portu 23

gia s
cholo
Psy
Wybr stylw kierowania zaley od wielu czynnikw poziomu
zdolnoci i umiejtnoci przywdczych, wymiaru osobowoci,
cech temperamentu, poziomu wiedzy i umiejtnoci praktycznych,
pogldw pedagogicznych, znajomoci psychologii, motywacji
osigni, warunkw pracy szkoleniowej etc. Szczeglnie wany
jest sposb, w jaki trener postrzega swoich zawodnikw, jego
postawa wobec uczniw i stosunek do pracy.

Zbigniew Czajkowski

Skrajne style kierowania

zespoem sportowym
Autor omawia dwa skrajne style kierowania zespoem sportowym przez trenera:
wadczy oraz wsppracujcy (przyjazny), podkrelajc znaczenie wychowawcze,
spoeczne oraz szkoleniowe tego drugiego. Stara si rwnie dociec, co wpywa
na wybr jednego z nich przez trenera: 1) motywacja osigni, 2) postrzeganie
swoich uczniw, 3) stosunek do ludzi. Uwzgldniajc pogldy D. McGregora na
postrzeganie przez przeoonego swoich podwadnych wie styl wadczy z ich
ocen ujemn, a styl wsppracujcy z dodatni.

SOWA KLUCZOWE: style kierowania zespoem sportowym skrajne style

kierowania w wietle teorii McGregora wybr stylu kierowania.

