Mieczysaw Gogacz

Chrzecijaska koncepcja ycia

Referat wygoszony w dniu 3 grudnia 1990 r.
w Instytucie Studiw nad Rodzin
ATK w omiankach k/Warszawy
w ramach sympozjum naukowego na temat:
CYWILIZACJA YCIA

1. Kilka wyjanie wprowadzajcych ........................................................................................ 2

2. Filozoficzne twierdzenia o yciu w tekstach w. Tomasza z Akwinu ................................... 4
a) Okrelenie i odmiany ycia ................................................................................................ 5
b) Bytowa zawarto czowieka ............................................................................................. 5
c) ycie ludzkie ...................................................................................................................... 6
3. Teologiczne ujcie ycia w Ewangelii w. Jana..................................................................... 7
4. Prba poczenia uj filozoficznych i teologicznych ........................................................... 9
5. Aksjologiczna wersja ycia .................................................................................................. 10

1. Kilka wyjanie wprowadzajcych

Wyraenie chrzecijaska koncepcja ycia wskazuje przynajmniej na trzy
rne aspekty problemu ycia: na aspekt aksjologiczny, teologiczny, filozoficzny. W
tej kolejnoci aspekty te odsaniaj si rozwaajcemu je czowiekowi. Powodem tego
jest moe typowa w Polsce, a nawet w wiecie, kolejno przejmowania informacji o
yciu.
Najpierw uczy si nas, jak y, co sytuuje w aspekcie aksjologicznym. Dodaje si
zaraz, e takich zachowa lub dziaa yczy sobie Bg, co wprowadza w aspekt
teologiczny. Gdy na propozycj aksjologiczn, uzasadnian ujciami teologicznymi,
zareagujemy pytaniem dlaczego ? - dlaczego takie ma by moje ycie i dlaczego
Bg yczy sobie takich moich zachowa lub dziaa - to odpowiada si, e potwierdza
to wszystko ludzki rozum, co przenosi nas w aspekt filozoficzny.
Nie zawsze jednak wie si z rozumem odpowiedzi prawdziwe. Najczciej
przypisuje si mu, wzite z aktualnej kultury, kompilacyjne ujcia wiatopogldowe,
nierzadko ideologiczne, a wic dowolne, w najlepszym razie te, ktre upowszechnia
dominujca w danym czasie filozofia. A dominuje dzi filozofia celu, wobec tego
funkcjonalistyczna, w ktrej okrela si czowieka przez porwnanie go wanie z
celem. Kady byt, wedug tej filozofii, jest tym, czym jest na miar celu. Jest
realizowaniem si celu. Jest wobec tego procesem, stawaniem si, co z moc gosi
Hegel i co uznajemy, gdy ju zablokowao nam mylenie przekonanie Kanta, e istota
bytw nie jest poznawalna. Gosi si wic, np. w wersji Ricoeura, e stanowice nas
pole egzystencjalne wypeniaj i okrelaj zinterpretowane symbole, stanowice
kultur. Za Schelerem stawia si nas wobec wartoci, ktre s przecie celami,
wzitymi z kultury, a wic wymylonymi przez ludzi. A prawidowe jest stawianie nas
wobec realnych osb, wobec ludzi i Boga. Cele nale do kultury, nie do
rzeczywistoci. Do rzeczywistoci nale realne osoby. S one realnymi bytami.
Jednak nie dominuje dzi filozofia realnych bytw. Brakuje wic zgodnych z bytami
odpowiedzi prawdziwych.
Powtrzmy wobec tego, e wie si z rozumem odpowiedzi funkcjonalistyczne,
aksjologiczne, dowolne, gdy wymylone, harmonizujce jednak z aksjologiczn
informacj o yciu. Bez wizi z bytami i prawd czowiek sytuuje si w
agnostycyzmie. Bdnie sdzi, e niczego nie mona rozstrzygn zgodnie z prawd,
e jego losem jest sceptycyzm, e fideistycznie musi co wybra. Wybiera wic albo
chrzecijastwo, albo ateizm kierujc si dodatkowymi celami, dzi najczciej
politycznymi. Polityka rozstrzyga o tym, jak y, i sytuuje nas w tak zorientowanym,
aksjologicznym stylu ycia.
Ten styl lub aspekt ycia wanie najpierw si nam odsania, gdy najpierw
oddziauje na nas kultura, w ktrej dominuje aksjologia.
Zauwamy, e aksjologia w wersji szkotystycznej polega na stawianiu czowieka
wobec celu, a wic na porwnywaniu czowieka z celem. Porwnanie jest zabiegiem

