z twej strony uwagi. Podobnie masz dziaa chcc zosta przejtym
mioci Boga. Z pocztku trzymaj si pewnych uczynkw zewntrznych,
83

choby z przymusem twej woli; niebawem twj umys rozjaniony pojmie ich
znaczenie: dobra twoja wola wemie w nagrod sodkie poruszenia mioci;
pokochasz te uczynki; mio Boga wskro ci przeniknie, wycznie zajmie tw
dusz i wynisszy ci ponad stref wieck, otworzy przed tob jasno, do
ktrej nie dochodz cienie ziemskich przedmiotw ani zgiek zmysowych
niepokojw.
Ale jake wielkiej czujnoci potrzeba, jak wytrwaej woli, by doj do
takiej doskonaoci! Jake pilnie trzeba uwaa na znaki woli Boej, jak j
wiernie wykonywa! Nic nie trzeba posiada zbyt troskliwie, lecz odnosi
wszystko do chway Boskiej, stronic od zatrudnie prnych i niepotrzebnych.
Na koniec po kadym bdzie trzeba natychmiast wej w siebie, wywoa
skruch, z siln wol podda si napowrt wycznemu prowadzeniu Boga.
Zapewne atwym to nie jest, ale te bez wielkiej pracy wyszej nie dostpisz
witoci. A przecie, jeli wielce miujesz, czy wielka praca moe ci by
trudn?
wici ktrych bogosawion pami przechowa nam Koci, przeszli
przez ostre prby a surowo karcili w sobie najmniejsze uchybienia. Midzy
innymi zdarzyo si jednemu gdy zasn prac okoo blinich znuony, i
przesza godzina modlitwy przepisanej, co gdy spostrzeg, tak poczu uraz do
swego ciaa, i natychmiast mozoln pielgrzymk odpokutowa mimowoln
niebaczno. Zaiste wiksza zasuga z tego czynu skruchy, anieli z akuratnoci
w naboestwie. Pilnuj si wic troskliwie w twych bdach a do wielkich
zasug znajdziesz w nich sposobno.
Duszo moja! oderwij si od rzeczy znikomych, oddaj si caa w rce
Tego, ktrego czcisz nad wiat cay i ktry ci powoa midzy miliony, by
zostaa uczestniczk chway Pana nad Panami. Co tobie po stworzeniach
znikomych? Pracuj nad zerwaniem z nimi, aby serce twoje wolne byo i czyste,
kiedy w nie wstpi raczy twj Zbawiciel, Pocieszyciel i Stwrca.

84

ROZDZIA XVII

O jednoci z Bogiem
Pilnoci i dobr wol niektre osoby takiego dostpuj panowania nad
sob, i adne zatrudnienia zewntrzne z powinnoci wypywajce, nie s dla
nich rdem roztargnienia, ani w ich sercu lub duchu szkodliwych nie
wzbudzaj wrae. Dlaczego tak? Bo ich serce i duch s tak przepenione myl
o Bogu, i adne inne wraenie wcisn si do nich nie moe. Jednake taki stan
jest dopiero stanem pocztkowym szczcia, ktrego granic nie poznamy nigdy.
Nie spuszczajc si zatem na wasne cnoty, mamy trwa w czujnoci, bymy nie
upadli na duchu, a nigdy nie ustawa w silnej dobrej woli, tym jedynym rodku
zasugiwania na ask, bez ktrej wnet runlibymy w przepa. Strzemy serc
naszych, by si nic do nich nie wkrado co by mogo przeszkodzi poczeniu
si naszemu z Bogiem. "Bogosawiony suga on, ktrego, gdy przyjdzie Pan
jego, najdzie tak czynicego" (Mt. XXIV, 46).
Mwi Aposto: "Wiemy e tym, ktrzy miuj Boga wszystko dopomaga ku
dobremu" (Rzym. VIII, 28). I w samej istocie kto miuje Boga, ten w kadej
rzeczy widzi Jego wol, w kadej uznaje mdro, dobro i potg Bosk, a
nastpnie uczuwa wzmagajc si mio, t matk witoci. Staje on si coraz
lepszym uczniem Jezusa Chrystusa, a tym samym ju w doczesnym yciu coraz
szczliwszym, bo w przygodach bdzie widzie zbyt lekk kar swojej
nieprawoci; w sprawowaniu si blinich nie bdzie szuka zgorszenia;
cierpliwo i pobaanie towarzyszy mu bd wszdy ku chwale tej witej
prawdy, ktrej si zowie zwolennikiem.
Gdyby zupena rwno ducha przewodniczya twoim uczynkom,
wwczas wszystkie byyby sprawiedliwymi; a gdyby wszystkich ludzi uczynki
byy sprawiedliwymi, Bg wszechmogcy objawiby si tak jawnie ludziom
ziemskim, jak si objawia ludziom duchowym. Bg jest przytomny duchowi
zemu, jak jest przytomnym dobremu; bo jest zachowawc wszelkiego bytu; a
cho nie poznany i zniewaany, wszelako jest bliszy kademu od wasnej
bliskoci i podstaw istnienia zupeniejsz, od wasnego przewiadczenia. Kto
wic zrzuciwszy natur nisz wynis si si mioci do najwyszej przyczyny
celu swojego jestestwa, ten trafi wnet do Boga, z ktrym si czy, z ktrym
wsplnie yje. Zetknwszy si z najwysz Istot, znajdzie w niej wszystkie
przedmioty wyniesione ponad zmysow natur, jako w sprawcy wszelkiego
85

istnienia i pocztku wszelkiego bytu. wieci mu bdzie Pan we wszech

stworzeniach tak w zych jak i w dobrych, w tych przez miosierdzie i ask, w
tamtych przez sprawiedliwo i kar. Do tej doskonaoci gdy dojdziesz, duch
twj porwany na skrzydach uniesienia, popynie ku Bogu i wobec aniow,
chwali bdzie niepojt Jego dobrotliwo wzgldem zbawionych i wit
sprawiedliwo wzgldem potpionych. Bdziesz skada w yciu ziemskim
dziki na widok ludzi sodkiego serca i uczciwych obyczajw, i na widok tych
nawet, ktrzy tobie i drugim gotuj przykroci lub zgorszenie; wierzc, i byt
przewrotnych jest potrzebny dla widokw i chway Opatrznoci.
Tym sposobem sprawiedliwy znajduje Boga w kadym czowieku,
cignie korzy z kadej rzeczy. On wszdy upatruje bytno Boga a wszdy jak
najwspanialej, to w postaci miosiernego Ojca, to straszliwego sdziego,
stosownie do uczynkw i ducha. Majc bezustannie Boga przed sw myl,
poznawszy esencj Jego niezawis od stworzenia i nieodmienn w
jakimkolwiek trybie i ksztacie jest stworzenie, pozna te spokj istotny i ycie
szczliwe.
Pragniesz by sprawiedliwym? Masz ku temu dwie tylko drogi przed
sob. Albo si podno do Boga, przez zapatrywanie si na Jego dziea, albo si
rzu w adoracji i w zupenej bezwadnoci i czekaj wpyww Jego witej aski.
Wszake w adnym razie nie moesz zosta wolnym od jakiego bd zajcia;
wic naucz si y i dziaa bez adnego w yciu i w rzeczach upodobania,
mogcego oko twej duszy od ustawicznego wpatrywania si w Boga oderwa.
Kiedy ci wypadnie koniecznie obcowa z ludmi, czuwaj nad sob usilnie a
obraz Pana Boga, niechaj bdzie tak cile z twym duchem zczony, iby adne
obce wyobraenie, adna inna posta, nie mogy si wciska do twego umysu i
do twej pamici, a wtenczas duch twj uywa bdzie istotnej wolnoci.

86

ROZDZIA XVIII

O potdze dobrej woli

Pki masz dobr wol, nie powinna ci atwo niepokoi adna smtno
duchowa, ani boja, ie si bardzo oddali od Boga. Nie pociechy ale dobra
wola daje warto twym uczynkom, a jeli j tylko istotnie posiadasz, to ju
wicej nie potrzeba. Chceszli naby pokory, mioci, lub jakiej innej cnoty,
zapragnij tylko z caej duszy a ju j posiadasz: adna moc na wiecie nie
wydrze ci tego skarbu, jak dugo twoja wola zostanie w zgodzie z wol Boga.
Zgodn znowu jest dopty, pki bdziesz mia we wszystkim chwa Bosk na
celu; bo to zjednoczenie woli ludzkiej z wol Bosk, jest najpewniejsz oznak
aski, nigdy za skutkiem natury. Tak uwicon wol c zdoa pokona? ani
mier, ani ycie, ani diabe, ani pieko. Wszake nie do powiedzie:
chciabym by takim, trzeba zapragn z ca usilnoci wadz umysowych i
koniecznie chcie. Wtenczas otrzymasz cnot, chociaby od niej by jak
najbardziej daleki, a ta cnota stanie ci si bardziej wasn, nieli przymioty,
ktre posiadasz mimowolnie.
Czyliby wobec Boga dobra wola miaa by sabsz do zrodzenia
dobrego, jak jest za wola w zrodzeniu nieprawoci? Wiemy, e rozmylna wola
zego czyni nas nieprzyjacimi Boga, chociabymy grzechu nie dokonali.
Jeli zapragn istotnie mierci nieprzyjaciela, osdzi ci Bg winnym
morderstwa: a to ci nie usprawiedliwi, e nie mg trafi w pier twego
bliniego. Nie mwie Pan: "i wszelki, ktry patrzy na niewiast, aby jej
poda, ju j zcudzooy w sercu swoim" (Mt. V, 28).
Nie powiadam, bro Boe, by dokonana zbrodnia nie bya gorsz od
pomysu, jednak samo niedokonane przyzwolenie, stanowi grzech, poniewa
grzech jest przede wszystkim uczynkiem woli. Kiedy wic tak jest siln wola
nieprawa w zgubie czowieka, dlaczegby wola dobra miaa by sabsz w jego
usprawiedliwieniu. Ju tym samym jestemy potniejsi w dobrze czynieniu,
anieli w zem, e dobr wol wspomaga aska Boga wszechmogcego, kiedy
za wola nie bierze znikd siy jeno od znikomej natury. Nie ma zatem dla woli
nic niepodobnego. Chciej tylko a nie przecignie ci nikt w uczynkach
bogobojnych. Ponis drugi trudy ogromne, wyywi tum ubogich, pracowa
wietnie dla wiary, czego tobie nie dozwoliy uczyni mniej przyjazne stosunki.
C z tego? Dosy e mia sumienn, sta wol czynienia a przy tym pragniesz
wykona wszystko byle tylko mg: sprawiedliwy Bg widzc serce twoje, tak
87

oceni ofiar twoj, jak gdyby by wszystko najzupeniej uskuteczni. Co wicej,

jeli przyczyni si w duchu gorc mioci i arliw wol do uczynkw, ktre
speni drugi z nieszczer chci, masz wiksz od niego zasug, gdy Bg
sdzi podug zamiaru i dobrej woli, nie podug wypadku. Nie miabym
wprawdzie twierdzi, i ten co z prawdziw mioci rzeczywicie dziaa, nie
ma zasugi wikszej od ciebie, co przy rwnej mioci dziaa nie mg: bo
chociaby najmocniej zapragn mczestwa dla chway Boskiej, wszelako nie
moesz stan na rwni z tym, ktry zosta umczony. A przecie wahabym si
potpi zdanie, jakoby doskonaa wola bez uczynku, wyrwnywaa doskonaej
woli uwieczonej uczynkiem; bo wiemy jak niezmiern ma zasug dobra wola
czynienia tego wszystkiego, co by tylko czyni moga. Gdy zapragniesz suy
chwale Boskiej a mio twoj i si twej woli podniesiesz do najwyszej potgi
jakiej zdoln jest dusza ludzka, wwczas dostpisz pewnie zasugi najwyszej,
jakiej dostpi mona. Miej tylko wol pen, szczer i niezachwian, a adna
chwila nie bdzie ci za krtk dla uzyskania wielkiej zasugi. Moesz zapragn
dziea, na ktre by tysice lat potrzeba, a cho wykona go nie zdoasz,
wszelako bdzie ci wola twoja policzon, jak gdyby by istotnie przez lat tyle
Bogu wiernie suy.
Doskonao woli zaley na tym, eby aden zy pocig, adna mio
wasna nie miay w niej udziau i eby nie szuka niczego prcz chway Boskiej
i spenienia Jego witych wyrokw. Dobra wola twoja bdzie tym blisz
doskonaoci im wicej mie bdziesz wytrwaoci i siy, a jeno stanie si
doskona, ju wszystkiemu wydoa w mioci w posuszestwie i w pokorze.
Nie myl wszelako by mg dostpi najwyszej witoci samym tylko
yczeniem. wito wzmaga si lub upada stosownie do mioci Boga i do
usilnoci dobrej woli. Wzdycha za witoci nie jest dostatecznym, trzeba
chcie, a jeli masz mio i wol jak mieli najwitsi ludzie, bdziesz witym
jak oni.
Ale jakime sposobem, (powiesz) naby witoci kiedy jej nie mona
poznawa ani po znakach zewntrznych, ani po uczuciu wewntrznym? A tu ci
zatrwaa wielko uczynkw niektrych osb, bo sam nie czujesz w sobie mocy
do rwnego powicenia. Uwaaj, i co innego jest essencja mioci a co innego
jej skutki. Essencja mioci wyraa si przez usilno, ta za opiera si na woli:
skd si wnosi, i ten ma najwicej mioci, kto ma najdoskonalsz wol. Ale
mio kryje si w gbi duszy, a e niepodobna jest prawie oceni j w blinich,
dlatego nie mamy sdzi lekko o drugim. Co do skutkw mioci, okazuj si
88

niekiedy w sposb nadzwyczajny, np. przez yw rado, przez gorc

pobono, przez upragnienie dobrych uczynkw; jednak te same znaki
pokazuj si w naturze, albo bywaj dzieem szatana chccego gubi czowieka
przez faszyw spokojno i przez mio wasn. Zatem nie trzeba o tych
skutkach wiele trzyma, i nie ten jest najwitszy, ktry najwiksze oznaki
witoci pokazuje. Uwaa naley pilnie, czyli uczucia te s ci zesane od Boga
i dlaczego On je nam zsya? Albowiem czstokro te uczucia nie s znakami
witoci dostpionej, lecz zachtami, ktre ci miosierdzie Boskie udziela
raczyo, by si zachowa wiernie i stara si czyni postpy w doskonaoci; w
miar jak wzniesiesz si do wyszego stopnia mioci, zachty stan si coraz
rzadszymi, bo szczero twojej woli bdzie niezawilejsz od uczucia.
Jakkolwiek zachowasz wierno przy takich uczuciach pocieszenia, rozwae
czy rdem jej jest istotnie mio? a chociaby tak nawet byo, nie moesz
jeszcze mniema, e dostpi doskonaoci. Albowiem mniej jest zbawienne
pocieszenie pochodzce z dobrego uczynku, ktry sobie sam obra i mniejsz
ma warto w sprawie twojego zbawienia anieli wypenianie twych powinnoci
duchowych i zewntrznych. Gdyby by przy modlitwie wynis si do
najwyszej jaka by moe strefy kontemplacji a woano ci do ndzarza, eby
go yk rosou posili, miaby daleko wiksz zasug w przerwaniu twojej
kontemplacji dla tak skromnego uczynku, anieli gdyby chcia zosta w
sodkim uniesieniu.
Przykazania Boskiego nigdy nie zaniedbuj pod pozorem jakiegokolwiek
bd nawet witego uczynku: raczej opu modlitw dla uczczenia Boga, kiedy
trzeba nie ulg bliniemu a przez to wypeni wol Boga wyran i
przykazanie jawnie wyrzeczone. Nie lkaj si by na tym mg straci: Bg
sowicie wynagrodzi ci za to, e dla chway Jego speni przykazanie mioci
bliniego, owszem tym sposobem posusznym bdziesz dwm przykazaniom
"nad ktre nie masz innego wikszego" (Mk XII, 31). A za ten, ktry rzecz mi
sobie "opuszcza dla imienia Boego, tyle stokro wemie i ywot wieczny
odziery" (Mt. XIX, 29). C znacz sowa, "tyle stokro wemie" jeli nie
rado opuszczenia rzeczy ulubionych dla chway Boskiej? rado pochodzc z
takiego zaprzania si samego siebie i niewymownie ywsz od wasnego
upodobania. Uwae dobrze co nastpuje. Zapragne gorco tej czuoci duszy
i owego sodkiego uniesienia, ktre zwiastuj duchowi Bosk przytomno, Bg
przecie wysucha ci nie raczy. Wtenczas jeli si zrzeczesz wasnego
pragnienia przez zjednoczenie si z wol Bosk, dostpisz istotniejszego
poczenia si z Bogiem, anieli gdyby przytomnoci Jego by wiadom. Bo
89

zrzec si siebie samego jest najwiksz pociech, najwiksz zasug, sowem,

czynem najwicej wynagradzanym.
W Bogu bdziesz mia wszystko dla ciaa twojego i dla duszy twojej.
"Szukajcie naprzd krlestwa Boego a wszystko bdzie wam przydano" (Mt.
VI, 33). Daleko jest lepiej kiedy Bg na ci dziaa, ni gdyby chcia sam
dziaa ku chwale Jego. Niewtpliwa jest zatem, i adne naboestwo nie
powinno ci przeszkadza w dzieach miosierdzia. Mwi nawet Aposto: "Ja
sam daem odrzuconym by od Chrystusa za braci moich" (Rzym. IX, 3).
Przez co rozumie utrat wszelkiej pociechy wypywajcej z poczenia z
Bogiem, nie za utrat mioci prawdziwej, bez ktrej nie byby mg ani na
chwil pozosta. Wszake szczery zwolennik Jezusa Chrystusa, nie zostanie
nigdy bez pocieszenia duchowego, ju tym samym, e z wdzicznoci
przyjmuje wszystko, co tylko Bg wzgldem niego zarzdza.
Jake wielu napotkasz przecie udzcych si myl, i jest w nich wola
dobra, a powoduj si mioci wasn i chc by te aski Bg im wywiadcza,
ktre sobie sami wymylili. Dalekimi s niestety od posiadania dobrej woli: bo
kto j ma, nie prosi o pociechy, o dobrodziejstwa ani o adne znaki aski, lecz
pragnie jedynie spenienia we wszystkim najwitszej woli. Moesz wprawdzie
prosi o szczeglne dobrodziejstwo kiedy w stanie aski, wszelako zbyt arliwe
jego yczenie ju jest niedoskonaoci. Spodobasz si najbardziej Bogu
zrzekajc si zupenie woli swojej i poddajc si nieograniczenie woli Jego.
Wtenczas doznasz spokoju prawdziwego i nieprzerwanego. Inaczej na nic nie
przydadz si twoje modlitwy, na nic nawet Boskie natchnienia pki nie
przyjdziesz do owego stanu, w ktrym zawoa Aposto: "Panie co chcesz abych
czyni" (Dz. Ap. IX, 6). Bg zaicie "wie czego potrzebujecie pierwej, nibycie
Go prosili" (Mt. VI, 8), a poddanie si pod wol Jego, jest Mu milsze od
wszystkich naboestw, ktre moesz lubowa z wasnego twojego pomysu.
Bg da przede wszystkim, aby z gbi twego serca tak si wznosi ku Niemu
modlitw: "Panie niech bdzie wola Twoja, ktr ceni nad wszystko w
wiecie".
Gdy Najwitszej Pannie zwiastowa anio Gabriel wyrok Trjcy
wszechmogcej, nie byyby sowa jego wiele skutkoway, gdyby Ona bez
grzechu poczta, nie bya oddaa swej woli w rce Boskie. Ale w chwili, gdy j
ofiarowaa z zupen rezygnacj, staa si prawdziwie matk wiekuistego Sowa,
ktre jest Bogiem: a poczwszy Tego, ktry jest Synem Boym, staa si godn
mie Go synem swoim, by istotnie i zwa si matk Jego. Czowiek te tylko
90

zaprzawszy si wasnej woli, ustrzec si moe zego i zachowa si w

sprawiedliwoci. Chciej eby nie mia woli, pragnij by nie mia yczenia. Jak
dugo tego nie uczyni, nie uczynie nic ku swojemu udoskonaleniu. Ale
skoro si odda w rce Boga i pragniesz cierpie wszystko dla Jego chway,
czy to na ciele, czy na duchu, zaczynasz wstpowa na dobr drog: stajesz si
bezpiecznym i moesz zawoa: "Pan mi rzdzi a na niczym mi schodzi nie
bdzie" (Ps. XXII, 1). Zachowasz wadz wyboru midzy czynnociami wskutek
wolnoci, a wybierzesz roztropnie wskutek aski. Poczujesz te rado wewntrz
siebie, ktrej adne czyny wasnej woli da by ci nie mogy.
Czemu tak rzadko wol swoj w zupenoci poddajecie Bogu? Nie ma
prawie nikogo, ktryby chcia obumrze sobie samemu: obieraj sobie sami ten
lub w tryb ycia, nawet naboniejsi. Nie czyni tak, kto postanowi skada wol
swoj u stp Majestatu Boskiego a tym samym kto wstpi w orszak
zwolennikw Jezusa Chrystusa. "Kady w ktrym wezwaniu jest wezwan, w tym
niechaj trwa przed Bogiem" (I Kor. VII, 20. 24), a co mu Bg zele to przyjmuje
ochotnie, sucha gosu wewntrznego i wypenia wol Bosk.
Jedno Zdrowa Maryja wyrzeczone na chwa wiekuist Boga z zupenym
wyprzeniem si wszelkiego wasnego yczenia, wicej znaczy ni odmwienie
caego Psaterza, przez wzgld na wasne upodobanie. Jak sobie samemu
obumrzesz dla poczenia si z Bogiem, dostpisz tak cisego z Nim
zjednoczenia, i adne ze ugodzi ci nie zdoa. Jakeby mogo ze do samego
Boga dochodzi? Stracisz wtenczas pojcie nawet zego; gdy z siebie go nie
wydasz, a co ci si wydarzy tego nigdy zem nie nazwiesz, przyjmujc wszystko
jako wypyw ze rda wieczystej doskonaoci. Z czeg miaby si smuci?
Otoczony zewszd Bogiem, adnemu blowi, zgorszeniu ani nieszczciu nie
ulegniesz, bo Bg ktrego miujesz, jest nietykalnym i niezmiennym, a prcz
Boga o nic nie stoisz. alu mie nie bdziesz do nikogo, bo w tych ktrzy ci
krzywd wyrzdzaj ujrzysz narzdzie woli Boskiej, dziaajcej dla dobra
twego, a nie wrogw chccych twojej zguby.
Bg nigdy nie dopuszcza cierpienia bez przyczyny, bo jest doskonaym
rozumem: a t przyczyn nie moe by zo, bo On jest dobroci nieprzebran.
Kiedy wic Opatrzno zsya na ciebie przygody, jest to niezawodnie
sprawiedliw pokut lub poytecznym napomnieniem, lub te powodem zasugi.
Cierpienie twoje jako cierpienie nie moe by Bogu przyjemne, a nawet nie
moe istnie w wietle nieograniczonej szczliwoci: cierpienie bowiem ley w
twojej naturze zepsutej a nie w dziaaniu Opatrznoci, a jak wyniesiesz si do
91

wysokoci aski i z natur rozbrat uczynisz, ju mu wicej nie ulegniesz, lecz

bdziesz podziela upodobanie z jakim Bg patrzy na spenianie woli powzitej
przed zrodzeniem wiekw. Spogldajc na wasn natur i widzc w niej rdo
niebezpieczestw dla ducha twojego, przyjmiesz z wdzicznoci wszystkie
umartwienia kruszce t nieprzyjacik i dajce ci wolno zatopienia si ca
dusz i caym sercem w najwaniejszym dziele, przez ktre masz si sta
bliszym Boga, jak wasnej natury. Bdziesz si kierowa wycznie podug woli
Jego a gromi nieustannie grzeszn natur; bdziesz miowa Boga, a siebie w
Bogu i Boga w blinich twoich.
Wwczas to przeoysz zmartwienia nad uciechy, czujc, e s
poyteczniejsze i sprawiedliwiej zasuone, a chlubi si bdziesz z cierpie dla
chway Boskiej poniesionych. Bo gdy na ci spadnie kir aoci, gdy zaciemni
si wokoo widnokrg ziemskiego ycia dlatego, e Boga czcisz wiernie, wnet
rozjani znkan dusz promie wiekuistego wiata, tobie jednemu widzialny,
uczujesz blisko Pana, owionie ci powiew szczliwoci niebieskiej, a w
podziwieniu nagrody, ktra ci czeka, zapomnisz o przygodach, ktre ci
utrapi miay. A chociaby Bg nie raczy ci udzieli tych bogich pocieszycieli
w umartwieniach, zakrywajc przez czas niejaki bogosawione swoje oblicze
przed tob, wytrwaj niezachwiany, a przyjdzie ci w kocu radosne przekonanie,
e dla chway Boga cierpisz z dobr wol. Czczenie Boga w duchu i w prawdzie
by nie moe bez wewntrznej pociechy.
Na cby si przydao wykazywa, i ta jest droga do ywota wiecznego,
gdyby smutek i utrapienie ducha, nie spaday na ludzi dobrej woli? Na cby te
utrapienia, jeli nie na to, bymy je na dobro swoje obracali? Zaprzyj si samego
siebie i uciekaj do Boga, On uwici kade twoje dziaanie; a jeli si
mimowolnie zapomnisz, jeeli ostygniesz w pobonoci, jeli zachwiejesz si
chwilowo, nie ustawaj dla tego w bogobojnych uczynkach, bo dobry Bg
widzc szczero twojego zamiaru, pobaa niedoskonaociom. Niepodobna
uchroni si od wszystkich uomnoci; przeto nie zarzucajmy dobrych wicze
dla drobnych przeszkd; nie odrzucamy pszenicy dla kkolu. Pomnijmy, e
pokusy zego ducha stan si powodami wikszej zasugi, bylemy je mnie
odpierali, bo jak mwi Aposto: "Wiemy e tym, ktrzy miuj Boga wszystko
dopomaga ku dobremu" (Rzym. VIII, 28).

92

ROZDZIA XIX

O walce z pokusami
Walka z pokusami i ze zymi skonnociami pociga zawsze za sob
korzyci dla osb cnotliwych. Cnotliwych za s dwa rodzaje: u jednych ze
skonnoci s sabe i zaledwie daj si czu, kiedy u drugich zmysy
gwatownym ulegaj napaciom i mocnym pokusom, porywczoci, pychy,
niewstrzemiliwoci w mowie, nieczystoci, akomstwa, zazdroci itp.
Wszelako wzrusze tych nie podzielaj szlachetne czci duszy, przeciwnie
yw s zgroz przejte a powziwszy stae postanowienie opierania si
grzechom, zwyciaj msk wytrwaoci napaci zego ducha i wzburzenie
niesfornej natury. Tak wic przyrodzone skonnoci niepokojc uczucia, zostaj
bez wpywu na wol.
Cnotliwi tego rodzaju, znajduj szczeglniejsz ask przed Bogiem: maj
cnot szczytn, ktr wydoskonala uparte ze zem walczenie. Mwi Pismo w.:
"Krlestwo niebieskie gwat cierpi, a gwatownicy porywaj je" (Mt. XI, 12).
Mwi te Aposto: "Moc w saboci doskonalsz si stawa" (II Kor. XII, 9), a
std uczymy si, i pokusy rodkiem s zbawienia: "bo i ktry na placu si
potyka nie bierze wieca aby si przystojnie potyka" (II Tym. II, 5).
Jeli nie by napastowan, oczywicie potyka si nie moge, a gdzie nie
byo potyczki nie ma palmy zwycistwa. Pokusy i dolegliwoci czyni z ycia
nieustann walk, w ktrej wasnymi siami podbi nieprzyjaciela nie potrafimy,
ale ta sabo powinna by wanie dla nas przyczyn radoci. Lepiej e musimy
czerpa siy w Bogu a nie w sobie, poddawa si pod kierunek Jego woli a nie
pod kierunek wasnego rozumu, odda si zupenie w rce Najwyszego, ktry
krlujc w spokojnoci wieczystej udziela te spokj tym, ktrzy cisego z Nim
dostpili zjednoczenia. Gdy wic czujc sabo nasz baczymy pilnie na kade
skinienie aski Boskiej i skarbimy j sobie ku zwalczeniu pokus: zasugujemy t
usilnoci dobrej woli na poczenie z Bogiem: a tak "gdy nie moemy tedymy

93

potni" (II Kor. XII, 10), a podbiciem pokus przyczyniajc si ku chwale

Boej, gotujemy rado witym i anioom w niebie.
Sama skonno do grzechu nie jest grzechem, bo ten dopiero skutkiem
jest przyzwolenia. Wszake s pewne pokusy, ktre jak najspieszniej naley
odpiera, na przykad obrazy sprone i lubiene, poniewa zastanowi si nad
nimi ju jest grzechem, chociaby nie byo przyzwolenia, obrazy takie zbyt
mocno cign ku zemu: trzeba je odgania jak najspieszniej; bo wszystkie inne
pokusy mona zwyciy wytrwaoci, ale pokusy cielesne tylko ucieczk.
Chociaby mg by wolnym od pokus i zych skonnoci, nie
powiniene przecie yczy sobie tego, bo gdzie nie ma niebezpieczestwa, tam
stygnie zapa i wkrada si ospao. Ze skonnoci obudzaj w duszy msko i
cnoty, podniecaj czujno i pokor; zmuszaj nas do rozmylania nad sob i
nad Boskimi przykazaniami, ucz nas ceni wano aski i miowa
Zbawiciela. Im bardziej niedoskonao nasz poznamy, tym gorliwiej pomocy
Boga baga bdziemy; tym mniej czuwa nad wol nasz. "Albowiem chcie
zawsze przy nas jest" (Rzym. VII, 18), a bez dobrej woli czowieka Bg go nie
zbawi.