Ludzie nie s ani cakowicie dobrzy, ani cakowicie li,

lecz dowiadczaj wszystkiego, co jest dobre i ze.
Napoleon

Sport Wyczynowy 2003, nr 7-8/463-464

23
24
Opisujc wielokrotnie w Sporcie
Wyczynowym, ksikach i innych opra-
cowaniach1 podstawowe zasady szkole-
nie zwracaem uwag na konieczno
uwzgldniania w nim wymiarw osobo-
woci kadego zawodnika, motywacji
osigni, skonnoci, uzdolnie etc.; wy-
chowania w zespole i poprzez zesp
(wiczenia zbiorowe, wsppraca i wsp-
zawodnictwo, motywowanie do wspl-
nych celw, wyznaczanie zada, spjno
zespou), a take na znaczenie postaw,
zdolnoci przywdczych i stylw kiero-
wania zespoem sportowym przez trenera.
W przypadku stylw kierowania wyrni-
em jego podstawowe odmiany:
1. Styl wadczy (dyktatorski, autokra-
tyczny) trener rzdzi, niczego nie
wyjania, nie bierze pod uwag od-
czu czy opinii zawodnikw, nasta-
wiony jest egocentrycznie.
2. Styl zwierzchniczy trener wystpuje
wycznie w roli przeoonego, po-
ucza i wydaje polecenia, zawodnik
sucha i wykonuje, ale nie jest to tak
jednostronne jak w stylu wadczym.
3. Styl subowy trener i zawodnik
wsppracuj rzeczowo w realizacji
kolejnych zada szkoleniowych.
1Patrznp.: Czajkowski Z.: Teoria i metodyka
wspczesnej szermierki. Warszawa 1968. Sport
i Turystyka; Czajkowski Z.: Poradnik trenera.
Warszawa 1994. RCMSKFiS; Czajkowski Z.:
Psychologia sprzymierzecem trenera. Warszawa
1996. RCMSKFiS; Czajkowski Z.: Niektre psy-
chologiczne aspekty uprawiania sportu. Sport
Wyczynowy 1967, nr 2; Czajkowski Z.: Moty-
wacja w sporcie. Warszawa 1989. RCMSKFiS;
Czajkowski Z.: Najwaniejsze zasady i czyn-
niki warunkujce skuteczno szkolenia; Tre-
ning 1980, nr 4; Czajkowski Z.: Wiedza, umie-
jtnoci, osobowo i praca trenera. Czowiek
i Ruch Human Movement 2000, nr 2.
24
Zbigniew Czajkowski
4. Styl wsppracujcy trener kieruje
procesem zaprawy, wyjaniajc swoje
polecenia zawodnikom, biorc pod
uwag odczucia i propozycje, pobu-
dzajc inicjatyw i samodzielno
uczniw. Dba nie tylko o wyniki, ale
take o zdrowie, samopoczucie, wy-
ksztacenie i rozwijanie rl spoecz-
nych zawodnikw.
5. Styl przyjazny trenera i zawodnika
cz wizy przyjaznego koleestwa
i wsppracy, mocno zaznaczona jest
wi emocjonalna midzy nimi, razem
buduj wspln motywacj osigni;
wynik w zawodach jest wany, ale nie
stanowi jedynego celu dziaalnoci
sportowej.
W niniejszym artykule sprbuj wy-
jani, co skania trenerw do przyjcia
wadczego lub wsppracujcego stylu
kierowania, co ley u podoa wyboru
skrajnej moliwoci? Aby odpowiedzie
na to pytanie, przypomn znamienne ich
cechy.
Trener stosujcy wadczy styl kiero-
wania zespoem sportowym wyznacza
cele i zadania, podejmuje decyzje, kieru-
je zespoem oraz caym procesem zapra-
wy zupenie sam, bez porozumiewania si
z innymi trenerami, a tym bardziej z za-
wodnikami. Nie wyjania istoty i znacze-
nia zada szkoleniowych i wynikowych,
przydatnoci stosowanych form, metod
doboru wicze po prostu wydaje pole-
cenia (rozkazy) i bezwzgldnie wymaga
ich wykonania. Nie wdaje si w adne
dyskusje z zawodnikami, nie wyjania ich
wtpliwoci, nie sucha ich propozycji, nie
interesuj go ich odczucia i myli.
Trener wsppracujcy, przeciwnie
zasiga rady i opinii innych trenerw, pro-
Skrajne style kierowania zespoem sportowym
wadzi z nimi twrcze dyskusje, wyjania
znaczenie celw, zada, stosowanych
form i metod, sposobw prowadzenia
wicze czy stosowania rnych dziaa opracowa szkoleniowych etc.
w walce. Tumaczy istot planw szkole-
niowych, organizacji zaprawy, stara si
pozna opinie i odczucia zawodnikw,
zwaszcza tych starszych i bardziej do-
wiadczonych. Innymi sowy, traktuje za-
wodnikw podmiotowo, podczas gdy
trener wadczy przedmiotowo.
Trener-dyktator wydaje polecenia,
surowo ocenia swoich podopiecznych,
wymaga cisego wykonywania jego
polece. Trener wsppracujcy inspiruje
swoich uczniw, dba o ich odpowiedni
motywacj, wspprac i poczucie nieza-
lenoci. W przeciwiestwie do trenera
wadczego stosuje czsto wzmocnienia
dodatnie w postaci pochwa, wyrnie,
przyjaznych gestw, a ogranicza wzmoc-
nienia ujemne (kary, nagany, zagroe-
nia). Trener wsppracujcy wychodzi ze
susznego zaoenia, e dobrze i spraw-
nie robimy to, co lubimy, co nam spra-
wia przyjemno, na co mamy ochot
i o czym wspdecydujemy. Zabiega
wic o to, aby zawodnicy utosamiali si
ze wsplnymi celami i zadaniami grupy.
Trener wadczy jest egocentryczny
i jednostronnie nastawiony tylko i wycz-
nie na wyniki, na osignicia w zawodach,
przy czym dobre wyniki przypisuje swo-
im zasugom, a za ze win obarcza za-
wodnikw, traktuje ich instrumentalnie.
Trener wsppracujcy te oczywicie
dy do uzyskania jak najlepszych wyni-
kw (tylko nie maniakalnie, nie za wszel-
k cen), ale dba, aby jego uczniowie
mieli rado z uprawiania sportu, intere-
suje go ich rozwj zdrowotny oraz spo-
25
eczny. Dba o rozwj swojej dziedziny
sportu poprzez udzia w kursach i konfe-
rencjach metodyczno-naukowych, pisanie
Tabela 1 przedstawia pogldowo
opisane cechy i waciwoci obu stylw
oraz rnice midzy nimi.
Wielu psychologw sportu uwaa, e
skrajne style kierowania wynikaj ze
sprzecznych, kracowo rnych i nie do
pogodzenia, postaw: 1) nastawienia na
prac, zadania, wyniki (trener wadczy)
oraz 2) nastawienia na stosunki midzy-
ludzkie, przyjazn wspprac i dobry
nastrj w zespole (trener wsppracujcy).
Pogld ten budzi moje wtpliwoci, uwa-
am bowiem, e nastawienie na zadania
i wyniki nie musi koniecznie wyklucza
dbania (w rozsdnym rozmiarze) o stosun-
ki w zespole czy wspprac (w sekcji,
klubie, kadrze, zwizku sportowym).
Moim zdaniem, wybr jednego z tych
stylw kierowania zaley od wielu wa-
nych i rnorodnych czynnikw pozio-
mu zdolnoci i umiejtnoci przywd-
czych, wymiaru osobowoci, cech przy-
rodnoci, poziomu wiedzy i umiejtnoci
praktycznych, pogldw pedagogicznych,
znajomoci psychologii, motywacji osi-
gni, warunkw pracy szkoleniowej etc.
Szczeglnie wany jest tutaj sposb, w
jaki trener postrzega zawodnikw, jego
postawa wobec uczniw i stosunek do
pracy. W zrozumieniu tych spraw nader
pomocna okazuje si teoria Y i teoria X
D. McGregora.2 Teoria X, bardzo pe-
symistyczna, przedstawia postrzeganie
przez przeoonego (dyrektora, kierowni-
ka, mistrza, nauczyciela, trenera) swoich
2McGregorD.: The human side of enterprise.
New York 1960. McGraw-Hill.
25
 26 Zbigniew Czajkowski

