BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Dyskusje o zmianach w systemie

bezpieczestwa Niemiec
po zamachu terrorystycznym
w Berlinie
Tomasz Morozowski

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 287/2016
16.01.17
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

W reakcji na zamach terrorystyczny w Berlinie (19.12.2016),

minister spraw wewntrznych RFN Thomas de Maizire przedstawi
3 stycznia 2017 r. wytyczne zmian w polityce bezpieczestwa
w Niemczech. Propozycja wywoaa gwatown krytyk, szczeglnie ze strony przedstawicieli wadz lokalnych, i staa si przedmiotem intensywnej dyskusji partii koalicji rzdzcej: CDU/CSU
i SPD. Reformy autorstwa ministra de Maizirea, zakadajce
przede wszystkim wiksz centralizacj w systemie bezpieczestwa wewntrznego RFN, wpisay si w szerszy kontekst oglnej
debaty niemieckiej na temat podziau kompetencji pomidzy
krajami zwizkowymi a Federacj.
Bezporednio po ataku na rynek witeczny w Berlinie minister de Maizire i minister sprawiedliwoci Heiko Maas (SPD)
zaplanowali analiz konsekwencji zamachu dla niemieckiej polityki
bezpieczestwa, ktrej efekty miay zosta zaprezentowane
podczas spotkania obydwu ministrw w styczniu 2017 r. Gwnym argumentem do dyskusji byy zaniechania sub bezpieczestwa wobec sprawcy ataku w Berlinie Anisa Amriego.
Przebywajcy w Niemczech od lipca 2015 r. Tunezyjczyk by
znany subom bezpieczestwa i znajdowa si pod obserwacj
Niemieckiego Centrum do Walki z Terroryzmem (Gemeinsames
Terrorismusabwehrzentrum GTAZ) w Berlinie z powodu podejrze o planowanie zamachu terrorystycznego. Brak wystarczajcych dowodw uniemoliwi aresztowanie Amriego, ktrego
deportacja przecigaa si ze wzgldu na niedostarczenie przez
jego pastwo pochodzenia Tunezj wymaganych dokumentw.
Zamach w Berlinie wywoa dyskusj na temat niedoskonaoci
niemieckiego systemu bezpieczestwa. Najwaniejszym czynnikiem

1z4

jego poprawy miao by przeduenie moliwoci stosowania aresztu deportacyjnego

wobec osb stanowicych niebezpieczestwo (niem. Gefhrder), a zakwalifikowanych do odesania z terytorium Niemiec ze wzgldu na odrzucenie wniosku o azyl.
W przedstawionych w gazecie Frankfurter Allgemeine Zeitung (3.01.2017)
Wytycznych dla silnego pastwa w trudnych czasach de Maizire zawar propozycje
daleko idcych zmian, zakadajcych przede wszystkim zwikszenie kompetencji
Federacji wzgldem wadz lokalnych w systemie bezpieczestwa wewntrznego RFN.
Celem proponowanych reform miao by dostosowanie zdolnoci pastwa niemieckiego
do odpowiedniej reakcji wobec zagroenia terroryzmem i atakami cybernetycznymi.
W opinii szefa niemieckiego MSW, przyczyn uomnoci niemieckiego systemu bezpieczestwa jest zbytnia federalizacja jego sub i brak ich koordynacji. Pakiet zmian
obejmowa m.in.:

przejcie cakowitej kompetencji w zakresie ochrony konstytucji przez centralny

Urzd Ochrony Konstytucji (Bundesamt fr Verfassungsschutz) oraz likwidacj 16 agend lokalnych;
utworzenie federalnych centrw pobytu (Bundesausreisezentren) dla osb
przeznaczonych do odesania (z odrzuconymi wnioskami o azyl). Takie centra
mogyby powsta w pobliu niemieckich lotnisk i zajmowayby si osobami
oczekujcymi na deportacj w trakcie ostatnich tygodni ich pobytu na terenie
RFN. Ich utworzenie jest ju moliwe ustawowo;
rozbudow uprawnie Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec (Bundeskriminalamt
BKA) w zarzdzaniu aresztem deportacyjnym;
wzmocnienie moliwoci policji federalnej Niemiec (Bundespolizei) w jej dziaaniach o charakterze oglnopastwowym;
scentralizowanie zarzdzania sytuacjami kryzysowymi, np. w przypadku katastrof obejmujcych teren caego pastwa. Moliwoci dziaania policji powinny
w takich sytuacjach by uzupeniane przez zaangaowanie Bundeswehry;
rozbudow zdolnoci obrony i reakcji na cyberataki oraz narzdzi aktywnego
zwalczania zagroe cybernetycznych;
rozwinicie nowoczesnych technologii w walce z terroryzmem, np. analizy DNA
i biometrycznego rozpoznawania twarzy;
prace nad nowoczesnymi narzdziami i technologiami informatycznymi, ktre
skupione bd w Centralnym Wydziale Technik Informatycznych w Obszarze
Bezpieczestwa (Zentrale Stelle fr Informationstechnik im Sicherheitsbereich
ZITiS), ktry ma rozpocz dziaalno w 2017 r.;
w wymiarze europejskim usprawnienie procesu nadawania kolejnym pastwom
statusu bezpiecznych pastw trzecich, co umoliwioby zawieranie z nimi
umw bilateralnych na wzr umowy z Turcj, oraz utworzenie mechanizmu
masowego napywu, ktry usprawniby postpowanie w zakresie odsyania.

