MIECZYSAW GOGACZ

BDY BRATA RYSZARDA

Edycja internetowa wydania pierwszego

Mieczysaw Gogacz

SPIS TRECI
PRZEDMOWA ..................................................................................................................................................... 5
I. BDY BRATA RYSZARDA ......................................................................................................................... 8
POPOUDNIE................................................................................................................................................. 8
NAJPRAWDZIWSZE DZIAANIE ............................................................................................................... 9
SALA REKREACYJNA ............................................................................................................................... 11
TSKNOTA .................................................................................................................................................. 13
KAZANIE DO ZBJA MADEJA ................................................................................................................. 14
ZAPROSZENIE DO BARU .......................................................................................................................... 15
KWIAT JABONI ......................................................................................................................................... 16
ZMARTWIENIE BRACI .............................................................................................................................. 17
SPRZTANIE ............................................................................................................................................... 19
LUDZKIE YCIE.......................................................................................................................................... 20
ODTWORZONY NASTRJ......................................................................................................................... 21
NA WITO MODZIANKW .................................................................................................................. 22
PACZ KAPRYSW .................................................................................................................................... 24
SPRZECIWY ................................................................................................................................................. 25
ZA SAMOTNO ...................................................................................................................................... 27
POCHWAA WODY .................................................................................................................................... 28
NIE ROZUMIEM WIATA .......................................................................................................................... 29
PRZY CHOINCE WSPOMNIENIA Z BETLEJEM ..................................................................................... 31
ASY I W. FRANCISZEK ......................................................................................................................... 33
PRZEMWIENIE NA POWITANIE GOCI ............................................................................................... 34
HOMILIA NA DZIE MICHAA ARCHANIOA .................................................................................... 37
POWIE PT. DOM ZE MIECHU ......................................................................................................... 40
PRZY ORCE .................................................................................................................................................. 46
II. DZIENNIK NASTROJW I UCZU ......................................................................................................... 49
RADO ....................................................................................................................................................... 49
LIST DO PANA BOGA ................................................................................................................................ 49
SOWO ......................................................................................................................................................... 49
SMUTEK ....................................................................................................................................................... 50
TSKNOTA .................................................................................................................................................. 50
GRZECH........................................................................................................................................................ 50
WYSIEK...................................................................................................................................................... 51
GRY ............................................................................................................................................................ 51
WARTOC ODPOCZYNKU ........................................................................................................................ 51
BZY ............................................................................................................................................................... 52
YCIORYS.................................................................................................................................................... 52
WEWNTRZNY KONFLIKT ...................................................................................................................... 52

NIESPODZIEWANA POMOC ..................................................................................................................... 52

WIOSNA........................................................................................................................................................ 53
LAS ................................................................................................................................................................ 53
WYSTAWA ZIEM ODZYSKANYCH ......................................................................................................... 54
PROGRAM .................................................................................................................................................... 54
LIST DO PANA BOGA ................................................................................................................................ 55
ZMAR CHOPIN .......................................................................................................................................... 55
LIST DO PANA BOGA ................................................................................................................................ 55
MYLI O RACU ................................................................................................................................... 56
PROBA DO MATKI BOSKIEJ .................................................................................................................. 58
KOMENTARZ DO KOLD ......................................................................................................................... 59
W OKRESIE TRZECH KRLI .................................................................................................................... 60
MODLITWA NA DZIE ZIMOWY ............................................................................................................ 61
MIECH PSZCZOY ................................................................................................................................... 61
DORASTA DO POZIOMU TEKSTW .................................................................................................... 62
LOS LUDZKIEJ MIOCI ........................................................................................................................... 62
REFLEKSJA NAD KULTUR .................................................................................................................... 64
MARTWI SI KANAD ........................................................................................................................... 66
CZOWIEK WEDUG LA BRUYERE'A ................................................................................................... 69
O WIKSZY WYMIAR CHRZECIJASTWA ......................................................................................... 73
III. O MIOCI I CIERPIENIU ...................................................................................................................... 87
1. MIO JEST CIERPIENIEM ................................................................................................................. 87
2. MIO .................................................................................................................................................... 89
3. WIERNO ............................................................................................................................................... 90
4. WYCZNO ........................................................................................................................................ 90
5. CIERPIENIE .............................................................................................................................................. 92
6. SMUTEK ................................................................................................................................................... 92
7. KONIECZNO MIOCI ...................................................................................................................... 93
8. PRZYJA ................................................................................................................................................ 95
9. MAESTWO ........................................................................................................................................ 96
10. MODELE MIOCI .............................................................................................................................. 101
11. PORWNANIE MIOCI I PRZYJANI ........................................................................................... 102
12. WARUNKI ROZWOJU MIOCI ....................................................................................................... 105
13. MIO I PROBLEM CZASU ............................................................................................................ 107
14. ANALOGIA MIDZY MIOCI I ISTNIENIEM ............................................................................ 110
15. MIO TRWA PO MIERCI ............................................................................................................. 111
16. MIO JEST NAWRCENIEM ........................................................................................................ 112
17. RELIGIJNA WARTO CIERPIENIA ................................................................................................ 116
IV. LISTY DO PANA BOGA .......................................................................................................................... 121
1. DZIEJE TSKNOTY............................................................................................................................... 121
2. DZIEJE PODRY ................................................................................................................................. 141
Krakw ......................................................................................................................................................... 141

Toronto ......................................................................................................................................................... 143

Paac w Wersalu .......................................................................................................................................... 144
W Lublinie film Wszystko na sprzeda ..................................................................................................... 146
Na morzu w drodze do Ziemi witej ........................................................................................................... 147
Ogrd Oliwny w Jerozolimie ....................................................................................................................... 153
Ziemia wita ............................................................................................................................................... 156
ZAKOCZENIE - DEDYKACJA .................................................................................................................. 162

PRZEDMOWA

Dla przyjaci i znajomych, z ktrymi czsto i dugo rozmawiam, dyskutuj

odpoczywam i marz, tematy Naszych rozmw ujem kiedy - i nawet nie wiem
dlaczego - w form krtkich opowiada. Chodzio tylko o zanotowanie wynikw
dyskusji. Notatki w formie opowiada nie oburzyy uczestnikw spotka. Stay si
okazj do zobiektywizowania myli, pozwoliy ledzi nasze tezy w yciu fikcyjnych
postaci i z czasem utworzyy tomik bdw brata Ryszarda.
Tytu tomiku Bdy brata Ryszarda sta si teraz tytuem caej ksiki. Tomik
natomiast stanowi w niej pierwszy rozdzia.
Ten rozdzia, a kiedy osobny tomik, przeczyta Jerzy Zawieyski i powici
Bdom brata Ryszarda kilka yczliwych sw w ksice Brzegiem ciernia.
Czytelnicy ksiki Jerzego Zawieyskiego i Czytelnicy moich prac filozoficznych, a
gwnie artykuw teologicznych ogaszanych w Przewodniku Katolickim, zaczli
dopytywa si o bdy brata Ryszarda i razem z moimi przyjacimi zachca do
opublikowania tomiku. Publikuj go dopiero teraz, w tej ksice, jako wanie rozdzia
pierwszy, ktry jest tylko innym ni moje dotychczasowe publikacje sposobem
mwienia o Bogu. Nie jest zbiorem opowiada literackich. Jest prb ukazania Boga w
codziennym yciu ludzkim. Ta prba, jak sdz zawsze yczliwi przyjaciele, moe
ewentualnie komu pokaza, jak wanie na co dzie czowiek moe kontaktowa si z
Bogiem.
Tem i kontekstem, rozwiniciem i poszerzeniem, a zarazem inn formu myli
pierwszego rozdziau jest to wszystko, co stanowi rozdzia drugi, pt. Dziennik
nastrojw i uczu. Brat Ryszard bowiem notuje swoje myli, rysuje stan duszy, mwi o
poszukiwaniu Boga i o wprowadzaniu Go w codzienne ycie. Ukazuje motywy
postpowania, ktre byo tematem pierwszego rozdziau.
Dominujca w pierwszym i drugim rozdziale ksiki trudna sprawa ukochania
Boga i ukochania zarazem ludzi wymagaa analizy bardziej zorganizowanej. Brat

Ryszard konstruuje wic traktat teologiczny, podejmujcy problem mioci i cierpienia.

Traktat ten stanowi trzeci rozdzia, pt. O mioci i cierpieniu.
Brat Ryszard wraca wreszcie do swej ju sygnalizowanej w Dzienniku
nastrojw i uczu formy listw do Pana Boga, aby w tym cyklu modlitw, stanowicych
czwarty rozdzia ksiki, wyrazi ca mk duszy, przedzierajcej si przez nastroje i
uczucia, tsknot i cierpienie do nadziei utrwalenia mioci ludzkiej w radosnym
spotkaniu z mioci Boga.
Caa ksika jest waciwie prb modlitwy. Jest ponadto prb tej modlitwy,
ktra wyraa ciemn noc duszy. W zwizku z tym ksik t widz jako czwarty etap
przemyle, poprzedzonych trzema kolejnymi ksikami: On ma wzrasta, Cztery
powoania, Jak traci si mio. Wiem ju teraz, e mog zawodzi przemylenia,
lecz e nie zawodzi nas i nigdy nie myli modlitwa, ktra jest sposobem wyraania
mioci obecnemu w nas Bogu. Nigdy te nie zawodzi nas i nigdy nie myli mio. I
modlitwa i mio broni czowieka przed bdami, ktrych wci wiele popeniamy.
Tematy teologiczne, podjte take w tej ksice, mog by niedokadnie
rozwizane. Niedokadnie i bdnie mog by realizowane rne sprawy i nurty naszego
ycia. Moemy si myli. Sygnalizuje to tytu ksiki: Bdy brata Ryszarda.
Popeniamy bdy w myleniu i w postpowaniu. Nigdy bdem nie jest modlitwa i
nigdy bdem nie jest mio. Nigdy wanie nie myli nas modlitwa i nigdy nie myli nas
mio. O modlitwie wic i o mioci do Boga pisz w tej ksice.
Nie byo atwe podjcie decyzji wydania ksiki w jej aktualnym ksztacie.
Znam bdy bdw brata Ryszarda. Jeeli jednak w Urzdach Administracyjnych
Nieba poprzez moj zgod i zgod Wydawnictwa podjto decyzj przekazania tej
ksiki Czytelnikom, to mona przypuszcza, e ksika jest komu potrzebna. Nawet
gdyby przeczyta j tylko jeden czowiek, ktrego myl dziki tej lekturze cho na
chwil skieruje si do Boga, ju ksika speni swoje zadanie. A moe uratuje dla Boga
czyj mio lub moe tylko wywoa umiech na smutnej, twarzy wyrywajc z
pesymizmu ludzkie serce? Zawsze skonny jestem twierdzi, e powoaniem czowieka
moe by niekiedy tylko to, aby si raz w yciu do kogo yczliwie umiechn. Tym
bardziej moe to by powoaniem ksiki, w ktrej chc pokaza, e ogromnie atwo
nauczy si przebywania z Bogiem na co dzie i e tak wiele w tym codziennym

kontakcie mona popeni bdw. Bdw uniknie si wtedy i zobaczy si je, gdy
czowiek zacznie ujmowa wiat od strony Boga, od strony Jego ycze.
Przypuszczam, e brat Ryszard patrzy na wiat oczami Boga. Patrzy wobec tego
najwaciwiej. Naley wic z nim si zetkn. I to stanowi powd oddania tej ksiki do
rk Czytelnikw.

29 IX 1973
W wito Michaa Archanioa

I. BDY BRATA RYSZARDA

POPOUDNIE
Brat Ryszard nie zawsze mia cae buty, zawsze jednak mia wielk ochot
podrepta choby do lasu, albo nad staw. Zatrzymyway go osty, gdy chcia dyskretn
ciek wymkn si z ogrodu. Brat Ryszard zapytywa: Dlaczego wci trzymaj
mnie za habit? I dodawa: Zao kaptur na oczy, aby nie widzie, e chc ze mn
gawdzi. A potem si dziwi: Osty? Przecie to roliny i chc sucha, gdy mwi?
A moe to ja chc do nich mwi i umylnie wybieram t ciek, na ktrej rosn, aby
mnie zatrzymyway? Pjd do lasu inn drog!
Brat Ryszard nie zawsze mia cay kaptur, zawsze jednak mia wielk ochot
pj inn drog wanie, do lasu, albo nad staw. Gdy zakry oczy kapturem, wtedy
musia zaufa pamici. A pami mwia zakrytym oczom: Nie moe by innych drg
do lasu poza t drog przy ostach, gdy najpikniejsza jest zawsze jedna droga. I brat
Ryszard dziwi si, e osty na kadej drodze chc z nim gawdzi. Czy moe to ja chc
do nich mwi?
A nad stawem kto splata z sitowia bezsensowne czapy, nie mia w ogle
butw, ani kaptura, mia tylko sitowie i piewa:
Nie mam przyjaci, ktrych sobie wybraem, a zgodziem si na tych, ktrych
postawie na mej drodze.
Nie mam prac, do, ktrych tskni, i ktrymi chciabym wyraa tyle swych
umiowa, a ktre oddaem, aby podj prace Twoje.
Nie mam swoich drzew, swoich melodii, poniewa, od nich odszedem idc do
Ciebie. Mam tylko to, czym jeszcze nie jestem i tskni. I tylko Ty wiesz, e w tym
pocztek drogi.
Brat Ryszard stwierdzi: Mog waciwie nie pj do lasu, ani nad staw.
Syszaem w tej chwili, o czym piewaj. Powtrz to wszystka ostom.
I zacz poucza osty. A potem odchyli kaptur, odszed i zapyta: Czy ostom,
czy sobie udzielaem wskazwek? Czy pragn poucza, czy usysze rad? Czy
syszaem, o czym piewa kto nad stawem, czy to pieway me pragnienia?

A dzieci, ktre utworzyy koo podczas swej zabawy i otoczyy brata Ryszarda,
teraz krzykny: Dlaczego brat odchyli kaptur? Dlaczego brat odchodzi? Dlaczego
brat przerwa zabaw w pouczanie?
Brat Ryszard, ktry nie zawsze mia cae buty i nie zawsze cay kaptur, zawsze
jednak mia wielk ochot, aby poucza, zapytywa siebie: Dlaczego osty chc mnie
sucha? A moe to ja chc do nich mwi? I dlaczego dzieci wci zapytuj?
O sidmej wieczorem zadzwoni klasztorny dzwonek. Brat Ryszard porzuci
opat, nad ktr sta przez popoudnie i wrci na posiek, po zapat za dzie pracy. A
potem wyzna bratu przeorowi: Pragnem i do lasu nad staw, pouczaem osty i nie
chciaem bawi si z dziemi, ktrych nie byo. Suchaem tego, co piewa las na
stawem. A powinienem by kopa w ogrodzie.

NAJPRAWDZIWSZE DZIAANIE
Bajkom Oscar Wilde'a, a szczeglnie tej o Szczliwym Ksiciu
Bratu Ryszardowi nie wolno dzi patrze na osty, ani na niebo, ani na las. Ma
obowizek patrze na braci i rozmawia. Brat przeor wyjani: To tylko dlatego, e brat
najprawdziwiej widzi. I pragn, aby bracia posuchali sw, ktre dojrzay w sercu
gboko kochajcym ludzi.
Brat Ryszard wie, e wszystko jest inaczej, e to nie on najprawdziwiej widzi, i
e to nie jego serce umie tak gboko kocha. Chciaby mwi. Wstrzymuje go jednak
ostry i dobrotliwy ruch doni brata przeora. Nie ma wyjcia.
A waciwie zaczo si od tego, e wszystko zobaczy dzicio i wystuka to
zaraz drzewom. Drzewa zaszumiay nad stawem i dowiedzia si wiatr. Wiatr zatarga
dzwonkiem i brat Ryszard zaama rce.
Jak mona! Szczliwy Ksi kaza odnie zot klamr swojego trzewiczka
potrzebujcemu czowiekowi, lecz teraz Ksi zgubi trzewiczek, a potem si
przezibi. I brat Ryszard ju wiedzia, e odda Ksiciu swoje buty. Powstrzymywa go
jednak ostry i dobrotliwy ruch doni brata przeora, Brat Ryszard zrozumia, e Ksiciu
naleaoby zanie buty cae. Nie mia jednak odwagi prosi o to brata przeora.
A potem Szczliwy Ksi odda drug klamr i odda oczy.

Przecie Ksi nie moe zosta bez oczu! Moje oczy s cae i jeszcze dobre.
Niech to mog zanie, tak bardzo prosz!
Brat przeor zauway: Oczy brata s tu potrzebne. Zreszt jednak nie nasze s
one, lecz Boe.
Brat Ryszard pobieg do rda wrd topoli. W rdle odbiy si jego oczy.
Wodo, zatrzymaj moje oczy, s u ciebie i daj soce Niech je poda
Szczliwemu Ksiciu! Woda zwrcia oczy, poniewa s tu potrzebne. Zreszt jednak
nie nasze, s one, lecz Boe.
Brat Ryszard pomyla: Mam jeszcze porcelanow: Figurk na krzyu, wic j
poprosz. I prosi.
Wiem, e moje oczy s tu potrzebne, ale gdybym mia Twoje! Przecie
poradzisz sobie bez porcelanowych oczu. A Szczliwy Ksi zginie bez moich. Jeeli
si zgodzisz, wtedy i Ksi bdzie mia oczy i ja. To nie znaczy, e twoje lepsze
chciabym zatrzyma dla siebie. Boj si tylko, e Szczliwy Ksi jest may, wic
grywa w pik i mgby zbi oczy porcelanowe. Mnie atwiej o nie si troszczy. Dam
Ksiciu swoje oczy, a porcelanowe zatrzymam sobie, poniewa musz mie oczy, skoro
s tu potrzebne.
I poniewa Ksi jest dobry, dam mu take serce, skoro umaro mu jego
kamienne. Ciebie ju pokochaem, wic mi serce zbyteczne, bo Ty, nosisz moj mio.
Gdyby mi da to porcelanowe serce, byoby lej Twym rkom na krzyu. Oparby
swoj mio o moje porcelanowe serce, wprawdzie take Twoje, lecz dane mi, abym je
nosi. I Ksi miaby serce, i ja, gdy brat przeor na pewno potrzebuje tu take mojego
serca.
A potem i bardzo potem brat przeor dziwi si czsto, e oczy brata Ryszarda
widz wiat tak bardzo po Boemu, a serce kocha w sposb tak peny. Wic zarzdzi:
Brat Ryszard ma obowizek patrze na braci i ma obowizek rozmawia. I wtedy nie
wolno mu patrze na osty, ani na niebo, ani na las. Pomyla: Niechby bracia patrzyli
w jego oczy. A bratu Ryszardowi wyjani: To tylko dlatego, e brat najprawdziwiej
widzi i kocha.

10

Brat Ryszard wiedzia, e wszystko jest inaczej, e to nie on najprawdziwiej

widzi, i e to nie jego serce umie tak gboko kocha. Chcia mwi. Powstrzyma go
jednak ostry i dobrotliwy ruch doni brata przeora. Nie byo wyjcia.

SALA REKREACYJNA
Brat Ryszard zajmuje si gomi, ktrzy przyjechali do klasztornej biblioteki.
Zna bowiem dzieje klasztoru i zna histori sal, w ktrych narastay klasztorne dzieje.
Brat Ryszard dlatego wanie zgodzi si suy gociom i pokaza im sal rekreacyjn.
Wyjani: Ciekawy jest tu fortepian i ywa akwarela.
Gocie si zdziwili: ywa, akwarela?
Ach, oczywicie! Prosz, niech pastwo tylko patrz i najpierw na fortepian!
Wysypuj si delikatne tony, a raczej pyki z prcikw kwiatu. Prosz si zgodzi: tony
- pyki. Spadaj na marmur posadzki. Rozsypuj si po okrgu sali. A teraz pacz.
Pacz dzwoni srebrzycie i smutnie, gdy tak zawsze dzwoni krople rosy. A rosa jest
przecie z tonw i pyku. O prosz, pacz obiega kolumny i wraca echem do strun
otwartego instrumentu, a potem spywa ku palcom.
Niech brat nam gra jeszcze prosili gocie.
Brat Ryszard odpowiedzia: Ach, nie gram. Chc malowa obraz.
Przygotowywaem wanie farby.
I doda: Prosz ju teraz patrze w okno. Prostokt szyby, zoto i ziele lici
kasztanu, una czerwona gasncego soca, a wyej niebo ju szare, lecz lnice. A
cao jest harmoni, przez ktr mwi dusza. Jej gos tym razem sysz pastwo w
paczu rosy, ktra jest z tonw i pyku. I prosz dostrzec, e jest to dusza tej sali, z ktr
przyjani si pikno. Tak tu bowiem wyrazisto barw i dwiku, taka proporcja
kolumn i zgoda myli.
I jeeli pastwo si zgodz, opowiem take o obrazach, ktre zdobi ciany.
A gocie tylko prosili: Niech brat nam gra jeszcze i pozwoli sucha.
Brat Ryszard odpowiedzia, e umie tylko mwi, i e zna take obrazy na
cianach sali rekreacyjnej. A sobie pomyla, e dlatego wanie zgodzi si suy
gociom, dlatego pokaza im fortepian i yw akwarel, poniewa zna obrazy na
cianach sali.

11

ywa akwarela jest jednym z obrazw tej sali. Te jednak, ktre poka, mwi
do nas nie z prostoktu szyby, lecz z bieli cian. I nie musimy przygotowywa farb, aby
je zobaczy. Wystarczy tylko gawdzi z dusz tej sali, ktra przyjani si z piknem.
Obraz pierwszy na pierwszej cianie pt. Opatrzno. Przestrze bkitna bez
chmur. Na polach pszenicznych rzdy snopw. Zote kosy powizane s zielon
winorol. Tu i tam winne grono. Gazki zielonej winoroli maj ksztat trjkta, a
winne jagody patrz z trjktw, jak oczy. Srebro i fiolet w gazce.
Wrd snopw lilie. Patrzmy, rosn! Kwiat biay

opiera gwk o

li

trjktny, chyli si, koni. A tu pk! Mode siy rozrywaj splot zamknitych patkw.
Kwiat zakwita. Opiera gwk o li trjktny, umiecha si do soca. Czy to soce?
To wyrastaj, strzelaj ogniem od ziemi ku niebu ogniste supy. S cztery. Splataj si
szczytami w kopu promienn. Oywaj. Jeden z nich rozpra skrzyda. Ulatuje orze.
Biegn za nim spojrzenia trzech pozostaych: czowieka, lwa i wou, spojrzenia spord
lilii i pszenicznego pola, znad snopw i gazek winoroli o ksztacie trjkta, z ktrego
patrzy oko winnej jagody.
Obraz drugi na drugiej cianie pt. Baranek. Przez pole idzie czowiek. Zbiera
ziarno na chleb i zrywa jagody na wino. Posila si chlebem i winem. Za czowiekiem
w i lew. Naprzeciw idzie baranek. Poi si woni lilii. Czowiek zrywa lili i przerabia
j na wczni. Wcznia zabija baranka. Nad cierpicym pochyla si gobica. Chodzi
gorce czoo powiewem pir, utula na skrzydach i oddala si w przestrze bkitn bez
chmur.
Obraz trzeci na trzeciej cianie pt. Ludzka dola. Drog wrd pszenicznych
snopw idzie matka - pelikan. Skary si: Zrbano pie przydronego krzya, na ktrym
opiera si krzak bzu. Pomidzy zieleni jego lici, na ramionach bzowych, uwiam
gniazdo. Wyrbano pie, zaama si krzak, gniazdo spado. Nie mam domu. I dzieci s
bez domu. S godne. Nie ma bowiem zapachu bzu, ktrym je karmiam. Czym napoj
dzieci? Otworz wasn pier. Lecz na jak dugo wystarczy krwi? Gdzie znajd rdo
wiksze ni moje serce, gbsze ni ono?
Obraz czwarty na czwartej cianie pod tytuem: Otarz. Znad pola pszenicy i
winoroli, znad pola lilii, wrd ktrych chodzi baranek, unosz si trawy i wonne
zioa. Z gry spadaj kwiaty. Tysice patkw uderza o przeroczyste powietrze. piew.

12

Otwiera si kopua promienna i bkit. Wida dwanacie wietlanych duchw. Na

czoach ich dwanacie gwiazd. I sowa: Ty wiecznik, Ty arka, Syjon stu bram i blask
przymierza. Upady sowa w wietlisty krg. Nad wiatem zagray o nich anielskie
skrzypce. Ptno z nich utkay anielskie rce dla oczu spakanych. Zbolae serca uoyy
z nich kamienny otarz. W cieniu kamienia uwia gniazdo matka - pelikan. I zapalia,
czy lamp oliwn? Nie, to wieci pomie radosnych oczu bezpiecznych pisklt.
Gocie prosili: Niech brat nam gra jeszcze i pozwoli sucha. Dzieje klasztoru,
ktre brat zna, i dzieje sali rekreacyjnej s bardzo pikne.
Brat Ryszard stwierdzi: To zaley od oczu. A zawsze chodzi o to, aby patrze
pajprawdziwiej, nie swoimi wic oczami, lecz Boymi. Gdy bowiem patrzymy na wiat
swoimi oczami, wtedy nie suymy komu, lecz sobie.
I w tej chwili brat Ryszard zrozumia, e nie zajmowa si, gomi, o ktrych
trosk zleci mu brat przeor. Patrzc bowiem na sal swoimi oczami suy nie gociom,
lecz sobie.

TSKNOTA
Gocie, ktrym brat Ryszard pokaza ogrodow ciek, las nad stawem i osty,
poprosili: Bardzo chcielibymy obejrze cel, z ktrej oglda brat kwitnce winie i
wschd soca. Brat Ryszard zamierza tak pochyli gow i tak si umiechn, aby
wszyscy atwo wyczytali odmow, za ktr nie odpowiada. Lecz gocie dodali: Mamy
na to zgod brata przeora.
Brat Ryszard podnis do: Te schody doprowadz. I szed pierwszy. A
potem tumaczy: Temu kawakowi drzewa nie umiaem nada ksztatw smutku. Nie
bior wic ju do rk duta. A rzeb zostawi mi brat przeor, abym pamita, e nie
atwo samemu zrobi cokolwiek.
Gocie jednak zachwycili si radoci, ktr roztacza drewniany Chrystus,
dwunastoletni. Mwiono nawet: Z chmur na czole, smutkiem, przeczuciem trudu,
ktry jest czsto cierpieniem, a zawsze okazj zamyle. I nie mogli pj za rad brata
Ryszarda; ktry zachca, aby raczej ogldali kwitncy sad, tak radonie barwny. Oczy
bowiem wszystkich znowu zatrzyma wyrzebiony pomie, zupenie may u stp
zakonnego krzya na stole, a czasem tak wielki, e zdawa si obejmowa cel. I tylko

13

nie dociera w ten wiat, ktry na malekim ptnie by przestrzeni ze wiata i z

ludzkiej doli: przy samotnym pocie paczce dziecko na pustynnej bieli.
Brat Ryszard martwi si tym, e tyle oczu zabiera z sob obraz jego celi. Aby
przyspieszy koniec wizyty, chtnie oddawa drobne szkice i nawet umieszcza na nich
podpisane zdanie: Z yczeniem szczcia. I myla: Gdybym ukada sowa dla
przyjaci, to take wybrabym chyba te: z yczeniem szczcia. A przyjaciele
odczytaliby tak: Z serdeczn wdzicznoci za to, e lubisz brata Ryszarda. Lub moe
inaczej: Tobie, a specjalnie tej trosce, dziki ktrej brat Ryszard wchodzi na zawsze w
obrazy. I nie przeczytaliby nigdy takim zdaniem: Chc powiedzie, jak bardzo dzikuj
Bogu, e pozwoli mi ci, spotka.
Gdy ju dawno nie byo goci, brat Ryszard schodzi ze schodw do ogrodowej
cieki, do lasu i nad staw, i bardzo martwi si spotkaniem. I tym, e pisa yczenia.
Szepta zmartwienie kwitncym winiom: Nie byo w tym wszystkim tsknoty, a tylko
wszdzie byem ja. I zapyta dal, zagas teraz, otwieran tylko wschodem soca:
Kiedy ju nie ja bd tam wszdzie, gdzie jestem.

KAZANIE DO ZBJA MADEJA

Tamtego dnia, podobnie jak dzisiaj - popatrz bracie! - soce wisiao ju nad
zachodem. Tamtego dnia take pyny od zachodu smugi ukone do ziemi i opieray si
o wierzchoki drzew lub paday na kartofliska.
I skd, moe a z tych najdalszych bkitw i od soca nad zachodem po
smudze ukonej zesza na ziemi Matka Boska. Wszyscy wiedzieli, e mwi si do
Niej: Witaj Matko!
A ju u Jej stp usay si widnce odygi kartofla, drobne widaki pochyliy
swe igy i kada rolina, i wszystko na polu ku niej si konio. Bya cisza, zachwyt i
pokj.
Matka Boska agodnym ruchem gowy rozdawaa spojrzenia serdeczne i nie
pomina nikogo. I sza. A w pewnej chwili stana. Dostrzega bowiem pajka, jednego
z tych, ktre ulatuj na nici bielutkiej, aby podczas zimy zostawa w bezpiecznym
miejscu. Tym miejscem jest niebo. Pan Bg bowiem, kiedy pitego dnia stwarzania

14

dawa ycie pajkom, zapragn, aby wracay do Niego, gdy nadchodz zawieje. Pajki
bowiem s tak sabe. Dlatego w jesieni widzimy pajcze wdrwki.
Lecz ten jeden pozosta na polu. Dlaczego nie przdzie nici bielutkiej?
Matka Boska wiedziaa, e pajk nie pragnie powrotu do bezpiecznego miejsca.
Zgubi zreszt ni, na ktrej podyby za brami.
I wtedy Matka Boska wyja ni bielutk ze swego paszcza. Podaa j maemu
stworzeniu i zachcia:
Nadrobisz jeszcze stracony czas, tylko le ku grze. I posza dalej przez kartofliska.
A pajk unosi si wzwy, podobnie jak dzisiaj. Popatrz bracie!

ZAPROSZENIE DO BARU
Ulice s gwarne najbardziej o zmroku. I wtedy najatwiej patrze na ludzi.
Wydaje im si bowiem, e s dla innych jednym z cieniw, a tylko dla siebie penym
osigni, nasyconym bogactwem. Lecz wtedy najbardziej ka brat Ryszard. Suchymi
oczami patrzy w najsmutniejsz samotno ludzkich twarzy i pragnie ez, aby odsuny
go od mki wykrywania prawdziwego losu spacerujcych. Mwi bez szeptu:
Ukochany czowiek, ktry jest Boy, trwa myl przy swych tsknotach,
zwycistwach, planach, interesach. Trwa sercem przy marzeniach, pragnieniach, a
nawet przy najmilszym, wybranym czowieku. Jak bardzo jednak jest samotny i jak to
wyranie wida w jego twarzy o zmroku. Czy dlatego jest samotny, e jego osoby nie
zdoa do dna wypeni cao ludzkich spraw, a nawet mio, towarzyszca mu na
spacerze po gwarnej ulicy, wierna mio rk i troskliwie bijcego serca? A czy
samotno jest brakiem ludzi? I czy jest losem najsmutniejszym wtedy, gdy mona j
dostrzec w nieskrywanej o zmroku twarzy, ktra zatrzymujc si przy planach i
marzeniu nic nie wie o swej doli?
Brat Ryszard wie, kiedy Bg z trosk pociesza czowieka i kiedy tym samym
uchyla si los najsmutniejszej samotnoci. Jak jednak mwi o moliwociach tym,
ktrzy nie sysz? Jak ukazywa drog tym, ktrzy nie widz?
Wszdzie na ziemi s lady, ktre mog prowadzi do szczcia. I wszystko
mwi o drodze w tamtym kierunku, o drodze do Boga.

15

Brat Ryszard zagadn przechodzce cienie: Przepraszam. Zawsze o zmroku

dobrze jest uda si na posiek. Zapraszam do baru. Bar nasz czeka. Pastwo dzikuj,
wol wasne potrawy? Bar nasz przygotowa specjalne, zdrowe. Zapraszam. Spotkaj
pastwo znajomych. Nie Bd pastwo samotni przez wieczr. Pastwo nie s samotni?
Wanie spacer w towarzystwie? Wic moe po spacerze. Bar nasz zawsze ugoci.
Raczej nie?
Brat Ryszard mwi jeszcze, lecz raczej siebie ju zapytywa: Kto umie lub chce
dosysze zaproszenie wypowiadane przez najzwyklejsze sprawy, mogce prowadzi do
wypenienia czowieka, do uchylenia jego najsmutniejszej samotnoci? Kto umie lub
chce przypomnie sobie, e bar naszjest take hebrajskim ukadem sw, ktre znacz
Syn Czowieczy? Kto umie lub chce dosysze choby w zaproszeniu do baru, e
Syn Czowieczy - Bar Nasz czeka?

KWIAT JABONI
Kwity jabonie, bya pierwsza tcza i rozchylay si jaminy. Brat Ryszard
stan w socu i otoczyli go bracia. Patrzcie - mwi - na kwiaty. Zawsze patki
otaczaj co w kwiecie wanego. Patki s naszym dziaaniem, a tym czym wanym
w kwiecie jest rdo czynw. Moe to by kultura, czowiek. Trzeba jednak, aby tym
rdem dziaa bya mio Boa. Wtedy czyn jest naszym i Boym czynem i mona
zabra go poza ziemi.
Brat Ryszard zerwa patki kwiatw. A gdy bracia patrzyli z alem na odygi,
stwierdzi: Gdy rozmylamy, przychodzi do nas Bg. Naley wic drog wysypa
jaminem, a dusz ubra w biel kwiatw jaboni. Wschd tczy rozgosi, e budzi si
rado. I stamy na progu serca. Pomy na doni swoje serce i swoje zy. Tym
powitamy Boga. A potem umy patki kwiatw dokoa Gocia. A kiedy Bg zapyta,
dlaczego to zrobie, odpowiedzmy: Chc prosi, aby mio bya pocztkiem mych
czynw. I bracia zrozumieli, e trzeba zrywa patki kwiatw jaboni, e potrzebny jest
jamin i tcza.

16

ZMARTWIENIE BRACI
Bracia zapytali: A kiedy brat przyszed za furt. I czy take dlatego, aby
doskonali siebie? Brat Ryszard przesta patrze na osty i odchyli gow w sposb,
ktry bracia ju znali i lubili, a ktry wyraa niemia prob o to, aby pozwolono mu
przeprasza. I dlatego bracia nie gniewali si, gdy brat Ryszard owiadczy: Raczej
nigdy tu nie przychodziem. Zawsze byem. A tylko co innego robi ni dawniej. I nie
przyszo mi do gowy, aby zapyta, czy powinienem si doskonali. Zawsze bowiem
tylko tskniem, a potem ju wiedziaem, co robi, poniewa tsknoty przecie si
otrzymuje. Nigdy nie otrzymaem tsknoty doskonaoci.
Bracia si zmartwili byo im smutno, wic brat Ryszard zaraz tumaczy: Wiem,
e zawiniy tu moje wycieczki. I powiem o tym bratu przeorowi. Nie mogem ich jednak
nie odby. Wyznaczya mi je bowiem tsknota. A bya to pierwsza tsknota, ktr otrzymaem. Nie mogem wic nie pj, skoro tskniem do wycieczek. I tylko nie bardzo
pamitaem, e dano mi wycieczki na to, abym odnis wszystko, co miaem wtedy w
rkach. Nie bardzo pamitaem wanie dlatego, e staem na ce. ka bya zielona.
Nad strumieniem kwity kaczece. A w trawie peno byo innych, czerwonych
kwiatw.
Bracia wyrazili al, e brat Ryszard nie pamita, aby odnie to, co mu woono
do rk. A brat Ryszard szybko wyjani: Tu jednak nie zawinia ka. O, nie! Sam
zawiniem. Take bowiem chciaem wypocz. Palio mi donie to, co niosem. Bya to
moja mio. Na chwil wic oddaem j ce, a donie zanurzyem w strumieniu.
Bracia nie umieli wyobrazi sobie tego, jak brat Ryszard nis mio w
doniach. Brat Ryszard musia wic dalej wyjania: Wanie pona, ale nie palia rk.
Wiedziaem tylko, e mam j odnie. Powiedziaem wic do ki: przyniosem ci
mio. I poszedem ze strumieniem w kierunku biegu jego wody. W parku pod
wierzbami spotkaem wiersze. Byy podobne do naszych ostw i miay gos dzwonka.
Musiaem wtedy im zostawi mio, ktr zwrcia mi ka, gdy j o to prosiem. A
potem dowiedziaem si od rzeb z poprzednich wiekw, e wanie one czekaj na
moj mio. Wic j przyniosem, poniewa wiersze zgodziy si poczeka, a bd
wraca. I potem znowu daem mio umiechom ludzi, gdy rzeby si przyznay, e nie

17

jest im smutno, gdy s bez mioci. A wrd tych umiechw jeden by najpikniejszy i
inny. Wiedziaem, e to jest umiech Boy.
Bracia zapytali: A jak umiecha si Pan Bg? Czy brat dobrze widzia? Brat
Ryszard nie widzia, usysza tylko: Przyniose mio? U j na mych doniach.
Wanie na ni czekaem. Dzikuj. I poniewa mam zajte rce, wic pomoesz mi
podejmowa moich przyjaci, ktrzy przynieli tu take swoj mio. Oni wrc na
k. Tak si bowiem uoylimy, zanim przyszede. I wrc do wierszy, do ludzkich
umiechw. Musz si wic posili. A ty bdziesz podawa do stou Chleb, ktrym
jestem.
Brat Ryszard tumaczy braciom: Dugo szedem ze strumieniem, zatrzymaem
si na ce, przy wierszach i w poprzednich wiekach. Przyszedem wtedy, gdy ju
rozdano ki, wiersze i pikno dawnych rzeb. Do nich wracali inni z przyjaci.
Poniewa zwlekaem, zatrzymywaem si w drodze, wic otrzymaem tak prac, przy
ktrej nie zgubi mioci gdziekolwiek. Dlatego podaj wanie do stou. I take wiem,
e podaj na ce, przy wierszach, przy umiechach. Nie mam czasu nawet pomyle o
sobie speniajc prac, ktr zlecia mi otrzymana tsknota, gdy suchaem zaproszenia,
aby podawa do stou. Nie przyszo mi wic do gowy, aby si doskonali.
Bracia stwierdzili: Brat przedtem nosi mio, a teraz brat podaje do stou,
poniewa brat przecie opiekuje si refektarzem. To jest rzeczywicie co innego ni to,
co brat robi dawniej. I raczej za furt spenia brat to drugie: podawanie do stou. Nic
wic dziwnego, e brat nie pragnie tego, czego pragn bracia. Powiemy bratu
przeorowi, aby czuwa i zobowiza brata do mylenia o wanych sprawach.
Brat Ryszard zgodzi si, e tylko nis mio. I doda, aby lepiej wyjani, e
od pocztku nis j do tamtych Boych rk, poniewa One woyy mu j w jego rce.
A miejscem mioci s przecie Donie. I bardzo mu tylko szkoda, e tak si po drodze
zatrzymywa, gdy moe, jak inni z przyjaci, mgby by przy wierszach i std
patrze, jak ponie jego mio w Doniach, ktrym j przynis. A poniewa si spni,
wic podaje wanie do stou. I jest mu dobrze. Moe bowiem wci zachca si do
tego, aby przenosi oczy w kierunku Doni; trzymajcych mio. Widzi bowiem, jak
chtniej ni jego oczy wybiegaj tam oczy goci.

18

A potem brat Ryszard jeszcze tylko doda, e wanie tak jest rzeczywicie
najlepiej. Gdyby bowiem nie podawa do stou, pewnie zaczby myle o tym, kiedy
przyszed za furt, i e powinien si doskonali. A to byoby czym, czego nie otrzyma
w tsknotach i czego nie poleci mu brat przeor. Poleci mu bowiem tylko odda mio
Bogu.

SPRZTANIE
Brat Ryszard zamiata dzi dugi korytarz, z ktrego bracia wchodz do sali
rekreacyjnej, do refektarza, i na pitro, gdzie s ich cele i kaplica. Korytarz jest czysty,
biay, a jednak wprawne oko dostrzega py na kamiennej pododze i pajczyn ukryt
pod oknem.
Brat Ryszard wie, e ta praca jest radosna, wic chciaby si cieszy. Wyglda
przez okno i le umiechy kwitncym jaboniom, wybiega pamici nad staw i do lasu, a
potem myli: Staw i jabonie przynosz mi rado. Nie raduje mnie usuwanie kurzu
z kamiennej podogi. Mwi wic gono: Drogi pajku, mam obowizek ci prosi,
aby przenis si teraz do sadu. I sam zreszt sdz, a nawet zapewniam, e adniej jest
wiosn wrd traw i na klombie. I zaraz dostrzega, e rozmawiajc z pajkiem nie
myli o nim, lecz prowadzi dialog wanie z bratem przeorem.
Brat Ryszard przystaje i skada donie: Jak wykona dobrze te prace, ktre nie
ciesz. Porad! I natychmiast dodaje: Przecie swojej pracy nie podniosem ku grze.
Mog wanie mwi: Mj Boe, wszystko, co najlepsze, wedug Twych postanowie
daj bratu przeorowi! I pozwl dzikowa Ci za kurz na kamiennej pododze, gdy dziki
niemu dostrzegem pikno trawy i klombu, a za oknem kwitnce jabonie. I bd przy
wodach w stawie, aby kady, kogo obmyj, mg podnie wzrok do Ciebie i zapragn
lepszego. A las niech pomaga kademu odej od pragnie, ktre prowadz w smutek.
A moj prac Ty zabierz, niech bdzie prob o Twe spojrzenie na tego, kto jest w tej
chwili najdalej od Ciebie.
Brat Ryszard jednak peny smutku wymiata dalej korytarz. To prawda, e mog
wszystko, o czym myl, podnie w Niebo, jako prob i rozmow. Lecz zawsze
najpierw myl o stawie, jaboniach i sowach brata przeora. O Tobie myl pniej.
Czybym Twego obrazu nie mia w oczach, i Twojej myli w swoich mylach, i Twych

19

pragnie w swym dziaaniu? Dlaczego najpierw jest we mnie las, trawa i klasztorny
korytarz?
A gdy brat przeor zapyta, czy bracia si ciesz, e korytarz jest teraz naprawd
adny, brat Ryszard opuci oczy: Jeszcze nie umiem tak widzie Boga, aby w Nim i
poprzez Niego wyglda ku wszystkiemu.

LUDZKIE YCIE
Brat Ryszard mwi nie lubianej wronie i polu, ktre rozwieszao na ostach
jesienne mgy babiego lata:
Czy wystarcz sowa, aby braciom ukaza tsknot i ogie, ktrym jest
czowiek, gdy yje?
Czy wystarcz obrazy, zbudzone sowami, aby niepokoia tsknota i aby grza
ogie, gdy czowiek chodnie?
I czy wystarczy myl, ktra jest gbiej ni obraz i gbiej ni sowa?
A czy wystarczy nastrj, ktry przywoa myl, uj j w sowa, niby w klamry, i
uoy z nich obrazy, mwice o tsknocie i ogniu?
I wiem. Nie wystarcz sowa, ani obrazy, ani myl i nastrj. Ale moe droga,
ktra jest kolejnoci obrazw, patrzeniem na ich znikanie, moe droga powie o tym,
czym jest ycie ludzkie?
I brat Ryszard doda: Zanim zaprosz braci, sam przejd drog, ktra jest
kolejnoci i znikaniem obrazw z nastroju, myli i sw. Chodmy!
Najpierw by tczowy wiat. Nad strumieniem kwity wierzby, a pord k
pachniay zdroje. Wybiegay tam tsknoty, aby wznosi dobkitne iglice, a nad
przejrzyst wod stawia posgi z lnicych bazaltw. I chciay mocowa si z
wichrem, ama miernot lenych drzew, i chciay znale db trwaolistny.
Potem by wiat pochmurny. Czste mgy. Niekiedy soce ciepym promykiem
upadao na do skostnia. Do przytulaa ciepo do serca. Ciepo nie byo jednak
wiatem. A gdy promyk cieplny zawieci, myl nie zdya zapamita jego ksztatu.
Bya saba.

20

A dalej stay domy i biy dzwony. Las dra i odpowiada echem, ktre ukadao
si w pie pt. Dlaczego.Domy miay ksztat serca, wic nawizay do bicia dzwonw.
A od lasu wracay nowe tony, ktre byy molowe i pieway: Pragn. Dlaczego pragn?
I brat Ryszard zapyta: Czym jest ludzkie ycie? Czy jest tsknot, ktra
pragnie, aby wystarczyy czowiekowi sowa i obrazy, myl i nastroje, gdy trzeba
przej drog znikania? Czy moe jest ogniem, ktry winien ogrzewa?
A potem wyjani: ycie jest rozwieszaniem mgy babiego lata w jesieni dla
ostw i nie lubianej wrony; jest nadziej, e kto o nas pamita.

ODTWORZONY NASTRJ
Bracia prosili: Niech nam brat opowie o Konradzie. Brat widzia Dziady w
teatrze, a to jest dla nas take wydarzenie.
Brat Ryszard zgodzi si i zaproponowa: Usidmy wic w pkolu i niech si
wieci tylko ta najmniejsza lampa. I opowiada.
Byy drzewa, a potem rozrzucono gazki wierku. Na ich ziele upady strcone
licie. Oczywicie wiedzielimy, e Konrad przeywa zadum uwizionego. Mwi
zreszt: Patrz na peny wiat za bram zadumy.
wiat by barwny i daleki. Konrad wyjani, e to dlatego, poniewa nie dziwny
jest w rodku ycia pagrek mogiy, ani mka tsknoty, pragnienie lotu, pomyki, czy
gorycz bezruchu.
Potem Konrad ka. Mona si byo domyle, e pacz jest wtedy, gdy serce
przeywa bl, albo gdy grb nie niszczy nadziei. Czasem pacze si z radoci. Ale o tym
Konrad nie wspomnia. Mwi tylko: Czy jeszcze za mao jestem zgity, pochya
wierzba i poamany wichrem an?
A potem stan w porodku i krzykn, e musi pokaza pobliskie ruiny, aby
przekona, e nie z jego winy nie mona zakada dachw. Konrad bowiem pragn
ustawi kolumny. Nie byo jednak fundamentw i dlatego kolumny runy. To nie jest
wic jego wina. Konrad powinien by zasta fundamenty. Doda zreszt:
,,I nie chc mwi, e Ty zawinie. Sam nie uwierz. Chc tylko pyta,
dlaczego nikt si nie dziwi, e jestem ruin. Czy dlatego, e to s rzeczy znane od
pocztku ycia? Prawda. Zawsze ustawia si kolumny i czsto widzi si ruiny. Mj

21

alu! Czowiek ju y buntem, wiele nie rozumia, przey mk wtpie i winy.

Swoim smutkiem nie porusz serc. A jednak ich szukam, gdy pragn zdziwienia,
chocia wiem, e nie wicej ni Hiob doznaj blu i nie groniej ni Jeremiasz woam w
gr skarg i buntem. Jego podszede, jak wyzna, i zostawie o niestay prdzie
wody. Ty jednak bye z nim. A ja jestem ruin. I mam al, e wtedy, gdy powinny
rosn kwiaty, byy burze i wichry, a nie byo soca. Bg by przesonity. Zostaem
sam, gdy Ty nie jeste tam, gdzie jest grzech. Nie chc mwi, e Ty zawinie. Sam
nie uwierz. Chc zapyta, czy sdzisz, e dobrze jest z grzechem, e jest on miy? Jest
wiecznoci trudu, tsknot bez nadziei i spojrzeniem, ktre niczego nie dosiga.
Znasz czowieka. Czowiek zawsze chce dosiga. Jeste z czowiekiem, gdy
prosi. Gdy jednak cienie Ci zakryj, gdy wola nie pozwala na schylanie gowy,
poniewa jest naiwna, zostajesz z daleka. A tu brak. I kolumn nie mona ustawi.
Moesz tego nie nazywa tragedi, moesz nawet mnie pomin. Nie chc
mwi, e Ty zawinie. Sam nie uwierz. I nie chc mwi, e ja ponosz win, cho
jestem wiatem ruin. Albo dobrze: moja wina. Lecz Ty jeste, ha ... nie bratem!
Bracia szepnli: Wyznaj Bogu nieprawo!
Brat Ryszard doda: Czy jeszcze za mao jestem zgity, pochya wierzba, i
poamany wichrem an?
A potem wyjani: Konrada bronili anioowie.

NA WITO MODZIANKW
Brat Ryszard usiad przy ognisku, a gromadka chopakw wpatrzya si w jego
oczy. Pochmurny dzie jesienny przeglda si w wysokim pomieniu, a na pastwisku
przystawaa cisza. Brat Ryszard opowiada: Jeszcze wtedy nie miaem kaptura, ani nie
byo cieki nad staw. By tylko mj najmodszy brat w koysce. Matka piewaa:
Unij syneczku. Soce ci barwi rzs brzegi i sen na nich zawiesza cudny,
umiechnity. Unij! Matka ci pocaunek ukada na sercu. Ronij mi i nij sodko, mj
may.
A do mnie mwia: Widz na twych policzkach rumiece, a w oczach byski i
zamylenie. Czym si wzruszye, synku? I wtedy wyjaniem: Kapan Symeon oglda

22

Dziecitko. Odwiedzili Je uczeni ze wschodu. A jest przy Nim zawsze gwiazda. Pjd i
ja.
A gdy przyszed do mnie przyjaciel, ukadalimy plan podry. Krzyknem:
Popatrz! Na wierzchokach kasztanw zawis zoty ogie! To zachodzi soce. Wtedy
usyszaem: Chciabym ci odczyta mj wiersz o Bogu, ktry woli by Dziecitkiem.
Zgodzilimy si, e to jest bardzo serdeczne i nasze, chocia tak inne: Bg, straszliwy
Pan, i Bg, o ktrego trzeba si lka, gdy zasypia w koysce. Ktry na pewno lubi, gdy
uderza si w struny harfy i gdy nuci si pie: Weseliem si, gdy mi powiedziano, do
domu Paskiego pjdziemy. Naprawd weseliem si, gdymy t pie piewali. To
by zachd i wieczr.
A potem byo rano. Matka przysza na werand: Miaam niedobre sny. Nie
wychod jeszcze dzisiaj do Dziecitka. I wtedy nagle, gdy stalimy tak o wschodzie,
wbiegli onierze. Dowdca zasalutowa: Prosz pani, speniam rozkaz. By krzyk
kogo w najbliszym pokoju, kwilenie najmodszego brata, zakrwawiony sztylet,
rozpacz mojej matki. onierze odbiegli. Woaem do siebie: Trzymali mnie, a tu
matka pakaa.
I potem dugo szeptaem: Zamordowano dziecko. Dlaczego, o Emanuelu! Jaki
powd? Gdy przyszede jako Bg-Dzieci, raczej przecie z Tob powinna przyj
rado. Bg Abrahama chcia ofiary z Izaaka. Ale na Twoje przyjcie... Ufaem, e
mio... I pozwolie odebra nam dziecin. Czy chciae zaj jego miejsce? Dlaczego
cierpieniem? Jake Ci kocha, chocia tak pragn? Twoje drogi i plany s trudne, a ja
rozumiem tylko wasne straty. Jake Ci kocha, gdy jestem zamany i nie rozumiem?
Dlaczego nie pozwalasz Ci kocha, chocia do tego zachcasz?
I brat Ryszard zauway: Waciwie chodzi o to, e woyem do mszalika
zasuszony kwiatek z grobu najmodszego brata, ukochanego nad wiat, siedmiomiesicznego chopca. Bg go da tsknicym i zabra. Kwiatek zaznacza msz na wito
Modziankw. Ni wspomnie oplota obrazek inicjaowy i uoya si w rysunek, ktry
opowiedziaem.
A chopcy przy ognisku krzyknli: Mymy wszystko widzieli w brata oczach.
A najpikniejszy by dom o zachodzie, taki wysoki i ciepy, jak nasz pomie na
pastwisku.

