Midzynarodowe stosunki

gospodarcze
Wykad IV
Teorie handlu midzynarodowego
Tomasz Biaows
bialowas@hektor.umcs.lublin.pl
Katedra Gospodarki wiatowej i Integracji Europejskiej
http://msg.umcs.lublin.pl/

Teorie przedklasyczne
Zagadnieniem wymiany zajmowali si ju filozofowie greccy
i rzymscy, a ich pogldy skupiay si wok problemu lku
przed brakiem towarw. Koncepcja ta zakadaa
maksymalizacj importu, ktra czsto polegaa na rabunku
podbitych terytoriw i ograniczaniu eksportu produkcji
krajowej.
Uniwersalizm redniowieczny i katolicka nauka spoeczna
zawarta w filozofii goszonej przez ojcw kocioa
spowodoway zmian w podejciu do procesu wymiany.
Handel zosta uznany za zjawisko korzystne, a warunki, w
jakich mona go uzna za uczciwy lub nieuczciwy ustala
tzw. dogmat susznej ceny. Suszna cena to taka, ktra
pokrywa tylko koszty produkcji i nic wicej.

Merkantylizm
Pierwsze prby wyjanienia korzyci z handlu midzynarodowego
pojawiy si w XVI wieku wraz z powstaniem monarchii absolutnych
i pojawieniem si pogldw merkantylistycznych.
Merkantylizm mia dwie podstawowe formy:
1) obowizujcy w XVI wieku bulionizm, propagujcy polityk
dodatniego bilansu kruszcowego, ochrony kraju przed zagraniczn
produkcj i gromadzenia zota i srebra, jako rda bogactwa; oraz
2) merkantylizm waciwy (XVII-XVIII wiek), ktry postulowa
polityk dodatniego bilansu handlowego. Sposobem na jego
osignicie by wywz towarw gotowych i import surowcw.
Przedstawiciele merkantylizmu czyli bogactwo narodu z posiadanym
zasobem kapitau, ktry zwiksza si dziki uzyskiwanej nadwyce
handlowej z innymi krajami. Oznaczao to, e korzyci z wymiany
uzyskiwane przez jeden kraj przynosiy straty innym.

Teoria kosztw absolutnych

Sformalizowane i bardziej kompleksowe
pogldy na temat handlu
midzynarodowego pojawiy si w pracy
Adama Smitha Badania nad natur i
przyczynami bogactwa narodw (1776).
Sam Autor tak pisze o wymianie: Jeeli
obcy kraj moe nas zaopatrzy w jaki
towar taniej ni my sami moemy to
uczyni, lepiej w towar naby za jak
cz wyrobw wasnego przemysu,
ktry obejmuje dziedzin w jakiej mamy
przewag nad innymi krajami.

Teoria kosztw absolutnych

Smith przyj, e kady kraj moe produkowa jeden lub wicej towarw
po niszych kosztach rzeczywistych ni jego partnerzy handlowi.
Podstaw wymiany jest specjalizacja produkcji w skali midzynarodowej,
ktrej wyrazem jest jak najlepsze wykorzystanie posiadanych zasobw.
Czynnikiem decydujcym o wymianie jest praca, a podstaw przewagi jest
wysza wydajno (nisze koszty) pracy. Aby wic osign najwiksze
korzyci z handlu naley importowa dobra wytwarzane bardziej
efektywnie za granic, a eksportowa dobra, ktre wykonywane s
bardziej efektywnie w kraju.
A. Smith jednoznacznie odrzuci argumentacj merkantylistw i wykaza,
e wymiana midzynarodowa moe by korzystna dla wszystkich jej
uczestnikw. Jednak koncepcja przewagi absolutnej jest przydatna do
wyjanienia jedynie niewielkiej czci handlu midzynarodowego i
przekonywujco tumaczy wymian dbr spowodowan
nierwnomiernym rozmieszczeniem zasobw naturalnych na Ziemi.
Wyklucza rwnie moliwo korzystnej wsppracy, jeli jeden z krajw
wytwarza oba dobra wydajniej od swego partnera.

Teoria kosztw wzgldnych

Rozwiniciem teorii kosztw absolutnych A.
Smitha bya opublikowana przez D. Ricardo
(1772-1823) w roku 1817 w pracy Zasady
ekonomii politycznej i opodatkowania, teoria
kosztw komparatywnych.
D. Ricardo zauway , e absolutna rnica w
kosztach produkcji nie jest konieczna aby
wymiana bya opacalna. Wystarczajcym
warunkiem uzyskiwania korzyci z handlu jest
istnienie wzgldnej przewagi kraju w produkcji
przynajmniej jednego dobra. Kraj bdzie dy do
eksportu towarw, ktrych wzgldny koszt
wytwarzania (w stosunku do innych towarw)
jest niszy ni w innych krajach.

