Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Beylin - Kicz Jako Zjawisko Estetyczne

    Uploaded by

    Tiudus
    146 views21 pages
    Beylin - Kicz jako zjawisko estetyczne

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Beylin - Kicz jako zjawisko estetyczne

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    146 views21 pages

    Beylin - Kicz Jako Zjawisko Estetyczne

    Uploaded by

    Tiudus
    Beylin - Kicz jako zjawisko estetyczne

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 21
    KICZ JAKO ZJAWISKO ESTETYCZNE Wozelka préba odpowiedat na pytanie, czym jest dts, Kieruje naseq wage W plerwszym ragdzle na dziedzine wartosciowania estetycznezo.[Kicz Jest po- Jeciem estetyemym 1 wartoSclujacym,) Posiada co Prawda to ceche saczegélna, 12 jest pojeciem war- ‘tosciujacym negatywnie, a powiedzenie komus, iz fest twOrca Kicau nigdy i nigdzie nie uchodsite za Komplement, leoz negatywnie wartosciujaca inten ja zawarta w pojecia Keau w niezym nie zmienia Jogo charakteraestetycanego. A skoro tale Jest Irudnoéel analizy tego pojecia okaza sig nieuchron- ale trudnoseiami analizy wszelkich pojeé estetyez~ rnych. Powstaje bowiem z miejsca pytanie, w jakkim Stopniu estotyla jest w stanie ujaé adekowatnie 2ja- ‘vluka i procesy zachodzgee W setuce, wlasnie dla tego, if jest estetyca, to zaczy dziedrina, ktéra nie- Zalefnie od definiet oraz ram problemovrych, jakie fe fei wymnaczy, anuje refleksje na temat s2tul jako sztubi, w odréinienit of innych daiedzin wie day zajmujqcyen sig. sztuka 2 pozaestetycznego punkta widzenia, Pytanie to tylko z pozoru moze Re wydaé paradokcsalne, W istocie estetyka, wlasnie iatogo, iz usituje skupié swoja_uwage na speey- flemyeh aspektach sctuki tych, dalek ktdrym mo- emg méwié o setuce, popada w stosunkul do te) ostainie] w sytuacje eprioryeze) nieadekwatnoscl. Daieje sg tale nie tylko dlatego, i to, co artystyez- 198 ne, wydaje si¢_ezymé nieuchyrytnym, uchylajacym ‘sie wszelkim definicjom, lecz dlatego przede wszyst- kim, 12 zjawiska w swe} istocie artystycane sq écisle iqzane ze zjawiskami.nieartystycenymi, a co ‘Wigee}, £4 od nich nie do oddzielenia, tak iz w kon- sekwene}i estetyka, Kiéra postawilaby sobie za 20- danie uchwycenie szluki w je) caloiel, mustataby zarazem byé i nie byé soba, w kazdym razie w do- tychezasowe) postaci, Oto, jak widaé, érédlo an- iynomii reutujgce} na cala problematyke metodolo- giczna w tej dziedzinie, Ned antynomia ta, stoina la zrozumienia problematyki kiezu, zatrzymamy sig nieco dlute) Prayezyny te} antynomii lela w rozwoju same] sztuki, Poseozogélne dziedziny satuki w swym hi- storyczaym rozwoju nie tylko podlegaly coraz da- Jej posunigie} autonomizacii, ale { nieustannie wy- kraczaly poza swe dotycherasowe ramy. Proces ten jest istotny dla zrozumienia mechanizmu rozwo- jowego sztuki zardvino w przesztoéel, jae i w dai dzisiejszym, Na zewnatrz przybiera on forme prze- Jamywania’konwencji_ artystyemych i tworzenia nowych, Wszelkie deiclo satuki jest preeciet wyra- Zone _w okredlonych konwencjach, niezaleznie od tego, ezy konwencje te zostaly|sformulowane a prio- ri, czy tek a posteriori, po powstania dzicla. Bez okreslonych konweneji’ nie istnieje sztuka 1 dla- tego tez skupiaja one na sobie uwage badaczy. Sq Kduezem do problematykistylu i formalne) struk- fiury dziela artystycanogo, Ale sztuka nie redukuje sig tylko do Konwencji. ‘Towarzyszaca je] przez ca- 1 historie tendencja do praclamywania istnieja- eych Konweneji zawiera w sobie tresé gtebsza; dzigki tej tendencji sztuka rozszerza zakres érod- éw, jakimi operuje, { roeszerza obsear swezo ist- nienia i dzlatania. W muzyce tendencja ta wyraza sig nie tylko w_stalym rozszerzaniu zestawow aéwigkowyeh, ale i samych érédet déwigku, W pla- siyee obserwujemy zjawisko analogicane. Jesli do 109 muzyki wspslezesne} wkrocayly na_réwnoupra- nnione} zasadzie semery uliczne, fragmenty rozmowy, hhalas maszyn, to w plastyee dbserwujemy sleganie po takie materialy, jak gwotdzie, szmaty, kawalli S2kla, drutu, gazet, ezeéel maszyn itd. — rzecz nie do pomySlenia jeszcze sto lat temu, { to nie tyle ze wwagledu na brake wyobraznl technicznej, fle na brak ‘wyobradni estetyeane}. Sematy i druty istnialy prze- ciez w obfitosel i sto lat temu, ale w swiadomosel esletycane} XIX wiek materialy te egzystowaly ja- kko a priori nieestetyeane, a wige nie nadajace sie do uutyeia w sztuce, Nie inaczo} daioje sie tez w literat ze i w poezii, tu zmiany siegaja tet do stowotw6r- stwa. W swym historyemym rozwoju sztuka nie- uustannie wykracza poza obszary dotad dla niej za~ recerwowane przez przeszlosé artystyczna, czerplae istotne drédla inspiracfi ze Swiata pozaartystycane- go, Ale wykraczajge poza ramy dotychezasowego {stnienia i deialanla, setuka burzy bariery pomig- dzy soba a Swintern wobee siebie zewnetrmym. Granice migday satuka a reeczywistoscia