190

MATERIAY

[12]

s.toncialny). Natomiast krytyka poglqdu Arystotelesa na temat drogi

rnlecznej t. LVII) jest wynikiern rozwoju astronomii.
poglqdw
metafizycznych
Widoczne s4 rwnri zllacz.rue wpywy
Sureza: istota i istnienie rnri4 si jedynie mylnie, zasad jed'nost.
kowienia bytw jest nLodus, rnodus take sprawia, e natura jednostkowa staje si osobnikiom. S4 to jednak wpywy porsdnie: poprzez
Hiszpana ortiza, ktlego Radzi,rncki by tlczniem w Poznaniu s. Su rez
bowie.rn wyda swe Di,sputatones metaphysi.cae w t. 1597 w Salamance,
jest wic mao prawdopodobne, by Radziimski mia je do dyspozycji
w Br'aniewie 1uz ltzy lata pniej' Nie mona take oakowicie wyktrtczy wpywu Du'nsa Szr}<ota.na niektre z tyctl pogldw' a take
na twierdzen,ie o for'tnalnej rnicy midzy umysem czynnylrn i monoc.i.owyrn, mirno e przy omawianiu
zasady jednoskowieni'a
bytw
(t. xlv) wylranie odlzuca skotystyczn4 haeccetas,
W zbiorze tez z catoci filozofii zwraca uwag s'tosunkowo obszerne
potr.aktowanie zagadnien szeroko roz.urnianej filozofii przylrody, a zw'aszcza do szczegowe uwzgldnienie
pisrn przy,r'odniczych
drobnych
(t.zvt. Parua n.aturala). Wiadom'o, e fiLozofia przyrody
Arystotelesa
(fizyka) w cigu w. XVII i XVIII zyskiwaa na znaczeniu i powicano
jej stopniow.o coraz wicej uwagi i czasu, ale n,a przeomie w. XVI
i XVII panowaa jeszcze wzgldna rwnowaga dyscypli.n fiilozof.icznych.
W tej dziedzi,nie Radzirnski jest swoistym wyjatkiern, wyr.anie bowiem
uprzedza epok pniejsz.

PROFESSEUR

sTANIsAw
RADZIMSKI
SJ (1565-1622),
DE PHILOSOPHIE
A BRANIEWO
ET A

KALISZ

Rsum6
Il,adzirnski, n ..d Zacharzewo prs de Kali,sz' entre erl 1583 dans la
Compagnie de Jes'us et fit ses trldes de philosoph'ie sortlDiego or.tiz
SJ au Colldge des J suites i Poznafr (1591-1593) et celles de th ologie
d 1'Acad6rnie de Vilna (1594-1598). Ens'uite, il enseigna la philosophie
au C,olldge des Jesuites de Baanie'wo (1598-1601) et au Colldge des
J suites de K.alisz (1602-1604). Puis, il fut recteur des colldges des
.il
Jsurites d Lww,
Kamieniec,
Kalisz
et I'ublin
ot
mo{"rrut ie
28 X 7622.
Un arnple manuscrit
de ses cours de logique (Br,aniewo 1598/99)
et ].!ne oollection imprirne de 100 Asserti,ones e unwersi, phil,osophi,a
(Braniewo 1601) prov,ienent de la periode de son en'seignement ir Braniewo. Les Assertone ont pour objet les discipl,ines phrilosophiq'ues
suivantes: la logique, la m taphysiqtre, le trait sur Dielr et les ,,intel1igences'', le philosophie de la nature, la psycholo'gie et l'thique.
La phil,osophie de adzirnski
es en prinoilpe celte d'Aristote,
mais
on y trouve d.os inlluences postrieures, s'trrtout celles de 'St. Thornas
d'Aquin. Il admet p. ex. la cr ation d'u rnonde par Dieu dans le ternpc
et la transfo,mnation fuiture de ce monde - la fin dtr monde. Les influences des opinions suareziennes d tr,avers de Diogo Ortiz y s'orrt a'ussi v.is.ibles: l'essence et l'existence rre diJfrent pas relerrrent,
25 Na ternat pogJdw Ortiza zob.: R. Dar.owshi, Jakub orti,z SJ
(1564_1625), ptofesor titozoti; w Poznani,u i, p Akd,emii' WLeftskiei,
Stud'a PhIosophiae Chriastanae, 19 (1983) 2, 5-24 otazl Nouse ,r6d,,a
do dzia'altuctLozolicznej Jakuba ortza, tamze,22 (1986) 2, 15_24.