czysto mylnym i skania, np. w yciu religijnym, tylko do szukania i utrwalania

realnych wizi z Bogiem. Nie jest zabiegiem identyfikujcym Boga lub czowieka.
Poniewa skania do pogbienia ycia religijnego ukazujc wito Boga i
grzeszno czowieka, jest bliska ascetyce, a przez ni teologii.
W teologii, korzystajcej ze szkotyzmu, a wic utosamiajcej Boga z celem, nie
odrnia si relacji mylnych, samych porwna Boga z czowiekiem, od relacji
realnych. Teologia w tej wersji bdnie utosamia si z religi.
Do utosamiania teologii jako mylnych odniesie do Boga z religi jako realn
wizi czowieka z Bogiem, tylko wyjanian przez teologi, omieli nas i
przyzwyczai gwnie protestantyzm choby faszyw interpretacj grzechu
pierworodnego jako szansy tworzenia przez prac kultury. Teologia naley do kultury
i naley do niej utosamiona z teologi religia.
Jednak religia jest rzeczywistoci realnych relacji czowieka z Bogiem,
speniajcych si w Chrystusie, w ktrym Duch wity realnie wie nasz mio do
Boga, jako zreszt wlan w nas cnot teologaln, z nadprzyrodzon mioci do nas
Boga. Bez tej poredniczcej roli Chrystusa, jako swoistego miejsca powstawania
wsplnej relacji mioci, czcej Boga z czowiekiem i czowieka z Bogiem, religie s
teologiami.
W kulturze wspczesnej dominuj i s chronione teologie, utosamiane z religi.
Tylko pod tym warunkiem wiele teologii moe korzysta z powagi i autorytetu religii.
Jeszcze raz zauwamy, e bez Chrystusa nie ma religii jako realnej wizi z
Bogiem. Jest tylko teologia. Tylko teologi jest dzi judaizm, islam, buddyzm i wiele
tak zwanych kociow protestanckich, np. wiadkw Jehowy, ktrzy ponadto
utosamiaj religi z biblistyk.
Te teologie s jedynie myleniem o Bogu. Jednak poszczeglni ludzie, odnoszcy
si do tych teologii jak do religii, na innej zasadzie mog realnie wiza si z Bogiem.
Jan XXIII wyjania, e gdy ktokolwiek poza Kocioem szczerze poszukuje prawdy i
bezinteresownie czyni dobro jest w zasigu Chrystusa. A w Chrystusie realnie
kontaktuje si z Bogiem.
Dodajmy, e teologia jest komentarzem do prawd objawionych, do objawionej
wic rzeczywistoci Boga i objawionych relacji Boga z czowiekiem, ktre powoduj
zbawienie. Zbawienie jest utrwaleniem na wieczno tych osobowych relacji. Trwanie
relacji jest czym cennym, jest wartoci.1) Ze wzgldu na to ustalenie mona
powiedzie, e teologia jest objawion aksjologi. Nie mona jej jedynie utosamia
ze stawianiem czowieka wobec dowolnych, wymylanych przez ludzi celw i wobec
tych wartoci, ktrych list ustala si w oparciu o myl Schelera i Heideggera, tym
bardziej, e Heidegger buduje sw myl na nieskrywanej gnozie. Wedug jego wersji
gnozy, pocztkiem liniowo wyjanianej rzeczywistoci jest nieokrelono, z ktrej
jest wyrzucana w wiat myl, przybierajca rne postaci realnoci. Heidegger radzi
uciekanie z tej realnoci w nieokrelono, w nico. Wyklucza pierwotno osoby
Boga i samodzielno bytw. Wszystko czyni procesem jak Hegel, rwnie
upowszechniajcy gnoz.
Dzi najwiksz powag cieszy si teologia biblijna. Nie ufa si teologii