Propozycje ministra de Maizirea spotkay si z ostr krytyk ze strony politykw koalicyjnej partii SPD oraz przedstawicieli wadz lokalnych, w tym czonkw jego
wasnej partii CDU. Przewodniczcy SPD i minister gospodarki Sigmar Gabriel podway zasadno gbokiej przebudowy sub bezpieczestwa i zaprezentowa wasne
propozycje poprawy bezpieczestwa publicznego w Niemczech. W miejsce zaostrzania

2z4

przepisw i rozwijania represyjnych narzdzi pastwa, Gabriel postuluje przede

wszystkim rodki kulturowe, prewencyjne wobec radykalizacji islamskiej, podkrelajc rol edukacji w duchu wartoci spoeczestwa demokratycznego. W niektrych
punktach programy obydwu ministrw s zbiene (np. areszt deportacyjny dla osb
stanowicych zagroenie). Inni politycy SPD krytykowali projekt reform de Maizirea
jako niebezpieczny, oportunistyczny i biurokratyzujcy dziaania Niemiec w walce
z terroryzmem. Politycy szczebla lokalnego zarzucali szefowi MSW brak konsultacji
projektu z ministrami spraw wewntrznych krajw zwizkowych. Peter Beuth (CDU),
minister spraw wewntrznych Hesji, okreli ponadto propozycje reform jako podkopujce zaufanie obywatelek i obywateli do pastwa i kwestionujce ca federaln architektur bezpieczestwa. W krytycznym tonie wypowiadali si rwnie
minister spraw wewntrznych Meklemburgii-Pomorza Przedniego Lorenz Caffier
(CDU) oraz rzecznik ds. wewntrznych frakcji CDU w Badenii-Wirtembergii Thomas
Blenke krytykowali oni niektre z zapisw programu, np. dotyczce centralizacji
ochrony konstytucji i wzmocnienia policji federalnej. Bardzo krytycznie wypowiada
si minister spraw wewntrznych Bawarii Joachim Hermann (CSU), ktry okreli propozycje de Maizirea jako absurdalne, jednak zgodzi si z postulatem utworzenia
centrw pobytu dla osb przeznaczonych do odesania. Ostra krytyka pojawia si
rwnie ze strony politykw partii opozycyjnych, przede wszystkim Die Linke. Take
przedstawiciel AfD Georg Pazderski zarzuci de Maizireowi kopiowanie jego wasnych
pomysw w zakresie ochrony przed terroryzmem, majc na myli pomys utworzenia
centrw odsyania.
Kanclerz Angela Merkel wyrazia swoje poparcie dla projektu zmian w systemie
bezpieczestwa, szczeglnie ze wzgldu na wyjtkow sytuacj w pastwie. Zaoe
projektu bronili rwnie inni politycy CDU na szczeblu rzdowym.
Zaprezentowany przez ministra de Maizirea program zmian wywoa dyskusj
na temat sposobw reagowania systemu bezpieczestwa RFN na zagroenie terroryzmem. Opinie zwolennikw zdecydowanych dziaa i ich centralizacji w celu wyeliminowania zaniecha jakie miay miejsce w przypadku Anisa Amriego przeciwstawiane byy apelom o rozwag i ostrono we wprowadzaniu przez aparat pastwowy
nowych rodkw bezpieczestwa.
Minister sprawiedliwoci H. Maas odnis si do pakietu zmian, okrelajc go jako
niewystarczajcy, wymagajcy uzupenienia o rodki prewencyjne przeciwko radykalnemu islamowi. Punktem zbienoci pogldw obydwu ministrw okazao si zaostrzenie przepisw dotyczcych aresztu azylowego.
Dodatkowym wtkiem w debacie na temat dostosowania systemu bezpieczestwa
Niemiec do istniejcych zagroe okazaa si propozycja przewodniczcego frakcji
SPD w Bundestagu Thomasa Oppermanna, zakadajca moliwo zastosowania sankcji wobec pastw pochodzenia, ktre odmawiaj przyjmowania odrzuconych w RFN
azylantw. Celem takiego mechanizmu byoby zapobieganie przypadkom opniania
deportacji ze wzgldu na czynniki zewntrzne jak to miao miejsce w przypadku
sprawcy zamachu w Berlinie. Sprzeciw wobec tej inicjatywy wyrazi minister ds. wsppracy gospodarczej i rozwoju Gerd Mller (CSU), ktry podkreli, e w interesie Niemiec ley stabilizowanie sytuacji w pastwach trzecich poprzez udzielanie pomocy
rozwojowej, za sankcje byyby czynnikiem hamujcym ten proces. Przewodniczcy

