Przegld menopauzalny 4/2011

Kosmeceutyki w pielgnacji skry kobiet w okresie menopauzalnym

Cosmeceuticals in menopausal women skin care
Dorota Wojnowska
Gabinety Terpa w Lublinie
kierownik: dr n. med. Ewa Baszak-Radomaska
Przegld Menopauzalny 2011; 4: 338342

Streszczenie
Termin kosmeceutyki wprowadzi ponad 25 lat temu amerykaski dermatolog Albert Kligman wcelu okrelenia rodkw kosmetycznych odziaaniu leczniczym. Kosmeceutyki zwykle przeznaczone s do stosowania
wkonkretnych problemach estetycznych (np. zmarszczki, przebarwienia). Skra dojrzaa zcechami starzenia
hormonalnego potrzebuje zastosowania kosmetykw zawierajcych skadniki aktywne, dziaajcych ochronnie
iregenerujco. Do grupy kosmeceutykw nale produkty odziaaniu silnie nawilajcym oraz preparaty zawierajce: retinoidy, hydroksykwasy, antyoksydanty, substancje rozjaniajce skr, wycigi rolinne oraz inne
skadniki, np. czynniki wzrostu (growth factors GH), fitoestrogeny i peptydy. W pracy omwiono dziaanie
wybranych najwaniejszych grup substancji aktywnych na objawy starzenia si skry.
Sowa kluczowe: kosmeceutyki, skra, starzenie hormonalne.

Summary
The term cosmeceuticals was introduced by dermatologist Albert Kligman more than 25 years ago to
define more active cosmetics with drug-like or therapeutical effects. Cosmeceuticals are dedicated to specific
esthetic skin problems, for example wrinkles or hyperpigmentation. Mature skin showing signs of hormonal
aging needs cosmetics with active ingredients which act protectively and improve appearance. Cosmeceuticals
are typically claimed to deeply moisturize and regenerate skin by beneficial ingredients: retinoids, hydroxy acids,
antioxidants, depigmenting agents, botanical extracts, growth factors, fitoestrogens and peptides. The text
discusses and focuses on the most important groups of active agents reversing skin aging symptoms.
Key words: cosmeceuticals, skin, hormonal aging.

Termin kosmeceutyki wprowadzi w1984 r. amerykaski dermatolog Albert Kligman wcelu okrelenia rodkw kosmetycznych odziaaniu leczniczym.
W ten sposb chcia podkreli dokonujcy si postp
wdziedzinie kosmetologii, dermatologii ifarmakologii,
obejmujcy zrozumienie m.in. mechanizmu starzenia
skry oraz moliwoci jej leczenia ipielgnacji. Moliwo dziaania leczniczego wynika zobecnoci biologicznie aktywnych skadnikw wrecepturze preparatu oraz
skutecznych systemw nonikowych, np. liposomw
i niosomw. Jednoczenie aktywno kosmeceutyku
zaley od tego, jak przetworzono te skadniki wkremy,
emulsje itd., tak aby utrzyma integralno skadnikw
idostarczy je wczynnej postaci do miejsca docelowego
wskrze. Naley podkreli, e nowe technologie umo-

Adres do korespondencji:
Dorota Wojnowska, ul. Solna 3/12A, 20-022 Lublin

338

liwiaj wpyw substancji aktywnej na struktury skry,

anie tylko na jej powierzchni. Kosmeceutyki zwykle
przeznaczone s do stosowania wkonkretnych problemach estetycznych, np. zmarszczkach lub przebarwieniach. Stanowi nieinwazyjn opcj pielgnacyjn dla
podtrzymania modego wygldu skry [1]. Termin kosmeceutyki lub wPolsce czciej spotykane okrelenie dermokosmetyki oznacza aktywne kosmetyki,
rodzaj hybrydy, produktu poredniego pomidzy kosmetykiem alekiem. Dla przypomnienia produktem
kosmetycznym jest substancja lub preparat pozostajcy
wkontakcie zrnymi czciami powierzchni ciaa czowieka, np. ze skr, wosami czy bon luzow jamy
ustnej, jedynie lub gwnie wcelu ich oczyszczania, perfumowania, zmieniania ich wygldu i/lub korygowania