dogmatycznej, gdy musi ona korzysta z filozofii. A teologowie-dogmatycy

tumaczc przecie realn rzeczywisto Boga opieraj si najczciej na heglowskiej
filozofii myli, na theilardowskiej filozofii kosmosu, na filozofii przeycia,
powtarzanej za Freudem przez von Hildebranda w uwodzicielskiej wersji teorii serca,
a w dziedzinie eschatologii ufaj Heideggerowi oraz wspierajcemu si na jego myli
Karlowi Rahnerowi, ktry z powodu bdnej filozofii czyni nas po naszej mierci
tylko zespoem wiadomych dziaa i wyznacza duszy oraz ciau nowe funkcje poza
Bogiem, w materialnym kosmosie. Tymczasem w mszalnym credo sysz
codziennie, e Syn Boy sta si czowiekiem dla nas ludzi i dla naszego zbawienia,
dla ludzi wic, zbudowanych z duszy i ciaa, a nie tylko ze wiadomoci, ktra jest w
nas zespoem niematerialnych przypadoci.
Rozstrzygnicie tych problemw wymaga filozoficznie poprawnej identyfikacji
czowieka jako bytu. Ta identyfikacja chroni teologw-dogmatykw przed dowoln,
czasem karkoomn interpretacj prawd wiary. I chroni staranna egzegeza biblijna.
Dzi najwiksz powag cieszy si wanie teologia biblijna.
Zgodnie z tak sytuacj naley pomin obserwowan w naszej kulturze
kolejno przejmowania informacji o yciu, kolejno odsaniania si w temacie ycia
aspektu aksjologicznego, teologicznego i filozoficznego. Aby zrozumie ycie,
rozwamy najpierw, czym jest ycie wedug realistycznej filozofii czowieka, to
znaczy identyfikujc bytow zawarto ludzi, a nie opisujc ich przez porwnanie z
celem lub wartociami. Z kolei nawimy krtko do ujcia ycia w Ewangelii w.
Jana. Wspierajc si na rezultatach filozoficznego rozumienia ycia i na akcentach
teologicznych, wydobytych z tekstu objawionego, bdziemy mogli doj do
narzucajcego si dzi aksjologicznego aspektu ycia i wyjania, jak y po
chrzecijasku zgodnie z wiern prawdzie filozofi i zgodnie z katolickim ujciem
treci Ewangelii w. Jana.2)

2. Filozoficzne twierdzenia o yciu w tekstach

w. Tomasza z Akwinu
Realistyczna filozofia czowieka zachowaa si do naszych czasw w jednej tylko
wersji, w wersji w. Tomasza z Akwinu. Musimy wic nawiza do tej wersji, jeeli
chcemy uzyska twierdzenia o yciu, zgodne z realnym yciem i z realnym
czowiekiem. Tylko przecie identyfikujc realne ycie i realnego czowieka
uzyskamy twierdzenia prawdziwe. A wycznie takie twierdzenia mog wyznacza
chrzecijask wersj ycia, kontaktujcego nas z ludmi i z Bogiem.

a) Okrelenie i odmiany ycia

wity Tomasz nazywa yciem zesp czynnoci, ktrym pocztek daje
dziaajcy sam z siebie podmiot. Inaczej mwic, yciem jest zesp przejaww
bytowej zawartoci podmiotw. Te czynnoci i przejawy s takie, jaki jest podmiot.
Mona wic mwi o yciu, typowym dla rolin, zwierzt, ludzi, Boga. Znaczy to, e
jeeli podmiot jest doskonalszy, to take doskonalsze jest jego ycie.
Poziom lub doskonao ycia moemy mierzy ustalajc, kto okrela cel dziaa
i przejawiania si podmiotu, jakimi wadzami posuguje si podmiot, jaka forma go
stanowi.
Roliny nie okrelaj celu swych dziaa i przejaww, posuguj si mechanicznie
wadzami odywiania si, wzrostu i rozmnaania, stanowi je forma wegetatywna.
Zwierzta take nie okrelaj celu swych dziaa i przejaww, ich wadze jednak
porusza to, co poznay, a wic reaguj wybierajc aktywizujcy je bodziec, stanowi je
forma zmysowa.
Czowiek ju sam okrela cel swych dziaa i przejaww, sam uruchamia
odpowiednie wadze kierujc swym poznaniem i decyzjami, stanowi go forma
rozumna. Podlega jednak jeszcze pierwszym zasadom bytowania oraz celowi
ostatecznemu.
Bg jest Samoistnym Istnieniem, tosamym ze sw istot i natur. Ju niczemu
nie podlega. Stanowice Go istnienie, a tym samym istota, jest w Nim myl, ktra
jest Jego yciem, jak On najdoskonalszym i wiecznym. yciem Boga jest wic Jego
mylenie, a tym samym Jego istota, tosama z istnieniem. Bg wobec tego jest
tosamy ze swym yciem. Nie ma w Nim, jak w innych bytach, zasady ycia, ktr
jest forma.3)
Interesuje nas peniej ycie ludzkie. Jest ono w czowieku zespoem czynnoci
przez niego uruchamianych i przejawiajcych jego bytow zawarto.
Rozwamy wic przez chwil bytow zawarto czowieka.