23

PACZ KAPRYSW
Brat Ryszard przechodzi koo lasu i usysza: Drzewa s tu pachnce. Mchy tak
mikko obejmuj stopy. Paprocie zapraszaj jakby do taca. Szkoda, e nie mieszkam w
najcudniejszych ogrodach, nie wkadam zawsze r do wazonu, nie jestem wrd par,
suncych po zwierciadlanej sali.
A na gwarnej ulicy miasta mwiono: Gdybym mia wasny dom i choby ma
doniczk na oknie... Na pewno kto dostrzegby kwiaty. Zobaczybym wtedy radosn
twarz i moe miabym on i dzieci.
Potem brat Ryszard dziwi si wypowiedziom: Uczciwy czowiek i specjalnie,
gdy naucza, winien tak pozna myl ludzk w jej osigniciach i tak usprawni si w
operowaniu tym dorobkiem, aby w miar si ju bez pomyek umia najtrafniej
znajdowa rozwizanie dla pyta, ktre niepokoj. I trzeba, aby czowiek umia y
czynem i do czynu dobrego pociga.
Z sali wykadowej droga prowadzia do cichej kawiarni: To prawda, e
wypoczywam, e tyle oczu kieruje si w moj stron, gdy zasid pod oknem przy
ulubionych oleandrach, albo gdy udam si do teatru. Zawsze mi tylko al, e to nie s te
jedyne oczy i e nie wypoczywamy razem.
W hali sportowej czyje

donie uchwyciy oszczep: Najsprawniej skacz.

Musz jeszcze najdalej rzuci. Dopiero wtedy bowiem bd szczliwy.

A nad stawem kto si ali: Roberto pywa i biega. O, jak rozpryskuje wod!
Gdybym mg pj tam bez laski, ucieszyaby si moja mama.
I brat Ryszard zwierzy si ciece, wiodcej do ogrodu: Wiem, o czym mwi
las i gwar uliczny, a take sala wykadowa, kawiarnia i kto na hali, w ktrej rzuca si
oszczepem. I wiem, e mona paka lub cieszy si nad stawem.
Brat Ryszard zacz sobie powtarza: Las jest pachncy. A t wo, powizan z
rami, dam zwierciadlanym parom, aby zaniosy j Tobie. Nie dla nas to, a wszystko
dla Ciebie. A do domu wprowadz radosn twarz, poniewa w niej dostrzeg Twoj. I
oddam Ci synw, gdy nie dla nas s oni. Dla Ciebie chciabym si uczy. I naucz si,
gdy wtedy wiedziabym, jak odpowiada niepokojom, ktre te s Twoje. A gdy bd
rzuca oszczepem i skaka do wody, gdy bd si martwi, e jestem sam przy

24

oleandrach, niech bdzie to nie dla nas. Take chciabym dla Ciebie si cieszy, gdy uda
mi si chodzi bez laski. Nie dla nas to bowiem, a wszystko dla Ciebie.
Brat przeor stwierdzi: Brat Ryszard przeksztaci w modlitw usyszan mow
lasu i caej drogi, ktr przeby, i stawu. A na ogrodowej ciece niczego nie zatrzyma
dla siebie.
Ale wtedy brat Ryszard wybuchn: Dlaczego las nie moe pachn dla siebie?
I dlaczego kto nie dla siebie winien pragn radosnej twarzy i oczu? Albo dlaczego
trzeba dla Kogo poznawa tyle napisanych dzie? A gdy Roberto pywa w przejrzystej
wodzie, dlaczego jest lepiej, gdy pywa nie dla siebie?
Wanie najlepiej dziaam i skutecznie, gdy ca dusz chc dobrze ustawi
kwiat w doniczce, ktry wprowadzi komu on do domu. Wanie najlepiej dziaam,
gdy pragn tylko chodzi, aby ucieszya si matka. I gdy prowadz wykad lub stawiam
dom, aby zamieszka w nim i uczy si kto, kto nie moe chodzi bez laski. I gdy
uatwi spotkanie w kawiarni z wybranymi oczami. I gdy ciesz si zwierciadlan sal,
rami i lasem.
Brat przeor cicho odpowiedzia: Jednak ustawi brat kwiaty nie dla kwiatu, lecz
dla lepszego celu, aby do czyjego domu wanie wesza rado. I pragnie brat chodzi
dla matki, nie dla chodzenia. A wykad i dom jest jednak dla kogo. I celem spotkania
jest nie spotkanie, lecz pragnienie szczcia, ktre rozjania oczy. O to wanie chodzi,
aby nasze dobro byo etapem, a nie kocem pracy. I dlatego dobrze zwierza si brat
ciece. Trzeba najpierw odda wszystko Bogu, a On zwrci to, co potrzebne tym, z
ktrymi si spotkamy.
Moe, prosz brata, moe chodzi o to, aby brat nigdy nie cieszy si
zwierciadlan sal, rami i lasem, nie tylko dla siebie, ale nawet gdyby to byo nie dla
nas.
I moe chodzi o to, aby si brat raz w yciu tylko umiechn do ostw.

SPRZECIWY
Obydwaj bracia zgodzili si, e pyki niegowe tacz dzisiaj, z wiatrem
beztrosko wiruj. Brat Ryszard, oczywicie, wirowaby z nimi take. Ukadaby nawet
biel przecudn na drogach, na drzewach, moe na ramionach przechodniw. Potem

25

obiegby beztrosko wszystkie domy i ukryby si w tym najbardziej onieonym, z

najpikniejszymi kwiatami na szybach. I wanie tam odnalazby go brat przeor i na
pewno chciaby wyaja za maskarad. Brat Ryszard powiedziaby wtedy dwa sowa:
Mj bracie, i potem ju by wiedzia, e mona rzuci si na szyj, ucisn, porwa
miechem i chyba wirowa z bratem przeorem, jak pyki niegowe, ktre tacz dzisiaj,
z wiatrem beztrosko wiruj.
Brat Ryszard jednak nie moe dzisiaj taczy ze niegiem. Musi bowiem
natychmiast opowiedzie bratu przeorowi, e poty w biaych czapach s, chyba
pikniejsze ni pragnienia brata Ryszarda. A drzewa wycigaj korony na pewno
serdeczniej ni on, gdy podnosi gow ku niebu. A u wrbli podziwia ochot zabawy,
chocia marzn, podczas gdy on tak atwo jest smutny. O wiele lepsze jest wszystko
poza nim. I bardzo si cieszy, e jest tak.
Chocia si tym cieszy, jednak nie moe taczy ze niegiem. Chciaby bowiem
raczej na przejrzystych szybach ukada rysunki dla najmodszych dzieci. Przecie
dzieci nie zabiera si na wystawy obrazw, gdy zimno. Albo moe rzebiby dla pl i
najchtniej domy, aby i pola miay co ofiarowa nawet w zimie drcym kuropatwom i
nie lubianej wronie.
Brat Ryszard wanie nie uoy rysunku i nie wyrzebi domu, poniewa przecie
nie rysuje, ani nigdy nie budowa. Mwi bratu przeorowi: Tak wzruszajco dobrze
tylu ludzi panuje nad klawiatur. A zestawie barwnych na ptnach umiej dokona
nasi bracia takich, jak samo soce w jeziorze. I brat wie, e nawet nie umiem wirowa
ze niegiem. A jednak chciabym i dom postawi polu i rysowa dla okien. Niech
jednak ju tak bdzie, e wszystko jest lepsze poza mn: i ludzie, i praca.
Lecz brat przeor zakrzykn: Co sysz! Brat nie chce si cieszy, poniewa
cieszy si mona wanie teraz. I woli brat smutek, ktry jest trosk tylko o siebie.
A nawet pragnieniom daje brat ton podobny, chocia s one wyjciem ku nowemu.
I brat Ryszard zapragn, si umiechn, poniewa tego chcia brat przeor, i
poniewa nagle wanie dopiero teraz dostrzeg, e zawsze jeszcze siebie stawia u celu
tsknot. I wiedzia, e nie atwo odejdzie od innych przyzwyczaje, ale jednak bdzie
ju biel ukada na drogach, moe na ramionach brata przeora. I bdzie zaglda do

26

onieonych domw, a na pewno rzuci si na szyj, ucinie, umiechem wyjani bdy

i zawiruje jak pyki niegowe, ktre tacz dzisiaj, z wiatrem beztrosko wiruj.

ZA SAMOTNO
Poezji Goeffrey Chaucer'a.
Brat Ryszard zamkn trzynastowieczn ksik i stwierdzi: Angielskiego
poet orze unis w szponach ponad szczyty, do kracw wysokoci, i tam prowadzi z
nim dialog. Oczywicie, trudno byo nie uzna wyjanie ora, gdy pod stopami nie
widziao si dna pustki, a nad gow omota tylko poszum skrzyde.
I brat Ryszard doda: Ja natomiast sam zatocz koo spa lotem nad szczytami.
I rozwa fakt odchodzenia do kracw wysokoci, tam wic, gdzie trzeba, abym by, a
nie tam, gdzie chc by. Sam wypracuj ocen. Nie przyjm jej nawet od ora. I jeli
bdzie trzeba, opr skrzyda o szczyty mgawic, a potem ostrzem szponw otworz
pier. Wtedy moje sowa, ktre bd pakay, wyjm serce i zawi je w wze gromu.
Serce bdzie blem i kamieniem, wic zawizane w grom, niby w ptl sznura, serce
spadnie byskawic, aby zwala. Czy syszysz trzask i omot amanych stuletnich pni,
i szczk elastwa, i rozpad guchy granitw acucha? A jk czy syszysz? Nie! Wic
nie auj, e ginie to, od czego odszede, i e roztrzaska to bl mego serca. Tak. Staj
bowiem zawsze jak Dawid przed Goliatem i musz kamieniem procy ama armie,
swoim sercem, zawizanym w grom, gdy zatocz koo spa lotem nad szczytami.
I brat Ryszard podnis oczy: Przecie to, od czego odchodz, jest moe czym
wybranym przez innych, a przynajmniej rodkiem, poprzez ktry z palca Stwrcy
przenika ywa iskra do Adama na fresku Michaa Anioa. A moe jest radoci, o ktrej
mwi francuska piosenka, e rodzi si wtedy, gdy zaprsz oko kawakiem ksiyca, nie
wikszym od pienika. A moe jest oczami z koyski, zawieszonymi jak gwiazdy na
niebie matki umiechu, lub pocaunkiem, ktry w koysk niesie do mioci. Albo jest
moe biel niegu i trosk, aby nie wypad z sanek maleki brat.
A przy sowach o radoci i bieli niegu brat Ryszard ugi kolana i doni zakry
oczy: Gdzie wybiegy moje myli? Odchodz tam, gdzie trzeba, ale zostawionych
umiowa nie musz przecie ama. A moe tylko nie chc blu odchodzenia i raczej
chc, aby nie istniay rzeczy, do ktrych wybiegaj tsknoty?

27

Brat Ryszard wiedzia, e dlatego wybiega le od trzynastowiecznej ksiki,

poniewa chcia biec sam. Wic powiedzia: Dusz swoj ustroj w biel kwiatw
jaboni, drog wysypi jaminem i stan przed progiem. Na doni uo serce i zy.
Zrozumiesz, mj Boe! Zechciej przyj, gdy jestem sam i gdy zamierzam czyta.
A potem jeszcze ze smutkiem doda: Nie tylko le czytaem ksik i nie tylko
pozwoliem wybiega tsknotom nie tam, gdzie trzeba, aby biegy, lecz wanie nie
czekaem, aby z Tob, ktry przychodzisz, zabra si do czytania.
A wanie dobrze mwi trzynastowieczna ksika o angielskim poecie. Wanie
trzeba, aby mnie, Orle, z sob unis ponad szczyty, do kracw wysokoci. Nie
widziabym dna pustki, poniewa widziabym Ciebie. I syszabym tylko szum skrzyde,
ktre s Tob. I kochabym Ci, Boe Ojcze, Synu, Duchu wity.

POCHWAA WODY
Brat Ryszard zbliy si do stawu. Mwi: ,,Staw zaamuje tcz rozpryskw,
biegncych ju w soce i woa: Stjcie, nie mog przecie straci wody! W kierunku
stawu pochyla si las, ukrywajcy cienie, ktre odbiegy od ludzi, gdy tylko przywarli
zmczeniem do traw i gdy zapragnli wody. Las podmiewa si ze stawu: Przecie ju
nie bd tak surowy dla rozpryskujcej si wody! Woda szepcze trawom: Gdybycie
odjy zmczenie ramionom, daabym ludziom czujno.
Gromada poyskujcych ramion podrywa si z traw i przypada do piaskw, ktre
staw uoy przed Wod. Staw wyjania: Piaski s sypkie. Wodo, mog to by twoi
paziowie! Woda artobliwie gadzi je fal i w rozpryskach wybiega z nimi ku brzowi
ramion, mocujcych si z barwami i wiatem. A teraz piewa wysmukym sylwetkom,
ktre wi stopami ruch z chaosem rozpryskw: Roztaczyy si tcze. Zanuciy
dwiki srebrem potrconych koron szuwarowych kwiatw. Przefruny sny. Czy w
trawie teraz s ogniki witojaskie? Nie, to zamiay si struny instrumentu. Gdzie
instrument? Na wodzie wyrany jest rzd fal, tczowa

klawiatura,

uderzana

poyskiem ramion.
Las w tym czasi

tumaczy cieniom: Gdyby podzas pywania na chwil

pozwoli nogom odpocz i zwolni z wysiku ramiona, nie miaby ju kto uoy na
trawie uzbieranego w wodzie zmczenia.

28

Uderzenia ramion zbliaj si do brzegu. Mocne stopy ton w piasku i oddaj

trawom przejrzyste krople (trawy ju nanizay je na ziele, niby pery, aby igray w
tczach ze swawolnym promykiem). Stopy zwary si w radosnym mocowaniu z
piaskiem i traw, ktre otoczyy si i pikno o ksztacie ycia. Ronie rado, przybiega
myl.
I brat Ryszard podnis do: Bogosawiona bd wodo, w ktrej mieszka
rado, wydobywana wysikiem i czujnoci. Ktokolwiek signie po rado w
przejrzysto wody, niech przy kadym z ni zetkniciu zapragnie tego, co najlepsze. A
wszdzie, gdzie pojawi si rado, niech wyzwol si pragnienia, ktre kieruj do dobra.
I bogosawione niech bdzie ludzkie ycie, pene dziaa susznych i prawych.
A gdy brzmiay dalej pluski wody, gdy biega nad stawem huragan ksztatw,
gdy w rozwichrzonych czuprynach spltao si soce i gdy tsknota staa si lini
profilw, Roberto dostrzeg, e staw ju nie jest tak surowy dla kropel wody i e las
wymyla zabaw dla figlarnych cieni. I dostrzeg, e brz ramion i barwy lasu, rytm
ksztatw i muzyka szuwarw s rozrzuconym piknem, ktre daje si odkry
zamyleniami i bogosawiestwem. I wtedy zakrzykn: Tdy przez k i nad wod
musia przechodzi brat Ryszard. Kt inny poodsaniaby kruszyny pikna i niczego
nie wzi dla siebie, kt zostawiby to dla tych, ktrzy przyjd?

NIE ROZUMIEM WIATA

Brat Ryszard wiedzia, e w lesie nad stawem mieszka Dziwny Czowiek.
Mieszka w ciemnej, zadymionej pieczarze, ktr utworzyy kamienie i zwalone drzewa.
Brat Ryszard nie wchodzi tam nigdy, chyba e jesie bya ju zota. Patrzy wtedy na
widnce licie i dziwi si, dziwi, peny wdzicznoci za pikne barwy. Odczytywa
harmoni, komponowa ukady i mwi: Moje akwarele! Najbardziej cieszy si takim
obrazem: korona drzewa, pena lnicych w socu zotych lici, widziana z dou, na
czystym bkicie nieba. To nie moe nie by cudem - stwierdza najciszej, aby tylko
poinformowa siebie.
Lecz dzisiaj postanowi: Poka to Dziwnemu Czowiekowi.
Dziwny Czowiek wyzna: Cuda powinny by bardziej atrakcyjne. Ten cud nie
uda si bratu. Brat Ryszard podnis oczy, a Dziwny Czowiek przekonywa: Niech

29

brat nie zaprzecza. Owszem, jest uroczy, ale nie ciekawy. Umiem to lepiej. O, niech brat
spojrzy.
Brat Ryszard dostrzeg w rku Dziwnego Czowieka kwiat gogu na suchym
drewnie. Usysza sowa: Wyfru dla mnie. I caa podziwiana przed chwil zota
korona z lici uleciaa z drzewa w soce wiergotem ptakw. Drzewo stao si
szkieletem, a obraz na czystym bkicie nieba przesta wieci. Powia zimny wiatr i
brat Ryszard odczu smutek pieczary. Zapyta: Czy wolisz samotno, e pozwolie
odlecie ptakom? Dziwny Czowiek zauway: Uczysz przecie, e odejcie jest
rozwojem. Brat Ryszard podnoszc do ku oczom tumaczy: Zawsze uczyem, aby
odchodzi od siebie. Nie chciaem jednak, aby odchodzili od nas inni, gdy szukaj.
Jestemy dla nich. Dziwny Czowiek twierdzi: Zawsze zawoam: wyfru dla mnie.
Jeeli brat umie inaczej, niech brat prbuje, lecz to si nie uda. Chodmy do pieczary.
Dam bratu kamie mocy, ktry zamienia licie drzew na zoto. Brat Ryszard
powtrzy: Na zoto? Koron drzewa zot ki? I bd j widzia na czystym bkicie
nieba? Mj obraz, moj akwarel? Przywrc licie drzewu-szkieletowi.
Brat Ryszard ustali: Nie wypada mi wprost zmienia przyrody. Moe nie
wszyscy lubi, barw zota. Nie powinienem zreszt czyni cudw. Nie bd. Zrobi
tak: Mj cie, gdzie padnie, niech zmienia obrazy na jesie, na zoto. Nikt nie, pomyli,
e to ja sprawiam.
Nadbieg Roberto: Niech brat patrzy! S w lesie dziwne licie. Nie licie, lecz
lnice pytki ze zota. Brat Ryszard przystan, a jego cie, na pewno zoliwie
wyduony przez zachodzce soce, pad na cian domu Roberta. Kto wybieg z
domu: Ach, prosz brata. Jak mieszka? Wysypaa si cz ciany. Ale... Niech brat
si zbliy. Czyby w tej cianie byy ukryte pytki zota. Skd ich tyle? Jakie pikne!
Kupimy za nie nowy dom i moe las nad stawem.
Brat Ryszard piesznie odszed. Zepsuem dom. Przeze mnie drzewo powtrnie
stracio licie. Niszcz pikno lasu w jesieni. Powinienem jednak by za klauzur i moe
tylko gawdzi ze stawem o czystej wodzie. Staw pod lasem. Cisza tu i wodne ptaki na
bkitnej tafli. Pyn do mnie. Dobre i ufne. Powinienem by wodnym ptakiem. Nie
czynibym le i moe mniej lubibym zote licie na bkicie nieba. Pochyl do,
pobawi mae. Matka wodnych ptakw raczej si ucieszy. Lecz, c to?

30

I brat Ryszard patrzy na wszystko do koca. Wodne ptaki krzykliwe, trzepocce

i szare zaczy biec do matki. Po drodze staway si cudnie zote, drtwiay,
nieruchomiay i opaday w wod. Brat Ryszard podtrzyma piskl. Spokojna o nie matka
biega do innych, ktre odchodziy. A gdy uspokoiy si krgi na wodzie podpyna do
rk brata Ryszarda i piecia dziobem trzyman przez niego martw, zot bry.
Gdy jeszcze nie przestay pada zy, brat Ryszard powsta, odnis Dziwnemu
Czowiekowi kamie mocy i wyjani: Nie umiem, jak ty, czyni rzeczy cudownych.
Raczej wyrzdzam krzywd. Dlaczego chc robi to, czego nie potrafi? I dlaczego
lubiem barw zota, ktre zabrao rado matce wodnych ptakw, cho nie smucio
bliskich Roberta? Nie rozumiem wiata i chyba nie umiem ju nawet si umiecha.

PRZY CHOINCE WSPOMNIENIA Z BETLEJEM

Byem w Betlejem 19 sierpnia 1957, i tylko przez jedno popoudnie. Wizyta
bardzo krtka, a jednoczenie duo czasu, aby przey i przemyle tajemnic Narodzenia. Tak sdzio kierownictwo pielgrzymki, z ktr odbywaem podr po Ziemi
witej, tak sdziem wtedy i ja, kilka lat temu. Dzisiaj jestem innego zdania.
Jechalimy do Betlejem z Jerozolimy, drog wic na poudnie. Do samochodw
wsiedlimy przy bramie na Damaszek. Po Jerozolimie bowiem, zbudowanej na
zboczach Golgoty, Syjonu i Mojrah, chodzi si pieszo. Ma to swj urok, a poza tym na
wskich i ruchliwych uliczkach Miasta zmieci si zaledwie osioek. Od bramy
Damaszku jedzie si w d ku dolinie Cedronu. Przecina si dolin w poprzek, obok
ogrodu Getsemani i w pobliu bazyliki grobu Matki Boskiej. Po lewej stronie
pozostaje gra Oliwna, po prawej sadzawka Siloe, a wyej Miasto wite biao-szare, z
kopu meczetu Omara na miejscu wityni Jerozolimskiej, z kopuami bazyliki Grobu,
z prostymi dachami domw, miasto otoczone murem odbierajcym dolinie Jerozolim,
chocia wanie ku tej dolinie Miasto zbiega. Gboki symbol, poniewa przecie i
nasze ycie tam biegnie.
wietna, asfaltowa szosa prowadzi do Betlejem. Zjeda si dugimi
serpentynami w d z caego pasma wzgrz - gr witych, na ktrych wznosi si Jerozolima. I natychmiast samochd wspina si na inne pasmo grskie, aby pielgrzym ze
szczytw mg dojrze Betlejem.

31

Betlejem widziane z daleka przypomina Asy. Podobnie rozgrzane soce,

podobne ustawienie domw na grskim zboczu: dom nad domem. W Asyu jednak s
strome dachy, oparte na trjkcie i strome zbocza, Betlejem ma dachy paskie i zbocza
raczej agodne. Asy jest biao-brunatny, Betlejem jest biao-rowe. Tylko bazylika
nad Grot daje zna o sobie czerwonym dachem. Poza tym ten sam nastrj spokoju,
spraw witych i wzruszajco nieporadnej, smutnej biedy. Naprawd jest tajemnic,
dlaczego t ubog, tward, skalist i urodzajn, such i pikn ziemi uczyni Bg
Ziemi Obietnicy i mieszkaniem Chrystusa.
Zatrzymujemy si na prostoktnym dziedzicu przed Bazylik. Obok klasztor
franciszkanw, ktrzy od czasw Krzyowych s oficjalnymi opiekunami miejsc
witych. Do Bazyliki wchodzi si maymi drzwiami. Trzeba si zupenie pochyli.
Wewntrz dua witynia. pod podog resztki mozaiki bizantyjskiej. Na rodku zoty
otarz prawosawny. Z dwu stron otarza wchodzi si do Groty.
Grota nie jest dua i jest jak gdyby dwuczciowa miejsce urodzenia Chrystusa i
miejsce bka. Miejsce Boego Narodzenia zaznaczone jest zwyk marmurow pyt
ze zot gwiazd i napisem: Tu narodzi si Chrystus z Maryi Panny. Nad pyt st
maego otarza. Wyglda na to, e bek by prostoktnym wgbieniem w skale. Z
tego wgbienia jady zwierzta groty: w i osio. Tam wic chyba Matka Boska zoya Syna. Obok obu zbudowany jest otarz. Przy tym otarzu odprawiaj si
codzienne msze i pasterki. ciany Groty obwieszone s makatami, przetykanymi
srebrem i zotem. Do sklepienia Groty przymocowane s lampy oliwne.
Podczas mszy o pnocy, odprawianej dla naszej pielgrzymki, staem przy
miejscu Narodzenia. Stalimy, aby mogo wej do Groty jak najwicej osb, ktrych
mieci si w Grocie okoo 60. Rzesza pielgrzymw przesza do ssiednich grot,
poczonych teraz korytarzami z Grot Narodzenia. piewalimy wsplnie. To byo
ostatnie spotkanie w Grocie. Przed tym zachodzilimy tu co pewien czas zwiedzajc
bazylik ssiednie groty i dolin pasterzy.
Jakie trzy kilometry w d od Betlejem i w kierunku na wschd znajduje si
dolina, nad ktr Anioowie obwiecili pokj. Urok specjalny. Ogromna kotlina agodnie podbiegajca horyzontem do chmur, bkitne niebo, przestrze, owoce

32

granatw, figi, fioletowe i te kwiaty w trawach. Cisza. Prawie oczekuje si zjawienia

Anioa. Nastrj wypoczynku, jakich melodii na flecie.
A za plecami, na agodnym zboczu bazylika Groty. Idziemy tam, napenieni
nowin, odda pokon. Na wirydarzu klasztornym recytujemy liczn wigilijn jutrzni,
a potem msza o pnocy.
Patrzyem na dzieci arabskie, na ich matki, grupy rozbieganych uczniw,
czarnych, oliwnych, rozemianych. Gimnazjalni chopcy grali w siatkwk. Rodacy
Chrystusa. A katolikw tak niewielu.
I droga powrotna. Tdy Jzef i Maryja jechali do Betlejem z Nazaretu. Tdy szli
do Jerozolimy, aby ofiarowa Dzieci, urocz drog o biao-rowym kolorze, przez
ziele dolin, obok gry Oliwnej i Getsemani, przez dolin Cedronu ku wityni, dzisiaj
symbolu Nieba i dobrego ycia.
Bracia pakali, wzruszeni ask, ktr Bg w swej dobroci wyrni brata
Ryszarda, jednego z nich. I zauwayli: Pokutujmy gorliwiej. Nawet brat Ryszard
jeszcze nie zasuy, aby na jego rkach, jak niegdy na rkach w. Antoniego i w.
Stanisawa, spoczo Boe Dzieci. Pokutujmy.

ASY I W. FRANCISZEK
Podczas rekreacji brat Ryszard zauway: Najbardziej zdumiewa w Asyu to, e
wity Franciszek jest tam wci swoicie obecny. Wci si tam o nim mwi. Dla
niego przyjeda si do Asyu i zwiedza si miejsca, w ktrych przebywa. Franciszek
organizuje ycie miasta, wzrusza turystw i uczy, e dla czowieka Bg moe by
wszystkim.
Dalej zdumiewa wanie to, e Asy, zupenie przypomina Ziemi wit.
Ten sam kolor skay i to samo upalne soce. Czowiek jednak czuje si lekko,
rzeko i biega po grach prawie bez zmczenia. I ta sama obecno nastroju, spraw oraz
nauki Osoby, dla ktrej przyjeda si do Ziemi witej czy do Asyu.
Na zboczu grskim domy z kamienia jedne nad drugimi. Domy czerwone z
cegy i biae z kamienia. Najwyej ruiny zamku Scifich. Niej bazylika z grobem
Franciszka i freskami Giotta. Gdzie dalej katedra i grb w. Klary z jej zwokami,
zachowanymi jeszcze. Twarz Klary ciemniaa, ale rysy wci czytelne. I myl przenosi

33

si zaraz do klasztorku w. Damiana. Klara mieszkaa tam wiele lat. Na pierwszym

pitrze klasztorku znajduje si cementowa weranda. Jest zasonita trzema cianami.
Jedna strona werandy jest otwarta na szerok, pikn dolin. Nad dolin wisi soce. Na
krawdzi werandy stoj skrzynki z kwiatami. Kiedy Klara hodowaa tu take kwiaty.
Jest to w sawny ogrdek w. Klary. Na cianie werandy wmurowana pyta z hymnem
do soca. w. Franciszek chwali tu soce i wszystkie stworzenia Boskie. Klara,
zamknita za klauzur i chora przez wiele lat, wychodzia do swego ogrdka odpocz i
mwi Bogu sowa mioci z powodu take pikna doliny, na ktr patrzya. A gdy
rozmawiaa o Bogu z Franciszkiem zapominaa o dolinie i o sobie. Anioowie wtedy w
trosce o ich siy nakrywali do stou i przygotowywali posiek.
Franciszek najczciej przebywa w Carceri, w swej pustelni. Mija si miasto,
mija si zamek rodziny Klary. Celem jest szczyt ssiedniego wzgrza. Peno tu drzew.
Poniej szczytu dwie groty, teraz nakryte kocioem. W grocie wyej pooonej
Franciszek tylko si modli. Do drugiej groty schodzi, aby modli si i odpoczywa.
Skoro zawsze by z Osob ukochan, zawsze z ni rozmawia, zawsze wic si modli.
W drugiej grocie jest nisza wykuta w skale i kawaek drewna. Na drewnie Franciszek.
ukada gow podczas snu. Nie mona przej bez refleksji obok ka w. Franciszka:
nisza w skale i kawaek drewna pod gow. Franciszek wybra Boga i nic wicej.
Wszystko inne zostawi.
U w. Damiana, w Carceri, na wzgrzach Asyu, u Najwitszej Panny
Anielskiej, wszdzie Franciszek mwi Bogu, e Bg jest wszystkim dla jego mioci:
Bg mj, moje wszystko.
Bracia spacerujc po ogrodzie powtarzali: Bg mj, moje wszystko.

PRZEMWIENIE NA POWITANIE GOCI

Wszystkich pastwa, obecnych w sali rekreacyjnej, w innych salach, na
dziedzicu i korytarzach klasztoru, prosz o odszukanie w duszy tych wzrusze, ktrymi zdobi si otwarcie uroczystego spotkania ku czci patrona klasztoru, witego
Michaa Archanioa. To spotkanie w tej chwili si zaczyna. Znaczy to, e otwieramy
serca, aby ju wreszcie poprzez miy umiech i wymieniane serdeczne sowa ujawnia
po prostu ca yczliwo i dobro, ktre wszyscy wzajemnie dla siebie przynielimy

34

na dzisiejsze spotkanie. Znakiem najpeniejszym tej yczliwoci jest nasza tu obecno,

podkrelona witecznym wyrazem oczu, piknymi toaletami pa, elegancj panw.
Uroda tego spotkania zachwyca, podobnie jak zachwyca uroda wszystkich tu obecnych
pa. Po prostu pikna, rodzinna uczta na Olimpie. Widz ju rozrzucane umiechy,
dobro sw. A za chwil najmodsze dzieci naszej klasztornej rodziny, bracia
nowicjusze, roznios potrawy przygotowane dosownie z olimpijskiej ambrozji, ktr
jest umiejtno zobaczenia ludzkiej dobroci. Niech pastwo si rozejrz, popatrz na
najblisze osoby obok siebie! Przecie wzrusza to oczekiwanie, gotowo, aby podj
gest yczliwoci, darowany umiech, aby na stae zosta w pamici i w sercu. A gdy
zapiewa chr klasztorny, aby posili te nasze intelekty, to ju bd pewny, e bogowie
Olimpu nie mogli mie przyjemniejszych spotka. Rzeczywicie bowiem jest to jedyne
spotkanie na ziemi, po prostu w kosmosie. W caym kosmosie jest przecie jeden
klasztor Michaa Archanioa pooony nad stawem i przy ciece do lasu. Jedno jest tak
uroczyste spotkanie zakonnikw i goci, i jest jeden teraz przemawiajcy konferansjer.
Po acinie confero znaczy - zbiera, zczy, se conferre - w co
przemienia. Moc wic swego konferansjerskiego urzdu przemieniam to spotkanie w
festiwal dobroci. Ta manifestacja dobroci niech zostanie przeniesiona na teren caej
Polski, do domw pastwa i niech stamtd promieniuje swym piknem.
Pikno dobroci, stanowice na naszym spotkaniu zasad, wyznaczajc nastrj i
wszystkie towarzyskie relacje, uzyska teraz akceptacj i jaki swj odpowiednik w
piknie piewu.
Chr klasztorny wykona poloneza.
Bracia i gocie zachwycili si piewem, a brat Ryszard powiedzia: Gdy bylimy
dziemi ojciec bra nas na kolana, uczy, wyjania. Czulimy si wtedy, jak w niebie.
Jestemy w dalszym cigu dziemi rodziny ludzkiej, ktra spotkaa si w klasztorze.
Dobrze si tu czujemy, moe nie cakiem jak w niebie, lecz ojcowskie sowo brata
przeora pomoe nam cieszy si tym, e i na ziemi mona znale prawd, pikno i dobro.
Brat przeor tumaczy: Nasza praca nad sob, na tej ziemi, ma na celu uzyskanie
duchowego podobiestwa do Chrystusa. Gdy to podobiestwo uzyskamy, wtedy Ojciec

35

Niebieski, rozpoznajc w nas rysy Chrystusa, powie o kadym z nas: Ten jest syn mj
miy.
Podobiestwo do Chrystusa wyraa si w naszej mioci do Boga. Chrystus
kocha Ojca nade wszystko. Gdy ukochamy Boga nade wszystko, uzyskamy
podobiestwo do Chrystusa.
Ukochanie nade wszystko wymaga gwnie porzucenia siebie, a zwrcenia si
cakowicie do Boga. Taki jest sens kochania nade wszystko Boga: Jestem poza sob w
Chrystusie. Kocham, a wic Bg jest pierwszym celem mojej mioci.
Porzucenie siebie jest jednak mk, jest drog krzyow, ktra koczy si utrat
i zmartwychwstaniem. Zmartwychwstanie polega na pojawieniu si w nas mioci wraz
z ask. Dziki temu mamy wsplne ycie i wsplne sprawy z Bogiem, ktrego ycie
wewntrzne wyraa si Trjc Osb.
Kiedy twarz w twarz bdziemy uczestnikami ycia Osb Boskich.
Przebywajc w Bogu, w samej Trjcy witej, bdziemy skadali chwa Ojcu, Synowi
i Duchowi witemu.
Brat Ryszard wszed na mwnic. Zapowiedzia, e znowu zapiewa chr. I
doda: piewa dla nas, dla wszystkich tu obecnych. Odbierajmy t melodi jako
piewan dla kadego z nas z osobna. Bo tak jest. Kady tu obecny jest gociem
jedynym, niepowtarzalnym, najwaniejszym. Wszystkich klasztor obejmuje ca sw
serdecznoci. I gdy pastwo pojad do domw, prosz pamita, e wci stanowimy
jedn rodzin. I pragn przekaza pastwu upominek na pamitk naszego spotkania.
Niech tym upominkiem bdzie myl dekorujca dziedziniec: Prawd czycie w
mioci. I proba, bymy ukochali Boga nade wszystko.
Prosz chr o najpikniejsze wykonanie, gdy suchamy swymi najpikniejszymi wzruszeniami.
Chr piewa. A potem brat Ryszard ju tylko dorzuci: Widz pastwo, e
piew chru pomg naszej pamici przywoa smak piewu chrw anielskich. Jestem
przekonany, e po zmartwychwstaniu usyszymy piew chrw anielskich. Urzdzimy
wtedy konkurs, w ktrym, gdy zapiewaj nasze ziemskie chry, to nie jestem pewny,
czy nagrod zdobd anioowie. A gdy si rozejdziemy, to prosz, aby pastwo wnieli
do domw wraz z uroczymi toaletami i elegancj take pikno dobroci.

36

A bracia potem si martwili: tak mao wiemy o Michale Archaniele.

HOMILIA NA DZIE MICHAA ARCHANIOA

Czowiek w jakim okresie ycia staje przed kwesti istotnych dla siebie
rozstrzygni. Ma ju za sob cay trud szukania tej pierwszej pewnoci, jak jest
intelektualne ujcie Boga. Musi Go teraz przyj, uzna aktem woli.
Ale czowiek wobec faktu tak powanego, istotnego w swym yciu, zajmuje
postaw, ktra wiadczy o naiwnoci. Rozumowa pewno z jednej strony, a z drugiej
brak decyzji. Sprawa powana. Od rozstrzygnicia jej zaley ycie.
Jak dobrze, jeeli si ma religijne,

katolickie

wychowanie. Wtedy akt

wiadomej woli przychodzi atwiej i t duchow form przeksztaca w otwarcie si

duszy przed Bogiem. Ale nie zawsze.
Przeszkadza czsto brak wewntrznej gotowoci na przyjcie nawet tego, co
prawdziwe. Czasem bowiem tak trudno zrezygnowa ze swoich umiowa. Czowiek
moe nie zrezygnowa. I to ju wtedy jest moment pychy. I wtedy razi czowieka
okrzyk: Kt jak Bg! Mi-cha-el!
w. Micha Archanio jest znakiem najwaciwszego usunicia kopotw,
zwizanych z powziciem tej istotnej decyzji. Uczy jak przyj Boga. Sam bowiem
przed wiekami przeywa podobny fakt.
O istnieniu aniow mwi nam Bg w Pimie w. Tysice tysicy su Mu, a
dziesitki tysicy, setek tysicy usuguj (Dn 7). Wrd tych duchw jest Archanio
Micha. Mwi o nim Archanio Gabriel do proroka Daniela: Micha, jeden z ksit
przedniejszych.
Nasze rozumowanie, waciwe ludzkiemu poznaniu, cechuje si bdami i
nawrotami. Intelekt aniow na ich miar ma peni wiedzy. Widz umysowo ca
prawd. Nie wahaj si, nie wnioskuj. Jako byty wolne mog jednak wybiera. I jest to
w ich wypadku natychmiastowe, pene przyjcie lub odrzucenie prawdy. Mog chcie
lub nie chcie. I trzeba w nich, podobnie jak w ludziach, rozrni natur i ask.
Bg stwarzajc natur aniow i ludzi udzieli im jednoczenie aski, aby mogli
uczestniczy w yciu samego Boga. aska miaa podnie i uzdolni natur do ycia
nadprzyrodzonego. Wola, ktra jest przyczyn naturalnych czynw, zwracaa naturalne

37

wiato umysu aniow do Boga. Poznali siebie i poznali Boga, a w. Tomasz wyjania,
e zasug anioa nie byo naturalne zwrcenie si do Boga, lecz to zwrcenie si przez
mio nadprzyrodzon, ktra jest z aski. ask posiada Micha i Lucyfer.
Lucyfer zachwyci si sob jako wolnym bytem, a nie jako tworem Boga. I nie
chcia uzna swej wewntrznej zalenoci od Boga. Pomin Stwrc. Ale Micha
Archanio nie zosta przy naturalnym zachwycie sob. Zapragn drog aski i ku
Bogu. Kim Ty jeste, Boe, skoro ja jestem pikny? I odpowiedzia Lucyferowi: Kt
jak Bg! Mi-cha-el!
Stosunek aniow do aski Boej rozstrzygn o ich zbawieniu i potpieniu. A
ten stosunek wyoni si z pychy i pokory.
W yciu czowieka istotne s tylko dzieje jego wntrza. A rozpoczynaj si w
znaczeniu wsppracy z ask od pierwszego, wiadomego aktu woli czowieka, aktu
dokonanego z wikszym, czy mniejszym trudem, od aktu spotkania si z Bogiem. To
spotkanie jest rozciciem wza problemw.
w. Micha Archanio poznawszy Stwrc zdoby si na akt pokory, na
waciw ocen siebie.
Czowiekowi przychodzi to trudniej. Jeeli jednak intelekt niewtpliwie ukazuje
mu Boga, a mimo to jest wahanie, to znaczy, e jest i pycha, czyli naiwno,
maoduszno, zacienienie widnokrgw poznania. Jeeli jest wahanie, to jest i walka.
A walka jest dowodem ycia cierajcego si ze mierci. I jeszcze moliwe jest
zwycistwo na drodze mioci.
W tej walce wzorem jest w. Micha Archanio. Chocia fizycznie nie jest z
ziemi, jest jednak nam bliski. Bg mu powierzy czuwanie nad czowiekiem w
rozstrzygajcym, pierwszym boju, gdy pierwszy taki bj stacza on, Michael. Koci
go prosi: w. Michale Archaniele bro nas w walce, a przeciwko zu i zasadzkom
czarta, bd nam ochron. Koci si mu spowiada: Spowiadam si... witemu
Michaowi Archanioowi.
A cze w. Michaa

Archanioa

siga

czasw

najwczeniejszych w

chrzecijastwie. Cesarz Konstantyn Wielki buduje mu koci, Rzym bazylik w V

wieku. Mauzoleum Hadriana otrzymuje nazw zamku witego Anioa. Francja oddaje

38

si w opiek Michaowi Archanioowi. Ludwik XI zakada zakon rycerski pod jego

imieniem. Dawne Cesarstwo Niemieckie i Ru Halicka maj go za patrona.
W walce z sob o Boga osiga si zwycistwo na drodze mioci. Otwarcie
bowiem duszy Bogu, to kwestia pokory, ktra wynika z mioci.
w. Micha Archanio by pokorny, i to mu pozwolio widzie Boga. I to mu
pozwolio wznosi si wysoko.
Pokora daje jasne spojrzenie, pozwala unosi czoo radonie w poczuciu
zrozumienia swej pozycji i zrozumienia moliwoci osigni przez Boga. Jaka to
ciasnota zamkn si w sobie i widzie tylko siebie! To upr mieszny, niepowany. To
pozbawienie si znaczenia, wielkoci. To zuda, e si czym jest w znaczeniu
pozytywnym.
Jeeli rozumie si, kim Jest Bg, to kt, jak Bg, moe by celem naszych
pragnie, naszej wysoko sigajcej woli!
w. Juda Tadeusz opowiada, e Micha Archanio stacza walk z szatanem o
zwoki Mojesza, aby zapobiec wyzyskaniu ich w celu doprowadzenia Izraelitw do
bawochwalstwa. Zwraca si Archanio Micha do szatana nie sowem potpienia lub
przeklestwa, i nie od siebie, lecz mwi: Niech ci rozkae Pan.
Taka tu pocigajca delikatno i pokora, rezygnacja z pochwa, szacunek dla
innych i rozumienie siebie jako stworzenia, ktre Bg obdarza mioci. A stworzenie?
w. Micha Archanio kocha Boga. Z ukochania wypywa pokora. Wszystko spenia si
chtnie dla kochanej osoby. Gdybymy kochali!
Pamitam z dawnych dni obrazek: Pan Jezus, twarz i cz ramion. I oczy tak
przedziwnie wnikliwe, wszystkowidzce. A u dou napis: Przynajmniej ty mnie kochaj.
Bg tak szanuje czowieka, e go prosi o mio, a przez to i o pokor, i o to,
aby Boga pozna.
I pamitajmy, ze stopie chway (mwi o. Jacek Woroniecki), jaki zbawionym
przypadnie w udziale, cile bdzie uzaleniony od stopnia doskonaoci, do jakiej si
wznios w mioci na tej ziemi. Mio ta bdzie tam w niebie rnia nasze dusze i
bdzie im nadawaa swoist pojemno. W miar, jak ta pojemno tu wzronie i utrwali
si przez mio, dusza stanie si potem zdolna chon przez wieki mniej lub wicej to
szczcie, jakie odkrywa przed ni bdzie widzenie Boga. Wieczne przebywanie z

39

Bogiem bdzie nieustann radoci przeywania mioci, czcej nas z Bogiem i z

ludmi. I bdzie poznawaniem nieskoczonej wiedzy Boga, udziaem w yciu Trjcy
Osb Boskich.
A przynajmniej nie pozwlmy, aby nas o mio prosi Bg. Bracia pakali
wzruszeni: Bg prosi nas o mio! A brat przeor prosi brata Ryszarda: Niech brat
nie przemawia. Nie chc, aby bracia pakali. Niech brat raczej pisze. Niech brat na
przykad napisze powie.

POWIE PT. DOM ZE MIECHU

Motyl
By wieczr. Kto zastuka do drzwi. Odpowiedziaem: Prosz! I znowu kto
zastuka. Cisza. Nikt nie wchodzi. Podszedem wic do drzwi, otworzyem. Przed
progiem na sznurowej wycieraczce siedzia motyl. Porusza skrzydami. Skrzyda byy
brzowo-biae: na brzowym tle biae koa. Motyl zatrzepota i wfrun do rodka.
Powiedziaem bowiem prosz, wejd!
Motyla zawsze trzeba zaprosi. Inaczej nie wejdzie, nawet gdy ma ochot.
Wyjem zaraz z szafy pachncy cukierek, umoczyem go w kawie i pooyem
na klonowym liciu. Motyl w tym czasie zwiedza pokj. Fruwa pod sufitem, wreszcie
przysiad na brzegu stou. Zapyta:
Dlaczego twj pokj jest inny ni wszystkie pokoje? Ma takie same jak
wszdzie chropowate ciany, nieszczelne okno, a jednak jest inny.
Dlatego, motylku, e ma ciany ze miechu odpowiedziaem. Ale prosz,
zjedz ze mn niadanie.
Motyl si zdziwi. Jak mona mie ciany ze miechu?
ciany domu zawsze s ze miechu. Przecie umiecham si do ciebie.
Wszdzie tam, gdzie kto si umiecha, dom ma ciany ze miechu. Mj pokj take ma
ciany ze miechu. Taki pokj mona pozna i po tym, e kady kto wejdzie, zaraz
take si umiecha. Nie myl si przecie, e i ty jeste rozemiany.
Motyl doda: Wobec tego na kadej ulicy przynajmniej jest jeden taki dom. A
jeeli dzieci api motyle, gdy motyl zastuka do drzwi ich domu, to czy ten dom jest ze
miechu?

40

Musiaem pocieszy motyla. By smutny. Nie fruwa. Nie porusza skrzydami w

taki sposb, by pokazywa biae plamy, a potem je chowa. Przekonywaem, e jest
duo domw ze miechu. Moe nawet wszystkie. Motyl siedzia na brzegu stou. A
potem odpowiedzia: Dobrze, zjem z tob niadanie. A kto tu mieszka oprcz ciebie?
I w ten sposb motyl zamieszka w pokoiku ze miechu. Pozna jego
mieszkacw i zaprzyjani si ze wszystkimi.

Flakon
Ktrego dnia flakon owiadczy: Jestem domem ze miechu. I mieszkam w
domu ze miechu. Pod moimi kwiatami mieszka bowiem Madonna. Waciwie odpoczywa, a moe czeka. Codziennie rano zastaj j w innym obrazku. Widz codziennie
jej twarz i szaty. A przez noc, gdy nie mog spa, myl, czy przyjdzie jutro i w jakim
pokae si obrazku. Szkoda tylko, e jeszcze z Ni nie rozmawiaem. Czy Ona w ogle
rozmawia?
Ale tak, wykrzykn kto od pieca. Flakon spojrza zdziwiony, a motyl
przefrun z krzesa na cian. Ale tak - powtrzy ten sam gos - waciwie raczej
sucha. Opowiadam jej codziennie, e mi tu ciko przy piecu, e chciaabym biega, a
mam chore nogi. Musz cay dzie siedzie w jednym miejscu. Wic opowiadam jej to.
Ona sucha. A gdy mi smutno, przychodzi w obrazku, ktry ma twarz umiechnit.
Wtedy piewam jej Synkowi: unij Syneczku, ronij mi i nij sodko, mj miy.
Kto ty?
Przypadkiem zostawiono mnie na cianie przy piecu. Jestem plama. Mwi na
mnie dziura w cianie, poniewa w tym miejscu odpad biay tynk. Wol, by mnie
nazywano plam. Bdziesz mnie tak nazywa, motylku?
Dzie dobry, plamo, odpowiedzia motyl. Jeste bardzo pikna. Masz
kolorow sukni i atwo poznaj ci na cianie. Czy pozwolisz mi odwiedzi ci
czasem?
Plama ucieszya si bardzo. Szepna: Dzikuj. A czy zaniesiesz ode mnie
pozdrowienia flakonowi? Zaniesiesz, motylku?
Motyl take szepn: Mam ju dwoje przyjaci.