ROZDZIA XX

O wdzicznoci wzgldem Boga

Zastanw si nad obrzydliwoci grzechu: nie ma na wiecie takiej
ponty, dla ktrej mgby si go dopuci; wic gdy wemiesz na uwag, i dla
zado czynienia podym zachciewaniom, nie wahae si tak czsto obraa
Majestat Boski, wwczas jake si zadziwisz, i pioruny gniewu Boego nie
uderzyy w ciebie, e ci ziemia nie pochona, e wzburzone fale oceanw nie
zatopiy caej ziemi sromot twoj skalanej. I znowu gdy si zastanowisz jak ci
miosierdzie Najwyszego wybawio od mierci duchowej, jak ci obdarzyo
ywotem aski, i z nieprzyjaciela uczynio ulubionym swoim, wwczas
94

zawoasz zdumiony: "jake mnie nie ogarny pomienie gwatownej mioci dla
Stwrcy mojego?". A c dopiero gdy zauwaysz t dobro niezrwnan, ktra
dozwala, by nawet z grzechw twoich, uroso twe zbawienie, byle mia szczer
i sta wol.
Wszake bro Boe by mia si radowa grzechami twoimi! auj za nie,
jednak bd wdziczny, i wiodc ci do pokuty, daj ci powd do wzbudzania
skruchy i pokory. Skadaj unione dziki Bogu obracajcemu na twe dobro to
wasne twoje ze. Bd wdzicznym nie tylko za odpuszczenie grzechw
dokonanych, lecz jeszcze bardziej za odwiedzenie ci od tych, ktre mg
popeni; a jeeli suszna jest dzikowa za dobrodziejstwa otrzymane, wic te
suszna dzikowa i za te, ktre by otrzyma gdyby za twoja wola nie bya
udaremnia Boskiej dobroci. Miosierdzie Boga uderzy ci najbardziej swoim
blaskiem gdy rozwaysz, wiele to aski byo potrzeba by ci od rozlicznych
upadkw ochroni: bo wicej podobno jest dobroci w tym, i ci Bg zatrzyma
nad brzegiem przepaci nieli w tym, i ci wydwign upadego, gdy woa o
lito z otchani grzechu.
Kiedy wskrzeszony wsta z mierci grzechowej, opuci nieprawoci
szlaki, i przedsiwzi suy jedynie Bogu, On Ojciec niezrwnanego
miosierdzia przyj ci na powrt do aski, z tak sam mioci jak gdyby nie
by nigdy od Niego odstpi: odpuszcza ci grzechy twoje zupenie, chociaby
liczniejsze byy ni gwiazdy na niebie a okropniejsze od najczarniejszych
zbrodni. Wszystkie puszcza w niepami, byle je odaowa dlatego, e Jego
obraziy i dlatego szczeglnie potpia, e s od Niego potpione. Jeeli skrucha
twoja pochodzi z gorcej mioci i poczon jest z gbokim alem, jeeli zaja
wszystkie wadze duszy twojej w caej ich usilnoci, natenczas zginie caa rdza
grzechu, i odzyskasz ca wietno niewinnoci pierwotnej. Chociaby nawet
skrucha twoja nie bya gbok, byle poczt z czystej mioci Boga, milsz
stanie si ofiar anieli pacze i modlitwy tumw ludzi powodowanych
troskliwoci wasnego dobra.
Nawracajcy si z t penoci dobrej woli, godzien jest, by go Bg
przypuci do najcilejszej zayoci, a adne przesze zbrodnie tak bogiemu
stosunkowi stawa na przeszkodzie nie mog. Albowiem Bg jest Bogiem
obecnym, przed ktrym nie ma przeszoci ni przyszoci; sdzi On wic
kadego takim jakim jest, nie jakim by lub jakim by moe. Mio Jego jest
tak niezmiern, i zniesie przez dugie lata szalon wzgard i zalepione obelgi,
przewidujc, i grzesznik tym arliwiej nawrci si, tym gbiej si skruszy, tym
95

namitniej zamiuje, skoro wejdzie w siebie, pozna ca sromot upynionego

ycia, ca wielko cierpliwoci, miosierdzia i aski Pana swojego, Stwrcy,
Zbawiciela i Pocieszyciela. Uznanie okropnoci grzechu obudzi zbawienne
uczucia w duszy najbardziej skalanej i wyniesie j do wielkiej witoci jak
tylko grzesznik zawoa z dobr wol: "Obraziem Ci Panie, chc powrci do
Ciebie, chc dzi, chc zaraz, racz mnie owieci, odkry ca sromot zoci
mojej, obdarzy skruch praw i wiatem potrzebnym, bym wol Twoj
najwitsz umia poznawa; zasil mnie t ask Twoj, bym umia wytrwa w
raz powzitej woli". W miar jak si grzesznik rozpatruje w okropnociach
dawnego upadku, nabiera ywszej mioci, wikszej pokory i zrzeka si chtnie
wasnej woli, ktra go w takie niebezpieczestwa i zhabienie wtrcia.
Wybawiony z przepaci, wyniesie si do niepospolitej witoci na skrzydach
mioci i pozna nawet w swoim upadku dzieo miosierdzia Boskiego! O tej
potdze mioci w grzeszniku nawrconym, mwi Ewangelia wita "e tak
bdzie rado w niebie nad jednym grzesznikiem pokut czynicym, ni nad
dziewicidziesit i dziewici sprawiedliwych, ktrzy nie potrzebuj pokuty"
(k. XV, 7).
Miae Jezus Chrystus droszych przyjaci od Apostow? a przecie
aden z nich nie zosta wolnym od grzechu i bez potrzeby pokutowania.
Widzimy czsto tak w dawnym jak w nowym zakonie, e ci stali si najlepszymi
sugami Boga, ktrzy z pocztku wielk okazywali ku Niemu nienawi, a
rzadko ci dostpili wysokiego stopnia witoci, ktrzy zrazu nie zmazali si
wielkim grzechem. Powiedziaby, i wanie wielko przewinienia uwietnia
wielko miosierdzia i rozniecia wielko miowania bdcego treci
witoci.
Za kadym przypomnieniem grzechw i nastpujcym odnowieniem aktu
gbokiej skruchy, powiniene czu w sobie tym ywsz mio, tym gortsz
pobono. Jak tylko sumienie da ci pozna grzech nowy, nawr si
natychmiast caym sercem do Boga, uderz si w piersi, auj e obrazi i uczy
silne postanowienie nie obraa na przyszo. Temu nawrceniu niech
przywieca ywa mio dla dobrotliwego Boga, wiernego przyjaciela, ktrego
wierno niezachwiana nie opuszcza nigdy rzucajcych si w Jego objcie.
Wzgarda i obrzydzenie, z ktrymi na siebie samych spogldamy, stae
postanowienie wstrzymania si na zawsze od grzechu, miosne wzniesienie do
Boga, zaufanie wzbudzone przez pami na bolesn Jego mk i na ogrom Jego
mioci, te wszystkie uczucia stanowi tre prawdziwej pokuty. Przeniknij si
96

na wskro t myl, i nie ma okrutniejszej niedoli nad obraz Boga, zapomnij o

wasnym niebezpieczestwie, by tylko o zbrodni ku wasnemu zawstydzeniu
pamita, a wnet rozponie w duszy twojej szczytna ufno, i winy twe Bg
odpuci ci raczy. Prawa skrucha, crka mioci, nie bojani, napeni tw dusz
radoci duchow i z porodka alw i cierpie uniesie j w zachwyceniu
poprzed Boga, z ktrym zjednoczona adnych pociech nie bdzie ju pragna.
Ronie pociecha a z ni wzmaga si skrucha; dusza coraz si wyej unosi,
gotowa wszystko z radoci wycierpie dla chway Boej. Taka nadprzyrodzona
skrucha pewno uzyska odpuszczenie, byle mia wiar i nadziej w miosierdziu
Boskim, ktrego najmniejsza kropelka oczyci twoj dusz bardziej, ni j mog
skala morza najczarniejszej nieprawoci.
Wiesz to wszystko, a czemu ci nie ogarna dotd mio Boska,
czemu Bg nie zajmuje myli twojej wycznie? Czemu w posiadaniu Boga
nie szukasz jedynego szczcia twojego? Wszak to ten sam Bg, ktry w
przedwiecznej przeszoci myla o tobie i ukocha ci, ktry ci uczyni panem
stworzenia, ktry ci ochroni od tysica niebezpieczestw, patrza na
grzeszcego z litociwym pobaaniem, czeka cierpliwie twego nawrcenia,
zapomnia o wszystkich obrazach na pierwsze twe westchnienie i mierci
wasn przygotowa ci odpuszczenie zupene. Posiada Boga jest to posiada
najwysze rdo spokoju i szczliwoci. Pomyl przy tym jeszcze, e Bg jest
Zbawicielem wszystkiego rodu ludzkiego a zamiujesz i uczcisz Go gorcej
nierwnie, anieli, gdyby by Zbawicielem kilku tylko wybranych, poniewa
zbawienie kadej pojedynczej duszy, zapenia radoci niewymown wszystkie
dusze bogosawione: a szczliwo witych w niebie, pomnaa si w miar
jak przybywaj nowe gosy do chrw chway wiekuistej Pana, Zbawiciela
wszechmocnego, wielkiego, dobrego Boga, ktrego nad wszelkie miowanie
miuj.

97

ROZDZIA XXI

O pobonoci osb sabszych

Osoby sabego zdrowia wpada zwyky w zniechcenie, gdy wyobraajc
sobie twarde i pene umartwienia ycie Jezusa Chrystusa i witych, nie czuj w
sobie mocy do wytrzymania, ani ochoty do prbowania cierpie podobnych;
wic zraajc si od wicze pobonych, wpadaj w odrtwienie, a niebawem w
rozpacz, mylc, i Bg opuszcza je dlatego, e nie do yj surowym trybem.
Jest w tej bojani wielka nieroztropno. Jeeli bowiem czujesz w sobie wol
dobr i szczer, bd pewien, e ci Bg nie opuci dla mniejszych twoich
niedoskonaoci, dla saboci twej natury, nie znoszcej ycia twardego, albo dla
tego, e nie umiesz jednakow zawsze gorliwoci suy Bogu i wykonywa
dziea cnotliwe. Staraj si jednak koniecznie wykorzeni z siebie waniejsze i
sromotniejsze wady twoje, a szczeglnie strze si od jakiego bd
przyzwolenia na grzech gwaccy Boskie przykazania. Wytrwaj w dobrej woli a
miej ufno w opiek bliskiego ci Boga. Jeeli nie moesz znosi ostrej pokuty,
zno co znosi moesz, bo jak mwi Aposto "cielesne wiczenie do maa jest
poyteczne: lecz pobono do wszystkiego jest poyteczna" (I Tym. IV, 8).
Jako w istocie c dziaa czowiek pobony, patrzc na wielkie i
niepospolite uczynki drugich? Ot chwali dobro Pana obdarzajcego braci
jego tak wielk ask, i si staj przykadem dla wiernych i chwa nauki
Jezusa Chrystusa; czujc si niezdolnym do postpowania po tej krzyowej
drodze, przyjmuje jako krzy t wasn niedono, pokornie uznaje, e Bg
mu rwnych ask udzieli nie raczy; bdzie powaa i miowa w blinim te
cnoty, ktrych sam nie mg dostpi. Jeeli przy tym postanowi pokutowa
surowo, byle mia si ku temu, jeeli tsknot do ycia umartwionego ma
arliw, i pragnie z caej duszy cierpie dla chway Boej, wszystko co by tylko
mg wycierpie, niewtpliwie dostpiby zasugi tak wielkiej jak gdyby si by
istotnie podda upragnionym umartwieniom.
Nie myl wic, eby ci to mogo oddali od Boga czego czyni nie
moesz: Bg ci dla saboci twej nie porzuci, a cho nie czujesz przytomnoci
Jego, wszelako masz Go bliskim twojej duszy; jest przy tobie w kadej minucie
pomimo twardoci twego serca. Mwi Pismo w. "Oto stoj u drzwi i koac:
jeliby kto usysza gos mj i otworzy mi drzwi, wnijd do niego i bd z nim
wieczerza a on ze mn" (Objaw. III, 20).

98

Po tej wieczerzy nastpi odpoczynek spracowanych; bo prawdziwie

spoczywa nikt nie moe kto nie wieczerza z Chrystusem i w czyjej duszy
Chrystus nie obra swego mieszkania. Ale Pan Bg nie zamieszka w sercu
twoim jeeli nie postanowisz Go naladowa i dostpi poczenia z Nim, przez
cierpliwo, miowanie, pokor i cnoty inne, bez ktrych najwiksze uczynki,
adnej nie mog mie wartoci.
Wszake gdy zapragniesz surowego ywota, uwae dokadnie do czego
ci Bg najbardziej powouje; bo nie wszystkich jedna droga do zbawienia
poprowadzi, nie wszyscy jednym sposobem y mog. Niechaje kaden trzyma
si bogobojnych obyczajw i naboestwa chwalebnego, do ktrych nawyk,
niechaj nic nie czyni co by im byo przeciwne, niech je oywia cnotami
wszelkiego rodzaju: albowiem zmienno w wiczeniach daje powd do
pochoci, a byle ywot twj by pobony i dobrze statkujcy, moesz w kadym
wznie si do doskonaoci. Miuj szczerze Pana Boga i nie pragnij niczego
bardziej od Niego, miej gorliwe yczenie, by drudzy miowali jednego tylko
Boga, a mie bdziesz udzia w uczynkach wszystkich braci twoich, na przykad
w surowych umartwieniach witych mw. Mio uczyni ci uczestnikiem
cnt ktre w drugich zamiowa.
Jest jedna droga, po ktrej wszyscy wierni kroczy musz wobec Boga,
jakkolwiek rne s drogi, ktrymi postpuj wobec ludzi. T drog duchow
jest mio, a kto mioci nie zna, ten wcale zblia si ku celowi ostatecznemu
nie umie.
Powie kto, e powinnimy naladowa w umartwieniach Jezusa
Chrystusa, ktry nas odkupi i tak witego ywota zostawi przykady. Jest to
prawd: "Kto Jezusowi suy, niech za Nim idzie" (Jan. XII, 26) a im cilej
bdziemy Go naladowa tym bdziemy doskonalsi. Ale nie moemy chcie
wydoa temu wszystkiemu co Jezus uczyni, na przykad nie moemy poci
przez czterdzieci dni i przez czterdzieci nocy, powinnimy zrozumie, i
naladowa Go mamy "w duchu i w prawdzie", a nie w ciele. Szukajmy zatem
w czym bymy mogli pj w Jego lady? Powiedzia On Boski nasz Mistrz:
"Przykazanie nowe daj wam, abycie si spoecznie miowali: jakom was
umiowa abycie si i wy spou miowali. Po tym poznaj wszyscy ecie
uczniami moimi jeli mio mie bdziecie jeden ku drugiemu" (Jan. XIII, 3435). Ceni te najbardziej w zwolennikach swoich stosowanie si do nauki, o
doskonaej mioci Boga i bliniego. Powiada dalej: "Biada wam i dawacie
dziesicin a opucilicie co waniejszego jest w zakonie: sd i miosierdzie i
99

wiar. To byo trzeba dziaa a owego nie opuszcza" (Mt. XXIII, 23).
Waniejszymi s wic uczynki ducha od uczynkw ciaa, chocia i
zewntrznych opuszcza nie naley o ile to jest moebne. Czterdziestodniowy
post Jezusa Chrystusa naladuj przez poskramianie wszystkich w tobie
podliwoci, a ciao umartw stosownie do siy. Czuwaj nad sob z pilnoci a
jak spostrzeesz pocig do zego, wyprzyj si samego siebie, by zwyciy
sromotne chuci i zgubne skonnoci natury.
Jednak strzemy si zostawa bez adnego umartwienia. Damy Panu
Bogu dowody mioci, gdy dla chway Jego zwyciymy si w rzeczach
niekoniecznie potrzebnych a schlebiajcych najwicej ciau naszemu, jako w
wykwintnoci jada, w mikkoci obyczajw, w wytwornoci ubiorw itp. Jeli
zaniedbamy umartwienie pobone, staniemy si wnet draliwymi i skorymi do
gniewu w rzeczach maej wagi: utracimy cierpliwo i pokor. A wszake tylko
przez zachowanie tych cnt moemy naladowa godnie Jezusa Chrystusa,
ktrego cierpliwoci, ulegoci, cichoci i pokorze nikt nigdy nie zrwna i nie
zrwna. Chwaa Jemu na wieki wiekw. Amen.

ROZDZIA XXII

O ujarzmieniu zmysw i ducha

Pragniesz li zosta w cisej przyjani z Bogiem? Pocznije od karcenia
zmysw: w niczym nie popuszczaj im wodzy, nie daj im goni za
przyjemnoci wasn w adnej okolicznoci. Wprawdzie nie ma nic zego w
uywaniu rzeczy, ktrych potrzeb lub skuteczno uznaje rozum, albo ktre
przyczyni si mog do wewntrznego spokoju, wszake nic czyni ani niczego
uywa nie mamy dla wasnej wygody i dla wasnej przyjemnoci, jeno dla
potrzeb ciaa lub dla dobra duszy. Na to wypada zwaa w kadej okolicznoci,
w jedzeniu, w piciu, w spaniu, zgoa we wszystkich chwilach ycia
powszedniego. Trzeba te ujarzmia wadze duchowe, eby si samowolnie do
100

adnej nie rzucay rzeczy, lecz by si stay powolnymi kademu wpywowi aski
i bacznymi na wol Boga.
Zaprzawszy si wasnej woli modli si bdziesz i gorliwiej i skuteczniej
ni w dawnym trybie ycia, kiedy sam wada sowami, czynami, chciami,
pojciem i wol twoj. Trwaje jak najduej w tym bogim stanie
dobrowolnego ujarzmienia; niczego nie daj, unikaj roztargnienia, oddal od
siebie myli nieuyteczne, nie wdawaj si bez potrzeby w rozmowy i obcowanie
ze wiatem. Jeli masz rozpoczyna jakie dzieo, pomyl najprzd czego Bg po
tobie wymaga, badaj Jego wzgldem ciebie widoki, patrz gdzie i jak tob kieruje
a powtarzaj cigle t modlitw bez adnej restrykcji: "Panie, Twoja wola niech
si stanie".
Usuwaj si roztropnie, bez przesady od tego wszystkiego co by ci mogo
niepokoi w zmysach lub w duchu; unikaj jak moesz najbardziej zewntrznych
stosunkw, nawet i z ludmi cnotliwymi i w sprawach chwalebnych. Uwaaj
cae to ycie jako wielki dzie witeczny powicony subie Boej i staraj si
w sobie wyniszcza wszystko co by tylko mogo promienie aski tamowa.
Jeeli powoanie twoje zmusi ci do czynw zewntrznych, nie tra w adnej
chwili pamici o Bogu, ale staraj si czyny te uskuteczni bez wewntrznego
przywizania. W kadym zajciu niechaj ci przewodniczy duch prostoty, nie za
mio wasna; ch wypenienia powinnoci i poddania si stosunkom
naturalnym, nie za upodobanie osobiste; zgadzanie si z wol Boga, nie za
uleganie woli wasnej. Jeeli si znajdziesz w monoci uskutecznienia
wielkiego i zbawiennego dziea a bdzie ci objawiono, e masz innemu zda
dokonanie tak wietnej przysugi, powiniene z ochot usucha Boskiego
wyroku. Bo wiksz ma zasug zrzeczenie si woli wasnej, ni spenienie
wielkich czynw. W takim usposobieniu, swobodniejszym bdziesz wpord
twych zatrudnie, anieli drugi odosobniajcy si a wszelako kierujcy si
wasnym wiatem.
Umartwia i ponia trzeba natur w tym wszystkim, co by tylko mogo
by dla niej rdem przyjemnoci i pociechy; bd to wraenia zmysowe, bd
rozrywki umysowe, bd nawet nauki i prace namitnie ulubione; poniewa
upodobanie w wasnej naszej osobie jest zem i pewnym rodzajem
bawochwalczego czczenia siebie samych. Powinnimy rozway: s li rzeczy
przedsibrane dobrymi lub zymi, wzgldnie do powinnoci naszych ku Bogu i
blinim, nie za czy s przyjemnymi lub nieprzyjemnymi. Dziaaj podug tego,
w prostocie i czystoci sumienia, szukajc mocy w Bogu i w witej katolickiej
101

wierze. Wymawianie aktu wiary i uywanie przenajwitszego imienia Jezusa

Chrystusa Zbawiciela naszego, wielk stanie ci si pomoc ku odegnaniu
nieprzyjaciela twej duszy.
Rozmylanie nad yciem i mk Pana naszego Jezusa Chrystusa jest nam
szczeglniej poytecznym wtenczas, kiedy nie przestajc na myli i na
rozumowym rozbiorze starasz si wzbudzi w sobie tak ywe uczucie i
wyobraenie, iby to rozmylanie spyno w essencj twej duszy. Przez to
zatapianie si w myli i w mioci Boga dostpujemy z Nim zjednoczenia a gdy
nam przyjdzie koniecznie wykona zatrudnienie zewntrzne, lub rozkaz
zwierzchnoci, tym atwiejszym bdzie posuszestwo, im nas bardziej oywia
bdzie aska, a tym wiksz zasuga, im mniej odnosi bdziemy czyny swoje
do siebie.
Aby si w nas moga rozwija cnota, trzeba wprzd doskonale obumrze
sobie, bo i owoc nie wprzd si pokazuje, a opadn kwiaty. mier za
duchowa dopty nie bdzie doskona, dopki nie przestaniemy rozbiera ask,
ktre Bg na nas zsya, tryb ktrym dziaaj i cel do ktrego prowadz.
Powinnimy zamiast tego poddawa si Panu Bogu z szczer wiar, powierza
si prowadzeniu aski z pokor, bez adnej chci przewidywania i sdzenia, a
nawet bez upodobania w tym ubstwie duchowym. Niechaj ci przywieca dobra
wola pragnca jedynie Boga i nigdy nie oddalajca si od Niego, ani w
modlitwie, ani w rozmylaniu, ani w adnym czynie pobonym, ani w adnym
zdarzeniu ycia.
Bdmy bacznymi na t skonno ukryt w gbi naszej duszy, ktra nas
cignie we wszystkim ku wasnej dogodnoci. Wszake i Zbawiciel woa:
"Ojcze mj jeli mona rzecz, niechaj odejdzie ode mnie ten kielich" (Mt. XXVI,
39), ale zaraz doda podbiwszy niejako sabo ludzkiej natury "wszake nie jako
ja chc, ale jako ty". Naladujc wic Jezusa Chrystusa zwalczmy niesfornoci,
bunty ciaa i zmysowoci, aebymy we wszystkim mogli dogodzi woli Pana,
w niczym za swojej. Nigdy zatem nie mamy ze wiadomoci szuka wasnego
upodobania, ani goni za rzeczami z chci ich posiadania.
Wszelako c si przytrafia pragncym i za Jezusem Chrystusem i
naladowa Go, bez adnego w niczym afektu? Oto s przeladowani przez
samolubw, szukajcych wasnego wywyszenia i zyskw; przez tych ktrych
rzemiosem jest udawanie witoci, ktrzy zwykli wymylne przedsibra
naboestwa. Bo ludzie prostego serca i ujarzmionej woli strzeg si takich
naboestw, ani si przywizuj do dzie odznaczajcych, ale odnoszc
102

wszystko we wszystkim do Boga, nic sobie ani swemu dziaaniu nie przypisuj,
staraj si o ducha pobonoci a przede wszystkim trwaj w ulegym i
pokornym posuszestwie Kocioowi witemu.
Gdyby ci nawet wrd zwyczajnych zewntrznych zatrudnie zsya Bg
ask pen wewntrznych pociech, uczy Mu z niej natychmiast ofiar, Jemu,
do ktrego odnosi si wszystko, a wyrzekszy si wszelkiego nawet
zastanawiania nad wywiadczonym dobrodziejstwem, dokocz rozpoczte
dzieo z unionoci, roztropnie i cicho. Mio i pokora niechaj ci gwnie
przede wszystkim zajmuj: szukaj miejsc i zatrudnie, ktre im najbardziej
sprzyjaj, a w caym twoim ukadzie niechaj si przebijaj te cnoty, ku chwale
Boga i ku zbudowaniu bliniego. Strze si by zbytecznie skwapliwym w
sdzeniu, gromieniu, nauczaniu drugich i w zatrudnianiu si rzeczami, ktrych
ci Bg nie poruczy; przeciwnie ca tw wol podaj si woli Pana naszego.
Jeeli naga zabynie ci myl, nie pograj si w tym wietle ale si raczej ciesz
z wielkoci Boga przechodzcej twoje pojcie; pamitaj i znajomo Boga,
ktr si chlubimy jest czstokro pocztkiem naszego upadku. Wanie to
przekonanie, i Boga myl obj nie zdoamy jest pocztkiem wzrastajcej
cnoty i przedwitem doskonaoci. Im wyraniej poczujemy niemoc naszego
umysu i niezmiern wielko Boga, tym gbiej zanurzymy si w pokorze, w
poznaniu naszej nikczemnoci i w jej pogardzie. Pogarda za, ktr
powemiemy dla siebie wskutek takiego zapatrywania si na wito
wszechmocn, wysz bdzie od samej pokory, bdzie czym tak rzadkim tak
niezrwnanym, i tego sowami wyrazi niepodobna.
Bo obok takiej samego siebie pogardy, Bg si przedstawia naszej myli
jako istota nieznana, niepojta; wyniesiona nieskoczenie poza sfer naszych si
duchowych: gubimy si w uczuciu wasnego nicestwa a wyrzekszy si przeto
swego bytu, zatapiamy si w Bogu i w Nim szczliwie umieramy.
Ale jak nie ma wyrazu dla tej witoci zapominajcej o sobie, by ody
jedynie w Bogu, tak niepodobna opisa bezecnoci grzechu przywizujcego
nas do siebie samych. Jest to grzech sromotniejszy od pychy, jest to ten sam
grzech, ktry strci zbuntowanych aniow z wiekuistego przybytku. Bo gorsz
i zgubniejsz jest od pychy za wola wyniesienia si ponad wielko Boga, a
czowiek atwo ni skala si moe, skoro tylko sam siebie szuka, sam siebie
nierzdnie miuje. Wystrzegajmy si wic starannie tak okropnego
niebezpieczestwa; jedynym celem naszym niechaj bdzie chwaa Boska,
jedyn ufno pokadajmy w asce Boskiej, nie miujmy nic prcz Boga,
103

bdmy peni pokory, unionoci, oczekiwania i nadziei w dobroci Boga, ktry

nie chce upadku naszego i nie zawiedzie wiary naszej.
Niekiedy duch Boy wzbudza w nas nadzwyczajne pragnienie: i z tak si
jasnoci objawia, i niewtpliwie sam Pan Bg zawita duszy naszej
pomiennym blaskiem przelotnej byskawicy. Wszake to objawienie znika tak
szybko, e ani ladu, ani pamici nie zostawia po sobie: wiemy e byo: ale co
byo, nie wiemy! Jeeli wskutek takiego widzenia nie doznamy adnej tsknoty
za Bogiem ani przemienienia si duchowego, nie dowodzi to jeszcze, e wiato
co nam zabyso, byo obudne, by moe e dla bystrej przelotnoci i
niedotykalnej treci musiao uj przed pojciem i zmysowoci nasz nie
zostawiwszy nawet wraenia. Gdy za to wiato da si uchwyci naszemu
duchowi to nie dlatego, e jest wiatoci samego Boga, ale niezawodnie
dlatego, e jest wiatoci bosk: albowiem aden duch ani dobry ani zy nie
ma mocy przenikania na wskro naszej duszy. Jeden tylko Bg Stwrca i
wszechwadny jej Pan, tak moc nad ni trzyma.
Ta niezmierna wiato olniwszy nasz niedono, pogra umys w
chwilowej ciemnoci. Wydaje nam si nag i przelotn z powodu niedonoci
ducha naszego, przed ktrym usza, zanim ochon z zadziwienia i zanim zdoa
swoje wraenie okreli. Tym sposobem Bg nam wywiadcza wielk ask
pobudzajc do najwyszej cnoty, to jest do uznania nicestwa naszego ducha, nie
umiejcego widzie nawet tego, co mu si objawia. Std zatem idzie oddanie si
pokorne w rce Stwrcy, wyprzanie si wasnej woli i odrodzenie si duszy w
Bogu.
Jeeli po dowiadczonej tak znakomitej asce napadnie ci nieczysta
pokusa (co si moe przytrafi) staraj si obrci j na dobre, a posuy do
twego wydoskonalenia silniej od najmilszych darw duchowych. Albowiem ta
pokusa, podobnie jak wszystkie prby, przygotuje ci do otrzymania owego
skarbu najwyszego i najczyciejszego, ktry im bardziej jest tajnym,
niewymownym, niepojtym, nieokrelonym, tym wysz jest prawd,
witoci, doskonaoci, zbawieniem i tym jest cilej z duchem czowieka
spojony.

104

ROZDZIA XXIII

O wycznym dla chway Boskiej dziaaniu

Suszne przyczyny mog ci zniewoli w yciu powszednim do posug
Marty i do zatrudnie zewntrznych; wejd jednak jak najprdzej w siebie i
"obierz czstk Maryi" (k. X, 42). Opieraj si roztargnieniu zmysw; odpychaj
wyobraenia schlebiajce zemu pocigowi, a nie daj si uwie zdradliwym
wykrtom natury. Lkaj si zabaw duszych i chro si w gb duszy, gdzie
zawsze znajdziesz przytomnego Boga. Oczekuj na znamiona Jego woli z
wytrwaoci, z uszanowaniem, korzc ducha twego, zatapiajc myli w Bogu.
Pilnie trzymaj na wodzy burzliw natur, bo ona rwnie jak umys tysicznych
bdzie wyszukiwa pozorw na sw korzy. Dlatego trzeba podbija umys
pod jarzmo Chrystusa, trzeba go poskromi, poddawa Bogu w prostocie, jako
ndznego nieuka, nie umiejcego nawet modlitwy Paskiej wybka, a nie
pozwala mu nigdy rozbiera, sdzi i porwnywa rne wiata, ktrymi Bg
wieci z gry duszy.
Duszo wierna! nie zatrudniaj si ciekawymi badaniami nad dziaaniem
aski w tobie, ale raczej spocznij w Bogu nie starajc si o poznanie, jakim jest
Bg. Jego miuj jedynie i prcz Niego nie miej adnych celw. Wtenczas
dopiero zabezpieczysz si od bdu. A choby nawet i omdla, wnet si
wyleczysz, byle wytrwa w czystej i skromnej intencji. Poczujesz krzye
zwtpienia, ale gdy w porodku saboci odnowisz swoje postanowienia, gdy
bezzwocznie wejdziesz w siebie, ju si z dobr nie rozminiesz drog. Zbierz
si tylko wtenczas wszystkimi siami duszy, wszystkimi wadzami umysu,
wszystkimi czuciami natury, a niewymowny postp uczynisz. A gdyby
codziennie mg sto razy odmawia ten akt pobony, uzyskaby za kad raz
wyszy stopie czystoci, aski, wiata i zasugi. Wszelako innego przy tym nie
obieraj celu, prcz chway Boej, nie dajc ani wyszego wiata ani
duchowej sodyczy.

105

Daby Bg, eby chcia witobliwie szale, eby si chcia sta

obojtnym na sarkanie ludzkiej mdroci. Wtenczas dopiero zostaby sowicie
wynagrodzonym, zwaszcza jeli masz umys przenikliwy i bystry; bo w
krtkim czasie uczuby niezmierne pocieszenia, ktrych adne sowa wyrazi
nie mog. Czuby je nierwnie ywiej od tych, ktrych pojcie jest tpsze, a dla
ktrych tym samym schwycenie prawdy jest trudniejsze.
Miej godziny dobrze rozoone na wszelkie zewntrzne zatrudnienia a
swobodniejszy czas zostanie ci do pobonych uczynkw. Wystrzegaj si
marnotrawienia chwil ycia, bo jeli wykonaniem czynnoci twego powoania
moesz si Panu Bogu podoba, to obraasz Go niezawodnie tracc na prnych
zabawach te chwile, w ktrych aski mogyby na ci spywa. A nawet gdy si
zajmujesz uczciwie czytaniem, pisaniem, lub rcznymi robotami, nie zatapiaj si
nigdy w tych rzeczach tak zupenie by straci pami o Bogu: zwracaj si
owszem czstokro choby krtkim westchnieniem do Niego.
Pamitaj te by we wszystkich okolicznociach bada swojego ducha,
jaka jest wola Boga, czego po tobie wymaga i na co pozwala; nie rozpoczynaj
adnego dziea, nie zastanowiwszy si wprzd, bdzie li to Bogu przyjemnym
lub nie; co ci si zdawa bdzie, e Bg pochwali, to wykonaj wiernie, pilnie i z
ochot. O jake cudne ycie, jake cudn wielko znajdziesz w mierci
nadzmysowej i w unionoci ducha! Pomocy szukaj w rozmylaniu nad gorzk
mk Zbawiciela: ale niech to rozmylanie bdzie gorce, pene mioci,
zanurzajce si w bolesne Jego cierpienie, nie samym za tylko zimnym
przypominaniem historii Jego mki. Jeli nie moesz sam przez si wynie si
z zimnego stanu, mdl si, by ci Bg natchn arliwoci, by ask swoj
dopomaga niemocy twego serca. Co tylko ci zele wtenczas to przyjmuj rwn
wdzicznoci, choby to byo wiato, choby te ciemnoci, powtarzajc
wytrwale te sowa: "Panie niech si stanie co tylko chcesz i jak tylko chcesz".
Kaden z nas yczy sobie powinien z caego serca by na ostatnim
miejscu wszdzie by postawiony. Jeeli ktry zostanie wyniesionym do
wysokiego dostojestwa, niechaj pragnie by z niego strconym jak najprdzej i
jak najniej. Wszake to nawet yczenie, niech ofiaruje Panu Bogu, a niech
bdzie gotw wypeni we wszystkim Jego wol, na to jedynie zwaajc w
witoci, w ponieniu, w szczciu, w niedoli, w honorach i obelgach.
Niechaje was nic nie obchodzi prcz spenienia si woli Boskiej. Jeeli
uczujecie pragnienie dobrych uczynkw, chci do pobonych aktw, do
pielgrzymek, do osobliwych umartwie itp. nie idcie nigdy za wasnym
106

upodobaniem, lecz oddajcie si cakowicie prowadzeniu Boga. Ofiarujc

intencj, a zrzekajc si woli, wiksz mie bdziecie zasug, anieli gdybycie
byli Bogu narzucili, i tak rzekn, cze ugruntowan na wasnych zamysach.
Usiujmy wszelkimi siami wyprze si samodzielnoci, przywizania do
rzeczy posiadanych, kochania przyjaci i niewiast, o ile nam wola Najwyszego
nie nakazuje tego kochania. "aden nie moe dwom panom suy. Bo albo
jednego bdzie nienawidzi a drugiego bdzie miowa: albo przy jednym sta
bdzie a drugim wzgardzi. Nie moecie Bogu suy i Mammonie" (Mt. VI, 24).
Musicie wic wybiera midzy Bogiem a natur: czczc Boga ujarzmi natur,
albo hodujc naturze, wyprze si Boga. Od czego niech nas Jezus Chrystus
uchowa.
Wy sami wolelibycie niezawodnie by posdzonymi w oczach wiata o
najczarniejsze zbrodnie, jak by winnymi najmniejszego grzechu przed Bogiem.
Dlatego nie powinno was bole ponienie zewntrzne, bylecie w gbi serc
widzieli niezachmurzone oblicze Boga. Ale gdy wiat uczyni tak trudnym
skromno w yciu zewntrznym, starajcie si okaza przynajmniej jak mao
cenicie ten blask i ten zbytek, ktrego si ustrzec nie moecie. Ulegajcie z
cichoci kademu nad kim was Bg nie postawi zwierzchnikami; nie garnc
si do rozkazywania, ani do napominania, ani do sdzenia, tam gdziecie nie
powoani. Nie potpiajcie wad w drugich, nie wiedzc czycie od nich nie gorsi,
bo jeeli sdzicie bliniego po jednym uczynku, Bg osdzi was podug woli,
ktra stokro moe podliwsza. A za co macie w sobie dobrego, to
przypisujcie Bogu samemu i skadajcie Mu pokorne dzikczynienia.
yjc w zgodzie z wszystkimi, odpuszczajcie urazy jako chcecie by wam
Bg odpuci. Jak tylko mona, oddalajcie od siebie zewntrzne wpywy
przeszkadzajce wam w rozmylaniu, nie wdawajcie si do spraw, ktre do was
nie nale, nie dzielcie serc waszych midzy Bogiem a wiatem. W rzeczach
wiary, unikajcie ciekawoci, bycie nie popadli w bdy: ale trwajcie w
prostocie i ulegoci. Co tylko przykrego doznawa, i smutnego widzie
bdziecie, to wszystko Bg dopuci, a wam znosi przystoi bez szemrania dla
mioci i dla chway Boga. Nie brocie si z natarczywoci, gdy was bd
napastowa, ale z umiarkowaniem i w duchu cichoci; nie bdzie wam trudno
znosi spokojnie pokrzywdzenia, jeeli si tylko zrzeczecie doskonale mioci
wasnej.