Tabela 1

Skrajne style kierowania zespoem sportowym przez trenera (Z. Czajkowski)

Elementy sty-
Styl wadczy
lu kierowania
Istota Trener sam podejmuje wszystkie decyzje,
i waciwoci z nikim ich nie konsultuje, nie tumaczy
swoich polece, nie wyjania motyww
postpowania czy metod treningu, nie
tumaczy celw i zada w rocznym planie
szkolenia czy na obozie. Rola zawodnikw
sprowadza si do wysuchiwania
polece i ich wykonywania.
Nastawienie Wycznie na wspzawodnictwo i sukcesy
trenera (ktre zreszt traktuje jak swoje wasne).
Stosunek Przedmiotowy instrumentalny, suy
do zawodnika wycznie zaspokajaniu ambicji trenera
i zapewnianiu mu rnych korzyci
(nagrody).
Postrzeganie Negatywne, zgodnie z teori X
zawodnika McGregora.
przez trenera
Najwaniejsze Bardzo wysoki poziom motywu
czynniki powodzenia, nastawienie na morderczy
motywacji wysiek, postawy agresywne.
osigni
Psycholo- Psychologia gbi i psychologia
giczna zachowania (behawioryzm).
podstawa
Stopie atwy do stosowania, znacznie
trudnoci wygodniejszy od stylu wsppracujcego.
i zasig Stosowany szczeglnie wobec zawodnikw
stosowania mao subtelnych, agresywnych. Elementy
tego stylu trzeba czasami stosowa wobec
dzieci, albo w przypadku obnienia
Styl wsppracujcy
Wspudzia zawodnikw w ustalaniu celu
treningu, zada kolejnych jego okresw.
Zawodnicy nie tylko s powiadamiani
o tym, co ich czeka, ale maj wpyw na de-
cyzje trenera, ktry wysuchuje ich pyta,
wtpliwoci i propozycji Trener stara si,
aby zawodnicy dokadnie zrozumieli istot
i cel wszystkich wicze, aby sami potrafili
oceni jako wykonania i zastosowania
w walce wyuczonych dziaa, aby wsp-
kierowali procesem treningu i uczestniczyli
w przygotowaniu planw szkoleniowych.
Oprcz wspzawodnictwa i wynikw spor-
towych trener docenia znaczenie rozwijania
osobowoci zawodnikw i ich wychowania,
dba o rozwj mistrzostwa, umiejtnoci,
popiera doskonalenie uczniw.
Podmiotowy trener uwzgldnia odczucia
i pogldy zawodnikw, w pewnym sensie
peni wobec nich rol suebn, dbajc
o ich rozwj, samopoczucie, zadowolenie,
postpy i wyniki.
Pozytywne, zgodnie z teori Y
McGregora.
Nastawienie na zadania i samodosko-
nalenie, poczucie niezalenoci i samo-
dzielnoci, umiowanie swojej dziedziny
sportu, optymalny (nie maniakalny)
poziom motywu powodzenia.
Psychologia poznawcza, docenianie
i podkrelanie spoecznych
i humanistycznych wartoci sportu.
Bardzo trudny do stosowania, wymaga od
trenera duego dowiadczenia, wielkiej
wiedzy pedagogicznej i cierpliwoci.
Najskuteczniejszy wobec osobnikw
inteligentnych i kulturalnych. Trener
rozwija dodatnie cechy osobowoci