Przegld menopauzalny 4/2011

zapachw oraz/lub wcelu ich ochrony lub utrzymania

w dobrym stanie. Zgodnie z t definicj kosmetyk pomimo przenikania do skry nie powinien wywoywa
dziaania oglnego, a powinien peni funkcj ochronn, pielgnacyjn, toaletow, kamuflujc izapachow.
Pojcie leki oznacza substancje majce waciwoci
lecznicze lub profilaktyczne wstosunku do chorb ludzi
lub zwierzt, jak rwnie produkty, ktre mog by podane wcelu rozpoznania, przywrcenia, poprawienia lub
zmodyfikowania czynnoci organizmu. Za leki uwaa si
substancje, ktre s szkodliwe wdawkach isteniach
wikszych od tych, ktre s uznane jako terapeutyczne. Naley podkreli, e w przeciwiestwie do lekw,
kosmetyk nie powinien wywoywa dziaania oglnego.
Ponadto inaczej ni wrecepturze leku, tu substancje aktywne oraz pozostae skadniki preparatu wymienione
s na jednej licie. rodki kosmetyczne odziaaniu leczniczym sprzedaje si jako kosmetyki, awczeniej poddawane s tylko testom na bezpieczestwo stosowania.
Nie s wymagane kliniczne testy skutecznoci [2]. Tylko
niektre preparaty, zwykle renomowanych firm kosmetycznych posiadajcych due laboratoria, testowane s
pod ktem oczekiwanej efektywnoci niestety zwykle
na niewielkich grupach badanych. Klasycznym przykadem dziaania kosmeceutykw wkontekcie ich aktywnoci ibliskiej cznoci zlekiem s preparaty zretinolem oraz rodki fotoochronne. Te ostatnie szczeglnie
dla chorych zchorobami zwizanymi znadwraliwoci
na wiato soneczne.

Hormonalne starzenie si skry

wokresie menopauzy
Starzenie si skry jest widocznym, take dla innych
osb, objawem starzenia si organizmu. Gwatowne
zmniejszenie stenia estrogenw wokresie menopauzy powoduje pogorszenie jakoci ifunkcjonowania skry jako narzdu zalenego od steroidw pciowych. Hormonalne starzenie skry manifestuje si scieczeniem,
utrat gstoci ijdrnoci skry, tendencj do obwisania oraz pogbianiem si zmarszczek. Pogarsza si take jako naskrka, ktry jest suchy, nadmiernie cienki,
zwygldu bibukowaty. Scieczenie naskrka jest skutkiem osabienia procesu proliferacji inagromadzeniem
starych nadmiernie zrnicowanych keratynocytw
oraz redukcj liczby ywych warstw komrek. Nadmierna sucho naskrka spowodowana jest scieczeniem
filmu hydrolipidowego oraz upoledzeniem syntezy lipidw warstwy rogowej. Zmiana wygldu powstaje na
skutek spadku zawartoci kolagenu wskrze waciwej,
wtym kolagenu wicego wod oraz macierzy pozakomrkowej zbudowanej zglikozaminoglikanw (GAGs).
Niedobr estrogenw wokresie menopauzy zmniejsza
aktywno wydzielnicz gruczow ojowych, wielko
sebocytw iostatecznie grubo paszcza lipidowego na
powierzchni skry. Nadmierna sucho jest take skut-