107

ROZDZIA XXIV

O zamiowaniu w rzeczach duchowych

"Znam czowieka w Chrystusie" (II Kor. XII, 2), mwi Aposto: Nie
kaden rozumie te sowa jak naley. Jeli chcemy by w Chrystusie, potrzeba
nam opuci wszystko, co nie ma jednej z Nim woli, potrzeba mie skierowane
myli ku Niemu, a ku Niemu wycznie. Midzy duchami bogosawionych w
Niebie, panuje tak cisa jedno, i kadego pojedynczo, tak raduje
uszczliwienie wszystkich innych, jak go raduje uszczliwienie wasne, a wola
za wszystkich tak jest zupenie zgodn z wol Bosk, i ten co najniszy
szczebel szczliwoci wiekuistej otrzyma, nie wzdycha wcale do najwyszego.
Byoby wic do yczenia, aeby wola nasza bya podobnie zgodn z wol Boga,
ibymy miowali wszystkich ludzi zarwno. "Albowiem nie masz rnoci yda
i Greczyna; bo tene Pan wszystkich, bogaty na wszystkich, ktrzy Go wyznaj"
(Rzym. X, 12). w. Pawe, w wybraniec aski, gdyby y midzy nami, uczuby
moe wiksz skonno i poufao do jednej osoby, anieli do drugiej, ale
opieraby zawsze to uczucie na mioci Jezusa Chrystusa; miaby si ku osobom
o tyle o ile one miayby si ku Bogu, miowaby je dlatego, iby je pragn
nawrci do Boga. Podobnie i my nie powinnimy mie si ku niczemu, co by
nie byo zgodne z wol Boga; nie pragnc nawet wasnego zbawienia jak tylko
dla chway Jezusa Chrystusa. Nie moemy "chcie bymy siedzieli po prawicy
lub po lewicy Boga w krlestwie wiekuistym" (Mt. XX, 21), ale podda si
mamy wyrokowi Jego z rezygnacj sodsz dla nas samych od wszelkiej innej
sodyczy.
Do takiego usposobienia dojdziesz podobno najprociej, yjc w cigym
przytumianiu zmysowoci; zamykajc si przed wiatem, stronic od rzeczy
cielesnych, wyganiajc z umysu wszystkie niepokoje i troski doczesne. Kochaj
si w rozprawach o prawdzie Boskiej, wyno myli ku niebu, ktrego masz
dostpi kiedy, nasy tw wyobrani przedmiotami duchowymi, oczy dusz

108

od ziemskiego zakau, aeby godn bya w wietnoci swojej odbi promienie

Boskiego oblicza.
Ciao wprawdzie nie bdzie wyswobodzone i zosta musi wpord
zgieku zmysowego, jednak przez usilne i arliwe modlitwy, duch moe
otrzyma udzia szczcia z bogosawionymi i brzydzc si ziemskimi
prnociami moe si wynie do zamiowania prawdziwych dostatkw,
ktrych rdem jest Niebo.
Tego poj nie zdoa, kto nie kosztowa rozkoszy duchowych i nie poczu
woni duchowej, ktra po nich zostaje. Czytamy te w w. Augustynie co Pan
rzek do niego: "Czowiecze, jeli mnie pragniesz otrzyma, wyrzeknij si
samego siebie dla chway mojej, wtenczas otworz ci moje ramiona, zcz si z
tob i wystpujc niejako z samego siebie oddam si tobie w istocie".
Pytano si niewiasty witobliwej,
doskonaoci. Odpowiedziaa:

jak

drog

postpowaa

"Jak tylko spostrzegam w sobie upodobanie do rzeczy jakiej, opuciam

j natychmiast. Nie broniam si nigdy przeciw oszczerstwu ufajc w tryumf
ostateczny prawdy. Kochaam si w ubstwie, a odrzucaam pociechy znikomych
stworze. Nie przyjmowaam adnych honorw a z uciech poddawaam si
ponieniom. Jakiekolwiek spaday na mnie przygody, pragnam zawsze, eby
si stay dolegliwszymi; a e mnie Bg nie wysucha, przypisuj to nikczemnoci
mojej, nie zasugujcej na cikie dowiadczenie i na pomoc wielkiej aski. Jeli
Bg zesa mi wiato duchow i poznanie jakiej witej prawdy, nie
zastanawiaam si nad nimi z wasnym upodobaniem. Nie spuszczaam si na
aden dar aski, ale tylko jedynie na Tego, ktry ask zarzdza. Zwracaam si
ustawicznie i z gorc mioci ku najwyszemu i nieskoczonemu szczciu, to
jest ku Bogu. Jeeli widziaam braci moich grzeszcych albo skonnych do
grzechu, a tym samym zataczajcych si ku przepaci wieczystego zatracenia,
napominaam ich nie dla wywyszenia siebie, lecz dla czystej mioci Boga i
blinich. Unikaam przywizania do stworze znikomych a nawet zajcia si
nimi. Staraam si wprawia w cnoty wewntrzne i zewntrzne. Usiowaam
podnosi myli moje do istot niebieskich, by anioowie i wici zostawali
przytomnymi duszy i abym obcowaa z nimi jak z duchow rodzin".
Tak witobliwa niewiasta odpowiedziaa szanownemu kapanowi, a gdy
on Panu Bogu odda pochway, zapytaa go z pokorn prostot, jakim trybem
y jej przynaleao? Odpowiedzia jej: Zaprzesta ostrych umartwie
109

cielesnych, aeby moga swobodniej rozwija ycie duchowe. Ale na to

odrzeka bogobojna: Pozwl mi trwa w ujarzmieniu mojego ciaa; bo
sprawiedliw jest rzecz, bym a do mierci poddawaa si ubstwu, ndzy,
godowi, spragnieniu, zimnu, wszelkim cierpieniom, ponieniu i krzywdom,
idc za Jezusem Chrystusem, ktry przez cay cig ziemskiego ywota jednej
chwili sodkiej nie dozna.

ROZDZIA XXV

O poczeniu ducha z Bogiem

Najpewniejszym rodkiem otrzymania skarbw duchowych, jest
odosobnienie, rozmylanie nieprzerwane i ciche, nad swoimi uomnociami;
zagbianie si z gbok adoracj w ranach Jezusa Chrystusa, pilne
wykonywanie cnotliwych uczynkw i znoszenie przygd lub powodze z
jednak zawsze spokojnoci. Wszystko uwaaj nawczas jako dary Boga,
ktrych twoja sabo nie umie oceni zarwno, ale za ktre twa wiara kae ci
skada jednakowe dziki a dobra wola kae je skada nieustannie.
rdem za wszystkiego zego jest prne zajcie zmysw rzeczami
zewntrznymi, niepotrzebne i czcze mowy, tudzie zwizki i zayoci z ludmi
do niczego nie prowadzce. A zatem zbrj si w niech i wzgard dla pochych
zachciewa i dla rozkoszy wieckich, ktre ci oddalaj od Boga; skupiaj si w
sobie jak najpilniej o ile niedono natury ku temu jest zdolna; zanurzaj si w
pokorze i rezygnacji, odwracaj oczy ciaa od przedmiotw widomych a nie miej
przed oczyma duszy nic takiego, co by mogo zakci jej pokj i niewinno.
Niechaj adne obrazy i widziada znikomych stworze nie odrywaj ducha
twego od kontemplacji prawdy wiecznej; niechaj woli twej nie opanowuj adne
troski, rozkosze, niepokoje i dania, odnoszce si do ziemskich dobytkw.
Utrzymuj skierowanego ducha i skierowan wol ku niebu, gorliwymi modami,
ponc tsknot, w umysowym uniesieniu. Przyuczaj twe serce do wiernego i
110

miosnego przywizania dla Boga. Posiadaj bogactwa wewntrzne i wiatowe

bez adnego w nich upodobania, w szczerym ubstwie ducha. Niechaj w
umyle, w sercu, w pamici, w caym twoim jestestwie przodkuje wszystkiemu
istota przedwieczna, dobro najwysze, cel twj ostateczny. Wtenczas dusza
twoja wezbrana ca sw wadz zatopi si w Bogu a pogrona w odrtwieniu
penym sodyczy i w najswobodniejszym spokoju, sucha bdzie Jego gosu.
Skoro ci powoa do doskonaego stopnia duchowoci, porzu zaraz
kontemplacj i wiczenia wasnego wyboru, by nurtowa w morzu zachwycenia
i nieskoczonej adoracji. Roztoczy si okoo twej duszy wity cie i milczenie
pene znaczenia, rozwinie si przed ni jasny obraz nicestwa wszystkich
stworze, zabynie jej wiato nadzwyczajna, wiato, ktra idzie od Boga,
wiato, ktra jest Bogiem.
Wszystkie wiczenia, kontemplacje, rozmylania, modlitwy, posty,
czuwania, maj dy ku poczeniu miosnemu, o ktrym mwiono: ale trzeba
ich uywa z ostronoci i umiarkowaniem i w tym tylko jedynie celu. Dlatego
wierni tak rzadko dostpuj jednoci w Bogu, i nie maj wytrwaoci, i nie
staraj si przy wykonaniu wicze wyniszcza w sobie podliwoci i przywar,
a nie nabywaj czystoci serca i nie unikaj roztargnienia przy tsknocie do
Boga. Wszelako adne stworzenie nie mogoby na tej ziemi trwa nieprzerwanie
w kontemplacyjnym wiczeniu a powysze wskazwki podaem tylko jako
przedmioty rozmylania nie za jako obraz stosunkw, ktre by z atwoci
utwierdzi si day.
Kiedy si uczujesz porwanym do poczenia si z Bogiem, bd
wdziczny i raduj si; kiedy za spostrzeesz upadek ducha, ubolewaj, auj, i
zstpuj w siebie gboko. Moe ci to bdzie trudnym z pocztku, ale si nie
odstrczaj; bo to czego zrazu bez mozou uczyni nie moge, nieraz wskutek
wytrwaoci stao ci si atwym a nawet przez przyzwyczajenie miym. Wyobra
sobie: e widzisz si przed obliczem Najwyszego, ktry jest istotnie w kadym
miejscu przytomny, i e syszysz wity gos Jego przemawiajcy do ciebie:
"Synu mj, chc by wszed w siebie samego, by si oderwa od rzeczy
znikomych, by y w czystoci serca a odwrci umys twj od stara ziemskich.
Chc by ani wol ani mioci nie mia si ku przedmiotom widocznym".
Usuchaj tego gosu zbawienia z mocnym postanowieniem, a dusza twoja
ogarnita mioci, niechaj zapragnie skupionymi wadzami wznie si do
Boga i dostpi z Nim jednoci.

111

W tym zaley caa wito prowadzca acno do najwyszego kresu

doskonaoci. Jake mao osb kwapi si do niej? gdy przeciwnie tumy ludzi
mozol si pracami zupenie bezskutecznymi, trac dzie po dniu nie
uczyniwszy adnego postpu duchowego, zaniedbuj swej wiekuistej
przyszoci i w takim pogreni s zalepieniu, i nawet napominajcych nie
mog zrozumie. Tak wic niepami o Bogu pociga za sob gupot i dumn
gupot! Nie bdmy podobnymi do tych nieszczliwych braci naszych,
pracujmy nad wyswobodzeniem dusz spod panowania grzechu a w tym celu
uciekajmy si do Boga i w Jego objciach zostamy. Tam si skoczy nasza
walka ze wiatem, bo wiat nic wsplnego mie nie moe z Bogiem, a nas to
wanie oddziela od Boga, co mamy ze wiata, to jest ze skonnoci,
podliwoci i wasna wola. Nie mogc tych przywar zwycia bez pomocy
aski wyznawajmy przed Panem najpokorniej uomnoci nasze, sabo i
nikczemno; ofiarujmy uczynki nasze nie przypisujc sobie adnej dobroci, bo
im to czyni bdziesz szczerzej i bardziej mionie tym bardziej uwicisz siebie
i ycie twoje.
Zaprzestacie na koniec Chrzecijanie, szuka szczcia waszego w
znikomych stworzeniach, z ktrymi dusza niemiertelna zespoli si adn
miar nie moe; bdcie raczej poczeni z niemierteln wielkoci
dobrotliwego Boga. Pogardzajc wszystkim, pokadajcie wszystkie nadzieje
wasze w Panu i nie miejcie innego yczenia krom istotowego, i tak rzek
poczenia z esencj bstwa. Ofiarujmy si wic Bogu, a razem z sob
ofiarujmy wszystkie stworzenia i przywizania jakie tylko dla nich czujemy.
Powicajc ku chwale Jego, oddajc pod wit Jego wol co tylko powici i
odda moemy, postpimy bardziej w doskonaoci jednogodzinnym aktem
rezygnacji duchowej, anieli bymy mogli postpi dugoletnimi pokutami, z
wasnej woli pocztymi.

112

ROZDZIA XXVI

Zebranie nauki duchowej

Zatrzymajmy si w wykadzie i zbierzmy w krtkoci tre powyszych
nauk duchowych.
Mwiem najprzd o czowieku, pragncym dostpi wysokiego stopnia
witoci, o akncym cilejszego z Bogiem zwizku mioci, o majcym
szczer wol penienia dwojga najwikszych przykaza, miowania Boga ze
wszystkiego serca swojego, a miowania bliniego jako samego siebie.
Okazaem, i potrzeba wtenczas umierzy w sercu swoim wszelkie wzruszenia
pocztek biorce od przywizania dla stworze i nie odnoszce si do Boga.
Potrzeba wytpi to wszystko co naturze schlebia, co ma pociech natury za cel
wyczny; to wszystko w czym natura wyszuka moe samochwalcz rozkosz,
niepomn na Boga i stawajc w rzdzie rzeczy koniecznych; potrzeba na
koniec unika co tylko moe w nas podnosi zmysowo. Pod tym wzgldem
wytknem z nagan wszystkie czyny, ktrym przewodniczy samo zamiowanie
w przyjemnociach, nie za potrzeba sprawiedliwie ugruntowana.
W drugim miejscu mwiem o czowieku pragncym pozna najwysz
prawd w yciu doczesnym i w yciu wiekuistym. Mwiem, i taki zrzec si
powinien umysowych nawet pociech, ktre by go mogy zbytecznie zajmowa.
Bo czstokro czowiek zaprza si w yciu zewntrznym a pokocha si w
umysowym: wemie za cel gwny wyksztacenie i wietno dowcipu, w nim
szuka bdzie jedynego szczcia, ubstwiajc tym samym natur tylko pod
innym ksztatem. A wtenczas ju prawdziwemu wiatu dusza si jego zamyka.
Oczekuje on pociechy z wasnych dzie a w Bogu nie widzi najwyszego
przedmiotu i celu ostatecznego, z ktrym powinien pragn poczenia sercem
szczerym, prostym i niepodzielnym.
To umysowe umartwienie jest niezaprzeczenie trudniejszym daleko od
umartwienia zmysw. Albowiem uczynki cielesnego umartwienia, jak dugie
modlitwy, klczenie, posty itp. podchlebiaj umysowi, dlaczego? Bo s
dziaaniami natury: bo natura znajduje pociech w zarzdzeniu sob i niekiedy o
swoich przyjemnociach przy pokucie nawet umie pamita.
Ale umartwienie umysowe wymaga zupenego zrzeczenia si wszystkich
przyjemnoci i doskonaego zaniechania wasnej woli; potrzeba przy dobrych
uczynkach odpycha myli, czucia, wraenia osadzajce zwykle dobrze113

czynienie, aeby tak przez wasne zadowolenie, cze Bogu naleca ukrcon
nie bya.
To dopiero jest umartwieniem i zaprzaniem si samego siebie, to dopiero
jest mier wskutek ktrej czowiek niczego, nawet siebie samego na ziemi nie
szuka, lecz ma jedynie Boga w myli a w jednym Bogu nadziej spoczynku.
Jake on stawa wobec Pana? Jak nicestwo obdarzone wol na to, by t wol
zda na Boga. Tumi w sobie upodobanie ducha jak przytumi wszelk natur,
eby dziaaniu woli Boskiej nic nie stawao na przeszkodzie. Nie tracc
osobowego bytu, ale niejako pochonity w Oceanie bstwa, przestaje chcie,
przestaje dziaa, rozumie, istnie w odrbnym jestestwie. W poczeniu z
wieczn istot Boga, nie moe ani chcie, ani dziaa, ani rozumie, ani da
doczenie. Uwaaem nastpnie czowieka, ktry obumarszy zewntrznym i
wewntrznym wpywom, wynis si do najszczytniejszej doskonaoci. Temu
otwartym jest przystp do najwyszego, nieskaonego dobra, ktrym jest Bg,
nieograniczenie dobry i nieskoczenie potny. Zjednoczenie czowieka z
Bogiem staje si istotowym, cakowitym, nierozcznym i doskonaym.
Albowiem duch wskutek mioci oddzieli si nie pragnie, a Bg wskutek
dobroci oddali si nie chce. W takim stanie udziela si Bg czowiekowi
esencjonalnie, a nie w rozmylaniach lub pod postaciami: udziela si mwi, w
sposb przechodzcy wszelkie pojcie, wszelkie zachwycenie, wszelkie jakie
tylko by moe objawienie. Roztacza si wkoo czowieka obok bogi, a Bg
wieci nad nim istot sw, On wito niepojta, ktrego imienia jzyk nie
wymwi, myl nie pojmie; On istota w sobie istotowa i wysza nad najwysz
cze; ktry adnego nie ma imienia, bo stworzenie zwa Go moe tylko ze
wzgldu na siebie. Zowie Go te Stwrc, Panem, Zbawicielem, zowie
miosiernym, wszechmogcym, albo zwie Go Bogiem, tym sowem bez
waciwego znaczenia, by nacechowa sw nieudolno a Jego wyszo nad
wiatem rozumowania. Pismo starego zakonu oznacza to imi wite czterema
wspgoskami, ktrych jzyk wymawia nie moe, wyraajc tym samym jako
aden gos nie jest Go zdolnym wybrzmie, i e tylko duch godzien spamita
imi Najwyszego wpord ludzi.
Kto Boga pozna w ten sposb, ten Go pozna w duchu i w prawdzie, ale
to poznanie jest chwilowe i uchwyci si nie da adnym wyobraeniem i
adnym sowem. Doskonay czowiek moe powtrzy to zetknicie si z
Bogiem esencjonalne tysic razy przez kady dzie swego ywota, a przez
kady zczy si z Najwysz Istot i otrzyma bezwzgldn szczliwo.
wici, obumarszy sprawom doczesnym nie wystpuj ju nigdy dobrowolnie z
114

tej drogi: a gdy sabo ludzka i bieg czasu przerway tok przechodzcego i
odradzajcego si zachwycenia, wracaj jak najpilniej do niego, przykadajc si
skupion potg duszy do "prostowania drogi Paskiej", iby dokona Ojciec
przedwieczny dziea swojego, to jest zradza w ich duszy Sowo, ktre "na
pocztku byo i byo w Bogu".
Tak szczytnego stanu moesz dostpi: ale na to potrzeba by si podda
zupenie i bezustannie woli Boskiej, z gbok pokor, z ponieniem siebie
samego, zaznaniem wasnego nicestwa i poznaniem swego poczcia. To za ma
rdo w Bogu, w ktrego woli ju bye przed stworzeniem czasu. Pomnc na
to, zapominaj zupenie o swojej osobistoci i o stworzeniu o ile to nie stosuje si
do Boga; a niech idea Najwyszego, ogarnie w takiej zupenoci twe myli, eby
wszelki obcy przedmiot, wszelkie odrbne wyobraenie, wszelkie inne czucie,
czy to pociechy, czy zmartwienia, wszelka wiedza nie cigajca si do Boga,
sowem, aeby wszystko bd w naturze, bd w duchu, co by jeno do Boga nie
wracao, aby to wszystko przestao mie znaczenie, a celem cakowitych wadz
twoich, aby by tylko sam Bg we wszystkim, ze wszystkim i wszdzie. Gdyby
mg zosta takim, naleaby do najdroszych ulubiecw Pana naszego,
wzbogaciby skarb Kocioa witego, sowiciej przez jedn godzin od wielu
innych, ktrzy mu powicaj cae swe ycie. Jedno takie zebranie si w sobie i
rozesanie si przed Bogiem, wicej ma wartoci od tysicznych uczynkw,
ktrych by nie oywia duch istotnej mioci.
W tym znajduje si tre caej mojej ksiki. Dla wybitnego treci tej
wyobraenia opowiem jeszcze widzenie, ktre mia m wielce doskonay.
Widzia oto dwie niewiasty rzadkiej doskonaoci. Obie zatopione byy w
kontemplacji oblicza Boskiego. Ale pooenia ich byy rne. Pierwsza wzniosa
si do takiej wysokoci, i pozna jej prawie nie byo mona. Podobn bya do
promienia wystrzelonego z dalekiej pochodni. A za druga staa na miejscu
niszym nierwnie. On patrza na to widzenie z uniesieniem, bo oczy jak
pierwszej tak drugiej byy mionie ku Bogu wzniesione. Wtem owieci go Bg
wiatoci a on pozna, i ta ktra wyniosa si do takiej wysokoci, mimo tego,
i tak wielk bya osigna doskonao, nie przypisywaa sobie adnego
jakiego bd daru Boskiego: ale wszystkie odnosia ku czci Jego, skoro je tylko
otrzymaa. Doznawaa pociesze a nie radowaa si z nich, doznawaa
dolegliwoci a nie smucia si z nich, otrzymywaa wielkie aski a nie ufaa w
nie; odstpoway od niej duchowe posiki a nie tracia nadziei, ktr w jednym
tylko Bogu pokadaa, zachowujc si biernie z zupen rezygnacj ducha i woli.
115

Tak wic oswobodzon od wszystkiego co nie byo Boskim, nic nie mogo
cign ku ziemi i moga bezpiecznie da si unosi prdowi mioci,
wychodzcemu z esencji Boga i do esencji Boga wracajcemu.
Drug za przytrzymywao do ziemi upodobanie, ktre sobie wyszukiwaa
w darach Boskich, uwaajc te dary jako rdo szczliwoci i cel yczenia.
Przeto nie umiaa wynie si do waciwego rda i nie moga dostpi
ostatecznego celu.
Zawoa Prorok: "Zoniki miaem w nienawici: i rozmiowaem si
zakonu Twego. Pomocnik i obroca mj jeste Ty: a jam bardzo nadziej mia w
sowie Twoim" (Ps. CXVIII, 113. 114). Bo Ty, wity Zbawicielu mj jest
mioci nieograniczon, niewymown, wiekuist, i przycigasz przypywem i
odpywem aski do Twojej Ojcowskiej dobroci, dusze nasze z rk Twoich
wychodzce, kiedy si oddaj w ubstwie duchowym, uwieczonym
cierpliwoci, rezygnacj, pokor i posuszestwem. Amen.

ROZDZIA XXVII

O porzdku ycia duchowego

Trzy rzeczy usprawiedliwiaj czowieka. Pierwsz jest sumienie czyste i
wolne od zgryzot grzechu miertelnego. "Niechaje dowiadczy samego siebie
czowiek." (I Kor. XI, 28), niech uczyni cisy rachunek sumienia, eby si
oczyci ze zoci swoich wedle nauki Kocioa.
Drug rzecz jest ulego zupena przykazaniu Boga, przykazaniu
Kocioa i zdaniu prawego rozsdku. Tym trzem przewodnikom, naley by
posusznym ochoczo, bo pierwsze ustanowia mdro Ojca, drugie mio
Syna, trzeciemu przewodniczy wiato Ducha witego. Tym sposobem y
bdziesz bez obrazy i niepokoju, i wyrzutw wewntrznych nie bdziesz
doznawa.
116

Trzeci rzecz kademu koniecznie potrzebn, jest baczenie w kadej

okolicznoci na chwa Bosk jako na cel ostateczny, a jeli ci zgiek spraw nie
dozwoli mie cigle na oku ten cel najpierwszy ze wszystkich, powiniene
przynajmniej zachowa intencj penienia zawsze najwyszej Jego woli.
Te trzy przymioty cechuj czowieka dobrego. Komu by na jednym nie
dostawao, ju ten nie jest dobrym, niechaj sobie nie pochlebia posiadaniem
aski Jezusa Chrystusa. A za przeciwnie ten, ktry wpord najgorszego ycia
postanowi sprawowa si podug tych zasad, w teje samej chwili staje si
dobrym i moe otrzyma ask a nawet poczenie z Bogiem. Wszelako jeli
zechce zosta czowiekiem duchowym, musi postara si o dalsze trzy cnoty:
Najpierw, musi mie serce czyste, od spraw i rzeczy ziemskich oderwane.
Po wtre, musi posiada wewntrzn wolno duchow.
Po trzecie, czu w sobie zjednoczenie z Bogiem.
Jeli chcesz zapewni si, czyli te przymioty posiadasz, rozpoznaj siebie
samego, czyli nie czujesz przywizania do adnej z rzeczy bdcych w twoim
posiadaniu, czyli nie kochasz adnej osoby kochaniem niesfornym lub czy
takiego kochania dobrowolnym celem nie jeste? bo wszelkie zayoci,
obcowania i mioci, nie odnoszce si do chway Boej, psuj i zanieczyszczaj
dusz dlatego, e z ciaa pochodz nie z Boga. Powiniene wic zrzec si
chciwoci zmysowych, przywiza si do Boga wzami mioci witej i
czy si z Nim w zupenoci. Tym sposobem zetrzesz z twojego serca obrazy
faszywych widziade, zmaesz plamy z grzechw pozostae i przygasisz
pomienie nierzdnego w stworzeniach zamiowania. Pokazanie si Boga w
twym sercu, zniweczy wszystkie widma, poniewa Bg jest prawd nie
cierpic ksztatw, okrelenia i obrazw. Bg jest duchem, ktrego wyobrazi
nie mona, ktrego pod adnymi rysami niepodobna przedstawi, gdy jest
wyszym nad wszelkie wyobraenie. Wprawdzie wolno ci jest dla podniesienia
pobonoci twojej kreli sobie w pojciu postacie wite i budujce, na
przykad przy rozmylaniu o mce Paskiej, a nawet bez tyche trudno by ci
byo naleycie wzbudzi gorliwo i skruch, wszelako gdy zapragniesz
zjednoczenia z Bogiem, nie masz si zapatrywa jeno na czysto oderwan i
bezwzgldn, ktr jest sam Bg. To jest pierwszy punkt i pierwszy fundament
duchowego ycia.
Drugim jest jak powiedziano, wolno wewntrzna zaleca na
odrzuceniu wszystkich myli wieckich o stworzeniu, a wyniesieniu si do
117

Boga, szybko, swobodnie, bez alu i bez pomocy wyobrani. W tym duchu
masz chwali, czci, modli si, miowa z radoci i w asce, zajmujc si
chciwie wszystkimi uczynkami duchowymi. To usposobienie przyprowadzi ci
do przymiotu trzeciego, ktrego treci jest poczenie ducha twego z Bogiem.
Zbliajc si do Boga uniesieniami wewntrznymi wolnymi od wieckich
wpyww a majcymi Boga za cel jedyny, poczujesz wkrtce skutki aski i
poczenia si ducha twojego z Bogiem. To poczenie pobudzi mocniej
miociwe pragnienie, rozarzy gorliwo, spotguje wadze miowania i
dziaania a duch twj dziaajc, poczy si jeszcze cilej z Bogiem. Odwie
si i wydoskonal potga ducha, dziaanie ducha, zjednoczenie z Bogiem i
postp w mioci. W tym to waciwie bezustannym odnawianiu stosunkw
jednoci i dziaania, ley ycie duchowe.
Widzielicie przeto drog ulepszenia si przez cnoty moralne: widzielicie
jakim sposobem czowiek moe uwici si moc dobrej intencji, cnotami
waciwymi duszy i zjednoczeniem si z Bogiem. Cnotami moralnymi zowiemy
pokor, czysto, cierpliwo, rezygnacj i inne, ktre gdy posiadasz moesz
mie przy asce Boej nadziej ycia duchowego.
Cnoty teologiczne, wiara, nadzieja i mio, potrzebnymi s do
wydoskonalenia ycia duchowego. Bardzo uytecznym jest te umie trzyma
na wodzy swj jzyk, o czym staroytny mdrzec powiedzia: "aowaem
bardzo czsto em mwi, nie aowaem nigdy em milcza". Mwi w. Jakub
"Jzyka aden z ludzi nie moe ukrci; ze, niespokojne pene jadu
miertelnego. Przeze bogosawimy Boga i Ojca: i przeze przeklinamy ludzi,
ktrzy na podobiestwo Boe sprawieni s. Z tyche ust wychodzi
bogosawiestwo i przeklestwo. Nie ma to tak by bracia moi." (Jak. III, 8-10).
Przeto, nim co powiesz albo odpowiesz, zastanw si i zbadaj czy to co masz
mwi jest rozsdne, czy suy ku chwale Boej; czy nie zakci spokoju serca
w tych, ktrzy ci suchaj. Czytamy w przypowieciach: "Usta sprawiedliwego
zrodz mdro: jzyk przewrotnych zginie. W wielomwnoci nie bdzie bez
grzechu, lecz kto miarkuje wargi swe bardzo roztropny jest." (Prz. X, 19). "Serce
sprawiedliwego rozmyla posuszestwo: usta niezbonych opywaj zoci."
(XV, 28). Przeto kady co mdrym i sprawiedliwym chce si okaza, dla chway
Boskiego Nauczyciela naszego, niechaj si wielomwstwa wystrzega, i tylko to
niech mwi co jest godne mowy. "Ktry mdry i wiczony midzy wami niech
pokae z dobrego obcowania spraw sw w cichoci mdroci." (Jak. III, 13).