26
 Skrajne style kierowania zespoem sportowym 27

dyscypliny na obozach, w duych grupach i odwouje si do postaw bardziej

wiczebnych. Trener czsto odwouje si wysublimowanych, w przeciwniku kae
do ujemnych cech osobowoci uczniw widzie partnera i koleg, jest przeciwny
(agresywno, traktowanie przeciwnika zasadzie cel uwica rodki.
jak wroga, bezwzgldno).
Wpyw atwiej mona osign wczesne wyniki Dokadne szkolenie podstawowe, nacisk
na wyniki sportowe, dbajc mniej o technik na mistrzostwo sportowe, motywacj
sportowe i szkolenie, wykorzystujc agresywno, wewntrzn, samodzielno,
wrodzone zdolnoci, szybko, zdolnoci wspkierowanie procesem zaprawy.
wysikowe, ch do walki. Na dusz Okres dochodzenia do wielkich wynikw
met jest to zawodne, im bowiem starszy jest wic powolny. Osignity wysoki
zawodnik i wysza klasa sportowa, tym poziom sportowy jest bardziej stabilny
wiksze jest znaczenie wyszkolenia, i zapewnia moliwo dalszego rozwoju
jakoci i liczby opanowanych dziaa, i wielkich wynikw. Styl ten
rozumienia treningu i taktyki. Styl ten zdecydowanie odpowiada technikom.
odpowiada moe wojownikom.
Zalety atwy do stosowania nawet przez mao Wysokie wartoci wychowawcze,
dowiadczonego trenera. Moe da szkoleniowe i sportowe.
szybko dobre wyniki sportowe
(czsto tylko dorane). Zapewnia
porzdek, punktualno i dyscyplin.
Wady Prymitywno, nike wartoci Trudno stosowania, konieczno posia-
spoeczno-wychowawcze, moliwo dania duej wiedzy, dowiadczenia, taktu
wyzwalania ujemnych postaw. i cierpliwoci przez trenera. Nie zawsze
zapewnia dyscyplin, porzdek i punktu
alno. Na wynik i osignicia (trwae!)
trzeba nieraz bardzo dugo czeka.