41

Ko i kot
Gumowy kot sta na pce biblioteczki od dawna. Ko z porcelany sta tam
take. Poniewa kot wci sta przy tej samej ksice, ko zapyta: Czy ty w ogle
umiesz czyta? Nie przewracasz kartek. Kot odrzek cicho: Troch umiem. Poniewa
mwi to bardzo cicho i z alem ko przyrzek sobie, e take nauczy si czyta. C
mi z tego - myla - e umiem biega, e mam mocne, porcelanowe nogi, e na szyi
zawizano mi t kokard. Nie umiem czyta. Poznam wic litery. Przeczytam wtedy
na gos bajk o zym kocie.
Kot take by zmartwiony. Jestem z gumy. Mam liczny czerwony krawat,
zoty pasek, dwie kieszenie w spodniach. Mog nawet nosi rce w kieszeniach. Umiem
skoczy z pki na podog. Nie umiem czyta. To wstyd. Poprosz motyla, aby mnie
nauczy.
Motyl odpowiedzia krtko: Musz duo fruwa, poniewa staj do zawodw.
Anio urzdza bieg pod sufitem. Popro Zuzann.
Zuzanna i gocie
Przynieli j gocie. Gocie odwiedzaj pokj ze miechu w kad sobot.
Przychodz w wielkich butach. Szuraj nogami. Zdejmuj buty. Zakadaj mikkie
pantofle, aby nie zabrudzi podogi. Zdejmuj palta, potem zakadaj palta. Poprawiaj
wosy. Zakadaj czapki, zdejmuj czapki. I znowu poprawiaj wosy. Potem nalewaj
sobie herbat. Wypijaj herbat. Znowu nalewaj j do szklanek. Przesuwaj krzesa.
Siadaj. Wstaj. A gdy si uspokoj, wtedy motyl gono mwi: Dzie dobry.
Wszyscy mwi dzie dobry, ciskaj donie, pokrzykuj, miej si i znowu siadaj.
Motyl wtedy dodaje: Rzeczywicie to jest dom ze miechu. Gocie umiechaj si
cigle. Gocie jednak nie chc si zgodzi: To nie jest dom ze miechu, to nie jest te
pokj ze miechu. To jest zwyky pokj, ktry ma tylko ciany ze miechu. Czy motyle
tego nie rozrniaj?
A Zuzanna wtedy powiedziaa: Kocham motyla.
Zuzann wanie przynieli gocie. Bya zawinita w kolorowy papier.
Mwiono, e to z powodu zimna. I susznie, poniewa Zuzanna jest ubrana bardzo
lekko. Owinita jest troch w biae ptno. Ma wprawdzie dugie wosy, ale one nie daj

42

ciepa. A nogi zupenie bose. Zuzanna odpowiada: Jest mi ciepo. Jestem przecie z
porcelany. Dzie dobry, kocie!
A motyl uczy si imion goci: Tecia, Isia, Maryla, Hanka, Grayna, Jadwiga.
Uf, to dopiero dziewczta. Jeszcze chopcy: Zenek, Jurek, Wojtek, Andrzej, Tosiek,
Adam, Stefan. I jeszcze jeden Andrzej. I ojciec Krescenty. Nigdy tego nie zapamitam.
A ja zapamitam - powiedziaa plama. I mog ci potem nauczy. Ojciec
Krescenty ma wanie dug brod i brzowy habit. Zupenie kolor twoich skrzyde.
Tylko jeszcze nie ma takich plam, jak twoje na skrzydach. Dlaczego wypisae na
skrzydach moje imi?
Motyl wyjani: Chc o tobie opowiada cianom ze miechu i gociom.
I motyl sfrun na sukni Grayny. Najbardziej j lubi i Isi. Usiad na sukni
Grayny zaraz pod konierzem i udawa broszk. Przechyla komicznie skrzyda,
artowa. Z Isi pi kaw z jednej szklanki. Kry si w jej wosach. Siada na niebieskiej
firanie i trzeba byo go szuka. Wreszcie powiedzia: Dobranoc, jutro staj do
zawodw.
Gocie bardzo czuli si osamotnieni. Zaczli jednak duo rozmawia z kotem i
plam, z flakonem i koniem, aby nie byo im przykro. A Zuzanna i tak wiedziaa, e j
lubi, poniewa przecie zabrali j ze sklepu, aby by z ni razem.
Zuzanna owiadczya: Posprztam pokj. Uciel ko motylowi. Gdzie
mieszkasz? Czy w kielichu alpejskiego fioka? Czy na niebieskiej firanie? A kotu upior
krawat. Po prostu zostan w domu o cianach ze miechu. Ko rzek: Wstrtna. Lubi
tylko koty.
Zuzanna odpowiedziaa: Upior ci kokard.
Kubu
Przezwano go Kubusiem Puchatkiem. Ale to nie jest Kubu Puchatek. Jest
bowiem bardzo malutki. Siedzi na rowej, okrgej skrzynce. Gdy si pokrci korbk,
wtedy otwiera mordk. Zamyka j i znowu otwiera. Zupenie tak jak gocie. Kot wic
nazwa Kubusia Niby-Gociem. Niby-Go mruy zielone oczka i poprosi plam:
Mw do mnie Kubu. Zuzanna podesza i pogadzia Kubusia po futerku: Uczesz ci
gow, umyj apki i dopiero pjdziesz spa.

43

Zawody
Naley przefrun od drzwi do okna. A fruwanie powinno by kolorowe.
Takie warunki ogosi motyl i stan do startu.
Anio w biaej szacie sta na pce biblioteczki i masowa swoje zote skrzyda.
Gocie wiedzieli, ze Anio fruwa bardzo szybko. Wiedzieli te jednak, e motyl
umie fruwa bardziej kolorowo. Ma brzowe skrzyda, a gdy nimi porusza, mona
oglda taniec bieli i brzu. Plama zawsze wtedy artuje: Dlaczego wypisae moje
imi na skrzydach?
Wszyscy doskonale widzieli, e Anio jest zdenerwowany. Ociga si,
nasuchuje, na co czeka.
Radio, poniewa umie mwi najgoniej, podao wiadomo: Start za minut.
Motyl poruszy skrzydami. Anio pofrun. Na starcie jednak wci tylko jeden
zawodnik.
Okazao si potem, e Anio jest Anioem Strem i prawie w chwili startu
musia rozpocz dyur. A waciwie zosta wezwany na pomoc. Musia przeprowadzi
przez ulic kulawego psa, za ktrego modlia si maleka, chora dziewczynka.
Motyl wic odby lot paradowy. Przefrun pokj niezwykle elegancko i usiad
na niebieskiej firanie. Z tym motywem firanki skomponowa urocz par, dwie
zachwycajce plamy. A plama przy piecu w tym czasie cichutko pakaa.

Pies
To nie by pies, ktremu pomaga Anio Str z pokoju o cianach ze miechu.
Tego psa przyniosa Isia. Taki may pies, zrobiony z biaego pluszu. Czarne oczy,
czarny nos, niebieska kokarda. Powiedzia zaraz: Bd pilnowa domu ze miechu.
Wszyscy si ucieszyli, tym bardziej, e trzeba byo i na wielki bal karnawaowy.
Ogromne przygotowania. Gocie ubrali si na biao i na czarno. Zuzanna tumaczya
Kubusiowi: Gocie w biaych sukniach, to s panie. A gocie ubrani na czarno, to s
panowie. Zawsze tacy. Robi wszystko na odwrt.
Kubu zapyta: A dlaczego Anioowie maj utrefione wosy?
Zuzanna wyjania gosem karccym: Ale Kubusiu, Niby-Gociu, przecie
Anioowie id na bal. I tacz stojc obok czowieka. I pomagaj mu wybra naj-

44

pikniejszy umiech na powitanie wybranej do taca pani. Nawet wic musz by na

balu.
Kubu wzdycha: Musz bywa na balu. Zawsze musz by tam, gdzie jest
czowiek. Wci strzec. A czy nie maj ochoty odpocz i zasn? Straszne.

Kolory
Gdy gocie odeszli, gdy zasn flakon i plama, ko i kot, Kubu i pies, gdy
motyl uoy skrzyda na alpejskim fioku, zaczy rozmow kolory. Waciwie zaczy
taczy. Kolory najchtniej tacz. Nie lubi rozmw. Jasnoty kolor cian taczy z
niebiesk firan o tych i czarnych motywach. Biay sufit taczy z czerwon podog.
Porcelanowy piec z porcelanow umywalni. Piec zreszt czsto prosi do taca take
porcelanow Zuzann, ktra bya szczliwa. Brz biblioteczki taczy z jasnym brzem
szafy, a fotel niebiesko-zoty z niebiesko-zotym tapczanem. Urocze tace, tak lekkie i
zwinne, i falujce, e nawet mg by dla nich muzyk oddech motyla, ktry otwiera i
zamyka rnej wielkoci oddechowe torebki. Opadajce klapy torebek, to perkusja.
Wpadajce do torebek powietrze i wydychane, to liczne trbki. Zaczepiajce o skrzyda
melodie wywoyway nowe, fortepianowe harmonie, ktre spadajc na motylowe
nki, niby na struny harfy, czy mikkich wiolin, pieway melodi najpikniejsz na
wiecie. Wirowa pokj ze miechu. Igra najcudniej. I odbywa swj conocny bal
kolorw, konieczn ba odpoczynku.

Smok
W piecu mieszka smok. Nikt o tym nie wiedzia. Ktrego dnia Tecia
wyjmowaa z pieca szufelk popiou. I wtedy wszyscy go zobaczyli. Na szufelce by
smok. Duy, szary z ogromn gow krokodyla, z jednym czarnym okiem, z jedn
okrg ap. Tuw uoy leniwie na prawym boku, podpar si jedn lew nog i
czeka. Zuzanna powiedziaa: Dzie dobry raczku. Dlaczego nie jeste czerwony?
Smok odpowiedzia: Mieszkam w ogniu.
I wtedy wszed do pokoju may chopczyk. Nis w rkach malekie pudeko.
Powiedziaem uprzejmie: Dzie dobry, May Ksi. Jak si czuje baranek? May
Ksi odpowiedzia swym licznym gosem, ktry przypomina wiosn, soce i traw.

45

Baranek chce zobaczy smoka. Czy tu jest smok? Pokazaem smoka, ktry wyszed z
pieca. Zuzanna si zdziwia. To nie jest rak, lecz smok? May Ksi potwierdzi:
Tak, to jest smok. Wtedy Zuzanna krzykna i zemdlaa.
Gdy potem Zuzanna z kompresem na gowie odpoczywaa w fotelu, May
Ksi zapyta: Czy mog przyj jeszcze kiedy pokaza smoka barankowi?
Prosz, przyjd koniecznie! Moe po prostu przyjd na nastpne sobtki.
Co to s sobtki - zapyta May Ksi.
To s dni, w ktrych spotykaj si gocie domu ze miechu. Przychodz,
odchodz, rozmawiaj, pij herbat, siadaj, wstaj, zdejmuj palta, zakadaj palta, s
niemiali, s mili, kochaj poezj, gniewaj si na poezj, recytuj wiersze, sprzeczaj
si z wierszami, piewaj, patrz, s, zawsze s i zawsze wierni przyjani z domem ze
miechu.
May Ksi przyj zaproszenie: Przyjd w ktr sobot porozmawia z
gomi.
mier motyla
Zasn. Motyl zasn. A ktrego dnia znikn. Siedzia dugo obok plamy przy
piecu. Znikna take plama. Flakon twierdzi, e motyla i plam porwa smok. Smoka
take nie ma.
Nie ma motyla. Nie ma wic i domu ze miechu, ktry by jego domem. I nigdy
ju nie odbd si sobtki. Biedny May Ksi. Gdy przyjdzie w ktr sobot
porozmawia z gomi, nie zastanie ich. Nie ma ju domu ze miechu.

PRZY ORCE
Ksikom, z ktrych nastroju i stylu powsta ten obraz.
Li modej trawy wystrzeli ku socu. Zazielenia si miedza. Nad stawem
wierzby krzywe umiechny si biel pkw. W sadzie kwiat jaboni wychyli swe
delikatne patki.
Czas w pole - zarzdzi brat Ryszard pod naciskiem tylu spostrzee.
Franek zaoy konie do wozu, cign lejce. Wyjechali kraja pugiem skib po
skibie, roztrca bronami, a przedtem rzuca roli pokarm nawozw. Wyjechali w pole.

46

Franek sta na wozie. Batem miga. Konie szy. Wiatr mu rozwiewa pcienn bluz,
d za koszul, szeroko rozpit na piersiach. Czapk mu zsun z czoa ku tyowi
gowy. Wos opota na wietrze. Usta rozchyla umiech. Nozdrza rozdyma oddech
peny, ca modziecz piersi, oddech powietrzem wieym, ktre pachnie drzewami i
ziemi.
Gdybym chcia, prosz brata, to bym popdzi w szalonym galopie przez
zagony, drogi, strugi, w wiat bym popdzi, a tam, gdzie si w dali ziemia koczy, a
zaczyna niebo.
I zamia si: Czowiek myli czasem tak, jak dzieciak. Wiem przecie, e wiat
to kula, wiem. Ale gdybym chcia, to dosiadbym konia, obleciabym wszystkie miedze
i krzyczabym co si: dana, dana!
Franek zatrzyma konie. Wz zostawi na drodze. Rozrzuci ziemi gar
pokarmu. Zabra si do orki, pierwszej, wiosennej. Niech brat odpocznie, dam sobie
rad.
Soce grzao plecy. Wiatr chodzi pier odsonit. Wio, kasztany! Kraj si
skiby ziemi rwno, bez popiechu. Odkada si pas spulchnionej gleby. Konie parskaj.
Mode rce prowadz wprawnie uchwycony pug. Mode nogi przemierzaj czarn
ziemi. Moda twarz zapala si rumiecem. Wypocznijcie - powiedziay usta do koni.
Stany. Ja obejd pole. Prosz brata, obejdmy pole!
Franek szed powanie, majestatycznie, jak gospodarz. Nie patrzy jednak na
rol yciodajn. Rzuca wzrokiem przed siebie. Bieg ku chmurom. Wycign ramiona
i zamachn rk. Napotka kamie. Duy by, jak bochen chleba. Nie poradz ci, a
poradz. Franek Porwa kamie. Nis go w rkach nad gow i ku wozowi. Nawet
zapiewam: Z modej piersi si wyrwao ... Hukna melodia po polu. A konie
nastawiy uszu. Franek rzuci kamie przy wozie. Porwa siekier. Zapragn wali w
kamie, rozbi t zbit mas, potuc. Uderzenia silne, rwne, mskie. Wali w kamie,
chcia go rozbi.
Gdybym chcia, to bym go rozbi, albo wykubym z niego figurk. Ale nie chc,
nie chc, prosz brata.
Otar rkawem spocone czoo, Zroszony mech wsw przygadzi doni.
miechem wybuchn modym, beztroskim miechem, ktry si wyrywa z duszy jasnej i

47

czystej, i wybucha niby nadmiar zdrowia, niesie z sob beztrosk, zdradza dziecic
szczero i potrzeb pracy, czynu.
Z modej piersi si wyrwao przypomnia sobie. Jak to si ono wyrwao, to
serce? Czy tak, jak miech i poleciao? Czy moje by poleciao, czy miaoby do kogo?
Zatskni.
Chciabym ku, chciabym rozbi ten twardy kamie. Moe wykubym figurk,
ale nie chc. Krzyczabym, prosz brata, w cay wiat, aby si mia i cieszy, e wiosna.
Ale nie chc. piewabym w kociele, ale... niech tam piszczy Roberto. Gdybym chcia,
to bym ten pug cign, niby ko, to bym... , ale co mi tam... Wio, kasztany!
A brat Ryszard popdzajc konie mwi przez zy swym tsknotom i niebu:
Tyle modzieczych pragnie gubi si na polu. Tyle modzieczej siy przekuwa si w
czyn bez wartoci. C ja robi, aby uratowa pragnienia i Frankowe siy? C robi!

48

II. DZIENNIK NASTROJW I UCZU

RADO
Gdy spotykamy anioa, stajemy si poezj. Spotkaem ciebie: doskonaa radoci
Franciszka z Asyu. Rysuj mi ci w duszy Madonny i muzyka, a na spacerze z
piknem myl o tobie obrazem gry Alverno. Jednak spotkaem ci, doskonaa radoci
Franciszka z Asyu. Gdy spotykamy rado, stajemy si cierpieniem.

LIST DO PANA BOGA

Nie mam alu, e do wielu z mych braci przyszede, Boe mj, jak kto
najbliszy. Tskni tylko do tych chwil, ktre przyjd, gdy take we mnie uczynisz
mieszkanie, gdy bdziesz wci ze mn, gdy nie bdziesz gociem lub kim obcym,
lecz najbliszym z przyjaci.
Staem si cierpieniem, gdy zrania mnie tsknota, ta rado, e przyjdziesz. I
wiem, e w swej tsknocie spotkaem Ci, Boe, ju na zawsze.

SOWO
Czasem zasyszane gdzie sowo lub zdanie wyczytane w ksice, mog
otworzy czowieka ku nowym wiatom. Mog wyznaczy rytm wewntrznych przemyle i wzrostu. Czowiek zaley od sw, tskni do sw. Tskni zwaszcza do mwienia
piknem.
Okrela nas sowo. Czowiek chciaby, aby okrelao go pikne sowo. Idzie si
ku sowom. Czy idc ku sowom, czowiek idzie wtedy take ku Bogu?
Czowiek pragnie komu kochajcemu opowiada o sobie, dzieli si poprzez
sowa radoci, marzeniem i smutkiem. Idzie si ku czowiekowi.
A naprawd czowiek wzrasta w osamotnieniu, lecz nie w tym osamotnieniu
zupenym. Wzrasta, gdy jest sam na sam z Bogiem. Gdy swoje sowa kieruje do Boga.
Czowiekowi jest potrzebne Sowo, to ostatecznie wybrane, znalezione i
ukochane, Sowo, ktre jest Bogiem.

49

SMUTEK
wiadomo brakw moe budzi w czowieku ch pracy. Pragnienie usuwania
brakw moe da duszy wiosn, wzrastanie. Jeeli praca nie pociga, a dostrzeenie
bezruchu wntrza nie powoduje decyzji dziaania, to znak, e koniec wewntrznej
modoci. Ale nie koniec jeszcze ycia. Smutek, widoczny nawet na zewntrz,
rzeczywisty w naszym wntrzu, jest take znakiem, e czowiek duchowo yje. Smutek
bowiem czsto wyrasta z przeycia i zrozumienia jakiej ludzkiej mki. A zrozumienie
wiadczy o tym, e bezruch nie przeszed w martwot, e ycie walczy ze mierci.
Ta walka, ktrej znakiem jest smutek, sprawia cierpienie. Smutek wic jest
cierpieniem. A w cierpieniu jest zawsze przynajmniej troch nadziei.
Smutkiem ludzkiego ycia s braki i straty. S one czsto tak wielkie, e mwi
si o nich ju tylko Bogu.

TSKNOTA
Nadrobi stracony czas, dwign si, pj dalej, wiele umie, wiele
zrozumie!
W kadym smutku i w kadym cierpieniu rodzi si tsknota, tsknota za
dwiganiem si, za podnoszeniem oczu ku grze.
Podnosz oczy moje ku Bogu. Nie zawsze jednak czowiek umie to, aby mu
tylko wystarcza Bg. Waha si, potyka, co traci.
Droga waha, potyka si i strat jest cika, jest cierpieniem. Jeeli w cierpieniu
jest zawsze przynajmniej troch nadziei, to jest w nim take tsknota.
Smutek wic jest cierpieniem, nadziej, tsknot.
Czowiek tskni do zrozumie, zgbie, spotka, do tworzenia.
Gdyby czowiek chcia stworzy w sobie penego czowieka!

GRZECH
Zgasa przejrzysto oczu. Nie widzimy ju spraw prostych i tak bardzo
oczywistych. Jest grzech.
Boe, Boe, czemu nas opuci!

50

I idzie za nami ciar przyzwyczaje, wspomnienie tamtych zych dni, lecz i

obawa, aby nie zaton.
W gbi resztek ycia duszy tli si smutna tsknota za tym, co mino, za
spokojem pikna Boej obecnoci w duszy. Lecz tsknic niepokoimy si. Mczy nas
potrzeba dziaania. Chcemy co robi. Wyjedamy, szukamy ludzi. Szukamy kogo,
komu bdzie mona zwierzy swj bl. I nie zawsze szukamy wtedy Boga, ktry
zawsze nas szuka, oczekuje i kocha.

WYSIEK
Tak trudno poj, e czowiek nie moe i przez ycie drog najmniejszych
oporw. Tak trudno zrezygnowa z pochylni, prowadzcej do wiata niepodejmowanych czynw, mimo e modo w takim wiecie widzi bezwiat.
To ostrzeenie zmusza budzc si myl do pierwszego wysiku: do aktu
wyboru. Gdy pocignie czyn, czowiek rozpocz w yciu okres, ktry jest przedzieraniem si przez chmury do rzeczywistoci penej soca, tam, gdzie ju si wie, e
spokj wynika z decyzji cierpliwego i uporczywego wykuwania siebie wedug ycze
Boych.

GRY
Jeeli chcesz dosign bkitw, zarzu lin woli na stromy granit obowizkw,
i w gr! Nie stj w miejscu! Jeeli wczeniej chcesz by na szczycie, ubierz trud swj
w umiechy. Id z radoci! Nie chciej sta na dole i nie mie pragnie grnych. Jeeli
znajdziesz wasn drog po zboczu, id t drog. Aby tylko wej na granitowe wye,
na szczyt!

WARTOC ODPOCZYNKU
Usiadem wrd ska i kamieni ponad koronami smrekw, ponad wodospadami.
Aby nabra siy, posaem myl ponad szczyty. Widz pola pene zb, domy i drzewa,
soce, znajome twarze, kwiaty na kach. Myl wraca. Trud czeka jak dawniej. Przede
mn szczyt gry, cel wdrwki. Wic w drog! Si wicej, skd one? Z krainy

51

wspomnie i pragnie. Muzyko wspomnie, podno mnie, odmieniaj, ilekro zagocisz

w mej duszy!

BZY
Biegn szkolnym korytarzem i mijam bia nisz, pen kwiatw. Wstrzymaem
myli, sucham hejnau bzw.
Moja myl biega krt drog przez smutek, walk, rado, cisz domu. I zagra
hejna: may kwiatek bzu w biaej niszy.
Dlaczego nie oddaem serca kwiatom? Dlaczego nie oddaem serca Tobie Boe,
Najczystszy Kwiecie!

YCIORYS
Za sob widz zy tsknot, myl o niebie i to, e byem sam. W sercu widz brak
umiechu. Przed sob chciabym zobaczy soce. Niebu oddam zy i mk, wiat
obdaruj umiechem.
A moja mio jest ju w Tobie, Boe. W Twej dobroci i w Twym sercu niech
wzrasta i staje si bliska Twojej mioci, ktr obdarowae ludzi.

WEWNTRZNY KONFLIKT
Myli jasne i nowe, zrodzone w sercu, w duszy, zwracaj moj gow do soca.
W jego jasno pcha mnie miech, rado. Przebijam chmury nocy si pokochania.
Pdz. Dosigy mnie zatrute strzay. Jake wczenie trzeba mczy si zem!

NIESPODZIEWANA POMOC
Rozemiany promie wiata, rozwiesi kolory na srebrnych baziach. Wbieg
potem w szeregi ulic, powyciga z drzew licie, porozrzuca gogom pki. Gdy
przyszed do mojego domu, wypdzi smutek i rozbudzi rado.

52

WIOSNA
Kiedy spod niegu wychyli gwk pierwszy kwiat i biae patki wykpie w
socu, kiedy popka w kry ld na stawie, a staw zacznie oddycha zapachem k, kiedy
skowronek zanuci nad polem, a wiatr zagra mu ciepy akompaniament i zoy na pkach
wierzby municie pocaunku, wtedy jest wiosna.
Kiedy pierwszy raz dom napeni si kwileniem dziecka, sabym kwileniem,
ktre z czasem moe sta si gosem wieszcza, wtedy w takim domu jest rado, jest
wiosna.
Kiedy zadry ci serce, gdy widzisz z matki lub trosk czowieka, kiedy
umiech wyzoci ci oczy, gdy chcesz gam radosnych tonw i muzyk spokoju zagra w
duszy, wtedy przesyasz tchnienie wiosny.
Kiedy acuchy niewoli cigny ku doowi, gdy zy brat-czowiek chcia nas
zama, bymy zginli, wtedy bya zima.
Gdy jednak buchn protest, gdy rozbudzona cierpieniem sia tsknoty czowieka
za wolnoci rozerwaa druty okupacji, gdy rodzice chcieli swym synom zbudowa
drog do ycia, gdy chcieli wydwign si do poziomu czowieka, wtedy bya wiosna.
Wiosna wzrostu duszy, wiosna pdu ku lepszemu winna trwa nieprzerwanie.

LAS
Las kwietniowy, wiosenny las zaszumia, gdy stanem u jego progu. Przywita
mnie kici zeschych lici, zieleni igliwia, rdzaw barw pni.
Las kwietniowy, wiosenny las zaszeleci mchem, jakby opowiada, e ju
zabiera si do pracy, e przystroi gow garci wieych gazi, e na nich uwije
gniazda piewnej gromadzie lenej, e jarzbiny ubierze w korale, rozrzuci kalinom biel
kwiatw.
Szmer lasu nis si od stp, znad mchw wykych i pyn od koron sosen.
Las mwi. Chyli si do kolan rkami jeyn i krzakw jaowca, niby mnie bra w
ramiona, niby prosi, aby patrze. Obraz barw i cieni by przeliczny. Szedem. Gama
przernych tonw! Szedem kto obcy, go lasu. O stopy obute uderzay lekko gwki
zawilcw. Pod stopami amay si kwiaty, miadyem mody pd dbu, deptaem
trawy.

53

Czasem wedrze si do duszy myl, ktra przyjdzie jako kto yczliwy, a

zniszczy ch wzlotu ku grze. Czasem nada przyziemny bieg yciu.
Lesie, tracisz niekiedy pdy, z ktrych wyrsby ci db i dosign konarami
nieba! Myli, niekiedy stumi ci ze sowo, gdy zamierzaa wybiec daleko! A lot twj
moe zadziwiby wiat.
Las ronie, szumi, zieleni si, zakwita. Myl przychodzi nagle. Las nie dba o
ycie jednego pdu. Myl ludzk stracon, ktra zrealizowaaby si w czynie, winnimy
opaka.

WYSTAWA ZIEM ODZYSKANYCH

Gwar tumw, szmery maszyn, pluskanie Odry, mozaika barw i barw harmonia.
Wystawa Ziem Odzyskanych.
Zwycistwo nad cikim okresem walk zaklte, w ksztaty posgu, zwycistwo
ycia nad destruktywn moc ruin, ruin w duszy. Niby gotycki wzlot, niby myl biegnie
ku grze szczyt iglicy.
Soce maluje witrae, taczy wrd kolumn i fontann, sucha dziejw, ktre z
muzyk wrae splataj si w pie o Polsce.
Rozmaito, wspaniaa asymetria, zauki, niespodzianki, chodzca woda,
Wrocaw.
Czemu tu a tak piknie, e musz zostawi cz serca?

PROGRAM
Jestem sam. Czer nocy. I jest ze mn moja myl, ktra przenika noc i niebo,
ktra obiega wiat. Wichrze go j! Jestem sam, lecz peny twoich si, myli moja!
Dwik z bani rozpocz lot, wzbi si w gr.
Wiem, jak ciko, gdy zabdzi si w lesie, gdy pragnie si chleba, gdy czowiek
jest sam w swej nocy, gdy pacze. Wiem te, jak dobrze, gdy twarz rozjania si
umiechem, gdy oczy ogldaj kwiaty, gdy marzy si o miaym locie do prawdy, gdy
pragnienia zamieniaj si w czyny.
Chciabym pociesza ludzi w smutku, a gdy s weseli, strzec ich radoci.

54

LIST DO PANA BOGA

Ty chyba czujesz to, Boe mj, e mi wtedy tak dobrze, gdy napisz do Ciebie
list. Czasem to mka, gdy chce ulecie z duszy wo myli, a nie mam dla niej formy,
uoonej z pachncych wyrazw. Gdy jednak zarysuje si w duszy obraz, ktry obiecuje
przej myli i przekaza j Tobie, to wtedy wanie jest tak dobrze. I wtedy w mych
sowach syszysz ton umiechu szmer serca, ktre mwi radoci. I wtedy ju wiesz, e
mi wanie tak dobrze, gdy napisz list.

ZMAR CHOPIN
Chopin umiera. Otwarte okno. Tam daleko bkit i morze, tu cichy jk i al. Ku
niebu pyn modlitwy: Boe, nie zsyaj jeszcze rozstania! Chory chciaby co
powiedzie. Nie trud si, oszczdzaj siy! Czy wody? Podnie ci? Nie. Delfino,
zapiewaj! Cisza. Na biaej pocieli spoczywa szczupa do. Twarz blada. Oczy pon.
Gdzie mj fortepian? Graj, Delfino! Graj o wiosennych kolorach, o zapachu kwiatw z
naszych pl i k. Graj melodi kosw, ktre uderzaj o ziemi, cinane kos
podczas niwa. Ujmij w melodi polskie rumianki, domy, pola, chabry, wierzby,
Mazowsze, modr Wis, motyle, ciepo matczynych spojrze. Nie chciabym tu
umiera, lecz w polskim socu, pord malw, w maju. Sysz muzyk. Czy to ty grasz,
Delfino?.
Soce ju zgaso. Zgasy te oczy. W ogrodzie pmrok. W duszy smutek i
pacz. Zmar Chopin.

LIST DO PANA BOGA

Wci pada deszcz. Boe, wci pada deszcz. To padaj zy na moje serce.
A umiech jest orem, ktry mija chmur smutku i wynosi w gr ludzkie serce.
agodzi tsknot i zwtpienie. Jest wiosn, bukietem bzw.
Pisz list nie wtedy, gdy pragn i chc. Czasem nie czuj nic, ukryta tsknota nie
wywouje wspomnie. I wanie wtedy wpada w dusz, jak za, swoisty rozkaz, ktry
amie opory. Pisz list, sw mk.

55

Moje mylenie i wola ksztatuj si dziki temu, e kontaktuj si z ludmi i

dzieami kultury. Dlaczego, mj Boe, nie spotkaem tych ludzi, ktrych znam z daleka
jako rozumnych, roztropnych, o bogatym yciu wewntrznym? I tak sam si trudz, sam
rozstrzygam problemy. Byoby mi atwiej, gdybym z kim siebie porwna. Owszem,
spotykam ludzi, lecz czsto tych, do ktrych nie tskni. Czytam pikne teksty, lecz
wci zapracowany nie umiem z nich skorzysta. Tyle we mnie nieporadnoci! I nawet
nie umiem spotkawszy Ciebie, tylko Ciebie sucha.
Boe mj, umiechu, wiosno, ogniu soca! Tu wci pada deszcz. Padaj zy na
moje serce.

MYLI O RACU
Gdy ukochamy Chrystusa, Bg zawsze pojawia si w wewntrznej
rzeczywistoci czowieka. I zawsze w zwizku z tym powstaje kwestia nawizania z
Nim kontaktu. Jaki fakt tsknoty zadecyduje wreszcie o pozytywnym stosunku do
Boga i nastpuje modlitwa. Wystarczy Bogu, e czowiek zwrci si do Niego
umysowym aktem woli. Bg sam dokona reszty. Przyjdzie, aby pomc czowiekowi w
pracy nad wewntrznym przeksztaceniem si i osigniciem doskonaoci Wzoru.
Czowiekowi nie wystarcza jednak modlitwa w formie aktu woli, wybierajcej
Boga. Jest mu potrzebne wyrane sformuowanie swego stanowiska, s mu potrzebne
sowa, jako konkret, z ktrym wie swe myli, uczucia, siebie i wyranie odda je Bogu.
Nic wic dziwnego, e wielu ludzi wybiera raniec, aby z nim i przez niego
mwi o sobie Bogu. Jest to fakt do powszechny. Dlaczego?
Jest wiele form modlitewnego kontaktu z Bogiem. Wszystkie maj ton pikna i
wiele z nich opracowa sam czowiek. Wytworzy je dziki swemu deniu do
ulepszania. To denie ma u swych podstaw wynikajce z natury czowieka pragnienie
sztuki.
Sztuka bowiem jest podjciem pracy o charakterze uzupeniajcym przyrod na
miar uj mylowych i estetycznych pragnie. Jest take skonkretyzowaniem ludzkiej
tendencji twrczej, danej przez Boga, ktry chce, aby czowiek uczestniczy w
najwyszej, moliwej na ziemi, wprost boskiej radoci.

56

Zdolno twrcza w znaczeniu monoci dostrzeenia pikna i opowiadania go,

jest waciwa wszystkim ludziom. Rnic stanowi tylko stopie ujawnienia
umiejtnoci dostrzega i wyraenia pikna. Pikno jest ju na paszczynie, ktra
prowadzi do Boga.
Przeywalimy tak rado, gdy si udao zamkn w jak form odrobin tego,
co wzrusza. I zawsze byo to radoci w momencie dokonywania, stwarzania obrazu,
muzycznego zdania, czy wiersza.
Gdy czowiek odmawia raniec, to uwiadamia sobie sw mono stwarzania,
zdolno mi Bogu, wyrniajc czowieka, zbliajc ku Stwrcy pikna.
Raniec jest modlitw aktualnie stwarzan, wasn, swoj. Jest nawizaniem
kontaktu z Bogiem w fakcie artystycznego tworzenia. Trzeba przecie przy kadym
Zdrowa oywi wydarzenia, dawne Boe dokonania. To jest naszym wkadem,
naszym stwarzaniem, naszym nadaniem ycia dawnym faktom, naszym ich
przetworzeniem na miar pragnie serca i zrozumie Boego w nas gosu. Z tego
wzgldu raniec dosiga a natury czowieka, a mu porusza serce. Staje si sowem
czowieka, nazw najwaciwsz jego wewntrznego ycia, ktre przedstawia swemu
Stwrcy.
I raniec jest dla wielu ludzi okazj jedynego, by moe, artystycznego
przeycia Prawdy, artystycznego przyblienia jej sobie w realnym ksztacie sw racowego pacierza.
Nie chodzi o to, e modlc si czowiek tworzy sztuk w znaczeniu nadawania
swoistego pikna rzeczom, lecz e sw kontemplacj dociera w racu do istoty sztuki.
Dociera do absolutnego pikna, do Boga. Sowom Zdrowa nadaje form nie
zanotowanego obrazu literackiego, pozostajcego na zawsze dorobkiem wntrza,
przetwarzanego przez pikno na chwa Boego Pikna.
Modlitwa racowa czy si ze sztuk. Sztuka jest darem czowieka za dar
Boy zdolnoci tworzenia. Modlitwa sw objawionych, sw Paskich, sw Anioa,
sw Matki Boskiej, jest gosem Boga do duszy. Sowa te wprowadzaj w tajemnic
wiary. A czowiek oywia wydarzenia Boskie sw twrcz refleksj. Nastpuje wic w
racu kontakt z Bogiem przeksztacajcym dusz i stwarzajcym Nowe w
wewntrznej rzeczywistoci czowieka.

57

Chodzi o modlitw chwili przeywanej, o modlitw stwarzan. Taka bowiem

modlitwa oywia, budzi si dobrych pragnie, zblia do Boga.
To, co mino, co ma swj ksztat historyczny, co skoczone, co poza nami,
moe przynie znuenie. Nie znaczy to, e liturgii, psalmom, wyznacza si drugie
miejsce. Nie. Chodzi o to, e czowiek wrd swoich bliskich czuje si najlepiej.
Chodzi o to, e w racu czowiek rozumie siebie i rozumie Boga w jakim
bezporednim odczuciu Jego bliskoci przez rado tworzenia, ktre nie musi przybra
ksztatw sztuki w caym tego sowa, znaczeniu, a ktre zostanie tylko przeyciem
najtajniejszym duszy spotykajcej Boga.
Czowiek w modlitwie racowej trwajc przez jaki czas w teraniejszoci
stwarzania, uczy si odbiera teraniejszo Bo.
A cige teraz nie nuy. Ma si wydwignicia przeywanych chwil ponad czas,
w sfer trwania, ktre ma co z charakteru wiecznoci. I czowiek zaczyna ceni warto
tej rzeczywistoci.
Raniec uczy mdroci wybrania Boga, ktry jest stwrc radosnych chwil
ludzkiego stwarzania. Czowiek stwarza obrazy odmawiajc racowe Zdrowa
Maryjo, aski pena, Pan z Tob, bogosawiona Ty midzy niewiastami i
bogosawiony owoc ywota Twojego, Jezus.

PROBA DO MATKI BOSKIEJ

Przysza na ziemi tak pikna, gdy w piknie peni ask. Przyjd do mojej
duszy, Matko Boga!
Gdy przychodzisz, rzeka jest dla ludzi najczystsz wod, dziecko sprawia
rodzicom rado, modo wybucha chci ofiary, na gowie chorego kto zmienia
chodzcy kompres, staruszka umiecha si do soca, czowiek wybacza czowiekowi,
mio kieruje ludzi do nieba. Gdy przychodzisz tak pikna piknem peni ask.
Od wiekw na niebie zarys Twej postaci. Najpierw kontur: pomys Boga.
Wntrze zarysu ta aska, a z ni Sowo. Cao: jeste Matk ycia, ros wszystkich
wzrostw, tcz wzorw. Skupiasz w sobie wszystkie blaski, wiecisz Bogiem.
Pomylana przed wiekami najlepsza, niepokalana. Otaczasz trosk wszystkie serca.

58

Znasz dusz ziemi, dni jej wiosny, susz lata, jesie, twarz chwil krzyowych.
Jeste Pani nieba, obokiem rosy, chronicym w skwarze poudnia. Pom nam wzi z
Twych doni kosy aski! Ulecz cierpienie i naucz nas kocha Chrystusa!
Bd pochwalona, gdy przychodzisz tak pikna w piknie peni ask. Przyjd do
mojej duszy, Matko Boga!

KOMENTARZ DO KOLD
(na opatku uniwersyteckim)
1. Z punktu widzenia historycznego Boe Narodzenie jest pamitk Wcielenia
Boga. Z punktu widzenia liturgicznego i sakramentalnego. Boe Narodzenie w duszy
ludzkiej jest faktem, ktry powtarza si przy kadym naszym akcie mioci do Boga.
Mylmy o tym piewajc: Gdy si Chrystus rodzi.
2. W wyborze prawdy obowizuje nas gos wasnego sumienia. Bardziej jednak
obowizuje nas gos Boy. Nie naley si go domyla w jakich niesprecyzowanych
doznaniach. Gos Boy jest zapisany w sowach ewangelistw przez Ducha witego.
Czytajc Ewangeli wsuchujmy si w myl Ducha witego, informujcego ludzi o
Wcieleniu Boga.
3. Cay czowiek jest mieszkaniem Boga. W caym czowieku przebywa Bg w
Trjcy Osb. Jest w naszej myli, sowach, gosie. Jest w artystycznym piewie.
Suchajmy gosu Boego, obecnego w artystycznie opracowanych koldach. To, co Bg
chce nam powiedzie przez pikno kold, sami musimy ustali.
4. Ojciec rodziny ksztatuje atmosfer domu, ukazuje synom cele dziaania.
Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa okreli swemu Synowi cel ycia. Ojciec naszej
rodziny uniwersyteckiej niech znowu, jak zawsze, ukazuje nam drog ku prawdzie
naukowej i dobremu yciu. Prosz Ksidza Rektora o zabranie gosu.
5. Dzi si Jezus rodzi, My tu pastuszkowie, Triumfy Krla Niebieskiego
- to tytuy kold. Dzi si Jezus rodzi, my tu pastuszkowie wanie spotkalimy
Chrystusa. Niech bdzie wrd nas. Wszyscy jestemy odpowiedzialni za jego wrd
nas obecno.

59

6. Gdy syn przemawia przy rodzinnym stole wigilijnym, janieje twarz ojca,
twarz matki, rodzestwa. Wkracza sia, modo, nadzieja, e bdzie realizowane dobro.
Przywoujemy t nadziej i optymizm gosem przedstawiciela modziey.
7. Przybieeli do Betlejem. Biegnijmy i my, przeskakujc gry naszych
oporw, niechci, doliny zaama i zniechcenia. Biegnijmy! Spotkamy Dziecitko.
Czy ojciec moe nie ulec urokowi swego maego synka, czy moemy nie ulec
urokowi dziecka? Bg i ten rodek stosuje. Staje si malekim synkiem Maryi, abymy
jak kade dziecko i Jego pokochali. Czy moe nas nie poruszy ta wersja proby Boga?
Biegnijmy, abymy przybieeli do Betlejem.
8. Boe Narodzenie jest witem specjalnym take kapanw. Oni w swoisty
sposb nabywaj praw ojcowskich w odniesieniu do ciaa Chrystusa. Na ich
konsekracyjne sowo Chrystus rodzi si na otarzu. Boe Narodzenie jest w szczeglny
sposb take witem biskupw, ktrzy maj moc udzielania zdolnoci konsekracji. Im
Bg powierzy powodowanie w duszach ludzkich Boego narodzenia, Biskup Kocioa
Boego, ktry jest w Warszawie i w tej sali, niech nas przybliy do serca Trjcy witej
zacht sw Waszej Eminencji.
9. Przy kadym z nas stoi Anio Str. Kada gowa na tej sali jest otoczona
czu trosk anielskich skrzyde. Gdy mwimy rzeczy dobre, zawsze w tych sowach
jest echo anielskich szeptw. Anioowie w Betlejem naszym przedstawicielompasterzom ogosili narodzenie Boe. Niech i teraz czuwaj, abymy amic si
opatkiem ogaszali dobre yczenia, godne katolickiej rodziny uniwersyteckiej.

W OKRESIE TRZECH KRLI

W lekcji na wito Objawienia prorok Izajasz mwi: Jeruzalem... chwaa
Paska.., wzesza nad Tob. Kojarz si z tym dwie myli:
a) Zdanie z komplety: Jeste w nas Panie i wzywalimy witego imienia
Twego. Jeste w nas Panie i przebywamy w Tobie. Otaczasz nas swymi ramionami i
jestemy w Tobie. Otaczasz nas Swym imieniem. Jest ono przywoane i trwa nad nami.
b) La Pira uwaa, e kade miasto jest symbolem Jeruzalem, ktre jest
symbolem nieba. Powsta Jeruzalem! Kade miasto, to obraz take duszy. Jeruzalem:
miasto wite, to dusza ludzka. Powsta, duszo moja, gdy otoczy ci Pan, Jego chwaa

60

pojawia si nad Tob, imi Jego trwa nad nami! Codziennie obejmuje nas Bg swym
bytem i swoj witoci.
List chorej p. Stefanii przynis mi swoist epifani, objawienie si jej
cierpienia. Od wielu lat z powodu choroby staww unieruchomiona w fotelu, traci teraz
such i z trudem wada rkami. Chrystus coraz boleniej przybija jej rce do krzya i
kieruje jej uwag na siebie odbierajc jej moliwo kontaktu ze wiatem.

MODLITWA NA DZIE ZIMOWY

Bieli przecudna, Duchu wity! Upadasz niegiem na szar ziemi, na grud
drg. W dziecicych oczach jeste rozradowaniem i trosk, aby nie wypad z sanek
ma1eki brat. Jeste ciepem dla pl, ktre zasny po pracy. Biel daj okry smutek,
ktry z tsknoty za Piknem ukada si na sercach cieniem i wprowadza mrok! Biel
uczy dusze, dla ktrych jeste uciszeniem! I wska umysom drogi! Ktry jeste w nas
i w niegu. Amen.
Bieli przecudna, Duchu wity! Oso mnie przed zimnem zwtpie w mj
ciki grudzie. Bd wci umiechnity, aby Twych oczu nie okrywa smutek, gdy za
mnie paczesz. Amen.

MIECH PSZCZOY
Synek ma niebieskie oczy, takie jak kolory kuchni, w ktrej matka panuje nad
ywioami, nad wod i ogniem, nad produktami w spiarni, nad powietrzem i atmosfer
domu. Synek te opanowa ywioy: niebieskie oczy, umiech, swoje rczki, wod na
kpiel, ogie mioci, matk i ojca, soce i atmosfer domu. Matka panuje nad
ywioami, synek nad matk i ojcem. Kto jest tu zwycizc, kto szybciej opanowa
ywioy?
Oczy z koyski zawisy jak gwiazdy na niebie umiechu matki. I rozwidni si
wiat dwu serc tak dalece, e dojrzysz ksztat pocaunku, ktry w koysk niesie do
mioci.
Syneczku, a przestae krci figlarn czupryn i rozrzuca wrbelkom
zaczepne miechy! Nie mog ci kokardki zawiza na szyi i bucikw na nkach, ptaszynach skrzydlatych. Popatrz na drog: motyl nad chabrem w miech zapltany! Czy

61

mog narzuci tornister krzykom twoich rk? I oczu nie mog znale, dwu gwiazd
bkitu. Popatrz, sarna je tulipany! Mamo, gdzie jest ten motyl? To ty nim jeste: mj
synek, mj motyl, mj chaber, miech pszczoy.

DORASTA DO POZIOMU TEKSTW

Zakonnice modl si o pikno wydawanych tekstw, o ich gbi i mdro:
Panie Boe, ukryj pod sowami kawaki radosnego nieba lub pira ze skrzyde
aniow! Niech ludzkie tsknoty ustawi si parami i pofrun do ciepego kraju, aby
czowiek odpocz.
Nie wiem, czy zakonnice zostay wysuchane. Wiem tylko, e czowiek wci
tskni.
Wiem take, e publikowane teksty powinny by eleganckie. Powinny nosi
frak, wiza jedwabne motyle i skada ukony zwierciadlanym salom. Wtedy krlewna
z pkw ry poda tym ukonom swoje donie, w paacu zagraj flety, a zota d
powiezie zakochane umiechy w polubn podr.
Teksty jednak nie powstaj wtedy, gdy si ich pragnie i chce. To raczej one chc
w nas rozkwitn, a potem odej. Tworzymy wic ksztat sowom, naszym wasnym
sowom. One odchodz i zostajemy sami. Sowa i teksty yj swoim wiatem, ksztatem
sztuki. Gdy chcemy je spotka, ucisn, jak ojciec, ktry wita swoje dzieci, musimy
dorasta do poziomu sztuki. Musimy stawa si piknem o ksztacie czowieka.

LOS LUDZKIEJ MIOCI

Nasze ycie religijne tu na ziemi jest zapocztkowaniem tego, co trwa na
zawsze.
W pewnej chwili naszego ycia, naszego prawdziwego ycia wewntrznego,
przychodzi taki moment, e drobne czynniki naszej struktury, te mierzalne, widzialne,
przestrzenne, jakociowe, pod wpywem bakterii, znieksztace, odrywaj si od nas,
odchodz. Tracimy ciao. Nazywamy to tak zwan mierci, ktra jest tylko
okaleczeniem czowieka. To okaleczenie sprawia, e moemy teraz czowieka nazywa
tylko dusz. Trwa bowiem dalej nasze istnienie i caa rozumno wbudowana w to

62

istnienie. Utrwala si nasz stan, gdy odeszy zmienne czynniki strukturalne. Utrwala si
mio.
Jestemy teraz twarz w twarz z Bogiem. I czasem jako nie umiemy si
znale w tej nowej sytuacji, to znaczy dostrzegamy, e nasza mio nie jest cakiem
skierowana do Boga. Trzeba to poprawi. A wiemy wszyscy, tak trudno ksztatowa
mio, ile to wymaga trudu i mki. Wiemy ju, gdy widzimy Boga, e nasza mio
mylia si, nie kierujc si do Boga. I poprawianie tych zaniedba nazywa si czycem.
Widzimy te, e ten czyciec moglimy byli odby na ziemi, czyli uzyska pene
skierowanie wewntrzne naszej osoby na Boga. Efektem tych przeksztace byoby to,
co nazywamy doskonaym aktem mioci, czyli takim, ktrego przedmiotem jest
wycznie sam Bg. Nie jakie pynce std korzyci, np. pokj, zadowolenie, niebo,
lecz sam Bg. Wszystko bowiem jest mniej wane. Mniej wany jest nasz nastrj,
spokj, udana czy nieudana modlitwa, nasze osignicia, nawet nasze umartwienia.
Wany jest Bg. I wany jest taki ksztat mioci, ktry jest zrealizowaniem ycze
Boga, objawionych w Ewangelii. Mio bowiem jest ostatecznie uzgodnieniem naszego
ycia i naszej mioci z yciem i mioci osoby kochanej. Gdy to uzgodnienie jest
pene, mijamy czyciec. Gdy nie jest pene, trzeba to uzyska. I to nazywamy czycem.
Bdc w sytuacji po utracie ciaa, jestemy poza czasem. Jestemy w swoistej
teraniejszoci. Std ci, ktrzy s bez cia, nie ujmuj wydarze wczeniej i pniej. W
ich odbiorze jest teraniejszo. Dla nich, w ich przeywaniu nastpuje zaraz
zmartwychwstanie. Staj si penymi ludmi, uzyskuj swoje ciaa w stanie
ulepszonym, udoskonalonym. I przychodzi Chrystus, aby wszystkim powiedzie, e by
cay czas obecny, e gdy my psulimy Mu robot naszym zem, On uratowa jednak
dobro. I powie: Przecie, gdy byem chory, odwiedzilicie mnie, gdy byem godny,
dalicie mi je, gdy byem samotny, obdarzylicie mnie obecnoci, gdy wahaem si,
poradzilicie mi, gdy wtpiem, przekonalicie mnie dobr wiedz filozoficzn i
teologiczn. Wtedy powiemy: Panie, kiedy dalimy ci pi, je, kiedy rozmawialimy z
Tob? Chrystus odpowie: Gdy cokolwiek dobrego czynilicie ludziom, czynilicie mnie,
gdy byem w nich, w ich duszy. I to jest sd ostateczny: ujawnienie si Chrystusa teraz
zakrytego, ujawnienie dobra, ktre uratowa Chrystus, gdy my to wci niszczylimy.

63

Sd ostateczny nie bdzie plotkarskim spotkaniem ludzi. To nie bdzie

wypominanie nam, e to lub tamto zrobilimy. Grzechy odpuszczone przecie nie
istniej. To, co nie istnieje, nie moe by przedmiotem rozwaa. Tylko dobro bdzie
przedmiotem sdu ostatecznego.
A ta grupa ludzi, ktra tak usilnie pracowaa w tym kierunku, aby nie skierowa
swej mioci do Boga, bdzie poza t mioci. Nie chcc tego kontaktu, znajdzie si
zgodnie ze sw woln decyzj w grupie osb poza Bogiem. I Chrystus musi powiedzie:
No c, nie chcecie by ze mn. Bdcie wic poza mn, tak jak sobie yczycie. I to
bdzie mka: zobaczenie, e si wybrao bezsens, ycie bez mioci, bezsensown samotno bez mioci, ktr Bg chcia nas obdarzy.
Pomylmy, czy jest sens, aby odrzuci t warto, ktr jest proponowana nam
mio Boga? Czy jest sens w tym, aby odrzuci to, co uszczliwia, aby odrzuci
wanie mio, ktra jest darem, i w tym wypadku jest darem ze strony nieutracalnego
bytu, ze strony Boga?
I prosz teraz Boga, aby to pytanie niepokoio ludzi; aby nie pozwolio spa,
pracowa, aby je Duch wity uczyni narzdziem osobowego spotkania kadej osoby
ludzkiej z mioci Trjcy witej. I modl si, aby kady z nas ukocha mio, ktr
Bg nas obdarowuje.