kiem zmniejszenia zawartoci wody zarwno wnaskrku, jak iskrze waciwej wnastpstwie niedoboru zwizkw higroskopijnych. Stopniowo wygadza si
granica naskrkowo-skrna, co redukuje powierzchni
przylegania obu warstw oraz ogranicza proces wymiany
skadnikw odywczych itlenu midzy skr waciw
awarstw podstawn. Nastpstwem klinicznym jest
osabienie napicia skry [3, 4]. Wokresie menopauzy
pogarsza si take unaczynienie skry, gdy aktywno
rdbonkw jest estrogenozalena. Proces powstawania zmarszczek jest wieloetapowy, zoony inie do
koca poznany, ostatecznie jednak dochodzi do zmiany
mikroarchitektury podcieliska skry waciwej inaskrka. W etiologii zmarszczek znaczc rol odgrywa
take niekorzystny wpyw promieni sonecznych ipalenia tytoniu, powtarzanie ruchw mimicznych, degeneracja wkien miniowych. Wokresie menopauzy maleje grubo tkanki tuszczowej wobrbie szyi itwarzy,
szczeglnie wokolicy dow skroniowych, oczodow
ipoliczkw. Naley podkreli, e tkanka podskrna stanowi naturalne rusztowanie dla skry, utrzymujc j we
waciwej pozycji. Atrofia tkanki podskrnej twarzy wie si zutrat zdolnoci do spichrzania tuszczu przez
adipocyty. Lipodystrofia powoduje obsuwanie si skry
zgodnie zdziaaniem siy grawitacji, co pogbia fady
nosowo-wargowe iakcentuje tzw. bruzdy marionetki [5].
Wokresie menopauzy nasilaj si niekorzystne zmiany
wokolicy oczodow, przede wszystkim wokolicy bruzdy nosowo-jarzmowej, co widoczne jest wpostaci tzw.
cieni pod oczami. Ich etiologia jest zoona skadaj si
na ni: opuszczanie si policzka ipogbianie rynienki
zowej, opadnicie tkanki tuszczowej oczodou, scieczenie skry, uwydatnianie naczy ylnych wokolicy powiek dolnych, niedobr witaminy K izmiany spowodowane przewlekym naraeniem na promienie soneczne
[6]. Starzenie skry wwieku pomenopauzalnym wie
si take zredukcj tkanki kostnej ichrzstnej twarzy.
Pogbiaj si oczodoy iskronie, zaznaczaj si zmiany
wobrbie koci szczki iuchwy, co zaburza wczeniejsze proporcje pomidzy poszczeglnymi obszarami twarzy [5]. Naley doda, e u znacznej wikszoci kobiet
wokolicach odsonitych wspistniej objawy fotouszkodzenia. Starzenie skry moe niekorzystnie wpywa
na stan psychiczny, postrzeganie wasnej osoby, poczucie atrakcyjnoci ijako ycia.

Kosmeceutyki wpielgnacji skry dojrzaej

Podstawowe zabiegi pielgnacyjne skry sprowadzaj si do zabiegw oczyszczania, nawilania iochrony przeciwsonecznej. Zwiekiem skra potrzebuje
zastosowania kosmetykw zawierajcych skadniki aktywne, dziaajcych ochronnie iregenerujco. Do grupy kosmeceutykw nale produkty odziaaniu silnie
nawilajcym oraz preparaty zawierajce: retinoidy, hydroksykwasy, antyoksydanty, substancje rozjaniajce