Teoria kosztw wzgldnych

W teorii kosztw komparatywnych kluczowym
czynnikiem wyjaniajcym rozwj wymiany jest
technologia. Rnice w poziomie wzgldnych kosztw
produkcji, bdce niezbdnym warunkiem rozwoju
wymiany, s spowodowane rnicami w poziomie
stosowanych technologii produkcji i wydajnoci pracy.
Teoria D. Ricardo do dzisiaj jest uytecznym modelem
ekonomicznym, przy pomocy ktrego moemy wyjani
rozwj handlu midzygaziowego. Pewn jej
niedoskonaoci jest to, e nie wyjania rde rnic
w wydajnoci pracy midzy krajami, ktre stanowi
podstaw okrelenia kosztw wzgldnych, a wiec
zasadniczy trzon teorii.

Teoria obfitoci zasobw

Klasyczne teorie handlu midzynarodowego
stay si podstaw do dalszych bada,
ktrych zwieczeniem byo sformuowanie w
latach 30. XX wieku przez szwedzkich
ekonomistw B. Ohlina (1899-1979) i E.
Heckschera (1879-1952) tzw. teorii obfitoci
zasobw.
Zakada ona istnienie wzajemnej
wspzalenoci cen towarw i czynnikw
produkcji, wielkoci dochodu, ruchu
czynnikw produkcji oraz zmian w handlu
midzynarodowym.

Teoria obfitoci zasobw

W odrnieniu od teorii klasycznych, w ktrych
podstaw wymiany byy rnice w kosztach
pracy, w modelu Heckschera-Ohlina (H-O) byo
nim odmienne wyposaenie w dwa podstawowe
czynniki wytwrcze: kapita i prac.
Kraje eksportuj towary, do wytworzenia
ktrych wykorzystuj relatywnie wicej
czynnika produkcji w danym kraju obfitego za
importuj te towary, do wytworzenia ktrych
wykorzystuje si relatywnie duo czynnika w
danym kraju rzadkiego.

Teoria luki technologicznej

Pierwszy model wyjaniajcy, w jaki sposb postp
technologiczny wpywa na rozwj handlu
midzynarodowego opublikowa w roku 1961 Michael
Posner.
W podanym przez niego przykadzie Stany Zjednoczone s
krajem, ktry jako pierwszy wprowadza nowe i tasze
metody wytwarzania. Innowacje daj USA przewag
komparatywn w produkcji nowych dbr, a ich eksport
ronie. Wiedza o nowych metodach wytwarzania nie jest
powszechnie dostpna w innych krajach, tym samym Stany
Zjednoczone posiadaj przez pewien czas absolutn
przewag. Wynika ona z istnienia dwojakiego rodzaju
opnienia: 1) luki popytu, 2) luki imitacyjnej.

Teoria luki technologicznej

Luka popytu () jest definiowana, jako czas potrzebny konsumentom na reakcj na

nowo pojawiajce si produkty. Im krtszy jest czas odpowiedzi, tym szybciej
rozwija sie eksport nowych zaawansowanych technologicznie produktw
wytwarzanych w USA.
Luka imitacyjna (L) jest czasem potrzebnym dla zagranicznych producentw na
stworzenie imitacji. Na cakowit luk imitacyjn (L) wg Posnera skada si:
1) opnienie zagranicznych producentw (l1),
2) opnienie krajowych producentw (l2),
3) okres uczenia si (l3).
Na luk imitacyjn istotny wpyw maj przepisy patentowe w kraju innowatora i
imitatora. W przypadku ich braku luka imitacyjna nie wystpuje. Opnienia
prowadz do rozwoju handlu opartego na istnieniu luki technologicznej (L-) tzw.
luki netto. Im dusza jest luka technologiczna, tym wiksza maksymalna warto
eksportu moliwa do osignicia przez kraj innowatora i duszy okres bycia
eksporterem netto.

Teoria cyklu ycia produktu

Nieco odmienne podejcie do technologii, jako czynnika rozwoju
handlu midzynarodowego zaprezentowa R. Vernon w
opublikowanym w 1966 roku artykule, w ktrym opisa model
handlu oparty na koncepcji cyklu ycia produktu. Podkrelajc, e w
grupie krajw wysoko rozwinitych gospodarczo poziom wiedzy i
posiadanej technologii jest podobny, R. Vernon zauway, e
wikszo nowych, technologicznie zaawansowanych produktw
powstawaa w Stanach Zjednoczonych.
Istotnym czynnikiem duej innowacyjnoci w USA sprzyjajcej
powstawaniu nowych produktw i wdraaniu ich do masowej
produkcji by wysoki poziom dochodu spoeczestwa
amerykaskiego, gwarantujcy wysoki popyt na nowe kosztowne
produkty, ale rwnie wysokie koszty pracy i nieracjonalne
wykorzystanie kapitau skaniajce do poszukiwania technologii
umoliwiajcych uzyskanie oszczdnoci.