b) Bytowa zawarto czowieka

Zapocztkowuje czowieka stworzone dla niego przez Boga istnienie, ktre
urealnia monociow istot i wie si z ni w jeden byt samodzielny. W tej istocie
istnienie - we wsppracy z otaczajcymi czowieka substancjami - ksztatuje czyli
aktualizuje dusz i ciao. Istnienie przejawia si w czowieku jako jego realno,
jedno, odrbno, zarazem jako dostpno, nazywana prawd, oraz jako dobro,
ktre wywouje potrzeb wizania si z tym, co realne i dostpne. Istota jako dusza
czowieka przejawia si w postaci intelektu i woli, a jako ciao ludzkie przejawia si w
rozcigoci, wyznaczajcej przestrzenno, wymiary, jakoci, zachowania
wegetatywne, a z kolei zmysowe.
Kady czowiek jest osob, ktr czyni go istnienie i wyzwalana przez istnienie w

istocie czowieka jego intelektualno. Podobnie osob jest Bg. W Bogu jednak
intelektualno ma pozycj pryncypium, tosamego z istnieniem, a nie wyzwolonej
przez istnienie wadzy poznawczej. To wyposaenie osb, gdy porwnamy je z
innymi bytami, wyznacza osobom wyjtkow pozycj, swoisty status wrd bytw,
nazywany godnoci. Wszystkim osobom, ludziom i Bogu, take anioom, przysuguje
aksjologiczna wasno godnoci.
Realno, jako przejawiajce si w tej postaci istnienie osb, wyzwala czc
osoby relacj mioci. Prawda, jako przejaw istnienia, powoduje relacj wiary. Dobro
aktualizuje relacj nadziei. Intelekt podmiotuje recepcj oddziaujcych na nas
pryncypiw rzeczy dziki prawdzie jako udzielaniu si nam bytu. Wola odbiera
oddziaujce na ni dobro. Ciao przejawia si w przypadociach fizycznych oraz w
takich relacjach jak uczucia i w fascynacjach poznawczych wadz zmysowych.

c) ycie ludzkie
yciem czowieka s wic wsparte na przejawach jego istnienia wice go z
osobami relacje mioci, wiary, nadziei, zarazem czynnoci poznawania, decyzji i
tworzenia przez prac dzie przy pomocy take wadz zmysowych. Czynnoci
poznawania, decyzji oraz praca i jej dziea s sposobami chronienia relacji
osobowych. Poprzez chronienie relacji osobowych wszystkie czynnoci harmonijnie
wspstanowi ycie ludzkie.
Relacjami osobowymi czowiek wie si take z Bogiem jako Osob.
Na ycie czowieka skadaj si wic ponadto jego realne wizi z Bogiem. Te
wizi z Bogiem stanowi ycie religijne czowieka, tak jak wizi z ludmi stanowi
ycie humanistyczne.
To wanie ycie humanistyczne i religijne wyrnia czowieka.
ycie humanistyczne i religijne moe by czynne lub kontemplacyjne, gdy nasz
trosk o ludzi i Boga wyznacza mio do Boga. W yciu czynnym zabiegamy o
zbawienie blinich troszczc si o ich waciwe odniesienie do dobra czasowego. W
yciu kontemplacyjnym zabiegajc take o wasne zbawienie troszczymy si o dobra
wieczne dla siebie i dla innych ludzi.
Zalenie wic od tego, ktre dziaania dominuj, moemy mwi o yciu
humanistycznym i religijnym, czynnym i kontemplacyjnym, duchowym i cielesnym, o
yciu prawym, gdy kierujemy si cnot i wolnoci, oraz o yciu nagannym, gdy
pomijamy dobro wasne i innych osb.
wity Tomasz zwraca uwag, e napdem dziaa, powodujcych dominowanie
jakiej ich grupy, jest skonno, opanowujca albo intelekt i wol, albo zmysowe
wadze poznawcze i uczucia.4)
Naley tu doda, e stwierdzajc ten fakt w. Tomasz odsania nam pozycj i rol
pedagogiki. Pisze przecie czsto, e intelekt ma dominowa w czowieku i

powodowa ad w dziaaniach ludzkich. Intelekt wczy skonno w sub dobru.

Wyznaczy szlachetny kierunek fascynacjom zmysowym i uczuciom. Dodajmy, e
uczucia s relacjami, wywoanymi w sferze uczuciowoci przez wyobraenia. Jest te
uczucie mioci. Nazwa tego uczucia jest identyczna z nazw relacji mioci, ktr
wyznacza istnienie swym przejawem realnoci. T mio jako relacj chroni mdro.
wity Tomasz proponujc denie do przewagi w nas intelektu zachca do
uzyskiwania mdroci, ktra jest sprawnoci intelektu.
Mdro jest umiejtnoci takiego odnoszenia si do prawdy, e sprawia ona w
nas dobro. Mdro skania do mioci, jako najpowaniejszej relacji wicej osoby.
Mdro powinna sta si napdem naszych dziaa, czynnoci i przejawiania si
innym. Spowoduje ona ycie mdre.5)