REFLEKSJA NAD KULTUR

W okresie panowania prawnukw Krzywoustego, gdy waciwie tylko Wrocaw
mia szersze idee polityczne i kulturalne, gdy upadek pastwowoci i uczciwoci zrodzi
w rodzinie piastowskiej ciasne spory maych ambicji lub moe odwrotnie, wtedy mimo
wszystko by urodzaj witych. Kultura osobista nie zawsze wic idzie w parze z kultur
narodow, czy nawet oglnowiatow. Znamy to zreszt dobrze z dzie Bernanosa.
aska owocuje w warunkach nieprzewidzianych, lecz zawsze w warunkach wielkiej
prawoci moralnej czowieka. aska wzmacnia t prawo w czowieku, ktry oprcz
Boga moe nie znale w ludziach pomocy.
Znowu myl o kulturze. Przywyklimy do naszego, europejskiego jej typu, do
podkrelenia w wychowaniu roli sztuki i filozofii. Tymczasem Ameryka, cilej Kanada
i Stany Zjednoczone, yj w duym stopniu gwnie problemami technicznymi,

64

produkcj i handlem. W wyksztaceniu stawia si na nauki cise. I dusza ludzka si

ywi. I jest tam uczciwo, jest rado, jest niekamana, wzajemna yczliwo ludzi. A
warunki moralne jednak trudne. Wszystkie prace w medycynie, w ulepszeniach
spoecznych, nad jakoci towarw, s wynikiem raczej konkurencji. Czowiek jest
zapracowany. Ma mao czasu na refleksj. Z tego powodu panoszy si reklama. I mimo
to rozwija si dobrze rodzina. Ludzie pobieraj si, raduj dziemi i domem. I cay,
widoczny kult samochodu gdzie tu si zaamuje. W kocioach rozdaje si codzienn
komuni, a przy kratkach konfesjonaw klczy ilo osb wzruszajco pokana.
Nie ma wic chyba recepty na kultur. Jeeli kultura jest zespoem rodkw
rozwijajcych czowieka i przez niego rozwijanych, to nie mona stwierdzi ostatecznie,
przy wielu zastrzeeniach, e dany zesp rodkw jest najlepszy. Wychowuj si
bowiem ludzie i w Indiach, i w Japonii, i w Afryce, w Kanadzie i w Polsce. Inne s
motywy naczelne i akcenty w atmosferze kulturalnej rodowisk libaskich, Jerozolimy,
Jerycho, czy Hebronu, i inne w Rzymie, Paryu czy w Kanadzie. A czowiek wszdzie
dojrzewa. I wanie dobrze. W prawoci moralnej. I nawet w wietnym ksztacie
umysowym, chocia innym.
Ucz si wzgldnoci wiata, wzgldnoci rzeczy i spraw ludzkich z analizy
kultury i najwyszych osigni czowieka. I wanie s one tak rne. I tak to wietnie
wida, poniewa zawsze s wyniesione wysoko. Tak. Dojrzewa si nie tylko studiujc
acin. Myl ludzka osiga swj lot nawet w stepach, nawet wrd ska nad morzem
Martwym, nawet tylko w warsztatach kanadyjskich.
I nigdy nie wiadomo, kiedy jest upadek kultury i czowieka. S czsto upadki
typw kultury, pewnego zespou ideaw, wychowawczych wzorw, czy typw. Czowiek zawsze si dwiga i posila si kad spraw. Nawet trudnymi problemami
okupacji podczas drugiej wojny wiatowej.
Uderzao bolenie to, e gdy nie byo innych rodkw wychowawczych, nawet
drobny, chopicy, antyniemiecki sabota ksztatowa charakter i ratowa prawo
ludzk, broni przed upodleniem i innych ludzi, ktrych ama oportunizm.
Jedno tylko martwi, a mianowicie to, e niewielu jest witych dzisiaj, to znaczy
ludzi nade wszystko kochajcych Boga. Dlaczego czasy tylu cierpie, obozw, walk

65

ideowych, upadku kultur, form mylenia, rzdzenia, rozumienia, wychowywania,

dlaczego nie ksztatuj witych?
Tak, gdy aski nie otrzymuj sytuacje, lecz czowiek. A moe te by tak, e
czowiek zatrzyma si w drodze do Boga, e nie siga wyej, ku temu wanie poziomowi, na ktry los go przeznaczy.
Wida

jednak,

jedynym,

twrczym,

najmocniejszym

dziaaniem

przeksztacajcym jest aska, zdobywana modlitw. Narody, ktre modl si, maj witych.

MARTWI SI KANAD
Biskup Sheen zwraca uwag na wspczesne niebezpieczestwo standaryzacji
intelektualnej. I uwaa, e zatraca si kultura, ktra jest kwesti celw, a zyskuje
przewag cywilizacja, kwestia rodkw.
Nie boj si powiedzie, e po prostu rodki stay si celami take w Kanadzie.
A to jest ju sprawa, ktra musi obchodzi i Polakw, odpowiadajcych przecie w
duej czci za ycie i przyszo Kanady. Dokonuje si bowiem na naszych oczach
zasadnicza przemiana, ktra ma znaczenie take dla losu czowieka, jego wewntrznej
wolnoci i prawoci.
Wanie przemiana celw. Wykrywa si j do prosto. Nawet w wyniku analizy
pierwszych wrae w Kanadzie.
Przyjedajcych do Kanady uderzaj najmocniej dwie sprawy: krajobraz i
konieczno zmiany poj o Kanadzie. W Polsce bowiem Kanada jest symbolem przede
wszystkim komfortu. Tu na miejscu pierwszym wraeniem jest nie komfort, lecz praca.
Komfort niewtpliwie istnieje, lecz nie znaczy on zwolnienia z pracy. W Kanadzie
pracuje si duo, moe w pewnym sensie zbyt duo.
Miar komfortu dla opinii nawet statystycznych u nas jest midzy innymi ilo
samochodw i moliwo posiadania samochodu przez robotnika. Tymczasem w
Kanadzie samochd jest artykuem pierwszej potrzeby, jest prawie narzdziem pracy.
Inna tu jest jego ranga spoeczna. To jest jaki start, pocztek efektywnego udziau w
yciu.

66

Samochd jest w kadym razie narzdziem, ktre ksztatuje ycie Kanady.

Zwyciy choby w planach podboju krajobrazu. Kanada, ktra dla przecitnego Polaka w Polsce jest krajem przeogromnych miast, pl pszenicznych, koni i lasw
pachncych ywic, dzikich, z tropami zwierzt i Indian, w rzeczywistoci jest przede
wszystkim estetycznym ukadem drg i jednorodzinnych domkw. Wiadomo, e drogi i
domy zawdziczaj swj byt samochodom. Urok przebycia wielkich autostrad da si
przey jedynie dziki samochodowi i dziki niemu jest aktualny urok mieszkania we
wasnym, osobnym, nawet poza miastem, wygodnym domu. Przestrze nie jest
problemem, przebywa si j szybko.
Wraenie domw jednorodzinnych jest tak silne, e a dziwi wielkie gmachy
choby na Bay Street w Toronto. Ale i te gmachy nie niszcz wraenia jakiej ciszy,
ktra tu chyba towarzyszy pracy. Nie poznaem jeszcze rodzajw pracy w Kanadzie,
spodziewam si jednak, e s tak dobre, jak yczliwo ludzi, z ktrymi si spotkaem.
Spotkanie w ogle ma ciar spotkania si ze wiatem innym, lecz zupenie
bliskim poprzez prawdziw chyba serdeczno ludzi. I to jest wraenie najsilniejsze.
Do tych wrae doczam teraz spraw reklamy. I wanie rodzi si niepokj.
Wydaje si, e bardzo suszne, codzienne ideay yciowe, wyraajce
oczywicie ludzk potrzeb dostatku i wygody, koniecznych do normalnego rozwoju
czowieka, uzyskay faszywy, poniewa wygrowany ponad moliwoci zarobkowania
poziom zbytecznych potrzeb. I dalej, wygrowane potrzeby uzyskay rang potrzeb
koniecznych. Tak bowiem przedstawia je reklama, ktra suy sprawie zbytu
produktw, a nie osobistej gospodarce czowieka.
Suszne jest mie wygodny i dobry samochd, najnowsz lodwk. Reklama
jednak sugeruje nabycie rzeczy droszych ni moliwo nie mczcego zarobku. Std
konieczno ogromnej, przemczajcej pracy, a przynajmniej zabierajcej zupenie cay
czas czowieka. Reklama nie oszczdza si ludzkich. Czowiek jest zmczony, poddaje
si modzie i opinii, nie ocenia, jest w niewoli reklamy. W wyniku tego rodki, ktre
zdobywa dla uatwienia ycia, traktuje teraz jako cel.
Zmczony czowiek, nauczony celw konwencjonalnych, reklamowanych,
oddajcy wszystek czas pracy dla zarobku, nie dla swego rozwoju, pracy zautomatyzowanej i czynicej z czowieka automat, oddajcy bez refleksji trudno zapracowane

67

dochody za reklamowany produkt, czowiek taki nie ma czasu na teatr, ksik,

rozmow, na rozwj osobisty i nauk, z ktrej nigdy nie zwalnia nas adna sytuacja. W
konsekwencji wytwarza si atmosfera, w ktrej zwycia warto zapaty. Czowiek
wszystko way, za wszystko paci i za wszystko da zapaty. Niczego nie czyni
bezinteresownie, dla kogo drugiego, dla jego dobra z pominiciem siebie i swego
dochodu. A to nie s czyny z mioci.
Obliczmy. Czowiek gubi gdzie mio, zaniedbuje siebie, trosk o wasny
rozwj, rezygnuje z wasnego zdania nie umiejc go broni na skutek braku si i oddaje
si w niewol reklamie, sucha jej zdania, zaczyna pragn w wielu wypadkach tych
celw, ktre s zawsze tylko rodkami, zaczyna np. ca sw ambicj, denia, sympatie
skupia na samochodzie. Poddaje si kultowi samochodu. Samochd ju nie tylko
uatwia mu ycie, lecz take je wypenia.
Teolog widziaby tu grzech przeciw pierwszemu przykazaniu. Mona jednak
nazwa to tylko krzywd, wyrzdzon czowiekowi, kradzie nalenego mu rozwoju,
zwycistwem takiego nurtu w kulturze, ktry rodek stawia za cel. W sumie jest to
swoisty

materializm

wspaniaej

jake

krzywdzcej

czowieka

cywilizacji

wspczesnej.
Czowiek dzisiejszy nie cakiem jest temu winien. Zbyt wczenie pochwycia go
reklama, wtedy gdy jeszcze w dziecicym i modzieczym zachwycie upaja si
motorem i pdem. Reklama jednak trzyma czowieka na poziomie tych nastrojw i
gustw. Nie pozwala i dalej. Rozwj czowieka jest zatrzymany dla celw sprzedania
towaru.
Poza tym reklama sugeruje produkty, podobajce si dzieciom wiedzc, e ich
chciom ulegaj rodzice. Obnia si przez to estetyka rzeczy nabywanych, dostosowana
do niewybrednego gustu nastolatkw.
Przeciwstawi si wyrzdzonej krzywdzie moe tylko samodzielnie mylcy i
oceniajcy czowiek. Takiego trzeba wychowywa. Lecz w jaki sposb w tych wanie
warunkach?
Najbardziej szkoda prawoci ludzkiej. Nauczony faszywych celw czowiek
czynic le sdzi, e czyni dobrze. To jednak mona jeszcze naprawi. Na razie

68

czowiek zrezygnowa z samodzielnego mylenia. Lecz jest w dalszym cigu serdeczny.

Od tego mona zacz odbudow.

CZOWIEK WEDUG LA BRUYERE'A

(na podstawie ksiki pt.: Charaktery)
Uwagi La Bruyere'a o czowieku rozpoczyna zdanie na temat szczcia. I zdanie
to, e szukamy szczcia poza sob, w opiniach ludzi, o ktrych wiemy, e s
pochlebcy, obudni, niesprawiedliwi, zawici, niestatku i uprzedze peni, zdanie to
wie si z zakoczeniem rozdziau. Tu znajdujemy stwierdzenie, e powana analiza
czowieka ujawnia fasz jego myli, uczu i skonnoci.
To stanowi jak gdyby ram obrazu. I charakteryzuje czowieka, jego najdalsze
tsknoty i moment najbliszy pocztku: nico osigni.
Nie chodzi w tej chwili o pesymizm uj La Bruyere'a, ani o zaznaczenie, e
chcemy, aby kto rzeczywicie potwierdzi posiadane przez nas szczcie, ale o fakt, e
te dwa zdania mwi nam chyba wszystko o metodzie obserwacji, stosowanej przez
autora.
Jego metoda: ja i kto obok, na kogo patrz. Takie zestawienie. A wniosek
wyciga czytelnik.
I rzeczywicie, gdyby si nawet nie znao przedmowy do Charakterw,
kontakt z dzieem powiedziaby, e mamy znale przygotowany wniosek, ktry zreszt
sam si narzuca. A czsto jest wrd zda ciekawym aforyzmem.
Mona wic obraz czowieka, wedug La Bruyere'a, szkicowa tak
trichotomicznie, zebra uwagi w kolumnie: ja, on, aforyzm. Wygldaoby to w ten
sposb: Kolumna - ja: szukamy szczcia poza sob w opiniach ludzi. Kolumna - oni: s
niepowani, a jednak chodzi nam o ich zdanie. Niepowani, gdy wymiewaj nie tylko
mieszne, ale i mdre rzeczy. Kolumna - aforyzmy: szczcia nie daj opinie ludzi.
Wypada mia si, lecz tylko z rzeczy miesznych.
La Bruyere kae nam patrze i dociera do istoty typw ludzkich. Inaczej
mwic, kae nam odnajdywa czowieka w sobie, w blinim, poprzez odwag spojrzenia na siebie, odwag poinformowania brata-czowieka, e jest w nim zo. Wyrzuca nam

69

przecie, e boimy si mwi prawdy. Wic yj gupi nie wiedzc o tym, a czasem
takie popeni bdy, e naprawi je, to ciki trud rozumnych.
Dobrze, e temat Czowiek wedug La Bruyere'a pozwala na ujcie go pod
ktem przedmiotu lub podmiotu. Zwykle da si obiektywizmu. Owszem. Patrze
jednak na siebie-czowieka przez pryzmat obrazu, ktry nakazuje wyciganie wnioskw
i spojrzenie prawdzie w oczy, to te jest obiektywizm w sensie nawizania kontaktu
przedmiotu z podmiotem.
O co chodzi? O wyjanienie, e zetknicie si z La, Bruyere'owskim obrazem
daje przeycie tak silne, i w opracowaniu trudno nie doda wasnej myli, komentarza,
zainterpretowania. Waciwie ju od pocztku szkicuj myli autora Charakterw. I
chc tylko to usprawiedliwi. Natok myli, wzrusze, jakie zaistnienia refleksji
domagaj si wyrazu, a umiar La Bruyere'a, logika jego malowide, koloryt dostrzega,
mdro wyrozumiaa i pobaliwy umiech zmuszaj do podziwu. Winien wic La
Bruyere.
Jego uwagi o czowieku luno rzucone, powizane jednak wewntrznie ide
badania dla celw praktycznych, dla atwiejszego ich zakomunikowania, trzeba
zgrupowa wedug jakiego schematu. Najwygodniej bdzie i jednak trichotomicznie
za La Bruyere'm i wydobywa zagadnienia. Jest ich wiele, gdy jest tu omwiony cay,
peny czowiek. A uwagi o nim tworz zaplatajcy si wieniec myli, sigajcy a w
gbie duszy czowieka lub przenikaj jednoczenie wiele dziedzin ycia. Niekiedy cae
ycie ujmuj w jakim fakcie istotnym. La Bruyere wymienia np. trzy doniose
wydarzenia: narodziny czowieka, jego ycie i mier. I oto jaki fakt przeoczenia,
pominicie. Czowiek nie wie, e si rodzi, cierpi gdy umiera, z ycia nie korzysta.
Czowiek przeszed obok siebie. I odszed z pustk.
A inne caociowe ujcie. Wytrwao winna cechowa cae nasze ludzkie
dziaanie. Wtedy tylko s osignicia i s pewniejsze ni przy zastosowaniu nawet
wielkiego, ale jeden raz wysiku. Wytrwaoci inni nas wyprzedzaj. Wytrwao! Do
niej, jako podoa, sprowadza si postp wewntrzny czowieka. Wielkie przywizania
i powane zajcia przywracaj naturalno, ktr si traci czsto w prniactwie.
Rni ludzie maj rne wady, cho wyrastaj one ze wsplnego dla wszystkich
braku charakteru.

70

Sylwetk czowieka szkicuje La Bruyere na tle spoeeczestwa. I spoeczno

czsto przeciwstawia jednostce. Zestawia. To ju wiemy. Lecz warto wykry, e czasem
buduje zestawienia nieproporcjonalne. Na przykad rwnie trudno znale zupenie
szczliwego pyszaka, jak czowieka skromnego, ktry by si czu cakiem
nieszczliwy. Moe tumaczenie nie wyraa myli, ktr chcia wypowiedzie La
Bruyere: Szczliwy pyszaek. Jak uzasadni to zestawienie?
Pomaga w tym jednak gboki i mimo wszystko mdry La Bruyere. To prawda,
e s w cigu dnia mae radoci i mae zmartwienia, ale to wszystko jest tak zmienne, e
najwaciwiej jest ocenia rzeczy tego wiata podug ich istotnej wartoci. Wiemy, e
w tym zdaniu mieci si i ocena wpywu tych spraw na ksztatowanie si
indywidualnoci

ludzkiej,

maego

wpywu.

mog

opanowa

zmartwienie

przypomnieniem, e s ode mnie bardziej nieszczliwi ludzie, np. skpcy, ktrzy z

wasnej winy id do ndzy fizycznej i duchowej, dalej ci nieprzyjemni ludzie, ktrzy
wol poniy si schlebianiem ni utraci towarzystwo niechtnych im monych,
powiedzmy takich, ktrzy s mali cho stoj wysoko. I mniej szczliwi ni my s ci,
ktrzy potpiaj niepowodzenia walczcych o charakter modych, a zapominaj o swym
niegdy trudzie - i ci, ktrzy wypeniajc nawet sprawiedliwo ujawniaj swj
nieopanowany pd do niszczenia innych - i ci, ktrzy za sw prac otrzymuj tylko
nieco chleba, wypielgnowanego dla innych. Zaniedbani. La Bruyere wyraa al, e nie
umiemy jak dzieci y aktualn chwil, a tylko umiemy siga pamici w przeszo, a
marzeniem biec w przyszo, rysujc si nie zawsze zadowalajco. I jednoczenie tym
zdaniem wyrzuca nam brak wyczucia realnoci, konkretnej chwili. Nie widzimy, ile w
nas za, brudu, jak jestemy mali. Schlebiamy lub szkodzimy innym albo - wpadajc w
drug kracowo - bronimy tylko siebie pomijajc to, e istnieje drugi czowiek.
A wanie to winnimy uwaa za nieszczcie, e sobie mamy co do
zarzucenia, e brak nam osobistej kultury logicznej, uczu, kultury postpowania.
Zdoby trzeba to, czego nam brakuje, usun zakorzenion w wadach niegrzeczno i
przyzna si do win. Szczere wyznanie cho nas odsania, zmniejsza jednak si zego
przykadu i zakrywa smutn o nas prawd. Czasem przyczyn naszej miernoci jest
niewaciwe wychowanie, uksztatowane ju przyzwyczajenie, ktre nam utrudnia
postp w cnocie.

71

A jeeli osigniemy jak doskonao, wypada nam stara si chocia o tyle

roztropnoci, aby na danym poziomie zosta. Wypada np. wyczuwa granic pragnie,
czyli liczy si z realnoci moliwoci. Wypada wypracowa w sobie powane
spojrzenie na rzeczywisto i - jak mwi La Bruyere - w spor doz filozofii
zaopatrywa si na ycie. To pozwala zachowa rwnowag wobec sytuacji yciowych
i waciwy do nich stosunek. Nie zajmowa si wic np. wieloma zbytecznymi
sprawami, gdy te niszcz obowizkowo, chyba e, powtrzymy jeszcze raz, jestemy
miernot, ktra jest o tyle wygodna, e pozwala nienagannie postpowa, gdy nie
widz, gdzie jest wielko i robi to, co odpowiada przecitnym. Jest to pesymizm,
ktry przez szukanie yczliwej duszy rozumie tylko schlebianie. A przecie jest tyle
piknej przyjani. Pesymizm, ktry w modoci widzi tylko pd do uciech, a adnej
myli ciekawej, i tylko samotno nawet modych dusz, zaabsorbowanych wasnym
wiatem, ktry nie pozwala dostrzec umiechu brata.
To nie jest prawda. I w epoce La Bruyere'a byy zote serca, jasne oczy, geniusze
ofiarnej mioci. I byli starcy, ktrzy nie tylko yli pustk, ale mieli wiele rozemianych
wspomnie.
Wiem o tym od La Bruyere'a. Sam stwierdza, e rozsdny starzec jest skarbem
nieoszacowanym, nauczy najpewniejszych obyczajw i postpowania, bo na dowiadczeniu ugruntowanych.
Owszem, starzec jest przykry, gdy nie ma rwnego staroci rozumu. Pozna to
mona po przesadnej starannoci lub przesadnym zaniedbaniu, po wyranym skpstwie,
ktre jest skutkiem nie oszczdnoci, lecz bezsiy. Wydatki mae, wic skarby le i
budz namitno ich gromadzenia.
I kwestia wiecznie aktualna sporu modych ze starymi. Starzy s zwizani z
przeszoci. Wtedy przeyli wszystko, co wedug nich pikne. Nie maj kontaktu z
nowym nurtem ycia.
Nie nawizuj, jeeli nie s rozumni, poprzez swe dowiadczenie kontaktu z
modym czowiekiem. Wycofuj si i maj niesuszny al.
Moemy jednak powiedzie - i jest to te myl La Bruyere'a - e i
niesprawiedliwych mona jeszcze ukocha. Kochamy ich - starcw. Trudniej tylko o

72

uczucie wzgldem tych ludzi, ktrzy nas omieszaj. I zdaje si, e wtedy powstaje
nienawi za to, e kto przez omieszenie demaskuje nas wobec nas samych.
Tu jest gbokie u La Bruyere'a uzasadnienie. Rzeczywicie tak nas rani
omieszenie, ktre jest rodzajem pogardy, gdy odbiera wiar w siebie, niszczy
moliwo spenienia obowizku mioci. Zamyka drog do znajdywania prawdy, nawet
okruszyn pikna. Boli nas ogromnie i oddziela od ludzi.
Nie wiem, jak by tu sobie poradzia maa w. Teresa z Lisieux, ktra na kadego
czowieka patrzya poprzez wyszukan w nim nawet ostatni odrobin dobra.
La Bruyere uwaa, e gupiec zawsze jest maszyn, wci si obraca i pokazuje
nieudan dusz. A moe jego bieda jest dla niego dobrem?
I to dodaje autor Charakterw, e rozsdny czowiek w chwilach odpywu si
nie pisze.

O WIKSZY WYMIAR CHRZECIJASTWA

(Zaniedbane dziedziny duszpasterstwa)
Przez wikszy wymiar chrzecijastwa mona rozumie peniejsze i gbsze
powizanie mioci czowieka z mioci Boga. Drog do takiego powizania jest
przekroczenie etapu katechumenatu, tylko charakterologicznych i psychologicznych
zabiegw wychowawczych w ascezie chrzecijaskiej, wci pocztkowych form
modlitwy. To przekroczenie powoduje w nas Bg. Czowiek jednak swoim oporem lub
zym wychowaniem religijnym moe utrudnia Bogu utrwalanie si w nas Jego
obecnoci.
Przez zaniedbane dziedziny duszpasterstwa mona rozumie te zagadnienia, te
trudnoci i te stany osobowoci, ktrych nie poddaje si uwaniejszej refleksji, ktrych
si nie zmienia, aby uksztatowa i osign w czowieku wikszy wymiar
chrzecijastwa.
Pragn zwrci uwag na szczeglnie dzi pilne i zaniedbane trudnoci, do
ktrych zaliczam rozumienie wsplnego kapastwa chrzecijan, spraw modlitwy,
woanie o mistyczne dowiadczenie Boga, sens pokuty.
1. Jak znale zaniedbane dziedziny duszpasterstwa

73

Rozpocznijmy od przypomnienia nakazu Chrystusa; abymy nauczali o Bogu.

Mamy naucza czowieka, gdy jest on podmiotem ycia, ktre polega na naszym
przebywaniu z Chrystusem w Bogu. Mamy naucza czowieka nie osobno, lecz
przebywajcego we wsplnocie Kocioa, rodziny, w danym rodowisku spoecznym.
Precyzujc ju te myli moemy doda, e powinnimy uczy nie tyle
czowieka przebywajcego we wsplnocie, ile uczy stanowienia wsplnoty kocielnej,
rodzinnej i wyznaczonej rodowiskiem spoecznym. Powinnimy uczy moe najpilniej
stanowienia wsplnoty z Trjc wit, przebywania czowieka z Chrystusem w Bogu.
Powinnimy wic podj dziedzin trudnoci, czsto uniemoliwiajcych
czowiekowi stanowienie wsplnoty z Trjc wit i wsplnoty z ludmi. Chodzi wic
o prawidowe, zgodne z Objawieniem chrzecijaskim pojmowanie ycia religijnego,
czyli naszego udziau w wewntrznym yciu Trjcy Osb Boskich. I chodzi o
zrozumienie naszych istotnych powiza z ludmi.
Trudnoci z tym zwizane moemy wyrazi w pytaniach: Jak uwolni czowieka
od oporw wobec proby Boga o nawizanie z Nim przyjani? Jak doprowadzi do
takiego spotkania i powizania, ktre bd stanowiy wzajemn mio czowieka i
Boga? W jaki sposb swoj przyjani suy czowiekowi?
Trudnoci te moemy rozwiza od strony dwu wanych pyta:
Pierwsze: Co ja sam, wanie ja, kady z nas, co mog zrobi, aby zmniejszyy
si trudnoci w spotkaniu si czowieka z Bogiem?
Drugie: Co chciabym wywoa w osobach, na ktre oddziauj? Jakie konkretne
skutki chciabym uzyska, to znaczy, jakie trudnoci chciabym usun, te trudnoci,
ktre uniemoliwiaj i spotkanie, i zaistnienie wzajemnej mioci midzy czowiekiem i
Bogiem?
Aby na obydwa te pytania odpowiedzie, musz ustali, ktre trudnoci s
najdokuczliwsze, ktre najbardziej uniemoliwiaj wsplnot czowieka z Bogiem i
czowieka z ludmi? Mwic krtko, ktre trudnoci s najpilniejsze, ktrym wanie
natychmiast musz zaradzi, aby czowiek ukocha Boga.
Ta prosta sprawa: podj najpilniejsze trudnoci i natychmiast im zaradzi, rodzi
nowe problemy, z ktrych najwaniejsze - by moe - s dwa:

74

Pierwszy: Jak rozpozna te najpilniejsze trudnoci? Czy wystarczy informacja

danego czowieka lub wsplnoty? A moe trudno ma rdo w faktach, ktrych dany
czowiek nie jest w stanie odkry, sformuowa? Czy moe raczej brak skutku, ktrego
Bg oczekuje, wskazuje na przeszkod i trudno?
Drugi: Czy potrafi we waciwy sposb zaradzi trudnoci? Kto wic powinien
j usun? Czy moe j usun kady czowiek, czy tylko kto z nas, czy te wycznie
Bg?
Zostamy jednak przy nas, przy zadaniach i moliwociach czowieka? I
rozwimy te dwa nowe, wymienione tu problemy.
Pierwszy problem: Jak rozpozna najpilniejsze trudnoci czowieka, uniemoliwiajce zaistnienie i rozwj wzajemnej mioci midzy czowiekiem i Bogiem?
Wszystkich nas obowizuje wobec kadego czowieka obdarowanie go dobroci
i przyjani.
Znaczy to, e najpierw obowizuje nas i czeka ogromny trud ustawienia siebie
na drugim miejscu. Pierwsze dla nas s czyje sprawy i sam drugi czowiek. Moimi
sprawami zajmuj si pniej, drugi czowiek jest waniejszy ni ja. Taka postawa jest
rezygnacj z egoizmu. Jestem ja, ju nie ja, pierwszy jest Chrystus, inna ni ja osoba,
take wic drugi czowiek. I dopiero wtedy dobro nie jest dodatkiem do spraw, rni
si od uprzejmoci, jest naprawd dobroci, czyli darem nas samych darowanych
drugiemu czowiekowi w tym sensie, e na serio licz si jego sprawy, jego zmartwienia
i troski. Wzajemno takiej postawy, kto drugi tak samo nas traktujcy powanie jako
dla siebie najwaniejsz spraw, jest dopiero przyjani. Tak wanie dobroci i tak
przyjani winnimy si obdarowa. Wtedy sprawy drugiego czowieka widzimy tak,
jak on je widzi, wtedy jego trudnoci faktycznie s w nas, wtedy jego cierpienie bdc
naszym cierpieniem realnie nas boli.
Obdarowanie kadego czowieka dobroci i przyjani znaczy wic ponadto
umiejtno wzicia na siebie czyjego cierpienia.
Nie jest to atwe. Bg wie o tym i osobicie nam w tym pomaga.
Przyja, ktra jest wziciem na siebie czyjego cierpienia w sensie
natychmiastowego zareagowania na to cierpienie, ulenia komu, ochronienia go,
nazywa si w Ewangelii miosierdziem. Nie jest cnot naturaln, wypracowan w nas

75

poprzez powtarzanie. Nie mona bowiem wywiczy si w przyjani. Przyja nie jest
cnot, jest darem nas samych. Przyja jako wzajemna mio, owszem, jest innego
rodzaju cnot, jest cnot wlan, czyli wniesion w nas przez Boga. Ale przyja, jako
wzicie na siebie czyjego cierpienia, nie jest cnot naturaln. i nie jest cnot wlan. Jest
w nas owocem darw Ducha witego. I wrd tych owocw, wrd skutkw obecnoci
w nas Ducha witego, jest najwzniolejszym owocem, ktry Ewangelia nazywa
bogosawiestwem. Miosierdzie naley do grupy bogosawiestw, bez ktrych nie
moemy si zbawi, to znaczy nie jest moliwe nasze na zawsze zjednoczenie z
Bogiem.
Musimy tak rozwija swoje ycie religijne, to znaczy musimy pozwoli Bogu
tak rozwija w nas nasze ycie religijne, e a zaczn funkcjonowa w nas skutki darw
Ducha witego. Wtedy staniemy si miosierni, wtedy dopiero pochylimy si nad
czyim cierpieniem z autentyczn dobroci ktra nie oniemiela i oddala, lecz wanie
jest faktyczn wsplnot spraw.
Lecz jeszcze na tym poziomie moemy zachowa si w dwojaki sposb:
a) Moemy podj czyje cierpienie ze wzgldu na kogo, ze wzgldu na jak
kochan osob lub nawet ze wzgldu na Boga. Wtedy obdarowujemy przyjani i
dobroci waciwie nie tego czowieka, lecz osob, ktra jest motywem. Wtedy
dziaamy na sposb instytucji. Wtedy ten dany czowiek nie jest dla nas wany.
Speniamy wobec niego zlecone zadanie. Wtedy jeszcze ranimy i zadajemy bl
przewijajc rany i zmniejszajc bl. Tak atwo wystpi jako instytucja miosierdzia,
instytucja dobroci, instytucja przyjani. Nawet przy piknym motywie wzgldu na
Boga.
b) Nie obdarowujemy dobroci jako instytucja, lecz jako ten oto wspczujcy
czowiek wtedy, gdy motywem miosierdzia jest to konkretne czyje cierpienie i ten
cierpicy czowiek. On sam jako motyw, powd, ze wzgldu na niego samego
obdarowany nasz dobroci, przyjani, miosierdziem. Wtedy dopiero mylimy w
dobrej teologii, wtedy kieruje nami Duch wity, gdy wycznie dany czowiek jest
racj budzenia si w nas dobroci, przyjani i miosierdzia. Czowiek, ktrego Bg
stworzy, Chrystus odkupi, ktrego uwica sam Duch wity.

76

Rozpoznamy najpilniejsze ludzkie sprawy, najdotkliwsze cierpienia czowieka,

jego najpowaniejsze trudnoci, gdy zbliymy si do niego ca dobroci ofiarowan mu
dla niego samego.
I tylko wtedy odczytamy czowieka nie w instytucji zbawienia, lecz w dobroci i
powiceniu Chrystusa. Powtrzymy Chrystusa w Jego motywach. Chrystus cierpia i
zbawia czowieka z mioci do czowieka. Midzy wzajemn mioci Chrystusa i
mioci czowieka nie ma celw porednich i waniejszych. Chrystus, posany przez
Ojca, jest jednak jako Bg zarazem Ojcem, Synem i Duchem witym. Kierujc
czowieka do Boga Ojca, kieruje go take jako Bg do siebie.
Najkrcej mwic, rozpoznanie najpilniejszych trudnoci czowieka, odczytanie
tego, co oddziela czowieka od Boga, wymaga zajcia postawy Chrystusa, to znaczy
takiej postawy, ktra jest dobroci darowan komu ze wzgldu na niego samego.
Wymaga to wic takiego poziomu naszego ycia religijnego, ktry jest realizowaniem
ycze Boga. A yczenie Boga jest jasne: Bdcie doskonali, gdy Ojciec wasz
niebieski jest doskonay. Miar naszej doskonaoci religijnej jest doskonao Boga.
Drugi problem: Czy potrafi we waciwy sposb zaradzi trudnociom,
uniemoliwiajcym spotkanie Boga i czowieka, gdy - czy potrafi przeama egoizm i
sprawy Boga uczyni swoimi sprawami? Czy potrafi uzyska ycie religijne na miar
ycze Boga? A jeeli bdzie mnie sta na dar dobroci ofiarowany czowiekowi ze
wzgldu na niego samego, czy nie popeni bdu wdzierajc si w bezporedni
przyja, czc danego czowieka z Bogiem? Gdy bd umia obdarowa przyjani
osobicie, nie w postaci instytucji, czy bd umia zatrzyma si przed tajemnic
wycznoci powiza czowieka z Bogiem?
Tu wanie dotykamy jednego z najtrudniejszych problemw, podstawowej
trudnoci, ktr jest brak umiejtnoci w penieniu przez nas naszych funkcji
kapaskich.
I wykrywamy pierwsz zaniedban dzi dziedzin duszpasterstwa: nie umiemy
peni wobec ludzi naszych funkcji kapaskich.
2. Na czym polega wsplne kapastwo chrzecijan

77

Wyjanijmy najpierw, e spotkanie czowieka z Bogiem dokonuje si przez

Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie. Chrystus-Bg stajc si czowiekiem
przystosowa w sobie, w Bogu-czowieku, nieskoczone ycie wewntrzne Boga do
naszej pojemnoci. Uczyni czym moliwym obecno w czowieku mioci, ktr
obdarowuje Bg, mioci realnej, mieszkajcej w nas jako Trjca Osb Boskich.
Chrystus wic wie ludzi z Bogiem, jest jedynym porednikiem, jedynym wobec tego
kapanem. Poniewa jednak stanowimy z Chrystusem jedno Ciao mistyczne, jeden
nadprzyrodzony organizm, bdcy Ludem Boym, Kocioem, ktrym jestemy razem z
Chrystusem, mamy udzia na mocy wybrania take w kapastwie Chrystusa.
Moc chrztu i bierzmowania, a szczeglnie dziki Eucharystii podtrzymujcej
mio do Boga i ludzi, wszyscy uczestniczymy w kapastwie Chrystusa. Znaczy to, e
poredniczymy w spotkaniu czowieka z Bogiem w ten sposb, aby przez nasze oddanie
Chrystusowi rodziy si w nas dary Ducha witego i abymy w naladowaniu ofiary
krzyowej wszystko oddali Bogu. Abymy wic nie zatrzymali sobie przyjani z
ludmi, abymy nie skierowali tej przyjani do siebie, abymy j odbierali jako podjcie
czyich spraw i usunli siebie z pierwszego miejsca, aby wanie kto by waniejszy,
gdy taka bya droga, suba i kapastwo Chrystusa. Chrystus przekazuje Ojcu mio
ludzi i otrzymuje j bdc rwny Ojcu w boskoci. My, jak Chrystus, musimy w swym
kapastwie otrzyman mio ludzi przekaza Bogu. Nie bdc Bogiem, nie moemy
tej mioci sobie zatrzyma. Moemy jej tylko suy. Musimy obdarowywa swoj
pen mioci, a ofiarowanej nam przez kogo mioci nie zatrzyma sobie, lecz suy
jej ca dobroci, przyjani i wziciem na siebie czyjego cierpienia w uwicajcym
nas miosierdziu. Mamy przyj, lecz nie zatrzyma darowanej nam mioci, mamy
uczyni z niej sposb spotkania kochajcej nas osoby z Bogiem.
To wszystko znaczy, e mamy realizowa w sobie mio do Boga, e t mio
do Boga mamy budzi w ludziach przykadem swego ycia, polegajcego na
przebywaniu w Bogu z Chrystusem. Znaczy to take, e mamy tym wszystkim
wiadczy o Chrystusie, a wic nasz mioci przyblia do Boga i czyj otrzyman
mio otworzy na mio Chrystusa. Tak wiadczc o Chrystusie stajemy si jego
apostoami.

78

Apostoowanie, apostolstwo - to goszenie Ewangelii ycze Boych,

uwicanie ludzi przez kontaktowanie ich z Chrystusem przykadem ycia,
zdominowanego wiar, nadziej, mioci, kontaktowanie ludzi pozostajcych w
naszym zasigu, gdy tylko tak mona rozumie apostow, a nie we wasnym
rodowisku.
Ale apostolstwo... nie polega jednak na samym tylko wiadectwie ycia.
Prawdziwy aposto szuka okazji goszenia Chrystusa rwnie sowem, bd to niewierzcym, by ich doprowadzi do wiary, bd wierzcym, by ich pouczy, umocni i
pobudzi do gorliwszego ycia. Tak mwi Dekret o apostolstwie wieckich.
Pobudzi do gorliwszego ycia.
Gorliwo - w jzyku teologicznym - oznacza intensywniejsz mio do Boga,
peniejsz przyja, trwalsz i peniejsz w nas obecno Boga. T obecno sprawia
sam Bg przez Chrystusa, w Chrystusie i z Chrystusem zbawczo uobecniajcym si w
czowieku, a wic z Chrystusem kapanem.
Powtrzmy wic, e podstawow trudnoci w naszych relacjach z ludmi jest
uzyskanie umiejtnoci obdarowywania dobroci i przyjani nie na sposb
instytucjonalny, lecz osobisty, gdy racj mioci podejmujcej czyje cierpienie jest ten
cierpicy czowiek. Gdy ju umiemy nie by instytucj, lecz ludmi, wtedy podstawow
trudnoci staje si z kolei umiejtno przyjcia darowanej nam przyjani w taki
sposb, abymy nie stali si jej celem, lecz tylko porednikami, wicymi mio ludzi
z mioci Boga penic w ten sposb wynikajce z chrztu kapastwo, w ktrym
uczestniczymy bdc Kocioem, mistycznym Chrystusem. Naszym obowizkiem,
zadaniem, nasz rang religijn i yczeniem Boga jest wzicie na siebie spraw drugiego
czowieka i pominicie siebie. A przyjmujc czyj mio mamy jej nie wzi sobie,
lecz uczyni z niej narzdzie i teren spotkania kogo z Bogiem. To jest nasze
kapastwo, nasze poredniczenie, nasza faktyczna dobro i przyja, duszpasterskie
zadanie nas wszystkich stanowicych z Chrystusem krlestwo kapanw, jak to okreli
w. Piotr.
Odrniamy kapastwo wsplne i kapastwo suebne.
To kapastwo suebne jest charyzmatem, powoujcym do posugi
sakramentalnej. Ta posuga przez woenie rk staje si sakramentem, zbawcz obecno-

79

ci Chrystusa, speniajcego poprzez kapana posug sakramentaln. Stanowic

Koci ju jestemy sakramentem zbawczej obecnoci Chrystusa w nas i w wiecie. W
tym Kociele spord nas Duch wity powouje kogo wanie do suby urzdowego i
nieomylnego zastpowania Chrystusa. Musimy bowiem nieomylnie wiedzie, e ten
chleb sta si ciaem Chrystusa, e grzechy zostay odpuszczone.
To odrnienie kapastwa wsplnego i kapastwa suebnego modyfikuje
posugi duszpasterskie, czyli zadania wynikajce z naszego udziau w kapastwie
Chrystusa.
Przez duszpasterstwo moemy rozumie oddziaywanie wartociami religijnymi
danego czowieka na innych ludzi. Jest to oddziaywanie zarwno wasnym poziomem
religijnego ycia w kapastwie wsplnym, jak i czynnikami sakramentalnymi w
kapastwie suebnym.
W kapastwie wsplnym kontaktujemy ludzi z Bogiem poziomem ycia,
wyznaczonego wiar, nadziej i mioci, swoim realnym pominiciem siebie dla penienia dobroci i takim przyjciem czyjej mioci, e cieszc si ni nie zatrzymujemy
ludzkich tsknot wycznie na sobie, lecz swoj mioci kontaktujemy ludzi z
nieskoczon mioci Boga.
W kapastwie suebnym mamy szans dotarcia do gbszych warstw ludzkich
przey dziki temu, e dziaalno duszpasterza traktuje si jako propozycj. samego
Chrystusa, tym bardziej, gdy ta propozycja jest dana w konfesjonale,
Informacj duszpasterza z zakresu psychologii, ascetyki, dogmatyki lub dziejw
Kocioa mog by pytkie i niekompetentne, co moe powodowa przegran
dziaalnoci duszpasterskiej i odsunicie si kogo od Chrystusa.
Udzielony przez kapana sakrament Eucharystii lub pokuty nieomylnie
kontaktuje z Chrystusem, lecz towarzyszce temu sowo, czy w ogle goszenie Chrystusa sowem, do czego zobowizuje Dekret o apostolstwie wieckich, moe wanie
od Chrystusa oddali.
Nawet wic w kapastwie suebnym liczy si kapastwo wsplne, jako
wanie kontaktowanie ludzi z Bogiem przez przykad poziomu ycia religijnego
wyraajcego si w dobroci i miosierdziu, wywoanych w nas darami Ducha witego.
Ten przykad musi by dany w warunkach, ktre polegaj nie na instytucjonalnym, lecz

80

osobowym podjciu cierpie ludzkich. To osobowe podjcie czyjej mioci nie moe
by ustawieniem siebie jako celu, lecz musi by posug kapask, otwarciem tej
darowanej nam mioci na mio Chrystusa.
Te problemy nazywam trudnoci w penieniu przez nas funkcji kapaskich,
nazywam je zaniedbaniem posugi kapaskiej, obowizujcej nas z racji udziau w
kapastwie Chrystusa, z ktrym stanowimy Koci, wsplnot, nadprzyrodzony
organizm ukryty w Bogu. I te problemy uwaam za zaniedban dzi dziedzin
duszpasterstwa.
Z tymi problemami wi si nastpne zaniedbane dziedziny. I tam wanie
take winnimy spieszy, aby naucza wypeniajc nakaz Chrystusa.
Zauwamy najpierw, e jeeli kapastwo wsplne i suebne polegaj na
zetkniciu czowieka z osob Chrystusa, to podstawowym zadaniem duszpasterstwa,
jako udzielania wartoci religijnych, jest najpierw sakramentalne spowodowanie i
ksztatowanie osobowych relacji czowieka z Bogiem.
Relacje te, jako rzeczywisty byt nadprzyrodzony, ksztatuje sam Bg. Stanowi
one nasze ycie religijne, ktre nie jest pogldem, myleniem, erudycj religijn, lecz
faktyczn rzeczywistoci, polegajc wanie na udziale czowieka w yciu Boga. Tej
rzeczywistoci nie wykrywamy na drodze obserwacji lub filozoficznego rozumowania,
lecz tylko na drodze zaufania objawionej informacji Boga, ktremu wanie wierzymy
dla Jego prawdomwnoci.
Jestemy jednak w stanie pozna dalsze przejawy osobowego powizania
czowieka z Bogiem. Te przejawy stanowi modlitwa, pokuta, wito.
Modlitwa, pokuta, wito, stanowic nasz sposb odbierania obecnoci Boga
w osobie ludzkiej i wyraania Bogu naszej mioci, podlegaj take psychologii i
formom kultury. Ze wzgldu na te psychologiczne i kulturowe aspekty poddaj si
zabiegom duszpasterskim. Moemy wic zmniejsza opory czowieka wobec Boga
wyjaniajc mu, czym jest modlitwa, pokuta, wito.

3. Sprawa modlitwy
Po

zagadnieniu

trudnoci

penieniu

naszych

funkcji

kapaskich,

zagadnieniem najbardziej dzi zaniedbanym jest umiejtno modlitwy. Win za t

81

zaniedban dziedzin ponosimy wszyscy, my - kapaski Lud - Boy, lecz take z

powodu zaniedba w grupie kapastwa suebnego. Wanie kapani-spowiednicy s
zapytywani o modlitw i oni oceniaj jej przebieg i poziom w duszy zwierzajcego im
t spraw czowieka.
Czsto penitenci oskaraj si, e nie odmwili tak zwanego pacierza, e nie
mogli si skupi, e tylko sta ich byo na pobone akty strzeliste, e czasem bdc w
kociele tylko myleli o Bogu, lub nawet nie myleli, a tylko byli w stanie przejcia,
tsknoty do Boga, niepokoju, czy Bg ich kocha, wiadomoci swej ogromnej
grzesznoci. Odpowiadajc na te trudnoci spowiednicy na og przymuszaj do
modlitwy ustnej, do rannego i wieczornego pacierza, nie dostrzegajc, e penitent
zwierza im wysze etapy modlitwy, ktrych nie uwiadamia sobie i nie rozumie.
Odchodzi w przekonaniu, e trzeba niszczy to, co w nim si dzieje.
Tymczasem zaczo si w duszy danego czowieka intensywniejsze powizanie
z Bogiem. Ju nie wystarczaj sowa i ju nie zawsze s potrzebne. Ju nawet kto min
modlitw myln i trwa w modlitwie nabytego skupienia. Jest wobec Boga bez sw i
rozumowa z mioci skierowan do Boga i chonc Bosk obecno.
Bo przecie, gdy pogbia si przyja midzy Bogiem i czowiekiem, zmienia
si take sposb jej przeywania i wyraania. Przyja jest na tym etapie, e ju nie
wymaga sw i przemyle, ju wic czowiek mija modlitw ustn i myln wyraajc
Bogu mio w uproszczonej modlitwie uczuciowej, to znaczy w czstych, niekiedy
nieustannych tak zwanych aktach strzelistych. Po tym sposobie wyraania Bogu mioci
nastpuje modlitwa miujcego wejrzenia na Boga, nazywana te modlitw nabytej
kontemplacji, polegajcej na trwaniu przed Bogiem ca sw osob. Te cztery odmiany
modlitwy moemy sami w sobie wypracowa pogbiajc zaprzyjanienie z Bogiem.
Lecz nie moemy na tych etapach poprzesta.
Przecie to Duch wity w nas pogbia nasz mio do Boga i modli si w nas
do Ojca nasz doskonalsz mioci. Duch wity rozwijajc nasze powizanie z
Bogiem powoduje, e Bg przemienia te nasz modlitw. Jest ona teraz modlitw
nadprzyrodzonego skupienia lub modlitw kontemplacji wlanej czynnej. Dalszym
etapem jest modlitwa odpocznienia lub modlitwa ukojenia, czyli kontemplacji wlanej
biernej. Znaczy to, e Bg w nas powoduje skierowanie do niego naszego intelektu i

82

naszej woli, ktra ju uzgodnia wszystkie swe tsknoty z yczeniami Boga. Wreszcie
nastpuje modlitwa prostego zjednoczenia, gdy czowiek, nabywa pewnoci, e Bg jest
w nim obecny. Modlitwa ta wywouje wielk skruch z powodu grzechw, rozumienie
cierpie Chrystusa i pragnienie, aby inni ludzie poznali i umiowali Boga.
To pragnienie pozwala nam czyni dobro przez przesunicie siebie na drugie
miejsce i autentyczn trosk, aby nasza mio otwieraa ludzi na mio Boga.
Ten wanie etap jest nam wszystkim potrzebny, bymy byli w stanie speni
obowizki, wynikajce z naszego udziau w kapastwie Chrystusa.
Jake czsto z winy spowiednikw musi zatrzyma si w rozwoju mio
czowieka do Boga, nie dopuszczona do sposobw peniejszego powizania z mioci
Bo. Jake dobrze trzeba zna teologi dogmatyczn i ascetyk, a nawet mistyk, aby
w Kociele dorastali wici, aby ludzie wyszli z etapu katechumenatu, na poziomie
ktrego spowiednicy usiuj trzyma Lud Boy. Spowiednik musi umie rozpozna, czy
brak modlitwy ustnej i mylnej jest zaniedbaniem penitenta, czy te znakiem jego
religijnego dojrzewania. Bo jeszcze Duch wity prowadzi dalej: do modlitwy oschego
i bolesnego zjednoczenia, wyraajcych si w penej cierpienia tsknocie czowieka do
Boga, by wreszcie pojawia si najdoskonalsza modlitwa zjednoczenia ekstatycznego, w
ktrym dusza ludzka jest ju cakowicie porwana wiatem i mioci Boga.
I dodajmy, e nie chodzi tu o nazwy tych etapw modlitwy, o taki wanie ich
podzia. Mona je inaczej nazwa i wyrnia. Chodzi o to, e mio czowieka do
Boga jest procesem wzrostu zaprzyjanienia, e to zaprzyjanienie pogbia si, e
wobec tego zmienia si wyraanie Bogu mioci. I chodzi o to, aby wspomaga ten
rozwj, to pogbienie. Nie wolno nam zatrzyma mioci ludzkiej na sobie, lecz
otwiera j na nieskoczono, akceptowa jej przemiany. To s nasze
funkcje kapaskie: powodowa spotkanie mioci ludzkiej z mioci Boga i pomc
mioci danego czowieka uzyska pene zjednoczenie z Bogiem.
4. Woanie o mistyczne dowiadczenie Boga
Dalsz zaniedban dziedzin jest mistyka chrzecijaska. Przecie w naszych
czasach, w rodku chrzecijaskich spoecznoci, modzie pyta o mistyczne
dowiadczenie Boga. Siga po mistyk. Siga do klasykw katolickich, lecz take, gdy

83

jest pod wpywem nurtw hippizujcych, siga do tekstw teologii i poezji Wschodu,
gwnie hinduizmu, a niekiedy - mylc si ju cakowicie - do narkotykw
przypuszczajc, e ten rodek poszerzy ich wiadomo o moliwo ogarnicia i
dowiadczenia take Boga.
Moe wic nie naley zaniedbywa wiedzy o mistyce, rozpoznawania jej,
uprzystpniania pytajcym o ni, poszukujcym wielkiego wymiaru chrzecijastwa.
Ten wymiar jest nieskoczony. Zamknicie tsknot duszy ludzkiej w maym wiecie
prymitywnych wicze ascetycznych, w pocztkowych etapach modlitwy, to znaczy z
powodu braku wiedzy i naszej niedoskonaej przyjani z Bogiem uniemoliwianie
ludziom penego wzrostu, z rozmachem budujcej si relacji z Trjc wit, jest ju
nie tylko zaniedbaniem.
Z naszej winy Bg nie moe w swym Kociele uzyska witych. Swoim zym
nauczaniem zabraniamy im wzrostu, zniechcamy akcentowaniem marginesowych
spraw w powizaniu czowieka z Bogiem, nie ukazujemy wielkiej peni i szans ludzkiej
mioci, ktra cierpic tskni i nie wie, e Bg jest w stanie da jej urzekajcy,
najwikszy wymiar. Nie umiemy peni posugi kapaskiej.
Zaniedbalimy rozwijajc czowieka modlitw i mistyk. O tych zaniedbanych
dziedzinach wiadczy inna jeszcze, zaniedbana dziedzina pokuty.