{13I

z ZAGADNIE

HISToRII

EILozoFII

191

un-.mode--(modurs) est le principe d'individuation des 6tres, la nature

individuelle
devient un s,uppositu,rn par un mode etc.
Radzirnski admet un dfin.ition actual.iste de l'6tne (,,ens est idem
quod actu existens'') et _ d6ja au d6.but du xvlle
sicte traite
longuement les questions de la philosophie de la nattrre.

MIEczYsAw
DOSWIADCZENIA
w zlvlzKv

GoGAcz

MISTYCZNE
NA TLE
z DAs sEIlElv Go??Es

ODMIAN WIDZENIA
MIKoAJA
z Kvzy

BOGA
1

1; Profesor Stefan wieawski

w czwalrtym tomie swego dziea pt.
Filozofa XV u:ieku na,pisa, e ,,w zalec,anej pnzez Kuzaicyka
-,,, mistyce
zasadniczq rol speirria wtzja ... Aby Deum mstce ui,d,ere w.innimy
przede wszy.stkim uspr'awni'a nasz. inteiekt. Kuzariczyk
u,mieszcza wic
kon1e np.l.acj, czyli wizj intelek't'ua&nq' w samyrn sercu mistyki'' 2.
pogldzi.e-prof.esora
W
S. wieawskiego na rni:styk mikotija z Kuzy
wanq wi rol' peniq trzy pojcia: mistyka, wja, k'ontemplacja, po_
nadto
w tych trzech dziaa'nirach czowieka _ rola i,nteleklu.
Zauwailmy najpierw, e wed.ug profesora S. Swieawskiego Mikoaj
z K,uzy ak'centuj w mistyce r-rso'
Sytuuje to Kuzariczyka
w rnistycznej tradycji szkoy wi\torynw
i przeciwstawia go tradycji cystersliie5,
-jest
wgdJug ktrej nie ui,sio, lecz aJfecto, dzi mwi si serce,
podm.iotern mistycznego dowriad'czeiruj:a
Boga. Mikoaj z Kuzy przei problern
osowohodzi do tego n'urt'u mistyki, wedug ktrego wyr^aa dowioka
intelekt, jako podmiot poznania Boga, a nie ucucie, umoliwiajce
tylko p'rze]lycie Boga. Przerycie ezego dotyczy, e moe by bezpr'zedmiotowe. .Tyrn przedmiotern przeycia mistycznego jest sg, bezp.oreanio dowiadczany Wzez intelekt czowieka.
Pr'ofesor S. Swieawski
pornadto utozsarnia
uisio z kontemplacj
i uwaa j4 za centralne pryncypium
mis'tyki' Kuzafrczyka.
Tr1eb.a
t-q.
dopowiedzle, ,e oso nie wstazuie
wyiacznie
na kon,
templacj. Wskazuje take na .dowd'ad'czeniemiltyci.ne, ,in,telek[.
ktnego pod- podobnie jak w konte'mptracji _ jest ludzki
-i9T
uwynaniaj4 to w. Bonawe'n'tura i w. Tomasz z Akwinu
. W zuizku z ten:natern rnistyki i dowi,adczenia rrrris.tycznego trzeba
t,u zwr ci uwag' e w literaturze asce,tycznej terrnirrtr tni,stgica uzy*.
s'i w dwu znaczeniach:
. a) w p|e.rwszym zna-geniu mistyk nazyw,a.si pogbione ycie reliIigij'n'e: gwnie od modlitwy slrupieni-a wlaneg6, i wic.od konelrnplacji
.
wl.arnej czynnej a do rnodli'twy ;ednoczenia-pizerrrielrria:cego .
t Jest t-o
.
-tekst wykadu, przygotowa'nego na syrnpozjurn midzyrrarodowe, powic'one tekstowi Mi,koaja z Klzy
pt. De ui,si'one'Dei 1oas
Sehen Gottes). Sympozjurn odbyo ii w ttie'r- (RFN) w dniach 25_2?
wrzenira 198 zorganizow,ane pr'zez Cusanus Gesell,schaft przy Inst.itut
tur..Cusanus-Forschu'rrg
an der UniversitAt
t.nd der Theologischen Fakultdt, Trier.
Dzie3e tilozoli europejski'ej w XV usieku, t. 4: Bg,
. -!-s. .lyieawski,
ATK, Warszawa 1979, 52.