339

Przegld menopauzalny 4/2011

skr, wycigi rolinne oraz inne skadniki, np. czynniki

wzrostu (growth factors GH), hormony, peptydy, rodki przeciwbakteryjne, przeciwwidowe ianestetyczne.
Wgrupie kosmeceutykw znajduj si take preparaty
fotoochronne, rodki do depilacji, do leczenia nadmiernego wypadania wosw, terapii blizn iteleangiektazji
[1]. Susznie uwaa si, e podstawowym kosmetykiem profilaktycznym jest filtr przeciwsoneczny, poniewa chroni komrki naskrka iskry waciwej przed
uszkadzajcym dziaaniem promieni nadfioletowych.
Pielgnacja skry dojrzaej zcechami starzenia chronologicznego isonecznego koncentruje si na usuwaniu
konkretnych problemw estetycznych. Wtym celu stosowane s preparaty zawierajce aktywne skadniki,
cz znich omwiono poniej.
Kosmeceutyki odziaaniu nawilajcym
Skra po 50. r.. potrzebuje intensywnego nawilania preparatami obogatszej, bardziej lipidowej formule.
Preparaty nawilajce dziaaj wdwch podstawowych
fazach: okluzyjnej, ktra utrudnia przeznaskrkow
utrat wody, oraz nawilajcej, ktra przyciga wod do
naskrka ze skry waciwej. Wwarunkach duej wilgotnoci powietrza moliwe jest take wizanie wody zotoczenia przez substancje higroskopijne warstwy rogowej.
Skadnikami nawilajcymi powszechnie wykorzystywanymi wkosmetyce s m.in. mocznik, gliceryna, mleczan
sodu, kwas hialuronowy, glikol propylenowy, sorbitol,
kolagen. Jako skadniki okluzyjne stosowane s np. wazelina, parafina, skwalen, olej mineralny, pochodne silikonu (np. dimetykon), alkohole tuszczowe (np. alkohol
stearynowy), kwasy tuszczowe (np. kwas stearynowy),
estry woskw (np. lanolina, wosk pszczeli), woski rolinne, lecytyna icholesterol. Istotnym elementem rodka
nawilajcego s skadniki zmikczajce, ktre obejmuj
rne substancje chemiczne (np. oleje rolinne iwoski),
poprawiajce gadko skry, natuszczajce idziaajce
ochronnie. Zasadniczym celem preparatu nawilajcego
jest utrzymanie waciwej zawartoci wody irozpoczynanie naprawy bariery ochronnej naskrka [7]. Przywrcenie prawidowego nawilenia niweluje widoczno
drobnych zmarszczek, eliminuje nadmierne zuszczanie
naskrka iwygadza jego powierzchni.
Kosmeceutyki zretinolem
Spord aktywnych skadnikw kosmetykw najlepiej udokumentowane dziaanie korygujce iantystarzeniowe posiadaj retinoidy. Retinol, czyli witamina
A, jest prototypem wszystkich innych retinoidw, jest
niezbdna do regulacji wzrostu, rozwoju koci, utrzymania cigoci bon luzowych inaskrka, aniedobory
witaminy Awpywaj niekorzystnie na stan skry. Stosowane zewntrznie pochodne retinolu peni funkcj

340

antyoksydantw oraz aktywuj specyficzne geny za pomoc receptorw jdrowych receptorw szybko adaptujcych si (rapid adapting receptors RAR) ireceptora retionoidu X (retinoid X receptor RXR). Miejscowe
retinoidy, np. kwas 13-cis-retinowy (13-cis retinoic acid
CRA), tazaroten, adapalen, wykorzystuje si wleczeniu
wielu dermatoz, np. trdziku iuszczycy [8]. Zewntrznie stosowana witamina Anormalizuje proces rogowacenia, zwiksza liczb mitoz istymuluje rnicowanie
keratynocytw. Wmedycynie, szczeglnie wprzypadku
skry tustej itrdzikowej, wykorzystuje si dziaanie
antyojotokowe retinoidw, ktre redukuj liczb sebocytw gruczow ojowych. Wobrbie skry waciwej
retinoidy (gwnie kwas retinowy) stymuluj proliferacj
fibroblastw, wytwarzanie GAGs inowych wkien kolagenowych oraz reorganizuj sie naczy krwiononych
skry. Efektem nasilonej proliferacji keratynocytw jest
zwikszenie puli nowych komrek naskrka, nieposiadajcych nadmiaru melaniny. Ostatecznie skra staje
si gadsza ijaniejsza, aprzebarwienia mniej widoczne. Miejscowe preparaty zretinolem poprawiaj wygld
skry zarwno zcechami fotostarzenia, jak istarzenia
hormonalnego. Spycaj zmarszczki, poprawiaj gsto
i napicie skry, wygadzaj naskrek. Wrd dziaa
niepodanych naley wymieni ryzyko przejciowego
podranienia skry wpostaci pieczenia, rumienia inadmiernego zuszczania naskrka wmiejscu aplikacji
[1, 8]. Wpreparatach kosmetycznych ilekach dostpnych
wsprzeday bez recepty znajduj si przede wszystkim:
retinol, retinyl iestry retinylu (propionian ipalmitynian
retinylu), ktre naladuj efekt dziaania tretynoiny
(kwasu trans-retinowego) retinolu stosowanego powszechnie wlecznictwie dermatologicznym [8].
Kosmeceutyki zhydroksykwasami
Wkosmetologii wykorzystywane s kwasy -hydro
ksylowe (alpha-hydroxy acid AHA), -hydroksylowe
(beta-hydroxy acid BHA) ipolihydroksylowe (polyhydroxy acids PHA). Wrd AHA najczciej stosowane
s kwasy: glikolowy, mlekowy i migdaowy. W sposb
zaleny od rodzaju kwasu, jego stenia, pH, typu
podoa iwskaza do leczenia zwizki te wykazuj
wiele rnych korzyci. Aplikowane miejscowo preparaty kosmetyczne zawierajce mae stenia AHA, np.
612-procentowy kwas glikolowy, zmniejszaj grubo
warstwy rogowej, poprzez osabienie przylegania korneocytw na poziomie warstwy rogowej. Wiksze stenia AHA iobnienie pH podoa nasilaj efekt zuszczajcy, poniewa oddziauj na desmosomy warstwy
podstawnej. Dziaanie keratolityczne AHA wykorzystywane jest wwielu rnych chorobach izaburzeniach
kosmetycznych, np. wsuchej skrze, modzelach, rogowaceniu mieszkowym, rogowaceniu sonecznym, brodawkach ojotokowych, trdziku ihiperpigmentacjach.
Powszechnie wykorzystuje si hydroksykwasy wko-