5. Istota pokuty
Wci jeszcze, po wielu latach naszego kontaktu z ludmi, po wielu latach
naszego proboszczowania, ludzie spowiadaj si, e nie przystpili do komunii,
poniewa

np.

nie

opanowali

zdenerwowania.

Spowiadaj

si

zagadnie

charakterologicznych, z wykrocze przeciw savoir-vivre' owi. Nie znaj teorii grzechu.

Nie wiedz, czym jest grzech, a to powoduje, e wystraszeni oddalaj si od Boga,
zaniedbuj kontakty z mioci Bo, wpadaj w ozibo religijn, i bardzo czsto w
niewiar.
Palc potrzeb jest wyjanienie istoty grzechu i nauczenie ludzi zaufania Bogu,
aby czowiek nie ucieka od mioci Boej, lecz szuka w niej oparcia tym bardziej
wtedy, gdy powali go grzech. Czowiek ucieka, gdy brak wiedzy lub za teologia
uniemoliwiaj mu przeamanie oporw. Poniewa mio jest moliwa tylko w

84

warunkach wolnoci, gdy jest darem ofiarowanym przez nas Bogu. Bg nie moe
przymusi do mioci, chyba e znajc intencje i dobr wol czowieka lub na skutek
czyich modlitw wkracza powodujc nage nawrcenie.
Wszystkim nam jest potrzebne to prawdziwe nawrcenie, czyli zmiana mylenia,
faktyczna metanoia. Zmiana mylenia jest zmian motyww i samej decyzji zaufania
Bogu w takim stopniu, aby obdarowa Go a nasz mioci, penym darem swej osoby.
To prawdziwe nawrcenie, ta zmiana mylenia, a wic i ufno, i odwaga, i wybr
Boga, s istot pokuty.
Pokuta - to wybr Boga. Ten wybr czsto staje si moliwy tylko wtedy, gdy
rozpoznamy wielkie perspektywy naszej wolnoci i naszej mioci: spotkanie Boga w
cierpieniu i radoci mistyki, w penej modlitwie zjednoczenia, ktre jest witoci. Bg
jest wity i kady z Nim peny kontakt czyni kogo podobnym do Boga, czyni go
witym.

6. Inne zaniedbane dziedziny duszpasterstwa

A zaniedbane dziedziny mniej centralne, to wanie nasz wci niski poziom
wiedzy teologicznej, nieumiejtno odrnienia zalet charakteru, dobrego wychowania
i naturalnej dobroci czowieka, od tych tak zwanych cnt wlanych, czyli
spowodowanych w nas przez Boga sposobw naszego kierowania si ku Niemu, i od
darw Ducha witego, ktre majc podobne nazwy s sposobami naszego odbioru
obecnoci mieszkajcego w naszej duszy Boga. Mylimy rne poziomy naszej posugi
duszpasterskiej: jest to dziaalno psychologiczna, socjologiczna, pedagogiczna,
charakterologiczna, kulturalna. Bardzo rzadko jest to take dziaalno dotyczca tych
wydarze, religijnych, ktre nazywalimy rodzajami modlitwy, owocowaniem darw i
samym zamieszkaniem w nas Trjcy witej.
Zaniedbujemy take umiejtno kontemplacji naturalnej, jako rozpoznawania
istoty spraw i rzeczy, zaniedbujemy wic trosk o rozwj wiedzy filozoficznej, ktra
dostarcza koncepcji czowieka. Stosujemy niezgodne z faktycznym czowiekiem
filozoficzne opisy jego ontycznej struktury.
A przecie skuteczno dziaalnoci duszpasterskiej, posugiwanie si naszym
kapastwem, tak czsto zaley od funkcjonujcej w danej kulturze, czy okresie

85

historycznym, koncepcji czowieka, a w zwizku z tym od celw ascetyki, czyli

pedagogiki pastoralnej. Zawsze tym celem jest, oczywicie, wito. Jake jednak
czsto jej realizowanie zaley od modelu witoci, wyznaczonego w duym stopniu
ideaami i potrzebami danych czasw. Od tych czasw, od niezdystansowanej kultury
zaley to, e wolno czowieka i kierujca si do Boga mio zamiast rozwija si w
kierunku peni spotkania z Bogiem musiaa mie ksztat np. monastyczny, pustelniczy,
ekumeniczny, obecnoci w wiecie, czy jeszcze inny. Tylko najmocniejsi wtedy
zwyciaj i ci, ktrych Bg sam uksztatuje wbrew czasom, wbrew modelom, wbrew
poziomowi teologii, czsto wbrew psychicznej warstwie czowieka. Uwici nas dla
naszego dobra, a wic z bezinteresownej dobroci, z wielkiej mioci.
Oby te zaniedbania wobec innych, nie obrciy si przeciw nam. Obymy nie
musieli pozosta na etapie religijnego przedszkola. Oby Bg pozwoli nam uzyska
peni mioci wnoszc j w wewntrzne ycie Trjcy witej.

86

III. O MIOCI I CIERPIENIU

1. MIO JEST CIERPIENIEM
Przez teologi mioci rozumiem teori przenikania si objawionych ycze
Boga z nieskoczonoci ludzkich tsknot do nieutracalnego przedmiotu mioci.
Nieskoczonoci tsknot nazywam swoist intuicj ostatecznego ludzkiego
losu, pragnienie i wyczuwanie przez ludzkie serce peni mioci, speniajcej si w Bogu, ktry jako Mio podejmuje nasze denia i utrwalajc swoje powizanie z nami
utrwali take mio wic osoby ludzkie.
Zrozumienie tego wszystkiego prowadzi do szeregu zagadnie, z ktrych jedno
nosi imi cierpienia.
Przez teologi cierpienia rozumiem uchwycenie sensu tego, co przeywa
czowiek w swej najgbszej tajemnicy duszy, w samopoznaniu siebie, w samoocenie, w
swych udrkach i najmocniejszych pasjach ycia.
T podstawow pasj jest pragnienie nieutracalnego trwania mioci,
przeamanie wic bariery, ktra zamyka nas w skoczonoci, w przemijaniu, w tym, co
niedoskonae, mae, oddzielajce od czystego pikna, od czystej poezji spotkania si
kochanej i kochajcej mioci. To pragnienie przeamania bariery czasu nie jest moliwe
do zrealizowania bez wkroczenia w inn, nieprzemijajc rzeczywisto, o ktrej
informuje nas Bg w swym Objawieniu. Mio ludzka, ktra tskni do nieutracalnoci
przedmiotu swych de, usiuje tam si kierowa, tam dy, tam przebywa.
Nieatwo jednak poj drog, ktr dochodzi si do Boga.
Najczciej wydaje si nam, e naley przemieni i w jakim stopniu utraci swe
czowieczestwo, porzuci ludzkie ukochania, pozrywa przywizania, aby sta si
czym boskim, czym swoicie zdolnym do kontaktu z Bogiem. I czowiek boi si tej
drogi. Boi si susznie, gdy jest to bdna droga.
Mio ludzka jest zawsze mioci do czowieka. I Bg nie odbiera nam tej
mioci. Bg tylko wprowadza w ni swoj mio, osobno dla nas stworzon, jako teren
swej w nas obecnoci. Ta nasza ludzka i ta dana nam przez Boga mio stanowi jedn,
nasz mio, zoon jednak z dwu rzeczywistoci. Obie te rzeczywistoci kierujemy

87

do czowieka i do Boga. Swoj ludzk mioci w peni ogarniamy mio czowieka, a

mioci nam dan w peni ogarniamy Boga. I Bg chce, abymy przeyli prawdziw i
pen mio do Niego i do czowieka. Nie odbiera wic komu przez nas kochanemu
miejsca prawdziwego, jedynego i pierwszego przedmiotu wyboru. Sam te nie traci
pozycji pierwszego, prawdziwego i jedynego przedmiotu ukochania.
Wiemy to wszystko, lecz ostatecznie nieatwo nam trwa w mioci. Mio
zarwno do Boga, jak i do czowieka, s naraone na wiele niebezpieczestw. Wymagaj swoistej walki, trudu. Sprawiaj mk, cierpienie.
Najboleniejszym cierpieniem jest czsto lk, e nie jestemy kochani. Cierpimy
wanie lkajc si, e kto kochany nas nie kocha: e nie kocha nas Bg, do ktrego
tsknimy, i e nie kocha nas ten kto z ludzi, obdarzony ca nadziej naszego serca,
darem najgbszej mioci.
Cierpimy take lkajc si, e mio do czowieka wyklucza mio do Boga,
lub e mio do Boga wyklucza mio do czowieka. Tymczasem tak nie jest. Mio
do czowieka nie wyklucza mioci do Boga. Mio ludzka, otrzymujca stworzon
mio do Boga, t Bosk mio utrwala w naszym przeyciu, w naszych tsknotach.
Mio do Boga rozwija si, gdy kochamy czowieka, a mio do czowieka pogbia
si, gdy kochamy Boga.
Moe kiedy bd mg napisa teologi mioci i radoci, tej radoci, ktr
wywouje mio, gdy kochamy i jestemy pewni, e take nas kocha kto wybrany:
czowiek i Bg. Teraz jestem w stanie napisa tylko teologi mioci i cierpienia.
Gdy si cierpi, wydaje si, e wszystko jest cierpieniem.
Wszystko jest cierpieniem, gdy kto z ludzi przez nas ukochany jest nieobecny,
gdy nie otrzymujemy potwierdzenia jego mioci, gdy nie pociesza naszej samotnej
mioci swoj czuoci i dobroci.
Wszystko jest cierpieniem, gdy Bg pozostaje ukryty za obokiem wiary, gdy
szuka Go nasza tsknota, gdy wci jeszcze nie widzimy Go twarz w twarz.
Ostatecznie wic tu na ziemi jestemy samotni i bezbronnie samotna jest nasza
mio.
Czym jednak jest mio? Jeeli jest przyjani i radoci, to dlaczego cierpimy?
Moe i rado jest cierpieniem? Moe cierpieniem jest take mio? Moe jednak

88

wszystko jest cierpieniem? Trudno to rozstrzygn. Wiemy jednak, e mio bywa

take cierpieniem.
Mio bywa cierpieniem, gdy w myleniu i odczuwaniu czowieka funkcjonuje
ujcie, umczajce ludzi od dawna, wniesione przez teologi zbyt przechylon w
kierunku neoplatoskiej teorii rzeczywistoci i teorii czowieka. W myl tego ujcia
kontaktujemy si z Bogiem poprzez szereg bytw porednich i wobec tego nasza mio
do czowieka jest tylko drog do ukochania Boga. Zwolennicy tej teorii czsto sdz, e
nasza pena mio do Boga wymaga rezygnacji z naszej osobistej mioci do czowieka.
Sprawa, oczywicie, nie jest prosta i wymaga szeregu rozrnie, rozpoznania
waciwych relacji midzy czowiekiem i czowiekiem oraz midzy czowiekiem i
Bogiem. Przy pomocy tych rozrnie mona podj trudno w naszym yciu
religijnym: jak pogodzi pen mio do ukochanego czowieka z pen mioci do
ukochanego Boga? Jak wanie ocali mio, ktra w peni kierujc si do czowieka. i
zostajc przy nim ogarnia take Boga?
Te dwie mioci, pene dynamizmu i napi, przynoszc rado nie uwolni
jednak od cierpienia, gdy mio jake jednak czsto jest take cierpieniem.

2. MIO
Mio jest darowaniem komu naszej obecnoci, troski, uwagi, yczliwoci. Jest
niekiedy naszym rozumnym odejciem, oczekiwaniem. Jest take przyjciem czyjej
obecnoci, troski, uwagi, yczliwoci, lecz take przyjciem odejcia, oczekiwania. Jest
radoci,
blem, tsknot, nasz wyrozumiaoci, opiek, dobroci, cierpliwoci, pomoc,
nadziej, uwierzeniem komu i zawierzeniem swego losu. Jest ca osob ludzk,
stanowic wanie dar, zaproponowany komu, kto spenia marzenia, towarzyszy w
cierpieniu, wzrusza.
Taki dar moemy skada wielu ludziom i musimy go skada, poniewa kady
czowiek zasuguje na mio. Nie kady jednak w tym samym stopniu spenia nasze
marzenie, nie kady chce towarzyszy nam w cierpieniu, nie kady w tym samym
stopniu nas wzrusza. I wrd osb kochanych tym rni si czowiek bliski od innych,

89

mniej bliskich osb, e jest kim niezastpionym, jedynym. Jest nasz mioci w tym
sensie, e podejmujc dar naszej mioci jest take darem dla nas.

3. WIERNO
Wierno jest trwaniem mioci. Wszystko inne jest tylko sum rodkw
podtrzymujcych to trwanie.
Wrd tych rodkw s takie, ktre mog zmniejszy powizanie i s takie,
ktre to powizanie zwikszaj. Sami rozstrzygamy, ktrymi znakami kogo
obdarowa. Naley przynosi te dary, ktre nie niszcz trwania mioci, lecz je
zwikszaj.
Wierno nie jest jednak fizycznym miejscem, sowem, gestem. Jest wewntrzn
postaw, jest losem duszy, sensem ludzkich powiza, ktre tylko zdobimy znakiem
gestu, umiechu, sowa. Tych znakw, zewntrznego wyrazu, jednego sowa pragnie si
niekiedy, gdy przecie nie mona wnikn w czyje serce, odczyta tam wprost
mioci. T mio trzeba objawi, trzeba da znak, e dar mioci zosta przyjty.
Jeeli wierno jest trwaniem mioci, to jest czym wicej ni przeyciem
mioci. Jest wanie t wewntrzn postaw, losem duszy, sensem ludzkich powiza.
Jest wic now rzeczywistoci w nas i poza nami, jest czym ontycznym, jest relacj,
ktra wie na dugo lub na zawsze. Jest tym terenem, na ktrym mieszka w nas mio
Boa. Mio jest tym terenem, lecz wanie mio trwaa. Wierno, czyli trwanie
mioci, jest konieczn wasnoci mioci, jest czym wicej ni jej przeywanie.

4. WYCZNO
Wyczno naley do porzdku przeywania. Przeywajc mio sdzimy, e
dar jest niepowtarzalny, e kochajc jeszcze kogo poza osob wybran, zdradzamy t
osob dzielc si mioci jeszcze z kim innym. A przecie jednoczenie kochamy
rodzicw, rodzestwo, swoje dzieci, swych przyjaci, wielu wic ludzi.
Niepokj, e kogo pozbawiamy mioci kochajc take innych, problem wic
wycznoci, pojawia si wtedy, gdy utosamiamy mio z sum rodkw, podtrzymujcych jej trwanie, gdy sowo, gest, czuo, ofiarowane kwiaty, uwaamy za cz
lub cao przeywanej przez nas mioci. Nieatwo oddzieli znak od tego, co oznacza,

90

nieatwo wyraa mio przy pomocy rnych znakw, innych dla kadej z kochanych
osb. Nieatwo przeywa mio do dwu osb.
Mio zawsze przywouje mio, lecz nie zawsze j powoduje. Nie zawsze
bowiem przywoywana mio staje si dla nas darem. I nie zawsze umiemy przey
zarwno dar mioci, jak i brak daru.
Nie umiemy rozdziela znakw, wyraa mioci inaczej, wobec kadej z
kochanych osb. Przeywanie mioci, jej wic wyczno, nie musi pociga za sob
zmiany w ontycznych relacjach, w trwaniu mioci wobec kilku osb. Mio wanie
jest czym wicej ni przeywaniem naszych powiza z ludmi.
Wyczno wic jest sytuacj tylko psychiczn. Jest sposobem rozdzielania
znakw. Stanowi trudno w porzdku psychicznym.
Moe problem wycznoci sprawia kopot dlatego, e ujmujemy wyczno w
modelu tylko maeskim. Tymczasem sprawa wycznoci inaczej wyglda w
maestwie i poza maestwem, np. midzy rodzicami i dziemi. W obydwu jednak
wypadkach jest spraw rozdzielania znakw. A moe problem wycznoci w mioci
jest gwnie sytuacj prawnicz? Moe za duo miejsca dalimy mu w naszym
przeywaniu?
Owszem, przeywamy wyczno, lecz przeywamy take wierno, mio,
cierpienie. Kade z tych przey dotyczy innego przedmiotu, jakiej sytuacji spoza
psychiki. A wyczno wynika nie z tego, e kogo obdarowalimy mioci, lecz e
zobowizalimy si wobec siebie, wobec kogo, lub wobec prawa, objawia mu swoj
mio sum okrelonych znakw. Nie wynika z tego, e w tym samym czasie, gdy
kochamy kogo, mamy nie kocha innych ludzi, rodzicw, dzieci, przyjaci.
Jeeli wic obowizuje nas mio wobec wszystkich ludzi, mio wobec
bliniego, to wyczno nie dotyczy mioci, lecz porzdku rodkw, z ktrych niektre rezerwujemy wycznie dla kogo jednego.
Nie naley wobec tego ba si obdarowywania znakami mioci. Ich
przeywanie, a wic wyczno znaku nie chroni mioci. Chroni j tylko wierno,
ktra jest wasnoci mioci, jej realnym trwaniem. Wyczno jest tylko sposobem
rozdzielania znakw. Naley do porzdku przeycia i do porzdku prawa. Jest wobec
mioci czym zewntrznym. Jest czsto tylko zwyczajem i ascez.

91

5. CIERPIENIE
Cierpienie, zadane przez mio, jest brakiem czyjej obecnoci, brakiem
potwierdzenia tej obecnoci, brakiem potwierdzenia przez znak umiechu, przez gazk
kwiatu, e jestem w tym czyim sercu i e dla kogo, dla wzrostu i rozwoju jego duszy,
dla sensownego ycia, jest konieczny dar mojej obecnoci, mojej troski, uwagi,
yczliwoci, mojego oczekiwania, mojej radoci, tsknoty, wyrozumiaoci, opieki,
dobroci, mojego oddania, przywizania, zawierzenia komu.
Cierpienie jest dalej umieraniem nadziei, gdy trwa mio. Jest take
odbieraniem tej mioci daru znakw, bez ktrych nie mona pozna, czy dla kogo jest
konieczny ten dar, ktrym jestem.
Cierpienie to mio, ktra nie moe spotka czyjej mioci w mej duszy i ktra
nie moe w czyjej duszy spotka si z mioci tej osoby kochanej. Jest to mio bez
wyraanych relacji, samotna mio, jaka wewntrzna sprzeczno losu. Jest to take
uwizienie duszy. Jeeli mio jest wejciem w czyje serce, zamieszkaniem, pobytem,
opuszczeniem siebie, aby uczyni miejsce dla wniesionego daru przywizania i obecnoci, to samotna, niepodjta mio jest wanie wizieniem duszy.
Moe jednak cierpienie da si najtrafniej okreli sowami: brak obecnoci.
Wtedy wanie naszych sw nikt nie syszy. Jest smutek, uniemoliwiajcy wytchnienie, cisz, ad; smutek, ktry niszczy mio, lecz poprzez ktry wida mio oraz
cierpienie.

6. SMUTEK
Smutek nie stwarza warunkw wytchnienia, ciszy, adu. Jest wprawdzie jak
przerw w popiesznej podry do czyjej mioci, stacj kolejow na dugiej trasie,
przystankiem autobusowym, chwil rozmowy z kim, kto odchodzi i zostawia nas
samych na dugie godziny mylenia o tym, co wanie teraz najbardziej boli. Smutek nie
pozwala odpocz.

92

Odpoczywaj dzieci, poniewa dziecistwo jest najczciej pogodne i

szczliwe, nawet gdy w cigu dnia dziecica tragedia wywoa zy. Kto kochajcy
otrze zy, a sen uspokoi prawdziwe, lecz malekie burze.
I odpoczywaj zakochani. Przenosz si w swoje marzenia, w swj sen o
szczciu, ktre ju si zaczo; w marzenie o tym, co przyjdzie, i w sen, ktry pozwala
przeywa zdarzenia dnia o wiele pikniej ni na jawie, zdarzenia pikne: czyj
obecno, jaki list wielokrotnie odczytywany, ktrego nastrj przeniesiony w sen i w
marzenie jest projektem naszych piknych zdarze na jutro. Odpoczywaj, poniewa
mio stawia nas w teraniejszoci, jest jak cig teraniejszoci, w ktrej nie liczy
si przeszo i przyszo, w ktrej wic nie dziaa lk o los mioci. Taki lk ma swe
rdo w refleksji nad przyszoci, w ogldaniu zmieniajcych si ksztatw ycia i taki
lk trwoy. Mio uwalnia od lku o przyszo, poniewa jest dokonaniem si losu
czowieka, spenieniem snu i marzenia, jest szczciem.
Czsto jestemy poza dziecistwem, lecz nie jestemy poza mioci. Nie
przenosimy si w sen i marzenie. Czsto jednak uciekamy w smutek, zatrzymujemy si
jak gdyby na stacji kolejowej dugiej trasy przey, na autobusowym przystanku.
Smutek nie jest wytchnieniem, cisz, adem. Jest jednak chwil refleksji,
rozmow, ktra pozwala przewin bolesn ran, zadan przez mio. Nie naley
dotyka rany, zbyt boli. Naley j jednak przewin rozmow, marzeniem,
oczekiwaniem, gdy ycie jest oczekiwaniem, wdrwk po drogach poezji i realnych
zdarze, po snach i marzeniu, po torach serca i intelektu, po ciekach szczcia i
cierpienia. Naley ledzi zmieniajcy si ksztat ycia, gdy lkiem, niby narzdziem,
wnikamy w los mioci, w przyszo serca.
Wszystkie sprawy wiata mog zada cierpienie, mog zrani. I moe nas zrani
mio. Trzeba t ran przewija, aby uly mce i aby pokaza sobie i innym
cierpicym, e jest lekarstwo na cierpienie, poniewa wanie jest mio.

7. KONIECZNO MIOCI
Nasza mio do czowieka jest koniecznym terenem spotkania Boga.
Nasza ludzka, naturalna mio, caa i bez reszty kieruje si do czowieka, jako
do swego ostatecznego celu. W peni dosiga czowieka, przenosi nas w jego dusz, a

93

jego dusz czyni darem dla nas. Gdybymy nie kochali ludzi, nie byoby w nas terenu,
na ktry Bg wnosi stworzon dla nas osobn mio, pochodzc od Niego, mio
nadnaturaln, ktr jako swoj wasn, lecz udzielon nam przez Boga - moemy Go
dosign.
Sam nasz ludzk mioci nie wejdziemy w rzeczywisto Boga. Moemy
odkry Go swym intelektem, moemy wiedzie, e jest, poznawa Go, nawet kocha
naturaln mioci. Zawsze jednak bdzie to kontakt zewntrzny.
Spotkanie osobowe, realne powizanie z Bogiem, obecno w nas Jego osoby i
naszej osoby w Bogu, s moliwe wycznie przy pomocy rodkw, udzielonych przez
Boga, przy pomocy nadnaturalnej mioci, powodujcej realny kontakt osb: ludzkiej i
Boskiej.
Taki jest porzdek przyczyn. Tym, co ludzkie, mona dosign czowieka.
Tym, co boskie, dosigamy Boga. To, co jest w nas boskie, nie pochodzi od nas, mimo
e jest nasze, dane nam do naszej dyspozycji i zapodmiotowane w naszej duszy.
Dodajmy te, e to, co duchowe, nie jest jeszcze boskie. Z tego wzgldu nie moemy
dziaa ponad miar naszej natury. Swoimi siami nie moemy wtargn na teren
mioci Boga.
Mio Bo moemy tylko otrzymywa. Jest ona take darem dla nas, tak jak
darem jest czyja mio ludzka, nam ofiarowana. Bg musi wnie w nas swoj mio,
abymy mogli Go ukocha. Take przecie ludzi kochamy ich mioci, ktr wnosz w
nasze serca. Nasza mio jest w ich sercach i kochaj nas nasz mioci w nich
obecn. Wtedy wanie kochamy kogo na jego miar, wedug jego tsknot i ycze,
gdy jego w nas obecn mioci. I podobnie nas kto kocha na nasz miar, nasz w
nim obecn mioci. Mamy wic prawo powiedzie, e kto jest nasz pen mioci.
Jake wic potrzebna jest obecno osb kochanych: sakramentalna obecno
Boga i bezporednia obecno ludzi. Obecno ta jest znakiem, e mio staa si
darem. Brak obecnoci jest lkiem, e nie ma mioci. Ten brak rani, sprawia bl, jest
pustk, wyrywaniem z serca darowanej mioci, ktra jest nasz mioci, Jest wic
wyrywaniem czego, co stanowi cz duszy. Jest odbieraniem sensu ycia,
pozbawianiem osoby ludzkiej jej losu i przeznaczenia.

94

8. PRZYJA
Mio jest obecnoci czyjej mioci w naszej duszy. Jest wic wewntrzn w
nas obecnoci osoby, bdcej dla nas darem, Jest wsplnym losem, powizaniem
najgbszych tsknot i sensu ycia.
Przyja jest obecnoci osb bez wniesienia w czyj dusz swej mioci. Jest
patrzeniem jednej mioci na drug, zatrzymaniem swej mioci w swym sercu i tylko
otwarciem drzwi serca, aby zachwyca si piknem mioci zdobicej przyjanice si z
nami serce.
Przyja wic jest tylko wymian pikn mioci, przyjciem w swoje serce
wanie pikna czyjej mioci, jej odblasku. Nie jest wymian samej mioci. Jest
obdarowaniem kogo tylko piknem mioci.
Moe si zdarzy, e jest w kim nasza mio, przyjta od nas jako dar. I moe
nie by w nas mioci osoby obdarowanej przez nas mioci. Moe by w nas tylko
pikno jej mioci, to pikno, ktre ogldamy w czyim otwartym dla nas sercu. Wtedy
kochamy, lecz nie jestemy kochani. Moe te by odwrotnie: moe si zdarzy, e jest
w nas przyjty przez nas dar czyjej mioci, lecz w tym kim jest tylko pikno naszej
mioci, gdy nie darowalimy samej mioci. Jest wtedy take pena przyja, lecz nie
jest to pena, wzajemna mio.
Odkrycie tej prawdy, e nie ma w nas czyjej mioci, e nasza mio w nas jest
samotna, sprawia cierpienie. Przyja agodzi to cierpienie. Jest nie tyle obietnic
mioci, ile jest ogldaniem mioci. Nie jest jeszcze mioci. Jest odblaskiem w naszej
duszy czyjej mioci.
Cierpimy nie tylko wtedy, gdy za dar naszej mioci, przyjtej przez kogo do
jego duszy, nie otrzymujemy daru jego mioci. Cierpimy, gdy nie otrzymujemy nic lub
tylko pikno tej wytsknionej mioci, ogldane w otwartym dla nas czyim sercu.
Cierpimy take, gdy wniesiemy do naszego serca dar czyjej mioci i nie dajemy w
zamian swojej mioci, lecz tylko otwierajc serce dzielimy si piknem ogldanej przez
kogo naszej mioci. Przyja wic nie uwalnia od cierpienia i moe sprawia
cierpienie.

95

9. MAESTWO
Maestwo skupia wiele rnych porzdkw.
Jest najpierw takim lubowaniem mioci, ktre stawia sobie za cel tworzenie
ycia. Jest wic sytuacj spoeczn, jest utworzeniem wsplnoty.
Jest jednoczenie sytuacj prawnicz, podjciem uprawnie i obowizkw,
wynikajcych z tego, e przekazywanie ycia zostao objte przykazaniami Boymi i
przepisami prawa, ktre gwarantuj nowemu yciu powstanie i rozwj.
Jest take sytuacj nadprzyrodzon, jest wprost sakramentem, czyli zbawcz
obecnoci w nas Chrystusa, ktry - przywoany lubowaniem mioci mae-skiej udziela nam nadprzyrodzonej zdolnoci do upodobnienia si do Boga przez udzia w
Jego stwrczej mocy.
I maestwo jest sytuacj psychiczn, wypywajc z wyboru ycia w takiej
wsplnocie, ktr wyrnia swoista jedno przeywania tych samych wzrusze, tej
samej odpowiedzialnoci za nowe ycie i za waciwy w tych warunkach duchowy
rozwj wspmaonka i dzieci, rozwj ich mioci.
Maestwo konstytuuje si w chwili przyrzeczenia, wyraonego publicznie, a
wic wobec wiadkw, wyraonego sobie przez maonkw i tym samym skadanego
Bogu. Oparte na tym przyrzeczeniu jest wobec tego w duym stopniu sytuacj
prawnicz, utworzeniem nierozerwalnej wsplnoty.
I moe wanie ta wielo rnych porzdkw, skupionych w maestwie, jest
powodem obserwowanego dzi kryzysu maestwa, ktrym si martwi, ktrym
martwi si Sobr Watykaski II.
Dostrzegajc ten kryzys Sobr postawi przed maonkami obok rodzicielstwa
take wzajemn mio jako cel ich wsplnoty. Wanie niepokoi i zdumiewa paradoks,
e w maestwie, ktre mio spaja i buduje, ta mio jest zagroona. Dobra droga
ludzkiej mioci jest wanie w niebezpieczestwie.
Pojawia si subtelny konflikt midzy rodzicielstwem i mioci, a dokadniej
mwic, raczej midzy macierzystwem i mioci maesk.

96

Macierzystwo jest podstawowym, pierwszym, niezwykym piknem kobiety.

Jest stwarzajc mioci, domem mioci. Jest dla kadego czowieka niezmienn
nadziej wszystkich szans jego losu.
Kobieta-matka jest staym odniesieniem naszych marze o czuoci, obecnoci,
trwaniu mioci. Jest wiatem dziecistwa, modelem naszych lat dojrzaych,
wzruszeniem naszej staroci. Jest ciepem caego naszego ycia.
Macierzystwo jest jednak wyprzedzone relacj do maonka. Pojawia si
pytanie, stawiane dzi zreszt przez teoretykw mioci, czy ona kocha ma zawsze
jako t oto osob, tego kogo wybranego, speniajcego marzenie o mioci, czy te
kocha go czsto dlatego, e wzbudza on potomstwo. Mona tak zapyta, poniewa
przecie take nadzieja posiadania dzieci czy dwoje ludzi, powoduje ich decyzj
zwizania si maestwem. I owszem, mio maonkw tak wanie owocuje,
przedua si i utrwala w dziecku. To prawda. Tak jest w metafizyce tej sprawy. Jak
jednak wyglda to w przeywaniu, w psychologii mioci maeskiej?
Matka przenosi sw mio na dziecko i ojciec kieruje sw mio do dziecka. W
paszczynie macierzystwa i ojcostwa ta mio susznie jest skupiona na dziecku.
Przynosi rado, szczcie. W tym samym czasie trwa jednak take relacja ony do
ma. Kobieta-matka przenosi sw mio na dziecko i najczciej cakowicie
zdominowana t mioci nie zawsze dostrzega, e w swym przeyciu tej mioci
zwizaa z dzieckiem spraw wycznoci mioci. Nie jest w stanie lub nie umie w
swym przeyciu zrezygnowa z wycznoci, ktra tak uparcie towarzyszy mioci i nie
daje si od niej oddzieli. Praktycznie jest tak, e mio, ktra czya maonkw,
teraz obja dzieci. Z t mioci obja dzieci take potrzeba wycznoci. Mio
wyczna czy teraz matk z dzieckiem, i taka te wyczna mio moe czy ojca z
dzieckiem. Co wobec tego czy teraz maonkw? Czy tylko nadzieja, e wzbudz
nowe potomstwo? Czy wic czy ich teraz mio, czy tylko nadzieja?
Teoretycy mioci obserwuj t dziwn regularno, e pierwszy kryzys pojawia
si w maestwie czsto po pierwszym dziecku, gdy wanie jeszcze nie pragn
dalszego powikszenia rodziny. Kryzys maeski musi wic mie rdo w tym, e
oprcz zada rodzicielskich nic maonkw nie wie. Wie ich odpowiedzialno za
dziecko, za rodzin, za wasny dom. Raczej wic nie wie ich mio.

97

I czsto potrzeba mioci, ju teraz nie wymienianej midzy maonkami, kae

wyj ktremu z maonkw poza dom w poszukiwaniu kogo, kto wanie otoczy
trosk, uwag, yczliwoci, pomoc, dobroci, obecnoci, darowan tej oto jednej
osobie, bez dzielenia si z kim drugim, nawet z ukochanym dzieckiem. Nieatwo
bowiem y bez mioci, danej konkretnie temu komu jednemu. I to wyjcie poza dom
najczciej dowiadcza mczyzn. Gdy bowiem ona cay swj czas i swoj trosk
powica dziecku, m czuje si opuszczony, samotny, pozbawiony mioci. Czsto nie
uwiadamia sobie tych subtelnych przesuni, tych ogromnie delikatnych przeksztace
mioci. Kocha on i kocha dziecko. ona wraz z mioci do dziecka skierowaa tam
wyczno. M kocha dziecko, ktre jeszcze przecie nie obdarowuje mioci.
Tymczasem czowiek, w tym wypadku m i ojciec, pragnie nieustannego daru mioci.
Pragnie czuoci, tego naturalnego uprawnienia ludzi, Jemu wiadczonej uwagi i troski.
Kobieta kierujc si do dziecka ca sw dusz, caym swym macierzyskim, jake
mocnym, susznie dominujcym instynktem, nie widzi ma jako osoby najmocniej
kochanej. Teraz najmocniej kocha dziecko. Susznie dziaa instynkt, susznie przenosi
ku dziecku mio jego matki. Gdy jednak ona nie ujmuje tych przesuni, tych
nowych dominacji w przeyciu mioci, pjdzie w swym macierzyskim powoaniu tak
daleko, e wbrew pozorom i zewntrznym znakom mioci, swej faktycznej mioci nie
kieruje do ma. Taka jest struktura przeycia mioci, uwikanej w trudny problem
wycznoci.
Problem wycznoci dokucza wic najdotkliwiej w rodzinie, w mioci midzy
maonkami i w ich mioci do dzieci.
Maestwo wic wymaga heroizmu, wymaga przetrwania tego okresu
skierowania mioci na dziecko, tej dominacji w maestwie problemu odpowiedzialnoci i obowizku troski o rodzin.
Gdy jednak ten heroizm zmczy, gdy tsknota do tego, abym take ja by
kochany, wanie ja, w tej chwili m i ojciec, gdy ta tsknota stanie si bolesnym
woaniem serca, co wtedy robi? Czy wszyscy s w stanie zdecydowa si na cierpienie,
wywoane tsknot? Nie wszyscy. Takie s fakty. Nie zawsze czowiek jest zdolny
wzi na siebie mk cierpienia.

98

Kobiecie atwiej przetrwa t mk, t mk tsknoty do mioci wtedy, gdy m

ca sw mio skierowa do dziecka zgodnie z instynktem ojcostwa. Kobiecie atwiej,
gdy moc macierzystwa i kontakt z dzieckiem, a take rado przeywania tego
kontaktu, s wiksze ni moc instynktu ojcostwa. Kobiecie wystarczy czuo,
delikatno, dobro, troska ma. Otrzymuje to wszystko, przyjmuje i nie zawsze
dostrzega, e nie odwzajemnia mioci. T mio kieruje do dziecka. Z czasem
wymienia j z dzieckiem i ma przeycie wzajemnoci. Nie wie, e ta wzajemno jest
uszczuplona wobec ma. Mczyzna ofiarowuje, udziela, lecz pragnie te otrzymywa.
Pragnie dla siebie nie tylko czuoci, delikatnoci, dobroci, troski. Pragnie te mioci,
ktra przecie jest czym wicejni rado fizycznych spotka, warunkujcych powikszenie rodziny. Mio jest wci i przede wszystkim obecnoci kogo wanie przy
mnie, obecnoci jego istotnych spraw, najwaniejszych. Jest darem jego nastawie,
wyborw. To wszystko otrzymuje dziecko. Nie zawsze to samo jest take darem ony
dla ma. I wtedy mio, nie wci, zawsze i bez przerwy ofiarowywana, zaczyna
bole, sprawia cierpienie przeywanego braku. Ten brak boli, ta pustka nie wypeniona
darem najwaniejszego dla mnie wyboru. Boli ta nieobecna we mnie, wyrwana cz
serca, nie wniesiona w m dusz ta oto twoja mio.
Nie zawsze umiemy wnosi ca mio w serce dwu kochanych osb. A
poowiczna lub czciowa mio nie wystarcza. Nie zawsze ona umie w rwnej peni
kocha ma i dziecko, i nie zawsze umie to m. W potocznym odczuciu wycznoci
umie si tylko dzieli mio, ktra si nie dzieli. Bardzo rzadko umie si ca i pen
mioci kocha wiele osb. A wanie tajemnica szczcia polega na tym, aby ona ca
mio skierowaa do dziecka i aby ca mioci obdarowaa ma.
I moe czym najtrudniejszym, a zarazem istotnym, jest wyraanie tej penej
mioci. Nie jest ono tylko umiejtnoci stosowania znakw w kadym wypadku
innych. Jest umiejtnoci obdarowywania pen mioci.
Nie naley kry tej dziwnej psychologii relacji ony do ma. Bardzo czsto
ona, ktra jest przede wszystkim matk w caym jej dostojestwie i piknie, nawet gdy
tego nie chce, jednak z racji dominujcego w niej macierzystwa wyznacza mowi w
drabinie rodzinnych wartoci miejsce czego funkcjonalnego, miejsce narzdzia
wprawdzie koniecznego w rodzicielstwie, lecz ustpujcego miejsca wobec tajemnicy

99

mioci czcej matk z dzieckiem. Wanie nie naley kry tego faktu. Trzeba go
podj, aby mc szuka wyjcia, sposobw ratowania mioci maeskiej.
Czsto przecie w tej psychologii, w tym przeywaniu macierzystwa i ojcostwa
jest rdo pierwszego kryzysu w maestwie.
S i inne, dalsze kryzysy z rnych powodw i w rnych wersjach. A ostatni
kryzys pojawia si przecie w tak zwanym okresie przekwitania. Pojawia si wtedy, gdy
ona bya tylko matk, a m tylko ojcem, gdy oprcz zada rodzicielskich nie wizao
maonkw nic innego. Gdy nie wizaa ich mio. A potem, gdy zadania rodzicielskie
zostay spenione, gdy zwizki fizyczne przestay by jednym ze znakw mioci,
okazao si, e tej wzajemnej mioci nie ma, e jej zreszt nigdy nie byo, lub e ju
dawno zostaa cofnita, odebrana, e wanie nie wie osb stanowicych maestwo.
Wtedy przecie tak czsto ludzie od siebie odchodz, tak bolenie si rani, tak
dotkliwie cierpi.
Trudno onom kocha w peni dziecko i ma, i trudno mom podobnie
kocha. Znaczy to, e niekiedy moc macierzystwa i moc ojcostwa dystansuj mio
lub j tej mocy poddaj. Tymczasem mio jest wartoci sam w sobie i ona nadaje
sens macierzystwu i ojcostwu. Nie zadowoli si drugim miejscem. Nie moe zaj
drugiego miejsca w relacjach midzyosobowych. Nie umniejsza macierzystwa i
ojcostwa. Wzbogaca je, uzasadnia, buduje i zdobi, lecz na swym osobnym miejscu,
ktrego nie chce z niczym dzieli. Chce obj w ludzkich sercach najistotniejsze tereny.
Umie rozwiza problem wycznoci. Jest pierwsza w czowieku, podobnie jak
pierwsze jest macierzystwo i ojcostwo. S to dwa pierwsze miejsca, dwa osobne krlestwa. I wielo tych krlestw skada si na maestwo, wielo porzdkw.
W problemie mioci, a wic w problemie wiernoci, wycznoci, szczcia i
cierpienia, tym samym w problemie maestwa, jake czsto przeszkadza jedno i
wielo, trudna sprawa nie utosamienia rnych porzdkw, pozostawienia wieloci,
ktra nie niszczyaby jednoci, rozumianej jako rwnowaga midzy wieloci spraw,
nastawie, akcentw, porzdkw.
Nie mona wic macierzystwa wynie ponad mio, a mioci ponad
maestwo i rodzin. Kadej z tych spraw trzeba pozostawi jej wane miejsce i

100

kademu sercu trzeba ofiarowa pen mio na miar jego daru mioci. A wszystko w
tym celu, aby nie przegra mioci, aby j uratowa, aby w peni kocha.
Mio jest pierwsza, niczym nie zastpiona. Jest warunkiem trwaego
maestwa, rdem rodzinnego szczcia, atmosfer domu, potrzebnego dzieciom, aby
dojrzeway i uczyy si mioci, ktra wymaga osb i ich wzajemnoci, ich
przywizania, przyjani, dobroci. Jest losem osb, sensem ycia. Jest ca wartoci
czowieka, jest czowiekiem jako darem danym drugiemu czowiekowi, dziki czemu
ten kochajcy czowiek znajduje si w rodku kochajcego serca, w rodku wiata.

10. MODELE MIOCI

Mamy prawo ukochania jednej osoby i zarazem obowizek mioci wobec
wszystkich ludzi. Dany jest nam model mioci rodzicw do dzieci, model mioci
wicej rodzestwo, model maeski. Model mioci do kadego czowieka nie jest w
peni sprecyzowany. I wci boimy si pomieszania porzdkw, pomylenia zakresu
uprawnie i obowizkw.
Rzeczywicie, sprawy nie s proste. Mamy na przykad prawo do wyraania i
doznawania czuoci. Jej wyraanie nie zawsze narusza porzdek moralny, lecz ile
przeywamy tu niepewnoci.
Mamy prawo i obowizek czystoci, ktra jest duchowym stanem osoby,
wiernoci w mioci. Tego stanu nie narusza ycie maeskie. Czysto wobec tego
nie jest tym samym, co celibat. Zawsze bowiem kadego czowieka obowizuje
czysto, jako wybr i wierno mioci, a nie zawsze obowizuje celibat. Nie obowizuje np. maonkw. Celibat wic, podobnie jak maestwo, musi nalee do porzdku
wyraania mioci. Wszystkich nas obowizuje mio, a niektrych - na mocy
przyrzeczenia - obowizuje wyraanie mioci poprzez maestwo lub celibat.
Czysto jest trwaniem mioci i jest wiern mioci. Jest trwaniem mioci do
Boga i do czowieka. Musimy broni mioci przed tym, co narusza jej trwanie wobec
Boga i ludzi. Bronimy tego trwania i wiernoci w ten sposb, e wybieramy zesp
rodkw, wyraajcych mio. Bg objawi rodki wyraania Mu mioci i objawi
prawo wycznoci w przeywaniu mioci maeskiej. Reszt pozostawi naszej

101

decyzji, ktr wobec tego musi wyznacza medycyna, higiena, estetyka, obyczajowo,
prawo, teorie moralnoci, teorie czowieka.
W teoriach czowieka jest jednak wiele manicheizmu, nieufnoci wobec
wzrusze, wobec czuoci. Jest wiele bdw w odczytaniu czowieka, ktry stanowi
psychofizyczn jedno i ktrego mio jest stanem caej jego osoby. Czowiek jest
jednoci wielu warstw, ktrych nie mona miesza, ani rozdziela.
W teologicznym ujciu czowieka jest wicej miosierdzia, czyli wicej mioci
wobec czowieka ni w ujciach medycznych, obyczajowych, prawniczych. Ujcie
objawione, przekazywane przez teologi, jest pochyleniem si nad ludzk dol, nad
poszukiwaniem przez ludzi dobra, ktre uszczliwia. A uszczliwia czowieka tylko
pena mio: pena mio do Boga i pena mio do czowieka, mio wzajemna,
wymiana daru serca.
Bg stworzy nasze istnienie, ktrym urealni nasz dusz i nasze ciao. Nasze
istnienie, jest wic wasnoci Boga. Najpeniejszym wyrazem istnienia jest mio, jako
dar nas istniejcych, ofiarowanych Bogu i ludziom. Nawet my, nie jestemy
wacicielami swego istnienia i swej mioci. Jestemy tylko ich opiekunami i
uytkownikami, ktrzy w warunkach wolnoci swoim istnieniem w formie obecnoci i
swoj mioci mog obdarowywa. Winni obdarowywa, gdy w ten sposb ujawnia
si dobro Boga: e stworzy nas ze zdolnoci mioci.

11. PORWNANIE MIOCI I PRZYJANI

Czsto mwimy, e darzymy kogo przyjani, lecz e nie darzymy go mioci.
Czym wic jest przyja i czym jest mio? W czym s do siebie podobne i czym si
rni?
Wydaje si, e mio jest darem caej osoby ludzkiej, darem jej obecnoci,
troski, uwagi, yczliwoci, oczekiwania, przyjcia, niekiedy odejcia, jej radoci,
tsknot, wyrozumiaoci, opieki, dobroci, pomocy, nadziei, zaufania, wyboru, celem i
sensem ycia. Ten dar skadamy komu, kto wzrusza, spenia marzenia, towarzyszy w
radoci i smutku, kto z tej racji jest nam bliski, niezastpiony, wybrany.
Przyja nie moe by czym uboszym. Jest wic take mioci.
Zarwno mio, jak i przyja wymagaj wzajemnoci, wymiany daru osoby.

102

Wydawao si, e przyjani nazywamy mio, ktr wyraamy tylko czci

znakw. W tym sensie mona byo powiedzie, e przyja jest skutkiem lub
porzdkiem objawiania mioci, ukazywaniem jej, lecz nie wnoszeniem w czyj dusz.
Teraz jednak wydaje si, e skoro przyja jest take pen mioci, to nie mog jej
rni od mioci sposoby wyraania. Rni j wic moe tylko przeywanie tych
sposobw wyraania mioci.
Moemy przecie przeywa sam mio, wierno, trwao, wyczno,
rado, cierpienie, i moemy przeywa sposoby, ktrymi mio lub przyja mona
wyrazi. Obdarowujc kogo prawdziw, a wic pen mioci, obdarowujemy go
jednoczenie przyjani, ktra jest mioci, sprawiajc mniej cierpienia.
A moe wanie mio jest tym darem, ktry sprawia cierpienie, natomiast
przyja jest t mioci, ktra sprawia mniej cierpienia.
Przyja jest rzeczywicie t mioci, ktrej nie towarzyszy bolesna mka
tsknoty za czyj nieustann obecnoci. Ofiarowany dar serca nie domaga si w
naszym przeywaniu nowych potwierdze. Nie musz zdobi go kwiaty, gesty, sowa.
Te znaki lub niektre z nich tylko niekiedy ofiarowane wystarcz naszej tsknocie.
Przyja wic jest mioci spokojn, z przewag radoci.
Natomiast mio sama w sobie, jako wic dar, ktry sprawia cierpienie, jest
potrzeb nieustannej obecnoci, cigego ofiarowywania daru serca i cigych potwierdze w widzialnych znakach, e si kocha. Tego oczekujemy nie tylko od ludzi, lecz
take od Boga. Mio wic wskazuje na niewystarczalno czowieka, jest procesem
przeksztace i doskonalenia duszy przy pomocy dobra i daru, ktrym jest kto
ukochany. Mio jest aktualnym pogbianiem osoby ludzkiej. Ten proces bywa
bolesny i, take dlatego mio jest zwizana z cierpieniem.
Przyja wskazuje na wiksz samowystarczalno czowieka, na jego wiksz
umiejtno samotnoci.
Mio jest zabezpieczeniem si przed samotnoci, a moe bardziej jest
porywem serca, ktre w bolesnej tsknocie pragnie zawsze nosi w duszy czyje serce,
zawsze teraz. Jest wic mio jak cig teraniejszoci, dokonywaniem si teraz
losu czowieka, spenianiem snu i marzenia.

103

Przyja jest poczeniem z teraniejszoci przeszoci i przyszoci. Jest

caoci ycia.
Mio jest wraliwoci na to, co w tym yciu stanowi nieustann tsknot. Jest
dniem dzisiejszym, w ktrym brak kogo ukochanego wydaje si wiecznoci.
Przyja jest ocen i radoci przeywanego daru serca. Jest trwaniem mioci.
Przyja wobec tego nie jest ogldaniem mioci w czyim sercu. Jest wanie trwaniem
mioci, jest wiernoci.
Mio jest zachwytem, ktry w bolesnej tsknocie domaga si nieustannej
obecnoci, nieustannego zasilania serca. Bez tego zachwytu ludzkie serce zamiera lub
rani je cierpienie. Bolesny problem mioci, ktra rani.
Jest taka opinia, e w prawdziwej mioci nic si o niej nie mwi. Mio po
prostu jest. Lecz

wiemy i to, e mio wymaga obecnoci, ktra jest jej po-

twierdzeniem. Mio wanie wymaga potwierdze, ujawnienia si w sowach i

czuoci, nawet wtedy, gdy trwa, gdy nie budzi wtpliwoci. Trwanie mioci jest jej
stanem ontycznym, ktry przeywamy. Przeywamy trwanie mioci. I w tym porzdku
przeywania potrzebne s potwierdzenia, przywoywanie obecnoci, aby zachwyt
mobilizowa uczucia i refleksj, aby kierowa do wartoci, ktre musz przyj do nas
od kochajcej osoby.
W przyjani nieobecno osoby kochanej nie boli, nie niszczy spokojnej radoci.
W mioci taka nieobecno rani, wywouje smutek, poczucie opuszczenia,
zagubienia, mk samotnoci.
Rado jest w przyjani cech trwania mioci. A w mioci rado jest cech
aktualnej obecnoci. I moe wanie tu, w tym zwizaniu radoci z rnym jej
podmiotem, mona znale jeszcze dokadniejsz rnic midzy mioci i przyjani.
W przyjani rado wie si z trwaniem mioci. Przyja bowiem jest
wiernoci w mioci. Tej wiernoci towarzyszy spokojna rado.
W samej mioci rado jest zwizana z aktualn obecnoci osoby kochanej.
Gdy brak tej obecnoci, mona przey lk, e odebrano mio naszemu sercu. Mio
przecie jest w duszy, w sercu, w uczuciach, nastawieniach, w tsknocie, w naszym
przeyciu. Jest tam obecna dziki naszej decyzji, dziki wniesieniu przez kogo w nasz
dusz jego mioci. Mio ludzka zaley wic gwnie od naszej woli, od naszej

104

decyzji. W t mio Bg wnosi mio nadnaturaln, kierujc nas do Niego,

uszlachetniajc nasz ludzk mio naturaln. Mio, wniesiona w nas przez Boga,
nie determinuje jednak woli, nie zmusza jej do decyzji. To my decydujemy, czy
skierowa do kogo nasz ludzk mio, i my decydujemy, czy ukocha Boga t dan
nam przez Niego mioci. Odpowiadamy wic za kierunek swej mioci, za wybr
osoby kochanej, za trafno wyboru.
Moemy take cierpie, gdy ukochamy nie czyj mio, lecz swoj tsknot do
tej mioci, swoje marzenie o trwaej mioci. Wtedy mio i osoba kochana pozostaj
na uboczu, nie wywouj radoci. I wtedy tsknimy do serca, ktre nie zamieszkao w
naszym sercu.
Cierpimy take, gdy ukochamy czyj mio. Lecz rado towarzyszy tej
mioci tylko wtedy, gdy przeywamy pewno obecnoci czyjego serca. Zachwyt
musi bowiem posila si czuoci, serdecznym sowem, ktre uspokajaj i wyzwalaj z
tsknoty. Cierpimy wic kochajc, gdy jest nam potrzebna staa pewno czyjej
mioci, jej zamieszkanie w naszej duszy, stay ze strony kogo wybr naszej mioci. I
jest nam potrzebny znak obecnoci. Jest nam potrzebny kto ukochany jako nieustanny
dopyw dobra do naszej duszy. Tylko wtedy, gdy czyja mio zamieszka w naszym
sercu, tylko wtedy odnajdziemy j w sobie, jej obecno, przynoszc rado. Jestemy
wtedy przy tej mioci swoj tsknot, swoim wyborem, swoj mioci.