lot

MATERIAY

[14]

To pogbione ycie rligijne przejawia skutki oczyszczefl biernych

czyli powodowanych w nas przez Boga.
skutki oczyszczen biernych ,musza' by wyprzedzone oczyszcze'niem
czynnym, doko'nywanych przez nas. Te oczyszczenia czyru1e wyraa j4
l'lzyskane nasza placa odrniarry modlitwy: ,modlitwa ustna, mylna,
afektywna (aktw strzelistych) i nabytego skupienia'
Po tych etapach Bg przemienia nasze z Nim wizi, co przejawia
si w modidtwie skupienia wlanego, nazywanego modlitw kontempiacji
wlanej czynnej' w ktrej jesz,cze ingerujerny w udzielanq nam pornoc
Boga' Dziki tej pornocy wchodzimy w modlitw konternplacji wlanej
bielrnej doskonalcej wol i w modlitw kontemplacji wlanej biernej
doskonalqcej inteiekt, co niekiedy nazywa si prostyrn zjednoczeniem.
Po tej modlitwie realizuje si droga zjednoczenia, k.tr przejawia
rnodlitwa z jed,noczenia bolesnego, modlitwa z jednoczenia ekstatycznego,
modlitwa zjednoczenia przernieniajqcego.
Drog zjednoczenia poprzedza dlroga owiecenia, a wczeniej droga
oczy szcznnia. Drog owiec'enia wyraa gw,nie konternplac ja.
od rylomentu ko,ntemplacji wlanej czynnej przez kortternplacj wlain
biern doskonalc wol a do momentu kontemplacjri wlanej biernej
doskonalqcej intelekt i nazywanej prosty,m zjed,nczeniem trwa w naszych przeyciach ciemna noc. W swej bytowej strukturze polega ona
na uzgodnie'ni.u woli czowieka z wolq Boga i na z.rozumie,niu do
konca ycze Boych.
. Po ciemnej nocy sperxia si bolesne, ekstatyczne i przetnieniajqce
uiodnnnuanio

Trzy drogi to poziomy naszego zaptzyjanienia z Bogiem. Te poziomy

przejalt'iaj si w modlitwie.
Modlitwa jest przejawianiem si poziornu 1ub interisywnoci naszej
mioci do Boga i probq o trwanie qcz4cej nas z Bogiem rnioci.
Badanie odtnian modlitwy jest badaniern poziomu ycia reiigdjnego.
W struktur ycia religijneg'o w etapie cie!.nnej nocy wchodzi kontemplacja. Nie wchodzi w t struktur dowiadcze'nie mistycz,rre.
b) W drugim zrraczenitr mistyk jest tylko dowiadczenie mistycz'ne,
ktre nie jest ko'ntemplacjq, lecz zgodnie z naturq i'n,telektu jest doznaniem B.oga jako pryncypiwn
istnienia.
2' Powtrzmy najpierw dwa rozu'rnienia mistyki:
Mistyka to pogbione ycie religijne czowieka. Wystpuje w nim
konternplacja..
Mistyka
to wyqczni'e dowiadczenie mistyczne, kt,re nie wchodzi
w struktur ycia religijnego, m]irno e doarrajq tego dowiadczonia osoby
religijne. Dowiadczenie mistyczne jako bezporednie dowiadczenie
Boga w Jego istnieni:u jest tylko upewnieniem intelektu w jego ciernnej
'nocy' a wic w modlitwie kontomplacji wlanej czynnej i biernej doskonalqcej wol, e Bg istnieje. Pomaga to w przetrwaniu ciemnej nocy
do momentu, gdy dar r,ozulnu' dar Ducha Switego, uatwi nam perre
z,r,ozumienie prawdy o istnieniu Boga i wprowadzi nas w pr,oste zjednoczenie. Sarno dowiadczenie mist'yczne nie polega na kontemplacji, lecz
na wizji (oso).
Uwyranijmy toraz nozu'mienie wizji i w tym aspekcie dowjadczenia
mistycznego, z kolei ycia religijrrego i kont'emplacji.
Viso w szerokim sensie jest bepored,nim widzeniem Bqga. Inaczej
jednak spenia si w dowiadczeniu mistycznyrn, w widzeniach prywatnych, w widzeniu uszczliwiajcym jako ui,sobeati.fica'