pozaarty- stycana okazuja sie plyane | zmienne, [Dlatego tet zapewne kaide zjawisko mote egzystowaé na zasa~ zie dzicla satuki i odwrotnie, Kade dzieto sztuki mote utracté swéj artystyczny charakter) Mozliwosé fa rzuca sie W oczy szozegélnie wyrainie w sztuce wepélozesne}, le isiniala zawsze, wszedzie tam, Edzie rozwilala sie sztuka, Dzielo sztukiposiada Wwige wlasng dialektylee byt § nicofdl, Nic Jest nig- ay dane raz na zawsze; stworzone, a tym samym rautowane nie tylko w aktualnosé, lece i w pray~ saloSé, musi w swej historycane} wedréwee raz po raz stawaé sig na nowo, adaptujae do sytuacfi keul- surowych, w ktérych egzystuje. Must narzucaé swo- ja obeoncéé i afirmowaé sie jako dzlelo sztuki. Walka Konwencji jest tylko jednym, choé zapewne wainym przejawem tej generalne) tendencfi. Lecz ober fe} ostatniej estetyka okazuje daleko idgca ezradnoéé, Je} Kategorie nie sq w stanie uchwy- 200 ig dialektyezne} sytuae}i, w Jakiej istnieje sztuka, 4 to zaréwno wtedy gdy rzecz. dotyczy wewnetrzne- go rorwoju setuki, jak i wtedy gdy dotyezy jej sto- sunku do swiata pozaartystyemnego. Daieje sie tak dlatego, iz estetyka, zarowno w swe} wers}i opi- sowej, jak i wartofciujace), nastawiona jest na utrwalenie, a przez to petryfikowanie wartosci cestetycanych. Skuplajge swoja uwage, sila rzeczy, ine artystyczne stronie sziuld, nie moze jej w pelni wyjasnié, gdyé artystyema strona sztuki jest Scisle zwigzana ze zjawlskami pozaartystycenymi. Dia- tego teé estetyka jest w stanie dostrzec problema- tyke stylow 1 konwene, ale nie jest w stanie po- slugujac sie wlasnymi kategoriami dotr2eé do tych pproceséw, ktére lezq u podstaw konwencjonalizacji { antykonwencjonalizacji sztuki i ktére same jut nie posiadaja charakteru estetyeznego. Z ta antynomiczna sytuacia estetyki styka sig kaédy teoretyk sztuki, Objawia sig ona w éwia- domosel, fz z jednej strony procesy artystyezne nie 1s sprovadzaine do probleméw pozaartystyemych, 4 posiadaja one swa wlasna specyfike nie dajaca sie praetlumaczyé na jezyk innych dziedzin wiedzy, az deugiej — i setuka nie tlumaczy sig w pelni swoja specytika, i nie jest nigdy tylko sztuka, a co za tym idzle, 20 je} kategorle nie sa w pelni pro- wadzalne do 2jawisk artystycenych. Estetyka mo- glaby tylko wtedy skuteemie spelnié swoja role, gdyby wiaselwy sobie punkt widzenia 1 Kategorie, jakimi sie posluguie, dostosowala do dialektyli roz- ‘woju satulki w jej nieugtarinym praezwycigzanin sa- mej siebie. Aktualne kategorie estetyczne te} mo- ‘Bliwosci nie daja. Oto podstawowa trudnosé me- todologiczna rysujaea sie przy omawianiu proble- matyki kiczu jako zjawiska estetyeznego. Jest to trudnoié podstawowa, ale nie jedyna. Ist- niejq inne trudnosei bardzle} ewidentne i dobrze mane tym wseystkim, ktorzy parali sie Kiedykol- wiek analiza pojeé estetycznych. Wynikaja one 201 \{ £ wieloznacznosel tych pojeé. Podstawowe kategorie ‘estetyeane, takie jal pigkno, forma, treéé itd., sq wieloznacane. Pojecie pigkna, centrale pojecle este fyeme, posiada co najmnie} eztery znaczenia, © pigknie méwi sie w znaczeniu estetycanym, np. wiedy gdy wiywa sig okreslenia ,plekny obraz” Jub ypigkna dziewezyna”; w znaczeniu (etyeenym »pigkny charakter”, ,piglna postawa"; w znacze- niu prakseologicenym ,piekna robot”, ,piekne ‘wykonanie”; oraz w zaczeniul epistemologicanym? »plekny pomys!", ,plekna mys!” Mogloby sig wy- dawaé, Ze skoro pojecie pigkna kryje w sobie od rebny sens estetycany, uzywanie go w tym znacze niu odbierze mu wazellea wielomacmosé. Ale Ww rzeczywistoscl tak nie jest, gay pojgeie piekna Ww znaczeniu estetycemym kryje w soble réwniee elementy znaczeh pozaestetyemych i vice versa. Jake sig okazuje, platofski Kalos-Wagathos do dais nia cigéy nad naszym rozumieniem piekna. Wie- JomacznoSé pojecia pigkna postutyta nam tu tylko za prayklad. W wypadku innych kategorii este- tyeanych wielomacmosé owa bedzie nie mnie} wy- raina, a wszelkle proby ich bardzie} precyzyjnego zdefiniowania prowadza do swiata kategorii poza~ estetycanych. Oto jeszeze jeden dowéd na to, 12 Zjawiska artystycene nie dadza sie w pelni wyjas- nié pray pomocy kategorii estetyeznych. Wieloznacznosé owa wystepuje tet z cala oczy- wistoseia i wtedy, gdy preystepujemy do analizy pojecia kicau, Pod pojgcie kicz podstawia sig tyle r6inych maczeti, praydaje mu sig tyle odmiennych okreslen, iz w picrwszej chwili wydaje sie niemo- iwoscig dostraezenie w nich jalkichkolwiek cech ‘wspélnych.'Praytocamy tu tylko najezeécie} powta- rzajgce sig okreslenia kiezu, Utwor Jest Klezem, gdyz jest: braydki, zly, wewnetrznie niespéjny, skonwencjonalizowany, mimo woli karykaturalny, sentymentalny, nasladowezy, nieoryginalny, wale garny,-trywiainy, masowy. Nietrudno dostraee, jak ‘bardzo znaczenia te r6inia sig od siebie 5, co wie- cej, jak réinych dotyeza funkeji dzicta,’ Nic tez dziwnego, Ze(mianem kiezu obdarza sig najrozmait- sae utwory, posiadajgce