3. Teologiczne ujcie ycia w Ewangelii w. Jana

Aby rozwiza temat chrzecijaskiej realizacji ycia, naley zorientowa si w
teologicznym jego ujciu. To ujcie wzbogaci nasz filozoficzny obraz ycia i pozwoli
na zaproponowanie aksjologicznej odpowiedzi na pytanie, jak y po chrzecijasku.
W teologii jednak jest tyle koncepcji ycia, ile jest dominujcych szk filozoficznych.
A dominuj te, ktre nie budz zaufania zwolennikw realistycznej teorii czowieka.
Odwoajmy si wic do opracowa biblistw.
Od dawna zachwycam si Ewangeli w wersji w. Jana. Z tego wzgldu, w
oparciu o teksty tego autora, chc ukaza teologicznie ujty temat ycia. Nie chc
jednak sam komentowa tekstu Pisma witego.
Posu si opracowaniem ks. Feliksa Gryglewicza, opublikowanym w ksice pt.
ycie chrzecijaskie w ujciu w. Jana Ewangelisty, Katowice 1984.
Ks. F. Gryglewicz uwaa, e w tekstach w. Jana wystpuj pojcia typowe dla
chrzecijastwa, i e Nowy Testament ucila i pogbia pojcie ycia, ponadto ycia
wiecznego, uywane w Starym Testamencie.
Ks. F. Gryglewicz sdzi, e w Starym Testamencie uwaano ycie za co
najcenniejszego. Zarazem rozumiano przez ycie fakt istnienia, poczonego ze
zdrowiem, dobrym samopoczuciem i szczciem. Czsto dodawano, e ycie w peni
posiada jedynie Bg, ktry jest samym yciem i rdem ycia wszystkiego, co
istnieje, gwnie czowieka. Nazywano te yciem dobra, wynikajce ze zbawczej
dziaalnoci Mesjasza. Po niewoli babiloskiej i wojnach machabejskich goszono, e
ycie, jako dobra wysuone przez Mesjasza, bdzie trwao wiecznie. Pojawio si
wtedy pojcie ycia wiecznego.
wity Jan Ewangelista obejmuje pojciem ycia osob Jezusa i Jego zbawcze
dzieo oraz nasze wizi z Bogiem, nawizywane w Chrystusie, gdy wierzymy
Chrystusowi oraz gdy spoywamy Jego Ciao i pijemy Jego Krew.
Wyjaniajc to pojcie ycia w perspektywie dogmatycznej w. Jan Ewangelista

stwierdza, e ycie ma w sobie Bg Ojciec, e Ojciec udzieli tego ycia Synowi, a

Syn da je ludziom. Inaczej mwic ycie, ktre jest w Bogu Ojcu, ma rwnie w
sobie Syn Boy, rwny Ojcu. Ze wzgldu na to Jezus Chrystus jako Bg jest drog,
prawd i yciem (J 14,6). Bg w Jezusie daje nam swoje ycie wieczne, gdy
odnosimy si do Jezusa z wiar i gdy spoywamy Jego Ciao oraz pijemy Jego Krew,
gdy wic przyjmujemy Najwitszy Sakrament.
Z tych uj dogmatycznych w. Jan Ewangelista wyprowadza wskazania
praktyczne. Informuje nas, e aby uczestniczy w nadprzyrodzonym yciu Boga,
trzeba korzysta z dobroci Boga i dzie zbawczych Chrystusa. Sposobem korzystania z
tego jest nasza wiara i spoywanie Eucharystii. Przez wiar i Eucharysti wczamy
si w ycie Boe Jezusa, ktry przez wcielenie udostpni nam ycie wewntrzne
Boga. To ycie wyraa si w mioci do Boga i w braterskiej mioci do ludzi.
Wiara, ktra kieruje nas do Eucharystii, polega na tym, by przyj do Jezusa, i z
Nim, odrodzi si przez chrzest, zachowa przykazania i nauk Chrystusa,
przestrzega jej, miowa braci, pozna Boga i Chrystusa.
Spoywanie Eucharystii sprawia, e odrodzeni przez chrzest poznajemy Boga i
Chrystusa, pokonujemy ze skonnoci i przejmujemy ycie wieczne.
I powtrzmy: ycie Boe w czowieku jest skutkiem wiary oraz spoywania Ciaa
i Krwi Jezusa. Jezus wic daje nam to ycie. Otrzyma je od Ojca i przyszed do nas,
abymy to ycie mieli (J 10,10). Daje je nam przez nasz wiar i wi z Jego
Ciaem i Jego Krwi, wci dostpnymi w Eucharystii.
w. Jan Ewangelista uczy wic nas, e ycie Boe to najpierw sama istota Boga, a
z kolei to wywoana w nas przez Boga poprzez Chrystusa nasza wiara i kontakt z
Eucharysti. Tym naszym dziaaniom daje pocztek ycie Boe, dane przez Boga Ojca
Chrystusowi, ktry z kolei to ycie da ludziom.
Zauwamy, e teologiczne ujcie ycia jest zbiene z akcentami filozoficznej
identyfikacji ycia, jak prezentuj filozofowie realici. Wedug poprawnej analizy
filozoficznej ycie jest zespoem czynnoci, ktre maj pocztek w dziaajcym
podmiocie. Wedug uj teologicznych yciu Boemu w nas daje pocztek Bg jako
dziaajcy w nas podmiot. Nie jestemy autorami tego ycia. To Bg tworzy w nas
nasze ycie religijne.
Najpierw Bg w Trjcy Osb przychodzi do nas i przebywa w stanowicej nas
istocie, gdy ukochamy Chrystusa. Gdy ukochamy Chrystusa - powtrzmy - Bg
przychodzi i przebywa w istocie osoby ludzkiej. Dziki tej obecnoci Bg w Trjcy
Osb stwarza w nas ask jako dan nam nadprzyrodzon mono posuszestwa
Bogu, czyli otwarcia si na mio Bo. aska jako - jeszcze raz powtrzmy stworzona dla nas i w nas, w naszej naturze nadprzyrodzona mono otwierania si
na Boga. Ta mono posuszestwa, czyli otwierania si na Boga jest podstaw cnt
wlanych i darw, ale ze swej natury jest bierna. Chrystus Eucharystyczny staje si w
tej monoci sowem serca, powodujcym, e z aski rodz si cnoty wlane, kierujce
nas do Boga, i dary Ducha witego, dziki ktrym odbieramy oczyszczajce nas
natchnienia i poruszenia Boe. Dziki oczyszczeniu owocuj w nas dary Ducha
witego, a te owoce darw s nasz dojrzaoci religijn. Inaczej mwic, owoce