118

Wystrzegaj si take sw ranicych i mogcych niepokoi dusze blinich

twoich. Nie chostaj braci, sowami ust twoich. Niech ci kamstwo i obuda bd
przedmiotami zgrozy. Nie przechod granic sprawiedliwoci i prawdy, gdy kogo
wychwalasz albo ganisz; jak jedno tak drugie jest niebezpiecznym; dla nadmiaru
pochway nazw ci podchlebc, dla nadmiaru nagany nazw ci zazdrosnym.
Unikaj przycinkw przy nauczaniu i przy napominaniu, zachowaj we wszystkim
umiarkowanie i sodko. W mowie bd treciwy, zwizy, ostrony, szczery i
nieuprzedzony. Dla obecnych okazuj szacunek, dla nieobecnych pobaanie. Nie
uno si nigdy ani w alu, ani w ktni. Gdzie tylko jest ci moebne, zastosuj si
do zdania drugich, a jeli ci powinno nie pozwala ulega, poka przygan
przez twe milczenie. Na koniec pu w niepami rzeczy, ktre zapomniane by
powinny, i pu tak, jak gdyby nie byy zaszy nigdy.

ROZDZIA XXVIII

O stanie duszy pod wpywem aski

Postp w yciu duchowym objawia si tym, i czowiek stara si coraz
wierniej naladowa Jezusa Chrystusa i z Nim ducha swojego poczy. Przeto
odrywa si jak najzupeniej od rzeczy nieistniejcych w Bogu, odosobnia dusz
sw od doczesnych wpyww i ca energi woli kieruje do zupenego i
nierozdzielnego poczenia si z Bogiem. Jednak to wszystko bdzie na prno,
jeli Bg nie raczy zesa swej aski: bo moesz wprawdzie chcie nawrcenia
twej duszy, ale jeden tylko Bg moe to dokona. On to zstpi w gb twojego
serca i wyniesie ci tak potnie ponad moc natury, i na Jego onie zdoasz
spocz.
Miej wic zwyczaj skupia si w sobie, rozmyla nad sob, uwaa na
wszelk jasno wiata prawdziwego. Usyszysz w tym gos Ducha witego,
poczujesz pochodzce od Niego wzruszenie, za ktrym pjdziesz jak
najpieszniej. Duch wity namawia, nagli, porywa bezustannie tych, ktrzy Mu
119

s oddani, ale czowiek zmysowy i roztargniony zewntrznymi sprawami, gosu

wewntrznego nie syszy. Duch wity zachca nas do ubstwa, do czystoci,
do prostoty, do cichoci, gdy przeciwnie wiat i pan wiata, zmysowo i
natura, potrcaj nas do roztargnie, do zewntrznych prnych zaj i do
niepokojw. Na to baczy masz starannie chcc pozna czyli Bg jest w tobie: a
trwajc w rozmylaniu gotowa Panu coraz czyciejsz drog do twojego serca,
bo serce twe jest przybytkiem Boga, "albowiem oto krlestwo Boe w was jest"
(k. XVII, 21).
Niechaj si wic nikt nie mie skary, e Bg nic dla niego nie czyni, e
go nie przywouje do siebie, e mu si nie daje czu w gbi serca: Mgeby si
kto skary na ubstwo, jeliby mu byo wskazanym miejsce ukrytego skarbu?
Mgeby kto ali si na ciemno, jeeli sam zasania najstaranniej a nawet
uszczliwiony, wszystkie w domu swoim okna? O tym to pisze w. Augustyn.
"Bdziem jako owca bdna gdym szuka zewntrz siebie tego co we mnie jest.
Goniem za Tob wielki Boe, po ulicach i po rynkach, tej to obszernej rzeszy
wiatowej, a nie mogem Ci znale, bom Ci le szuka i nie zna miejsca
Twojego. Jeste we mnie a ja szukaem Ci zewntrznie. Jeste bliskim a ja
patrzaem w odlego. Gdybym by od razu uda si do prawego miejsca,
bybym Ci ujrza natychmiast". A w drugim miejscu: "Zbyt pno poczem Ci
miowa. Prawda zawsze nowa i zawsze dawna! Pnom Ci pozna prawdo
wiekuista".
W gbi serca moesz pozna prawd powszechn: wic badaj twe serce,
dobijaj si do Boga penymi mioci wzniesieniami, zwiedzaj najskrytsze
zakty, otwieraj przystp do nich wiatoci aski i peen pokory oddaj si
bezporedniemu prowadzeniu Boga. Nie miej oczw zwrconych, ani naprzd
ani w ty, ani w bok, lecz ustawicznie w gr ku niebu. Takie usposobienie
daleko jest waniejsze od wielorakich wicze i dzie widocznych. Wszelako
jest wielu spomidzy pragncych witoci, ktrzy zakadaj wszystko na
zewntrznych uczynkach, na naboestwach, postach, stacjach, racach itp.
ale o poczeniu si duchowym z najwyszym Bogiem, nic nie wiedz i
wiedzie nie chc. Bdziesz li mwi do nich o walce duchowej, nie zrozumiej
ci i mie bd za marzyciela. Wystarczaj ich pobonoci, dugie modlitwy i
liczne psalmy, tudzie akuratne a martwe wykonanie naboestw przepisanych.
Ale czy Bg zstpi w ich serce czyli nie, o to nie troszcz si bynajmniej, na to
s obojtnymi. Przecie ich gorliwo i zapalczywo wnet ci si da pozna,
skoro si tylko otworz widoki na zyski, na dostojestwa, na rozkosze!
Niewtpliwie pomimo wszystkiej akuratnoci w zewntrznych obowizkach,
120

zostan oni niszymi przed Bogiem od chrzecijan prostych ale gorcych

mionikw.
Gdy ci jednak ycie duchowe jest drogim, wystrzegaj si
zanieczyszczania obcymi mylami tej wiatoci, ktra w twym sercu janieje:
bo lekcewaenie darw boskich cignoby na ci grub zason, a potem
odrtwienie, sucho i znuenie: obrzydziby sobie wiczenia zbawienne, i
utraciby poznanie wszystkiej prawdy Boej.
W tym nieszczliwym stanie sprawy wite i boskie stan ci si
najwikszym ciarem: nie zdoasz zada sobie najmniejszego gwatu by si
zbliy do Boga, bo zalepionemu niewiadomo w ktr masz uda si stron.
Nadziei nie tra wszelako ani cierpliwoci, byle umia ofiarowa Bogu te
boleci twej duszy. Mdra dobrotliwo Boga dopuszcza te zmiany, by na
przyszo sta si ostroniejszym, poznawszy warto dobra ktre utraci, albo
te by sobie nie przypisa dziaania aski, lecz skruszony odnosi do Boga z
wol silniejsz i gortsz mioci, co tylko masz dobrego, a przeto aby mg
nowych ask dostpi.
Im peniej, silniej, arliwiej nawrcisz si do Boga, tym wyszy,
doskonalszy, cilejszy bdzie zwizek twj z Bogiem w yciu doczesnym, tym
wiksza nagroda w yciu wiekuistym; im nawrcenie zimniejsze, tym
szczliwo mniejsza. Albowiem od ciebie zaley skierowanie twej duszy ku
Bogu we wszystkich chwilach ywota i dosugiwanie si najwyszej
szczliwoci przez akta mioci czsto powtarzane. Nie ma takiej godziny, w
ktrej by ci byo wzbroniono zbliy si do Boga w prawdzie i mioci, a jak
tylko to zwrcenie si ku Bogu ma Jego jedynego na celu, dostpisz coraz
wyszego stopnia aski, czystoci i wiata. Bogosawieni w niebie przez nic
innego nie otrzymali szczliwoci i chway najwitszej, jeno tylko przez
gorliwy zwrot ku Bogu i oddanie si nieograniczone w ofiar na cze Jego: a to
cho trwao tylko przez chwilk, zostao wiekuicie wynagrodzone.
Do was zwracam si teraz, ktrzy yjecie bez adnej bojani i bez
adnych trosk o zbawienie dusz waszych! Zastanwcie si, zaklinam was, nad
nierozsdkiem waszym, gdy wystawiacie si na utrat wiekuistej chway i
wiecznotrwaej szczliwoci, a to przez lenistwo, mikko i odrtwienie!
Czyli adnej nie macie wiary? A jeli macie, czy moecie dla zabaw
prnych, dla zwyczajw nierozsdnych, dla czczych rozmw, bogactw,
dostojestw, ktre dze wasze drani bardziej nieli zaspokoi mog, czyli
mwi, moecie dla tych marnych przedmiotw i lepo na mier dusz
121

waszych i na wieczne mczarnie? Moecie, wiedzc o dobrach niebieskiego

krlestwa, zrzeka ich si dla niepokojw ziemskiego przybytku? Nie
pocieszajcie si tym, i wielkich grzechw nie wyrzuca wam sumienie, chocia
gorliwoci nie macie. C mwi Duch w objawieniu? "Bogdajby by zimny
albo gorcy. Ale ie letni, a ani zimny ani gorcy: poczn ci wyrzuca z ust
moich. Bd tedy arliwym a pokutuj" (Obj. III, 15. 16. 19). Czemu wic
caymi siami woli waszej nie postanawiacie uda si natychmiast do aski
miociwego Boga? Wszak ten Ojciec nasz jest nieskoczenie dobry, ale te
nieskoczenie potny a On stworzy nas dla suby swojej. Jake nie lkacie si
susznego Jego gniewu, ktrego jedno skinienie moe was w nadchodzcej
minucie wtrci do ostatecznej przepaci. Jake miecie opiera si najwitszej
Jego woli chccej waszego zbawienia? Nawrcie si niebawem,
powtarzanymi jak najczciej aktami skruchy i mioci. Opuszczajcie mnogo
dla jednoci, pogardzajcie doczesnoci dla wieczystego istnienia:
wydobywajcie si z prochu ziemskiego dla wyniosej czystoci, rzucajcie czcze
zatrudnienia, dla szczytnego poznania Boga. Unocie si do Boga z tak
gorliwoci i z takim zapaem, bycie w jednej chwili mogli zmaza dugoletnie
odrtwienie.
A najprzd, wystrzegajcie si przywar zwyczajnych osobom pobonego
nawet serca, ktre najprzd zwyky szuka pociesze zewntrz Boga; nie
odkrywaj swoich utrapie Jemu jednemu, gdy przecie Bg chce ich pociesza,
chce by jedynym przedmiotem i rdem ich szczliwoci.
Po drugie, w schadzkach pomidzy sob rozprawiajc o niepotrzebnych
rzeczach, nie pamitajc o chwale Boej.
Po trzecie, zajmujc si rozlicznoci spraw i zudze, zapominaj o
bliskoci Boga wzywajcego ich do cisej zayoci: a przeto trac chwile
niepowetowane.
Po czwarte, nosz wprawdzie pozory pobonoci, ale s mdli, obojtni,
zewntrzni, a spomidzy wielu znajdzie si zaledwie kilku, ktrzy by w istocie
kochali Boga dla Jego chway a nie dla wasnych swoich korzyci. Zbyt czsto
powoduje ludmi nabonymi, mio dobra osobistego i dza dobrej sawy.
Po pite, nie umiej wytrwa w wiernoci bez nagrody; daj nieustannie
pociesze wiatoci duchowych i witobliwej tkliwoci duszy. Jak tych im
Bg nie daje, wnet odstpuj od suby Paskiej, trac wszelk gorliwo i
dobr wol.
122

Na koniec, bywaj zupenie niepamitni na prawdy najwaniejsze: na

przytomno Boga w naszym sercu, nieprzestann cho czstokro utajon; na
dziaanie Boga ku zbawieniu duszy naszej, niezmordowane, cho nadaremne
bez przyczynienia si dobrej woli; na aski ustawicznie zsyane, a zbyt
zwyczajnie zaniedbane; na wiatoci udzielane a rzadko kiedy cenione
naleycie! Wszyscy prawie niestety, sodycze i dobrodziejstwa boskie
pragniemy posiada, ale nie Boga samego. Przeto okazujc poniekd wzgard a
przynajmniej lekcewaenie dla obfitych ask, ktrymi niezmierna mio
Najwyszego nas obdarza, czy nie wystawiamy si na okropny odwet? "A
niepoytecznego sug wrzucie do ciemnoci zewntrznej. Tam bdzie pacz i
zgrzytanie zbw" (Mt. XXV, 30).
Zajta takimi rozmylaniami osoba wielce wita, miaa nastpujce
widzenie.
Ujrzaa Zbawiciela w bieli, a powiew ducha porusza wos Jego, a oblicze
Jego byo cudnie agodne. Przed Nim byli trzej mowie. Jeden lea na ziemi u
ng Zbawiciela, ktrego prawica nad nim wycignit bya. Drugi sta przed
Jezusem i na wprost Jego oblicza, wszelako mia oczy w inn stron zwrcone.
Trzeci by uniesiony ponad ziemi poprzed widok Boy, i ulatywa wokoo
witoci wiekuistej.
I zstpi w t osob duch pojcia.
On, ktry lea na ziemi wyobraa tych, ktrzy z wasnej woli obierajc
sobie wiczenia zewntrzne i prace ycia powszedniego, a przeto rozmaitoci
przedmiotw niepokojeni a wiatem wasnym uwodzeni, patrz jedynie w
ziemi, dla niej yj, a nie pamitaj o obecnym Bogu. Wszelako Bg
miosierny rozciga nad nimi swoj do zbawienia, czekajc cierpliwie chwili
gdy wznios spojrzenie, ujrz Go, poznaj i zechc si nawrci. Tymczasem
nie odpdza ich od siebie i dozwala by zajmowali si doczesnymi sprawami jak
dugo w nich bd smakowa. Bo nie ma wprawdzie zbawienia jeno przez
Jezusa Chrystusa, ale nikt zmuszonym nie bywa do zbawienia siebie.
Ten, ktry sta przed Jezusem a na Niego nie patrza, wyobraa ludzi,
ktrych wasne upodobanie w ziemskich sprawach nie przyciska do ziemi. Ju
oni wiksz wolno duchow otrzymali, wszelako trudni si jeszcze
zewntrznymi uczynkami, cnotliwymi wprawdzie, lecz zbyt zajmujcymi.
Takimi s na przykad: nadzorowanie podwadnych, wykady nauk
poytecznych i prawd witych, starania o dobro ubogich, wypenianie
123

powinnoci swojego powoania itd. Jakkolwiek czyst zachowali intencj

wpord tumu zaj, jednake zmysy bdce koniecznymi dziaaczami,
obciaj duchowego czowieka, wprowadzaj go w odmt przedmiotw i nie
dozwol widzie jasno Boga ani gosu Jego usysze. Jednak niech si tylko
odwrc od rzeczy zewntrznych, obacz Pana przed sob, poczuj Go w gbi
swojego serca, a oswobodzone od doczesnych trosk, dy bd do samego
Boga, ktry je natychmiast ask swoj zasili.
Trzeci, ulatujcy wysoko nad ziemi, oznacza tych, ktrzy wyprzali si
wszystkiego, by Pan Bg mg ask swoj dziaa na ich dusze bez adnej
przeszkody podug witej swojej woli. Oni nie zatrzymuj si przy adnym
stworzeniu i do adnej rzeczy nie maj przywizania. W nich Bg dziaa
zupenie, a dziaanie Jego o tyle jest lepsze od kadego ludzkiego dziaania, o ile
On sam lepszy od caego wiata; znajdujc wic w tych osobach doskonao
najwysz, ceni je najwyej i przekada ich uczynki nad wszystkie uczynki
caego czowieczestwa.

ROZDZIA XXIX

O wiczeniach zbawiennych
1. Gdy wznosisz modlitw gorc, Jezus Chrystus zstpuje z wysokoci
niebios, staje przy tobie jako przyjaciel kochajcy i poufay.
2. Gdy w ktrejkolwiek okolicznoci wyrzekasz si wasnej woli i
wasnego upodobania dla mioci Boga, stajesz si naladowc wiernym
Jezusa Chrystusa, ofiarujcego si na mier, eby ci zbawi i poczy
wzem mioci doskonaej z Ojcem i Stwrc naszym.
3. Gdy zwracasz ku Jezusowi oczy twego ducha jak czynili wici,
przybierasz przed Bogiem podobiestwo drzewa okrywajcego si
kwiatami wiosennymi.
124

4. Gdy skadasz unione dziki za cudowne narodzenie si Jezusa

Chrystusa, na to eby wid cierpicy ywot na ziemi, a skona mk
okrutn na krzyu, gdy wyobraasz sobie Zbawiciela tak ywo, i ci si
zdaje, e Go widzisz przed sob ukrzyowanego, a pragniesz podziela
boleci nie tylko Jego lecz wszystkich mczennikw, wiedz wtenczas, e
Jezus Chrystus mieszka w tobie jak Krl potny, ktry umierzajc bunty
wadz niszych utwierdza panowanie pokoju i sprawiedliwoci.
5. Gdy oddalasz od siebie wszelkie roztargnienia, gdy zapominasz o
stworzeniach, zbierasz si ca potg wadz twoich, a mioci, tsknot,
unosisz si poza sfer czasu poprzed oblicze Boga, Jezus Chrystus
zstpuje w twe serce, Ojciec rodzi Syna w twej duszy, w sposb
niewymowny, ty sam stajesz si synem Boga, ktry krlujc w tobie
rzdzi jako Wszechmogcy niebem i ziemi.
6. Najpewniejszym rodkiem otrzymania ywota bogosawionych, jest
cige rozmylanie nad Mk Pask z miowaniem i wdzicznoci bez
granic. To si wyraa powinno w obyczajach i w yciu zewntrznie i
wewntrznie. Uwaaj pilnie w czym jeste najbardziej skonny do
grzechu, w czym twe postpowanie rni si najwicej od ycia
Chrystusowego, co ci pobudza zwyko do gniewu i do kochania si,
poniewa te przywary musisz zniszczy w sobie przez tkliwe uczucie
wdzicznoci dla konajcego Zbawiciela. Nie ma w czasach naszych
powodu umierania w torturach, publicznie, dla Jezusa Chrystusa, jak
umierali wici mczennicy, ale moesz uczyni najmilsz ofiar,
obumierajc wasnemu upodobaniu i wasnej woli dla chway Zbawiciela.
Oddychajcego tym pragnieniem, poprowadzi ci Jezus Chrystus drogami
skrytymi i najkrtszymi do serdecznej z Bstwem zayoci.
Bez umartwienia ciaa i ducha nie bdziesz mg przykada si bezpiecznie
do kontemplacji, ani nie zdobdziesz spokoju wewntrznego. Im za bardziej
wyprzesz si samego siebie, im silniej poddasz si dobrowolnym umartwieniom
na ciele i w duchu, tym wietniejszym blaskiem zajanieje w twej duszy prawda
odwieczna, a to wiato zaprowadzi ci w nieokrelon przestrze tajemniczego
cienia, gdzie spokojna cicho panuje a w niezgbionej nieskoczonoci
Bstwa spoczniesz spokojem niezachwianym.

125

ROZDZIA XXX

O wezwaniu
Masz si przede wszystkim dowiadczy do czego jeste wezwany. "Jako
kadego wezwa Bg, tak niech postpuje" (I Kor. VII, 17).
Masz przeto pozna zatrudnienia i uczynki wzbudzajce w tobie mio
wit i zbliajce ci do Boga. Tych zatrudnie i uczynkw trzymaj si potem
arliwie. Jeli te zajcia s tylko zewntrzne, jeeli treci ich s obrazy i
uczucia odnoszce si do przedmiotw witych, wiedze, i taka droga nie
doprowadzi ci do wyszej duchowoci: nie wyniesiesz si nad sfer ksztatw
wyobraalnych do owego cichego spokoju i tajnej zayoci z Bogiem, w ktrej
gos Jego udziela si sercom wybranym. Wszake jeli ci twa sabo nie
dozwoli kroczy doskonalsz drog, trzymaj si pierwszej z intencj czyst a
szczer. Bo mwi Pan "W domu Ojca mego jest mieszkania wiele" (Jan. XIV, 2).
w. Dionizy powiada o czterech wadzach w czowieku, ktrych dokadne
poznanie jest potrzebne kademu chccemu wysokiej naby duchowoci.
Najnisz wadz jest strona zewntrzna zmysowa, drug jest dusza, trzeci jest
rozum, a za czwarta istnieje wskutek zjednoczenia si Boga z caym
czowiekiem, kiedy dusz przenika najzupeniej tchnienie Boskie. Tego stanu
nie dostpisz, jeli zmysowo wskutek upornego umartwienia nie straci bytu
odrbnego i nie zleje si z dusz, jeli dusza nie ulegnie zupenie pod prawo
rozumu: a rozum pod wol Bosk.
Jakimi to rodkami wypada czyni, obaczmy.
Potrzeba najprzd w sobie pozna dokadnie czowieka (mwic z
Pismem w.) zewntrznego. Powiniene rozbiera twoje skonnoci, naogi,
zwyczaje, sposoby wysowienia si, dziaania, rozumowania; tw posta i
obyczaje, dowiadczy, czyli s naleycie ujarzmione stosownie do nauki
Apostoa: "A porubstwo i wszelka nieczysto, albo akomstwo niechaj nie
bdzie ani pomienione midzy wami jako witym przystoi" (Efez. V, 3). Przez
126

to poskromienie zmysowoci stanie si czowiek zewntrzny w uczynkach

swoich wicej duchowym anieli cielesnym.
Druga wadza, czyli dusza, moe by z podwjnego wzgldu uwaana:
skada si niejako z dwch czci. Jedna, ktr nazwiemy wysz albo duchem,
ma przyrodzon dno do rzeczy wyszych; druga, ktr zowiemy nisz lub
waciwie dusz, a ktra lgnie bardziej do ciaa. Ta druga cz dziaa na
stworzenie i z nim ma styczno: ona to nadaje czonkom ruch i ycie, wlewa
pojcie w zmysy, kieruje si roztropnoci ziemsk, wzbudza wyobrani i
podania, na koniec rozpoznawa czynnoci zewntrzne; gdy przeciwnie, cz
wysza zajta jedynie prawdami wiecznymi nie trudni si wcale ziemi, nie
potrzebujc pomocy organw w dziaaniu, nie tamowana zaporami czasu i
przestrzeni, bo jest istot czyst i cakowicie nadzmysow.
Gdyby cz nisza tej wadzy drugiej, zamiast wpatrywa si w proch
ziemski i schlebia naturze marzeniami o rzeczach materialnych i o wdzikach
stworze, chciaa si unie i zjednoczy z duchem, nie znajdowaaby pociechy
jeno w dobrach duchowych, wiekuistych i Boskich, i mona by stosowa do niej
sowa w. Pawa: "A yj ju nie ja, ale yje we mnie Chrystus" (Gal. II, 20). Jak
tylko si poczy tym trybem cz nisza duszy z czci wysz, staniesz si
niezawisym od czasu, dostpisz czystoci i prostoty waciwej duchom
jasnoci.
Wyej nad to wszystko jest zjednoczenie i jedno z Bogiem. W
nieskoczenie rozpostartym cieniu tajemnicy Paskiej, rozum umilknie, pojcie
odrtwieje, duch zanurza si w nadistotowej cichoci i sob nie wada. Sowami
tego stanu opisa, rozumem osdzi, wyobrani obj nie mona, daje go
pozna Bg szczegln ask "udzielajc ask z osobna kademu jako chce" (I
Kor. XII, 11). Wtenczas czowiek uwicony przez cisy zwizek z Bogiem,
ulatuje ponad ywot ziemski, wzrokiem przenika szranki czasu i miejsca, widzi
Boga a w Bogu wszystko co jest, co byo, co bdzie dobrego; czuje wo
bogiego powiewu z wiekuistych bram szczliwoci, czuje jak si dla iszcz
sowa Zbawiciela: "Procie a wemiecie, aby rado wasza bya pena" (Jan.
XVI, 24). Albowiem rado tych wiernych zwolennikw cho jest wielk, nie
jest wszelako, mwi w. Bernard, doskona. Radoci doskonaej nie ma jak
dopiero w yciu wiekuistym, gdzie jest niezachwian, nieprzerwan,
niezmienn, bdc wynikiem wieczystej spokojnoci. W yciu ziemskim, kada
rado bywa miotan i przerywan potokiem pyncego bezustannie czasu.

127

Im mocniej przyoy si kto do zwizku z Bogiem w yciu doczesnym,

tym zupeniej, tym szczytniej bdzie z Nim zjednoczony w yciu wiekuistym.
Ale to przykadanie si gorliwe i wytrwae, ju wielkiej aski jest oznak: a
zblienie si do Boga jest stopniowe: zalece od postpu w miowaniu, w
dobrej intencji i w umartwieniu natury. Potrzeba wyniszczenia mioci wasnej i
swawoli; potrzeba widzie w Bogu cel jedyny swojego ywota. Dojdziesz do
tego najpewniej rozmylaniami nad Mk Pask i zjednoczeniem ofiary z
siebie samego, z ofiar Jezusa Chrystusa ukrzyowanego. Ofiary tej jest
nieskoczona warto dla zbawienia naszego, albowiem, "taka jest wola Ojca,
iby kady, ktry widzi Syna, a wierzy we, mia ywot wieczny" (Jan. VI, 40).
"A kto nie wierzy Synowi, nie oglda ywota" (Jan. III, 36).

ROZDZIA XXXI

O miowaniu nieprzyjaci
Siedem jest punktw rozmylania nad cierpliwoci jak okaza Jezus
Chrystus Zbawiciel nasz wzgldem Judasza zdrajcy i najwikszego swego
nieprzyjaciela.
Najprzd, majc go cigle przed oczami chcia odwiea ustawicznie w
pamici obraz przyszej mki swojej; bo chocia moc mdroci i wszechwiedzy
Boskiej zna odwiecznie cierpienia, ktre nastpi miay, chcia wszelako, eby
natura ludzka ktr si by odzia, znajdywaa w kadej chwili przypomnienie
okrutnych mczar, ktre j czekay.
Po wtre, da tym samym przykad mioci dla nieprzyjaci, ktr
sowami zaleca.
Po trzecie, nauczy nas, i adnej nie powinnimy opuszcza okolicznoci,
okazania mioci bliniego w uczynkach.

128

Po czwarte, okaza wiatu nienawidzcemu dobrych ludzi, i si godzi

znosi przeciwnych sobie a nie gubi dobrych, przez wzgld na zych, jak Jezus
Chrystus nie odegna Judasza z porodka dobrych.
Po pite, cnotliwi maj by cierpliwymi, gdy wpord siebie znajd
zdrajc na podobiestwo Judasza.
Po szste, na tym, ktry Go mia zaprzeda, Jezus Chrystus okaza mio
swoj ku ludziom, dla ktrych dokona raczy dzieo nieskoczonego
miosierdzia swojego. Obchodzi si wzgldem Judasza z cig agodnoci, jak
z przyjacimi i wybracami swoimi, nie dajc mu najmniejszego powodu do
zoci, albo do zemsty, a przeto nie wpywajc bynajmniej na wol jego: a
przewidywa wszelako Zbawiciel od pocztku, e Judasz stanie si sprawc Jego
bolesnej mierci.
Na koniec rozwamy, e Jezus Chrystus wiedzia wprawdzie przed
stworzeniem wiata o przyszej zdradzie Judasza i o szkaradnej zbrodni, ktrej
dopuci si mia samochcc, ale nie On go przeznaczy na wypenienie
sromotnego uczynku, nie On go na z drog wprowadzi. Inaczej Bg byby
sprawc grzechu, czego twierdzi nie mona, bez blunierstwa. Sam Judasz by
przyczyn i sprawc swej zbrodni. Jednake Jezus Chrystus agodnym by dla
niego w porodku ulubionych swoich, chcc dobroci wzruszy skamieniae
serce; a to widocznie pokazao si w sowach, ktrymi go przywita w nocy
pojmania mwic: "Przyjacielu, na co przyszed?" (Mt. XXVI, 50). Da ci tym
pozna niewyczerpan sw mio i nastrcza zoliwemu nowy powd
aowania i uwierzenia w miosierdzie Boskie. Jedna jeszcze uwaga daaby si
przytoczy dla tych, ktrzy si pragn zbliy do Boga: to jest, e sama nawet
blisko nie jest jeszcze bezpieczestwem i powodem spokojnoci. Trzeba trwa
w modlitwach, w dobrej woli, w umartwieniu natury. Albowiem, czy Judasz
nie by powoanym do bliskiego obcowania ze Zbawicielem, a przecie zgin
"syn zatracenia". A wic "Czuwajcie a mdlcie si, abycie nie weszli w pokus"
(Mt. XXVI, 41).
Przykad Jezusa Chrystusa wzwy wskazany dostatecznie uczy nas o
potrzebie miowania jednakowo przyjaci i nieprzyjaci, e zbytecznym by
moe docza nastpujce prawdy.
Jezus Chrystus ucierpia mk dla wszystkich ludzi, wic wszystkich
powinnimy miowa przez wzgld na miosierdzie, ktrego s celem. Prcz

129

tego Chrzecijan powinnimy kocha, czy s przyjacimi czy nieprzyjacimi a

to przez wzgld na wiar, w ktrej wszyscy zostali ochrzczeni.
Jestemy wszyscy dziemi jednego Ojca Stwrcy naszego.
Wszyscymy stworzeni na podobiestwo Przenajwitszej Trjcy.
O wszystkich zarwno pamita Opatrzno Boska.
Wszystkich jednakow mioci otacza Pan i Stworzyciel.
Za wszystkich bez rnicy ofiarowa mk swoj, ktrej boleci okropne,
sabym s jeszcze wyrazem mioci, jak Zbawiciel paa dla rodu ludzkiego.
Ta mio dla najndzniejszego spomidzy nas spowodowaa Chrystusa
wycierpie gorycze mierci. Wic i najndzniejszym pogardza si nie godzi.
Musimy mie nadziej a nawet wierzy, e nieprzyjaciele nasi rwnie z
nami a moe i prdzej od nas dostpi aski Najwyszego w zupenoci i przez
zasugi Jezusa Chrystusa wejd do krlestwa niebieskiego.
Syn Boy i najwierniejsi Jego naladowcy pozostawili nam wielkie
przykady mioci nieprzyjaci.
Zbawiciel i Pan nasz raczy nam zaleci t cnot i sam j wykonywa w
sposb najwyszy.
Mio dla przyjaci, moe by skutkiem natury, ale jestemy pewni, e
mio ku nieprzyjacioom i zajcie si ich dobrem, jest skutkiem aski. O t
wic trzeba prosi, by dobr wol wspieraa.
W nieprzyjacioach powinnimy szanowa narzdzia sprawiedliwoci
Boskiej, kiedymy grzechami naszymi zasuyli na kary doczesne; szanowa
naley narzdzia miosierdzia, gdy nam daj sposobno wydoskonalenia si w
pokorze i umartwieniach.
Nawet gdy nie poczuwamy si do grzechu niech si nam zdaje w istotnym
duchu pokory, emy zalepieni i zoci nie poznajemy, ktr Bg widzi w nas,
wtenczas przyjmiemy utrapienia od nieprzyjaci jako dary Boe, uwalniajce
nas od zasuonej kary w yciu przyszym.
Niewinnym poytecznymi s przeladowania nieprzyjaci, bo ich czyni
ostronymi, czujnymi, bacznymi na swe dziaania i na gniew Boga.

130

Nieprzyjaciele doprowadzi nas mog do wielkiej doskonaoci, gdy ich

potrafimy uagodzi okazaniem wielkiego miowania.
Kochajc nieprzyjaci dajemy pikny przykad cnoty, dziaamy
widocznie dla chway Boskiego Nauczyciela naszego, a stosujc si do woli
Najwyszego, dostpujemy cisego z Nim poczenia.
Natur aski jest miowanie: a jeli zapytasz dlaczego aska miuje,
odpowie: "bom jest duchem mioci"; zapytasz dlaczego miuje nieprzyjaci,
odpowie: "bom niezmierzona w miowaniu", a przy potdze mioci Boskiej,
nikn bahe odcienia mioci i nienawici doczesnych.
Zapytano raz konajcej witej niewiasty, jakimi by uczynkami zasuy
na szczegln opiek Boga. Podniosa si z miertelnej pocieli i rzeka:
Starajcie si dobrodziejstwami odpaci pokrzywdzenia, wdziczn by Panu
naszemu gdy dopuszczaniem krzywdy da sposobno penienia przykazania
mioci. Kochajcie drugich bardziej od siebie. Nie ualajcie si przed nikim, u
jednego Boga szukajcie pocieszenia. Na koniec hojne miejcie serce a jeli nie
mona wspiera blinich czynami, wspierajcie ich w duchu, gorcymi
yczeniami.