niewiele cech wspSiaych albo zgota tych cech pozbawione)Motna wige za- daé sobie uzasadnione pytanie, cay wywanie tezo ojecia ma jeszcze jakikolwiek sens i czy w zwigz- ‘kuz tym nie nalezatoby z nfego zrezygnowaé, a juz ww kazdym razie nfe traktowaé go na serio. Zapewne takie rozwigzanie byloby najprostsze, narzucajace sig zreszia w wypadku wszystkich pojeé wieloznacz- nych. Lecz Swiedomosé wielozmacznosci nie ozna- ‘e2a jednoznacznosci, Wobec aktualnego stanu wie- zy 0 problemie kiezu, a co 2a tym idzie, wobec niemozliwosei zastapienia tego pojecia praez inne, bardziej preeyzyine, zrezygnowanie 2 postugiwania sig nim bytoby roawiqzaniem pozornym. Wraz. 2 po- jeciem mogtby zostaé zlikwidowany w' teorii pro- blem istniejacy i odgrywajacy niemata role w prak= tycenym dyciu satuki, a przez to { spolecaefstwa, W tej sytuacji pozostaje wige bad# wybér jedne- go ze maczet, jakie praypisuje sie pojeciu kieru, i odrzucenie wszystkich innych, bad? te? przyiecle wi'punkcie wyiseiowym wszystiich znaczet i szu- Kanie wspélnych i okredlajacych je elementéw. Plerwsze wyjécie okreSlamy jako nieuchronnie ar bitralne. Kaéde znaczenie kiczu posiada preeciez swoje uzasadnienie, ktére mona praeciwstawié in- emu znaczeniu, Racje wyboru okata sie wice % koniecznosci mnie} lub bardziej subiektywne. Z tego tea wagledu opowiadamy sig raczej za dru- wim wyjéciem, traktujac kicz globalnie jako poje- cie wieloznacene i w takim wiaénie charakterze egzystujace w Swiadomosct spotecznej. ‘Wieloznacmosé kiczu, jak to juz stwierdzilismy, przejawia sig w tym, i mianem tym okresla si¢ zaréwno poszezegéine, réiniace sig od siebie funk- fe dziela artystycznego, jak tez 1 rézne dzieta. Wy- r6inijmy wige praede wszystkim sposréd tych zna- a {| 203 ‘eaeh te, kt6re posiadaja charakter estetyezny. Do nich naledeé bedzie bez watpienia okreslenie kiezu Jako dziela ,brzydkiego”. Termin ,brzydota”, ozna- ‘ezajacy w estetyce przeciwietistwo ,pigkna”, row- nied nie grzeszy jednozmacanoscia, nie bedziemy slg jednak kusi¢ o jego blidsze sprecyzowanie, gdyz w ten sposéb nie bylibysmy nigdy w stanie wy- krocayé poza zaklety krag kategorii estetycanych. Oboe terminu okreslajqcego Kicz jako ,dzielo braydkie” do znaezeh estetycmych zaliczylibysmy réwnied takie, jak utw6r ,,wewngtrznie niespdjny” badé ,skonwencjonalizowany”, ,mimo woli_kary- kkaturalny”, ,nagladowezy”, ,nieoryginalny”. Pierw- sve znaczenie dotyezy wewnetrzne} struktury dzie~ 1a, relacii pomigdzy jego poszezegélnymi elemen~ tami, nasigpne — stosunku dziela do aktualnosct lub tradyeji artystycane}. Lecz okreéle’ charaktery- zajqeych kez jest wigee}. Termin ,,sentymentalny” poslada swéj sens estetyemy, lecz wkracza takie w dziedzing psychologii, Takie za$ terminy, jak > Wwulgarny”, ,trywialny”, ,masowy”, dotyeza funk- ji intelektualnych i spolecmych dziela, a ostatni tylko funkeji spolecznych. A preeciez te wszystkie okreslenia sq w jakimé sensie przydatne, jesli nie niezbedne do tego, azeby opisaé kiez oraz funkeje, jakie pelni, I dlatego wszystlce musza byé wzigte ‘pod uwage. ex jako hatagoria erieteran Jest termipem jartoselujgeym negatywnie. Jest wiec jak gdyby antywartoseig esfetycana, kira niekiedy przemie~ nia sig w wartosé. Sytuacja ta charakterystycana jest zreszta nic tylko dla kiczu. Kazdy utwér podle~ {ga najrozmaitseym ocenom i obserwujac dzialanie kategorii estetyemych w praktyce, odnosimy wra~ Zenie ich pelne} relatywnosci. Nie przeszkadza nam to jednak w naszej analizie odrzucaé te wszystkie Koneepeje, ktére nadaja wartoSciom estetycznym, charakter subiektywny. Sadzimy bowiem, de war- tosci te nie sq sprowadzalne do ich indywidualnej 204 percepejl, ktéra zawsze i 2 reguly jest subiektyw- ha, Jesli'prawdg jest, iz dla kabdego piekne jest 40, co jako pickno odezuwa, nie ozacza to jednalc bymajmnie), 12 wartosct estetyezne reduleuja sig do odezué. Gayby tak bylo, mlejsee estetyki od dawna {ze macanie wiekszym poiytkiem moglaby zajaé psyehologia sztuki, Lecz pray zastosowaniu metod psychologicanych problematyka sztuki 2 koniece- noel pracistacza sig w problemalykg percepeji salu 11, a to sq dwie calkiem réine sprawy. Odraucajge subiektywizm psychologicany, a szerze} méwige — subiektywizm teorlopoznawezy, w zastosowaniu do estetyki, nie przyjmujemy jednake éadne} wersji platonizimu estetycznego, wedle ktérego wartoscl estetyczne, na podoblefstwo idet, postadaja charal- ter absolutny, niezmienny, pozaczasowy. Intersuc | blektywnosé, a zarazem relatywnosé kategorii este- tyemych wynika z ich kulturowego charakteru. Nie obejmuja one wiecmoéci, tak jak nie redukuja — sig do chwili, w ktore} sa przetywane i uswiada- miane w skali indywidualne}. Sq wyrazem Swiado- Zacja odnosi sig do podzialbw wiystepujacych w kul- turze, Zrozumienie charakteru wartogel estetyezne} jest niezbedne do zrozumienia kicau. Diatego tez nad problematyka wartosel zatraymamy sie