Przegld menopauzalny 4/2011

smeceutykach wcelu poprawy funkcjonowania bariery

naskrkowej, nawilania naskrka, wygadzenia jego
powierzchni oraz jako rodka odziaaniu rozjaniajcym. Nierzadko AHA, przede wszystkim kwas glikolowy,
stosowane s wpoczeniu zinnymi zwizkami aktywnymi, np. retinolem lub estradiolem. Badanie na grupie
kobiet po menopauzie wykazao, e aplikacja kremu
z0,1-procentowym estradiolem wskojarzeniu z15-pro
centowym kwasem glikolowym bya skuteczniejsza od
leczenia tylko jednym skadnikiem ijeszcze skuteczniejsza, ni gdy aplikowano wycznie podoe kremu.
Poprawa polegaa na zwikszeniu gruboci ywego naskrka iwygadzeniu powierzchni skry [9]. Kwas salicylowy (nalecy do BHA) oraz jego lipohydroksylowa
pochodna (lipo hydroxy acide LHA) wykorzystywane
s czsto wformuach przeciwtrdzikowych, ale take
wkosmetykach odziaaniu odmadzajcym. Pilingi chemiczne zhydroksykwasami (np. kwasem glikolowym,
LHA, pirogronowym) stanowi podstawowe postpowanie wterapii anti-aging.
Kosmeceutyki zantyoksydantami
Promienie nadfioletowe dziaaj na skr m.in. za
porednictwem aktywacji metaloproteinaz oraz indukcji reaktywnych rodnikw tlenowych (reactive oxygen
species ROS), ktre uszkadzaj spiral DNA, aktywuj
czynniki transkrypcyjne ipowoduj peroksydacj lipidw. Poznanie biologii procesu starzenia pod wpywem
promieniowania UV doprowadzio do powszechnego
uycia preparatw fotoochronnych oraz zastosowania
wkosmetykach skadnikw oaktywnoci antyoksydacyjnej, zwanych wymiataczami wolnych rodnikw. Do
tych substancji nale przede wszystkim: witamina C
(kwas L-askorbinowy), witamina E (-tokoferol), pantenol (pochodna witaminy B5), kwas liponowy, kwas ferulowy, nikotynamid, dimetyloaminoetanol (DMAE), polifenole iinne substancje, wtym enzymy, np. koenzym
Q10 (ubichinon) ikatalaza [1]. Zauwaono, e miejscowe
zastosowanie witaminy C lub E redukuje objawy niepodane sprowokowane przez UVB, czyli rumie iobrzk.
Zmniejsza take liczb keratynocytw apoptotycznych
(tzw. sunburn cells). Witamina C dodatkowo utrzymuje
aktywno witaminy E w skrze, stymuluje protokolagen I, uczestniczy wprocesie dojrzewania kolagenu,
korzystnie wpywa na wkna spryste, redukuje syntez melaniny ipobudza syntez ceramidw. Stosowanie 5-procentowego kwasu L-askorbinowego wkremie
na skr przedramienia kobiet wwieku 5159 lat przez
okres 6 miesicy wykazao nie tylko subiektywn popraw kliniczn, ale take zwikszenie stenia mRNA
prokolagenu IiIII oraz zwikszenie stenia inhibitora metaloproteinazy 2 macierzy pozakomrkowej [10].
Kwas -liponowy moe uczestniczy wunieszkodliwianiu ROS i regenerowa zredukowane postaci innych
przeciwutleniaczy, np. witaminy E i C. Wykazuje take