ROZDZIA XXXII

O doskonaym umartwieniu
Duch Boy trzema rnymi sposobami dziaa na ludzi. Jednych prowadzi
niepostrzeenie, ktrzy wszelako wielce na tym zyskuj, a takich moemy
porwna do Jakuba, ktrego przy narodzeniu, popycha brat Ezaw. Drudzy nie
poznawaj wprawdzie wpywu Ducha witego ale cz si do ochocz wol,
jak Aposto w. Piotr wychodzcy z wizienia za anioem. Inni na koniec wiedz
o natchnieniu Boym i raduj si z niego, a tymi s prawdziwie naladujcy
Jezusa Chrystusa w ubstwie duchowym.
131

Ubstwa za jest rodzaj czworaki. Pierwszy zaley na niedostatku tego

wszystkiego, co posiada mona na ziemi, a wtenczas albo nie masz wasnoci
adnej, albo uywasz rzeczy posiadanych tylko dla zado-czynienia potrzebom
twoim niezbdnym, albo na koniec nie starasz si wcale o nabycie dbr
doczesnych.
Drugie ubstwo jest ubstwo zmysowe, zalece na zaprzaniu si
wszystkiego przywizania cielesnego i uczuciowego, albo na zrzeczeniu si
wszystkich wygd doczesnych, albo na oderwaniu si od wszystkiego co
pochodzi od wiata.
Trzecie jest ubstwo duchowe, w ktrym tumimy wszelk myl wasn,
odrywamy si od upodobania i od ycze, zrzekamy si pociesze i sodyczy
duchowych.
Czwarte jest ubstwo umysowe. W tym tracimy pami o stworzeniach,
wyniszczamy w duszy obrazy rzeczy widomych, nie damy pociechy od
adnego stworzenia, ani jej szukamy w samych darach Boskich, lecz oddajemy
si z zupen rezygnacj prowadzeniu Boga, gubic si, i tak powiem w
witym posuszestwie. Std to mawia sawny teolog, e w dzisiejszym czasie
bywaj osoby czynice wiksze cuda od wskrzeszania zmarych i przywracania
wzroku lepym. S to ci, ktrzy zrzekli si rozkoszy i zaprzali si wasnej woli
we wszystkim, co nie jest koniecznoci nieodzown. Bo zaprawd wyrzec si
wszelkich przyjemnoci dla mioci Boga i zwyciy samego siebie w tym
tylko celu, musi by milszym dzieem wobec Boga, anieli wskrzeszenie wielu
umarych.
Sdzia wszechmocny upodoba sobie nade wszystko zwycistwa, ktre
odnosimy sami nad sob, chociaby w najmniejszych rzeczach. Na przykad:
masz dz usprawiedliwienia si a poddajesz si; przycinek mogcy zrani
bliniego przemilczasz; wstrzymujesz si od sw nie szkodzcych wprawdzie
nikomu ale sucych ku marnej zabawie, a wszystko z intencj przypodobania
si miociwemu Bogu. Nie lkam si powiedzie, i stosujc takie pobone
wiczenia do zbawienia duszy cierpicej w czycu, moesz jej otworzy bramy
przybytku szczliwoci; bo w tych drobnych uczynkach musisz zwalczy
natur wasnymi siami, kiedy wielkie uczynki i cuda maj pocztek swj w
asce, ktr Pan Bg witym swoim udziela: dlatego te umartwienia cige w
maych rzeczach, s najmilsz Bogu ofiar.

132

Powie kto: "Jeeli zupene umartwienie i pynca ze niezachwiana

pogodno duszy, jeeli czyste uniesienie ducha i spocznicie na onie
Najwyszego, stanowi istotnie najszczytniejsz doskonao, dlaczeg tak
mao podajecie nam sposobw dostpienia tego bogiego stanu?". Na to
odpowiada Duch wity przez usta powane: "Zachowano pami zwyczajnych
uczynkw osb witych, dlatego, e zwykle ludzie nie umiej ceni czynw
wyszej duchowoci. A gdyby pospolicie znan bya szczliwo duchowej
pogody, odrzucaliby powszechnie ludzie niedoskonali wiczenia umartwiajce,
a oddawaliby si cakowicie rozmylaniom i pracom wewntrznym. Std
urosoby niedbalstwo i opuszczenie dobrych uczynkw. Albowiem ludzie czujcy
wstrt do kadego umartwienia, chciwi swojej wygody cielesnej, pod pozorami
rozmylania, pobaaliby swojej naturze we wszystkim".

ROZDZIA XXXIII

Rozmylanie duchowe
O jak pragn tego szczcia, by w moim sercu wszechmogcy Bg Ojciec
zrodzi swego Syna, tak, jak "z ywota przed jutrzenk zrodzi Go" (Ps. CIX, 3).
O jak pragn by to dzieo Paskie odnawiao si w kadej godzinie mego ycia.
C mam czyni? Oto czuwa gorliwie nad sob, tak zewntrznie jak
wewntrznie, myle, e Bg wszystkowiedzcy jest ustawicznie przede mn, e
aden czyn, adne sowo, adna myl, adne wzruszenie moje nie uchodzi Jego
wiedzy, e kade osdzone natychmiast pociga za sob wyrok sprawiedliwoci,
lub ask miosierdzia. Musz oczyci dusz od ziemskich znikomych
wpyww i postaci, bym mg Panu memu "ukaza wieczernik wielki usany i
tam nagotowa Mu" (Mk XIV, 15). Do takiej czystoci, ktra by godn bya
zstpienia Jezusa Chrystusa, nie wznios si jeli nie upokorz, nie umartwi,
nie zniszcz w sobie czowieka zmysowego ze wszystkim jego przywizaniem
do rzeczy stworzonych. A zatem bd odtd karci zmysy moje, nie bd
133

powolnym naturze w jej podliwociach i wymysach; w kadej okolicznoci

bd j poskramia, bd to w poywieniu, bd w spoczynku, bd w
zabawach, bd w zatrudnieniach, bd w rozrywkach moich niewinnych. Bodaj
bym mg tak mao dba o zmysowe potrzeby i o podanie natury, jakobym
by umarym, stosownie do sw w. Pawa: "Jestemy z Chrystusem pospou
pogrzebani w mier przez chrzest: aby jako Chrystus wsta z martwych przez
chwa Ojcowsk, tak i my ebymy w nowoci ywota chodzili" (Rzym. VI, 4).
Bodajby si duch mj umia unosi ponad doczesn kurzaw i ulatywa prosto
przed tron Boga, "jedno tego co nazad jest zapominajc, a do tego co wprzd,
wycigajc si" (Filip. III, 13). Szuka bd Boga caymi siami i ca dusz,
wyznajc z union pokor, i On wyszym jest nad wszystko w wiecie. Rzuc
si w proch przed Pana, nie pamitajc o niczym innym tylko o Nim jednym, a
nie zastanowi si ani nad otrzymanymi ju askami, ani nad tymi, ktre by
jeszcze spada na mnie mogy ani nad stosunkami duszy mojej do Boga. Tylko
Jego nieskoczono i moje nicestwo mie bd przed oczyma. Mj Boe i
Panie! wasnego dobra nie chc szuka: tylko Twojej chway i spenienia witej
Twojej woli.
Jednak abym wytrwa w tym usposobieniu, wiem e si musz podda
zupenie prowadzeniu Boga, modlc si arliwie by mn raczy kierowa. aden
sposb metodyczny, ktry bym mg obra dzi a jutro odmieni, nie moe by
dostatecznym. adnego wic nie obieram sobie, ale gotw na kade skinienie
Pana, stara si bd, by we mnie krlowa w zupenoci.
A przepisane dziea, bd to wol Kocioa, bd powinnoci, jake bd
wykonywa? Oto nie szukajc w nich wasnej chway, ani nie przykadajc do
nich upodobania wasnej woli. Przy modlitwach pomn na sowa Ewangelii w.
"A modlc si nie mwcie wiele. Wnijd do komory swojej a zawarszy drzwi
mdl si Ojcu twemu w skrytoci" (Mt. VI, 7. 6). Bd si strzeg dugiego snu a
skoro si obudz, wstan natychmiast z upokorzeniem, e mnie niedostwo
natury zmusio tyle godzin spdzi bez pamici o Bogu. Wznios serce do
Niego z wdzicznoci i bojani, wzmocni si znakiem krzya witego i
zatopi si jak najprdzej i jak najgbiej w niezmierzonej gbokoci Bstwa:
postaw ciaa t przeo, ktra mi najmniej przeszkadza w kontemplacji: jeli
wic klczenie przerywa mi myli, bd sta, a jeeli siedzc najlepiej zapomn
o cielesnoci, bd siedzie.
Wierz temu co pisz wiatli mowie, i czowiek gdy w duchu z
Bogiem jest poczony, moe miao dla zatopienia si w Bogu opuci
134

zwyczajne swoje modlitwy i duchowne wiczenia. Albowiem zatopienie si jest

wanie celem, do ktrego modlitwy i wiczenia doprowadzi nas maj. Do tak
szczytnego rozmylania obra Koci trzy rne pory nocne, jedna wieczorem,
druga o pnocy, trzecia przed wschodem soca. Kto wic pragnie dostpi
najwyszej duchowoci, powinien w tych godzinach umartwia ciao a ducha
unosi ku Bogu. Ewangelia w. powiada: "Czuwajcie tedy: albowiem nie
wiecie ktrej godziny wasz Pan przyjdzie" (Mt. XXIV, 42). I zaprawd kto si
arliwie trzyma takiego porzdku, moe mie nadziej Boskiego objawienia,
przez ktre bierze sposobno otrzymania aski najwikszej, rda wszelakiej
witoci.
W kadej godzinie dnia powinnimy mie uwag ku Bogu zwrcon, nie
dawa uczuciom unosi si za jakimi bd pontami, lecz zesforowa je pod
prawy rozsdek. Trzeba te przed kadym czynem, przed kadym sowem wej
w siebie, zbada czyli na nie zezwala sumienie, a to wszystko co dla sumienia
powicamy, albo dla sumienia czynimy, uwaa mona jako sub Bosk.
Przy jedzeniu pamitajmy o Przenajwitszym Sakramencie poywienia
duszy naszej. Nie szukajmy przyjemnoci w potrawach ani w napojach, lecz
jedynie zadouczynienia potrzebom cielesnym. aujmy przy tym
niedonoci naszej natury i twardoci naszego serca, gdy wicej nierwnie
obchodzi nas ywienie ciaa podym pokarmem, anieli ywienie duszy
pokarmem aniow! Uwicajc uczty odnoszeniem wszystkiego do Boga,
podnomy si w tym take do wyszego stopnia duchowoci i uszlachetniajmy
powszednie ycie nasze aktami adoracji.
Gdy takim postpowaniem zasuymy na najwysz ask, ktr jest
zstpienie Jezusa Chrystusa do dusz naszych, wwczas nabdziemy cnt
przedniejszych, z ktrych pierwsz jest pogarda ku zewntrznemu yciu, nie
dbanie o wygody ciaa i zmysw, wstrt do przyjemnoci znikomych. Wskutek
tego nie pnie si czowiek do honorw, nie troszczy si o dobra ycia
doczesnego, zostaje nieczuym na wykwintno potraw i napojw, nie zna
mikkoci obyczajw; fawor ludzi i tyche niech, kochanie i nienawi,
pochwaa i nagana, bogactwo i niedostatek, stan mu si obojtnymi i bdzie
mg mwi z Apostoem: "Nauczyem si ja przestawa w czymem jest. Umiem
i unia si, umiem i obfitowa... i nasyconym by, akn i obfitowa, i
niedostatek cierpie. Wszystko mog w Tym, ktry mnie umacnia" (Filip. IV, 1113).

135

Drug cnot jest coraz doskonalsze zblienie si do Boga w duchu. Bg

zajmie dusz bardziej anieli przedmioty zajmowa mog zmysy, a duch
nabdzie i tak powiem przewiadczenia Boga.
Trzeci cnot jest niezachwiana spokojno umysu, przedsmak
wiekuistej swobody. Tej spokojnoci nic czowieka nie pozbawi: moe wszystko
run i gin wkoo niego, on wytrwa nieporuszony i zajty cay kontemplacj
Bstwa i chci poznawania woli Boskiej.
Czwart cnot jest poznanie doskonae swoich potrzeb tak zewntrznych
jak wewntrznych i wiato w pojmowaniu wykazujca dobitnie w kadej
okolicznoci, czy rdem skonnoci, wzrusze i myli jest aska lub natura.
Zabysn take rozumowi wielkie a tajne prawdy, ktrych wasnymi siami nie
byby nawet spostrzeg.
Pitym darem jest, gdy w duszy wybranej Ojciec zrodzi Sowo wiekuiste.
Komu ta aska dana bdzie, ten poczuje w duchu wzruszenie, uniesienie i
niewymown peno; poczuje rozkosz niezrwnan gbokiego i wiekuistego
spoczynku, daleko od gwaru i kurzawy doczesnego stworzenia. Obrzydnie mu
wszystko co od Boga nie pynie, co nie powraca do Boga; a on sam przemieni
si w caym swym jestestwie, przyczajc si wol i sercem do wiecznotrwaej
generacji odbywajcej si w skrytociach duszy. Mnogo zniknie, a jedno
owadnie czowieka.
Prorokuje Izajasz: "Widziaem Pana siedzcego na stolicy wysokiej i
wyniosej: a to co pod Nim byo napeniao koci. Serafini stali nad Nim: sze
skrzyde mia jeden a sze skrzyde drugi: dwoma zakrywali oblicze Jego, a
dwoma zakrywali nogi Jego, a dwoma latali. I woali jeden do drugiego i
mwili: wity, wity, wity Pan Bg Zastpw; pena jest wszystka ziemia
chway Jego" (VI, 1-3).
Wyobraaj Serafini dusze paajce mioci Boga, ktre si szecioma
skrzydami unosz.
Jedno przedstawia wstrt i pogard dla wiata i wiatowych rozkoszy.
Drugie przedstawia mio arliw wiekuistych skarbw.
Trzecie oznacza zaprzanie si samego siebie.
Czwarte czysto sumienia.
Pite nieustanne poddanie si woli Boskiej.
136

Szste tsknot do oswobodzenia si ze wszystkich wizw doczesnych.

Na tych skrzydach ulatuje dusza mioci paajca i wznoszc si do
anielskich chrw piewa: "wity Ojciec wszechmogcy, wity Syn, Mdro
nieskoczona, wity Duch Ojca i Syna w ich mioci i asce". Uniesiona ponad
czasy, umara rozkoszom, obca sobie, miujca gorco swego Stwrc, dusza
podobn si staje w tym do Serafinw; jej si udziela wiato wiekuista, z ni
si czy istota Najwyszego, a arem miowania jakoby rozsuta, zatapia si i
rozpywa w nieskoczonociach Bstwa. Ojcze nasz, ktry jest w Niebie, Ty,
ktrego wol nasze zbawienie, obdarz nas wit Tw ask, bymy wszyscy
takiej witoci dostpili. Amen.

ROZDZIA XXXIV

O wewntrznym objawieniu
Przyjd godziny, w ktrych nie znajdziesz w sobie adnego ladu
przytomnoci Boga. Nie ustawaj natenczas w arliwych usiowaniach
odzyskania bogosawionej wiadomoci. Czyby nie byo hab dla twego
ducha, gdyby spokojnie mg trwa w niepewnoci czy Bg jest ci bliskim lub
dalekim? Daleko haniebniejszym byoby jeszcze, gdyby szuka pocieszenia w
stworzeniu, gdyby pragn jakiego urojonego szczcia, ktremu by Bg by
obcym, bo wiesz dobrze, i gdzie Bg nie zajania, tam nie ma ani
bezpieczestwa, ani szczcia ani spokojnoci.
Pan nieraz zakrywa swoje oblicze: ale dopiero wtenczas oddali si od
ciebie gdy zapomnisz o Nim i szuka bdziesz roztargnie w wiecie; utracisz
wtedy pocieszenia duchowe i swobod sumienia a zdobdziesz sobie tylko
niepokj. Trzymaj si wic wiernie samego Boga, id za Nim nieustannie nie
dla ask, darw, spokojnoci i podobnych korzyci: ale w Bogu szukaj Boga
samego. Jak tylko z Nim si poczysz, wszystko bdzie ci dane: aski, dary,
moc, spokj, przebaczenie, zgoa co tylko pomyle moesz. Dlatego trzeba ci
137

zwrci si ku Niemu natychmiast, odda si zupenie Jego prowadzeniu i mie

w pamici cig Jego obecno, jak przy czynach tak przy mylach i
najskrytszych poruszeniach duszy.
Jeli si poczujesz do jakiejkolwiek winy, choby tylko z niepilnoci
pochodzcej, udaj si jak najprdzej do Boga. Nie czekaj dnia spowiedzi, godzin
modlitwy, lub wykonania dziea pokutnego, lecz ukorz si natychmiast przed
wieczn sprawiedliwoci, bagaj niewyczerpanego miosierdzia a pniej w
porze przyzwoitej, udaj si po rozgrzeszenie do spowiedzi. Pan Bg nie potpi
ci z powodu saboci natury niedonej, gdy j aska nie wspomaga. Jednak
jeli grzech wywoa ma skruch, to sabo spowodowa powinna pokor.
Rzue si wic w unionoci do ng Ojca wszechmogcego z wyznaniem
twojego nicestwa, a im czciej to uczynisz, tym dokadniej zrozumiesz
wielko Jego dobroci i ogrom twej ndzy. Nie bj si naprzykrzania si Bogu
przez czste zwroty. Podoba si nieskoczonej dobroci kade wezwanie Jej
pomocy: a to wanie miosierdzie nigdy niezmordowane, powinno w duchu
twoim rozarzy gorc mio a przy tym wzbudzi gbok pokor, gdy
pomnisz jak czsto musiae prosi o przebaczenie i o ask! Jake czsto
plamie si grzechami nie tylko w mowie i czynach, lecz take przez
opuszczenie w wiczeniach pobonych, w dzieach mioci, w aktach wiary albo
przez niebaczno na dobra duchowe, ktrych zaniedbanie pociga za sob nie
tylko utrat moebnych korzyci, lecz nadto niewtpliw odpowiedzialno.
Zaprzyj si wic samego siebie, uciekaj si do Boga i skrusz w sobie
swawol. Jeli uczynisz co jest w twej mocy, wspomoe ci aska a upadajcego
podwignie. Nie dziwna e uomny i skonny do grzeszenia, jest to przywar
natury, bo natura nie jest niczym, do niczego nie jest zdoln, wnet rozsuaby si
w nicestwo, z ktrego wyprowadzona, gdyby dobro Boga nie utrzymywaa
bezustannie jej bytu.
Najznakomitsi wici nie s bez pewnych wad, ale walczc z nimi
zasuguj na nowe aski i utrzymuj si w czujnoci. Czasami poznanie Boga
wydaje im si janiejsze od wszelkiego innego poznania na wiecie, a nagle
pojcie to zostaje tak smtnie zamione, i tylko pomoc aski moe wiato
przywrci. Te zmiennoci odbywaj si z dopuszczenia miosierdzia
Najwyszego, aby wiara wolna od uczucia, staa si czyciejsz a przeto obfitsz
w zasugi.
Bodaj bymy w tym duchowym ubstwie chcieli szuka wsparcia u
samego tylko Boga! Bodaj bymy mniej w nauk ufali a wicej w nadziej!
138

Doskona ufno w Bogu naleaoby wyrobi w sobie, pki zdrowie suy,

abymy w ostatecznej cikoci znaleli w niej otuch. Sodko umieraj, ktrym
ufno w Bogu staa si drug natur! Nie bez wielkiej pracy zapewnie
nabdziesz tej cnoty, waniejszej i wyszej od owego pospolitego zaufania,
ktre ronie w powodzeniu a upada w niedoli wraz z uczuciami natury. Przecie
jak powodzenie tak przygody s jednakimi dzieami mioci i dobroci Boga:
nasza sabo rnie je ocenia, ale gdyby sdzi zdarzenia podug zarzdzajcej
woli Boskiej, a nie podug uczu ludzkich, gdyby mwi wynis si do
pierwotnej przyczyny, nie zatrzymujc si przy skutkach, "sdziby nie wedug
widzenia ale sdziby sdem sprawiedliwym" (Jan. VII, 24) i znosiby
wszystko z bog i niezachwian tosamoci umysu. Wtenczas nie upajaoby
ci wysokie widzenie rzeczy niebieskich; nie upadaby na sercu w chwili
owadnicia przez niepojtno i oscho: oddaby si Bogu bez skargi i z
cierpliw rezygnacj, a sowicie zostaby wynagrodzony. Wszake pamitaj, e
jak jest wielk nagroda, tak jest suszn odpowiedzialno z nieodpowiedniego
uywania aski.
Cokolwiek wpywa zewntrznie na dusz jest niestae i prdko
przemijajce: ale co dziaa w duszy samej jest trwae i mocne. W niej to obra
Bg swoje mieszkanie. On jest rdem, z ktrego pyn wysze duchowe
wadze. W duszy czystej jest On przytomnym a gdzie jest Ojciec, jest i Syn
moc wiecznotrwaej generacji. "Tak czowiek odradza si z Ducha witego"
(Jan. III, 6) i staje si dzieckiem Boym. Daje Bg ycie i zasug, ktre sam w
czowieku wytwarza, ktre dopty trwaj, dopki aska nie zaginie, a byle tej
nic nie tamowao, adne zewntrzne uczynki czowieka ani ycia wewntrznego
nie ukrc, ani zasugi nie umniejsz.
Wszake na cby si przydao chcie dowiadczy w sobie jak dalece
poczylimy si z Bogiem? rozbir aski w niczym jej nie powikszy. W takiej
zachowajmy si czystoci, jak gdybymy z pewnoci wiedzieli, e Najwitsza
Trjca krluje w duszy naszej obecnie, a tak dziaajmy, jak gdybymy na
pocztkowe aski dopiero zasugiwa mieli. Nie myl i rozumowaniem, ale
penoci cnt chrzecijaskich, pokory, cichoci, miowania, wiary, objawi si
duszy naszej bezporednie panowanie Boga. Nie ten jest najwitszym, ktry
najwicej
witoci
swej
dowierza!
Ze
wszystkich
uczynkw
najzbawienniejszym jest zaprzanie samego siebie i pogarda dla wszystkiego co
nie jest Bogiem. Najbardziej uytecznym jest oderwanie si od zatrudnie i
przedmiotw niepokojcych zmysy wskutek swej znikomoci i niestaego bytu.

139

Wszelako po c i to, jeli nie pochodzi z prostej, szczerej, arliwej mioci

Boga?
W yciu wewntrznym nigdy nie ma adnej przerwy, bo walka dobrej
woli z natur cigle toczy si musi, nigdy nie ma odpoczynku, bo z odrtwienia
choby chwilowego najwikszy wypynby niepokj. Jeli cay nie jeste
duchowy, nie jeste nim wcale. Najwiksz przeszkod jest mio wasna, bo
ycie duchowe nie moe mie adnego innego celu prcz Boga, obecnego w
kadym stworzeniu, w kadym miejscu i czasie, przed ktrym nic nie jest
maym ni wielkim, bo w Jego nieskoczonoci gin wszystkie pojcia wzgldne.
Przeto dziaajc w Bogu, dziaamy bezwzgldnie, dobrze i zdobywamy
spokojno wiekuist.
Powiecie: "kiedy Bg jest tak bliskim nas i kiedy krluje w duszy naszej w
tak wielkim blasku swego przedwiecznego majestatu, skde pochodzi, e nie
znamy Jego bliskoci, dlaczeg wydaje si nam tak dalekim?". atwa
odpowied: przyczyn jest ospao nasza i obojtno. Nie staramy si dosy
gorliwie o zachowanie wiadomoci Boga gdy j posiadamy, ani o jej
odzyskanie gdymy j utracili. Rozmylania, umartwienia, jamuny, modlitwy,
pokorne suchania Mszy witej i zblianie si do nn. . Sakramentw, oto s
rodki zachowania i rda otrzymania aski. "Pjdcie do mnie wszyscy, ktrzy
pracujecie i jestecie obcieni, a ja was ochodz" mwi Pan (Mt. XI, 28).
Niechaje si nikt nie ali, i cik i ciasn jest droga do ywota wiecznego,
kiedy moe czerpa do woli ze zdroju "wyskakujcego ku ywotowi wiecznemu"
(Jan. IV, 14) i udawa si do "wiatoci prawdziwej, ktra owieca wszelkiego
czowieka na ten wiat przychodzcego" (Jan. I, 9).
Miej tylko dobr wol, nabieraj si w . sakramentach, a zczysz si z
Bogiem i z Nim trwa bdziesz w jednoci, jak gosi ewangelia w. "Kto
mieszka we mnie a ja w nim, ten sia owocu przynosi, bo beze mnie nic czyni
nie moecie" (Jan. XV, 5). Niechaj wic Bg wszechmogcy bdzie pocztkiem,
przedmiotem i celem wszystkich naszych uczynkw i caego naszego ycia.
Dochowaje w pamici nastpujce trzy zdania.
1. Dziaaj w kadej porze ycia duchowego z takim zapaem jak gdyby je
dopiero rozpoczyna. Przeszkodzi to ospaoci i poruszy lenistwo.
2. Pielgnuj najstaranniej tajemn zayo z Bogiem: uronie ci std
cicho, pogodno i swoboda sumienia.

140

3. Przyjmij co ci tylko zele wola Boska z jednakowymi uczuciami, a

bdziesz trwa w niewzruszonej spokojnoci.
Oddaj si wic w rce Boga z takim zapaem, z tak szczeroci jak
gdyby ju potem nie mia adnego dziea wykona i jak gdyby od arliwoci
twojej zbawienie twoje zawiso. Akt oddania si w opiek Najwyszego, moesz
powtrzy tysic razy na dzie, przy kadym uczynku i w kadym pooeniu;
nigdy nie jest za pno nawrci si szczerze; jeeli dotd by letnim to oddaj
si teraz z caej duszy w rce miosiernego Boga a odzyskasz wszystkie zasugi
lat utraconych. Wszelako spuszcza si na pn godzin i odkada nawrcenie
jest niebezpiecznie, bo powiedziano jest: "nie bdziesz kusi Pana Boga twego"
(k. IV, 12).
Jak anioowie przez jeden akt mioci zasuyli na wiekuist szczliwo,
tak Adam utraci niemierteln jedno z bstwem przez jeden akt
nieposuszestwa. Odtd owadna nas mnogo, ktrej wyraeniem liczba i
czas; a nie jestemy ju wicej w stanie w jednym akcie skupi ca usilno
miowania. Musimy kilkakrotnymi aktami zasuy, by aska Jezusa Chrystusa
uzupenia nawrcenie nasze. Albowiem natura ludzka nie polepszya si przez
odkupienie; ona jak bya przedtem tak zostaa niedon, ale z ran Zbawiciela
wylay si zdroje aski, ot tych ask koniecznych do dobrych naszych
uczynkw, moemy dostpi przez usiln wol i arliwe modlitwy. Jestci
wprawdzie Bg zawsze bliskim i gotowym odpowiada potokiem ask na
woanie twoje, jednak gos twojego bagania tumi czste zapory, ktre musisz
walczy wszystkimi rodkami. Tutaj skutecznym jest odnoszenie do Boga
kadego czynu naszego choby najmniejszego, bd myli, bd pacierza, bd
jamuny, byle czsto powtarzanych z intencj przyczynienia si do chway
Boga, Ojca i Zbawiciela naszego.
Dostpiwszy bliskoci przyjaznej z Bogiem, bdziesz z wszystkiego
zadowolony, bdziesz gotw zrzec si bez alu wszystkiego, opucisz ochoczo
dla suby Boej najdrosze przedmioty; nic nie zachwieje, nic nie powikszy
pogodnej wesooci twej duszy. A chocia bdziesz moe przekada jedne
osoby i rzeczy nad drugie, dla rozsdnych przyczyn, jednak od nich spokojno
twoja nie bdzie zalen, bo ta ma by utwierdzon w Bogu, ktry w tobie
krluje. W yciu zewntrznym ulegniesz zdarzeniom szczliwym bez radoci, a
nieszczliwym bez smutku. Pomoc dojcia do tego szczytu doskonaoci jest
opuszczenie tego wszystkiego co do ciebie cile nie naley: przeto zostanie ci
wicej czasu do pracowania nad sob, a mylc o tym, mniej bdziesz
141

niepokojony wiatowymi sprawami. Ale najbardziej wystrzegaj si wasnej

woli, nie miej w sobie upodobania ani prnej pychy: trwaj w rezygnacji czy
zostaniesz z wysokiego stopnia duchowoci wtrconym w oscho i
opuszczenie, czy z opuszczenia wyniesionym na szczyt chway. Zapomnij o
sobie we wszystkim, nie odgaduj sdw Boych; co Bg czyni to czyni dobrze,
a mdl si do Niego z rwn wdzicznoci tak za mione zachwycenia jak i za
dotkliwe boleci.

ROZDZIA XXXV

O przedmiotach rozmylania
Najpierwszym przedmiotem twego rozmylania powinno by przesze
twoje ycie i ycie obecne; bdziesz aowa za grzechy pierwszego a brzydzi
si drugim. Nastpnie usiuj zgbia ywot i nauk Zbawiciela naszego; po
trzecie, zastanw si gboko i pokornie nad mk Pask i bolesn Jego
mierci. Rozmylania te s nader poyteczne, a ty dopty bdziesz mia wielkie
trudnoci w wynoszeniu si poza siebie, dopki rozmylania te nie bd
gruntownie zbadane. Spomidzy prawd, ktre te rozmylania w tobie wzbudz,
najszczytniejszymi s odnoszce si: 1) Do poczenia cisego i niepojtego
natury Boskiej z natur ludzk. 2) Do szlachetnoci, prawdziwoci i zasobw
ducha ludzkiego. 3) Do bogosawionego ciaa Zbawiciela. Te to s
najszczytniejsze przedmioty rozmylania. Z prawd za wiary najwyszymi s: 1)
O najwitszej Trjcy. 2) O wiecznotrwaej generacji Syna i wesp istnienia
Jego w Ojcu, ktry Go zradza; o pochodzeniu Ducha witego z Ojca i Syna, w
ktrych zostaje. 3) O jednej i nieskoczonej istocie Bstwa. Zatapiajc si w
tych witych prawdach, wytworzysz w sobie wyobraenia i myli, ktrych
czysto zalee bdzie od mocy twej wiary. Wyobraeniami zowiemy pojcie
przedmiotw i objaww, przez ktrych poznanie dochodzimy do rda
wszelkiego ksztatu i dziaania.