troche lute} ‘Wartosé estetyezna iwidziana przez swoje funkcje ujawnia, na podobieristwo dziela _artystycznego, najrozmaitsze oblicza, Jest sublektywna, gdy2 to, co jest pigkne dla jednego, moze byé brzydkie dla drugiego; jest obiektywna, albowiem nie jest nigdy tylko wyrazem oceny jednostkowej, ale zawsze pewnej zbiorowoii, a okrredlone wartosci estetyez~ ne gczaq_odbioreéw w pewne mnie} lub bardziej okazjonalne grupy, nabierajge dzieki temu charal- teru intersubiektywnego; jest absolutna w tym sen sie, e zwigzana z dzietem trwa tak dlugo jaic ono, ‘a wige moze trwaé praea rozliczne epoki i cywili- 205 zacjo, i jest_wzgledna, bo odgrywajae okreslona role w pewnej tradyeji kulturowej, moze przestaé Ja odgrywaé w inne}. Poszezegélne kierunki estetycane wyraiaja te rorliezne funkeje i identyfikuja sig z nimi. Istnieja wiee kierunki absolutystyezne { relatywistyczne, obiektywistyeme i subiektywistyeme, a 2 punktu widzenia Konkretnych zalozei i metod analizy: paychologicane, socjologicme, formalne itd. Kaidy znich w tym sensie ma racje, 2e chwyta jakas stro~ ne wartosel, natomiast kazdy z nich te strong ab- solutyzaje, a nastepnie siega tyiko po uzasadnienia, nie majac zreszta tak wiele Klopot6w 2 ich znalezie- niem, Powstaje jednak pytanie, w jakim stopniu okredlone zjawisko mote byé zdefiniowane przez swoje funkeje, 4 w zwiazku z tym pytanie doty- ‘race sensu tradyeyjnego uprawiania estetyli, Py- tanie to pozostawimy otwarte, Powiemy tylko, i% w wytej opisanej sytuacii wylania sig jeden zasad- niczy wniosek, a mianowicie, 2e wartosé estetyez- na stanowi to wszystko, o ezym byla mowa, @.w Kkai~ ‘ym razie, ze kryje w soble elementy tych wiaénie tech, Wartosé estetyczna charakteryzuje sie wice wielocechowoseia. | ‘Wartoié estetycana jest pojgeiem zlozonym: obe}- muje bowie zaréwno pewien stan rzeczy, jak i re- akeje na ten stan rzeczy w postaci oceny. Wydaje sig, i 2 pozoru éw stan rzeezy stanow! element formalny ezy ted strukturalny, zaé wszelkie reakcje, jakle wywoluje, stanowia element socjologicany ‘badé psychologicany. Stosunek tego stanu rzeczy do jego oceny bylby wige stosunkkiem dzieta do biorey: stan rzeczy mialby charakter immanentny, ccena — transcendentny; plerwszy charakteryz0: walby dzislo, druga sposdb jego odbiory, Tego ro- Gzaju podzial nie wydaje sig nam jednak stuseny. Po pierwsze dlatego, Ze dziclo w swej intencji na- stawione jest na odbi6r i jako takle tworzone, @ wige okreslona struktura dziela jest nie tylko 208 a oe Sea eee Renae pigkna, Po drugie zag nalezy stwierdzi¢, iz jesli cee eae Nie zamierzamy przez to bynajmniej powiedzieé, See dzielo sztuki budzi takie reakcje i oceny, jakich oczekiwat ich twoérea, lecz tylko, ze a, fo ae eee eels ee eens as Se Sane ee ae rene aa eee eee Co innego, ze dw okreslony stan rzeczy moe byé Sere een emer acres oeaeremr cs sa ny So ae a cheese [as ves eee saree) es er ee eee ot erm al eres ee swym., Estetyka nie jest jedyaym_ani zasadniczym ae elle ei ee fikatorem. Naklada sie ona niejako na rozw6j sa- My 207 eee capsid ee beter epee fe Mee eee a Stjarsiere Gay wie Iu, fae epee \istoryeznej, aja do wartosclowania dziel Hate eee Sorgen ro ray ratte meg perv epee kre fee A pry sg Sai wel a a wet et tha i at ea i i Sear emer ans wybér jest przez tradycje aoe Ly eae cma tile a Oe ae sae eee = eee, sea or Sk de ecto arn macy Se a sybuacja za 208 tradyeji nie bardzo sig odnajduj, Te amiany w do- borze tradyoji sq dla istorii sztuki bardzo charake terystyczne. Leca dokonuja sie one w obrebie ma ferialu raz danego. Jesli nie znane na gruneie kul- tury europejskiej wartosci sztul aftykatiskie} 2d0~ Taly do nie} preeniknag, to stalo sig tak dlatego, 2e w kulturze afrykaviskie) byly juz za takie uznane. Teoretyemnie Razdema przedmiotowi jwise moina praypisaé wartosé estetycena i nadeé mu funkeje dela artystyemego, w prnktycejednak moiliwosei te sq rugowane i ograniczane preez hi- storie. Diatego tez tradyoja historyezna wystepuje 2 reguly nieomal w swiadomosei nowatorow selulkl Jako caynnile ograniczajqey 4 plerwszym ich gestem jest manifestacia niewtnosel wobec tradyeli, bedaca ‘arazem manifestacja wlasnego poczucia wolnosel twérec) Inna sorava, de tak posepuine 2a nace ne zadanie stawiajg sobie/stworzenie tradycji, ezyli awracaia sig od tradyel w punkele' wysiia, by steé sie jej koitynuatoramt w punkcie dojéeia, Historia satukt ujawnia réine system na podstawie kidryeh dokonuje sclekehy Jw hat, dym z nich mona dostrzee pewne prawidtowose, Ktére bylibysmy sklonni uznaé za ‘prawidlowoéel bardziej ogdine. Po pierwsze wige nalezy stwierdzié, 4e w istorii satule! wystepuje jako element staly ‘Swladomosé kontynuacjt i Ze wartosel estetyezne 54 € post tak podporzadkowane ogélnermu procesow! Toawojowemu sztuki, aieby owa kontynuacja, mo- fa byé zapewniona i utrzymana, ‘Tym bylibyimy sklonni tlumaczyé zjawisko trwaloéei wartosel