darw Ducha witego s naszym dojrzaym yciem religijnym. Szczeglnie te owoce

darw, ktre ujte s w osiem bogosawiestw.

4. Prba poczenia uj filozoficznych i teologicznych

Aby uzyska chrzecijaski obraz ycia jako koncepcj i propozycj, trzeba
poczy filozoficznie poprawne rozpoznanie realnego ycia z poprawn informacj
teologiczn. Prba takiego poczenia bya ju sygnalizowana w Instytucie Studiw
nad Rodzin w wypowiedzi panelowej dr. Jakuba Wjcika z okazji XV-lecia
Instytutu. Pragn nawiza do tej prby.
Przypomnijmy najpierw, e wedug w. Tomasza ycie jest zespoem dziaa i
przejaww podmiotu, zapocztkowujcego dziaania i przejawy. Dziaania np.
poznawcze, zmysowe, wegetatywne wyznacza istota, przejawy s manifestowaniem
si istnienia bytu ywego. Na przejawie realnoci wspiera si relacja mioci, na
przejawie, ktrym jest prawda, wspiera si wiara, dobro jest podstaw nadziei.
Dr J. Wjcik dochodzi do wniosku, e ycie jest realn relacj, rozpit midzy
odrbnoci i jednoci, take przejawiajcymi stworzone istnienie bytu. Odrbno
jest bezporedni podstaw relacji ycia, jedno jest jej kresem. Ta relacja ogarnia
wszystkie istotowe dziaania czowieka, a ludzki charakter tym dziaaniom nadaj,
towarzyszce relacji ycia, istnieniowe relacje mioci, wiary i nadziei. W zwizku z
tym mona powiedzie, e istnienie relacji ycia naley do porzdku stwarzania,
natomiast istota ycia lub istotowa warstwa relacji ycia naley do porzdku
Opatrznoci. Znaczy to, e Opatrzno kieruje dziaaniami czowieka zarwno wtedy,
gdy czowiek swoimi siami realizuje cele przyrodzone, jak i wtedy, gdy siami
Boymi realizuje cele nadprzyrodzone. Celem bowiem ostatecznym ycia ludzkiego
jest filozoficznie ujty Bg jako Stwrca i teologicznie ujty Bg jako miujcy nas
Ojciec. Wynika z tego chronienie ycia przez chronienie relacji mioci dziaaniami
przyrodzonymi i nadprzyrodzonymi. Chronienie ycia jest yczeniem Boga. Jest wic
elementem powoania, wchodzcego w tre istotowej warstwy relacji osobowych,
wicych nas z Bogiem. Jawi si tu donioso zarwno doczesnego ycia czowieka,
jak i ycia wiecznego, gdy tylko wtedy, gdy yjemy na ziemi, moe wzrasta w nas
ycie wieczne.
W moim ujciu ycia gosz, e yciem ludzkim jest w rwnym stopniu relacja
mioci, wiary, nadziei, jak i relacja poznania, decydowania, odczuwania i doznawania
uczu. Zalenie od dominacji jakiego zespou tych relacji nasze ycie jest szlachetne
lub naganne, czynne lub kontemplacyjne, duchowe lub cielesne, humanistyczne lub
religijne. Chodzi o to, aby jego charakter wyznaczaa mdro.
Dr J. Wjcik dopowiada do tych uj, e wszystkie te relacje skupia odniesienie
midzy nasz odrbnoci i jednoci. To odniesienie jest istot ycia, odrbnego w

