Mae Radio Nasuchowca

sp9mrn

Wracajmy do odbiornika...

Opisywany odbiornik powsta na

konkretne "zamwienie spoeczne". W trakcie kursu prowadzonego w SP9PDF okazao
si, e nie udao mi si znale
relatywnie prostego, skutecznego a jednoczenie powtarzalnego w realizacji odbiornika, nadajcego si do zmontowania i
uruchomienia przez modych
ludzi posiadajcych ograniczone umiejtnoci i jeszcze mniejsze dowiadczenie. Dodatkowym utrudnieniem byo zaoenie pracy na antenie End Feed
DWZO (Drut wyrzucony za
okno) - czyli zwykle nisko, przypadkowo i kiepsko.
Na szczcie nie musiaem zakada absolutnego braku dostpu do przyrzdw pomiarowych - chocia staraem si, by
potrzebne przyrzdy byy ograniczone do niezbdnego minimum.
To jeden z istotniejszych elementw pokazujcych, e kluby
krtkofalarskie oprcz swoich
niewtpliwych zalet towarzyskich i sportowych posiadaj
jeszcze jedn bardzo istotn
cech - dostp do przyrzdw
pomiarowych zarwno tych pozostajcych w bezporedniej
gestii klubw jak i tych, ktre s
wasnoci czonkw. Nie musz wspomina o wszechstronnej pomocy, na ktr praktycznie w kadym przypadku mona
liczy.

Mona sobie zada pytanie - po

co robi kolejny prosty projekt
odbiornika, skoro opracowano
ich ju dziesitki, jeeli nie setki.
Ot sprawa nie jest tak atwa
jak na pierwszy rzut oka mogoby si wydawa.
Po przegldniciu wielu schematw i rozwiza technicznych
zdecydowaem si na wielokrotnie powielane rozwizanie z
zastosowaniem kultowego ukadu NE602 i nie mniej znanego
LM386 jako wzmacniacza maej
czstotliwoci.
Taki ukad stosowano zarwno
w synnych mrx40 (QST) z modyfikacjami jak i RX Sudden
czy te prostej homodynie
F6BQU.
Pocztek zmaga
Przyszed czas na realizacj
prototypu. Zmontowana wieczorem kopia odbiornika Sudden
opracowanego przez GQRPclub okazaa si w moich domowych warunkach sporym
niewypaem. Po prostu brakowao wzmocnienia. Byo "co"
sycha, oprcz kilkunastu stacji
CW byy rozpoznawalne pojedyncze stacje SSB, ale komfort
suchania by wyjtkowo niski.
Pojawia si potrzeba zwikszenia wzmocnienia. Poniewa
LM386 pracowa ju z maksymalnym katalogowym wzmocnieniem (kondensator 10 mikrofaradw pomidzy nkami 1 i
8) - skuszony niewielkimi zmianami
zastosowaem
(tnx
SP5DDJ) sztuczk pozwalajc
na podniesienie wzmocnienia
za pomoc dodatkowego ukadu
RC podczonego do nogi nr8.
Wzmocnienie zalene jest od
rezystancji R i zmienia si od 32
dB przy R=820ohm do 74dB
przy R= 3.3ohm. (70dB-10ohm)

Wzmocnienie faktycznie wzroso, ale jednoczenie LM386 ju

nie bdcy ideaem zacz generowa absolutnie nieakceptowaln ilo szumw.
Poniewa nie dao si "na skrty" trzeba byo zadziaa w sposb bardziej przemylany.
Pocztkowo
zamierzaem
wstawi pojedynczy stopie
wzmocnienia na tranzystorze
bipolarnym w okadzie OE, ale
po analizie iloci niezbdnych
elementw okazao si, e zdecydowanie
korzystniejszym
elementem bdzie wstawienie
pomidzy NE602 a LM386 podwjnego
niskoszumnego
wzmacniacza
operacyjnego.
Wybr pad na popularne
NE5532. Dodatkow korzyci
byo symetryczne poczenie
NE602 z kolejnym stopniem, co
zwykle dodaje "ze darmo" kolejne 3dB wzmocnienia.
Dlaczego podwjny wzmacniacz a nie pojedynczy? Ot
pierwszy czon NE5532 jest
typowym wzmacniaczem, natomiast drugi peni funkcj filtru
dolnoprzepustowego o czstotliwoci odcicia okoo 3kHz. I
pytanie odwrotne - dlaczego
tylko jeden stopie filtracji skoro
mona byo pierwszy wzmacniacz zaprzc do pracy rwnie
jako filtr i uzyska zdecydowanie
lepsz
charakterystyk
przenoszenia? Ot z mojej
analizy wynikao, e przy typowych elementach i zakadanej
sporej tolerancji tych elementw
realizacja symetrycznego po-

czeniaNE602 z filtrem wcale nie

jest prosta. Zdecydowanie korzystniej wygldaa natomiast
koncepcja wczenia stopnia
filtru pomidzy niesymetrycznym stopniem wzmacniacza a
(rwnie niesymetrycznym) wejciem lm386.
Przy wyborze filtru ze wzgldu
na prostot zdecydowaem si
na filtr Butterwortha w topologii
Sallena-Keya. (Rys A). Przy
zaoeniu wzmocnienia=1 sytuacja jest jeszcze prostsza (rys
B).