142

Wyobraenia s wic tylko szczeblami, po ktrych pniesz si do prawdy

istotnej. A wic w miar jak si wyniesiesz coraz wyej odrywasz si od
niszych wyobrae by si ima wyszych, a na koniec odrzucisz wszystkie by
owadn prawd najwysz i w niej si zatopi. Najszlachetniejszym zajciem
czowieka jest niezawodnie przeistoczenie si moc rozumu w te wyobraenia,
ktre przedstawiaj Bstwo. Wyobraenia stan ci si niepotrzebnymi, a zatem
odrzucisz je kiedy poczujesz wstrt niewymowny do wszystkiego co usyszysz
albo co sam pomylisz, kiedy adne pojcie i adna wiadomo nie moe ci
pocieszy, a uczujesz gorce upragnienie najwyszego dobra, ktrego wszelako
nie moesz dostpi. Wtenczas na twe usta cisn si bdzie ta modlitwa. "Mj
Panie i Boe, ja dalej postpi nie umiem: ja Ci tylko wzywa mog a Ty mnie
ratuj". Kiedy doszed do podobnego stanu, moesz a nawet powiniene
odrzuci wszelkie wyobraenia.
Czyme wtenczas zajmie si duch? adnego niech sobie nie obiera
zajcia, niechaj zostanie bierny pod wpywem Boga. Boleci i krzy miowania
maj by jego udziaem, od ktrych ma pragn nie by nigdy uwolnionym,
jeeli go sam Bg nie uwolni. Zapyta kto, c to jest ten krzy miowania? On
skada si z dwch czci: pierwsz jest ksztat, przy ktrym jako przy czci
stworzonej duch si nie zatrzymuje, drugiej pragnie z caego serca, nie mogc
jej otrzyma, a t jest widzenie i wiadomo Boga. Do tego krzya
przywizanym jest duch najprzd czyst mioci Boga, po wtre witymi i
czystymi dzami, na koniec, pen intencj zwrcon ku Bogu. Ten krzy
podpieraj trzy filary, Ojciec, Syn i Duch wity a do adnej z nich nie moe si
duch ukrzyowany zbliy chyba wiar.
Istotnie ubogim i ukrzyowanym jest ten, ktry wszystkimi wadzami
swoimi usiuje wynie ducha swego, a wszelako widzi si by opuszczonym od
Boga i od wszystkich stworze, nie moe znikd otrzyma pocieszenia i nie wie
do czego przytuli si w boleciach. Zaprawd nie potrafisz uywa pociech
istotnej prawdy, jeeli nie przywykniesz do zachowania mstwa i mioci w
chwilach kiedy pozbawiony obecnoci bstwa. To jest dopiero prawdziwa
rezygnacja, nic swoim by nie mienica i znoszca z ochot nieograniczone
ubstwo jak dugo tak jest wola Pana Boga.

143

ROZDZIA XXXVI

O znakach zupenego poczenia z Bogiem

Mwilimy powyej obszernie o zupenej rezygnacji i zaprzaniu si
wasnej woli, tudzie o prawdziwych rodkach nabycia witoci. Dosy wic
bdzie doda kilka sw o znakach, po ktrych poznasz czyli twa wola przestaa
by samodzieln a przeistoczya si w Bosk. Znakami tymi s:
1. Jeli stronisz mocno od grzechu czy maego czy wielkiego, a opr twj
zasadza si na posuszestwie nie na wasnym postanowieniu.
2. Jeli suysz cnotom przykazanym ochoczo, powodujc si wol Boga
nie wasnym przekonaniem; czego bez aski nie dokaesz.
3. Jeeli gotw na mier umczenia dla mioci Boga.
4. Jeli wyrzekniesz si wszelkiej wasnoci i wszelkiego przywizania,
ktre by mogy poczeniu twojemu z Bogiem stan na przeszkodzie. To
wszystko jest dzieem Boga, niszczcego w twym sercu mio
stworzenia.
5. Jeli wola twoja jest z wol Bosk zgodna, a ty masz na celu cze i
saw Stwrcy we wszystkim i wszdzie, wtenczas ocenisz rzeczy i ludzi
podug ich stosunkw z chwa Najwyszego. Ju to znak, e zawitaa
jasno bogosawionych w twej duszy dajcej tryumfu wielkoci i woli
Boskiej a wyniszczenia woli wasnej. atwo jest wprawdzie powiedzie,
pragn i dam spenienia chway Boskiej w samym sobie i w caym
stworzeniu, ale trudno jest powici si nieustannie takiemu dzieu. Do
tego ju trzeba doskonaoci, trzeba by sobie obumarym i zachowa si
w prawdzie i sprawiedliwoci, niewzruszonym jak w powodzeniu tak w
ndzy, jak w ubstwie tak w bogactwie, jak w yciu tak w mierci.
6. Szstym znakiem jest zatopienie si w tajemniczej, wiekuistej woli
nieskoczenie askawego Boga, zaprzanie si wasnego sdu i woli jak
mona najzupeniejsze. Wtenczas bdziesz tylko pragn wykona wol
144

Pana. Celem twego yczenia jest powrt twej wasnej woli do nicoci,
aeby "nad ciemn gbokoci unasza si Duch Boy" (Gen. I), i aby
rzek Bg co si ma sta, to si niech stanie.
W tym ley najwysze poczenie woli ludzkiej z Bosk, i niby zlanie si
jednej w drug. Najpierwszym rdem tych duchowych rozkoszy jest mka
Jezusa Chrystusa, bo kto si w niej zatapia, ten zostaje oczyszczonym z
wszystkiego co jest Bogu przeciwne. Moc tajemniczej dzielnoci cierpie
Zbawiciela dostpuje dusza cisej i doskonaej jednoci z istot Najwyszego i
dochodzi do najwikszego stopnia czystoci. Wtenczas co chce to jej Bg daje;
poniewa chcie ju nie moe czego by nie chcia Wszechmogcy: a jak serce
dobr przepenione jest wol, tak ojcowska rka Pana naszego, jest
niezmordowan w obsypaniu go askami i dobrodziejstwami.

ROZDZIA XXXVII

O prawych zwolennikach Boych

Ulubionymi zwolennikami Jezusa Chrystusa chocia ukrytymi, s ci,
ktrzy si zaprzali wszystkiego, obumarli sobie a yj w Bstwie dla Bstwa.
Oni to gorcymi modami swoimi zbogacaj duchowy skarb Kocioa i
odwracaj gniew Boy, by nie "zatraci sprawiedliwego z niezbonym" (Gen.
XVIII, 23). Tak wielk litoci dla grzesznikw paaj, e chcieliby nawrcenie
ich wasn mierci okupi; zasugami swoimi przyczyniaj si do zbawienia
niebacznych swych braci. W dawnym zakonie nie byo, jak jest w nowym,
wielkiej obfitoci ask pyncych z ran Zbawiciela, przeto kara nastpowaa
szybko po zbrodni. Obecnie wze mioci jednoczy ludzko z Bogiem i kada
obraza moe zosta zmazan wit krwi Jezusa Chrystusa. Ot o to
aplikowanie zasug Zbawiciela do grzechw wiata, ci ulubieni zwolennicy
bagaj a bagajc otrzymuj.

145

Szczliwy kto si z nimi zaznajomi. Ale kt ich zdoa pozna, kiedy

cnota ich kryje si gboko a ludzie marnociami wieckimi zalepieni, nie mog
widzie tajnego zwizku duszy z Bogiem. wito tych osb jest wysz nad
wyobraenia i zewntrzne zjawiska, przeto nie poznaj ich ci, ktrzy
wyobraeniami yj i zwaaj na same tylko zjawiska. Ca si ywotn czerpi
oni z ran Jezusa Chrystusa a tego rozumie nie moe mdro tego wiata;
trwaj oni w cigej cichoci, w spokoju i agodnoci, niepostrzeeni od ludzi,
ktrym tylko zgiek, niepokj, namitno i zmiana jest objawem ycia. Oni
su Bogu w duchu i prawdzie, nie obierajc adnych szczeglnych sposobw,
odznaczajcych si uczynkw, uderzajcych naboestw, a dlatego s w
zniewaeniu u takich, ktrzy si tymi rodkami odszczeglnia zwykli. Wysoka
tylko mdro odgadnie wit natur tych osb, mdro nadludzka, ktrej nie
nabdziesz w Wszechnicach, jeno u stp krzya rozmylajc o mce Pana
naszego!
Ci przyjaciele Boscy, wiatu nieznani, a czstokro pogardzani, znaj
wszelako wiat, okropno jego przewinienia i przewiduj straszliwy sd co go
czeka, jeli si nie upamita. Te myli s dla nich najboleniejszym cierpieniem
i stanowi krzy, ktry na ziemi dwigaj. Smucc si jednak smutkiem
gbokim nad obecnym zepsuciem, nie zapuszczaj si w przyszo, ani si nie
zwracaj do przeszoci, pokadajc ufno swoj w Bogu i korzc si w
adoracji przed Jego wyrokami. Jarzma zakonu dla nich ju nie ma; bo co drudzy
czyni przez posuszestwo prawom, oni to czyni przez mio z wiksz
rezygnacj i zupeniejsz pokor. Do tak szczytnego stopnia duchowoci
dostpi nie atwo a wycieczysz si wprzd zupenie, bo dugotrwae
umartwienia osabiaj ciao i wysuszaj a do rdzenia.
Ci ktrym powoanie pozwolio przedsiwzi tak ostre wiczenia,
trzyma si bd w miar si, przepisw i zwyczajw kocielnych, sami nic nie
stanowic i zachowujc wol swoj w biernoci, gotow na kady znak woli
Boga. Obcuj z ludmi ale spraw ludzkich nie bior za cel swj; miuj ludzi ale
nie odnonie do siebie: lituj si nad ich ndz, ale chway Boga z cz nie trac.
W spowiedziach usyszaby wyznanie niedostatecznoci w miowaniu, przy
modlitwach zbieraj w sobie wszystkie wadze nisze i wysze poniewa: "Duch
jest Bg a ci ktrzy Go chwal, potrzeba aby Go chwalili w duchu i w prawdzie"
(Jan. IV, 24). Nie oddzielaj si wic niczym od Boga, tote wiato roztacza
si ponad Duchem i okazuje, i oni czciciele Boga otrzymuj od Niego ywot,
ruch, i istot. Wszystko co w powszednim yciu czyni im wypada, to odnosz
do chway Boej; nie zwykli si oddawa mnogim zewntrznym wiczeniom,
146

ani wiele mwi, co czyni, to czyni z prostot; co mwi to mwi z

przyzwoitoci; rzekby, e w niczym nie bior udziau zajci jedynie Bogiem.
Rozmaitymi trybami yjc stosownie do tego "jako kademu udzieli Pan" (I
Kor. VII, 17), cz si wszelako wszyscy w gbi dusz swoich, ktre jedno
Boska zarwno owadna. Ale do ju o tym stanie, do ktrego nie dojdziesz
przez adne nauczanie, lecz jedynie yciem czystym, pokor gbok i mioci
arliw.
Najwaniejsz rzecz jest, eby w zawodzie witoci i zblieniu si do
Boga nie ustawa nigdy i nie folgowa sobie, bo im wyszego dostpie miejsca
przez usiln prac, tym okropniejsze bdzie zatracenie wskutek upadku. Na nic
nie przyda si najdokadniejsza znajomo Pisma witego i nauki Kocioa, na
nic nauczanie drugich i prowadzenie do wiekuistej szczliwoci, na nic
wspomaganie wielu biednych, jeeli nie wytrwasz do koca w zupenym
zaprzaniu woli twej i w poczeniu z Bogiem. Albowiem cae Pismo wite i
nauka Kocioa na to tylko jest nam dane, abymy si nauczyli w kadym
miejscu i czasie czyni Bogu z siebie ofiar w duchu, w woli, w mioci,
poznaniu i w tym wszystkim co tylko jest w nas.

ROZDZIA XXXVIII

O przygotowaniu do Komunii witej

Spomidzy sposobw dostpienia jednoci z Najwyszym, nie ma
podobno przedniejszego, skuteczniejszego, pewniejszego i witszego nad
czste przystpowanie do przenajwitszego Sakramentu ciaa i krwi Zbawiciela
naszego, z sercem paajcym wiar i mioci. Baga niegdy Ducha mdroci
wity Zakonnik, by mu raczy objawi, komu, kiedy i jak mona zbliy si do
tej straszliwej i przenajwitszej Tajemnicy. Otrzyma w odpowiedzi: "Ten moe
przystpi do Komunii kiedy tylko zechce, ktry nie ma czego mie nie powinien,
ktry pragnie czego jeszcze nie ma, ktry pochwala kade dzieo Boskie. Nie
potrzebuje czeka zewntrznych objaww pobonoci: jednak niechaj
147

dowiadczy samego siebie, czyli ma dobr wol, arliw mio i siln wiar; bo
zaprawd, niewiele zaley na tym jak kto czuje, ale bardzo wiele na tym jak
miuje, jak pragnie, jak wierzy".
Kiedy wic masz przystpi do przenajwitszego Sakramentu, miej
sumienie z grzechw wszystkich oczyszczone. Potem uno si ca usilnoci
woli i gorcym pragnieniem; niechaj Bg jeden i wita Jego aska, bd celem
twoim. Odrzu od siebie cokolwiek jest Bogu przeciwne, poddaj si w
zupenoci Jego woli, ktr wyej wszystkiego ceni powiniene. Poznasz po
Komunii blisko Boga po tym, e twa mio i cze dla przenajwitszego
Sakramentu powiksz si, a nie zmniejszy si w niczym poszanowanie. Jeeli
takie znajdziesz w sobie usposobienie, przystpuje jak najczciej do wieczerzy
Paskiej; nie zaniedbuj tak wielkiego rda aski, albowiem mwi Pan:
"Kochanie moje by z synami czowieczymi" (Przyp. VIII, 31).
Jeli czujesz si letnim, mao arliwym, bez pobonoci i bez upragnienia,
nie odstpuj dlatego od zbawiennych zamiarw, byle ci aden grzech na
sumieniu nie ciy. Bo wanie wtenczas najpotrzebniejszym ci jest ten zasiek
bogosawiony, w ktrym dano ci bdzie wszystko na czym ci zbywa. Byle
przystpi z sercem wolnym od wieckich wpyww i oddanym w caoci
Najwyszemu Bogu, otrzymasz miowanie najarliwsze i wito najwiksz.
W tym to przenajwitszym Sakramencie znajdziesz ask najobfitsz, gdy na
przyjcie jego zbieraj si zmysy i wszystkie wadze duszy, wobec istotnej w
ciele przytomnoci Pana naszego Jezusa Chrystusa. Szczeglnej doznasz
pomocy, jeeli saby w dobrych przedsiwziciach: przybdzie ci moc przeciw
pokusom i pontom wiata: rozogni si mio spraw niebieskich, a zstpujcy
istotnie wewntrz ciebie Bg, wskae ci tam jak masz wykonywa wite
uczynki. Ciao nawet twoje bdzie wskro przejte obecnoci ciaa i krwi
Jezusa Chrystusa: zczysz si wicie z Bogiem, poczujesz Go w caej duszy,
we wszystkim ciele twoim, bo twa wola, twe zmysy, czonki, wadze i uczucia
zostan poddane bezporedniemu Boga dziaaniu.
Jeeli bdziesz pogrony w smutku i w aoci sumienia, uznaj tw
nieudolno, niemoc i ndz, i biegnij z pokorn otuch do owego rda cichej
szczliwoci, z ktr adna rozkosz inna porwnan by nie moe.
Dowiadczysz jak wiele pociesze dla twych boleci, posiku dla twej niemocy,
wiata dla twojej wiary, ognia dla twej mioci, znajduje si ukrytych w
przenajwitszym Sakramencie. Zbliajc si wic do witego stou wznie t
modlitw: "Miociwy Panie i Boe mj: sromot grzechw moich przywalony,
148

zataczam si ku zatraceniu; sam ratowa si nie zdoam: wzywam wic Syna

Twego ulubionego, by si raczy ofiarowa za grzechy moje, jak ofiarowa si
Tobie Panie, na krzyu jako hostia przenajwitsza. Niechaje On zadosy czyni
sprawiedliwoci Twojej za mnie, poniewa On jeden moe niezmiern sw
zasug przeway okropno mojego przewinienia; a Ty wity Ojcze, nie masz
nic droszego ani na ziemi ani w niebie. Chc przyj wielki Boe Syna Twego
ukochanego, aebym przez Niego mg skada Tobie dzikczynienia za tyle
darw, tyle ask, tyle dobrodziejstw ktrymi raczye mnie obsypa, mnie
ndznego grzesznika, ktry nigdy do wdzicznym by nie zdoam za tyle
dobroci".
Wyznaj potem jake skonny do zego, a nieskory do cnoty, i mw dalej
"Ojcze Wszechmogcy! chc przez ofiar Syna Twego, zwyciy wiat, ciao i
zego ducha, tych miertelnych nieprzyjaci moich. Ojcze miosierny! spraw, by
skarby Syna Twego wspomogy moj ndz, aby Jego dobro moj zo
przemoga, aby nieobjte rozumem Jego Bstwo wsparo ludzk niedono,
wzmocnio sabo i udzielio potrzebnej a nieustajcej doskonaoci. Boe!
niechaj spoyte ciao i krew Jezusa Chrystusa umocni mnie w zwizku z Tob,
jak zezwolie, aeby Syn Twj ulubiony by przymocowan do krzya, na ktrym
dokona odkupienia grzechw naszych. Udziel mi ask Twoj Ojcze, ask
utwierdzajc mnie w Tobie tak silnie, ibym nigdy nie odstpi od Ciebie,
chociaby Ci wiat cay mia odstpi. T modlitw wznosz do Ciebie
najpokorniej za wszystkich ludzi, a szczeglniej za tych yjcych i umarych, za
ktrych mi si modli najbardziej przystoi".
Po tej modlitwie zastanw si gboko i dugo nad wielkoci Tego, ktry
dla ciebie zstpuje: a ty tak niegodny przyj Pana wszelkiej chway, ty
zasugujcy prdzej na ogie zatracenia! Pomnij jak przy zwiastowaniu zadraa
Maryja, niepokalanie poczta i na Matk Bosk wybrana! Pomnij jak zadra
w. Jan zwiastun Jezusa Chrystusa, gdy mia ochrzci wite ciao Zbawiciela,
wodami Jordanu. A ty by grzeszniku nie zadra przyjmujc Pana wiekuistej
chway? Czy moesz z dostateczn mioci i z przyzwoitym uszanowaniem
przystpi do stou Paskiego, do przenajwitszego Sakramentu, przed ktrego
witoci Archanioowie i Serafini zasaniaj oblicze? Zaprawd, czowieku,
nie moesz, bo grzechem zaraony, ale niech Pan rzeknie tylko sowo a bdzie
uzdrowiona dusza twoja. Mdl si wic do Pana gorcym uniesieniem serca i ze
sta wol!

149

Niepodobna by si mg uwolni od grzechw i przywar, by mg by

ozdobion cnotami i ask, by powrci do pierwotnej niewinnoci, jeli nie
rozpoczniesz ywota pozwalajcego ci zblia si do przenajwitszego
Sakramentu czsto i z ufnoci. Przez czste przyjmowanie ciaa i krwi
Zbawiciela, poczysz si z Bogiem, jak powietrze ze wiatem i ciepem
sonecznym. adne stworzenie ani wszystkie stworzenia razem wzite, nie
zdoaj oddzieli ci od Boga. Moesz nie mie wiadomoci twojego szczcia,
przecie ufaj sowu Boemu: im sabsza wiadomo, tym silniejsz musi by
wiara, a im silniejsz jest wiara, tym wiksz otrzymasz nagrod, byle tylko
czyni co moesz. Jednak smutno powiedzie, e nikt spomidzy nas nie ma
wiary silnej, wytrwaej, istotnej! Jake zawoasz: jake mie mocn nadziej i
wielk wiar, kiedym tak uomny, tak pochy, tak skonny do grzechu? Trzeba
rozrnia w sobie dwa ywioy, ktrych sprzeczno okazaa si nawet w
Jezusie Chrystusie: tymi s wysze i nisze wadze duszy. W ostatniej nocy
ycia Zbawiciela, wadze nisze znkane boleci woay: "przenie ode mnie
ten kielich" a wysze rozognione rezygnacj doday "wszake nie moja wola ale
twoja niech si stanie". Tak i my dziaa mamy. Nie mogc uwolni wadz
niszych od udziau w boleciach i uomnociach doczesnych, wynomy wadze
wysze do Boga, i trwajmy z Nim w poczeniu bogim. Skierujmy ducha ku
Bogu z powiceniem, z szczeroci i z wyparciem si wasnej woli, bo duch nie
ma nic wsplnego z wadzami niszymi, to jest ze zmysami ulegajcymi
wraeniom godu, zimna, niepokojw, rozkoszy i tym podobnym. Natarczywo
tych wzrusze cielesnych, im jest wawsza, tym wicej mie bdzie zasugi
onych pokonanie. Kiedy wic zapragniesz przystpi godnie do najwitszej
Komunii, dowiadcze si czyli masz ducha ku Bogu skierowanego, czy do
Niego pragnie twa wola, czy miujesz Boga z intencj szczer i nic osobistego
na celu nie majc, czy si powici subie Boej, a to roztrzsanie sumienia
uczy sercem prostym i prawym. Przy takim usposobieniu otrzymasz aski
znakomite po kadej Komunii, a im czciej bdziesz przystpowa, tym
wikszych skarbw aski nabdziesz.
Nie tylko w Komunii zewntrznej i widocznej udziela Jezus Chrystus
aski zbliajcym si, ale bogosawione skutki Eucharystii spywaj take na
tych, ktrzy tsknic w duchu do przenajwitszego Sakramentu, unosz si na
skrzydach gorcego upragnienia, nieobjtej wiatem mioci, i nurtuj przed
tronem wszelkiej chway, w gbokiej pokorze i wiecznotrwaej adoracji. Do tej
duchowej Komunii moesz przystpi przy kadej Mszy witej, przy kadym

150

zatrudnieniu, w kadym miejscu i czasie, a jeeli masz wiar mocn i mio

arliw, dostpisz ask nieskoczonych.
Wszelako bd Kocioowi posusznym, nie zaniedbuj uczestnictwa przy
stole Paskim, jak czsto ci pobono nakania bdzie do tego a sumienie
pozwoli. Albowiem z komuni zewntrzn cz si wiczenia pokory,
posuszestwa, cierpliwoci i pogardy dla wiata, ktre przy duchowej komunii
nie maj miejsca. Jeeli nie czujesz do gorcej pobonoci, we si do
rozmyla, do modlitwy, do ycia umartwionego i pro Boga, by ci do witej
wieczerzy powoa.
Moesz przez przenajwitszy Sakrament naby witoci w yciu
doczesnym, ktra ci otworzy przybytek szczcia wiekuistego: bo wito
zaley od miowania, naladowania i posiadania Boga Ojca, Zbawiciela,
Pocieszyciela. Co niechaj nam aska Twoja Panie da raczy! Amen.

ROZDZIA XXXIX

O askach wypywajcych z Przenajwitszej

Eucharystii
Przystpujc z wiar, mioci, upragnieniem i z zupenym powiceniem
samego siebie do Przenajwitszego Sakramentu ciaa i krwi Jezusa Chrystusa,
moesz otrzyma dziwnie wielkie i boskie prawdziwie korzyci, z ktrych tutaj
wyliczymy niektre:
Najprzd: wzmocnisz si do ochotnego oderwania serca od wszelkich
przedmiotw zewntrznych, a zatapiajc si w Bogu powtarza bdziesz z
Apostoem: "Wszystko mam sobie za gnj, abym Chrystusa zyska" (Filip. III, 8).
Bo te zaiste jeli nic nie posiadajc, niczego nie pragniesz, wic bogatszym
jeste od nienasyconego bogacza. A jakeby mg pragn dostatkw
151

doczesnych, gdy pomylisz, i upodobanie w przedmiotach znikomych rozczy

ci z Bogiem? Przywizanie wieckie stoi z wiekuistymi prawdami w zupenym
przeciwiestwie; pogo za wieckimi sprawami rozrywa wadze umysowe,
ktrych skupienie sprzyja kontemplacji; a wszake tylko w kontemplacji mona
poznawa Boga. Pokochanie stworze tumi duchow mio, jak bujne chwasty
tumi ziarno pszenicy. Zamiowanie w rzeczach znikomych rodzi
niestateczno, bo dusza w moc wyszej swojej natury, pragnie doskonaoci w
przedmiotach swego wyboru, wic nie znajdujc jej w jednych, rzuci si wnet
do drugich, a zawiedziona wszdy nie ujdzie rozpaczy, jeli si nie rzuci w
objcie Boga, to rdo wszelkich doskonaoci. Nie ma takiej ziemskiej
rozkoszy, ktr by nie zatruwaa gorycz, bo wiato wewntrzne wykazuje duszy
jak s niegodnymi jej niemiertelnej istoty, te przemijajce ponty. Niepodobna
by ci mogo jakie stworzenie choby chwilowo uszczliwi, bo w kadym
znajdziesz inny rodzaj przyjemnoci, ale w adnym nie widzisz tej penoci
uczucia, ktr by mg nazwa szczciem. Inaczej raduj wykwintne ubiory,
inaczej smaczne potrawy, inaczej dowcipne ksiki, a w samych nawet
duchowych zajciach, innej przyjemnoci doznajesz w medytacji, innej w
modlitwie. Ten brak wszechstronnoci wnet ci obrzydzi co dopiero polubi, a
po krtkim zachwycie nastpi wstrt i znudzenie. Doskonaego szczcia nie
masz jak tylko w Bogu.
Szczliwym przeto nie bdziesz, dopki nie wykorzenisz z siebie
wszelkich uczu nie majcych swego rda w Bogu. Jednak przewiadczenie
si o tej prawdzie da ci dopiero wiato bosk, a przewiadczenie to nie
inaczej jak tylko z Jezusem Chrystusem zstpi w twoj dusz. Ten jest pierwszy
poytek pyncy z doskonaego przyjcia Przenajwitszego Sakramentu
Eucharystii.
Wtry poytek jest wyniesienie duszy do Boga. Tu czterema sposobami
pociga Bg czowieka do siebie. 1. Objawami dobroci swojej w stworzeniach,
ktre wszelako podda wszystkie czowiekowi. "Podziwiacie, mwi m
wity, podziwiacie wysoko i wspaniao Niebokrgu, ale kaden z was gdy
spoywa ciao i krew Jezusa Chrystusa jest wyszy nad wszystko, i wielkoci
jego nie moe obj wiat cay". 2. yw obietnic wiekuistej szczliwoci jako
jest napisano: "czego oko nie widziao, i ucho nie syszao i w serce czowiecze
nie wstpio, co nagotowa Bg tym, ktrzy Go miuj" (I Kor. II, 9). 3.
Przykadami mczennikw, obudzajc w duszy pami gorcej mioci i
niezachwianej wiary w prawd, wielko i hojno przedwiecznego Boga, tych,
152

ktrzy za wite Imi poddawali si radonie najokropniejszym cierpieniom.

Nikt podobno wierniej nie miowa jak oni w purpur krwi wasnej obleczeni
wojownicy Chrystusa! Do rwnego powicenia Bg nas dzisiaj nie wzywa,
wszelako moemy na rwnej wysokoci stan, jeli si wzniesiemy poza
szranki czasu, rzucajc co doczesne. Nurtujc w wiecznoci, miujc tylko
wieczn prawd, zatapiajc si w Stwrcy, arem mioci wyniszczamy w sobie
co tylko nie jest Boskim. Duch uniesiony wyej nawet wasnej sfery, wstpi do
niezmiennoci wiekuistej wiary, gdzie ju nadzieja dosza swego celu, i gdzie
si mio zlewa z sw przyczyn. 4. Bg pociga nade wszystko dusze, samym
darem swego przenajwitszego ciaa i krwi swojej "ktra jest za nas wylana"
(Mt. XXVI, 28). On mwi: "Jam jest chleb ywy, ktrym z nieba zstpi. Jeliby
kto poywa tego chleba, y bdzie na wieki. A chleb ktry ja dam jest moje
ciao za ywot wiata" (Jan. VI, 51-52).
Trzecim poytkiem Eucharystii jest zachwycenie wywoane bliskoci
Boga, i niech dla ziemskich spraw przerywajcych t niewyczerpan rozkosz.
Jake boleje dusza, kiedy zgiek doczesny strci j z tej wysokoci, w ktrej
janieje wiato czyste, w ktrej panuje cicho wiekuistego zatopienia. To
zachwycenie zwiastuje bezporedni blisko Boga, przez ktr jest wywoane.
Obrzydn ci wszystkie zajcia, wyobraenia i myli, ktrych Bg nie jest
rdem i celem, Wszelkiego czynu twojego jedyn spryn bdzie czysta
mio i arliwo w wypenianiu woli Najwyszego; miar kadego sdu bd
ci prawa Boskie, nie za wasna dogodno lub stosunki wiatowe; stronic
coraz bardziej od ziemi, twa dusza stawa si bdzie coraz czyciejsz i
godniejsz ogldania blasku i nieskoczonej chway przybytku Boego.
Czwarty poytek Eucharystii jest ustalenie duszy w dobrych zamiarach.
Nie bdziesz mie wzgldu na siebie, ale y bdziesz jedynie w Bogu z
umartwion wol wasn posuszny Jego woli, a czstokro nawet wasnego
czynu niewiadom. Taki czyn zapewne sam przez si, nie bdzie mie adnej
zasugi, ale niezmiern bdzie zasug poprzedzajce zaprzanie si wszelkiej
samoistnoci, ktrego on jest owocem. To znowu zaprzanie bierze pocztek: 1.
Z aski bardzo wysokiej. 2. Z zupenego umartwienia natury. 3. Z zamiowania
w witych medytacjach. Umie zatapia si w rozmylaniu jest wielkim
szczciem; bo przez nie umacnia si dusza w zbawiennych postanowieniach i
stroni od myli i od wyobrae niszych wiodcych najczciej do upadku.
Dusz oddajc si prnociom wnet opanuj szkodliwe urojenia, ale dusza
oddana rozmylaniom nie daje przystpu pokusom, przyswaja sobie czysto
153

prawdy, a daleka od wpyww wiatowych, zajmie si wycznie sprawami

wiekuistymi.
Pity poytek jest owiecenie ducha. Poznasz znaczenie wiata wobec
Stwrcy: ocenisz stworzenia i wypadki podug sdw Boych, miowa
bdziesz stworzenie do woli Boej, a tym samym bdziesz pogardza
przywizaniem dla znikomych rzeczy, miowa gorco bliniego, szanowa
wysoko witych, i uczynisz si penym sodyczy pyncej z doskonaej
harmonii pomidzy Bogiem a tob.
Szsty poytek jest rozniecenie aru mioci. "Bg jest mio: a kto
mieszka w mioci, w Bogu mieszka a Bg w nim" (I Jan. IV, 16), nie tylko jako
zachowawca bytu, lecz jako przyjaciel znajcy twoje potrzeby, majcy potg
wszystkim zaradzi i chccy zaradzi, byle ty podda si nieograniczenie Jego
witej woli, byle by gotw ulega kademu wpywowi witej Jego aski.
Zaiste jedna tylko mio Boga sta jest i niezmienn. Da On nam zapewnienie
tej wiekuistej i bezbrzenej mioci, dajc nam jej nieustanne dowody w
Przenajwitszym Sakramencie. Jake wic nie przystpowa czsto, i z
czystym sumieniem nie przyjmowa ciaa Zbawiciela, jak nie czerpa z tego
zdroju cnoty i aski?
Tu dusza czy si z Bogiem przez poznanie i przez mio, a takie
poczenie wynike z mioci, musi by cilejsze od poczenia duszy z ciaem,
bdcego cech znikomego ycia. w. Grzegorz mwi: "Mio jest dziaajc
bezprzestannie: pocztkuje wielkie uczynki w duszach, ktre owadna, bo
gdyby zosta moga nieczynn, ju by nie bya mioci". Dziaanie bowiem
mioci jest zarazem umiarkowane i niezmierne. Umiarkowane, bo uczy znosi
cierpliwie wszystko dla chway Boej: niezmierne, bo unosi poza sfer doczesn
i czyni nas zdolnymi czynw tylko z mioci moebnych.
Sidmy poytek Eucharystii jest dopenienie naszego uwicenia.
wito jest wyzwoleniem, czystoci doskona, ktr jeden tylko Bg nadaje
zstpujc jawnie do duszy. Wwczas to gin wszystkie uczucia jak gasn
gwiazdy przed wspaniaym wschodem soca: ginie pami wszystkiego co nie
jest Bogiem lub w Bogu, tylko blask promienny majestatu Boskiego wypenia
dusz. W jej krynicznej czystoci odbija si wiato Ojca wszechmogcego, a
t wiatoci, ktr przedwiecznie i wiekuicie rodzi, jest Syn Sowo; a w Synu
znowu duch twj poznaje czym jest cel stworzenia, nie ulegajc adnym
stworzenia wraeniom. Odrzucajc wraenia odrzuca stosunki wszystkie, a
154