12. WARUNKI ROZWOJU MIOCI

Rozwj mioci polega na umieszczeniu jej w czyim sercu. Nasza mio musi
si znale w sercu osoby kochanej, a jej mio do nas musi si znale w naszym
sercu. Jeeli nie zoymy mioci w czyim sercu, jeeli nie uczynimy jej darem dla
kogo, jeeli zatrzymamy j w swej duszy, ta mio zmarnieje, nie bdzie rosa,
dojrzewaa, umacniaa si, nie bdzie czyim szczciem. Nasza mio musi w kim
zamieszka, musi by czyj pociech i radoci. Nie wystarcza do penego ycia
mio obecna w nas, mio przez kogo nam ofiarowana. Nie wystarczy by tylko
kochanym, a samemu nie kocha. I nie wystarczy kogo kocha, a nie by kochanym.
Musz zachodzi obie sytuacje: samemu kocha i by kochanym. Tylko wtedy czowiek
si doskonali, dojrzewa wraz z mioci, ronie, umacnia si, jest szczliwy i powoduje

105

szczcie. Nasza mio, obdarowana czyj mioci, lub czyja mio przyjmujca
nasz mio, s klimatem, gleb, naturalnym rodowiskiem tej wzajemnie darowanej
sobie mioci. S rodzinnym domem tej mioci, naszych tsknot i refleksji, domem,
ktry zawsz jest, z ktrego wychodzi si w wiat ludzkich serc.
Moe si jednak zdarzy, e ju roniemy w czyim sercu, w czyjej mioci, we
waciwym rodowisku naszych tsknot i refleksji, naszego duchowego dojrzewania, i
e potem porzucamy ten dom i z innym sercem tworzymy jedno de, tsknot i
szczcia.
I moe si zdarzy, e tworzc t jedno szczcia naszej mioci z czyj
mioci, jednak pozostajemy take w tym sercu, w ktrym rosa nasza mio, dojrzewaa, umacniaa si i posilaa. Wtedy ta mio, w ktrej wzrastalimy, jest wod
oywiajc t mio, ktra stanowi teraz szczcie innego serca i tworzy razem z nim
zdobic wiat rado.
Niekiedy trzeba zmieni przedmiot mioci, ukocha kogo, kto nas kocha, i
wycofa mio z czyjego serca, ktre nie darowao nam swojej mioci. To jest
warunek wzrostu. Nie moemy bowiem rozwija si, gdy tylko kochamy. Musimy by
take kochani. Lecz ta mio, ktr kochalimy, a ktra nas nie ukochaa, jest take
czym dla nas dobrym. Jest socem, ktre raduje, gdy rani nas lk, brak aktualnej
obecnoci tej mioci nas kochajcej. Jest piknem marze, ktre wyznaczaj sposb
utworzenia jednoci de, tsknot i szczcia. Jest drzewem, rzucajcym cie w upalne
lato, odzi, przenoszc nas ku nowym tsknotom, przelotem ptakw, ktre wybray
nowy dom. Jest tsknot nowych tsknot. Jest propozycj obrony mioci, przetrwaniem
samotnoci, nadziej uzyskania mioci.
Dar mioci wywouje poczucie spokoju i bezpieczestwa, poczucie dokonania
si spraw wanych, jak trwa teraniejszo ycia, widzenie sensownoci nawet
spraw drobnych. Niegrone jest wtedy przemijanie, ustaje bl, nie budzi lku nawet
moliwo mierci, czyli rozstania si z osob kochan.
Gdy osoba kochana jest obecna, jestemy wanie spokojni. Jest ona bowiem
obecna w naszym sercu, w naszych tsknotach, marzeniach, w naszym niepokoju,
smutku, radoci. Nie ma wtedy wanie lku. Obecno jest odwrotnoci rozstania. Jest
warunkiem rozwoju mioci.

106

Ta obecno jest teraniejszoci. Nasza mio jest teraniejszoci. Wyzwala

nas z przeszoci i z przyszoci. To wyzwolenie jest wanym warunkiem rozwoju
mioci. Uwalnia wanie od mylenia o przyszoci, od marze, od tsknot, od
oczekiwania. Uwalnia od przeszoci czynic czym mniej wanym smutek, tsknot i
dawniejsze oczekiwanie. Ta teraniejszo mioci powinna by zarazem jej
przeszoci i przyszoci. Mio bowiem jest wszystkim. Jest przeszoci i
przyszoci w nieustannej teraniejszoci. Jest radosn obecnoci kochajcych si
osb. Jest szczciem.

13. MIO I PROBLEM CZASU

Bardzo czsto rdem naszych niepokojw, zmartwie i cierpie jest po prostu
wanie problem czasu. Wydaje si komu, e traci czyj mio. Tymczasem lk nie
ma realnych podstaw. To tylko zachodzi bd w perspektywie, teoretyczny fakt czasu,
ustawiajcego inaczej los ludzki. Zaleymy bowiem od wydarze, ktrych obecnoci w
naszym yciu prawie nie dostrzegamy.
Nawet nie wiedzc o tym ujmujemy niekiedy nasze sprawy w perspektywie
tego, e nasze ycie si skoczy. Kto, kogo kochamy, moe natomiast ujmowa swoje
powizania z nasz mioci od strony pocztku, od tej wic strony, e dopiero przyjdzie
rado, e prawdziwe ycie zaczyna si rozwija. Tych, ktrzy przeywaj mio jako
nieustanny pocztek, cechuje spokj, nie mczy ich niecierpliwo, nie odczuwaj jako
straty swej chwilowej nieobecnoci. I odwrotnie, w tsknocie tych osb, ktre
przeywaj mio w perspektywie tego, e ich ycie si skoczy, pojawia si niepokj,
niecierpliwo, poczucie utraty wanych, niepowtarzalnych wartoci, gdy zdarza si
nieobecno osoby kochanej .
Zreszt taka nieobecno jest rzeczywicie strat dobra. Mniejszy bowiem jest
skarb radoci, mniejszy o te chwile, ktrych nie byo.
Innym aspektem zwizku midzy mioci i czasem jest powolne dojrzewanie
przyjani. Moe si komu wydawa, e po wielu spotkaniach i rozmowach zwizek
serc jest wci w etapie pocztku. Nie pojawiaj si bowiem znaki. przyjani, gdy
zreszt przyja ma ich niewiele. Wkrada si smutek. Zaczyna dokucza tsknota.
Domagamy si czstszych i duszych spotka, wanie nam powiconego czasu. L-

107

kamy si, e z powodu nieobecnoci osoby kochanej nie ksztatujemy jej mioci, e
moe inne serca s wzorem jej de, e one budz marzenie, tworz miar odczu,
wyznaczaj przedmiot radoci, modeluj dusz. Martwimy si, e tego dobra, ktrym
jest przyja i mio, kto uczy si nie u nas, nie w naszym sercu.
Ten niepokj i ten nastrj czsto nazywa si zazdroci. Jest ona mczcym
pytaniem, dlaczego kto nie tskni do naszego serca, dlaczego nie obdarowuje nas sw
obecnoci, dlaczego nie stanowimy dla niego radoci, dlaczego nie szuka rozmw z
nami, dlaczego nie przybiega, nie pociesza, nie uspokaja.
Gdy przeywa si mio jako nieustanny pocztek, wtedy znika problem
znakw jej rozwoju, problem niecierpliwoci i utraty dobra. Powizaniu serc towarzyszy pokj, rado i suszne przekonanie, e mio zostaa zdecydowana, e trwa, e
jest pewna. Wyczuwa si, e zerwanie nie jest moliwe, e wszystko ju postanowione.
Dokonuje si prawie niepostrzeenie uzgodnienie tsknot. Coraz mocniej czy dwa
serca ksztat marze, wielo przemylanych spraw, ogromne wiaty rozwizywanych
problemw, dobro, ktre wyzwala mio. Ta mio wanie trwa, wzrasta, nadaje sens
yciu.
Moe te pojawi si czas w postaci nadziei, e wszystko si uoy i utrwali.
Wtedy nasze ycie jest radosnym oczekiwaniem. Wtedy nie ma niepokoju i blu. Wtedy
waciwie przeywamy czas, ktry zreszt zawsze moe by nadziej.
I podejmijmy raz jeszcze problem mioci jako teraniejszoci. Zagadnienie
czasu teraniejszego wnosi w problem mioci najbogatsze treci i perspektywy.
Gdy intensywnie i gboko przeywajc mio pragniemy nieutracalnoci osoby
kochanej, wtedy wanie pragniemy trwania mioci w nieustannym czasie teraniejszym.
Ten czas teraniejszy wanie wyklucza przemijanie i utracalno.
Mio, ktr obdarowujemy danego czowieka i ktr kto nas obdarowuje,
otwiera dusz na t peni, na nieutracalno. Otwiera nas na Boga, ktry jest
niezmienn teraniejszoci, nieutracalnoci, obecnoci na zawsze.
Gdy kochamy czowieka ca tsknot ludzkiej mioci, Bg wzbogaca wtedy t
mio moc nadprzyrodzonej mioci, wniesionej w nas przez Niego w tym celu,

108

abymy skierowali mio take do Boga. Bg ogarnia sw mioci nasz mio,

mieszkajc w czyim ludzkim sercu i obecn w mioci Boga.
Ta skierowana do Boga nasza mio, wniesiona w nas przez Boga, na zawsze
bdzie ju wizaa z Bogiem nasz dusz, gdy tej mioci nie wycofamy. Na zawsze,
nieutracalnie. Ta mio, dziki ktrej w tym yciu poprzez wiar trwamy w Bogu, i
dziki ktrej kiedy, gdy bdziemy twarz w twarz, Bg nieutracalnie obdaruje nas
swoj osobow obecnoci.
Bdzie te trwaa nasza mio do ukochanego czowieka. Bdzie trwaa na tej
zasadzie, e wszystko, co zaistniao, zostanie utrwalone w istnieniu. Mio jako relacja,
wica dwie osoby, jest realnym bytem przypadociowym. Jej kracami s dwa byty
duchowe, powizane wanie mioci. Tym bytom, trwajcym w Bogu, nie zagraa
unicestwienie. Nie zagraa wic te nic trwaniu mioci. Pozostanie na zawsze mio,
ktra wie czyje serce z tym wybranym, ukochanym sercem, i wci bdzie
przywoywaa Boga, wci otwieraa ku Bogu, ktry bdc samoistn Mioci utrwala
istniejc mio ludzk. A przecie pozostaniemy osobami przebywajc w radosnej
sytuacji pozaczasowej, w nieustannej teraniejszoci, wci w Bogu, w tym swoistym
czasie, ktry jest nieutracaln teraniejszoci mioci.
A moe nasza mio do ludzi musi wanie trwa wiecznie, aby Bg mg
wnosi w ni swoj nadprzyrodzon mio, ktr kierujemy si do Niego i w ktrej
staje si obecny uszczliwiajc nasze serce.
Teraniejszo trwania jest wobec tego jedynym waciwym stanem mioci. I
wtedy, gdy patrz w ukochane oczy ludzkie i w ukochane oczy Boga, jest moliwa
rado.
rdem cierpienia, jest wic to obce i okrutne przesunicie mioci z terenu
teraniejszoci w czas przeszy. Ten prawie nieuchwytny stan czasu a tyle zmienia.
Kto odchodzi do zaj, ktre trzeba podj yjc w czasowych warunkach tego wiata.
Trwa pami spotkania, ktre zostao przerwane, ktre osuno si w przeszo. I boli
wanie to odejcie kogo z teraniejszoci.
Tsknota, ktra jest nadziej, zapowiada czas przyszy. Jest obietnic odzyskania
czasu teraniejszego. To, co nastpi, bdzie powrotem teraniejszoci, jej trwaniem.

109

Wobec tego raczej wic nie ma czasu przyszego. Jest tylko wci odzyskiwana
teraniejszo. Nie ma wic take czasu przeszego, gdy wanie nawet w wymiarach
tego wiata wci odzyskujemy teraniejszo. Jest tylko zagroenie utraty obecnoci
czyjej mioci: mioci czowieka i mioci Boga.
Jake wic cik sytuacj jest przebywanie wci jeszcze po tej stronie czasu,
po stronie zagroenia nieutracalnej teraniejszoci, po stronie zmiennoci czasu.
Bolesne jest to przedzieranie si z przeszoci ku teraniejszoci i z nadziei przyszoci
ku tej samej teraniejszoci, ktr sprawia i ktr jest mio. Boli ta bezsilno serca,
ktremu tylko Bg moe zapewni nieustann i nieutracaln teraniejszo, waciwy
stan radowania si mioci.
Mio wic domaga si teraniejszoci. Jej naturalnym stanem s warunki
pozaczasowe. Jej wic waciwym losem, klimatem i sensem jest Bg, Nieustanna
Teraniejszo, Nieutracalno, Trwaa Obecno, Samoistne Istnienie tosame z
Mioci. W Bogu utrwala si nasza ludzka mio, powizanie serc, wci dowiadczanych przeywaniem przeszoci i przyszoci, wygldajcych nieutracalnego
czasu teraniejszoci, oczekujcych Boga.

14. ANALOGIA MIDZY MIOCI I ISTNIENIEM

Narzuca si bardzo wyranie analogia midzy mioci i istnieniem. Ile tu
problemw i jake bogate rdo nowych spojrze na mio ludzk i na mio Boga!
Posu si t analogi jako narzdziem odkrywania nowych aspektw mioci, ktrej
nas Bg wci uczy kierujc nasze serca w ich naturalnym deniu do osb ludzkich i
kierujc nas ku niestworzonej mioci Trjcy witej poprzez udzielon nam mio
nadprzyrodzon.
Jeeli mio ludzka jest wobec drugiego czowieka darem osobowych wartoci,
to jest ona czym ywym, czym istniejcym. Czowiek przecie jest ywy, istnieje.
Ofiarowujc siebie, czyni dar yciowy. Std mio nie jest tylko pojciem. Jest
zaangaowaniem osoby.I spenia w czowieku funkcje, podobne do tych, ktre s
skutkiem istnienia.
Istnienie urealnia byt. Mio jest pocztkiem waciwego ycia czowieka, jest
jego zdolnoci wyjcia poza wasne ja, jest zasad wewntrznego rozwoju, jest

110

terenem przywoujcym nadprzyrodzon mio, udzielan duszy dla ukochania Boga.

Mio wic urealnia now rzeczywisto duchow, mianowicie osobowe powizania
osb.
Te osobowe powizania staj si te swoistym pocztkiem rozwoju, a niekiedy
zapocztkowaniem w duszy rzeczywistoci nadprzyrodzonej. Bg jest obecny w duszy
ludzkiej przez chrzest, przyjty w niemowlctwie, czy w wieku dojrzaym, lecz dopiero
mio aktualizuje i rozwija t realn i zacztkow obecno Boga w duszy. A u ludzi,
ktrzy nie nawizali z Bogiem kontaktu przez chrzest z wody, mio naturalna,
otwierajca dusz na wartoci osb, otwiera j te na osob Boga. Ma warto
pragnienia Boga. Stawia czowieka wobec Boga, ktry w kad mio ludzk wnosi
swoj mio nadprzyrodzon. Mio naturalna wic ma tu charakter chrztu pragnienia,
skoro wprowadza czowieka w krg Boga i skoro wiadomo, e tylko chrzest jest
realnym zamieszkaniem Boga w osobie ludzkiej. Z kolei wic udzielona czowiekowi
przez Boga mio nadprzyrodzona urealnia nowy porzdek, realny i osobowy kontakt
Boga z czowiekiem.
Mio przyrodzona i mio nadprzyrodzona jake wic bardzo s podobne w
skutkach do aktu istnienia, urealniajcego rzeczywisto. I w swoim porzdku relacji
midzyosobowych mio spenia funkcje istnienia. Zapocztkowuje co bytowo
nowego. Powizanie osb przez mio jest przecie czym realnym, nie jest fikcj. Jest
czym ywym, faktycznie istnieje. Faktycznie istnieje mio czowieka do czowieka i
faktycznie istnieje mio wica wzajemnie czowieka z Bogiem. Mio jest
przyczyn tych powiza.

15. MIO TRWA PO MIERCI

Jeeli kto, kogo kochamy, nie obdaruje nas mioci, nigdy go nie znajdziemy
w tym yciu, nie spotkamy. I nie spotkamy go po mierci.
Mio nawizuje si tylko na ziemi. I jeeli tu kto nas nie pokocha, nie
bdziemy mogli spotka tej osoby w sercu Boga. Tam nie ma cia, a po zmartwychwstaniu nie bdzie maestw, ktre cz ludzi tylko do ich mierci. Nie bdzie tam te
wycznoci. Pozostanie tylko wierno, czyli trwanie mioci, ktra tu si zacza. W

111

rodzinie Osb Trjcy witej rozpoznaj si i spotkaj tylko te osoby, ktre tu na ziemi
zamieszkay w swych sercach.

16. MIO JEST NAWRCENIEM

Mio w naszym ludzkim yciu nie jest tylko radoci. Rado jest drobn
czci mioci. Mio jest czym wicej. Jest naszym losem, sensem ycia, naszym
przebywaniem w czyim sercu i nieustann prob o obecno w nas czyjej mioci.
Mio z tej racji jest walk o taki ksztat duszy, aby w niej moga by
szczliwa mio kogo, kto nas ukocha. Ten ksztat duszy trzeba wci przetwarza,
ulepsza, dostosowywa do zmieniajcej si, doskonalcej wci osoby, ktra nas
kocha, i ktrej funkcj, emanujcym w kierunku naszego serca skrtem, swoistym
streszczeniem wartoci, sum tego, co najlepsze, jest wanie mio. Jest ona w kadym
z nas cigym przeksztacaniem si naszej osoby, cigym jej poprawianiem, naturalnym
nawrceniem duszy. Jest to nawrcenie w stosunku do wartoci ukochanej osoby, dociganie do jej poziomu, do mocy serca. Jest przyjmowaniem w siebie duchowego ksztatu
tego kogo, kto nas kocha.
Mio jest ksztatowaniem siebie w taki sposb, aby czyje kochajce nas serce
znalazo w naszej duszy jedyne dla siebie, najlepsze warunki swej szczliwej
obecnoci.
Gdy nastpuje sytuacja, w ktrej ksztat naszej duszy nie jest identyczny z
ksztatem serca osoby, ktra nas kocha, pojawia si cierpienie.
Cierpienie jest mioci, ktra wyczuwa zakcenie jednoci, inny rytm dwu
zczonych serc, rnic midzy naszymi wasnymi i wniesionymi w nasz dusz darami czyich wartoci. Cierpienie jest take mioci, ktra wyczuwa niebezpieczestwo
samotnoci, gdyby naszemu sercu zosta cofnity dar ofiarowanej mioci.
Cierpienie wobec tego jest mioci, ktra ratuje osob ludzk przed mk
samotnoci zabiegajc o obecno w nas ukochanego i kochajcego serca, o
zamieszkanie w nas tego wszystkiego, co w kim wybranym jest najlepsze.
Cierpienie jest wic mioci, ktra dziaa i jest moe tym wanie jej
dziaaniem. To dziaanie zawsze jest zabieganiem o czyje serce i jest ksztatowaniem
naszej duszy na miar tego serca.

112

Zawsze staramy si siebie doskonali, przeksztaca, ulepsza. Zawsze wic

nasza mio jest procesem, wnikaniem w czyj dusz, i jest obecnoci w nas mi-oci
osoby wybranej. Jest dziaaniem, jest zawsze nawrceniem, czyli powrotem do tej
obecnej w nas czyjej mioci, powrotem przez uzyskiwanie ksztatu, dziki ktremu
czyja mio ma w naszej duszy najlepsze dla siebie warunki obecnoci.
Mio w takim razie w naszym ziemskim yciu jako nieustanne, ulepszajce
dziaanie, jako trud i walka o to, co najlepsze w nas i w kim kochanym, jest
cierpieniem.
Moe po prostu naturalnym ksztatem mioci, jej naturalnym stanem, jest
cierpienie tsknoty.
Mio, ktra cierpi, jest wic naszym codziennym yciem, w ktrym walka o
mio jest walk o przetrwanie tsknoty. Jest take lekcj, w ktrej przeycie
moliwoci utraty czyjej mioci budzi pragnienie mioci trwaej. Pogbia wiadome
kierowanie si ku Bogu, ktry jest w nas, przywoywany nasz naturaln mioci.
Przychodzc do naszej duszy Bg udziela nam daru nadprzyrodzonej mioci, ktra ju
teraz realnie, a nie tylko w porzdku tsknot, wprowadza nas w wewntrzne ycie
Trjcy Osb Boskich.
Nasza mio, darowana czowiekowi, jest woaniem do Boga o peni daru: o
mio kogo przez nas ukochanego i o nadprzyrodzon mio, ktr Bg zaszczepia w
nas, abymy Go mogli ukocha.
Kada mio przywouje Boga i powoduje, e Bg mieszka w naszej duszy.
Obiecuj to sowa liturgii wielkiego czwartku: ubi caritas et amor Deus ibi est - Bg
tam przebywa, gdzie jest ludzka mio.
Nasza mio, ofiarowana Bogu, powoduje obecno w nas Boga, a ofiarowana
czowiekowi, nie zawsze uzyskuje jego mio. Budzi t mio, otacza czuoci i
trosk, nie zawsze powoduje darowanie jej naszemu sercu. Tymczasem mio ta jest
potrzebna ludzkiemu sercu dla wypenienia serca, dla ulenia samotnoci, dla
przetrwania trudnej drogi do Boga.
Bg bowiem przywoany mioci jest w naszej duszy, lecz zakryty obokiem
wiary. Wiemy, e jest, poniewa wierzymy Jego sowom: do niego przyjdziemy i
mieszkanie u niego uczynimy, Bg jest w nas. Oddychamy jego nadprzyrodzon

113

mioci, ktra przecie nie pozbawia serca tsknoty za oczekiwan mioci od

czowieka. T mio ludzk Bg pomyla jako bezporedni cel naszych naturalnych
poszukiwa i jako teren swojej w nas obecnoci.
W nadprzyrodzonym porzdku mioci nie jestemy wic samotni. Nasza
nadprzyrodzona mio przebywa w Bogu, ktry jest mioci i wraz z t mioci jest w
naszej duszy.
W przyrodzonym porzdku mioci bywamy samotni, gdy nasza mio,
darowana komu, czsto nie spotyka tej czyjej mioci.
Samotno jest wic godem mioci, jej brakiem. Wtedy nie mamy kogo si
poradzi, jak zda do Boga, gdy przecie tylko mio uczy mioci. Musi by w nas
czyja mio, abymy mogli uczy si mioci do czowieka i abymy wedug tego
najbliszego nam wzoru nauczyli si tskni do Boga, dostrzec nieskoczono
perspektyw, otwieranych czowiekowi peni dostpnej nam mioci Boga.
Mio ludzka, tylko mio uczy drg prostych, poniewa uczy prawdy. I uczy
wyboru dobra, gdy jest dobrem. Jest tym, co w czowieku wanie najlepsze. A prawda,
dobro i mio otwierajc nas ku pragnieniu peni, skierowuj do Boga, do mioci
samej w sobie. Nasza mio, skierowana do Boga, jest w Bogu, a Bg przebywa w
naszej duszy. Taka wzajemna mio jest nazywana przyjani.
Arystoteles i Tomasz z Akwinu przez przyja rozumieli mio, ktra polega na
wsplnocie dobra, na poszukiwaniu go, na jego wymianie. Rozumieli wic przyja
jako spotkanie we wsplnym celu. To wszystko prawda. Brakuje jednak w tym ujciu
wymiany samej mioci. I z tej racji trzeba mwi o jednej mioci w rny sposb
wyraanej. Mona wic zaliczy przyja do sposobw ujawniania mioci.
Przyja wic jest mioci, w ktrej utrwalia si rado, w ktrej nie grozi ju
utrata przywizania, ktr charakteryzuje wierno. Jest to jednak mio zwizana z
poczeniem dwch czasw: przeszoci i przyszoci.
Tymczasem mio jest teraniejszoci. Jest niepokojem o sens tej oto chwili,
tego dnia, tego ycia. Jest trosk o aktualne przeksztacenie duszy przy pomocy wci
obecnych w nas czynnikw, ktrymi s najwiksze wartoci ukochanej osoby, jej
mio, ona sama. Mio jest dostosowywaniem si do tych wartoci, jest
wewntrznym wzrastaniem. Jest wic cierpieniem, poniewa jest brakiem adekwatnoci,

114

tej wanie odpowiednioci, ktra uspokaja, ktra w aktualnej teraniejszoci wie w

sposb trway, ktra wyklucza rnice serca, prawdy, dobra. I jest wzruszeniem, dzieleniem si tym, czym jestemy. Jest wanie nawrceniem, ktre aktualnie si dokonuje.
Z tej racji mio jest cierpieniem, poniewa musi trwa wymiana dobra, uzgodnienie
wyborw, to dokonujce si nawrcenie, przeywanie wzruszenia jako wyrazu
zachwytu.
Mio, pynca z naszego serca ku ludziom, jest wic kontemplacj, w ktrej
zachwyca nas ukochana osoba, aktualnie obecna w zasigu serca. Jest to wic kontemplacja serca, wzajemne wzruszenie, ktre przywouje Boga. Ta mio, przez ktr
wychodzimy poza siebie, przywouje Boga, a Bg udziela naszej mioci daru swej
mioci przychodzc do duszy ludzkiej z caym swym wewntrznym yciem, z darem
obecnoci w nas Trjcy Osb Boskich.
Cieszymy si Bogiem, tsknimy do Boga obudzon w nas przez dar nadziei
nadprzyrodzon tsknot. Jestemy przy Bogu. Bg jest w nas. W Jego rkach jest nasz
los, nasza mio, nasze cierpienie.
Czy wic jest tak, e Bg stawia na naszej drodze czowieka, do ktrego
kierujemy sw mio i ktry nie podejmuje naszej mioci? Czy chodzi tylko o to,
abymy przeyli mio i aby ta mio staa si w nas terenem, na ktry Bg wprowadzi
stworzon dla nas mio nadprzyrodzon przygotowujc w ten sposb miejsce swojej
w nas obecnoci, gdy skierujemy si do Niego? Czy te moe by tak, e Bg nie
przewiduje dla nas czyjej wzajemnej mioci, potrzebnej nam osobicie dla naszego
ludzkiego szczcia? Czsto bowiem nie uzyskujemy tej wytsknionej mioci i stajemy
na progu rozpaczy. Dana jest nam agonia nadziei, straszliwe osamotnienie naszej
mioci, samo cierpienie.
To nie jest tak, e zaczynamy kocha Boga, gdy zamie nas niepowodzenie.
Tylko pozornie tak to wyglda. To nie jest tak, e nieudana mio kieruje nas do Boga,
w ktrym szukamy pociechy. Jest inaczej. Nasza mio do czowieka, nawet mio nie
podjta, zawsze przywouje Boga, gdy wanie ywa, prawdziwa mio jest woaniem
do Boga i zaproszeniem Go do duszy. Kada mio przywouje Boga. Bg wtedy
przychodzi i wszczepia w nasz mio swoj mio nadprzyrodzon, ktr moemy go
dosign i ukocha. Ta mio podtrzymuje nasz ludzk mio, ktr kierujemy do

115

ludzi. Nawet wtedy, gdy czowiek nie podejmie naszej mioci, ta mio trwa objta
mioci Bo.
Te dwie mioci s rne co do pochodzenia i nigdy si nie utosami. S, jedn
mioci co do podmiotu, w ktrym si znajduj i ktry poprzez nie zwraca si do ludzi i
do Boga. Zawsze wic kierujemy sw mio do Boga i zawsze szukamy mioci
ludzkiej. Tej mioci do czowieka nie zastpi wic mio do Boga. I mioci do Boga
nie zastpi mio do ludzi.
Nasza mio do Boga, gdy nie mamy mioci ludzkiej, nie jest nieszczera,
zastpcza, nie jest wynikiem braku mioci czowieka. Jest osobna, prawdziwa, gboka.
I nie niszczy ani nie zastpuje naszej ludzkiej mioci, naszych tsknot do czowieka.
Doskonali te tsknoty i pozostawia je w caym ich cierpieniu. Kochamy w peni Boga i
nieskoczenie brak nam mioci ludzkiej. Ten brak boli, jest cierpieniem. Nasza ludzka
mio ma ksztat cierpienia.

17. RELIGIJNA WARTO CIERPIENIA

To nie jest tak, e walczc ca si o mio ludzi, nie zabiegamy o mio
Boga. To nie jest tak, e kierujc wszystkie siy i wszystkie tsknoty do czowieka, nie
wystarcza nam si i tsknot do mioci Boej. Owszem, ca ludzk mioci kierujemy
si do czowieka. Jest jednak w naszej duszy osobny nurt, wniesiona w nas przez Boga
mio nadprzyrodzona. Ta mio doskonali nasz ludzk mio, kierujc si do
czowieka, lecz sama kieruje nas osobno do Boga. Tej wniesionej w nas mioci nie
moemy skierowa do czowieka. Ona nie zatrzymuje si na czowieku, nie przyblia
jego serca. Przyblia serce Boga, skierowuje nasz uwag, nasze serce, nasz dusz ku
Bogu. T sam dusz kochamy, czowieka i kochamy Boga. Innymi tylko siami
poszukujemy serca czowieka i innymi mocami kierujemy si do Boga. I powizanie naszej mioci z mioci Boga, powizanie prawdziwe i gbokie nie zmniejsza cierpienia
tsknoty do mioci ludzi.
Bg jest w naszej duszy, gdy przywoaa Go nasza ludzka mio. Wbudowa w
t mio stworzon dla nas mio nadprzyrodzon - rodowisko swej obecnoci. Da
nam szanse i moliwoci realnego spotkania naszej mioci z mioci Bo i nie
odbiera nam szans i moliwoci kochania czowieka nasz ludzk mioci.

116

Obie te mioci Bg zawierzy naszej wolnoci. Podda je naszej wolnej woli.

Moglibymy nie skierowa do Boga tej mioci, ktr Bg wnis w nasz dusz. Mio bowiem jest tylko szans. Moglibymy te nie ukocha czowieka nasz ludzk
mioci. Jest jednak tak, e nasza ludzka mio zawsze przywouje Boga i e Bg
zawsze wnosi w ni dar swej mioci. Daje nam wic szans: moemy ukocha Boga i
udoskonali mio do czowieka.
W ten delikatny sposb Bg pomaga mioci ludzkiej zostawiajc nam ca
wolno wyboru zarwno Boga, jak i czowieka.
Tsknic do mioci danego czowieka moemy zrozumie przynajmniej dwie
sprawy: l) To, e Bg moe by mao kochany, rzadko kochany przez ludzi, 2) To, e
tylko w mioci Boga do nas moemy szuka sensu cierpienia i jego religijnej wartoci.
l) Mio do ludzi nie zawsze powoduje ich mio do nas. Czsto przecie
obdarowujemy mioci kogo, kto na ten dar nie odpowiada podobnym darem.
Przyczyn tego jest wanie wolno, determinowana znakami i wartociami wybranymi
na zasadzie marzenia, a nie zawsze z powodu obdarowania kogo mioci. Tak rzadko,
tak rzadko kto uznaje ofiarowan mu mio za dar bezcenny. I dlatego tak rzadko
spotykaj si w mioci dwa serca.
Z tych samych powodw take Bg moe mie mao kochajcych Go osb
ludzkich. Moe te by odwrotnie. Wiele jednak danych wskazuje na to, e Mio,
ktr jest Bg, nie zawsze jest kochana. Bg kocha kadego czowieka. Wiemy o tym,
gdy to objawi. Da tego dowd stajc si czowiekiem, powicajcym ycie, aby
zostay usunite przeszkody uniemoliwiajce osobowy kontakt Boga z czowiekiem i
duszy ludzkiej z Bogiem. I gdy gdziekolwiek pojawi si mio ludzka, Bg tam
przychodzi i w tej mioci zaszczepia mio nadprzyrodzon zostawiajc j do
dyspozycji ludzkiej wolnoci. Ta mio suy do osobowego kontaktowania si z
Bogiem. Czowiek jednak moe nie skorzysta z tego narzdzia, nie zareagowa na
przyjcie Boga, nie ukocha Go. Ta mio, wniesiona przez Boga w dusz ludzk,
moe bezuytecznie trwa w naszej ludzkiej mioci, doskonalc j, lecz nie wic
osoby ludzkiej z Bogiem. Jak kada mio, tak i mio ze strony Boga, nie determinuje
wolnoci, nie wywouje mioci. W wypadku powiza ludzkich trzeba marzenia, ktre
w ofiarowanej mioci dostrzegoby warto, odpowiadajc potrzebom duszy. W

117

wypadku mioci ze strony Boga potrzeba pomocy Boej, ktra uatwia, dostrzeenie
wartoci Osoby Boga. Potrzeba wzmocnienia ludzkiej wiedzy darem Mdroci,
uzdolniajcej dusz do przyjcia mioci Boga. Tego wszystkiego Bg udziela jako
pomocy. Nie jest to jednak czynnik determinujcy koniecznoci. To jest tylko proba
Boga, tak jak prob o czyje serce jest ludzka mio. Nasz prob o mio nie
zawsze kto podejmuje, ten kto wybrany, wymarzony, wytskniony. Na prob Boga o
mio take nie zawsze odpowiada mioci serce ludzkie. Zreszt niewiele o tym
wiemy, o tajemnicy osobowych powiza Boga z czowiekiem.
Jest jednak moliwe, e niewiele osb kocha Boga. Nie wszyscy umiej
odrni w duszy gos Boga od gosu wasnego serca, domagajcego si mioci osoby
ludzkiej. Bg moe by tak samo niekochany, jak kto z nas jest niekochany i samotny.
Boga dotyczy to jednak w sensie wzgldnym. Bg bowiem jest peni doskonaoci,
peni wic take mioci. I jeeli daje nam szans kochania Go, to dla naszego dobra,
aby mio ludzka uzyskaa najwyszy wymiar, zjednoczenie z peni mioci, z samym
Bogiem.
Tylko dla nas brak mioci Boga byby bezwzgldny. I gdybymy nie podjli
mioci Boej, ofiarowanej nam przez Boga, bylibymy bezwzgldnie zamknici w maym wiecie naszego smutku.
Cieszymy si mioci, ktr Bg wnis w nasz ludzk mio. Kochamy Boga
i przez to realnie dosigamy Go w Jego bycie, w osobowym spotkaniu. I cierpimy
tsknic do Boga. Cierpimy te, e kto z ludzi, wybrana osoba nie podja naszej
proby o mio. Nasza niekochana mio cierpi.
2) Tymczasem Bg nie moe cierpie, nawet wtedy, gdy nie jest kochany. Nie
moe teraz cierpie nawet w osobie Chrystusa, ktry bdc Bogiem i przebywajc po
prawicy Ojca posiada te ciao i ludzk dusz, wraliw, kochajc, stanowic wraz z
ciaem i dusz oraz ze Sowem drug osob Trjcy witej.
Chrystus jednak jest przez Boga, bdcego Ojcem, posany, aby przez ofiar
krzyow zbawi wiat. To posanie trwa. Chrystus pozosta wrd ludzi w postaci
eucharystycznego chleba, stanowicego pokarm Kocioa, ktry jest mistycznym
organizmem Chrystusa na tej zasadzie, e Duch wity przebywa jednoczenie w
Chrystusie i w nas. Chrystus poprzez Koci wci spenia sw misj zbawiania. Wci

118

wic trwa ofiara krzyowa. Aby moga by w peni ofiar, aby nasza msza wita moga
by tym, co stao si na Golgocie, potrzebne jest cierpienie.
Dziki wic mojemu cierpieniu msza wita jest w peni ofiar krzyow.
Stanowi j Chrystus ofiarowany Ojcu, a nasze cierpienie, skoro jestemy czci
mistycznego ciaa Chrystusa, jest cierpieniem zarwno naszym jak i caego mistycznego
ciaa. Chrystus z mioci do Ojca i z mioci do czowieka podj mk krzya. Mio
Chrystusa cierpiaa, gdy Chrystus by historycznie na ziemi. Chrystus cierpia majc
jako Bg-czowiek ludzk psychik. Cierpia, e Bg nie jest kochany, e On, Chrystus
nie jest kochany. Teraz Chrystus nie moe ju cierpie. Jego mio nie jest cierpieniem.
Teraz my cierpimy zastpujc Chrystusa w cierpieniu. Teraz nasza mio jest cierpieniem, ktre na patenie mszalnego ofiarowania jest oddane Ojcu jako cae mistyczne
ciao i dusza, cay wic Bg-czowiek zapewniajcy Ojca o mioci, przywracajcy
mio, kochajcy.
A moe wanie w tym cierpieniu i przez to cierpienie, gdy wszyscy kochajcy
cierpi, mio ludzka jest objciem mioci Boga? Mio bowiem nie jest tym samym,
co wiadomo. Jest trwaniem caej osoby przy wybranej osobie. Moe wic jednak jest
wicej serc kochajcych Boga, wicej ni si wydaje, ni to wynika z poznawanych
reagowa ludzkich.
wiadome skierowanie mioci ludzkiej do Boga, osobowy kontakt czowieka z
Bogiem, jest chwa Boga. T chwa jest jednak przede wszystkim mio, wniesiona
przed oczy Boe w formie cierpienia. Gdy przez mio, przywoujc Boga,
jestemy w krgu Boga, nasze cierpienie stanowi w mistycznym organizmie Chrystusa
mio doznajc mki.
A wic Bg jest kochany. Przeywamy mio do Boga i zarazem mio do
czowieka. I w obydwu wypadkach cierpimy. Lecz wanie to cierpienie jest naszym
realnym udziaem w ofierze krzyowej, speniajcej si nieustannie podczas mszy
witej.
Wspominajc, Boe, zbawcz mk Twojego Syna, jak rwnie cudowne Jego
zmartwychwstanie i wniebowstpienie oraz czekajc na powtrne Jego przyjcie
skadamy Ci wrd dzikczynnych modw t yw i wit ofiar. Wejrzyj, prosimy,
na ofiar Twojego Kocioa, uznaj, e jest to ta sama ofiara, przez ktr nas chciae

119

pojedna z sob. Spraw, abymy posileni Ciaem i Krwi Syna Twego i napenieni Duchem witym stali si jednym Ciaem i jedn dusz w Chrystusie. Niech On nas uczyni
wiecznym darem dla Ciebie (Z trzeciej modlitwy eucharystycznej).

120

IV. LISTY DO PANA BOGA

1. DZIEJE TSKNOTY
Pisz ten list w pocigu, aby przeduy modlitw, aby jeszcze by z Tob,
Ktry zawsze jeste, aby by z Tob duej, Boe mj, mimo e pocig ruszy, mimo e
musiaem odej sprzed otarza, na ktrym mieszkasz w postaciach Chleba. Musiaem
odej. Zawsze si boj, e odejd cierpic. Tak te si stao. Boli Twoja nieobecno. I
jeszcze mi cigle z oczu jasnych spywa do warg kropelka sona. Pisz wic, lecz w
krople sw chc woy duo soca, sonecznych myli, podobnych do nastroju, ktry
wnosi Twj otarz i ukryta na nim Hostia.
Jeszcze nie zawsze jasno mwi o tym, co mnie pasjonuje lub niepokoi. Jeszcze
nie umiem dotrze do tego, co najwaniejsze, co wyjania i rozstrzyga tyle
narzucajcych si pyta. Okazuje si, e trzeba wielu rozmw z Tob, wielu analiz, aby
zrozumie wiat, siebie i Twoje yczenia, wyraone w Ewangelii.
Jak dobrze, mj Boe, e jeste, e zawsze jeste wszdzie i e dziki temu mog
przeduy rozmow, ktra uwalnia od smutku.
Ciesz si, e kiedy odkryem Ci, znalazem w postaciach Chleba, e
wybraem Ci dla rozmw i czynienia dobra. Chciabym przej te wartoci, ktre
przynosisz, Ciebie, aby rozwin w sobie jak ilo dobroci, serdecznej yczliwoci
wobec ludzi, wraliwoci na ich i Twoje sprawy. Chciabym, aby wszystko, co dobre,
stao si moim udziaem i abym t we mnie rozwinit przez Ciebie dobroci mg
czyni dobro.
Pocig zaczyna koysa i litery w tym licie nie zawsze s do rwne. Pisanie
jednak jest moliwe. Jest moliwe przeduenie tej rozmowy z Tob, przeduenie
modlitwy.
Niech ten mj list zaniesie Ci, Boe, ca moj mio i ca tsknot za Hosti,
samotn na otarzu. A zaufanie, ktrym mnie obdarzye, pozwalajc mi Ci kocha,
niech powiksza we mnie dobro, jeeli jest go troch w mym sercu. Jest peni w
Twoim sercu. Ciesz si tym. Ciesz si Tob, samotny Chryste na otarzu, teraz
samotny, gdy pisz ten list w pocigu.

121

Odpisywaem dzi na listy, a teraz odpoczywam piszc do Ciebie, mj Boe. I

chc Ci opowiedzie, jakie myli przesaem swoim dwojgu korespondentom.
Kto przysa mi sowa pamici i zaczy dwie adne karty. Na jednej jest anio,
narysowany przez Salvadore Dali, na drugiej maki. Bardzo to mie, gdy jest aluzj,
zreszt urocz i artobliw, do mojej sympatii wobec aniow i do tego, e lubi ciastka
z makiem.
Odpisaem, e wzrusza mnie ta pena elegancji troska o sprawienie mi radoci.
Napisaem te do kogo, kto jest od wielu lat nieuleczalnie chory.
Korespondujemy od dawna. Moje listy podobno dodaj si tej chorej, sparaliowanej
osobie. Napisaem, e bardzo mnie ucieszy jej list, e przyszed w momencie, gdy
byem smutny, e spord wszystkich spraw wiata najwaniejsza jest ludzka dobro, e
si jej wci wypatruje, e tylko dobro jest w stanie doda si ludzkiemu sercu. Po
prostu serce mona pocieszy tylko sercem.
I wtedy pomylaem o Tobie, Boe mj, o Tobie i o Twojej dobroci. I o Twoim
sercu penym ciszy i troski o nas.
Jeste umiechem, spokojem, pogod, otwarciem si na nasze sprawy i kopoty.
Jeste tajemnic, ktrej chc zwierza swoje tajemnice, zajcia, wtpliwoci, smutki i
radoci.
Okrelam Twoj moc i wielko tymi nieporadnymi sowami, aby Ci lepiej
zrozumie, lepiej pozna, serdeczniej umieci w swym sercu na tym miejscu, ktre jest
pierwsze w mej duszy i w rodku spraw ludzkich.
Dobrze tak z Tob rozmawia, mj Boe, lecz pragnbym Ci ju oglda, zote
soce mojej tsknoty.
Tymczasem pobiegn przed Twj otarz, wpadn na chwil, aby wzmocni
dusz pogod i wrc, aby znowu tskni.
Znw jestem w pocigu, wygodnie siedz, jad i - jak zwykle - pisz list do
Ciebie, wytskniony Boe, Hostio, Chlebie.

122

Pragn Ci dzikowa za Twoj dobro, ktrej dowiadczam w ogromnych

ilociach, jeeli dobro w ogle mona mierzy. Niech ukochaj Ci wszystkie ludz- kie
serca za mio, ktr nas otaczasz. Umiesz pamita o tylu naszych sprawach, umiesz
pociesza darem Chleba. Sprawiasz tyle radoci sw pamici o nas, swoj ukryt
wrd nas obecnoci, darem otarza z konsekrowan Hosti.
Ciko byo wyjeda, odchodzi od otarza. Zostawiam tam przecie tak
wiele.
W kalendarzu pod dat 27. XII. znalazem notatk, e w tym dniu 1953 r. zmar
J. Tuwim. Bardzo mnie to wzruszyo, gdy jest to autor sw tych moich ulubionych
piosenek, ktre tak przejmujco wykonuje E. Demarczyk.
Z innych jednak powodw jeszcze mi cigle z oczu jasnych spywa do warg
kropelka sowa, a Ty mi nic nie odpowiadasz... Nie sysz Ci, Boe mj! Czekam na
Twoje przyjcie, na Tw obecno.
Jest mi smutno. Moe dlatego rodz si we mnie obawy i niepokoje. Niech mnie
broni przed smutkiem rado, ktr jeste, mj Boe, i ktrej udzielasz. W naszych
rozmowach ta perspektywa radoci dopiero zacza si otwiera.
Jeeli chc powiedzie, e czekam na list od Ciebie, to tylko znaczy, e
ogromnie mi Ciebie brakuje. Jest wok wielu ludzi, wiele spotka, lecz nie ma
rozmw, ktre ciesz. Brak mi rozmw z Tob. Pisz wic list do Ciebie, Boe, aby
umie rozmawia z ludmi, aby lepiej rozumie pytajcych, suy im swoj wiedz i
dowiadczeniem, nie min si z teraniejszoci, z pasjami, ktre dzi mobilizuj, z
entuzjazmem, ktrego musz si nauczy przy rozpoznawaniu problemw, terenw
dyskusji. Aby jak najwicej dobra spotkali moi rozmwcy poprzez moj refleksj i
pragnienie rozmawiania z Tob.
Gdybym mg to wszystko wprost Ci opowiada, Boe! Czy mgby poby ze
mn, tak jak ja jestem z Tob? Tak mi smutno i le bez Ciebie.
A jednak chciabym otrzymywa od Ciebie listy. Przynosiyby pociech,
dodayby si do pracy, byyby Twoj poredni obecnoci, ktrej tak brakuje, na ktr
wci czekam. Ciko mi nie widzie Ci, nie by wprost razem z Tob ca psychik,
ca dusz. Bolesna jest Twoja nieobecno. Tak bardzo, tak bardzo brak mi Ciebie,

123

Boe! Brak Ciebie. Lecz nie martw si, mj Boe! Nie martw si moim pragnieniem
otrzymywania od Ciebie listw. Wiem, e jest przy mnie Twoja przyja i mio. I
wiem, e bd zawsze. Nigdy zreszt ich nie oddam, ani Ty nie bdziesz mg ich
cofn, gdy wrosy w moje serce. A serca nie mona wyrwa. Mona je tylko
wymienia. Moje serce jest u Ciebie, pene wronitej w nie Twojej do mnie mioci.
Zostawiem je w Twojej dobroci. Chc po prostu powiedzie, e mio, poprzez ktr
Ci znalazem i wybraem, jest nieodwracalnym faktem, wieczn przyjani. Zawsze ju
bdziesz dla mnie, mj Boe, kim bliskim, najbliszym z przyjaci. Ciesz si tym,
cho wiem, e przeyj wiele mki, trwogi, blu tsknoty. Ufam Ci jednak, Boe!
Ufam, e sw dobroci bdziesz mnie osania i chroni.
Pragn dzisiaj prosi Ci, Boe mj, eby zosta w moim sercu na zawsze.
eby wzmocni moje przywizanie do Ciebie, gdy tylko Ty moesz je wzmocni.
Sam nie bardzo to umiem. Potrzebuj Twojej dobroci, ktrej tak wiele jest w Twym
boskim sercu. Jeeli bowiem znalazem Ci i wybraem, ju nie mog Ci utraci.
Wiedziaem, e tsknota jest bolesna, lecz nigdy nie cierpiaem tak, jak teraz.
Teraz, gdy Ci kocham. Prawie fizycznie boli ta tsknota. I popatrz, nic nie mona
zrobi, eby mniej bolao. Odlegoci s okrutne. Brak Twej obecnoci, kogo
wybranego, jest ponad siy.
Cokolwiek si stanie, ju nie usun z siebie tego przywizania. Nie mog. Jest
zbyt gbokie. Jest w tym przywizaniu wiele nastroju, wiele uczu. Uczucia i nastrj
mog ukry, nawet usun. Przywizania nie zmieni. Musiabym bowiem zmieni
serce. A to nie jest moliwe.
Moe niepotrzebnie martwi si i lkam. Moe tylko nie rozumiem Twego
milczenia, Twego ukrycia si za zason wiary. Martwi si, e mog utraci przywizanie Twego serca. Ten niepokj mczy, martwi, wywouje lk. Nie wiem, dlaczego
dokucza mi ten niepokj. Nie mog zatrzyma w sobie pogodniejszej myli. Moe po
prostu zbyt jednak ciki jest dla mnie brak Twej bezporedniej obecnoci, brak
patrzenia twarz w twarz. Pisz wic i pragn prosi Ci, mj Boe, eby zosta przy
moim sercu ju na zawsze.

124

Napisz do mnie, mj Boe! Nie ma od Ciebie listu. Moe jutro co przyjdzie.