10

kadym bycie ywym i scalonego jednoci.

Badania nad yciem s wic kontynuowane w dobrym kierunku.

5. Aksjologiczna wersja ycia

Kade dziaanie ludzkie, aby byo ludzkie, musi by zgodne z istot czowieka
jako osoby. A osob jest zawsze ten byt, ktrego istnienie - ogarniajc realnoci
istot tego bytu - wyzwala w niej intelektualno. Intelekt harmonizuje dziaania, gdy
uzyskawszy mdro, jako skutek kierowania si prawd i dobrem, chroni relacje
osobowe. Te relacje s odniesieniami do wszystkich osb, zarwno do ludzi, jak i do
Boga. Prawidowo dziaamy i rozwijamy si, gdy chronimy i utrwalamy relacje do
ludzi i do Boga, gdy wic sytuujemy si w humanizmie i w religii.
Stosujemy humanizm, gdy w sposb czynny uzyskujemy cnoty intelektu i woli, a
przez wierno prawdzie i dobru uwalniamy od zniewole nasz wolno. Dziki
cnocie wiedzy i dziki wolnoci uszlachetniamy skonnoci i uczucia. Wierni
prawdzie i dobru chronimy zdrowie oraz ycie fizyczne ludzi. Usprawnieni w
mdroci odnosimy si do osb na poziomie relacji osobowych, wprowadzajc tym
samym do kultury motyw mioci, wiary i nadziei oraz dbamy zarazem o wierno
prawdzie i dobru ze strony wszystkich ludzi. Wszyscy wtedy wchodz na drog do
mdroci jako dobra wsplnego. Te wszystkie usprawniajce nas, czynne dziaania s
humanistycznym oczyszczeniem czynnym z bdw, niedoskonaoci i za. Uwalniaj
intelekt z ignorancji i z takich znieksztace w dziedzinie wiedzy, ktre s
agnostycyzmem jako przekonaniem o niezdolnoci czowieka do poznania prawdy lub
s ateizmem jako skutkiem niepenego i niedokadnego poznania rzeczywistoci.
Usprawnienia uwalniaj te wol od powiza z niszczcymi nas strukturami
mylnymi i otwieraj na realne dobro, co przywraca jej prawo. Uzyskana przez wi
z prawd i dobrem naturalna mdro widzi szans czowieka w jego
nadprzyrodzonych powizaniach z Bogiem. Skania do chronienia religii.6)
W tym humanizujcym nas oczyszczeniu czynnym wybitn pomoc jest
owiecanie intelektu czynnoci studiowania filozofii bytu i wspartym na tej filozofii
studiowaniem teologii dogmatycznej. Powizania z Bogiem wypeniaj nasze cnoty
naturalne cnotami wlanymi, a nadprzyrodzony dar mdroci wspomaga nasz mio
do Boga w stopniu, ktry powoduje pen wierno przebywajcym w nas osobom
Trjcy witej. Dar rozumu uatwia nam pene rozumienie ycze Boych. Ten stan
jest znakiem, e opanowalimy ju kryzysy humanistyczne i religijne, e utrwalio si
odniesienie do ludzi i Boga pene troski o ich dobro. Wypeni si w naszym yciu
religijny etap owiecenia.
Po okresie oczyszczenia i owiecenia nastpuje stan zjednoczenia osb w dobru,
ludzi z ludmi i ludzi z Bogiem. Ten stan nie jest jeszcze powszechny. Najwicej
szans ma w rodzinach i w osobistym powizaniu czowieka z Bogiem. To powizanie