waciwoci zuszczajce, przez co wygadza powierzchni skry [1]. Wgrupie antyutleniaczy izwizkw owaciwociach protekcyjnych szczegln rol odgrywaj
flawonoidy. Genisteina, izoflawonoid sojowy, charakteryzuje si szerokim zakresem aktywnoci biologicznej
zarwno przy zastosowaniu oglnym, jak imiejscowym.
Genisteina wykazuje waciwoci antyutleniacza, hamuje oksydacyjne uszkodzenie DNA iapoptoz keratynocytw pod wpywem UVB, czyli zmniejsza ryzyko fotouszkodzenia skry. Wykazano, e wiksz aktywno
wprofilaktyce zmian posonecznych wykazuje aplikacja
miejscowa genisteiny nad stosowaniem doustnym [11].
Kosmeceutyki rozjaniajce
Receptury dermokosmetykw zawieraj rne
skadniki depigmentujce, np. hydrochinon, kwas kojowy, arbutyn, kwas azelainowy, witamin C, retinol,
N-acetyolcystein czsto wpoczeniu ze zwizkami
oaktywnoci zuszczajcej, np. kwasem glikolowym,
ktre potguj efekt wybielajcy [1]. Zrnicowane
klinicznie hiperpigmentacje s powszechnym zaburzeniem kosmetycznym ukobiet wrednim istarszym wieku. Przebarwienia mog mie zrnicowan etiologi,
np. hormonaln, pozapaln, polekow lub mog by
skutkiem nadmiernej ekspozycji na promienie soneczne (np. plamy soczewicowate). S wynikiem kumulacji
nadmiernej iloci melaniny wpewnych obszarach naskrka, skry waciwej lub na granicy naskrkowo--skrnej. Substancje rozjaniajce dziaaj na rne
etapy melanogenezy. Wikszo preparatw blokuje
aktywno tyrozynazy. Naley podkreli, e aplikacj
preparatw rozjaniajcych naley uzupenia stosowaniem preparatw fotoochronnych owysokim faktorze,
tak aby minimalizowa proces melanogenezy.
Kosmeceutyki zpeptydami
Do grupy kosmeceutykw zalicza si take preparaty z peptydami aktywujcymi fibroblasty do produkcji
nowego kolagenu. Podobnie do retinoidw, poprawiaj
wygld starzejcej si skry, nie wywoujc jednoczenie podranienia. Kosmetyczne peptydy to krtkie
acuchy aminokwasw bdce fragmentami dugich
acuchw biakowych, takich jak kolagen. Dziaaj
jako komrkowe przekaniki, naladuj sekwencje aminokwasw wczsteczce kolagenu ielastyny, co pobudza produkcj nowych biaek podporowych wskrze.
Klinicznym nastpstwem dziaania peptydw jest odbudowa skry idziaanie przeciwzmarszczkowe. Przykadem jest pentapeptyd KTTKS, fragment propeptydu
kolagenu Ilub peptyd Pal-KTTKS, znany jako matryksyl.
Badania na grupie 93 kobiet rasy kaukaskiej wwieku
3555 lat, zzastosowaniem matryksylu, ktry aplikowano 2 razy dziennie przez 12 tygodni, wykazay popra-

341

Przegld menopauzalny 4/2011

w stanu skry, wtym redukcj gbokoci zmarszczek

[12]. Korzystny wpyw na macierz pozakomrkow ipobudzenie produkcji kwasu hialuronowego whodowli
fibroblastw ma take dwupeptyd pochodzcy z kolagenu Pro-Hyp [13]. Peptydy stosowane miejscowo przyspieszaj take proces gojenia [12]. Inny aktywny skadnik stosowany wcelu poprawy jakoci skry dojrzaej to
C-Xyloside. Prace francuskich badaczy z laboratoriw
LOreal wykazay, e C-Xyloside znaczco poprawia jako granicy naskrkowo-skrnej, zwikszajc zawarto biaek macierzy pozakomrkowej oraz kolagenu
wbrodawkach skry [14].