3z4

partii Zielonych Cem zdemir zaproponowa inne rozwizanie stosowanie wobec

pastw trzecich rodkw majcych zachca je do wsppracy w zakresie odsyania,
takich jak: udogodnienia wizowe, handlowe czy rozwijanie oferty stypendialnej.
Przed spotkaniem ministrw de Maizirea i Maasa kanclerz Merkel wyrazia nadziej
na odnalezienie w ramach koalicji wsplnego rozwizania w sprawie postpowania
z imigrantami stanowicymi zagroenie. Zaznaczya, e prawo do odsyania osb,
ktre nie otrzymay azylu, powinno by zdecydowanie egzekwowane. Po spotkaniu
ministrw w dniu 10 stycznia 2017 r. zostao ogoszone ich wsplne stanowisko ograniczone do dwch rodkw: moliwoci zastosowania aresztu deportacyjnego wobec
osb stanowicych zagroenie oraz moliwoci wprowadzenia dozoru elektronicznego
w formie opaski na nog. rodki te maj zapobiega sytuacjom, w ktrych osoby
podejrzewane o dziaalno terrorystyczn i przeznaczone do odesania z terytorium
Niemiec pozostaj na wolnoci ze wzgldu na brak moliwoci przeprowadzenia
deportacji oraz uatwi ich kontrol przez organy bezpieczestwa. Obecnie w RFN
przebywa 548 osb uznanych przez suby bezpieczestwa za stanowice zagroenie
na tle islamistycznym (stan na 8.01.2017). Prawie poowa z nich to obcokrajowcy,
a 62 z nich powinny zosta deportowane z Niemiec ze wzgldu na odrzucenie ich
wniosku azylowego. Wedug danych BKA okoo 80 osb z grupy 548 podejrzewanych
o dziaalno terrorystyczn przebywa w areszcie.
Wsplna deklaracja ministrw de Maizirea i Maasa jest wyrazem chci zaprezentowania jednomylnoci koalicji rzdzcej w reakcji na zamach w Berlinie. Nie
naley jej jednak przecenia ze wzgldu na dorany i ograniczony charakter zapowiedzianych rodkw i widoczne rozbienoci pomidzy partiami CDU/CSU a SPD,
ujawniajce si w debacie na temat pakietu reform. Polityka bezpieczestwa i migracyjna bd wanymi elementami rozpoczynajcej si w Niemczech walki wyborczej,
ktre bdzie chciaa wykorzysta opozycja i ktre mog by czynnikami polaryzujcymi partie koalicyjne. Rzd w Berlinie podejmuje dziaania majce by odpowiedzi
na wyzwania zwizane z imigracj, ktre oprcz zmian w systemie bezpieczestwa
obejmuj take Trendwende zmian trendu w niemieckiej polityce dotyczcej
uchodcw, przedstawion przez ministra de Maizirea w padzierniku 2016 r.
Kanclerz Merkel w ordziu noworocznym potwierdzia dotychczasow polityk migracyjn rzdu jako suszn. Jej konsekwentna postawa jest uzasadniona, biorc pod
uwag odbir spoeczny po ataku w Berlinie tylko 28% respondentw uznao polityk
rzdu w sprawie imigracji za wspodpowiedzialn za zamach (badanie instytutu Forsa
z dnia 26.12.2016), za poparcie dla partii rzdzcych nie ulego zmianie. Utrzymanie
przewagi nad opozycj moe by uzalenione od skutecznoci wadz w niwelowaniu
zagroenia terrorystycznego, dostosowywaniu systemu azylowego i realizacji procesu
integracji imigrantw.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tomasz Morozowski politolog, obszary badawcze: niemiecka polityka zagraniczna, globalna

rola Niemiec, Unia Europejska, Niemcy w UE. Asystent w Instytucie Zachodnim.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

4z4