Poniewa wrodzone lenistwo

nie pozwolio mi na rczne liczenie wartoci elementw zastosowaem dostpny bezpatnie na stronach Texas Instruments program FilterPro 2.0
Po wstawieniu danych parametrw otrzymaem rozwizanie
Teoretyczne problemy z czci
m.cz. zostay rozwizane.

Pozostaa zabawa z tym, co

zwykle najtrudniejsze dla pocztkujcych - czyli cz
radiowa.
NE602 wyposaony w kilka
drobnych elementw radzi sobie
znakomicie. Ukad zawiera w
sobie porzdny zrwnowaony
mieszacz (Gilbert Cell) jak rwnie generator, ktry bez problemw pracuje stabilnie w szerokim zakresie czstotliwoci.
Jak napisa twrca jednego z
ciekawszych urzdze QRP transceivera Miss Mosquita DL4YHF - jednym z kluczowych
elementw jest europejskie projektowanie wejcia odbiornika.
C to oznacza? Jeeli popatrzymy na mrx40, Neophyte i
inne proste amerykaskie odbiorniki, to przekonamy si, e
maj one wyjtkowo prymitywnie rozwizane obwody wejciowe. Zwykle jest to pojedynczy obwd LC, dosy mocno
(czsto pojemnociowo) sprzgnity z anten. Nie ma w tym
nic
nienaturalnego,
jeeli
uwiadomimy sobie spor powierzchni pnocnej ameryki i
wcale nie wielkie zagszczenie
ludnoci i zwizane z tym
mniejsze zakcenia. U nas jest
zdecydowanie gorzej. W zwizku z tym w europejskich warunkach koniecznoci staje si filtr
o przynajmniej dwch obwodach strojonych. Jeeli dodamy

do tego czsto spotykan sytuacj, w ktrej stosujemy anten

wielopasmow lub przypadkow
- a na pewno nie rezonansowy
dipol na 80m - to okae si, e
zaczynamy sysze rzeczy z
poza pasma 80m. Jest to spowodowane cech NE612, ktry
z du atwoci powiela sam w
sobie sygna heterodyny i usiuje odbiera na 7MHz. Ta cecha
NE612 zostaa wykorzystana
przez F6BQU w opracowanym
przez niego prostym trzypasmowym odbiorniku.
Rad na takie zakcenia jest
zastosowanie na wejciu odbiornika (pomidzy filtrem pasmowym a anten) filtru dolnoprzepustowego, ktry skutecznie odetnie nam sygnay powyej 5MHz nie dopuszczajc niechcianych sygnaw do mieszacza.

Oczywicie lepiej zastosowa

porzdny filtr taki jaki zosta
zaprojektowany do Aquariusa,
ale przedstawiony tutaj jest
rozwizaniem minimalistycznym
i wg mnie wystarczajcym.
W uproszczony sposb wartoci
elementw liczymy z wzorw:
2C=1/2 *(032R/f),
L=320/(Rf)
Gdzie R jest impedancj filtru
(tu 50 ohm) , f- to czstotliwo
graniczna
A waciwie to nie liczymy rcznie tylko korzystamy z programu
Filter Design i liczy za nas zdolna maszyna, przy okazji rysujc
nam wykresy (czasem si niestety wieszajc). Sporo si przy
tym o ukadach LC moemy
nauczy. Musimy pamita, e
od pojemnoci wyliczonej przez
program odejmujemy pojemno trymera, bo musimy przecie czym dostraja.

Filtr dolnoprzepustowy policzony jest dla impedancji 50ohm,

natomiast filtr pasmowy liczymy
dla 1500ohm, poniewa tyle
wanie (zoliwie) wynosi impedancja wejciowa NE602. eby
przetransformowa impedancj
jednego filtru na drugi stosujemy uzwojenie sprzgajce.
N=sqrt(z1/z2) czyli stosunek
zwojw troch ponad 1/5. Poniewa uzwojenie L1 ma okoo
27 zwojw (do wyliczenia w
RingCoreCalculator) to z pewnym przyblieniem
moemy
przyj, e uzwojenie sprzgajce ma 6 zwojw. (Uwaga
rezystory R na analizie filtrw s
wyacznie do symulacji impedancji. W rzeczywistym ukadzie
ich nie ma. obrazki na kocu)
Wielkim budzcym strach problemem byy zawsze cewki. Na
szczcie na aukcjach internetowych i giedach krtkofalarskich mona bez wikszych
problemw kupi piercieniowe
rdzenie Amidon a znakomite
narzdzie MiniRingCoreCalculator pozwala na byskawiczne