[15]

z ZAGADNIE

IlIsToRII

r.ILozoFIl

193

Vsodostpna nam na ziemi, i,n uia nie jest usio beatiJica, gdy,
ni'e mamy tu jeszcze nowej wadzy wznawcz,ej, nazywanej lurnen glo.
ae, kt6t ot]rzymamy d.opiero po m*ier'ci.
W widzeniach prywat.nych oisio Boga dzieje si poprzez obrazy i po.
jcia' od'bier.ane za po.red'nictwem zrnysw'
W dowiadczeniu mistycznyrn' uxsLo _
widzerlie Boga jest we.
wntrzne' nage, krtkotrwae,
p{.zez nas, bezobran e przygotowane
zowe i bezpojciowe, bezporedinie i polega na biernym odbiorze Boga
jako istnienia ptzez nasz inteleki'
gdyiL intelekt zgod,nie ze sw
rratura _ odbiera tylko pryncypia. A istnienie, starrov/i4oe Boga, jest
pry.ncyrpi'urrn, jest ipsum esse a se, ipsuln esse subsstens. Brak w dowiadczeniu mistycnym obrazw i poj wskazuje, e jest to uisio tego
prylncypiu'rn, ktre jest stanowicyrn Boga istnieni,em'
Kontemplacja nie moe wic by dowiadczeniem mistycznyrn, gdy
czowiek z racj,i zu'bstarrcla}nej jednoci d.rrszy i cia,a ujrnuje istnienie
dr.ogq przez relacje istnieniowe, ws;ralrte na przejawach jego istnienia
i istnienia bytu konternplowanego. K,ontemplacja wobec tego jest
wiadczeniern intelekt'u i woli, ,etrwajq cz4ce nas z ist'niej4cym byterrn, gwn.lie z osob,ami i z osob4 Bog.a, rela'cje istnieniowe jako mio,
wiarA i nadzieja. Konternplacja jest wic wiadczeniem o tych relacjach, a tyrn sarnyrn wi,adczeniern o yciu religijnyrn.
fygie religi}ne' nawet pogbione, ktre nazyw,amy yciem mistyczny.m lub mistyka, jest zespoom w.anie Telacji istnrieniowych, 'czcych _ dzik'i asce _ Bqg.a z czowiekiem wjzi mioci, wiary i nadziei jako spos'obarni nasze.go kierowania si do Boga or.az 4czqcych
Boga z czowriekiem da,rami Ducha witego jako sposobami odbierania
Boga. To ycie reli,gijne na drodze zjednoczenia charakteryzuje si odbiorem i widze,niem osb T.rjcy witej.
Widzenie osb Trjcy Switej na drodze zjednoczerria nie jest jednak dowiadczeniern mistycz.nyrn, doznaniem Boga bezpor,ednio plzez
i,nftelekt' wraliwy na pryncypia, gdy osoby nie sq pryrncyrpiarni' Widzenie osb Boskich na dnodze zjadrroczenia jest tlsio, poqczon z obrazarni i pojciami, Edyl bez nich nie odrnimy osb. Jest wic odmia.nq
pryw.atnego, w ktryrn
widzenia
i,ntelekt przez rozurmowanie widzi
osoby Trjcy Switej w obrazach i pojciach.
3. Spjrz:my taz jeszcze na trzy wane od.niesionia naszego intelektu
do Boga.
. I(.onternplacja dotyczy relacji istrr'ieni.owych, wiqcych nas z Bo.
g1em.
Dowiadczenie mistyczne jost bezporedrnim doznaniern Boga przez
intelgkt' Boga jako psuln esse subsstens.
Widzenie osb Tnjcy witej charakteryzuje w naszym yciu religijny.m d'og zjednoczgnia' gwnie modlitwy zjed.noczonia przernienia.
j4cego. Charakteryzuje
wobec tego mistyk w pierwszym znaczeniu
jako nasze pogbione ycie religdjne'
W swyrn dziele De pi.si.one De, w rozd.ziale 1?, Mikoaj z Kuzy
mwi, e ,,B8 moe by w peni poznany (wi'dziany) ty1ko jako
tr'oisty,'3. Rozwaa wa,ny problem, ''w jaki sposb Bg moe by
3 ,,Nur als dreierine,n kann Gott voilkornrnen gesehen
rzystam z przeka,dr dokonanego na jzyk ni.emiecki
Pfeiffera. Nikolaus von Kues, Texta,uswahl in deutscher
De usoneDei _ Das Sehen Gottes, Sonnonburg, Trier
13 - Studia Philos. Christ. nr 2

werde'n". Koprzez Helrnuta

Ubersetzung 3,
1985, 49.