Moe przybdziesz. Moe zapukasz do mych drzwi. Nasuchuj, wci czekam. Wydaje
mi si, e usysz dzwonek, e wejdziesz. Tak mi strasznie ciko w tej tsknocie, tak
le. Napisz, napisz! Nie trwaj w milczeniu, nie milcz i nie spoczywaj, Boe (Ps 83).
Kocham Ci, nadziejo mojej tsknoty! Pragn Twojej mioci. Pragn pewnoci,
e przyje moj mio w swoje serce. Nie mog tam nie by. Nie mog utraci
Twojej dobroci, Twojej obecnoci przy moim sercu. Musisz by w krgu moich
najbliszych, najbliszy z przyjaci. Na jakichkolwiek warunkach. Przyjmuj
wszystkie. Pragn tylko Twojej mioci, Boe mj, Boe, zote soce mojego
cierpienia. Moje ycie nawiedzia tsknota. Ona powoduje to cierpienie.
Mj niepokj i moja tsknota s tylko nastrojem. Ale ten nastrj wanie boli.
Przecie nic si nie stao. Przecie jeste, mj Boe! To tylko niecierpliwo rzuca cie
na rado mioci. To tylko na fali nastroju kieruje si do Ciebie moja tsknota. Rne
fale przynosz komu nasze przywizanie. Moje przywizanie do Ciebie, Boe, niesie
fala tsknoty. Obym umia zobaczy w niej swj los, los mioci oddanej Tobie, na
zawsze Tobie, mj Boe.
Pnoc. Nie wiem, jaki dzi dzie. Jest pnoc. Bije zegar. Bolesna pnoc bez
wieci od Ciebie. Tylko oczekiwanie. Tylko tsknota.
Los czowieka jest bardziej skomplikowany ni si wydaje, a cierpienia jest
wicej ni radoci. Chciabym wic nauczy si takiego spojrzenia na czowieka, ktre
jest zrozumieniem jego losu i poszukiwaniem sposobw zmniejszenia cierpienia.
Chciabym umie powodowa przyja, ktra przywouje Boga. Wszystko jest jednak
skomplikowane moe z tej racji, e przyja przeywa czowiek uwikany w tsknoty,
w swoje pogldy, w zwyczaje rodowiska, w przepisy zakonnej reguy, w ca
psychologi kontaktw midzyludzkich i kontaktw midzy czowiekiem i Bogiem.
Trzeba wiele, wiele wysiku i ogromnej dobroci, aby nie zniszczy czowieka, takiego
jaki jest, w jego najgbszym deniu do Boga i umoliwi mu wewntrzny rozwj,
zbliajcy do Boga tym momentem, ktry nazywamy przyjani wobec ludzi i Boga,
czyli wzajemn, wzbogacajc, doskonalc mioci. Tak myli w. Pawe. Dziki jego

125

teologii wiem, e Bg rozumie moje serce, moje cierpienia, cae uwikanie w niepokoje
i w tsknot.
Modl si, lecz musz przerwa modlitw, gdy wyjedam. I wyjechaem.
Popatrz, mj Boe, jak prawdziwa jest ta pie-wiersz Tuwima: Musimy
skoczy nasz dawn rozmow smutnie nie skoczon ... Jeszcze mi cigle z oczu
jasnych spywa do warg kropelka sona, a Ty mi nic nie odpowiadasz ... I musz jecha
... I wyjechaem ... Jak sen urwaa si rozmowa ... Ten biay dom, ten pokj martwy do
dzi si dziwi, nie rozumie ... A przecie wszystko tam zostao. Nawet tam cisza trwa
wrzeniowa.
Przemawiaem w duej sali do wielu osb. Byo troch kopotu z mikrofonem,
ale nawet do dobrze cao wypada. I szukaem. wrd suchaczy Twojej twarzy,
Jezu Chryste. Brakowao mi Ciebie. Ciebie szukam; Ciebie pragnie moja dusza (Ps
63).
W moich sowach byo duo Twoich myli, Twojego nastroju, Ciebie. I to byo
lepsze ni mj styl i jzyk, ktre s zbyt refleksyjne, zbyt nuce dla suchaczy. Lecz
c zrobi! Powiedziano mi pniej, e mam mylenie poety. Bardzo mnie to martwi,
gdy poeci zazwyczaj cierpi. Bdziesz musia broni mnie, Boe mj, przed
cierpieniem, gdy jestem saby .. Jestem bardzo saby (Ps 142).
Tsknota do Ciebie, Boe mj, wci obecny i tak bolenie nieobecny, daje zna
o sobie najpierw przez skurcz garda. Ten skurcz nie pozwala wyj na zewntrz
bezgonemu kaniu, ktre rozrywa serce. I potem nie wiem, czy to ten skurcz tak boli,
czy raczej boli tsknota. Tym skurczem zamykam serce. Niech zy tam pozostan. Nie
wypada, aby dotary do oczu.
Dzi nie mam siy panowa nad sercem. I oczy stay si wilgotne. Pociesza mnie
nadzieja, e Ci nie utrac.
Moje przywizanie do Ciebie, Boe, ma nie tylko wersj cierpienia. Ma take
wersj radoci, budowanej na nadziei, e zechcesz przyj ode mnie to dobro, ktre
pragn Ci na zawsze przekaza: moj mio. Mojej mioci do Ciebie bd stara si
nada ksztat najpikniejszy.

126

A teraz po prostu boli tsknota. Tsknic do Ciebie notuj sobie w duszy Twj
obraz we mnie. I kiedy przel Ci taki dziennik cierpienia, tsknoty, radoci i nadziei.
Dzie ju mija. Nie mija tsknota. Najgorsze jest to, e nic i nikt nie moe
pocieszy. Spotkaem znajomych, cieszyem si ich obecnoci, lecz bl straszny, e to
nie Ciebie spotkaem, e to rozmowy nie z Tob, Boe wytskniony. Brak mi Ciebie.
Modl si, mj Boe, do Ciebie i o Ciebie. Czekam na Ciebie i wiem, e nie
mog ju by bez Ciebie.
Czsto peno u mnie ludzi i wtedy jeszcze bardziej myl o Tobie. Rozmawiam
ze wszystkimi i wci tylko rozmawiam z Tob. Wanie tylko z Tob. Moje sowa
tskni. I serce. Biedne, smutne serce.
Przesyam Ci, Boe, sowa pozdrowie, swoj tsknot, swoj serdeczn uwag,
obecno, mio. Patrz na Ciebie anioowie i wici, z ktrymi jeste. Kiedy bdziesz
ze mn?
Chciabym napisa co radoniejszego, opisa Ci rozmowy, zdarzenia ostatnich
dni. Gdy jednak zaczynam pisa, zjawiasz si w duszy w ksztacie krzya. I ten kontakt
boli. Jest krzy, nie ma Ciebie. Jestem sam obok krzya. Boli brak Ciebie. I nie mog
dwig si z tego poczucia braku. Uspokaja tylko nadzieja, e kiedy bdziesz ze
mn.
Teraz tylko pozdrawiam Ci, Boe, ca tsknot.
Znowu jestem w pocigu. Jad z wizyt do wielu swoich znajomych, aby take
im - przynajmniej raz w roku - da rado swej obecnoci. Jest zwyczaj, e latem
odwiedzam swoich przyjaci, jestem w ich domu, zachwycam si ich dziemi, po
prostu jestem. Taki wyjazd to pocztek mocniejszej tsknoty. Mio dowiadcza czyjej
serdecznoci, mio wiedzie e oczekuj, e lubi. Posyam Ci, Boe, swoj tsknot,
swoje oczekiwanie. Gdy wrc, przez wiele godzin bd trwa przed Twym
tabernakulum, bd rozmawia tylko z Tob, moja radoci, moja nadziejo, oczekiwanie
moje, moja tsknoto.
Tak bolenie do Ciebie tskni. To nic, e wewntrzna mka wyciska mi zy z
oczu. To nic. Boe mj, Boe!

127

Mio jest dobrem. Jest ratunkiem, spotkaniem. Kocham Ci, Boe! Musz Ci
kocha, eby w ogle mc y. Jak dobrze, e pozwalasz, abym Ci kocha, e mog
mwi Ci sowa mioci. Mog je wypowiada, gdy jeste we mnie, jeste. Dawno ju
znam Ci i kocham. Dawno jeste we mnie wci bliski i odlegy. Dugi to ju czas
cierpienia. Tym cierpieniem jest tsknota. Boli niekiedy tak dotkliwie, e miabym
ochot paka. Trzymam si jednak, gdy czerpi siy z nadziei, ktra kieruje do Ciebie
moje serce.
Wci musz podrowa. Mog tylko pisa do Ciebie. A chciabym cho przez
chwil, cho przez wiecr trwa z Tob, przed Tob, Jezu obecny w Hostii. Chciabym
wzmocni serce tym spotkaniem.
Czowiek musi mie kogo, do kogo moe zwrci si w kadej chwili, by pewnym
jego yczliwoci, sympatii, przywizania. Pewno, e jest kto, kto zawsze ucieszy si
moim przyjciem, moim sowem, moim listem, dodaje si, pomaga radoniej i przez
ycie.
Do Ciebie, Boe, mog zwrci si w kadej chwili. I bd pewny mego
przywizania, troski o Twoje sprawy, o Twoje dobro.
Ciesz si Tob i wkrtce napisz, gdy nie mog nie pisa. Nie mog bowiem
wci o Tobie nie myle. Myl o Tobie, Boe! Dzi zaczem pisanie nowej ksiki.
Bd j pisa z myl o Tobie i dla Ciebie.
Przeywam pikny tydzie rekolekcji. Mog codziennie myle tylko o Tobie,
by wobec Ciebie, pociesza serce, ktre wci tskni. Mog oczekiwa Twoich
sw i swoje kierowa do Ciebie, ostojo moja i twierdzo mj wybawicielu, Boe mj
(Ps 18).
Pokj, w ktrym mieszkam, jest adny. Siedz teraz pod lamp na fotelu, ktrego
ksztat lubi. Owinem si w mikki koc, gdy wrzesie i chd wieczoru. Patrz na
kwiaty. Przeywam wieczr, ktry jest oczekiwaniem. Cae zreszt ycie jest
oczekiwaniem. Gdy czekam, a wci czekam, myl o Tobie. Teraz te myl.
Bd zapisywa te myli, aby Ci je opowiada.

128

Wtorek: Rozwaam wany czynnik mioci, ktrym jest ufno. Ufam Ci, Boe,
i dlatego jestem przy Tobie, otwieram Ci serce, opowiadam o sobie, o swoich radociach i kopotach. I wsuchuj si w to, co Ty mwisz poprzez teksty Ewangelii. Duo
pociechy przynosz Twoje sowa. Przynosz nadziej, e mog zawsze by przy Twoim
sercu, tak jak Ty jeste w moim, od dawna, od zawsze.
roda: Chciabym, eby mbje przywizanie do Ciebie byo Twoj pewnoci, e
zawsze przybiegn do Ciebie ze wszystkimi sprawami, e nigdy Ci nie zawiod. Kad
spraw przyjm, jako dar i znak Twej obecnoci, Twej dobroci. Boe mj, Boe!
Czwartek: Jak mdra jest poezja Lieberta! Potrzeba mi pokoju Twoich rk
wycignitych. Jestem jak trzepoccy motyl na srebrne igy wpity. Strumieniem
chodnym pyniesz przez gbi serca mego, a serce arem ponie i pali si; dlaczego?
Ju mi Ci nikt nie odbierze ... Ptak mi Ci wykra nie zdoa, ju mi si nie zagubisz
w trawach i gorzkich zioach... Ju mi, Ci nikt nie odbierze. Bez Ciebie dni me jak
korale wyjte z morza schn i bledn ... Wiem jedno - Twoje tylko oczy i Twoje rce s
nade mn. Sowami tych wierszy do Ciebie, Boe, kieruj myl i serce.
Pitek: Jak to bdzie, gdy std wyjad? Z tego skupienia, ciszy, adu, cigej z
Tob rozmowy. Umcz mnie tsknoty. Jakie mczestwo tsknot. W samym rodku
serca bl tsknoty. A raczej jakie duchowe biczowanie duszy. Boe, czy wiesz, jak
bardzo boli tsknota? Gdy jeste w duszy, gdy jestem przy Twym otarzu, trwa rado.
Tsknota nie boli. Jest tylko pulsowaniem ycia, pogbianiem przywizania, nadziej,
e mona w sowie Twej Ewangelii i w Twym sercu odnale soce. Jeste moim
socem w ksztacie krzya. Jeste moim krzyem.
Nie wyjad std. Nie umiem by daleko od Twego otarza. Nie mam siy bez
Ciebie chodzi po miecie. I ponad moje siy jest ta odlego od Twego tabernakulum.
Sobota: Boe, oczekiwany, wytskniony! Bya dzi rado spotkania Ci w
komunii. Gdy przyszede, rado - jak zwykle - odebraa mi mow i siy, aby ujawni
szczcie Twojej obecnoci. Serce zabio i poczuem ten znajomy bl, sodki i gorcy,
ktry zjawia si, gdy spotykamy kogo ukochanego, gdy spotykam Ciebie.
Teraz, gdy jestem w swoim pokoju daleko od Twego otarza, nie mog
przeciwstawi si smutkowi. Bl opuszczenia, samotnoci, jednak samotnoci,
zaatakowa dusz i serce.

129

Obserwuj swoje przeycia, widz siebie uwikanego w ilo spraw, w tragedi,

w ktrej nikt nie jest winny. I wanie dlatego jest to tragedia. Jest konflikt, jaka
krzywda wyrzdzona mej duszy, jej cierpienie. Jest splot zdarze, relacji, de. Widz
to wszystko jakim swoim drugim ja, ktre patrzy na moje cierpienie, ktre tylko
obserwuje, poniewa nie jest w stanie pomc. Nie mona pomc.
Powinienem by na pustyni tylko z Tob, mj Boe. Powinienem by za krat
klasztoru. Czy jednak to obroni przed cierpieniem? Rana zadana mioci nie da si
wyleczy. Jest bowiem wyrwaniem czci serca. Nie mona jej niczym wypeni. Moe
j usun ta cz serca, oddana Ci, Boe, gdy wrci, gdy uzupeni serc. Lecz nigdy
nie wrci. Moja mio jest na zawsze w Tobie. Nic wic nie obroni przed cierpieniem.
Mio jest narzdziem przenoszenia w dusz wielkich zachwytw, wielkich
odczu, wielkich spraw kochajcego serca. Ma moc poszerzenia serca i duszy, moc
wzbudzenia w intelekcie myli, przeksztacajcych na lepsze wiat i czowieka. Swym
dowiadczeniem w wiedzy i cierpieniu ma moc nadania wikszego wymiaru czasom,
ktre s wielkie w swym blu i w swym piknie. Bez mioci stajemy w dugiej kolejce
oczekujcych na dar wiedzy i dar dobroci. Wchodzimy w wiat spraw maych. Ganie
ogie, ktrym moemy oczyci pikno wiata, uszlachetni dobro.
Kocham Ci, Boe! Gdyby nie byo w mym sercu Twej mioci, stabym w
dugiej kolejce czekajcych na dar wiedzy i dar dobroci. Jeste, i nie oczyszczam pikna
wiata, nie uszlachetniam dobroci. Nie ma we mnie wielkich zachwytw, wielkich
odczu, wielkich spraw Twojego kochajcego serca. Lecz gdybym nie mia Twej
mioci, zabiby moj dusz gd mioci. Serce byoby puste, umaroby nie zasilane
Twoj mioci. Umaroby z godu, ktry ma ksztat tsknoty.
Tskni do Ciebie, do Twej mioci, do Ciebie, Boe.
Jestem znowu przy swoim biurku, patrz na ksiki, na rozpoczte prace,
pracuj, pisz. I pisz do Ciebie. Odrywam oczy od ksiek, aby patrzc w to, co
pozostao w pamici, przybiega do Ciebie. Czy jeste w mojej duszy?
Czytaem powie, wedug ktrej wszystkie kopoty wspczesnego wiata pyn
z tego, e ludzie nie umiej wzajemnie w sobie zamieszka. Autor powieci uwaa, e

130

jestemy li, poniewa nie jestemy zamieszkani. Aby by czowiekiem dobrym, trzeba
w kim zamieszka, gdy tylko to zamieszkanie w kim nas ulepsza.
Ciesz si, Boe, e mieszkasz w mej duszy. Czy mieszkam w Twoim boskim
sercu? Musz by dobry na miar Przedwiecznego Ojca, gdy takie jest yczenie Boga.
Musz wic mieszka w Twoim sercu, Boe-Chryste. Musisz mnie tam umieci, gdy
inaczej grozi mi zo. I grozi mi pustka, brak Ciebie. I tsknota.
A w zwizku z inn ksik chc odnie do Ciebie, Boe, wyczytane tam
sytuacje: May ksi tskni do ry.
Ty, Boe, jeste moj r. Jeste moj radoci, wytsknionym szczciem.
I znowu jestem przy swoim biurku, w swoim ascetycznym pokoju. W pobliu
tapczan, szafa, dwie mae biblioteczki, dwa foteliki przy maym stoliczku, na cianie
linoryt w zotej ramie, na dwu oknach kolorowe firanki, przy radiu paskorzeba w
drzewie, duo miejsca na rodku pokoju i moja ogromna tsknota.
Taka tsknota jest chyba jakim okupem dawanym Niebu za Twoje serce, Jezu,
mj Panie.
Jeeli kochasz mnie, Boe, to take za mnie odpowiadasz. Obowizuje Ci
odpowiedzialno z moje zgodne z Ewangeli widzenie wiata, za rodzaj yczli- woci
wobec ludzi, za ksztat dobroci, ktr chc obdarowywa, za moje serce, za moj
mio. Poniewa Ci kocham, wic naucz si Twojego rozpoznawania szczerych
nastawie ludzkich, Twojej dobroci, Twojego serca, Twej mioci. Odpowiadasz za
mnie wobec Ojca, a ja odpowiadam za siebie wobec Ciebie.
Jestem przy Tobie z ogromn mioci. I myl o Tobie. Posyam Ci myl o
Tobie.
Przegldam dialogi Platona. Znalazem ciekawe zdanie, Rzeczy pikne s
trudne.
Mio do Ciebie, Boe, jest czym trudnym i jest czym piknym. Jest wiernym
trwaniem przy Tobie. Ta wierno i to trwanie wymagaj wielkiej ufnoci. A ufno nie
jest atwa w warunkach tsknoty. Tsknota jest stanem, wywoanym poczuciem

131

nieobecnoci osoby kochanej. I wbrew niepokojom trzeba ufa, e kochasz moje

nieufne serce.
A moe to nieprzyjaciel posia kkol, ktry rosnc w sercu moe zasoni r,
Ciebie Boe. I nie widzc Ci przeywam lk. Lecz ufam. Mio rozwija si w
warunkach ufnoci. I wymaga wolnoci. Ukochanie Ci jest moim wolnym wyborem,
ufn decyzj.
Mylc o Tobie, Boe, uwiadomiem sobie rnic midzy przywizaniem i
zainteresowaniem.
Interesuj si wieloma sprawami. Interesuj si ludmi, ich problemami,
kopotami, ich radociami i cierpieniem. Interesuj si bardzo szczerze i gdy mog
usiuj pomc.
Jestem przywizany do Ciebie. Znaczy to, e wewntrznie widz Ci koo siebie
jako kogo bliskiego, najbliszego z przyjaci, komu musz nieustannie opowiada o
tym, co poznaem interesujc si ludmi i ich sprawami. Przywizanie jest wewntrzn
potrzeb, aby kto, kogo obdarzylimy przywizaniem, razem z nami si cieszy, aby
by kim, kto zawsze zrozumie, gdy jest jedyn na wiecie osob, przed ktr mamy
odwag otworzy cae serce.
A przywizanie mona scharakteryzowa przypowieci o perle. Znalazem
drogocenn per, Twoj mio, Ciebie. T per chc ukry w sercu, a jednoczenie
cieszc si ni chc j ukazywa znajomym. I nie chc jej ukazywa. Chc cieszy ni
serce i zawsze mie w swej duszy. Chc ni si cieszy, gdy czowiek rozwija si w
klimacie radoci.
Jeste moj radoci, moj wielk radoci, moj per i r.
Lecz martwi si, e moja tsknota do Ciebie, Boe, i moja rado, e jeste w
mym sercu, przybray ksztat obrazu. Wydaje mi si, e przyjdziesz, zadzwonisz,
wejdziesz do mego pokoju, do mej duszy, e odczuj Tw obecno. Nie jest moliwe
takie przyjcie, nie jest realne, jest obrazem. Wiem, e tak jest, lecz jednak czekam,
nasuchuj. Tsknota w ksztacie czekania na Ciebie wypenia moje serce. Martwi si
wic, e tyle we mnie tej tsknoty, a za mao Ciebie.
Tak myl dzisiaj, tak si niepokoj, tak tskni, taki jest mj stan wewntrzny
w tej chwili.

132

Niepokj wywouje ucisk w gardle. Nie mona wypowiedzie sowa. I nie

mona tego opanowa. Bo to po prostu pacze serce, samotne, biedne, nieszczliwe.
Niepokj z czasem ustaje, pacz mija. Wiem przecie, e jestem w Twym sercu, Boe
mj.
Jutro jednak znw bd pisa o mce serca. Chciabym pisa o radoci. Nieatwo
o niej pisa, gdy dokucza tsknota. Nastpne wic listy do Ciebie, mj Boe, znowu
bd Ci niosy wie o cierpieniu, ktre ma rdo w tym, e nie ma Ci w zasigu oczu,
e wanie jeste tylko w zasigu tsknoty.
Pisz wieczorem, po powrocie z podry. Zamierzaem pisa list w pocigu,
rozmawia z Tob w ten sposb, lecz nie pozwoliy okolicznoci. W pocigu musiaem
rozmawia z Wan Osob Uniwersyteck, gdy niespodziewanie spotkalimy si w
przedziale. I teraz martwi si, gdy wtedy, w pocigu, wci mi byo al, e
rozmawiam nie z Tob, e nie Tobie opowiadam o dniu, o spotkaniach, polemikach,
wykadach, kopotach.
Teraz rozmawiam z Tob i ciesz si. Ciesz si, e Ci kocham. Mio to
przecudna sprawa, co najwaniejszego. To Ty, mj Boe, moja ra, pikne soce.
Chciabym opowiada Ci o wykadach, o wszystkim, czym niepokoj si i raduj.
A Saint-Exupery tak pisa w Licie do zakadnika: Wszyscy ... w gbi serca
jestemy dostpni wahaniom, wtpliwociom, smutkowi... To pewnie dlatego... tak
bardzo potrzeba mi Twojej przyjani... Do Ciebie mog przyj nie woywszy adnego
munduru, ... nie musz wyrzeka si niczego z mojej wewntrznej ojczyzny. Przed Tob
nie musz si usprawiedliwia, nie musz si broni, nie musz niczego dowodzi; odnajduj spokj... Jestem Ci wdziczny, e przyjmujesz mnie takiego, jaki jestem. Jeste
mi potrzebny jak szczyt grski. Te sowa Saint-Exupery'ego odnosz do Ciebie, Boe.
Cay tydzie peno byo spotka, wykadw, posiedze. W sobot wypad mi
udzia w weselu i po nocy prawie nie przespanej, dzi - w niedziel - trzy wykady w
kociele. Ju wszystko to si skoczyo, jestem w domu i myl o Tobie. Oczy
zamykaj mi si z niewyspania, lecz przygotowuj na jutro wykady i rozmawiam z
Tob poprzez ten list.
Pozdrawiam wszystkich w Twoim niebie.

133

Pochmurno i smutno, jest marzec i poudnie, nie ma soca. Bez soca zawsze
smutno. Popatrz, Boe, nie ma soca, ktre stworzye. Zasaniaj je chmury. Ciebie
zasania smutek.
Pracuj nad ksik, aby pomc sercu odej od smutku. Myl jako sobie radzi,
lecz serce wypatruje Ci i przedziera si przez chmury do soca, do Ciebie. Czytam
Twoje sowa, ktre ofiarowae nam w Ewangelii. To uspokaja i pogbia tsknot, a
wic zwiksza trud przedzierania si do Ciebie poprzez chmury smutku.
Pracuj nad ksik, to znaczy przygotowuj j ju do druku. I zastanawiam si,
czy w ogle j drukowa. Wiele uj ju mi si nie podoba. W swojej refleksji nad
omawianym problemem ju poszedem dalej. Gdybym chcia nowe przemylenia
wprowadzi do tej ksiki, musiabym j na nowo napisa. To ogromna robota i po
prostu inna ksika. Musz wic zdecydowa, czy opublikowa dotychczasow wersj,
czy w ogle jej nie drukowa. Martwi si tym i nie wiem, co zrobi.
Pocieszenie znajduj w pisaniu listu do Ciebie i w pisaniu dla Ciebie tej ksiki.
Wszystko, co robi, jest Twoje i jest dla Ciebie, mj Boe, socu poza chmurami
smutku.
A z innych zmartwie najdotkliwszy jest niepokj, Boe mj, Boe, posyaj
cho puste koperty. Tak bardzo boli brak znakw Twej mioci. Znaki sakramentalne
wystarczaj mojej duszy, nie wystarczaj psychice, wci pozbawionej Twej
bezporedniej obecnoci. Musz Ci bowiem opowiedzie, e mam duo pracy, e moja
Mama jest chora. Jeste mi potrzebny jak szczyt grski, gdzie mona odetchn pen
piersi ... , w spokoju pyncym z umiechu podobnego do dnia.
Posugujc si tym piknym zwrotem: jeste mi potrzebny, nie myl tylko o
sobie. Myl o Tobie. Chc, aby nie mia ze mn kopotw, lecz aby mia wiele
radoci, ktry jeste moj radoci i socem, zotym socem mojego cierpienia, moj
sta tsknot.
Pisz tak duo o sobie, o swoich kopotach i radociach, o swych nastrojach.
Duo w tym wszystkim tego wanie nastroju. Jest on sposobem wyraenia tsknoty.
Pada okropny nieg. Oddziela od soca. Boe mj, tak wiele rzeczy oddziela od
Ciebie. Co zrobi, aby one zbliay, a nie oddzielay?

134

Zza zasony chmur i niegu przylij, Boe, promie pociechy. Musz przecie
jako y i nie da si tsknocie.
Czy bierzesz pod uwag to, mj Boe, e mog umrze z duchowego godu?
Posilam si Chlebem, ktrym jeste. Posilam si dobr nowin, wieci o Tobie.
Wci jednak tskni. Dlaczego tak bolenie tskni do Ciebie, Boe, dlaczego?
W tej pisanej rozmowie z Tob odpoczywam, nie czuj godu duszy i mniej boli
tsknota. Czasem mi si wydaje, e za duo pisz, lecz nie mog nie pisa. Nie znaczy
to, e za duo si modl. Nigdy nie za duo modlitwy. Za duo tylko nastrojw w moich
listach. S jednak. Mog si od nich uwolni, gdy Ci je oddam, ofiaruj Twemu
rozumiejcemu sercu, jako znak mej biedy. Pisz wic nimi swoje listy do Ciebie,
biedn ludzk modlitw w brzydkim stroju emocji.
Gdy sucham muzyki, al mi, e nie suchasz jej ze mn, Boe mj, oddalony o
chmury tsknoty. Gdy z kim rozmawiam, auj, e nie z Tob omawiam ciekawe
sprawy. Gdy czytam ksik, take auj, e tego nie czytasz, Boe, ktry przecie
znasz wszystko. Gdy zobacz kwiaty, myl zaraz, e powinny zdobi Twj otarz.
Znak Chleba mwi mi, ze jeste i e czynisz sw mio darem dla mnie. Wszystko to
wiem i uznaj aktem wiary, ktrej zawdziczam realny kontakt z Tob. I mimo
wszystko tskni.
Z tej tsknoty tak blisko do Ciebie. Niech Ci nie martwi, Boe, ta tsknota i
nastrj. Przynosz Ci je, gdy przez nie czuj si bliej Ciebie.
Min nieg. Jest soce. Na moim biurku kto ustawi wizank stokrotek. Lecz
nie ma mojej ry i nie ma mojego soca. Nie ma Ciebie.
W mej duszy, a raczej tylko w mej psychice umiera nadzieja. Nie zobacz Ci,
Boe. Nadzieja umiera wtedy, gdy mio, ktra trwa i ktra bdzie trwaa, nie
otrzymuje znaku, e tsknota dotara poza przeszkody, e nastrj spotka ukochan
Mio. A przecie teksty dzisiejszej mszy zbiegaj si z moim smutkiem i pozwalasz
nastrojom wyraa Ci tsknot. Wic wejrzyj na mnie, o Panie, ... bom opuszczony i
biedny (introit). I zaraz odpowiadasz na ten gos nastroju, smutku i tsknoty: Porucz

135

sw trosk Panu, On sam o Tobie mie bdzie piecz. Kiedy woaem do Pana, On
wysucha mej skargi (gradua).
Jeste i nie ma Ci, Boe. Jak gdyby wyrwano mi cz serca. Moja teraz
przeywana tsknota boli jak rana tego wanie zranionego serca, ktrego cz wyrwano. Jest samotnoci psychiki.
Nie gniewaj si, Boe, e pisz to wszystko tak troch nieporadnie, jzykiem
niemodnym. Mimo wszystko jest to zarazem jzyk cierpienia. Boe mj, Boe, nie mam
siy by bez Ciebie. Jak przetrwam dzie, i nastpne dni, tygodnie, lata?
Mam w sercu obraz Twej mioci, nakrelony tsknot. I tskni, straszliwie
tskni.
Najgorsze jest to, e nikt i nic nie moe mnie pocieszy. Spotkaem znajomych i
al straszny, e to nie Ciebie spotkaem idcego z Jerycho do Jerozolimy, e rozmowy
nie z Tob. A czasem wydaje si, e ta tsknota wanie oddala mnie od Ciebie, e zbyt
zapenia serce, ktre winno by wci pene tylko Ciebie.
I znowu peno u mnie ludzi, a myl tylko o Tobie. Rozmawiam ze wszystkimi i
wci tylko rozmawiam z Tob. Pragn Twojej uwagi, Twojej obecnoci, Twojej
mioci, Jezu Chryste.
Jake mdre s sowa Lieberta. Raz jeszcze kieruj je do Ciebie, mj Boe.
Potrzeba mi pokoju Twoich rk wycignitych (Jestem jak trzepoccy motyl na srebrne
igy wpity). Bez Ciebie dni me jak korale wyjte z morza schn i bledn. Wiem
jedno - Twoje tylko oczy i Twoje rce s nade mn. Potrzeba mi pokoju, uwolnienia od
smutku i tsknoty. Potrzeba mi Ciebie, Boe, gdy bez Ciebie dni me jak korale wyjte
z morza schn i bledn. S podobne do wyduonego cienia (Ps 102).
I, jak dawniej, nasuchuj dzwonka. Wydaje mi si, e przyjdziesz, e take
tsknisz do mej mioci tak ogromnej i wiernej.
Dzi Wielki Pitek, odpowieani dzie na dowiadczanie cierpienia.
Nie ma Ci, Boe. Zastanawiam si wic, czy w drodze krzyowej Chrystusa
jest stacja opuszczenia. Owszem, byo opuszczenie w Ogrjcu. Odeszli nawet najblisi.
Zmczyli si cierpieniem Chrystusa. Odeszli. Waciwie pozornie odeszli.

136

Jan zawsze by przy Chrystusie, nawet gdy zasn w Ogrjcu. Chwytam si tej
myli: Jan tylko pozornie odszed. By.
Dzi jednak nie ma Ci, Boe, Jezu Chryste. To nie budzi lku, zniechcenia,
oddalenia. To tylko boli. Strasznie boli.
Nie odejd od Ciebie, Jezu, gdy jeste w mej duszy. Jeste we mnie, w
smutnym Ogrjcu cierpienia. Zasne pod drzewem oliwnym. Pozornie odszede.
Jeste, nic nie mwic. Bo przecie mioci nie mona opowiedzie. Mona ni tylko
obdarowa. Obdarowae mnie, Boe, sw mioci na zawsze.
Moja mio do Ciebie jest uwikana w uczucia. Lecz tak reaguje czowiek. Gdy
obudzi si tsknota, pojawia si wzruszenie i wyraa si jakim przypieszeniem bicia
serca, ciskaniem krtani, czasem zami napywajcymi do oczu. Nie umiem tych
nastrojw i uczu oddzieli od mioci. Niech wic bol, pozwl Panie Jezu! I pozwl
mi zrozumie drog Twych postanowie ... Sw Twoich nie zapomn (Ps 119).
Pisz znowu o wewntrznym nastroju: czuj si zupenie zagubiony, smutny,
opuszczony. Widz puste pola, sysz wiatr. Widz drzewo, ktre si oddala, nadziej
cienia w upalne dni cierpienia. Wycigam do Ciebie rce.
Bez miosierdzia Twej obecnoci i Twej pomocy zagubi si w swych udrkach
i w swoim cierpieniu. Przyznaj si do swej nieporadnoci, prosz Ci o pomoc, Panie
Jezu. Gdy szukam tej pomocy gdzie indziej, bardziej cierpi. Ujawnienie blu duszy
wymaga klimatu zrozumienia, jakiej pewnoci, e kto pojmuje mj los. Wymaga
mioci. Cierpienie tsknoty jest tak ogromne, e wymaga nieskoczonej mioci. Tobie
wic, Jezu Chryste, zwierzam sw cierpic mio. Nie zostawiaj mnie tak blisko
zaamania, tak blisko granicy, za ktr jest brak nadziei.
Odwouj si do Twego miosierdzia. I teraz tylko tyle wiem, e nie mam siy
by bez Ciebie, e kocham Ci caym swym sercem, zupenie udrczonym, ufnie
kierujcym si do Ciebie, Boe mojej nadziei, Boe mojej mioci.
Boe mj, urzeky mnie sowa Dantego. W Boskiej komedii Dante napisa:
Wielk mioci swoich ja kochaem, dzisiaj ta mio tu si doskonali (Czyciec VII,

137

20). A w Vita nuova znalazem takie zdanie: Sercom, ktre kochania znaj bogie
tchnienie, jeli te sowa przed oczy im stan, w mioci ... l pozdrowienie.
W Twej dobroci i w Twoim sercu, mj Boe, w radoci i cierpieniu, w mce
przemylenia i przetrwania marze, nastrojw, tsknoty, ksztatuje si moja mio. T
mioci, pen tsknoty, pragn pozdrowi wszystkie serca, ktre kochania znaj
bogie tchnienie, dzielc si najpierw z Tob, mj Boe, swoj radoci i cierpieniem.
Straszliwy wszdzie gd humanistyki, filozofii i teologii. To wszystko, co mam
na co dzie: teologiczne ujcia i filozoficzne analizy, s dla innych ludzi rzadkim i
witecznym wydarzeniem.
Mwiem wic do mikrofonu wrd oleandrw. Wykad wypad do rednio. Z
sali przyszy karteczki, e byo wietnie. Mwiem o wierze. Cz teologiczna bya
dobra, lecz ujcia bardziej metodologiczne o rnicy midzy wiar i wiedz, teologi i
nauk, wypady raczej niejasno. Mimo wszystko poproszono mnie o przeprowadzenie
rekolekcji. Musimy naradzi si, mj Boe, czy przyj propozycj.
Teraz, mylc o Tobie, patrz na kwiaty, a raczej patrzc na kwiaty myl o
Tobie. S dwa wazony r. Marz jednak o jaminach. Chciabym zanurzy w nich
twarz, cieszy si ich piknem. Marz i myl po prostu o Twoim sercu, mj Boe, o
Tobie.
Wczytuj si w tekst Ewangelii. I wci znajduj pocieszajce myli i sowa. I
wiele uj, nad ktrymi myl. Wszystko to przynosi pokj. I przynosi rado . Dziki
tym tekstom, dziki Tobie, Boe, szerzej widz wiat i siebie. Coraz bardziej te
rozumiem Ciebie. Coraz janiej widz, e aby rozwija si wewntrznie, trzeba kocha.
Kocha Ciebie i ludzi. Rozwija nas tylko mio. Lepiej wtedy widzi si, czym trzeba
obdarza ukochan osob. Zreszt daje si wszystko: ca dusz, cae serce, ca mio.
Mio bowiem jest darem, ktrym jest osoba. Bez niej, bez jej obecnoci, bez Ciebie,
Boe, Chryste, zamiera si. yj, poniewa Ty jeste, prawdziwy dar, dany ludziom
przez Boga Ojca.
Wci czytam tekst Ewangelii i poprzez zapisane sowa widz Ci, Jezu. Sysz
Ci, rozmawiam z Tob. I tskni.

138

Ewangelia jest skomponowana w urzekajc cao. Jeste w jej sowach ywy,

kochajcy, wci z nami i wci w nieustannej wewntrznej modlitwie. Kochajcy i
ukochany.
Przyjmij ca moj mio, ktry jeste pociech i radoci ludzkich serc,
socem, bez ktrego si umiera, nadziej, ktrej brak sprawia pustk nie do wypenienia. Ktry jeste Mioci.
Swoist tajemnic jest cierpienie wywoane tsknot.
Latem pojad nad morze, eby zahartowa gardo, wzmocni serce. Teraz mczy
mnie niepokj, e nie kochasz mnie Boe, ktry kochasz, ktry jeste mioci.
Ogldaem w telewizji dramat Czechowa pt. Mewa. Jest to problem losu osb
niekochanych. Widz inne rozwizanie ni Czechow.
Mona przecie przetrwa cierpienie, mona po prostu zawsze cierpie, zawsze
tskni.
Wszystko, co pisz w listach do Ciebie, Boe, to tylko tsknota, wyraajca si
w obrazach i nastrojach. A list, to nieporadny ambasador serca.
I znawu musz pawiedzie, e bardzo boli tsknota, brak Ciebie.
Dlaczego nie umiem uprosi Ci, aby zmniejszy bl tsknoty?
Tsknota do Ciebie, Boe, a wic mio opltana uczuciami i nastrojem, daje
zna o mce tych uczu najpierw przez skurcz garda. Jeszcze raz wic musz Ci, Boe,
opowiedzie, e ten skurcz nie pozwala wyj na zewntrz bezgonemu kaniu, ktre
rozrywa serce. I potem nie wiem, czy to ten skurcz tak boli, czy raczej boli tsknota.
Czsto tym skurczem zamykam serce. Niech zy tam pozostan.
Nie wypada, aby dotary do oczu. Dzi nie mam siy panowa nad sercem. I oczy
stay si wilgotne. Mijaj godziny. Oczy stay si zupenie wilgotne. Nie uciszasz
tsknoty, mj Boe z Ogrjca. I lkam si, e Ci utrac.
Pociesza mnie nadzieja, e nie utrac Ci, Boe, gdy nie odejd od Ciebie. I Ty
pozostaniesz przy mnie.

139

Tskni do radoci, do przeywania Ci w radoci. Chciabym chodzi po

grach, w socu, kpa si w morzu i wci tam modli si radoci Twej obecnoci w
mym sercu.
Moja mio do Ciebie, Boe, ma nie tylko wersj cierpienia. Ma take t wersj
radoci, budowanej na nadziei, e zechcesz udoskonali moj mio, przyj j i
umieci w swym sercu.
Nie gniewaj si na mnie, Boe, e pisz o cierpieniu, o tsknocie, o zach i blu.
Pisz take o nadziei. Mojej mioci do Ciebie staram si nada ksztat okrelony w
Ewangelii. Teraz jednak po prostu boli tsknota.
To nic, e wewntrzna mka wyciska mi zy z oczu. To nic. Nie martw si tym,
Boe mj, Boe, e w taki sposb przeywam teraz mio do Ciebie.
Powierzam tym listom swj niepokj, swoj tsknot, informacj o mioci do
Ciebie, Boe. I prosz Michaa Archanioa, aby zanis Ci tre tych sw i zawart w
tych sowach mio.
Dae mi, Boe, t gwatown, bolesn mio do Ciebie. Rozumiesz j i
otaczasz sw mioci. Kada mio powoduje dobro. Dobro wic jest owocem tylko
mioci.
Jakim dobrem jest moja tsknota, smutek, cierpienie? Wci o Tobie myl,
Boe. Tak mi tu smutno, ciko.
Jeste, Boe, moj radoci, nadziej, mioci, moim smutkiem i cierpieniem,
moj jedyn tsknot.
Jechaem autem obok zielonych trawnikw z kwitncymi kaczecami. Takie
zote gwki w zielonym tle, kawaki rozrzuconego zota. Zote, malekie soca. I
przypominao mi to Ciebie, moje zote soce, zote soce mojej tsknoty, mj Boe.
Po prostu myl o Tobie i kocham Ci, ukochany Boe. Ciebie szukam; Ciebie
pragnie moja dusza... jak ziemia zescha, spragniona, bez wody (Ps 63). Dusza moja
pragnie Boga, Boga ywego, ... Boga mego ycia, ... mojego Boga (Ps 42).

140

2. DZIEJE PODRY
Krakw
Ogldaem album zdj Krakowa, piknego Krakowa i piknych zdj.
Najduej i z zachwytem patrz na mj ukochany witra Boga Ojca z kocioa franciszkanw. Przez ten witra widz Ci, Boe, w komnatach Wawelu, w domu
Wierzynka na pitrze przy stoliku pod oknem, skd ogldasz Rynek, Sukiennice,
koci Mariacki i moje serce. Widz Ci, Boe, w kolorach Plant, w piknie Krakowa.
Widz Ci take w piknie moich nadziei tsknot. Wzrusza witra twarzy Boga i
wzrusza Twoja, Boe mj, obecno. W witraowej twarzy Boga zjawiajcy si
umiech ma ksztat spotkania Twoich i moich nadziei, Twojej i mojej mioci.
Bd blisko mej duszy, Boe mj! Razem przejdmy Plantami w kierunku
Wawelu i dalej - w poranek i soce, w blask Twojej dobroci. Odkryj w mych oczach
przywizanie i rado, e id ku szczciu, ku Twemu sercu, ktre agodzi tsknot.
Tsknota jest smutkiem, rozdzierajcym serce nastrojem oliwnych gajw Grecji,
zotem i biel jej marmurw.
Twoja mio, Boe, jest piknem naszych myli, ich blaskiem, nadziej, ich
marzeniem. Jake bardzo pragn nigdy nie utraci, Boe, Twej mioci, nigdy si z ni
nie rozstawa, mie j zawsze w zasigu swych tsknot. Jest ona przecie naszym
losem, waciw drog, spotkaniem, ktre zdobi szczcie wiata.
Czy ukocham Ci, Boe, tak mocno, jak Ty mnie kochasz? Nie wiem bowiem,
czy zaufam swej wraliwoci na pikno zdarze, na pikno perspektyw, napikno
nadziei, ktre pozwoliy mi, by z Tob, odnalezionym przez witra z kocioa
franciszkanw.
Jeste ze mn, Boe, gdy zachwycam si piknem Krakowa, i jeste, gdy
zbliam si do progu smutku. Olniewasz moje oczy, moje serce, moj dusz. Jest przy
Tobie cae moje przywizanie, caa tsknota mojej mioci, caa mio.
Dar mioci, ktry zoye w mym sercu, moe umocni m dusz,
uksztatowa j, skierowa ku dobru. Wiem jednak, e aby Twoja mio, Boe, miaa
moc ksztatowania mej duszy, musz take ja dar swej mioci wnie na Twj otarz,
wybra Ci, na zawsze ukocha. Musz wewntrznie przywiza si do Ciebie, tskni
do Ciebie, tak jak tskni do soca. Ktry jeste moim socem.

141

Ju kocham Ci, blasku naszych myli. Tskni do Ciebie. Okrutny porzdek

dnia wyrywa mnie z wewntrznego przebywania z Tob. Mam w oczach obraz Twoich
oczu, obraz Twej twarzy z witraa. W sercu mam Twoje serce.
Gdy siedzielimy w fotelach krakowskiej kawiarni prosiem: zawsze pamitaj,
mj Boe, e kocham Ci. Gdy bdzie mi smutno, bd przy mnie. Przyjd! Zawsze
podejmie Ci moja tsknota. I Ty zawsze podejmij moje serce, gdy bd wraca ze
swych wdrwek i poszukiwa. Zawsze czekam na Ciebie, Boe. Zawsze czekaj na
mnie, Boe! Zawsze bd Ci kocha. Zawsze kochaj mnie, Jezu! Kocham Ci
nieodwoalnie, mocno, gboko. Wiem, ile powinienem si uczy, jak rozwija serce.
Wiem, ile powinienem tskni. Nie zawiod Ci, Boe, poniewa Ci kocham. Myl o
Tobie, moja tsknoto, nadziejo moich tsknot.
Jeszcze si niepokoj, jeszcze si lkam, e mog nie umie przywiza si do
Ciebie, Boe, rozpozna Twej mioci, wielkich perspektyw Twojego szczcia, drogi
do dobra i prawdy. Tak jeszcze mae jest moje dowiadczenie w nadziei, w cierpieniu, w
wiernoci Twemu sercu. Jeszcze po ludzku marz o Tobie, jeszcze ogldam witra
twarzy Boga Ojca w albumie zdj Krakowa, piknego Krakowa i piknych zdj.
Witra Boga Ojca przypomina mi, e chcesz kocha mnie, Boe, jak ojciec.
Poprzez ten witra patrz na Ciebie. Czuj Twoj dobro. Zaufaem Twojej dobroci.
Poszedem za ufnoci swego serca, teraz skierowanego do Ciebie na zawsze. Nigdy ju
nie bd w stanie od Ciebie odej. Ty take ufasz mi, Boe. Ufasz mojej tsknocie,
mojemu zachwytowi. Zachwycam si Tob, mj Boe, ktry jeste zotym socem
mojego ycia. Jest w tym obrazie stwierdzenie, e stanowisz rdo wanie mego
duchowego ycia, mojego spokoju i mojego cierpienia, mojej tsknoty i mojej mioci.
Tak zreszt prosta, tak jasna jest mio czowieka do Boga. Oddycham, Boe,
Twoj mioci, oddycham Tob, jak powietrzem niezbdnym do ycia. Jeste jasnym
porankiem mojego upalnego poudnia. Nie mam siy by bez Ciebie i nie mam siy do
Ciebie tskni. Pragn wci by z Tob, nie rozstawa si nawet myl. I nie umiem
chroni mej mioci do Ciebie. Przynosz Ci tylko swoj mio, wszystkie tsknoty. I
Ty przynosisz mi, dajesz swoj mio.
Czy jednak bdzie we mnie tyle poezji, bym podj pikno tego powizania?
yj nadziej, e moje serce nie cofnie wyboru, e wybrao, Boe, Twoj mio.

142

Podejmij na zawsze moje serce! Niech moimi tsknotami bd Twoje yczenia!

Niech trwa poezja spotkania Ci i wyboru!
Dar Twej mioci jest moim yciem. Niech mio ta stanie si przedmiotem
mych marze, moich de, spenieniem tsknot, Boe moich marze, serce mojego
serca, duszo mojej duszy, Boe mj!
Wyjd, Boe, z albumu piknych zdj Krakowa, z witrau kocioa
franciszkanw. Przejdmy ulic Floriask ku rzebom Wita Stwosza, do ogrodu
kwiatw na Rynku, w dwiki dzwonw wiey mariackiej, w pikno moich nadziei, w
trwanie szczcia, ktre jest piknem wiata i czowieka.

Toronto
Pada nieg, mj Boe. Zimno i smutno, bolesny stan mego serca. nieg wzywa
w gry, w szalony pd po zboczach.
Tymczasem jestem tu, przy radiu i choince. Patrz na pomie wieczek, na
kolorowe zabawki, zawieszone na choince, na odbite w zabawkach swoje oczy, na
bolesny stan serca.
Patrzyem w poudnie na zimne pikno niegu. Mieni si barwami, porywa. Nie
broni jednak przed tsknot.
Bd ze mn, Boe! Wejdmy razem w zimowe zdjcia albumu Toronto.
Queen's Park pokryty niegiem. Nie pjdziemy w kierunku muzeum. Okrymy
park. Tu na chodniku nie ma niegu, jest cieplej. Pjdziemy w kierunku King Street,
najpierw pod ratusz, potem moe w kierunku jeziora. Obejrzymy ksiki w oknach
ksigar i witeczne wystawy w sklepach Eaton'sa. Jest jednak zimno. Wezm auto,
pojedziemy wzdu linii metra. Przedtem popatrz na cisz Webster Avenue. Zawioz
Ci, Boe, na Poplar Plains Road, taki placyk maleki z pogodnymi domami. A potem
dugo bdziemy na Elmsley Place. Dojdziemy tam z Queen's Park, skd wchodzilimy
w zimowe zdjcia albumu Toronto. Po drugiej stronie Queen's Park wida gmachy uniwersytetu, a po tej stronie wok Elmsley Place znajduje si St. Michael's College. Tu
zostaniemy. Popatrz, Boe mj, jak pikny jest w tym kociele obraz Michaa
Archanioa. Malarz przedstawi go troch jak pikarza, ktry czujnie strzee bramki.
Zaoy mu krtki pancerz na piersi i woy do rk ognisty miecz. Archanio opar ten

143

miecz o ziemi i pooy donie na rkojeci. A twarzy da wyraz zatroskanego studenta,

ktry jednak wie, e zaradzi zu.
Pamitasz, Boe, z ksiki On ma wzrasta, e to wanie ten Micha
Archanio zaprosi mnie do swojego College w Toronto i e dlatego jestemy teraz na
Elmsley Place. Sucham tu wykadw, poznaj myli, ktre formuuj pracujcy tu
uczeni.
A teraz ciesz si wewntrznym spotkaniem Ciebie, Boe. I ciesz si tym
dobrem, ktrym jest Toronto, do ktrego weszlimy przez zimowe zdjcia.
Bd ze mn, Boe, gdy z Tob chciabym i dalej, w inne albumy, do innych
miast, ku innym marzeniom, ku Tobie.

Paac w Wersalu
Jeszcze zima, mj Boe, jeszcze nieg przed domem, lecz take kilka godzin
ciepego soca w poudnie. Patrz przez okno z pokoju, w ktrym jestem. Nad
drzwiami barokowy anioek, na cianach drewniane poski witych, na sprztach
kolorowe wiece, a na stoliku, przy fotelu, filianka herbaty zupenie zapomniana.
Sucham mszy beatowej, odtwarzanej z pyty. Widz i sysz to wszystko patrzc przez
okno w ciepe zimowe soce.
Jeste, Boe, socem mojego nieba. Ogrzewasz moje donie, rozjaniasz oczy.
Bez Ciebie nie widziabym pikna wiata. Bybym niewidomy, pogrony w nocy, w
smutnej nocy smutku.
Nie jestem smutny, Boe, poniewa Ty jeste. A zy pyn mi z oczu tylko
dlatego, e patrz przez okno w zimowe soce, gwatowne, iskrzce si w niegu.
W tej chwili nie widz Ci, Boe, nie czuj, nie sysz. Wygldam wic przez
okno, wypatruj Ci, szukam swojego soca. Widz je na niebie, ogromne, zote,
ranice oczy. Strzsam zy, gdy zasaniaj mi Ciebie.
Przecie widz Ci swym sercem. Jeste w sali lustrzanej Wersalu. Wysiadam ze
zoconej karocy. Pojazd min bram Wersalu, wjecha na dziedziniec paacu, id po
schodach do sali lustrzanej, gdzie spotykam Ci, zote soce mej duszy.
Boe, id ku Tobie, ku socu mojego cierpienia, ku jasnemu wiatu mych oczu.
Cieszy si bd i radowa Tob, ... o Najwyszy (Ps 9).