este. fyeznych w historil, Sq one trwale, gay? sa asymic lowane preez nastepujqce po sobie etapy rozwoju s2tuki ze wagledu na Konicemosé zapewnienia sett Ge Kontynuacji, a nastgpnie ulegajg. absolutyzacfi W Swiadomosai estetyezne}. Ta tendencja do zapew= dlenia soble kontynuacji jest charakterystyeaa nie tylko dla rozwoju sztukl, leez dla rozwoju keultury W je} ealosci, Od tej wige strony, jale fod wielu In M_Autentyeznoté{ ileee 209 ii ae do emenerel seman wat iE "Teca ta wymaga pewnych wyjasniet. Jest fak~ 8 ch oczach rééni sig od stosunku sztuki prze- Stycanych przejawach. Nasz stosunek do satuki renee eee eel ee pee cies See es a sig zazwyczaj i jest w ‘tej _odpowiedzi niemato neces een a oe eee ee eae re eal eee ea oe are ee ee nymi szukaja w nich vee a See et ei re ee che See eS fae ome jcim sam material dziela, ktéry musi sobie kaa 2 a “atest pene bey ite spp renga aren, 210 i. gay mamy do caynienia ze setula preeszlosci. Fakt ten okresla nasze podejécie do wartosei estetyczne), jakie} doszukujemy sig zaréwno w sztuce dawne}, jak { teraéniejszej, ale weale nie tak jednostronnie, jac to dotad mogloby sig wydawaé, W sztuce wspbt. ezesnej, w obliezut narzucajqcego sie nam materials, scukamy wartosci estetyezej, ktéra pozwolilaby nam na Zorgenizowanie tego material w calose, w dzielo sztuli; przechodzimy wige od postawy po. zacstetycmne} do estetycznej — rezultatu zrozumie. nia przez nas dziela, Natomiast w satuce przeszlosei, zwartosciowane} a priori, ktére} funkeje estetyezne sa dla nas oczywiste, szukamy konstytuujacyeh ja clement6w pozaartystyeznych; praechodzimy tedy od postawy estetyezne} do postawy pozaestetyczne}. Patraye na satike wepélezesng oczami tradyeji, w kt6rej zostaligmy wychowani | do ktérej cheemy te sztuke sprowadzié, po to chociatby, aby ja sobie prayswoig, szukamy W niej preede wszystkim war- toiei estetyeme}, gdy patraymy 2a8 na sztuke pre szlofel oczaml edlowieka wspédlezesnego, interesuja nas w niej te wlasnie elementy pozaestetyczne, ktére Konstytuuja wartosé estetyezna, elementy, ktére w sctuce wspétezesne} dostraegamy az w nadmiarze, Mowige innymi slowy, wezedzie tam gdzie w sztuce nie jestesmy w stanie dostrzee piekna, szukamy go przede wszysthim, wszedzie zaé tam, gdzie je odna lealigmy, gdzie jest dla nas oczywiste, skupiamy na 2a uwage na tym, co sig na to plekno sklada. A cry-- nige tak zarazem uwsp6lezesniamy przeszlose i uh. storyemiamy aktualnosé. Dzigki temu podw6jnemu Sspojrzentu, zarazem historycznemu i aktualnemu, ‘motemy wiasnie ustalié korelacje migdzy systema mi wartosei a rozwojem sztuki, Nasz stosunek do sztuki przeszlosci ma jednale ewna bezsprzecana zaletg w poréwnaniu z naszym stosunkiem do sztuki aktualne}: mozemy mianowic le oceniaé poszezegélne dziela cay Kierunk arty~ styeme nie tylko ze wagledu na nie same, lecz i 26 Be at ——E— wagled_na ich konsekwencje artystyeme i teultic week do naszych czas6w. Motemy wige okreslo- ‘ym daidlon i kierunkom wyznacaaé miejsee w hi- Turi sztuld, Patraac na nie ex post, z perspektywy STopBtezesroéc, dostrzegamy, i# 0 miejseu tym de- Uyluje w zasadzie skala zakresu, w jakim dane dzie~ $e y ablor diel zdotad badé dokonaé syntezy do- ipcherasowych Srodkéw wyrazu artystyeznego W da- rej dziedzinie sztuki, badé ted rozwinaé je 0 no- Rel ale pray takkim postawientu sprawy wykracza- nye to daleko, poza problematyke wartosct este fyeme}, poza werelka ostetyke, Wartosé daje sie przecied latwo zsubiektywizowaé w_skall indywi- Gualnege odbioru, rola okredlonego dziela w hiv Storll nie, Wartose estetyezna jest ezymé niewy- seomym, ale nowosé érodkéw formalnych da sie Spisaé w spos6h precyzyjny. Ktos, kto pokusilby sie orierzenie iloéel piekna W twérczoécl Beethovena, $ urttby sig tylko na émiesznosé. Calkiem wymier- pa jest matomiast taka analiza harmoniczna, Kt6ra Unwnilaby nowe zestawy dzwiekowe, jakie pojawt Ty cle w tworczoéel Beethovena, a nie Istnialy u Je~ 1y opreednikéw, podobnie jak analiza lingwistycr- Be Ther trudu ujawnilaby nowos érodkéw formal- Tech wystepujacych w_twérezoéclApollinaire'a Wr poréwnaniu 2 tworezoécla Verlaine'a. Zaden X puych srodkow formalnych weietyeh oddzielnic ‘uy ted zorganizowanych w system nie jest Jeszez® oF ieicia, Te same zestawy odnajdziemy w dzic- Tran ktéte wamajemy 2a piekne, i w dzletach, kt6- vac najemy za kicze. W tym samy systemle po- Wotaja dalela wielkle i dziela blahe, Natomiast nie Minge acne] watpliwosct, iz Srodii te onstytuuia tig w wartosé wledy, gdy podlegaja szczegéine} or ganizacji w dzieto artystyezne. ‘Wydaje sie wige 2 pozoru, iz dztela dlatego 98 wielkie, #e maja wartosé, my jednake bylibyémy Monat odweéelé rzecz cata: dicta nabieraja war Sifel, datego Ze sq wielkle, O ich wielkoSci za6 de- a2 cyduje rola, jaka przypadto im odegraé w xatle degraé w historil Rola ta zaf nie jest ani tylko, ani tet See et oar Ee role informacion, prynesaca nam