194

[16]

MATERIAY

w peni poznany (widziany) tylko jako troisty'' r. Mw.i w tym rozdziale

o widzeni.I osb Trjcy Switej i e jest to doskonae widzenie Boga.
To wi'dz,enia, waciwe drrodze zje.dnoczenia, uwaa za doskonalsze niiz
inne od.rniany usio' I posuguj,e si w.ani,e pojci'ami, pozwaiajcymi
odrnia osoby. Mwi bowiern, .e ,,w Bogu mio naley do isto y
Traech. I tak widz zupe'n:i.eprost4 istot wymienionych Trzech, mirno
e r6nj'4 si midzy sobq,'5.
. Mrikoaj z l(uzy sytuuje wic swoje rozwaa,ni'a w temacie religijnego
zjednoczeni.a czowieka z Bogiern, sytu,uje je w mistyce rozumianej ja[o
nasze pogbione ycie reigijne. To widzeni.e Boga jako Trzech osb
wyraa w pojciach i roz'u'mowarriach. Korzysta z usio charakterystycznej dla widzenia prywatnego, gdy kade osobiste widzenie Osb Boskich, jak i ycie religijrne, jest prywatne.
Moe Mrikoaj z Kt:zy orpisuje swoj modlitw zjed,noczenia przerrrieniajcego w temacje i przedmiocie tej modlitwy. Moe ze wzgldu na
!en. prz.e,drn'iotowy aspekt tozv,anai siede.n.nasty rozdzi'a jeg,o De l':zszone
Dei nabywa cech wykadu, opartego na przemyleniach, a nie na zwierzeniu swych osobistych dozna6.
De usione De staje si rozpraw filozoficzno.teologiczn i zarazem
zapisem rv r'ozdziale 17 skutkw modld..twy zjednoczenia przernieniajcego, moe wasnej modli wy Mikoaja z Kuzy'

sTANIsAw
PEWNOSC

KRAJSKI
I PRAWDA

W OPUSCULACE

TOMASZA

Z AKWINU

Zadaniem poznawczyln, jakde zo'stao postawione przy podjciu tego

tematu, byo ustalenie na podstawie opusculr'o Tomasza z Akwinu
jego pogldw na temat pewnoci poznania, jak rwnie ok,relenie
zwd'zkw, ktre zachodz pomi'dzy tak rozurnianq pewrrociq i prawdq 1.
Pod tym kqtem przeb,adane zostay trzy,dzieci cztety opusclo ooi<tora Anielskiego o qcznej o.bjtocri
okoo tysica trzystu sron znormatrizowanego maszynopisu. Teksty te pochodz ze wszystkich prawie
okresw ycia Akw.lnaty i dotyczq wikszoci poruszanych przef niego
problemw. Stanowiq zatetrn, jak mona s4dzi,- pewrien }eprezontacyjriy
dtra jego twrczoci materi.a 2.
t ,,Quomodo Deus non nisi unitrinus vjdere perfecte potest,'.
Tekst
aci ski cy.t,uj z Dziea: Nikolatrs von Kues. Phi.iosophsch.Theologische
Schrtten, herausgegeben und eingefi.ihrt von Leo Gabriel ... (Sttldlen _
und J,ubilaumsausgabe Lateinis,ch Deurtsch, Bd III), Herrder, Wien
106?,168.
s ,,So gehiirt (in Gott) die Liebe zurn Wesen
der Drei. Uod so sehe
ich di'e garnz einfache Wes,enh,eit der dei Vo,rgenanten, obw,ohl sie sich
unter,einander unterscheidsn".
H. pfeiffer,
bB. por. ,,Sic arnor est de
essentia tri.urn. Et sic video triumo praedictorum
sirnfliciss mam essentiam, licet int'er se disti,ngr.lantun,,, chrJten, Wien 1.96?, tozdz. !7, !74'
1-Tekst wykadu wygozonego na midzynarod.owej
sesji liiozoflLznej
w Parynr-w 1986 rok'tr.
r S. Thomae
Aquinatis:
(I244-45)i
Dte proposti,onbus moilalibus