obliczenie liczby zwojw, ktre

trzeba nawin. Mona oczywicie obliczy zwoje dla dowolnego rozmiaru rdzeni. Ja zastosowaem rdzenie T68-2 (bo takie miaem), ale rwnie dobrze
spisz si dowolne czerwone
rdzenie Amidon np. T37-2. Bd nawet lepsze - bo s mniejsze i atwiej bdzie je upcha na
pytce.
Podobny rdze - z tym, e T506 zastosowaem w obwodzie
VFO. Wyjanienia wymaga rezystor 2k7 podczony do nogi 7
ukadu NE602. Czsto stosowany, ale nie zawsze wyjaniane jest jego znaczenie. Ot w
wikszoci przypadkw ukad
bdzie bezproblemowo pracowa bez tego rezystora, natomiast wspomaga on start generatora w pewnych (nigdzie nie
okrelonych) warunkach. Przyjem to na wiar na pewno
nie zaszkodzi.
Pozostaje uruchomienie i strojenie odbiornika. Zgodnie z tradycj najpierw uruchamiamy
cz m.cz. Najpierw LM386
(po dotkniciu do kocwki po-

tencjometru powinien by wyranie syszany przydwik) a

nastpnie
przedwzmacniacz
m.cz z filtrem (po dotkniciu do
jednego z rezystorw R5 R6)
przydwik powinien by jeszcze goniejszy ni w poprzednim przypadku. Teraz kolej na
NE612. Sprawdzamy napicie
na nodze 4 podstawki ukadu i
jeeli wszystko jest w porzdku
(czyli 5V) wkadamy ukad do
podstawki.
Znakomitym narzdziem jest
czstociomierz lub penicy
jego funkcj skalibrowany odbiornik KF. Moemy dziki niemu ustawi pocztkow i kocow czstotliwo heterodyny
w zakresie 3500kHz-3800kHz
(lub w wybranym wycinku pasma 80m). Nastpnie podczamy anten i staramy si
odebra jakkolwiek stacj.
Stroimy trymerami obwody wejciowe na maksimum sygnau.
Po dostrojeniu szukamy stacji
zdecydowanie sabszej i korygujemy ustawienie trymerw.

Przy okazji chciabym rozwia wtpliwoci dotyczce ukadw ne602/ne612/sa602/sa612. Czsto pada
pytanie - czym te ukady waciwie si rni. Pada mnstwo odpowiedzi, mieszajcych biednym czytelnikom w gowach. Ot te ukady nie rni si NICZYM.
Paul NA5N odwiedzi w 2006 roku zakady Philipsa w Albuquerque (to jest to synne miasto o trudnej nazwie, gdzie przecinaj si drogi Pn-PD i W-Z i o ktrym napisano ca mas piosenek)
Prywatne ledztwo wykazao, e:
Oryginalny ukad NE602 zosta opracowany przez Signetics do telefonw komrkowych na 45MHz. Troch pniej "wafel" zosta przeprojektowany tak, by umoliwi prac generatora do 200MHz a wejcia do
500MHZ. Tak powsta NE612. Jednake klienci przyzwyczajeni do NE602 nie wnikajc w korzyci wynikajce ze stosowania ne612 zaczli da ne 602. C byo robi. Po prostu cz NE612 oznaczono
jako NE602 i wypuszczono na rynek. I wszyscy byli zadowoleni.
Po pewnym czasie jednak Philips ogosi, e zaprzestaje produkcji ne602 czym mao nie przyprawi o zawa tysicy mionikw QRP na caym wiecie.
Ale to nie koniec problemw. Wiosn 2000 roku poar prerii w nowym Meksyku doprowadzi do jednej z
powaniejszych awarii linii energetycznych w USA. Efekt domina powodowa przecianie i uszkadzanie
kolejnych linii. Transformatory w fabryce w Albuquerque nie wytrzymay skokw napicia i stany w
ogniu. Rozprzestrzeniajcy si ogie dotar do magazynw i zniszczy klisze do produkcji NE612. Produkcja w zakadach bya wstrzymana do wrzenia 2000 roku co spowodowao powane braki zarwno
NE602/612 jak i innych ukadw pochodzcych od tego producenta. W kocu po ponownym uruchomieniu produkcji Philips potwierdzi ostateczne wycofanie z produkcji NE602 - jednake jego absolutny odpowiednik jest stale dostpny i jak stwierdzi po wizycie w zakadach Paul NA5N - Philips nie zamierza
zaprzestawa jego produkcji.

www.sp-qrp.pl - miejsce kultowe

www.sp5ddj.prv.pl
www.sp3swj.googlepages.com
http://focus.ti.com/docs/toolsw/folders/print/filterpro.html
www.dl5swb.de Ring core calculator
www.aade.com/filter32/download.htm Filter Design

No i to by byo na tyle
Dziki za dobrnicie do koca,
wszelkie uwagi mile widziane.
Mac sp9mrn

Obrazki