Teoria cyklu ycia produktu

Wedug R. Vernona wprowadzany na rynek produkt przechodzi przez trzy podstawowe fazy:
1)
nowego produktu,
2)
dojrzaoci produktu,
3)
standaryzacji.
W pierwszej fazie towar jest wprowadzany na rynek i sprzedawany gwnie w kraju innowatora
jednak powoli rozwija si rwnie eksport. Produkt jest jeszcze w niewielkim stopniu
zestandaryzowany, a cenowa elastyczno popytu jest niska, co spowodowane jest silnym
zrnicowaniem produkcji lub pozycj monopolisty, ktr posiada innowator. W pierwszej
fazie produkt chroniony jest rwnie prawami patentowymi.
W fazie drugiej, dojrzaoci produktu, eksport kraju innowatora osiga swoje maksimum po czym
zaczyna si powoli zmniejsza. Pogbia si konkurencja, zarwno krajowa, jak i
zagraniczna, prawa patentowe wygasaj, a produkt moe by kopiowany przez
producentw w innych krajach. Wzrost cenowej elastycznoci popytu w tej fazie oznacza
dla producenta konieczno poszukiwania sposobw na redukcj kosztw. Coraz wiksza
cz produkcji jest eksportowana, gwnie do innych krajw wysoko rozwinitych
gospodarczo. Rosn rwnie rozmiary produkcji za granic, co moe prowadzi do rozwoju
dwukierunkowego handlu dobrami zaawansowanymi technologicznie.
W trzeciej fazie standaryzacji, innowacyjne dobro jest zestandaryzowane i upowszechnione w
krajach rozwijajcych si, ktrych eksport systematycznie ronie a kraj innowacyjny staje si
importerem netto.

Teoria konkurencyjnoci
midzynarodowej
Szczegowy model analizy
konkurencyjnoci
gospodarczej M.E. Portera
(1990, 1998) zwany
rombem Portera ogranicza
si do analizy rodowiska
mikroekonomicznego.

Determinanty przewagi konkurencyjnej na

poziomie mikroekonomicznym (romb Portera)

 Na model rombu skadaj si cztery zespoy

wzajemnie
wspzalenych
czynnikw
determinujcych
na
poziomie
mikroekonomicznym tworzenie przewagi
konkurencyjnej danego pastwa:
Czynniki produkcji (zasoby naturalne, zasoby
ludzkie, zasoby kapitaowe, infrastruktura
techniczna, infrastruktura administracyjna,
infrastruktura informacyjna, infrastruktura
naukowa i technologiczna);

Charakter
popytu
krajowego
(stopie
tradycjonalizmu kupujcych, ich zapotrzebowanie
na nowoczesne produkty itp.);
Obecno
konkurencyjnych
przemysw
(dostpno i jako lokalnych dostawcw i
kooperantw
konkurencyjnych
w
skali
midzynarodowej);
Strategia
firm,
sposb
zarzdzania
i
konkurowania (sposb tworzenia i zarzdzania
firmami determinujcy stosowane strategie
inwestycyjne, zatrudnienia, rywalizacji itp.).

 Oprcz wymienionych czterech grup czynnikw model

rombu uzupeniany jest czsto przez dwa elementy:
rzd i zdarzenia losowe.
Rola rzdu wynika z jego wpywu jaki wywiera on na
cztery kty rombu. Moe on wpywa na jako i
dostpno czynnikw produkcji poprzez finansowanie
szkolnictwa, na popyt krajowy poprzez zamwienia
publiczne, na strategi konkurencyjne firm poprzez
regulacje dotyczce konkurencyjnoci, polityk
podatkow
czy
regulacje
dotyczce
rynku
kapitaowego. Wpyw pastwa moe okaza si
zarwno pozytywny jak i negatywny.

 Zdarzenia losowe to trudne do przewidzenia

wydarzenia, ktre rwnie mog mie wpyw
na poszczeglne elementy wspomnianego
modelu. Mog to by na przykad epokowe
wynalazki, wojny czy przepywy finansowe na
wielk skal.

 Wszystkie elementy modelu Portera s wzajemnie

wspzalene. Poprawa w zakresie jednego obszaru nie
musi prowadzi do automatycznego polepszenia
konkurencyjnoci gospodarki jeli nie nastpi poprawa
w pozostaych obszarach.
Dla przykadu, due nakady na edukacj i
podniesienie kwalifikacji siy roboczej nie przynios
porzdnych efektw, jeli czynniki mikroekonomiczne
nie
stwarzaj
zapotrzebowania
na
wysokokwalifikowan
si
robocz
w
przedsibiorstwach. W takiej sytuacji nowe zasoby w
postaci wysokiej jakoci siy roboczej pozostan po
prostu niewykorzystane przez gospodark.