peten z= séb wiedzy 0 mofliwotciach | aktualnym stante sat ioe od wasn Inte, fae nym, jak i materiaiowym. Ta informacyina rol setuki decyduje nie tylko ic poe cpa © miejacu rc Geil w oerdiongm systemic Katury, ale sane tego miese, Daczegodokonujemy zn w histor setukl, wysuwajqe na plan plerwsey pewne di Se eee tien wlaSnie usuweamy? Skad ta nieustanna rewalo~ ‘peace histone? dak slg wade, decrdue le) walasé informacyjoa poszzegnjeh uo- ow, na kiéra nakladamy wartosé estetyezna. Jef pevine dziolo traci w okreilone} epoce na wartott ag mete asi cl erit nee dlate- , owo plerwsze dzielo jak gdyby wyczerpalo Sich inforachy aks nam mile eo prvckarinia, podezas gdy drugie odkrylo przed nami nowe in- formacje. Oczywiscie, jak to ma w ogéle miejsce w naszym stosunku do histori, nasze zainteresowa- nie praeszloscia i informacjami, jakie ona dla nas zawiera, okredlane jest aktualnoécig, Na przeszlosé nie jestesmy w stanie spojrze¢ inaczej niz praez okulary akiualnoici, chociat skadinad ta. wlagnie przesclosé ety u podstaw wszelkie} aktualnoéci 4 ym sum wywlera wolyw na nase sosd wi- dala Ow dalcivery sowmek:aktaiote do seal frend wrreay w nanny rote pace jakies dziclo przeszlosci traci dla nas war- {ol informacyin,toterujemy fo tylko na zane wy, gdy za8 same nawyki zaczynaja, podlegaé Jarytyce, praenosimy jq i na dzieto, Bardzo poucza- jaca moze bye pod tym wazledem historia Jana Se- bstiana Bacha 1 Telemanna, Za Zycia obu ‘Tele- 218 Te rte el aay ene) ee ase ye Sania’ gan eupeared oD eee aan Fee ee enact ae es Se eee rey agen ae oer core eee Sere caves eeata ae ee Be ne eee aa eee See aver eee ene oe See an acca ener: Bo Peal acre tree ear Bey arma inane Geo eiees Seas Bee ee eaters See cae ees ceases Se ee eee anaes toSé. Zainteresowanie barokiem odkryto ponownie | entrr eeue eearerenr earerearrag | See a eee antennae: Spe ene ener ee ee ae sae eee cae He ea ape eea tomas ee paleo e pacar eacnircr | Bg eee ery ei eri SiS arenas wohl cnt lr Ss ee cores win Uy Nenede charabler Euturgnp) Sbwierdzenlo Se ee aired Govan ror Fee ees See ere Salen posal gee aa Feces ony tren mgs ena ae tatoo aie peo aeree eieorrr ee ee rer enat a aos Eee Se cu” tt ol ee eae edad rng eee ee ne aa eatery Se ae a rare raneeroes au SS aEennmmemmnmmmmmmmeememeeseenst wwaledaprasde wszystkim, 6 sam nalety do bar {Welt Stwiecdenie to mcue, nae fae Se tem kako western Se. Fovartoicijasrni| pope ae ee szy | zasadniczy btad, jali zagraza badaczowi, Kicz, Sel besiemy abetowad of wart es I promieswaryuie frie ark ani, Pe Woks odor sanawag poate, a 2Z punk widznia Tanke eater ate ‘nie Kiertrod: bedacege kiczent nie wyda- Je sie, jak to.zobaczymy, modliwe. Co wigcej, wiele Herunkow seat obredal aejeks feel stosunek do kes dext fon 9a ena poe 8) Znamlenoa dla trict foment os tworebw awangandy-artatye) etic lt THE wk ont ataage ween aE ae Bterstwem Ww stare ene wale 2 W star,» oltatstrem wy Sen a mate amt akademizma fgurjace ng ae feu tylu manifestow artysiyemych, bylaw istocs teeny walla 2 Kicem, Sle bole oy, oe W toni samo] eta chog peng Pauly wala Impicajemt porustsbyecnya Mr aro srermuje se w aporach argntjeneer et eranglem, tes Yo wlasls Coie Poblematzia Kien jest werngten eye satuki, a zatem, iz stosujae Aryteria estetyczne nie Moin eddceliécptgeh cod es oe Sed aie beacegeticawm Chater ic setae iy scour asi omrbmy wige do prelacanye jut upand sstotyemyeh okredlet Kez, Pylanie, ieee pariany, bremi nastepujaco: czy okreslenia te nie i tovnleepaowaly ft tach aise ee Ich ne bpibyimy sgn okey ea kl Zacnlimy wise od reson pene Hist ie, et outa Spa sprecyule sig virion Cesar oe Bedale tylko trazesom” Unions say nie Poe 218, [enn iow konleretnych moze byé tylko sprava konwen- ow Koptfstegnre extetyezne sq w swe) teil Fo- ih g2¥? (atnionne. Mobemy jednak bez wieksze] late tarndaio 1 brayakio jest dla nas, cO obi Pea sg, uenanjmn przez, nas krsteriom cree esll pigknem cala hudekigo toésami- Pick enloeeroba wyrodniaace se flea ry eee evala nas plekna, W alezoscl te of ten le peiytera pin, wary za wiasse, tl sai many ebraz braydoty, Lect jl tak fst, to sme rgkezago, trudu dostezee, Istatenie mote are uasamy 20 braydkie i kidrych nie Seam kize Eeaponowane bez ye wieeay programem ariysiyeanym {nie chodal nee re tak aytuace, w kidre) artista aa te penedstawin Brzjdots w spost 0sKo- oP on Eamgrn 1 pilnyIsnije preci s¥o- Ta eno braydoty, tak Jak Sstieje swotsta brzy- se Pictcna, (atwiordzenle to nie ext bynalmried aoe ee low. Gayby wsvelka brzydta, nlezalel- Prete reco jek zosata prdstawiona priez atts~ Ble oft prong sam Takt syregoistninta deprecio~ ste mie Geel, mulelibyimy odmowié pigkna aoa tpraclBreugel, Bl Greca, Goyi, Pleassa gbraaom Pevigkazoslobraz6w uunanych 20 arey- sea Mbwing o ueworze brayaleim mamy na myst weer edgey bade efektem Swindomego przecl- sere nc le atgstyaktvalne obowiqzujgcym nor- Staion eriom pigkna, bad