[17]

z ZAGADNIE

HISToRII

FiLozo!.II

195

Termilny pojaw,iajqce s{ w przebadanych tu opusculach wystpuja

na ich kartach przewanie po kilka tysicy, a rzadziej po kiikaset razy.
Termin llertas nie naley tu do wyjqtkw, cho Tomasz n,ie porusza
w zasadzie w tych tekstach problematyki przez nriego wyznaczonej
sygnaJ'izuj4c jedylnie gdzieLrriegdzie niektre stanowice j zagadnienia.
Mozna spoika go we wszystkich p,rawie opusculach. Termin certi'tudo
wystpuje za w nich jedynie czternacie razy' Terminy posiad'ajce ten
sarn idze
sowotwrczy, co termin certi,tudo, pojawiaja si tu trzydzieci jeden razy.
Uywajac terminw, reprezentujqcych rodzin sowotwrcz' do ktrej naley termin eertitudo Tomasz najczciej uywa terminu certus,
ktry w wikszoci zawieraj4cych go opuscuiul wystpuje w znaczeniu, ktre .najlepiej o.ddajq sowa _ 'okrelony, j'aki, pewien, ten oto r.
w k'ilku przypadkach termirry certi'tudo i certus uyte S przez
Akwinat w porzdk.u, ktry mona nazwa porzdkienr bytowym'
I tak w De ente et essentia Tomasz odnosi tgrrrlin certLtudo do su'stancji (Dictur eti,arn forrnam secundum uod per formatn signifi'catur
certitud'o rei)1. w De Jorrna absoluti,ons uywa terrninu certus w charakterystyce saklrarnentw (Neutrum auten est temerarium qwa sacramenta habent ceTtos effectus, Li'cet irnL:edl,rpossi.nt per fi'cti,onem recia'
cipentz)5. W De sortbus okreia przez terrnin certus charakter
nebeskch,
wyraajcy si w takitn, a nlie innym ich porzqdku (Unde
6..
W Compendium
cutn sit certus ordo quo rftorefttur coel'esti.a corpora)
theologae odnosi termin certl'tudo do Opatrznoci Boej (Nec tatnen
De f allacs$2a+_45); De pri,lui,pi,s ndturae (1252_56); De ente et
essentia (1252_5t'); De udici,sastrorum (?); Epstola ethortatora d,e
mod,o stud,end'i (?); De arti.culis fidei (L26L--45); De mxtione elernentorum (|270_7|); De motu cords (L2?O_7L); De occults operatonbus
na'turae (|269-7I?);
De substanti's separatis (L271_73); De regno
(1265-6?); De aeternl'tate mundi (If77)i De uni,tate ntellecttls (7210);
Contra mpugnantes Dei' cultum et reli.gonem (|256); De perfectione
spi,rtuatis l:i.tae (1269_70); Contra doctri,narn retrah,enti'um a religione
(|27l); In dectetalern prmam etposito ad, archdaconu.mTrd'entinu,ln
(1260-?0?);
Compendiu,:rn th"eologioe (126S-73); In decretalem securt'dam etposti'o ad eundenx (1260_?0); De secreto (1269)i Collatones
super credo in Deum (1273): Collati,ones super Pa.ter JVoster (1273);
Collti,ones super Aue Mara (1273); Collationes de decem praeceptiis
(1273); De sorti'bus (727I); De forma absolutonis (1269?); De empti'one
et xendi.tone ad telnpus (1262); Responso ad Leetorem Venetum de
arti'culi,s vI (?); De ratonbus fi'dei, (1264); Responso ad Bernardum
(1274); Responsi,o ad Jt. Joannem Yercellensem d,e articuLi.s t08 (126566); Responsi.o ad !r. Joannern Vercellensem de rticuli's 42 (I27I);
Contra errores Grs,ecorurn (7263).
s Cf. S. Thomae Aquinatis, De sortxbus, w: S. Thomae Aquinatis,
Opuscula ornna, tornus prilnus. Parisiis t92,7, I1f,
r S. Thomae Aquirnatis, De ente et essenti.a, w: S. Thomae Aquinatis,
Opuscula omnta, to'mus pr,irnus, Paris 1949, 26'
s S. Thomae Aquinatis-, De forma absoluti'oni,s sacramentali,s od' Ma'
gstrurn ordns,w: s. Thornas Aquinat'is, Opuscula omni,a, tomus tertius, Parisiis 1927, I73.
( S, Thomae Aquinatis, De sortibus, op. cit', 151'