zatem i stosunki posiadania albowiem nie znajduje przedmiotw posiadania

wynisszy si poza sfery wszelkich poj wzgldnych, ograniczonych, zatem i
mnogich: wyrzeka si rda posiadania, zaprzawszy si woli. Przez to
zaprzanie zdobywasz wolno czyli niezawiso od rzeczy stworzonych, i
tracisz wyobraenia rozlicznoci, porwnania, postpu, bo w Bogu jest tylko
jedno, niezmierno i samoistno. Dusza ktra by si moga do takiej
wynie wysokoci, ju si wyej nie wyniesie, jedyny postp dla niej jest
rozstanie si z ciaem.
smy poytek Eucharystii, jest nabywanie mdroci najwyszej, poznanie
tej wiatoci, ktra "bya na pocztku w Bogu" (Jan. I, 2), i w ktrej Bg si
poznaje. Im gbiej dusza zostanie t wiatoci przejta, tym lepiej pozna Boga
a poznawszy zamiuje a zamiowawszy z Nim jedno si stanie. Ta jest
"wiato co przysza na wiat" (Jan. III, 19), "ta jest droga i prawda i ywot.
aden nie przychodzi do Ojca, jedno przez ni" (Jan. XIV, 6). Przyjmij Jezusa
Chrystusa godnie, z czystym sercem, z szczer wol i arliw mioci a
dostpisz w Bogu tej najwyszej mdroci.
Dziewity poytek Eucharystii jest nieprzerwana rado duszy, ktr
adne zgryzoty sumienia nie trapi. W niej panuje obecno Boga ywego, a
wtenczas nie zakc pogody twego serca, ni szczliwe zdarzenia ani
przeciwne przypadki, bo wiesz, e wszystkie doczesne dolegliwoci prowadz
ci do wiekuistego spokoju. Owadnie ci przeczucie przyszej szczliwoci,
uwicajc coraz doskonalej tw dusz: powemiesz nadziej nagrody tym
wietniejszej w niebie, im czyciejszy i prostszy by twj ywot na ziemi.
Bogosawiony jeli zabyso przewiadczenie, takiego stanu! Przykadaj si z
caej duszy do utrzymania si na takim stopniu doskonaoci, bo on jest
najbliszy najwyszego dobra, ktrym jest sam Bg w Trjcy Przenajwitszej.
Szczliwoci takiego stanu nic nie zrwna, nic nie zachwieje. Na twoich
ustach bdzie wiato Pana sodka jako mid; w suchu twoim bdzie
dwiczny Jego gos jako piew lutni, w sercu twoim bdzie Jego sowo jako
zachwycenie, z ktrego pociecha niewymowna. Wszystkie stworzenia razem nie
s w stanie utworzy jednej chwili tej radoci, ktrej dusza dobrej woli
dowiadcza pod wpywem Przenajwitszego Sakramentu.
Dziesity poytek, jest pewno i uspokojenie. Pewnoci s trzy rodzaje:
Pierwsza pochodzi z wiary, gdy trzymasz niezachwianie o prawdach
nadziemskich, dlatego, e s prawd. Ta pewno wiary jest darem Boym, i
155

nadaje wierzcemu wielk potg. Jezus Chrystus mwi: "Jelibycie mieli

wiar a nie wtpilibycie" wszystko co rzekniecie stanie si "i wszystko o co
bycie prosili w modlitwie wierzc wemiecie" (Mt. XXI, 21. 22). Pisze Aposto
w. Jakub: "Jeli ktry z was potrzebuje mdroci niech prosi od Boga, ktry
obficie wszystkim dawa, a nie wymawia: a bdzie mu dana. A niech prosi z
wiar nic nie wtpic. Bo kto wtpi... niech on czowiek nie mniema aby co mia
wzi od Pana" (Jak. I, 5. 6. 7). Te sowa znacz, e stosownie do wiary kady
bdzie wysuchany. Jezus Chrystus dziaa wszechwadnie potg jasnego
widzenia prawdy, ktr by sam, On przedwieczne Sowo Ojca. My take im
czyciej bdziemy posiada prawd przez wiar, tym doskonalej bdziemy
posiada Boga, a tak staniemy si potni w uczynkach. Ale trzeba wierzy w
prawd, dlatego e jest prawd, nie za dlatego, e za tak rozum uzna,
poddajc niby byt Stwrcy pod zdanie stworzenia.
Drug pewno daje Bg przez objawienie rzeczy przyszych. Nic ci si
wtenczas nie wydarzy o czym by nie mia przeczucia. Wielk to jest ask,
wszelako nie jest najwiksz, bo sama wiedza rzeczy wieckich moe wznosi
zapor midzy tob a Bogiem.
Trzecia pewno jest waciwa ywotowi wiekuistemu, i towarzyszy owej
niezmiernej szczliwoci ogldania potgi i dobroci Boga. Widok wielkoci i
szczliwoci Boga miowanego bez granic jest najwysz nagrod dusz
witych.
Ten rodzaj pewnoci, jest owocem najwyszej wiedzy, najgortszej
mioci i najcilejszego poczenia si z Bogiem: kto by j mia, ten by woa z
Apostoem: "Wedug oczekiwania i nadziei mojej, i si w niczym nie zawstydz,
ale z wszelakim bezpieczestwem jako zawsze i teraz wielce bdzie wsawion
Chrystus w ciele moim, cho przez ywot cho przez mier" (Filip. I, 20). Tak
witego daru nie moesz otrzyma przez najwiksze zasugi, daje go tylko Bg
wybranym swoim, jako pocztek i przedsmak szczliwoci niebieskiej.
Jedenasty poytek Eucharystii jest pokj duchowy. Cnotliwy czowiek
y bdzie w pokoju z blinim, sumieniem, i z Bogiem. Co do pierwszego,
uwa, i kto nie ma pokoju z brami ten go mie w Panu nie moe. Zbawiciel
tak do siebie przywiza agodnoci swoich zwolennikw, i pragnli z Nim
by zawdy. Za tym przykadem czymy sodkim obcowanie nasze tym, z
ktrymi y nam wypada. atwo jest y w zgodzie ze swoimi, trudniej z

156

nieprzyjacimi, wszake i pierwszym i drugim winnimy jednak okazywa

agodno, a tego osign nie mona bez mioci Boga.
Pokj sumienia gruntuje si na zupenej harmonii woli i czynw
czowieka z wol Boga. Unikaje wic wszystkiego co jest Bogu przeciwne i co
moe niepokoi sumienie. Przestrzegaj wszystkimi siami, przy kadej
sposobnoci, chway Boej, dobra blinich i powodzenia Kocioa: a to
stosownie do twojego stanu, powoania i wezwania. Bodaj najdrobniejszy
uczynek, w tym celu wykonany z umiarkowaniem i rozsdkiem, przyniesie ci
pokj i zadowolenie.
Pokj z Bogiem zasadza si na nieprzezwycionej odrazie ku grzechom i
wszelkim przywarom. Ale czy moesz mie nadziej takiego pokoju, pki jest
w pooeniu szkodzenia drugim, lub ponoszenia wasnej szkody? Przy jednym
tylko Bogu pokj ten znajdowa si moe, a czowiek jednoczc si z Bogiem
moe otrzyma wskutek aski co Bg posiada z natury. Ku temu godne
przystpowanie do Eucharystii najpewniejszym jest rodkiem.
Dwunasty poytek Eucharystii jest nierozczna jedno duszy z Bogiem.
Dusza bierze udzia w doskonaociach Boskich, a tymi ogarnita niczego nie
moe pragn prcz wiecznotrwaego zczenia ze rdem swej szczliwoci.
To poczenie z Bogiem jest pocztkiem szczliwoci wiecznej, w ktrej
opadn z ciebie wizy doczesne, w ktrej bdziesz posiada Boga wpord
chway wiekuistej.
C powiemy wicej? Kt zdoaby wyliczy wszystkie poytki,
korzyci i niewysowione rozkosze, ktrych dostpuje dusza przyjmujc godnie
ciao i krew Pask? Pamitajmy tylko na te sowa Zbawiciela:
"aden do mnie przyj nie moe, jeli go Ojciec, ktry mi posa nie
pocignie" (Jan. VI, 44), i mdlmy si.

157

PRZYGOTOWANIE DO SPOWIEDZI
~~~~~~~~~~~

MODLITWA
CZOWIEKA POKUTUJCEGO
Zmiuj si nade mn Boe podug wielkiego miosierdzia Twego, Boe
niewymownej dobroci, Boe przedziwnej aski i mioci, wspomnij i wejrzyj na
mnie i odpu wielkie grzechy moje. Wspomnij na mnie Stwrco i Odkupicielu
mj, a obacz i niczym s dni moje, i jako wiatr ywot mj: ywot mj ndzny,
ywot paczliwy, ywot krtki i wszystkich ndz, uomnoci i niebezpieczestw
peny.
Zgrzeszyem czowiek mizerny, upadem ciko, nieszczsny. Obraziem
Ci, mj Boe, rozgniewaem Ci mj Dobrodzieju, nie uczciem Ci mj Panie,
nie umiowaem Ci mj Ojcze: oto mnie masz w rku, robaka ndznego,
wszelako stworzenie Twoje krwi Syna Twego odkupione.
C Ci kto za to uczyni, gdy mi skarzesz i od aski Twojej odepchniesz?
wolno albowiem dusza i ciao moje jest w mocy Twojej, uczynisz
sprawiedliwie, gdy mi od miosierdzia Twego odrzucisz. Oto si upokarzam; a
wszake Ty Pan, uyj nade mn aski, ktremu waciwa rzecz by
miosiernym.
Czemu nie chcesz odpuci grzechw moich? dlatego snad, i ja bdc
stworzeniem podym, tegom nie godzien. Tak jest, mj miy Panie, niegodno
moja nie moe by dostatecznie zganiona. Ale e Ty moim Panem; przeto
zmiuj si nade mn. Jeeli mi Ty porzucisz, a kt mi przygarnie. Jeeli mi
od oblicznoci Twojej odepchniesz, kt mi, bym nie zgin, ocali? Jeeli si
na mnie rozgniewasz, a kt si mnie ulituje? Jeeli mi uderzysz, izali
powstan? Jeeli mnie ndzn sierot zasmucisz, a kt moj bdzie pociech?
Jeeli mi zabijesz mizernego robaka, a kt mi oywi? Zmiuj si wic nade
mn i przyjmij mi do aski Twojej, Ojcze miosierny. Dlatego em zgrzeszy
przed Tob, boja mierci trwoy mi; albowiem w piekle nie masz
odkupienia, nie masz aski, nie masz czasu pokuty, ani Twego poaowania.
Teraz mi drczy boja chocia mam czas Tobie si usprawiedliwi, w
miosierdziu Twoim mocno dufajc: a cby byo po mierci gdy sam z siebie
nie bd mg nic dobrego uczyni, a do tego majc Ciebie rozgniewanego?
158

Tskni sobie dusza moja z ywota tego, i si mj Stwrca, Bg mj i

dobrodziej gniewa na mnie. A c ciszego i nieszczliwszego nadto mnie by
moe, jako gdy si Ty, mj Panie gniewa bdziesz na mi? izali y bd bez
Ciebie, sdzc si by przez grzechy oddalony od Ciebie?
Boe w miosierdziu nieogarniony, Dobrodzieju niewysawiony, prosz
nie gniewaj si na mnie: upadam przed Tob proch i ziemia, nie potpiaj mnie.
Oto w krtkim czasie w prochu zasn; rycho std ustpi i w niwecz si obrc:
albowiem proch jestem i za si w proch odmieni! A c sobie obiecywa
mog, gdzie bym si mg obej bez aski Twojej? Wyszedem nagi na ten
wiat, i urodziem si jako zwierztko, i znowu mizernie umrze musz.
Wyniknem jako kwiat, a oto niedugo upadn i nieuchronnie zdeptany bd.
Po wszystkie dni, w ktrych teraz sabo wojuj, czekam a przyjdzie ach
okropna i straszliwa odmiana moja! bo ledwie nie z ywota matki w grb
przeniesiony, rozsypie si w proch to ndzne ciao moje. O aosna odmiana,
gdy mi bdzie poera akomie brzydkie robactwo.
Ta to jest pewno moja, i grb jest najspokojniejszym domem moim, i
w tskliwych ciemnociach usane jest oe moje. Najwaciwiej zgnioci
mwi mog: ty ojciec mj; a robactwu za: wycie matka i siostra moja;
albowiem wyszedem nagi na wiat i nagim si za wrc do ziemi.
A gdzie jest, o mj Boe, chwaa moja? gdzie nieodmienna moc moja?
albo gdzie nielkliwa obrona moja, abym si obej mg bez drogiej aski
Twojej, abym Ci nie mia prosi o miosierdzie Twoje? Izali niesusznie czyni
gdy si uciekam do Ciebie, gdy upadam przed Tob proszc o zmiowanie
Twoje?
Trapisz mi przedueniem aski swojej, i potumi mi chcesz robaka pod
stop Twoj! Spisujesz przeciw mnie nieprawoci moje, groc mi straszliwym
sdem Twoim i chcesz mi pokona nawet grzechami modoci mojej.
Tak jest, mj Panie, i skorom si narodzi podgldae cieek moich, i
wszystkie kroki moje, ktre nigdy nie byy proste, przed oczyma Twymi
policzye. Wygrasz Ty Panie, albowiem stworzenie przeciw Stwrcy nigdy nie
sprosta; jeeli nie porwnasz miosierdzia Twego ze sprawiedliwoci. Izali
mog co odpowiedzie na jedno sowo z tysica? W sprawiedliwoci Twojej
postpowa chcesz ze mn: wspomnij, i jako boto uczynie mi. C za
korzy mie bdziesz, mj miy Panie, mszczc si na mnie krzywd Twoich,
159

kiedy i zbawienie moje sw korzyci poczytujesz, i owszem radujesz si z

szczcia mojego?
A z kime chcesz mie spraw, i przeciw komu sprawiedliwy gniew Twj
pokazywa? przeciw listkowi nikczemnemu, co atwo od lada wietrzyku
nagabany bywa! Pomnij, Panie, iem jest spraw rk Twoich, nie zagubiaj mi
w gniewie swoim, ktrego stworzy w wielkiej dobroci, odkupi w dziwnej
mioci, i a dotd znosisz w niewymownej askawoci Twojej. Pracowae
wiele dla zbawienia mego, wic mi tak atwo nie zagubiaj grzesznego, ktry
zbawi chcesz wszelkiego pokutujcego, i wszystkich woasz, wszystkim
pomagasz do miosierdzia Twego.
Ulyj surowej sprawiedliwoci Twojej nade mn, abym przekn mg
lin moj! Uycz czasu, nabonie i prawdziwie zapaka za zoci moje.
Sfolguj mi Panie i popu czasu pielgrzymujcemu stworzeniu, abym w
gorzkoci serdecznej opaka wielkie zoci moje, pierwej nili pjd tam, skd
si nie wrc nigdy; pierwej nili mi postawisz przed Twj sd straszliwy!
Albowiem iali nagrodzi mog wielk zo moj, ktr Ci obraziem
dobroci moj, ktrej zgoa nie masz we mnie? To wszystko moje, co
wymwi mog z serca strapionego, przed Tob; al mi, iem Ci kiedy
rozgniewa; al mi, iem zgrzeszy przed Tob; al mi iem Ci
najdobrotliwszego Pana mego, Boga i Ojca nie sucha, nie czci, nie miowa, i
Twoj ask lekceway. Obraziem Ci mj Dobrodzieju; nie suyem Ci mj
Panie, nie miowaem Ci mj Boe i nie suchaem Ci mj Ojcze. lem
uczyni; a iem tego uczyni nie by powinien, przeto uznaj si by winnym.
Oto upadam, skopotany i udrczony przed Tob, pomnic na wielk
dobro Twoj, wejrzyje wic na mi; nie dlatego i wyznawam zoci moje i
auj zych uczynkw moich, ale ie Ty dobry i askawy Bg i Odkupiciel
mj, i obiecae by miociwym wszystkim pokutujcym. Nie rwna ao i
nagroda za grzechy, i zelywoci ktrych ode mnie doznae, ale nieocenione
zasugi, mka, krew, boleci i mier jedynego Syna Twego (ktre za zbawienie
wiata wszystkiego zadouczyniy), niech za mi nagrodz, uczyni
dostateczn ao i pokut moj.
Abym wicej mg czci Twj wity Majestat, prosz Ci, Panie Boe
mj, daj mi wielk ao i skruch, daj mi ochotn i stateczn pokut za zoci
moje: bo tego nie mam ani mi tego da nikt nie moe, jeeli Ty sam nie
obdarzysz z aski swej ebraka ubogiego.

160

Oto Ci prosz, abym skruszony znalaz szersz drog do mioci Twojej,

za niewysawione dobrodziejstwa Twoje: i jakom Ci pierwej nie czci i nie
miowa, tak potem abym si sta godnym naczyniem chway i mioci Twojej.
Nieche mi przerazi boja Twoja wita, abym zacz ywot
witobliwy nagradzajc cnotami przesze grzechy moje; i po szczliwym a
bogosawionym dokonaniu oglda i otrzyma wieczne miosierdzie Twoje.
Przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, Syna Twego, ktry z Tob yje i krluje,
w jednoci Ducha witego, Bg na wieki wieczne. Amen.

MODLITWA DRUGA
Boe w miosierdziu nieskoczony, ktry wszystkich pragniesz zbawi,
zmiuj si nade mn ndznikiem niegodnym, krwi Syna Twego odkupionym.
Zgrzeszyem Tobie, Panie Boe, zastpw, Tobie si winnym daj, i wyznawam
si by godnym karania Twego wiecznego.
To mi drczy, i paka mi kae serdecznie, i Ciebie Pana w Majestacie
nieogarnionego, Boga wiecznie bogosawionego, takie zelywoci potykay,
ode mnie stworzenia Twego, ktremu uczyni wiele dobrego.
C mam czyni, o Sdzio mj sprawiedliwy? dokde pjd? albo gdzie
si schroni przed rozgniewan oblicznoci Twoj, gdy susznie naprzeciw
mnie powstanie wszystko stworzenie o krzywd Twoj, em niszczy chwa
Tobie wiecznie powinn, oddajc j rzeczom stworzonym, miasto Tobie.
Upadam przed Tob, Bogiem Ty moim jeste: zmiuj si nade mn, nie
daj mi bra nieprzyjacioom moim od Ciebie, ktrychem czci nieszczliwy
miasto Ciebie. Przyjmij mi, o wieczna dobroci, w miosierdziu Twoim
wielkim! albowiem kt rwny Tobie aby mi mg zbawi?
A wszake, mj Panie, przez usta prorockie powiedzia: i nie chc
mierci grzesznego, ale aby si do Mnie nawrci a y. Jeli, Boe mj, nie
chcesz mierci mojej, to mi tedy ywota yczysz; i tym dajesz mi do
zrozumienia, abym Ci o ten ywot prosi: albowiem kt inny, jeli nie Ty jest
ywotem moim?
Ty jest Ojciec miosierdzia wiecznego, i Twojej dobroci wszelkie
stworzenie godnie wysowi nie moe. A chociaem ja dawno przesta by
synem Twoim, Ty jednak nie przesta by Ojcem moim. I jelim na to susznie
161

zarobi, aby mi potpi, jednak Tobie nie zbywa na sposobach, ktrymi by

mi zbawi.
Czyli nie Ciebie wszyscy smutni wzywaj, i grzeszni przepraszaj? Kt
ich ratuje i zbawia, jeli nie Ty? Ktry, Tobie ufajcy, omyli si na asce
Twojej? Ktry smutny i grzeszny, smutnym i grzesznym odszed od Ciebie?
Wic te i mnie wysuchaj grzesznego, i przyjmij smutnego dla nieprawoci, z
wielkiej dobroci Twojej. Daj mi pomoc, ktrej wiat cay da nie moe, abym
tak, jako Ty wymagasz po mnie, opaka grzechy moje; albowiem na Ci czeka
wszelki ubogi, i Ty jeden jeste wspomoeniem kadego osierociaego; pomnij
tedy Panie na sieroctwo moje. Nie racze si gniewa na mnie, mj miy Panie,
ale wejrzyj na mnie askawie, a wspomnij iem stworzenie Twoje.
Wspomnij na nieocenione zasugi, Jednorodzonego Syna Twego Pana
Jezusa, ktre poniewa czyni dla zbawienia mego, a ubagania Twego; przeto
nie gard nikczemnoci moj, albowiem u Ciebie jest obfite miosierdzie i
odkupienie.
Nawr mi do Ciebie, Boe mj, a nie opuszczaj mnie na wieki z ask
Twoj, ani mnie zostawuj w rku nieprzyjaci moich. Chociae jest ode mnie
bardzo obraony, a wszake wielka jest askawo Twoja, ktry adnym
pokutujcym nie gardzisz, kad dusz ludzk bardzo umiujesz, i wszystkich
grzesznych ustawicznie do siebie wzywasz i do tego pomagasz.
Mnie te, acz najgrzeszniejszemu, poka zmiowanie i odpuszczenie, i nie
racz jednemu tego odmawia, czyme niezliczone mnstwo sug Twoich
obdarzy raczy. Stworzeniu Twemu, o Panie! podaj miosiern rk Twoj, i
wyrwij mnie z przepaci grzechw moich.
A gdzie jestecie zy moje? gdziee aoci serca mego? zwr si i
napenij dusz moj gorzkoci, i wzrusz we mnie hojne i bolesne zy, na
opakanie cikich grzechw moich.
Dopom mi mj Panie, powrci do aski Twojej, daj mi skruch
serdeczn, wiern spowied i godne zadouczynienie. Pjd i bd si
spowiada grzechw moich; owie Panie, rozum mj, i daj mi pozna liczb i
wielko ich, iby, gdy si z nich spowiada bd, serce moje bardzo
rozrzewnionym byo aoci, e Ci tak ciko obraziem; potem za wzbud
we mnie nienawi wielk ku nim, obdarzywszy mi niewymown i stateczn
mioci ku Tobie, najwyszemu dobru memu.
162

Daj mi boja, pokor i mio wit Twoj; daj wzgard woli mojej, a
zamiowanie Twojej; daj mi czujno, roztropno i mstwo przeciw wszelkim
chytrociom i najazdom nieprzyjaci dusznych: abym do koca w dobrym i w
chrzecijaskim ywocie wzrasta, i tak w asce Twojej skoczy moje ndzne
pielgrzymowanie. Amen.

MODLITWA TRZECIA
PRZED SPOWIEDZI
Racz przyj spowied moj, najaskawszy i najdobrotliwyszy Panie Jezu
Chryste, jedyna nadziejo zbawienia duszy mojej, i daj mi prosz, skruch
serdeczn, i zy oczom moim, abym opakiwa we dnie i w nocy, wszystkie
niedbalstwa moje, z pokor i z szczeroci serca. Niech dojdzie proba moja
przed obliczno Twoj, Panie.
Jeli si na mnie rozgniewasz, ktrego nad Ci wspomoyciela i obroc
szuka bd? kt si zmiuje nad nieprawociami mymi? Pomnij na mnie mj
Panie, ktry Chananejsk niewiast, i jawnogrzesznego wezwa do pokuty, i
paczliwego Piotra w ask przyj.
Panie Boe mj, racz przyj askawie proby moje. Zbawicielu wiata,
dobry Jezu, ktry si dobrowolnie da na mier, dla zbawienia grzesznych;
wejrzyj na mnie grzesznika, ktry wzywam imienia Twego, i nie racz tak
uwaa zoci moje, eby zapomnia dobroci Twojej.
Odpue mi tedy grzesznemu, bo jest Zbawicielem moim, i zmiuj si
nad grzeszn dusz moj: rozwi jej pta i ulecz rany. O mj Jezu! Ciebie
podam, Ciebie szukam, Ciebie chc, Twojej aski pragn: pokae mi
obliczno Twoj, a tak zbawion bd.
Racz o najaskawszy Panie, przez zasugi najczystszej Panny Maryi Matki
Twojej, wyla wiato i prawd Twoj na dusz moj, aby mi wszystkie
nieprawoci moje, ktrych mi si spowiada trzeba, jawnymi uczynia, tak,
ibym si ich po skruszonej i wiernej spowiedzi w ochotnym i doywotnim
zadouczynieniu umia na potem strzec; ktry yjesz i krlujesz na wieki
wieczne. Amen.

163

~~~~~~~~~~~

MODLITWY
PO SPOWIEDZI
Pierwsza
Prosz Panie, przez zasugi Bogosawionej Panny Maryi Matki Twojej i
wszystkich witych, nieche bdzie przyjemna spowied moja: a czego mi nie
dostao teraz i przedtem do zupenoci skruchy i ku dostatecznej spowiedzi,
niech nagrodzi i wypeni askawo miosierdzia Twego: i wedle niego, miej
mi dostateczniej i doskonalej w niebie rozwizanego. Ktry yjesz i krlujesz
na wieki wieczne Bg w Trjcy jedyny. Amen.

Druga
O jedyne zbawienie i nadziejo moja, Panie Boe, Stworzycielu i
Odkupicielu mj, dzikuj, e mi nie wzgardzi grzesznego, ale przyj z
aski Twojej pokutujcego, i nie dae si weseli nieprzyjacioom moim nade
mn, wyrwawszy mi z pieka gbokiego.
Przyjmije askawie, jakokolwiek, spowied i ao moj, i racz mi da,
dla wielkiego miosierdzia Twego, tak opaka przesze grzechy moje, abym si
ich nigdy nie dopuszcza, i za nie, dopki yj, w gorzkoci serca aowa.
Daj ozibemu sercu memu, tak skruch i ao, jak by da
Magdalenie u Twych ng paczcej i Piotrowi pokutujcemu. I niech Ci bdzie
przyjemna ta spowied moja, o Panie Jezu najdobrotliwszy, tak jako bya
wdziczna proba pokorna otra pokutujcego, na krzyu przy Tobie wiszcego,
ktremu natychmiast Raj obieca.
Ty Panie, ktry usprawiedliwiasz grzeszne, i wskrzeszasz umare, zmiuj
si nade mn: oywiaj, umacniaj, owiecaj i bro mi, abym w cnoty wite
rozmnoony, po bogosawionym skonaniu, do Ciebie by miosiernie
przygarniony, i uczestnikiem chway Krlestwa Twego uczyniony. Amen.
~~~~~~~~~~~

164

ROZMYLANIE
PRZED PRZYJCIEM CIAA PASKIEGO
Rozkazae by, Panie, kapanom starego zakonu, eby ogie na otarzu
Twoim zawsze gorza; ktry mia utrzymywa kapan, drwa ile potrzeba
wymagaa nakadajc: aeby nigdy nie wygas. Rozkazaniem tym dae pod
tajemnic pozna, i na otarzu serca naszego, (na ktrym co dzie mamy
ofiarowa Tobie ofiar uczynkw dobrych), ogie mioci Twojej, nie powinien
nigdy gasn, ale czystym a ustawicznym rozpamitywaniem dobrodziejstw
Twoich ku nam, ma by ywiony, i tym wicej podniecany.
Lecz na otarzu serca mego, Panie, nie jest rozniecony taki ogie, ktrym
bym pali Tobie caopalenie wdzicznej woni; ani w rozmylaniu moim, nie
rozpali si ogie; albowiem nie masz we mnie rozmylania ustawicznego ani
dobrodziejstw Twoich, ani si staram o to usilnie, ebym wznieci ten ogie na
otarzu serca mego, ktrym bym ofiarowa ofiar chway, i odda Tobie, Panu
najwyszemu luby moje.
Panie, oto nogi podliwoci moich mam skalane, i prochem starania i
pieczoowaniem tego wiata, przytrznione; i botem dzy cielesnej
splugawione.
Prosz Ci, Panie Jezu Chryste, nieche mi to nie bdzie za hardo i
lekkie uwaanie poczytano; jeli take podam nogi moje, aeby byy omyte od
Ciebie. Wlej, prosz, wod skruchy w serce moje, umyj nogi moje moc
zbawienn, i otrzyj przecieradem dobrotliwoci Twojej.
Jeli z Bogosawionym Piotrem z pokory serca rzekn: Panie, nie
bdziesz mi umywa ng na wieki, boj si, abym nie usysza groby Twojej
straszliwej jemu mwionej: Jeli ci nie umyj, nie bdziesz mia ze mn czci.
Posuszestwa, zaiste, na w czas po nim wymaga, a nie pokory tylko, ktre
on zaraz okaza: wic te i mnie daj ask, ebym Ci je z nim okaza, i mwi:
Panie, nie tylko nogi moje umyj, i ze chci moje; lecz i rce, to jest uczynki
moje; gow, to jest przedsiwzicie serca, rozrzdzajce wszystkie sprawy:
abym si sta, za ask Twoj wszystek czysty; i Ciebie godnie mg przyj i
poywa.
Nie brzydzie si, Panie Boe mj dotkn trdowatego, przed Tob
upadajcego, i mwicego: Panie, jeli chcesz, moesz mi oczyci. Tak te
165

dzi racz wycign rk mocy Twojej na dusz moj, i powiedzie, e j

chcesz oczyci: a natychmiast bdzie oczyszczona, od wszelkiego trdu
grzechowego.
Nie brzydzie si take, Panie, ani ze wzgard odrzuci niewiasty, ju lat
dwanacie krwi pynieniem chorujcej: ale j uzdrowi, i bojc si, askawie
pocieszy, mwic: Ufaj crko, wiara twoja ciebie uzdrowia. A u mnie nie
dwanacie lat tylko, ale przez wszystek czas ywota mego pyn potokiem
nieprawoci, i przez zwycistwo, ktre ciao nad duchem odnosi, przywizany
jestem do rozkoszy i marnych pieszczot tego wiata. Uskrome tedy za
dotknieniem aski Twojej, te namitne pragnienia cielesne we mnie; aeby, o
mioniku czystoci, i anielska piknoci Panie Jezu, ode mnie by godnie
przyjty i uczczony.
Nie odwrcie take, Panie, oblicznoci Twojej od onej grzesznicy, ktra
zami hojnymi nogi Twoje umywaa, dopucie jej je caowa i namaszcza. I
nadto, odpuciwszy jej grzechy, w pokoju j wypuci. Tak te i mn nie
pogardzaj, Panie Jezu, u ng Twoich lecym i odpuszczenia grzechw moich
od Ciebie ebrzcym, albowiem Tobie zostawiony jest ubogi, a sierocie
bdziesz pomocnikiem.
Dlatego chcia z jawnogrzesznymi na ziemi przestawa, jade i pie z
nimi, dobro i ch swoj ku nim okazujc, aeby si wszyscy miele do Ciebie
przybliali, na suchanie sw Twoich. A mnie kt teraz zabroni, ebym do
Ciebie o dobry Jezu, nie przystpi, chociaem grzeszny? Izali mniejsza jest
teraz dobrotliwo Twoja, anieli bya na w czas: zaprawd jest ta sama i w
niczym nie umniejszona.
Powiedziae, Panie, i prawda jest: Nie trzeba zdrowym lekarza, ale
chorym. I przydae: e przyszed wzywa do pokuty nie sprawiedliwych, ale
grzesznych. Ja zaprawd, gdybym by zdrw, do Ciebie bym si lekarza nie
kwapi; lecz em bardzo chory, lekarza potrzebuj; i gdy grzeszny jestem,
Zbawiciela akn. Owszem tym samym o chorobie mojej zna daj, i si do
Ciebie lekarza garn.
Grzesznik jestem, wyznawam Panie: lecz Ty jeste rdo miosierdzia na
oczyszczenie nieprawoci moich. Ciemny ja jestem, i chmur grzechw
ogarniony: lecz Ty jeste wiato niezmierna, na owiecenie ciemnoci mojej.
Umary jestem, Panie, od Ciebie rda ywego, przez czste popenianie
166

grzechw, ktre dusz zabijaj, oddalony; ale Ty jeste studni ywota; Ty jest
ywot wieczny, wszystko sowem swoim oywiajcy; wic aebym mg by od
Ciebie oywionym, spiesz do Ciebie Panie, oyw mi wedug sowa Twego.
Na ostatek, em si omieli przyj do Ciebie; same mi wezwa do
tego, o Boe mj! gdy najsodszym wezwaniem Twoim wszystkich napomina,
aby przyszli do Ciebie, mwic: Pjdcie do mnie wszyscy, ktrzy pracujecie, a
obcieni jestecie, a ja was ochodz. Dawno ja ju pracuj, Panie, i
chodziem drogami trudnymi grzesznikw. I jestem obarczony cikim
brzemieniem grzechw, i nieprawoci moje przygnioty mnie. Posile mi tedy
tym najsodszym pokarmem, ktry na otarzu Twoim jest ofiarowany: abym za
takim posileniem jarzmo Twoje sodkie, ochotnie i bardzo rad nosi.
Nie tylko mi uprzejmie wezwa na te gody, o Panie Boe mj! ale te i
cikim karaniem zagrozi tym, ktrzy by tego pokarmu i napoju dusznego nie
poywali, gdy rzek: Jeli nie bdziecie poywa Ciaa Syna czowieczego, i
nie bdziecie pi Krwi Jego, nie bdziecie mie ywota w was. A smutna jest
rzecz bardzo i ndzna, nie mie ywota duchownego: ale miasto tego by w
mierci wiekuistej. I ktrzy na wieczerz wielk byli wezwani, a przyj nie
chcieli: od rozgniewanego gospodarza, za niegodnych gd jego zostali
poczytani.
Wic abym midzy takich nie by policzonym, i od spoecznoci onych
bogosawionych, ktrzy poywaj chleba w Krlestwie Boym, nie by
wyczonym: id do Ciebie, Panie; i Twojej dobroci dufajc, z wielk nadziej
przystpuj ku Tobie: a Ty Panie, ogrd miosierdziem Twoim wielkim,
niegodno moj; i przyjmij mi midzy godowniki Twoje.
Lecz chociabym mia wiadectwo od samego sumienia niewinnoci
mojej; przecie z jawnogrzesznym, jeszcze z daleka upadajc przed witym
Majestatem Twoim, bij si w piersi, upokorzony, mwic: Boe bd miociw
mnie grzesznemu; i wyznawam to: em nie jest godzien, Panie, aby wszed do
przybytku serca mego, ale tylko rzeknij sowem, a bdzie zbawiona dusza moja.
Amen.
~~~~~~~~~~~

167

MODLITWY
PRZED NAJWITSZ KOMUNI

MODLITWA PIERWSZA
W. AMBROEGO
Najwikszy z grzesznikw za nic majc moje zasugi, ale jedynie ufajc w
miosierdziu i dobroci Twojej; wstydz si i lkam przystpi do stou
najsodszych gd Twoich, najaskawszy Panie Jezu Chryste, albowiem serce i
ciao cikimi grzechami mam skalane.
A zatem o Boe askawy! ja ndzny bdc rozmaitymi uciskami
ogarniony, uciekam si do Ciebie, rda miosierdzia; do Ciebie si kwapi,
abym by uzdrowiony; pod obron si Twoj garn; a ktrego jako Sdziego
lkam si, Zbawiciela mie pragn.
Tobie, Panie, pokazuj rany moje, Tobie odkrywam sromot moj. Wiem
o grzechach moich licznych i wielkich, i dlatego si lkam. W miosierdziu
Twoim, bez granic ca ufno pokadam. Wejrzyje na mi oczyma
miosierdzia Twego, Panie Jezu Chryste; Krlu wieczny, Boe i czowiecze,
ukrzyowany dla czowieka. Wysuchaj mi w Tobie ufajcego, zmiuj si nade
mn penym ndz i grzechw, Ty ktry w rdle miosierdzia Twego jeste
niewyczerpanym.
Pozdrawiam Ci zbawienna ofiaro, dla mnie i dla caego rodu ludzkiego
na krzyu ofiarowana! Bd pozdrowiona, szlachetna, i droga Krwi, z ran
ukrzyowanego Pana mego Jezusa Chrystusa pynca, i grzechy wszystkie
wiata obmywajca! Wspomnij Panie na stworzenie Twoje, ktre odkupi
krwi Twoj; auj em grzeszy, chc poprawi com le uczyni.
Oddal tedy ode mnie najaskawszy Ojcze, wszystkie nieprawoci i
grzechy moje, abym oczyszczony bdc na duszy i na ciele, mg godnie
poywa pokarmu anielskiego; i racz da, aby wite skosztowanie Ciaa i Krwi
Twojej, ktrem przyj umyli, byo grzechw moich odpuszczeniem, myli
nieprzystojnych oddaleniem, uczynkw Tobie miych wykonaniem, a duszy i
ciaa, od chytroci nieprzyjaci moich, najpotniejszym obronieniem. Amen.