Podsumowanie
Systematyczna aplikacja odpowiednio dobranych
kosmeceutykw stanowi podstaw pielgnacji skry dojrzaej. Naley przypomnie, e czas stosowania
niektrych skadnikw aktywnych, takich jak retinol
lub peptydy, powinien by odpowiednio dugi i wynosi minimum 3 miesice. Preparaty rozjaniajce take
wymagaj aplikacji przez wiele miesicy, szczeglnie
wprzypadku przebarwie hormonalnych ipozapalnych. Kosmeceutyki ochronne zawierajce antyoksydanty dziaaj wczasie ich stosowania, std zaleca si
ich uycie przede wszystkim wokresie ekspozycji na
promienie UV lub naraenia skry na inne szkodliwe
czynniki (np. dym tytoniowy, stres). Witamina C wywiera dodatkowy efekt wygadzajcy, zatem czas jej
stosowania powinien wynosi przynajmniej 3 miesice.
W okresie menopauzy szczeglnie korzystne estetycznie efekty daj procedury zabiegowe, np. pilingi lekarskie, wstrzyknicia toksyny botulinowej, wypeniaczy
i resurfacing laserowy. Obecnie zotym standardem s

342

techniki czone, czyli kojarzenie toksyny botulinowej

zuyciem wypeniaczy na bazie kwasu hialuronowego. Wymienione procedury weszy na stae do arsenau zabiegw wykonywanych wgabinetach lekarskich,
jednak przedstawienie tych technik przekracza ramy
niniejszej pracy.

Pimiennictwo
1. Schwartz RA. Cosmeceuticals. http://emedicine.medscape.com/article/
1067778-overview.
2. Martini MC. Kosmetologia i farmakologia skry. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL. Warszawa 2007.
3. Wojnowska D, Juszkiewicz-Borowiec M, Chodorowska G. Wpyw meno
pauzy na starzenie si skry. Post Dermatol Alergol 2006; 3: 149-56.
4. Yaar M, Eller MS. Mechanisms of aging. Arch Dermatol 2002; 11: 1429-33.
5. Zimbler MS, Kokoska MS, Thomas JR. Anatomy and pathophysiology of
facial aging. Facial Plast Surg Clin North Am 2001; 9: 179-87.
6. Bosniak S, Sadick NS, Cantisano-Zilkha M i wsp. Technika wpychania
kwasu hialuronowego w przypadku bruzdy nosowo-jarzmowej. Derma
tol i Kosmet 2008; 3: 33-7.
7. Del Rosso JQ. Kosmeceutyki o dziaaniu nawilajcym. W: Draelos ZD.
Kosmeceutyki. Elsevier Urban & Partner. Wrocaw 2006; 89-94.
8. Oblong JE, Bisset DL. Retinoidy. W: Draelos ZD. Kosmeceutyki. Elsevier
Urban & Partner. Wrocaw 2006; 29-35.
9. Ditre CM. rodki zuszczajce: alfa-hydroksykwasy i beta-hydroksykwasy.
W: Draelos ZD. Kosmeceutyki. Elsevier Urban & Partner. Wrocaw 2006;
103-10.
10. Nusgens BV, Humbert P, Rougier A i wsp. Zewntrzne zastosowanie
witaminy C. Dermatol Estet 2002; 4: 44-7.
11. Wei H, Saladi R, Lu Y, et al. Isoflavone genistein: photoprotection and
clinical implications in dermatology. J Nutr 2003; 133: 3811S-9.
12. Rivers JK. The role of cosmeceuticals in antiaging therapy: some
common types of cosmeceutical ingredients. http://www.medscape.
com/viewarticle/587365_3.
13. Ohara H, Ichikawa S, Matsumoto H, et al. Collagen-derived dipeptide,
proline-hydroxyproline, stimulates cell proliferation and hyaluronic acid
synthesis in cultured human dermal fibroblasts. J Dermatol 2010; 37:
330-8.
14. Sok J, Pineau N, Dalko-Csiba M, et al. Improvement of the dermal
epidermal junction in human reconstructed skin by a new c-xylopyra
noside derivative. Eur J Dermatol 2008; 18: 297-302.