11

ludzi z Bogiem w Chrystusie ma posta Kocioa. Rodzina i Koci s dla osb

podstaw tych odmian ycia, w ktrych wzajemna mio wyznacza i jednoczy
wszystkie dziaania.
Dopowiedzmy, e rodzina, ujta z pozycji jej genezy, jest zespoem osb, ktre z
racji maestwa lub tylko rodzicielstwa wi si osobowymi relacjami mioci,
wiary i nadziei. Ta rodzina, ujta w jej trwaniu, jest zespoem osb, ktre orientuj
swoje ycie relacjami osobowymi. Wie je mio, zaufanie, zarazem chronienie tych
relacji dziaaniami poznawczymi i decyzyjnymi, umacniajcymi nadziej, e realizuje
si w rodzinie dobro, wsparte na wiernoci prawdzie. Tym dobrem jest wanie
mio, wiara i nadzieja, osoby stanowice rodzin, ich fizyczny i duchowy rozwj
kierujcy do mdroci. Mdro wprowadza w zachowania moralne i skania do
wizania si relacjami osobowymi take z Bogiem.
Koci jest zespoem osb, realnie powizanych mioci z Chrystusem.
Wszystkie te osoby stanowi nadprzyrodzone ciao, nazywane Ciaem Mistycznym,
ktrego Gow jest Chrystus, a Dusz Duch wity. Cay Koci yje yciem
wiecznym Boga. To ycie jest zarazem w Chrystusie. Chrystus dziki wcieleniu daje
nam to ycie poprzez wiar i Eucharysti. Wiara w sensie humanistycznym wspiera
si na prawdzie jako otwieraniu si ku nam osb. Bg poprzez wcielenie otwiera si
wobec nas. Z tego wzgldu wiara przejmujc charakter prawdy jako udostpniania si
nam Boga jest sposobem przejmowania ycia wiecznego, ktre jest w Chrystusie. A
Chrystus wnosi je w czowieka poprzez realne i zbawcze uobecnianie si w nas, gdy
przyjmujemy Sakrament Eucharystii.
Aksjologiczna wic koncepcja ycia chrzecijaskiego to propozycja, czym
kierowa si w yciu.
Naley kierowa si w yciu mdroci jako wiernoci prawdzie i dobru.
Mdro skania do suenia z czci osobom przez wizanie si z nimi mioci, wiar
i nadziej. Wrd tych odniesie najwiksza jest mio. Naley chroni relacje
osobowe, a gwnie mio. Mio bowiem z kolei chroni ycie. Chroni ycie
doczesne i ycie wieczne. To ycie wieczne wnosi w nas Chrystus. Naley odnosi si
z mioci do Chrystusa. Stajemy si wtedy Kocioem. Naley trwa w Kociele
przez wiar, przez przyjmowanie sakramentw, przez spoywanie Eucharystii. Naley
organizowa swoje ycie wok Eucharystii, a wic w wizi z Chrystusem. Wspomaga
nas w tym modlitwa. Wspomagaj nas wici, dziki witych obcowaniu. Wspomaga
nas Matka Boa i Anioowie. Naley take odnosi si do nich z mioci, wanie do
witych, do Aniow, do Matki Boej. Odniesienie do Matki Boej jest cigym
chronieniem chrystologicznego i trynitarnego charakteru katolicyzmu.
A mwic najkrcej, chrzecijaska koncepcja ycia spenia si w realizowaniu
przykaza i w kierowaniu si we wszystkich dziaaniach mioci do ludzi i do Boga
poprzez Chrystusa.
W tym ujciu skupiaj si wszystkie podstawowe zasady katolickiego ycia
chrzecijaskiego: Bg jeden w Trjcy Osb, Chrystus, Eucharystia, stanowienie
Kocioa, Matka Najwitsza, Ewangelia, modlitwa, przejawiajca poziom mioci do
ludzi i Boga.

13

PRZYPISY

Dominujce koncepcje wartoci rozwaam w artykule pt. Wartoci osobowe w

kulturze, w: Czowiek i jego relacje, ATK, Warszawa 1985, 102-113.
2) Na temat filozofii wspczesnej por. inne moje publikacje, np. Myl w.
Tomasza drog do poznania prawdy, Studia Philosophiae Christianae 26 (1990) 1,
145-152; Myl w. Tomasza i filozofia wspczesna na przykadzie teorii serca,
Odpowiedzialno i Czyn (1990) 1, 26-36.
3) Pogld w. Tomasza jest opracowany na podstawie Sumy teologii I, 18.
4) Odmiany ycia, take teori wyznaczajcych je skonnoci, powtarzam za w.
Tomaszem I, 18, 3, c oraz I, 18, 4, ad 2.
1)

Teori mdroci szerzej omawiam w pracy pt. Filozoficzna identyfikacja

godnoci osoby, Studia Philosophiae Christianae 25 (1989) 1, 181-207.
6) Korzystam tu z rozwaa, stanowicych ksik pt. Modlitwa i mistyka,
Michalineum, Warszawa/Struga 1987.
5)