168

MODLITWA DRUGA
WITEGO TOMASZA Z AKWINU
Wszechmogcy wieczny Boe, oto przystpuj do Sakramentu
Jednorodzonego Syna Twego, Pana naszego Jezusa Chrystusa. Przystpuj jako
niemocny do lekarza ywota, nieczysty do krynicy miosierdzia, lepy do
wiata wiecznej jasnoci, ubogi i godny do Pana nieba i ziemi.
Prosz tedy niezmiernej szczodrobliwoci Twojej, aby raczy chorob
moj uzdrowi, sprono omy, lepot owieci, ubstwo ubogaci i nago
przyodzia; abym Ci chlebie anielski, Krlu nad krlmi, Panie nad pany, z tak
przyj uczciwoci i pokor, z tak skruch i naboestwem, z tak czystoci i
wiar, z takim przedsiwziciem i umysem, jako jest najpoyteczniej zbawieniu
duszy mojej.
Daj mi prosz, nie tylko Sakrament Ciaa i Krwi Paskiej przyj, ale te
sam istot i dzielno Sakramentu. O najaskawszy Boe! daj mi Ciao
Jednorodzonego Syna Twego, Pana naszego Jezusa Chrystusa, ktre wzi z
Panny Maryi, tak przyj, abym Jego Ciau duchowemu mg by przyczony i
midzy Jego czonki policzony.
O najmilszy Ojcze! racz mi pozwoli Syna Twego, ktrego teraz pod
zason na drodze chc przyj, i potem wiecznie na Jego obliczno jawnie
patrze. Amen.

WYLANIE SERCA
albo ofiarowanie czystego przedsiwzicia Panu
Bogu, przed przyjciem Ciaa Paskiego
Boe w majestacie nieogarniony, wity i wieczny, wszechmocny
wszystkich rzeczy Stworzycielu, nieba i ziemi panujcy, najwysza dobroci, w
miosierdziu Swoim nieskoczony. Boe i Ojcze Pana naszego Jezusa
Chrystusa; ktry z wielkiej a niewymownej mioci Twojej, tego najmilszego i
Jednorodzonego Syna Twego, da nie aowa dla zbawienia naszego, na
haniebn i sromotn mier. Ten przed mierci swoj odchodzc z tego wiata,
169

Sakrament Ciaa i Krwi Swojej na pociech, obron i na zbawienie wszystkim

wiernym, przy ostatniej wieczerzy postanowi, mwic do uczniw Swoich: To
czycie na pamitk Moj.
Ja tedy ze wszech wiernych, najniegodniejszy, ktrego z wielkiej aski
Swojej do uczestnictwa zasug Syna Twego najmilszego przypuci raczy;
wszystkimi niedostatkami na duszy ogarniony, rozmaitymi i niezliczonymi
grzechami skalany; z jak mog najwiksz pokor i uczciwoci, z wiar
mocn i z gorc mioci w prostocie serca, pragn nakarmi ze stou Twego
zbawiennego, zndznionego i pielgrzymujcego ducha mego.
A gdy niezliczone s grzechy moje, ani si znajdzie rwny niegodnoci i
ubstwu mojemu, prosz Ci zelij i wylej na mnie Ducha Twego witego; aby
mnie na duszy i na ciele powici, oczyci, i godnym uczestnikiem Boskiego
stou Twego uczyni, przy ktrym anioowie wici i wszyscy najmilsi
przyjaciele Twoi goduj.
Dla zasug i okrutnej mki najmilszego Syna Twego, w jednoci modlitw
Kocioa witego, prosz Ci, ndzne stworzenie Twoje, Krwi Syna Twego
odkupione; racze odpuci wszystkie grzechy moje, niedbalstwa i lenistwa,
gnunoci i nienaboestwa, obarstwa i wszelkie zbytki duszne i cielesne; jak
rwnie niepami na Ciebie w mylach, w mowie, w uczynkach i we wszystkich
moich postpkach, ktre si Majestatu Twego nie wstydziy, mnie za czas i
wysug utraciy a blinim szkod i zgorszeniem byy. Take i wszystkie
niekarnoci ciaa mego i nieostrono zmysw i inne niedoskonaoci, ze
naogi, dze nieumartwione, namitnoci nieumorzone, mae i wielkie, o
ktrych Ty sam Panie dokadnie wiesz: abym zatem godnie i poytecznie
przyj mg, mizerny wygnaniec pord tysica niebezpieczestw
pielgrzymujcy, Ciao i Krew Zbawiciela mego, Boga Jezusa Chrystusa,
oczyszczenie i powicenie, ywot i wspomoenie, obron i owiecenie, moc i
wytrwanie, skarb i zbawienie, duszy mojej: na doskonae wykonanie woli
Twojej, na wzgardzenie wszystkich marnoci wiata tego, na godne poznanie i
opakiwanie najciszych grzechw moich, na nagrod niegodnoci i
niedostatecznoci moich, na obfitsze zbawienie blinich moich, i na pohabienie
nieprzyjaci moich dusznych: abym si sta godniejszym znajomoci i mioci
Twojej, Panie Boe mj, w Trjcy witej jedyny, dobroci wszech rzeczy i
chwao.
Przyjmije tedy, Ojcze niebieski, t przenajwitsz i najprzyjemniejsz
ofiar, Ciao i Krew miego Syna Twego, w onej mioci, w ktreje przyj
170

nagrod Jego nieoszacowan za wszystek wiat, kiedy si na krzyu bolesny i

umierajcy ofiarowa, bagajc Twj gniew, na ktrymy sprawiedliwie byli
zasuyli, aeby nam by wiecznie askawy.
Przyjmij, Ojcze miosierdzia nieskoczonego, to dzisiejsze poywanie
moje przenajwitszej witoci, i wszystkich w Kociele Twoim witym dzi
komunikujcych, ku wywyszeniu i rozmnoeniu czci i chway Twojej: aby
wszelka zo i moc szataska, i wszelkie bdy i niewiernoci pogaskie i
heretyckie upady; aby by od wszego narodu ludzkiego prawdziwie poznany,
godnie chwalony i gorco miowany.
Przyjmij, ku wikszej chwale, Krlowej niebieskiej, Maryi, Panny
bogosawionej, Matki Syna Twego Jednorodzonego, Chrystusa Pana: aby nas
wszystkich pod Jej obron macierzysk, przez Jej wielkie i wielmone zasugi i
przyczyny, od wszego zego na duszy i na ciele, teraz i przy mierci zachowa, i
w cnoty wite przyozdobi raczy.
Przyjmij, o wity nad witymi, Panie zastpw niebieskich, ku wikszej
chwale i rozradowaniu witych aniow, patriarchw, apostow,
mczennikw, wyznawcw, dziewic i innych wszystkich wybranych Twoich z
Tob krlujcych: aby nas wszystkich przez ich zasugi i modlitwy, od mioci
rzeczy ziemskich zachowa, i ich witobliwoci, i ywota pobonego
naladowcami, tu, a i potem ich szczcia wiecznego uczestnikami uczyni
raczy.
Przyjmij Boe, korono witobliwoci, za pokj, obron, jedno i
rozszerzenie Kocioa Twego witego, za bogosawionego Ojca naszego
Papiea, za wszystkie kardynay, biskupy i inne przeoone duchowne, za
wszystkie kapany, za wszystkich zakonnikw i zakonnice, i za wszystko
duchowiestwo: aby im to byo ku ich wikszej witobliwoci i czujnoci, w
sprawowaniu swego powoania i powinnoci.
Przyjmij, Panie nad pany, i Krlu nad krlmi niezmierzony, za jedno,
pokj i zgod wszystkich monarchw, krlw i innych przeoonych
chrzecijaskich, aeby w ich serca mio i zgod wla, a ich ku obronie
Kocioa witego innymi cnotami witymi przyozdobi raczy; aby potem za
wierne sugi Twoje od Ciebie byli pochwaleni: i aby wszystkie bdy kacerskie,
z porodku nas wyniszczy, a zwiedzionych i bdnych braci i siostry nasze, do
uznania i jednoci wiary witej, powszechnej, przywie raczy.

171

Przyjmij, jedyna ucieczko i pociecho wszystkich zasmuconych, Boe, za

rozmaite potrzeby i utrapienia ludu Chrzecijaskiego: i racz wspomnie na
stkanie w wizieniu bdcych, na boleci i ndz chorujcych, na ao
krzywdy cierpicych, na niebezpieczestwa w grzechach lecych, na
niedostatki pielgrzymujcych, na wzdychania pobonych niewiast, na luby
panieskie, na pacz wdw osierociaych i na ndz i niedol zgrzybiaych: aby
si, Panie, nad nimi zmiowa, proby ich wysucha, ask, skruch i mioci
Twoj obdarzy, i wszystkich do nieskoczonego miosierdzia Twego przyj.
Przyjmij zwizko wiecznej mioci i nagrodo miosiernych, Boe, za
wszystkie moje przyjacioy, pokrewne, dobrodzieje; i za te, ktrzy mi w Tobie
miuj, za mn si do Ciebie modl, i mnie dobra wszelkiego ycz. Take i za
te: ktrzy si kiedy niegodnym modlitwom moim polecali, albo pragn by
poleceni; aby si wszystkich skutkw tej najzbawienniejszej ofiary, i mego
komunikowania uczestnikami stali: aby ich dobry Panie umiowa, nabone
proby ich wysucha; a nas wszystkich w Twojej mioci i w cnotach witych
Chrzecijaskich pomnaa, i od wszego zego teraz i na wieki zbawi.
Przyjmij, stru wiata wszego, Boe, ktry nigdy nie drzymiesz ani
pisz: za pokj i obron miasta, i miejsca tego; aby wszystkich w nim
mieszkajcych serca nawiedzi, dobrych w pobonoci potwierdzi, grzesznych
do pokuty nawrci, i w zgodzie, w mioci, i we wszelkim szczciu do koca
bogosawi.
Przyjmij obroco sprawiedliwoci, Boe, za wszystkie ludzie
sprawiedliwe i nabone, ktrzy si na sub Twoj osobliwym sposobem
oddali; aby byli moc tego najwitszego Sakramentu, przeciw wszystkim
pokusom dusznym i cielesnym posileni, owieceni i od nich obronieni.
Przyjmij mioniku zbawienia ludzkiego, za wszystkie wierne w
grzechach miertelnych lece, a mianowicie za te, ktrzy si moim grzesznym
modlitwom polecili: aby dzi, przez zasugi Jednorodzonego Syna Twego, byli
na duszy owieceni, za grzechy swoje prawdziwie rozrzewnieni, i spowiedzi
doskonaej i zadouczynienia chwalebnego domieszczeni.
Przyjmij wieczny a niemiertelny Boe, za nawrcenie wszystkich pogan
i niewiernych do wiary witej powszechnej; aby ich dzi wiato aski Twojej
owiecia, i do owczarni Kocioa Twego z ciemnoci zginienia wiecznego
wprowadzia.

172

Na koniec, przyjmij Boe, nieskoczonego miosierdzia, do ktrego

wszelkie ciao przyjdzie, to dzisiejsze poywanie moje przenajwitszej
witoci za dusze wszystkie w czycu bdce: aby dzi byy rozweselone, od
grzechw i mk swoich wyzwolone, i pod wieczne miosierdzie Twoje
przygarnione. Osobliwie tedy przyjmij za dusze rodzicw, braci, sistr,
pokrewnych; i za tych, ktrzy mnie yjc w ciele, miowali, i aski Twojej
yczyli, i za mn si te do Ciebie modlili, albo mi w potrzebach doczesnych
pomagali. Take i za te, ktre si niegodnym modlitwom moim polecaj i ktre
ratunku szczeglnego ode mnie potrzebuj. Nieche si im dzi stanie wesele i
rado, i pocieszna nowina, z obfitego odkupienia Twego i miosierdzia
niezmiernego: aby ich, miy Panie, wywid z wizienia mk ciemnoci, na
miejsce ochody Boskiej wiatoci Twojej. Przez tego Pana naszego, Jezusa
Chrystusa, ktry z Tob i z Duchem witym, spoecznie, yje i krluje, Bg po
wszystkie wieki wiekw. Amen.

MODLITWA
WITEGO BONAWENTURY
O! Duszo Chrystusowa powi mi; Ciao Jezusowe zbaw mi; Krwi
Chrystusowa upj mi; Wodo boku Jezusowego omyj mi; Mko Chrystusowa
utwierd mi. O dobry Jezu! wysuchaj mi; w rany Twoje ukryj mi; nie
dopuszczaj mi by oddzielonym od Ciebie. Od nieprzyjaciela zoliwego obro
mi: w godzin mierci do siebie powoaj mi, abym Ci chwali z witymi
Twymi na wieki wieczne. Amen.
~~~~~~~~~~~

DZIKOWANIE
PO KOMUNII WITEJ
Przyszede do mnie, najniegodniejszego stworzenia Panie nieba i ziemi, a
jako Ci za to godnie podzikuj? albo jak wdziczno i uczciwo u siebie
poka, gdy jestem stworzenie ze wszech miar niedostateczne? Wszede, o
Panie Jezu Chryste, do ciemnoci moich, wiato niestworzona: iali si bd
mogy zosta we mnie ciemnoci na przyjcie takiej wiatoci?
173

Nawiedzie, wielki Panie, wielkie ubstwo moje, i nie wzgardzie

niskoci domeczku mego, bardzo lichego, tegomci niegodzien, ie si skoni
do przybytku mego.
Do ng Twoich upadam, i dusz moj Tobie upokarzam, pokornie Ci
przyjmuj, i ze wstydem ndzny i ubouchny witam. Zawitaj o Boe mj,
Stworzycielu mj, Odkupicielu mj! Witaj mj najosobliwszy dobrodzieju,
najwierniejszy przyjacielu, Ojcze bardzo i niewymownie askawy, miy, i
dobrotliwy. Zawitaj moje najwdziczniejsze podanie, najrozkoszniejsze
kochanie, najucieszniejsze rozweselenie. Witaj, mj Panie Jezu Chryste, obrono
moja, zastpco mj, utulenie moje, nasycenie moje i mie a bezpieczne
odpocznienie moje.
Zawitaj gociu wszystkiemu wiatu podany! Witaj jedyny Ojcze
wszelkiego stworzenia! Witaj pociecho najpewniejsza wszystkich smutnych!
Niechaj Ci wszystko stworzenie, w niebie i na ziemi, na wieki chwali,
e mi sierot, godnego zapomnienia nawiedzi, bomci ja grzeszny i
niedostojny chwali Ciebie, gdy Ci za kawaek chleba powszedniego, godnie
podzikowa nie umiem; a c za tak nieoszacowan ask Twoj?
Uczcie mi bardzo, mj miy Panie, obecnoci Twoj uzacnie, i
wywyszye mi nawiedzeniem Twoim. O wielka, niepojta jest mio Twoja,
Panie Jezu, e bdc Bogiem moim w majestacie nieogarniony, wszed do
przybytku najniegodniejszego swojego stworzenia.
Panie, niebo jest Twoj stolic, a ziemia podnkiem ng Twoich; a
ktem ja jest, ktrego nawiedzi, i do ktrego zstpi. Czyli ja jestem
ywotem Maryi Panny czystej, w ktryme Ty mieszka? Iali sprawiedliwo
moja, jest sprawiedliwo Symeona starca, ktry Ci na swych rku piastowa,
e si mnie ndznemu ku piastowaniu i ku poywaniu da? Ialim ja jest dom
Zacheuszw, do ktrego by z wielk radoci przyjty, i w ktryme
posuszestwo, i pokut prawdziw znalaz? Ialim ja jest dom azarza i Marty,
ktry Ty rad nawiedza, w ktryme by czczony, i szczerze miowany?
Oto Piotr wity gorcy Twj mionik prosi Ci mwic: Wynid ode
mnie, Panie, bomci ja czowiek grzeszny. Oto i Setnik wielkiej wiary m, prosi
Ci, aby nie wchodzi w dom jego, wyznawajc si by niegodnym
nawiedzenia Twego: a Ty do mnie wnij raczy; nie tak godnie dany i
proszony, ale jedynie z szczerej dobroci Twojej, i znalaze peno grzesznikw,
174

jako w domu celnika jawnogrzesznego, z ktrymi Ty najsodszy Jezu w

dobroci obcowa, i jad, e w nich prawdziw pokut znajdowa.
O najdobrotliwszy Jezu! jakem ja Ciebie przyj? czyli nie tak jako Ci
niewierni ydzi przyjli, gdy Ci wasnego dziedzica pojmawszy zelyli i zabili?
Jelim Ci nie tak przyj jak Kajfasz i Herod, ale jako mili Twoi uczniowie,
bde std pochwalon wiecznie.
Wiem o tym, zapewne, iem ze wszech najgrzeszniejszy, i nigdym
niegodzien obecnoci Twojej, a wszake znajc wielk dobro Twoj, i widzc
cik ndz i ubstwo moje, caujc nogi Twoje, prosz Ci mj Dobrodzieju,
nie wychode ode mnie, mieszkaj ze mn, i uczy mi domem Zacheuszowym
i Celnikowym, uczy mi gospod azarza i Marty: abym czyni pokut
prawdziw, abym nagradza dobrymi uczynkami, moje postpki zoliwe. Abym
Ci z Mart i z azarzem, okazywa ochot wiern; i z Magdalen nabon
siedzc u ng Twoich, ofiarowa mio gorliw.
Przyjem Ci dzi, mizerny czowiek, najwysze wspomoenie ubstwa
mego: wziem Ci dzi mj Panie Jezu, wygnaniec i pielgrzym wodza mego
najwierniejszego: obye mi te wzi za Swojego, a to bdzie poytkiem
przyjcia Twego do mnie!
A komu inszemu jeli nie Tobie niedoskonaoci moje s jawniejsze? Ty
mj Jezu dobrze znasz ubstwo i nieudolno moj; Ty widzisz lepot, i
niepocieszon aob moj; uczy miosierdzie Twoje, i poka nade mn ask
Twoj. Terazci mam czas do Ciebie, teraz si za szczliwego poczytuj, gdy
Ci mam u siebie: obyem nigdy nie by bez Ciebie.
Znasz mi mj Panie, i Ty mnie sam sdzisz, em nie mia za ask Twoj
idc i spieszc do Ciebie inszej myli, tylko to, abym Pana askawego, za
najwysz pociech i wspomoenie smutnego i ubogiego serca mego przyj do
siebie.
Wszystek Ci si oddaj, pragnc by Twoim wiecznie. Pod
najmiosierniejsz opiek Twoj, o Panie Jezu! oddaj ndzn dusz moj:
Ciebie kosztuj samego, przeto te o jej niedostatkach Twoje niech bdzie
staranie. O Jezu mj! oto ten ktrego Ty miujesz choruje, wiesz co masz z nim
czyni, albowiem miujcemu wiele zaleca nie trzeba. Przyszede do niej,
obacze, i od grzechw jest zabit, od naogw zwizan, i w ziemi mioci

175

wieckiej zagrzebiona. Oywe j ywocie niemiertelny, mier zabijajcy, i

wszystkie umare oywiajcy.
Oddaj rozum mj, prnociami widomych rozkoszy zamiony, Ty
Panie Jezu, owiecenie moje: owiee go, abym Ci pozna, w Tobie si
zatapia, i poznanego statecznie nad mi samego miowa.
Polecam Ci krewk i md wol moj: mocy wszystkich witych Panie
Jezu, wesprzyj mi czsto upadajcego i utwierd sabego: aby najwikszym
staraniem moim byo, peni najochotniej wit wol Twoj, Tobie si pragnc
podoba, i Ciebie w ywocie Twoim mnie naladowa.
Oddaj dusz moj w rozmylaniu witym sab i nieumiejtn; o
Panie! kochanie radoci nieuprzykrzona witych, rozwi j od zabaw
niniejszych, w ktrych jest uwikana: naucz j i rozwesel mioci Twoj, aby
do Ciebie od marnoci wieckich tsknia, na Tobie polegaa, i w Tobie smakw
wszystkich szukaa, i Tob si karmia. Zadaj ran mioci Twojej sercu memu,
aby Ci nigdy nie zapomniao, gdy Ciebie susznie serca ludzkie piastowa
powinny, jako mionika, dobrodzieja, gocia, w chwale nieogarnionego.
Serce moje niech Ci miuje, usta wychwalaj, a dusza moja niech tskni
do Ciebie.
Rozum mj owiecaj, wol wspomagaj, i pami nawiedzaj. Daj sercu
memu szczero, ustom prawd i roztropno, a duszy nienasycon mio
Ciebie.
Uzdrw wszystkie choroby moje duszne, o Stwrco i Lekarzu mj! a
zwaszcza te przewinienia moje, ktrymim Ci grzeszny zwyk obraa: jako
lenistwo, i niedbalstwo w subie Twojej, niestateczno w dobrym, nienawi i
gniew, wielomwno i prn chwa, a uczy mi zwycizc wszystkich
zych naogw moich.
Daj mi miasto tego pokor gbok, mio wielk i boja synowsk. Daj
mi, o Panie Jezu! Ciebie, dobro najwysze, pozna, wiary i mioci w dobrej
nadziei dochowa, w witobliwym si ywocie pomnaa, przy witym
upodobaniu Twoim mocno trwa, grzechy moje opaka, i za nie gorzko
pokutowa, w Twoim bogosawiestwie skona, a potem, z Tob na wieki
krlowa. Amen.

176

MODLITWA
PO WITEJ KOMUNII
W. TOMASZA Z AKWINU
Dzikuj Ci Panie wity, Ojcze wieczny, Boe wszechmogcy: ktry
mi grzesznego i niegodnego sug Twego, nie dla adnych zasug moich, ale
tylko z uraczenia miosierdzia Twego, nakarmi najdroszym Ciaem i Krwi
Syna Twego, Pana naszego, Jezusa Chrystusa.
I prosz, aby to wite poywanie nie byo mi win karania, ale
zbawiennym przyczynieniem odpuszczenia. Niech mi bdzie wiary
uzbrojeniem, i tarcz dobrej woli; niech mi bdzie wszystkich wystpkw moich
wyniszczeniem, dzy i nieczystoci wykorzenieniem; mioci, cierpliwoci,
pokory i posuszestwa przymnoeniem: przeciw chytrociom nieprzyjaci
moich, widomych i niewidomych mocnym obronieniem; namitnoci moich
cielesnych i dusznych doskonaym uspokojeniem; w Tobie jedynym i
prawdziwym Bogu prawdziwym odpocznieniem, i koca mego szczliwym
dokonaniem.
I prosz Ci, aby mi grzesznego do onych niewidomych gd domieci
raczy, gdzie Ty z Synem Twoim i z Duchem witym, bogosawionym
Twoim, jeste wiatoci prawdziw, nasyceniem dostatecznym, weselem
wiecznym, radoci i szczciem doskonaym. Przez Chrystusa Pana naszego
Amen.

MODLITWA II
PO WITEJ KOMUNII
WITEGO BONAWENTURY
Racz przenikn najsodszy Panie Jezu, skrytoci i wntrznoci duszy
mojej, najwdziczniejsz a zbawienn ran mioci Twojej, prawdziw, czyst, i
apostolsk najwitsz mioci, aby chorujc rozpyna si dusza moja, dla
samej tylko mioci i podania Ciebie.

177

Ciebie niech pragnie i garnie si ku przybytkom Twoim: niech da by z

ciaem rozczona, a mieszka z Tob. Daj aby Ciebie chleba anielskiego,
ochody wdzicznej dusz witych, chleba nadistotnego, wszelk sodko i
smak majcego, akna; Ciebie, na ktrego pragn patrze Anieli, niech zawsze
aknie i karmi si Tob serce moje, i sodycz smaku Twego, niech bd
napenione wntrznoci duszy mojej; Ciebie, krynicy ywota, rda mdroci i
umiejtnoci, studnicy wiecznej wiatoci, potoku rozkoszy, obfitoci domu
Boego niech zawsze pragnie, Ciebie nad wszystkie skarby niech droej szacuje,
Ciebie niech szuka, Ciebie niech znajdzie, ku Tobie si niech garnie, do Ciebie
niech przyjdzie; o Tobie niech myli, o Tobie niech mwi, i wszystko na cze i
chwa imienia Twego niech sprawuje, z pokor i roztropnoci, z mioci i
ukochaniem, askawoci i chci wielk, z wytrwaniem a do koca; i Ty sam
bd nadziej moj, wszystk ufnoci moj, bogactwem moim, kochaniem
moim, radoci moj, weselem moim, odpocznieniem i uspokojeniem moim,
pokojem moim, wdzicznoci moj, wonnoci moj, sodkoci moj,
pokarmem moim, posileniem moim, ucieczk moj, ratunkiem moim, mdroci
moj, czstk moj, majtnoci moj, skarbem moim, w ktrym niech bdzie
zawsze staa, mocna i ugruntowana myl moja, i serce moje. Amen.
~~~~~~~~~~~

178

Jana Taulera Zakonu w. Dominika Ustawy duchowe, dzieo z XIV wieku. Tumaczenie
polskie przejrza i wyda ks. Z. Golian. Sprzedaje si na korzy spalonego klasztoru OO.
Dominikanw. W Krakowie 1852, W KSIGARNI WYDWN. DZIE KATOLIC. I NAUKOWYCH
przy Gwnym Rynku pod L. 15, str. 408. (1)
(Pisowni i sownictwo nieznacznie uwspczeniono).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pozwolenie Wadzy Duchownej:

Dzieko pod tytuem: "Jana Taulera Ustawy duchowe" na jzyk polski
przetumaczone, poniewa nie zawiera w sobie nic przeciwnego ani wierze w. ani dobrym
obyczajom, przeto drukowane by moe.
Krakw 22 marca 1852 r.
X. K. TELIGA kan. kat. kr.
Ksig duchownych cenzor
mmpp.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Przypisy:
(1) Por. 1) w. Alfons Maria Liguori, Biskup i Doktor Kocioa, O wielkim rodku modlitwy
do dostpienia zbawienia i otrzymania od Boga wszystkich ask, jakich pragniemy.
2) Tomasz Kempis, De imitatione Christi. O naladowaniu Jezusa Chrystusa.
3) w. Bonawentura Biskup, Doktor Kocioa, ywot Pana naszego Jezusa Chrystusa w
pobonych rozmylaniach zawarty (Meditationes Vitae Christi).
4) Ks. Wawrzyniec Scupoli, Utarczka duchowa czyli nauka poznania, pokonania samego
siebie, i dojcia do prawdziwej doskonaoci chrzecijaskiej.
5) Bp Jan Piotr Camus, Duch witego Franciszka Salezego, czyli wierny obraz myli i uczu
tego witego.
6) Ks. Alfons Rodriguez SI, O doskonaoci chrzecijaskiej.
7) O. Jzef Schryvers CSsR, Zasady ycia duchowego.
8) Ks. Karol elazowski, Bdcie doskonaymi. (Na podstawie dziea Scaramelli'ego pod
tytuem "Direttorio ascetico").
9) O. Fryderyk William Faber, Postp duszy, czyli wzrost w witoci.
10) O. Tilman Pesch SI, Chrzecijaska filozofia ycia.
179

11) w. Dionizy Areopagita, Dziea. (O Imionach Boych. O Teologii Mistycznej. O

Hierarchii Niebiaskiej. O Hierarchii Kocielnej. Listy).
12) Ks. Antoni Chmielowski, Kwiateczki duchowne O. Ludwika Blozjusza OSB, czyli nauki i
rady do pobonego ycia chrzecijan wyjte z rnych jego dzie wraz z niektrymi dodatkami
z nauk w. Jana Marii Vianney'a.
13) Ks. Maciej Jzef Scheeben, O. Euzebiusz Nieremberg SI, Uwielbienia aski Boej.
14) O. J. Petitdidier SI, wiczenia duchowne wedug normy w. Ignacego Loyoli.
15) Ks. Zygmunt Golian, a) Sto rozmyla o Przenajwitszym Sakramencie na tle Pisma
witego. b) Konferencje majowe. Rozmylania na kady dzie maja.
(Przyp. red. Ultra montes).

( HTM )

Ultra montes (www.ultramontes.pl)

Cracovia MMXV, Krakw 2015
180