tet utwor budacy tem nie zamlerzonego naruszenia {ych orm. sere aaym wypadic, pray zalodenia przez arty- WMerttamey dattainsel ycupistyenney ia by ae seid "Preybos, nie musimy weale otrzymsé 1° Mikel kien, nie méwige jut o tym, 20 naruize- wie iazajagyen norm pigkna towarzyszsl0 po- ae ee yngkevoGel wybllngch dael w bisorlsrt- re Matdsi] ie we nonmy same okazywaly sig se eerie vesletykioswieceniowe) twéreznsé zmleone. pla auventyeznie brava, aia estetyid 216 romantyezne] — plelna, To nie Szckspir zmieniat signa preestrzent dziejow. Druga mozliwose, ta, w ktére} artysta osiaga brzydote w sposdb nie za- qnierzony, zblida nas w wigkszym stopniu do pro- blematyki kiczu, Kice jest bowiem z reguly nie za- ier deo za NG, UY tworea KIeATImiat Z gory zamiar stworzyé utwor, ktoremu odmawiag sie bedzie wartosci estetyezne}. Artysta, ktdry mial- by Swindomosé, i2 tworzy kicz, bylby postacla tra- giczna, wewnetranie rordarta, praedywalby dramat ‘aniynomii pomigdzy Swiadomoscia wartoéc! a nie- motliwoieia jei urzeczywistnienia, Tworcy kiczu hie wystepowall na og6l w Ayelu w charakterze bo- hhaterdw ragedii, racze} oseylowall na pograntez Komedi i farsy. Ktos méglby mi tu wprawdzie praypomniet, iz Istnieje ogromna twérezoSé utwo- Tow kiezowalych tworzonych z pelna éwiadomoscia {ch racczyWiste) wanioscl, Tako Zjawisko-wystépu- je wyradnie w produkeji kultury masowej, Ale na io moina by odpowiedzleé, 2 autorzy tego rodzaja produkeji nie stawiaja sobie celéw estetyemyeh, Iecz tylko komercjalne) Sq producentami towaréw, w ktérych strona artystyeza jest tylko srodkiem, a nie celem produlkeji. Produkeja powiesci, filmow cay piosenek charakterystyeznych dla kultury ma- sowej odbywa sig na tej same} zasadzie co produl- Gia pats do-eeb ub anfekall-Zaf w wypedit Irie modemy méwié raczej o braydocte nie za Taone), Powiedzmy wige, 2 braydoia estetyczna nie jest tozsama z kiezem, chociad utwory kiezowa~ te z pewnofcia nie odznaczaja sie pieknem, Na podobne trudnoei natrafiamy i wtedy, gdy praystepujemy do analizy okreslenia kiczu jako dzie- ‘wewnetrznte niespéjnego. I tu bowiem pojawia, slg natychmiast pytanie dotyezace kryteri6w owe} spojnoset i niespéjnofel. Cy chodzl tu 0 sprawy na tury formalne}, konstrukey ne}, intelektualnej? Czy {ed mote o konsekwencje, z jaa autor przeprowa- dea swoje zamlerzenia, prayjawszy, i zalozenia te ar 84 upraednio znane badé dadza sig wywiesé 2 sa- mego utworu. Lecz w owych wszystiich wypads ach niespéjnosci natrafiamy na dziela wybitne, Kktére ani nam, ani nikomu nie Kojarza sie 2 kiczem. Kicz nie jest rezultatem ani niedoskonatosei. kon- strukeyjne}, ani tez niedoskonatosei logicane), Ro- mantyzin stworzyl wiele dziet odgrywajacych istot- xq role w historii kultury, a charakteryzujacych sig rozwichrzeniem zarowno konstrukcyjnym, jak i in- telektualnym, A nie byly to kieze, Z drugie} strony eecz. biorge, niektére_utwory. kiezowate uderzaja Poprawnosciq konstrukeji. A przeciez w kiczu jest 08 z owe] niespéjnosel. Wyraza sig ona w tym, iz uutwory kiezowate, nawet najlepie] skonstruowane, nie sprawiaja wrazenia organiczne} jednoScl. Kazay utwér artystycany z prawdziweyo zdarzenia stano- wi jakas calosé, ktéra uzasadnia sens jego poszcze- sgélaych caesci. Jednosé utworw powoduje, i jeco ‘edbiorea ma pocaucie niemotliwoset zmiany jakie- Kokolwiek elementu dviela bez zmiany tego dziela Jako caloéci. W tym sensie w utworze wartosciowym nie nie jest, a w kazdym razie nie nie sprawia wra- denia przypadku, i z im bardziej doskonalym utwo- rem mamy do czynienia, w tym wieksaym stopniu Jesteimy przekonant o niezbednoscl istnienia wszyst~ Kkich jego element6w. Méwige innymi slowy, pray pisujac dzielu wartosé, nadajemy mu tym samym todsamosé. Dzielo wartosciowe jako calosé jest nle- powtarzalne, jedyne w swoim wyrazie i niezastapio~ ne, Posiada sivoja wlasng indywidualnosé, ezego nle da sig powiedzieé © utworze Kiczowatym. Jesli w dziele wartosciowym nie moina bezkarnie wy- mieniaé poszczegélnych elementéw, w dzicle kiczo- watym mozemy to czynié bez trudu, Tozsamosé dzic Ja nie zostanie w ten spossh w niczym naruszona, bo |kiez nie posinda wlasne} totsamiogei! Diatego ted kkica jawi sig nam jako zespdl elementéw praypad- Kowych, Itérych nie da sig ukonstytuowae:w fed- no¥é. Kicz, w preeciwiesstwie do dziela|wartoscio- 218 ‘wego, nie posiada indywidualnosci. Jest powtarzal- ny mozna go. powielaé w nieskosiczonose. Owa po- ‘wtarzalnosé kiezu jest jego istotna cecha charakte F¥stycang, Brak wiasnego oblicza nakazuje kiczowi naktadanie najrozmaitszych masek, z ktérych kai~ da moéna wymienié na inna, Niespéjno8é iiezu nie plynie tex % jakichkolwiek brakéw technieznych, 2 nieporadnoscl artysty ezy ted jego naiwnosel, Kice jest niespéjny w samym zalodeniu Gdyby nieporadnosé albo naiwnosé artystyczna { intelektualna byty drédlem kiezu, musielibysmy do niego zalicayé zaréwno folklor, jak i