144

Duga jest sala lustrzana wersalskiego paacu. Id ku Tobie, idziesz ku mnie.

Widz Ci jednego i tysic Twych postaci w lustrzanych cianach sali. Widz Ci
wszdzie i tylko Ciebie. Mijam damy dworu urzeczony nadziej spotkania. Pozdrawiaj
Ci ksita. Id ku Tobie, aby rozjani swe oczy sonecznym blaskiem Twej dobroci,
spotka serce mojego serca. Spotykam Ci, Boe, w najgbszej tsknocie mej duszy.
Wci trwa muzyka mszy beatowej. Podnosz z tacy roznoszony napj i trzymam w
doni zapomnian porcelan, malek filiank herbaty.
Ty wsuchujesz si w muzyk tkliwoci, przesyan Ci w moich sowach.
Muzyka ukrytej na balkonach orkiestry zmienia nastrj.
Wiruje po sali barokowy anioek, w taneczny rytm wczaj si drewniane
poski witych. Taczy tysic par lustrzanych cian sali. agodny rytm, uroda barw i
muzyki, i nieskoczona odlego Twego serca. Jestem tacem wycignitych ku Tobie
doni, ku wiatu sonecznych promieni, ktre oywiy drewniane poski na cianach
pokoju, barokowego anioka znad drzwi, ktre prowadz do dalszych komnat wersalskiego paacu. Nie pjdziemy tam, Boe. Przeprowad mnie wrd dam i ksit do
krlewskiej biblioteki, do przeciwlegego skrzyda paacu w towarzystwo ksiek, ktre
mwi o dobru i piknie, o Tobie. W ssiedniej jadalni posil si owocami, ktre
podawano do stou cesarza Bizancjum. I zanim odjad w zoconej karocy, obejrz
fontanny w paacowych ogrodach. Lecz zblia si godzina sidma. Musz wraca.
Zamykaj paac dla zwiedzajcych. Zamyka si zota brama Wersalu.
W sali lustrzanej rozmawiam z dziecicym marzeniem. Nie ma sali, nie ma
Ciebie. Nie ma muzyki, ktra Ci przybliaa. Nie ma Ci, Boe.
To wszystko byo wczoraj. Dzi jest tylko pokj z barokowym aniokiem nad
drzwiami, z drewnianymi poskami witych na cianach, z kolorowymi wiecami na
sprztach, z filiank zupenie zapomnianej na stoliczku herbaty.
I jest okno, przez ktre patrz na ciepe, zimowe soce. I s zy w oczach.
Nie pacz. Ju nie pacz. Patrz tylko w przyszo, w pikno, ktre moe si
sta, gdy pozostaniesz na zawsze w mej duszy. To tylko tsknota zmusza do tych
wyobrae, do nadziei spotka, do szukania Ci, do przebywania z Tob, do czytania
Twych sw w Ewangelii.

145

Widz cae pikno naszego odnalezienia si, Boe. Lecz jaki ksztat nada temu
piknu, jaki ksztat nadasz mu, Boe? To bdzie ksztat mioci, gdy w innym wypadku
nie przetrwabym niepokojw, trudnoci, zagroe, kryzysw, udziau wyobrani. Tylko
bowiem mio ocali we mnie dobro, ktre tworzysz w mej duszy swoj mioci.

W Lublinie film Wszystko na sprzeda

Tskni do Ciebie, Boe. Podnosz oczy znad biurka, przy ktrym pisz, patrz
w okno, w granatowy prostokt. Zamglony ksiyc ledwie przebija si przez mrok
wieczoru, owietla kilka gazek drzewa, ktre latem jest kwitnc akacj. Gazki
poruszaj si, jak gdyby koysa je pogodny i smutny ksiyc. Tskni. Jest wieczr i
prostokt obrazu, zbudowanego z okna, ksiyca i akacji.
Wszystko jest materiaem, ktry mona przetworzy w dzieo pikne. I mnie
moesz przetworzy, Boe, w pikn wierno Tobie.
Byem na filmie Wszystko na sprzeda. Drobiazgi przetworzono tam na
wstrzsajce pikno. Jest to film o tworzeniu filmu. S skonstruowane sceny i jednoczenie ujawnianie warsztatu, samego tworzenia filmu. Jest opowiadanie o aktorze,
ktry fascynowa reysera, o aktorze, ktry zgin. Jest poszukiwanie sposobw
przedstawienia jego talentu, podejmowanie pozornie rnych i niewanych wtkw. W
sumie jest to czysta poezja tragedii zmagania si ycia ze mierci, przemijania i
trwania, zapominania i pamici, zwycistwa dobrych pomysw, dobrej gry i przegrana
scen nieudanych, zej interpretacji, co z filmu Osiem i p, co z Powikszenia,
lecz autentyczna, odrbna, prawdziwa, nowa wizja, samodzielna cao, poezja ycia
przekazana filmowymi rodkami. I kocowa scena, jakie exultet wielkanocne
zwycistwa ycia i dobra, zwycistwa dobrej gry, interpretacji, dobrej sztuki, trafienie
na warto, ktrej si szukao, wycig z najmocniejszymi pasjami, sama modo
zdobica ywio ycia, myl i ciao, pikno i si, pokazywana w przejmujcej gonitwie
czowieka i rozpdzonego stada koni, hymn radoci, pikno wartoci ziemskich.
Ogldajc ten film czuem si bliej dobra, bliej Ciebie, Boe. Jestem
wstrznity. Narastajce we mnie napicie uwagi, przejcie, zdumienie, wzruszenie,
pod koniec filmu wyzwoliy si w formie kania, ktrego nie umiaem opanowa.

146

Znalazem si bowiem wobec pikna, ktre wstrzsa, dosiga dna duszy, co zmienia i
oczyszcza, wywouje groz. Zawsze wywouje groz zetknicie si z wielkoci.
Nie umiem tak pisa, tak przyblia pikna, tak opowiada, jak w tym filmie
opowiadano o tsknocie alu, mierci i yciu. Pisz o blu, ktry si zdarza, ktry
dociera do nas z najzwyklejszych zdarze, z popularnej melodii, ze zwykych spotka,
gestw, sw, gdy dokucza tsknota do Ciebie, Boe. Pisz le, nuco. Musz jednak
pisa, musz bowiem poszukiwa Ci, Boe, i odnale w wielu sprawach codziennego
ycia, w swej duszy penej zapltanych zdarze.
Tskni, Boe, gdy nie jeste dla mnie jednym z przyjaci, ktrzy ciesz, gdy
ich spotkamy, i ktrych si nie szuka, gdy nie przyjd. Wypeniasz serce inn tsknot,
inn mioci. Jeste najbliszy, wci poszukiwany. Zabieraj mi Ci codzienne
wraenia, wielo spraw. Oddzielaj. Bez Ciebie moje ycie traci sens. Mio, ktra
swym piknem mogaby ozdobi wiat, nie moe si rozwin.
Jake jednak bardzo kocham Ci, Boe. Ca sw win, mk, tsknot, caym
cierpieniem, swoj ucieczk od Ciebie, Musz uratowa dla Ciebie swoj mio wbrew
nastrojom, niepokojom, smutkowi, wbrew cierpieniu. wiat widzialnego i nie
widzialnego za bdzie si wysila, eby mi odebra Twoj mio i odebra Ci dar
mojej mioci. Gdy utrac t mio, nie dwign si z klski. Musz walczy. Musz
walczy o mio. Musz walczy razem z Tob, przy Tobie, o moj mio do Ciebie,
Boe. Sam nie rozegram walki dobra ze zem, ycia ze mierci, mioci z moliwoci
jej utraty.
Konstruuj tu teori i bl, nadziej i tsknot. Pragn ocali marzenie, Boe
moich marze. Pragn, aby przetworzy mnie w wierno Twej mioci.

Na morzu w drodze do Ziemi witej

Moim bdem, lecz zapewne take si, jest to, e kochajc Ci, Boe,
jednoczenie z jakiej wewntrznej odlegoci ledz trwanie i rozwj mojej do Ciebie
mioci. Widz jej motywy i rda, jej stan obecny, jej perspektywy i konsekwencje,
Widz wiele aspektw moich powiza z Tob, psychiczne uwikania, teologicznie
wan rol tego, co przeywam, filozoficzny adunek przemyle i dowiadcze. Jeeli
nie uratuj tej mioci do Ciebie, jeeli nie pozwol, aby powizaa mnie z Tob, to nie

147

tylko ja doznam klski. Jeeli nie uratujesz, Boe, mojej mioci do Ciebie, jeeli nie
umocnisz jej powiza z Twoj mioci, to nie tylko ja doznam klski. Bdzie to
znaczyo, e mio, e jej przeycie i utrwalenie s spraw niezwykle trudn,
przerastajc moliwo ludzkiego serca. Trzeba ogromnej wraliwoci i wiedzy
teologicznej, aby rozpozna to, co niszczy t mio, i to, co j umacnia. Trzeba
gbokiego przeycia teologii, aby dostrzec warto mioci, aby umie jej broni
wbrew trudnociom psychicznym, aby j wydwign ponad drobiazgi, ponad uczucia,
ktrymi take si karmi i zarazem nie zerwa jej zwizku z gleb uczu, nastrojw i
tsknot.
Boe, ta mio, bez ktrej moje ycie traci sens, mio konieczna dla mej
wewntrznej rwnowagi, dla rozwoju wartoci ludzkich, dla mego szczcia, jest wtedy
prawdziwa, gdy Ty j ksztatujesz w mej duszy.
Dostpna jest nam take mio ludzka. Jake jednak czsto niewystarczalno
ludzkiej mioci uwaamy za pomyk, jake czsto wtedy ze smutkiem od kogo
odchodzimy. A wanie mio bya prawdziwa. Speniaa swoje zadanie przywoywania
Boga.
Jake czsto nieodczuwanie Twojej w nas mioci, jake czsto, Boe, uwaamy
za brak tej mioci lub przypuszczamy, e nie ksztatujesz jej i nie rozwijasz w naszej
duszy. I jake czsto mylimy mio do czowieka z mioci czowieka do Boga.
Czsto kierujemy do czowieka wszystkie nasze tsknoty. Czowiek jednak nie
jest w stanie podj caoci naszych nadziei, marze, tsknot, poniewa moe je przyj
tylko na swoj miar. Wydaje si nam wtedy, e nasza mio zostaa odrzucona.
Tymczasem popenilimy bd, przypisalimy czowiekowi pozycj Boga. Czowiek nie
spenia wszystkich naszych tsknot. Jego mio kieruje nas dalej, do Ciebie, Boe.
Moe wic si zdarzy, e nie umiemy rozpozna naszej mioci do Ciebie,
Boe, lub mioci, ktr Ty realnie wnosisz w nasz dusz. Ile wic trzeba wiedzy, ile
dowiadczenia, eby uratowa mio zarwno do czowieka, jak i mio do Ciebie,
Bee mj!
Jeeli niewielu ludzi umie ogarn wszystkie psychologiczne, filozoficzne i
teologiczne aspekty mioci czowieka do czowieka i mioci czowieka do Boga, to tej

148

mioci moe by niezmiernie mao. Moe by tak, e t mio przede wszystkim

niszczymy i e tylko Ty j budujesz w naszych duszach.
Czyby moe racj mia neoplatonizm, e jest moliwa mio tylko do Ciebie,
Boe, ktry jeste w stanie obroni kierujc si do Ciebie mio ludzk? Czy
rzeczywicie nasza mio do ludzi nie jest moliwa, poniewa nie jest moliwe trwanie
jej w dwu sercach: w sercu czowieka i w sercu Boga? Czy rzeczywicie mio ludzka
utrudnia drog do Twojej, Boe, mioci, jak twierdz niektrzy mistycy, rozumujcy w
neoplatoskim ujciu czowieka?
Czy nie ma racji realistyczny Tomasz z Akwinu, ktry tak precyzyjnie odrni
porzdki przyczyn i celw? Wedug niego i zgodnie z Ewangeli Bg sprawia sw
obecno w nas i jest celem danej nam do dyspozycji, wniesionej w nasze serce
nadprzyrodzonej mioci. Czowiek natomiast sprawia obecno w nas swojej mioci i
ona stanowi cel de naszych ludzkich tsknot, aby sta si terenem nadprzyrodzonej
mioci, dziki ktrej mio Boga wnika w nasz mio ludzk, a nasza mio wnika
w serce Trjcy witej.
Moe wic tylko za mao wiemy, za mao znamy teologi mioci, aby uratowa
mio do czowieka i mio do Boga.
Lecz przecie Ty, Boe, ktry jeste intelektem, ogromnym sercem, wspania
wiedz, niezmierzon dobroci, obronisz sw mio do nas w naszej duszy, uratujesz j
mimo naszych atakw i sprzeciww.
A my, czy umiemy broni naszej mioci do czowieka i do Boga? Czy umiemy
rozpozna j w tym splocie porzdkw, nastrojw, uczu, tsknot, rozpozna to, co
istotne, czego trzeba broni rezygnujc czsto z drobiazgw, do ktrych nasza
niecierpliwa tsknota niekiedy przywizuje nas tak mocno? I czsto bronic tego
drobiazgu tracimy sam mio.
Tomasz z Akwinu ma racj. Mio do czowieka jest konieczna, aby
przywoany przez ni Bg zaszczepi w niej dla nas i dla siebie nadprzyrodzon mio.
Ta mio uszlachetnia nasz ludzk mio do czowieka i stanowi teren obecnoci w
nas Boga. To ujcie jest prawdziwe, poniewa nie krzywdzi Boga i nie krzywdzi
czowieka. Nie odbiera czowiekowi ludzkich tsknot do drugiego ludzkiego serca. Nie

149

odbiera te tego serca. A ponadto w tej ludzkiej mioci widzi podstaw spotkania si
czowieka z Tob, Boe.
Neoplatonizm jest okrutny. Kazaby nie przyj darowanej nam mioci ludzkiej,
gdy z rwn tsknot kierujemy si do Boga.
Naszej mioci do Boga broni sam Bg. Broni te naszej mioci do czowieka.
Ta mio, kierujca si odrbnymi rodkami do tych dwch celw, do czowieka i do
Boga, w obydwu wypadkach jest jednak zagroona. Zagraa jej nasza mio i
niedoskonao. Mog j zniszczy nasze pomyki i bdy, nasza niecierpliwa tsknota i
nasz niepokj. Moe nie umiemy dostrzec wielkoci naszej mioci i moe dlatego tak
nieudolnie jej bronimy. Trzeba naprawd gbokiego przeycia teologii, aby rozpozna
warto mioci.
Boe, broni swej mioci tsknot do Twej obecnoci. Chc Ci widzie, by z
Tob. Pacz, gdy Ci nie ma, gdy wtedy nie przebywamy razem, nie ma rozmw,
przywykania do Ciebie, poznawania Twego serca.
Czy ten mj niepokj, ta proba o Tw obecno, jest drobn spraw, czy raczej
jest spraw istotn? Nie wiem. Moe za duo w niej nastroju, uczu, przey. Wiem
jednak, e cierpi, e mi Ci brakuje, Boe mj, e rozdzielenie boli, e zwierzanie Ci
smutku i radoci stanowi moje ycie, ktre jest oczekiwaniem.
A pomys podry do Ziemi witej zrodzi si przypadkowo w Pizie. Wracaem
wtedy z Woch po dwutygodniowym, uroczym pobycie z grup Francuzw na feriach
wielkanocnych w Weronie, Wenecji, Florencji, Asyu, Rzymie, Neapolu, Pompejach i
wanie Pizie. Bya to pielgrzymka urzdzona przez Centre Richelieu, ktre jest
duszpasterstwem akademickim Sorbony. Spdzilimy Wielki Tydzie tym razem w
Asyu. Trzy dni liturgii i alleluja w Rzymie.
Teraz w renesansowej katedrze Pizy odbywalimy poegnanie.
Po ostatnim refrenie poegnalnej piosenki: o tak, zobaczymy si, drodzy bracia,
to tylko do widzenia; zobaczymy si ponownie, jeeli wszyscy si kochamy, w
oficjalnym przemwieniu pady sowa: moe spotkamy si latem na pielgrzymce do
Ziemi witej. Waciwie tylko mocno zabio mi wtedy serce. A potem mj kolega z
Sorbony, Kanadyjczyk z Quebec, rzuci od niechcenia: Wybierzmy si razem.

150

Ktrego dnia na korytarzu Institut Catholique, w rodku najweselszej

gawdy, ktra osiga takie napicie zawsze tylko w przerwie midzy wykadami,
dobiego do mnie z tumu studentw zapytanie po niemiecku: czy pan ju zapisa si na
pielgrzymk? Wiedziaem, e chodzi o mnie, poniewa by to znajomy gos, z ktrym
w grupie Francuzw rozmawiaem wanie po niemiecku podczas wspinaczki do Carceri, ubogiej pustelni Franciszka z Asyu. Musiaem wic zaj si spraw Palestyny.
I wanie z tych powodw l2 sierpnia 1957, czekaem na statek w Messynie. Nie
wyjechaem z ca grup z Parya do Nicei, skd odchodzi specjalny dla pielgrzymki
grecki statek Philippos. Nie otrzymaem pozwolenia. Dokadniej mwic, Polacy
mog opuszcza Francj tylko przez punkt graniczny, przez Modane lub Marsyli, jeeli
udaj si w kierunku poudniowym. Caa pielgrzymka ogldaa lazurowe wybrzee, a ja
musiaem drugi raz zwiedza Wochy. Wyjechaem z Parya 9 sierpnia, pocigiem 810
z dworca de Lyon, zatrzymaem si dwa dni w Rzymie i dzisiaj daj si pali cudownie
zotemu socu Sycylii.
Siedz nad brzegiem morza, gryz banany, czekolad, popijam parysk
lemoniad z litrowej, elastycznej butelki i ogarniain myl dotychczasowe wypadki.
Przeyem dwie rozterki: czy jadc przez Wochy zatrzyma si we Florencji i
Rzymie, czy tylko w Rzymie, poniewa przecie jestem drugi raz we Woszech i znam
je ju dokadnie. I co wybra: miesic w Grecji czy miesic na Bliskim Wschodzie z
krtkim pobytem w Grecji poudniowej, miesic w Ziemi witej. Wahaem si: Czy
wybra pobyt w Ziemi Chrystusa, w ziemi bliskiej, prawie jak dom, w znanych
nastrojach i rozmowie, czy te pobyt w Grecji wrd skojarze uroczych, w
wytsknionym kraju sztuki i filozofii? Wybraem wanie pocig z Parya do Rzymu i
zatrzymaem si w Rzymie. Std mona jeszcze uda si do Brindisi. Stamtd do Grecji
statkiem z inn grup paryskich studentw. Projekt Palestyny wygra i wanie czekam
na statek w Mesynie.
Fra Angelico malowa na kolanach swoje skupione freski na strychu klasztoru
witego Marka. Czy bd umia na kolanach zwiedza Ziemi wit?
Przystan koo mnie siedmioletni Sycylijczyk. Czarny, ruchliwy i spokojny.
Nawet bez nadmiaru gestw. Wciga mnie w swoje ywe przeycie zapatrzenia w
morze. Pokazuje pywajce ryby w wodzie portu, uczy sposobw owienia. Na imi mu

151

Franco. Daj mu swoje banany i czekolad. Wrzuci do morza wiadro mieci, z ktrymi
przyszed i odchodzc pokiwa mi przyjanie doni.
Okazao si, e Philippos przybdzie dzisiaj o 9 rano. Zatrzyma si trzy
godziny. Poniewa jestem w Messynie ju od 5, mam czas na zwiedzanie. Miasto biae
z jak niby renesansowo-nowoczesn architektur. Do adne i do zabawnie
pretensjonalne. I podobno wyspa najpikniejszych ludzi. Owszem, panowie przystojni,
panie adne. Krajobraz wypalony. Morze zupenie szare, zamglone. Coraz mniej cienia.
Philippos nadjecha. Stan daleko ode mnie. Id do niego ptora kilometra po
pkolu zatoki. Nie czekam na d. Wybieram spacer.
14 sierpnia byem ju drugi dzie na morzu. Jutro rano dobijemy do brzegw
Libanu. A jednak peny jestem radoci.
Po powrocie z pielgrzymki, kiedy pniej zastaem w swym paryskim pokoju
spniony list Prefektury z pozwoleniem na wyjazd z Nicei. Podobno wanie nie wolno
mi byo wsiada w Messynie. Wchodziem na statek najoficjalniej, na oczach
wszystkich wadz portu, stray granicznej i celnej, z walizk w rku. Nie pokazywaem
adnego dokumentu, poniewa nikt nie pyta. A bardzo chciaem bysn w oczy
wizami, ktre przecie jednak otrzymaem. Usuwali si wszyscy na moje grzeczne
permesso, per favore. Dzikuj Ci, Boe, za to wejcie na statek bez przeszkd.
Uczestnikw 285. Znajomi z Sorbony, z Institut Catholique. Koledzy z
poprzedniej, wielkanocnej podry po Woszech, pamitnej, przyjacielskiej. Koleanki
z pielgrzymki do Chartres, szlakiem Pgue. Uciski. Ca va? Ca va. Ca va bien? Ca va.
Wyrazilimy wszystko.
Podziwiam bogactwo kolorw morza. Ziemia,

ktr mijalimy, bya

zabiedzonym, a wstyd, kleksem, szar plam na gboko bkitnym rondzie wody. Nie
dziwi, si marynarzom, zakochanym w morzu, w szafirowej kuli morza, opadajcego
brzegami ku horyzontowi, rozcinanego dziobem statku. Pryskaj pery na bkit. Statek
wcina si bez przerwy w tward wypuko. Niebo jest bledsze ni woda. Noc jest
ciemnym koszem, przetkanym gwiazdami. Pyniemy na wschd, w smudze ksiyca lub
soca. Anhelli po takiej drodze szed do Ojczyzny. Ja - do Ziemi witej.
Statek nie jest komfortowy. Salon jednak estetyczny. Wygodne fotele. Na
pokadach leaki. Dwa pitra w d. Greckie napisy.

152

Boe, moja mio moe posila si Twoj mioci. Moe by nie zawsze
smutna. Moemy razem by w albumie zdj Krakowa, piknych zdj i piknego
Krakowa. Razem moemy oglda witra Boga Ojca, w kociele franciszkanw, patrze
z domu Wierzynka na Rynek Krakowski, na Sukiennice, na koci Mariacki,
spacerowa po Toronto, zwiedza paac krlewski w Wersalu, jecha morzem do Ziemi
witej.
Z niemiaoci i mk, z zaenowaniem i ufnoci modl si do Ducha
witego o umocnienie mej mioci do Ciebie, Boe, ktry wraz z Duchem witym
jeste Ojcem i ktry jeste Synem. Modl si do Ciebie, Duchu wity Boe, ktry
bdc Mioci, rozumiesz - tak po ludzku mwic - zawie sprawy mojej mioci.
Moja mio do Ciebie, Boe, jest wartoci, ktr uwzgldnie w rachunku
dobra. Musz wic broni tej mioci, broni dobra, broni Ciebie w swej duszy. Musz
umie korzysta z mdroci teologicznych perspektyw ludzkiego losu, z filozoficznych
odrnie tego, co istotne, od tego, co drugorzdne.

Ogrd Oliwny w Jerozolimie

Znowu odnajduj w sobie ten sam bolesny i znany nastrj niepokoju. Lkam si,
e odbior mi Ci, mj Boe, moje niedokadne rozumienia, plany mniejsze ni Twoje
serce, moje poszukiwania i intelektualne wdrwki. I moe dlatego, wanie lkajc si,
tak niecierpliwie zabiegam o dar znalezienia Ci na zawsze, rozmawiania z Tob. Moe
dlatego jad do Ziemi witej, aby szuka Ci w ladach pobytu Chrystusa na ziemi.
Widz wiat, jego skomplikowania i dramaty, jego rado i nieporadno, wiat
maych spraw ludzkich i wielkie perspektywy refleksji, ktra umie rozpozna waciw
drog do tego, co pikne, dobre i mdre. I sam chc ksztatowa sw mio, a zarazem
zdoby Twoj mio. A powinienem umie j otrzymywa.
Widz te warto mioci. Jake jednak czsto daj przewag drobiazgom
atrakcyjnym i bahym, ktre s zrcznym pozorem tego, co istotnie wartociowe. I
wtedy wanie oddalam si od Twej mioci. To nie jest pene oddalenie. Pozostaj,
Boe, w zasigu Twej mioci, w jej klimacie, w Twoich sprawach.

153

A moe tylko mj poetycki sposb odbioru rzeczy stwarza to jakie poczucie, e

oddalasz si, Boe, e odchodzisz, e nie ma Ci w mym sercu. Moe poezja tego
powizania mojej mioci z Twoj mioci jest tym poczuciem Twej nieobecnoci.
Moe wanie zawsze jeste w mej duszy i moe dlatego, e w niej mieszkasz, beztrosko
wdruj po drobiazgach, po obszarze innych serc i wartoci jednoczenie niepokojc si
tym, e w tej chwili nie rozmawiam z Tob. Moe mj lk jest bdnym odczytaniem
Twoich ze mn powiza. Moe w kontaktach z ludmi przywykem do wiadectwa
sw i tych znakw od Ciebie oczekuj. Dae mi je przecie w Ewangelii. A poza tym
otrzymuj sakramentalny dar Twej obecnoci we mnie, dar modlitewnych rozmw, dar
podejmowania tsknot mej mioci.
W Twojej mioci dorastam, poszerzam rozumienie spraw ludzkich,
uwraliwiam si na wartoci, ktre wybieram niekiedy wbrew swym kaprynym tsknotom. Janiej widz trudne sprawy ludzkiego losu, co pozwala nie zagubi si w
pozorach, w zbitkach informacji, trafia na to, co prawdziwe.
Lecz jednak, Boe, spotkany w realnoci wiary nie jeste w moim przeyciu. Nie
widz Ci, nie doznaj psychicznie. W swej psychice, w warstwie przey, jestem sam,
bliski granicy jku, umczony tsknot, peny niepokoju, kto bezdomny, gdy serce nie
wspiera si na odczuwanej radoci. Oddziela nas to, e Ci nie widz, e nie widz wic
jasno swego losu, sensu ycia, Ciebie, najcenniejszej pery wyowionej z morza, wiata
moich oczu, mego serca, Ciebie, Boe.
Jeste sam w ten wieczr, Jezu Chryste, wrd ogrjcowych drzew, sam ze
swoim niepokojem, z pytaniami, przeraony przyszoci, perspektyw samotnej mki.
Nie ma obok nikogo, kto by Ci pocieszy, uspokoi, by z Tob w najtrudniejszym
dniu. Dosigasz mioci Ojca, jeste z Nim przez swoje Bstwo i nie doznajesz Boga w
swej ludzkiej psychice bdc zarazem Bogiem. Takie jest prawo odrbnoci bytowej
czowieka, ktrym w peni jeste. Twoje czowieczestwo jest dowiadczone lkiem,
boisz si tego, co przyjdzie. Szukasz pomocy i pociechy w sercu najbliszych. Ci
ukochani s nieobecni. Wracasz do nich. Zasnli w jakim miejscu ogrodu. S i ich nie
ma. Sam pijesz kielich goryczy. Mka osamotnienia jest ogromna.
A przecie musisz w swej ludzkiej psychice przetrwa czas niepewnoci, musisz mk
czekania na bezporednie doznawanie w ludzkiej psychice mioci Ojca przetrwa w

154

oparciu o przyja serc, ktre wybrae i ktre Ciebie wybray. Jeszcze nie jeste w ciele
uwielbionym, jeszcze podlegasz prawu cierpienia. Cierpisz, poniewa kochasz.
Jestem sam w ten wieczr, Boe mj, sam ze swoim niepokojem, z pytaniami,
przeraony przyszoci, umczony tsknotami, dowiadczony lkiem. Oczekuj
pomocy, myl o Tobie. Jeste i nie ma Ci w mej psychice. A przecie musz
przetrwa czas niepewnoci, mk czekania na bezporednie doznawanie w swej
psychice Twej obecnoci. Musz przetrwa gd nieutracalnej mioci, ktr jeste,
Boe, Jezu Chryste, w oparciu o przyja serc, ktre ukochaem. Jeszcze nie widz Ci,
Boe, twarz w twarz, jeszcze cierpi, poniewa Ci kocham. Boe mj, nadziejo
moich marze, tsknoto mojej mioci!
Jestem sam w ten wieczr, Boe, spotkany w realnoci wiary. Nie widz Ci, nie
ma Ci w mej psychice. Jestem sam bliski granicy jku, umczony tsknot,
dowiadczony niepokojem. I musz przetrwa mk czekania na bezporednie
doznawanie w psychice obecnoci Ciebie, mojego Boga, mej nieutracalnej Mioci,
ktrej nadziej obudzio we mnie marzenie. Musz przetrwa niepokj, cierpienie
oczekiwania. Musz wic oprze sw mio na Twoim sercu, Boe, z Twojej mioci
spoglda ku Tobie. I gdy jestem sam w ten ogrjcowy wieczr, mojej mioci grozi
rozdarcie, bolesny los utraty Ciebie. Grozi mi utrata Ciebie, jeeli nie opr swej mioci
na mocy Twojej Boskiej mioci. Cierpi, gdy kocham Ci, Boe.
Jest We mnie jaki liryzm marze o Tobie, tsknot, niepokoju, e Ci utrac, e
utrac Tw obecno, Twoje serce, nastawienie na mnie Twoich planw, e utrac krew
Twoj i Twoje ciao, Ciebie, ywego w Eucharystii, kochajcego moj mio.
Przyszede, Boe, Jezu Chryste, Boe Przedwieczny i Boe Duchu wity,
jedyny Boe mj. Przyszede. Sakrament Eucharystii jest przecie Twoj zbawcz we
mnie obecnoci. Moje niepokoje s wic moe tylko niepokojem, tylko sposobem lku.
Wynika z tego, e mio jest poniej tego wzburzenia morza, e trwa gbiej ni
warstwa przey, jake mylcych. Jeste, Boe, jeste w mej duszy. Jest Twoja mio.
Jest w ten wieczr ogromnego pragnienia Twej obecnoci, przywoywana gosem lku o
los sensu ycia. Jeste, Boe. Wracaj siy. Znika niepokj. Jeste.

155

Ziemia wita
15. VIII. 1957. Oto stoj nogi nasze w sieniach Twoich, Jeruzalem. Jestem w
Libanie. Z Bejrutu wycieczka do Baalbek, do starego, fenickiego miasta, pniejszego
Heliopolis. Rzymianie postawili tu wityni Bachusowi, Wenerze, Jowiszowi.
Kolumnada jednejz tych wity jest obok cedru wybita na pienidzach
libaskich. Ziemia Libanu jest brzowa, moe ciemno-czerwona. Podczas zachodu
soca koncert kolorw w grach: tonacje brzu. Karawana wielbdw. Ubogie,
ebrzce dzieci. Zmar w wypadku na ulicach Bejrutu jeden z uczestnikw pielgrzymki.
16. VIII. niadanie o 4.45. Duszno, duo chmur i mgy. Wyjazd samolotem z
Bejrutu do Amman, stolicy Jordanii. Wznosimy si ponad chmury. Pod nami
Damaszek. Za chwil lotnisko, godz. 9.30. Formalnoci paszportowe i odpoczynek w
hotelu Filadelfia. Przed nami duy amfiteatr grecki z korynckimi kolumnami. Miasto
typowo wschodnie: prostoktne domy z paskimi dachami. Arabowie umiechaj si. Po
poudniu jedziemy na gr Niebo. Droga duga, wyboista. Ziemia czerwona, kurz i
gorce soce. Weszlimy na gr Niebo: wzruszajca panorama Ziemi witej.
Jestemy tu godzin, a do urzekajcego piknem zachodu soca. Jest to miejsce, na
ktrym Bg speni obietnice. Tu take zmar Mojesz. Pojechalimy std do Jerycho.
17. VII. Msza wita nad Jordanem w miejscu chrztu Chrystusa. Tu objawia si
wiatu Trjca wita: Jan chrzci Chrystusa, Duch wity zjawi si w postaci gobicy,
sycha byo gos Ojca Ten jest, syn mj miy. Niski brzeg Jordanu, zielona dolina
otoczona pustyni, nad brzegiem trzciny, woda pena zielonego muu. Maleki szaas
nad brzegiem i otarz. Jedziemy std do pobliskiej gry Kuszenia. Wchodzimy na
strome zbocza odmawiajc psalm Miserere. Zwiedzamy Jerycho Jozuego, odpoczywamy przy studni proroka Elizeusza. Zatrzymuj si przy studni podrni na osach.
Kobiety nosz wod w wielkich dzbanach na gowie. I droga z Jerycho do Jerozolimy.
Zatrzymujemy autokary przy gospodzie z przypowieci o dobrym Samarytaninie.
Zatrzymujemy je take dlatego, aby za zakrtem zobaczy z daleka Jeruzalem. Ogromne
wzruszenie. Mijamy potem studni, przy ktrej chrzcili apostoowie. Dojedamy od
strony Jerycha do stp gry Oliwnej. Std w zorganizowanych grupach (285
uczestnikw

pielgrzymki,

zorganizowanej

przez

Duszpasterstwo

Akademickie

Sorbony), z gazkami oliwnymi w rku idziemy ku murom Jerozolimy. Wchodzimy do

156

Miasta witego. piewamy po acinie: Lauda Ierusalem Dominum, lauda Deum tuum
Sion. Hosanna Filio David. Uliczki wskie, droga wznosi si w gr. Dochodzimy do
bazyliki Grobu. Wchodzimy. Modlitwa. Zwiedzanie.
18. VlII. Bazylika w. Anny, miejsce domu rodzicw Matki Boskiej. Sadzawka,
gdzie Chrystus uzdrowi paralityka. Zwiedzamy potem raz jeszcze bazylik Grobu i
Litostrotos, paac Piata. Zachowane s tu dwa pokoje stray, ulica i drzwi, przez ktre
Chrystus wchodzi na rozpraw. Pokazuje si take miejsce ubiczowania. Tu Piat wyda
na Chrystusa wyrok mierci. Stoj na miejscu biczowania. Stoj na miejscu cierniem
ukoronowania. Jezus tu bierze krzy na ramiona.
19. VIII. Msza wita na dziedzicu domu Piata, w dzisiejszym klasztorze Pa
Syjonu. Std idziemy do bazyliki Grobu Matki Boskiej. Bazylika znajduje si poza
murami Jerozolimy, midzy Miastem i ogrodem Oliwnym, u pocztku doliny Jozafata.
Nad grobem prostoktna kaplica z brzowej cegy lub kamienia. Pyta grobu caa
zakryta drobnymi, biaymi kwiatami. Potem ogrd Oliwny. Nad miejscem modlitwy
Chrystusa wznosi si bazylika. Bkitne mozaiki, fioletowe witrae. Obok Getsemani z
bardzo starymi drzewami oliwnymi, moe jeszcze z czasw Chrystusa. Schodzimy w
d dolin Jozefata a do studni Marii. Idziemy potem do sadzawki Siloe. Po drodze
mijamy grb Absaloma i gr Skandalu, na ktrej Salomon postawi otarz obcym
bogom. Idc w d dolin Cedronu mielimy po prawej stronie miasto Dawida. Od sadzawki Siloe prowadzi w gr droga kamienna, ktr mg i Chrystus z Wieczernika
do Getsemani. Obok drogi dom Kajfasza, a w domu tym cela, w ktrej by wiziony
Chrystus. Cela wizienna: kamienny d, zimny, wilgotny. Po poudniu wyjazd do
Betlejem. Droga grzysta. Biao-rowy kolor ska. Soce pali. I straszliwa bieda
mieszkacw. Idziemy do doliny pasterzy. Wieczr. Jasne niebo, spokj, drzewa
granatu, figi, kwiaty. Grzyste brzegi doliny stykaj si z niebem. Tylko tu anioowie
mogli zstpi do pasterzy. Okoo pnocy idziemy do bazyliki Narodzenia. Msza wita
w grocie poprzedzona jutrzni. Grota obwieszona makatami, waciwie arrasami. Wisz
srebrne i zote lampy oliwne. Zota gwiazda na marmurowej pycie, pooonej na
miejscu, w ktrym urodzi si Chrystus. Klczaem na tej gwiedzie. Msza wita
odprawiaa si w grocie obka, zaraz obok. Zwrcony tam byem twarz. piewalimy.

157

20. VIII. Zwiedzanie meczetu Omara na grze Moriah. Tu Abraham ofiarowa

Izaaka. Tu staa kiedy witynia Salomona. Tu byo wite witych z ark
przymierza. W tej wityni bywa Chrystus. W rodku meczetu skaa, z ktrej podobno
Mahomet wznis si do nieba. Ogldamy portyk Salomona, ulubiony przez Chrystusa,
zwrcony ku grze Oliwnej. Nabuchodonozor zburzy wityni Salomona.
Odbudowano j. Dzi pozosta po niej kawaek muru, wzruszajca ciana paczu.
Jedziemy w poudnie do studni Jakuba. Mijamy miasto Jeremiasza, take Gabal,
miejsce walk z Filistynami. Zielona Samaria. W Judei, w Jerozolimie kobiety ubieraj
si na czarno, w Samarii widzimy suknie kolorowe. To jest ta studnia, przy ktrej
Chrystus rozmawia z Samarytank. Mijamy Sychem. Teraz tereny, przez ktre
przechodzi Abraham idc z Ur. Ruiny pierwszego paacu krlw Izraela. Grb
prawdopodobnie Jana Chrzciciela i Elizeusza.
21. VIII. Betania. Dom azarza, Marty i Marii. Bywa tu Chrystus. Szlimy do
tego domu godzin od Kalwarii. Mija si bram Miasta, mija si gr, Oliwn. Grb
azarza gboko w dole pod ruinami bazyliki. Kwadratowe wntrze ze sklepieniami w
ksztacie wierzchoka trjkta. Przy okazji zwiedzamy muzeum archeologiczne
Palestyny. I wyjazd do Kanaan. Jestemy w Mamre. Tu Abraham zbudowa pierwszy
otarz Bogu. Tu w Hebronie Abraham rozmawia z Trzema swymi Gomi. Odwiedzi
go Bg w postaci Trzech Podrnych. Jakie to nadzwyczajne wydarzenie. Obok gra
patriarchw z ich grobami. Teraz meczet. W jego podziemiach grb Abrahama, Izaaka,
Jakuba, Jzefa. Zatrzymujemy si przy studni, przy ktrej aposto Filip ochrzci
Etiopczyka.
22. VIII. Przedpoudnie wolne. Jestem w bazylice Grobu. Daj powici krzye
jerozolimskie i kad je na pycie grobu Chrystusa. Popoudnie w kociele w.
Szczepana i pocztek liturgii Wielkiego Tygodnia. Przechodzimy do paacu Piata.
Msza wita o godz. 16 w Litostrotos. O godz. 21 wyjcie do Ogrjca. O godz. 22
godzina wita w bazylice. Ogrjca. Czuwanie bardzo trudne. Po kadym wersecie
psalmu wstajemy z klczek. Straszliwa walka ze snem. O godz. 23 idziemy do domu
Kajfasza. Noc. Droga trwa jakie 35 minut. Przechodzimy przez potok Cedron,
wspinamy si w gr, powtarzamy tras Chrystusa.

158

23. VIII. Droga krzyowa o godz. 10 z domu Piata. W bramie, prowadzcej do

Miasta, stacja pierwszego upadku pad krzyem. Z drugiej strony bramy, po stronie
Jerozolimy, stacja spotkania Chrystusa z Matk. Ulica prowadzi w gr, Cyrenejczyk
pomaga Chrystusowi nie krzy. Przy stacji spotkania niewiast rzeczywicie i dzisiaj
tok, tum ludzi. Duszno, gorco, Weronika ociera twarz Chrystusa. Wyczerpany
zmczeniem Chrystus upada pod krzyem. Pacz spotkane niewiasty, pacze Matka.
Trzeci upadek i trudne wejcie na Kalwari. Wchodzimy do bazyliki Grobu. Idziemy po
schodach na okryty bazylik szczyt Kalwarii. Chrystus przybity do krzya, Chrystus na
krzyu umiera. Caujemy miejsce, na ktrym sta krzy. Schodzimy do kaplicy grobu.
Jutro dzie zmartwychwstania. Rozpoczniemy go w domu Trzech Niewiast, ktre
wybray si do grobu z wonnymi olejkami. Jest to miejsce domu Weroniki. Teraz s tu
Mae Siostry o. Ch. de Foucauld. Maj pikn kaplic z kamienia z prostym otarzem i
lampami o ksztacie z czasw Chrystusa. Przy trzeciej i czwartej stacji drogi krzyowej
jest orodek polski, prowadzany przez ks. St. Pietruszk. Odbudowa te stacje.
Organizuje opiek nad modzie arabsk. Prowadzi mae muzeum i sprzeda pamitek
polskich.
24. VIII. Rano uroczysto rezurekcyjna w domu Weroniki, potem msza wita
u grabu Chrystusa. O godz. 9 audiencja u kustosza Ziemi witej w klasztorze
franciszkanw. Potem audiencja u patriarchy Jerozolimy. O godz. 14 jedziemy do
Qumran i nad Morze Martwe. Podr trwaa ptorej godziny z Jerozolimy. Na lewo
zostao Jerycho. Patrzymy na gr Niebo. Qumran jest u stp gr, w pustyni. Ruiny
osiedla eseczykw. Brunatne, grube piaski pomidzy grami i morzem. Morze jest
intensywnie niebieskie. I chyba najcudniejszy w wiecie zachd soca: wszystkie gamy
koloru rowego, zdumiewajce odmiany kolorw zielonych, wreszcie symfonia
kolorw szarych. Wracalimy pieszo przez pustyni, gdy zepsu si autokar. Piasek
sypki i lekki. Stopy zanurzaj si po kostki.
25. VIII. W wolne przedpoudnie odwiedzam ks. St. Pietruszk. Po poudniu
drog przez cz doliny Cedronu, przez Getsemani, wspinamy si na do stromy
szczyt gry Oliwnej. Po drodze koci w miejscu, w ktrym Chrystus paka nad
Jerozolim. liczny widok na Miasto wite. W kociele st otarza przed oknem,
przez ktre wida ca, pikn, bia Jerozolim, wzruszajce Miasto. Wyej bazylika w

159

miejscu, w ktrym Chrystus uczy apostow Ojcze nasz. I wreszcie szczyt gry
Oliwnej, miejsce wniebowstpienia.
26. VIII. Rano opucilimy Jordani. Jestemy w Izraelu. Najpierw Jaffa (TelAwiw), gdzie w. Piotr mia widzenie zwierzt, zwizanych przecieradem. Jaff
zaoy podobno jeden z synw Noego, Jafet. Izrael to gwnie rwniny.
27. VIII. Na grze Syjon. Jestemy w Wieczerniku. Ogldamy miejsce zanicia
Matki Boskiej, grb Dawida. W Wieczerniku Chrystus ustanowi sakrament Eucharystii, tu zostaa odprawiona pierwsza msza, tu byo zesanie Ducha witego. Potem
zwiedzamy kibutz: wsplnota dochodw, laicka organizacja, praca fizyczna. Dzieci w
bku do dwch lat, potem przy rodzicach i w ogrdkach dziecicych. Jedziemy do
Ain-Karim, do miejsca urodzenia Jana Chrzciciela i nawiedzenia Elbiety. Na
dziedzicu klasztoru franciszkanw Magnificat we wszystkich, jzykach wiata,
take po polsku. Oleandry i re w ogrdku Elbiety wysmuke tuje, drzewa oliwne.
Przez pikne tereny jedziemy do Nazaret. Miasto na zboczach trzech gr w urzekajcej
kotlinie.
28. VIII. Pewne jest, e Chrystus mieszka w Nazarecie. Pewne jest jedyne w
miecie rdo, z ktrego braa wod wita Rodzina. Piem t wod. Jest troch sona,
jak wszystkie wody Palestyny. W bazylice Zwiastowania znaleziono pod ruinami
kocioa krzyowcw koci bizantyjski, a pod nim ruiny domu ydowskiego, by
moe domu witej Rodziny. Ogldamy synagog, w ktrej Chrystus naucza, dzi
koci obrzdku melchickiego. Nie byo kocielnego. Koci otworzy nam jego
dwunastoletni syn. Stan przed otarzem i opowiedzia histori synagogi. Jak kiedy
dwunastoletni Chrystus, ktry naucza w wityni.
Pod klasztorem nazaretanek znajduj si ciekawe ruiny kocioa. Trudno ustali,
czy bya to synagoga, czy koci pierwszych chrzecijan. Obok tych ruin archeologowie natrafili na ruiny domu ydowskiego z grobem. Grb znakomicie zachowany,
nawet zachowa si kamie grobowy, zamykajcy wejcie. Przypuszcza si, e wanie
tu by dom Jzefa, ktry w tym grobie by pochowany. Wanie Jzef, jako potomek
rodziny krlewskiej, mia prawo do posiadania grobu we wasnym domu. By moe tu
by dom witej Rodziny.

160

29. VIII. Wyjazd nad jezioro Genezaret. 31 km w kierunku Tyberiady. Po

drodze Kana Galilejska: dom Natanaela. Ustawiono tu stare, autentyczne stgwie na
wod. W podziemiach lady bazyliki bizantyjskiej, moe synagogi, gdy mozaika
zawiera napisy hebrajskie. Wioska maa. Wci wida gr Tabor. Jestemy w
Tyberiadzie. Potem przejadka odzi po jeziorze. Woda jeziora Genezaret jest
jasnozielona z przelicznymi byskami soca na drobnych falach. Idziemy na gr
Bogosawiestw. Widok na cae jezioro Genezaret. Tu Chrystus powoa apostow. Tu
bya Magdala, Kafarnaum, Dekapol, rozmnoenie chleba, uzdrowienie optanego,
uciszenie burzy na morzu, cudowny pow ryb. Palmy na brzegu, eukaliptusy, oleandry.
Midzy Magdal a gr Bogosawiestw jest koci na miejscu rozmnoenia chleba.
Std pieszo poszlimy do Kafarnaum. Przeszlimy drog, na ktrej toczya si dyskusja
apostow z Chrystusem na temat Najwitszego Sakramentu. A w Kafarnaum, w
synagodze, Chrystus uczy o sakramencie Eucharystii. Msza wrd ruin kolumn o
korynckich gowicach. I wci morze-jezioro o cudownie zielonym kolorze. Teraz, po
poudniu burzliwe. Wysokie fale, moe metrowe. Myl o burzy na morzu,
Rzeczywicie, jest burza. Nie ma deszczu. S fale, wiatr. Morze jest ciemne, mtno-zielone, z daleka niebieskie. Ziemia przy morzu czarna. Na brzegu czarne skay. Czer i
brz otaczajce ziele wody. Resztki domw w Kafarnaum s z czarnego kamienia.
Wieczr nad jeziorem. Na tarasie hotelu czytamy wszystkie fragmenty Ewangelii,
dotyczce Tyberiady, Kafarnaum i jeziora Genezaret.
30. VIII. Z Nazaret, do ktrego wrcilimy rano z Tyberiady, pojechalimy na
gr Tabor mijajc Naim. Na szczycie gry Tabor liczna bazylika.
31. VIII. Jestemy na grze Karmel. U stp gry ley Haifa. Ogldamy te
twierdz krzyowcw, a waciwie zakonu joannitw. Jedziemy do Cezarei. Tu w.
Piotr przyj do Kocioa pierwszego poganina. Tu by wiziony w. Pawe. Ruiny
miasta, poronite ostami. Cae pole ostw. Morze pikne. Wsiadamy na statek
Philippos, ktrym przypynlimy do Palestyny. egnaj Ziemio wita!

161

ZAKOCZENIE - DEDYKACJA
Oddaj Ci, Boe, t ksik, a wraz z ni moj mio oraz mio tych
wszystkich ludzi, ktrzy nie rozpoznali, e obdarowae ich mioci. Take tych, ktrzy
nie podjli tego daru i stali si ubosi, a zarazem samotni. Moe kieruj mio do
kogo, kto ich nie kocha. Nie nastpuje wtedy wymiana daru. S samotni. Moe kieruj
mio do czowieka, ktry ich kocha. S wtedy kochani. Opiekuj si, Boe, t kochajc mioci, ktrej brakuje utrwalenia w Twej nieutracalnej mioci. Opiekuj si,
poniewa nas kochasz nawet wtedy, gdy o tym nie wiemy lub gdy nie przyjmujemy
daru Twej mioci.
Boe, wypeniony mioci Trjcy Osb, jeste nieskoczenie szczliwy. Nasza
mio do Ciebie nie zwiksza, ani nie tworzy Twego szczcia. To tylko my, kochani
przez Ciebie, jestemy dopuszczeni do udziau w Twym szczciu. I tracimy, gdy nie
podejmiemy danej nam przez Ciebie Twojej do nas mioci. Nie zapewniamy
nieskoczonego trwania temu szczciu, ktrym jest wzajemna mio ludzi. Tracimy
te, gdy nie podejmujemy mioci kochajcych nas osb. Jestemy ubosi o dar ich
osoby. Wtedy zupenie samotna jest nasza mio.
Ci, ktrzy nie s kochani, czsto odnajduj Ciebie, Boe. Odnajduj Ci w tym,
e take nie zawsze jeste kochany przez ludzi, mimo e obdarowujesz nas mioci.
Sytuacja czowieka, po ludzku biorc, jest moe o tyle lepsza, e zawsze czeka na nas
dar Twojej mioci. Ty nie zawsze otrzymujesz dar naszej mioci.
Zrozumiaem te, e ci, ktrzy przez nieudan mio ludzk odnajduj Ciebie
lub do Ciebie wracaj, nie s w sytuacji gorszej ni ci, ktrzy zawsze Ci kochali. To
tylko znaczy, e szli do Ciebie inn drog.
Jeeli nasza mio do czowieka moe by ogromna, to jake ogromna jest,
Boe, Twoja mio do nas! Jake bardzo nas kochasz!

162