twérezosé dziecl, Tymezasem zaréwno w folklorze, jak i w szti- ce tworzonej przez dzieci dopatrujemy sig wartosei, nie tylko nie praeezacych owe} nieporadnosci i na- iwnofei, leez bedacych ich efeketem, W utworach fol. Klorystyemych, dziecieeych, w twérezosei niektérych amatoréw owa nieporadnosé i naiwnosé idzie w pa- Tze ze Swiezoscia, spontanicznoscla ujecia, ze swo- ista poetyclea wizja swiata. Cechy te nadaja owym. utworom autentyzm, sq gwarantem ich indywidual- nofcl i stanowig inspiracje dla artyst6w profesjonal- nych. Naiwnosé bywa niekiedy traktowana jako re- ‘medium na kicz, a chociat takie postawienie sprawy Jest samo praejawem naiwnosei, stanowi wszakie bardzo istotna wskazéwe co do rzeczywistego cha- rakteru kiczu. Utozsamianie go 2 nieporadnoscia techniczng jest nieporozumieniem. Mozemy wie stwierdzié, de jaklolwiek niespéjnosé stanowl ceche charakterystyczna kiczu, to spotykamy jq réwnied i'w utworach nie bedacych kiezami, Nie mote wiee ona byé cecha wyrééniajaea. Niespéjnosé owa w wy- padku kiezu nie jest wytacanym rezultatem ani wad Konstrukeyjnych, ani naiwnoéci, Zreszta naiwnosé klezu nie jest spontaniceng naiwnoseig dziecka, lecz spryin naiwnoscia oszusta, 7 Me? aye Przejdémy tedy do nastepnego z przytoczonych powyze} okreslen kiezu, a mianowicie do kiezu jako cutworu_skonwenejonalizowanego, Czy konwencjo~ 219 nalizacja jakiegoS utworu nadaje mu tym samym mamiona kicau? Kaidy utwor artystyezny oparty Jest praceiez na jakiejé konwencii i gdybyimy sam Takt'istnieniatych Konwencji_w utworze mieli uwmaé za ceche charakterystyczna Kicau, musieli- bysmy zaliczyé do Kiceu bodajie ealosé artystyczne} ‘tworezoéel, Wiadomo, Ze konweneje nie tylko nie sq sprzecme % wartosclami estetycznymi, leez stanowia niezbedne caynniki realizowania sig tych wartosel Ww driele, Konwencje sq dlatego nieodlaczne od Gziela artystycmego, if dziclo to jest zawsze orge- nizacja_okreslonego’ material. wedle okreslonych asad. Zasady te praybieraja charakter konwenc}i zaréwno wiedy, gdy sa charakterystyczne dla jakie- gos styluartystyemego obejmujgcego tworezosé . Wielu artystow, jak i wtedy ady dotyeza dzicla jed- nego artysty. Zasady te wszalcze nie musza byé ‘w calej pelni w sposdb éwiadomy realizowane przez artyste w procesie jego twOrezosel. Moga byé 2 tej twérezoéci odezytane @ posteriori, juz po stworze- niu dziela, Ale dziclo nie oparte na zadnych zasa- Gach nie mogloby byé dzielem. Konwencje dadza sig take odnaledé iw tych fragmentach natury, torym nadajemy wartosé esteiyeana, to zaczy, tére traktujemy tak, jakby byly dalelem sztukt Nadajge im charakter estetyeany, tym samym na- raueamy im pewne Konweneje, drzewo reeczywiste fraktujemy tak, jakby bylo malowane, a zespét dévwigkéw naturainych — jakby byl kompozyeia Musimy tak postepowaé w stosunku do wszystkich preedmiotéw, ktérym nadajemy wartosé estetyczna, ‘wartofci te} hie moglibyimy bowiem uchwyclé ber zorganizowania Je} przy pomocy takich badd in- Laych konweneii Kiez nie réini sig wige od diet wartosciowych samym faktem welelania okreslonych konwenef, ‘edyz Konwencje te istnieja w kaédym dziele nic- zaleinie od jego wartosei, Niemniej konwencjonal- rosé Kiczu Tzuea sig w oczy w stopniu znaceie 220 _wigkszym, nit ma to miejsce w wypadkcu de, kté- re uznafemy 2a Wartosciowe, Powstaje pytanie, dla ‘caego tak si¢ dzieje. ‘Konwencje istniejqce w kazdymm datele artystyez nym, w dzielch wartogolowyeh sq srodkiem reall= zacjl zamierzen artysty, abiorem regu organiza eych materia? w daielo. Stanowia reguly gry art) styemej, ale same nio sa gra. W utworach Kiczowa tych mamy natomiast do ezynienia z inna sytuacia Konwencje ze érodka artystyeane] ongantenct drie- 4a stajq sip colem. Mowiae.jezykiem fenomenolo a6w, W inteneHi kieru leay jogo konwencfonalnose ice dqiy ku konwenejom. dest takim utworem ‘ystyeanym, la Ktérego. Konweneje sq nie tylko punktem wyjécia, leez praede wszystkim punkter dboffeia, Jes utwory wartosciowe fstnieja poprzez kkonwencle, kia istniee dzieki {dla konwenc}, Dia- tego tet w gruncie rzeezy konwencje 34 nielako 2a sadniezq trescia, gléwnym bohaterem kaudego utwo- tu kiezowatego, Fakt ten wskazuje nam na miefsce, inkie kier zaimaje w Swiecie sztuld] Zrddlem kicaa nie jest ani ayele, ani beapodrednis ama, satu, Ww Kr suaty kicz stroi sig uporezywie, leer fla: domosé estetyema, konwenele, ktére na. pozioml sutuki Kiezowate}”prasstaczaja. sig’ w_ stereotypy. Problemem tym zajmiemy sig bli} I szerue} w dal saych rozwadaniach. W kaddym raaie juz teraz mo- omy skonstatowaé, iz nie sam fakt istnienia kon wene}i rééni utwory wartofclowe od Kiczowatyeh, ale spos6b, w jaki Konwencje te egzystuja w dziele. 2 okreSleniem Kiczu jako dzlela konwenejonalne 0 Inery sig okreslenie Kiezu jako della nailado- Weioge. Jest bowiem faktem, tz kiez posiada vr sto- sunk do seluki warloiciowe} charakter wtéony,

    You might also like