podwadnych (pracownikw, uczniw, Niemniej uwaam, e pogldy trene-

zawodnikw) w sposb ujemny. Nato-
miast wedug teorii Y przeciwnie,
przeoony widzi dodatnie stron swoich
podwadnych, dostrzega ich zalety, mo-
liwoci oraz wierzy w ich zaangaowa-
nie, dobre chci i moliwoci wykona-
nia zada (tabela 2).
Oczywicie jest to skrajne, nieco jed-
nostronne, dwubiegunowe przedstawie-
nie natury ludzkiej i stosunku czowie-
ka do pracy. W rzeczywistoci wystpu-
je wiele typw porednich. Ludzie nie
s ani cakowicie li, ani cakowicie
dobrzy, a poza tym zachowuj si r-
nie, zalenie od rodowiska i sytuacji.
rw oraz ich sposb postrzegania za-
wodnikw wywieraj wielki wpyw na
wybr i stosowanie stylu kierowania,
na sposoby prowadzenia procesu tre-
ningu (w tym oddziaywanie wycho-
wawcze), na ich motywowanie, wyzna-
czanie celw i zada, na stosunki i for-
my wsppracy z zawodnikami. Po za-
znajomieniu si z pogldami McGregora
mona doj do wniosku, e trener sto-
sujcy skrajnie wadczy styl kierowania
jest zwolennikiem moe nawet nie-
wiadomie i nie znajc tych pogldw
teorii X, a trener wsppracujcy
teorii Y.

27
 28
Teorie Y i X postrzegania natury ludzkiej przez przeoonych (trenerw)
Teoria X
1. Ludzie naturalnie nie znosz pracy
i unikaj jej, jak tylko mog.
2. Aby zmusi ludzi do pracy, trzeba ich
sprawdza, popdza, kierowa nimi i grozi im.
3. Przecitny czowiek woli by kierowany
z zewntrz, stara si unika odpowiedzialnoci
i jest mao ambitny.
Uwaam, e przyjcie i stosowania
jednego ze skrajnych stylw kierowania,
zaley od tego:
1) czy motywacja trenera jest zwizana
z zaspokajaniem tylko jego potrzeb
(uznania, panowania, korzyci, kom-
petencji etc.) czy te uwzgldnia
rwnie a moe przede wszystkim
potrzeby zawodnika (pobudzenia,
wyycia si ruchowego, radoci
z uprawiania sportu, osigni we
wspzawodnictwie, uznania, przy-
nalenoci, przyjani, korzyci ma-
terialnych etc.);
2) czy trener w swoich pogldach
i w swojej dziaalnoci jest zwolen-
nikiem teorii Y czy teorii X McGre-
gora;
3) czy oglnie trener darzy ludzi, w tym
swoich uczniw, sympati i zainte-
resowany jest ich losem, rozwojem
oraz zadowoleniem.
Nierzadko te zdarza si, e na wy-
br stylu kierowania przez modego tre-
nera przemony wpyw wywiera jego
byy trener, zwaszcza, jeeli odznacza
si on siln osobowoci, osiga dobre
28
Zbigniew Czajkowski
Tabela 2
Teoria Y
1. Wysiek fizyczny i umysowy jest tak naturalny
i przyjemny dla ludzi jak odpoczynek i zabawa.
2. Ludzie potrafi kierowa sami sob, potrafi
siebie sprawdza w wykonaniu zada, z ktrymi
si utosamiaj.
3. Przecitny czowiek, w odpowiednich warun-
kach, nie tylko chtnie przyjmuje na siebie odpo-
wiedzialne zadania, ale sam ich czynnie poszukuje.
wyniki szkoleniowe i cieszy si oglnym
szacunkiem.
Oceniajc ujemne strony skrajnie
wadczego stylu kierowania zespoem
sportowym warto jeszcze doda, e dyk-
tatorscy trenerzy nierzadko toleruj lub
wrcz zachcaj zawodnikw do dziaa
i postaw nagannych, takich jak: agresyw-
no, pogarda dla przeciwnika, nieprze-
strzeganie zasad czystej gry, stosowanie
niedozwolonych uywek, faulowanie
przeciwnika etc. Chyba trafnie zauway
Napoleon, e: atwiej jest kierowa lud-
mi przy pomocy ich wad, ni ich zalet, ale
w tym przypadku atwiej nie oznacza wca-
le lepiej, zdrowiej, rozsdniej, uczciwiej.
Aby zmieni brutalne, nieraz antyspo-
eczne i niewychowawcze przejawy stylu
dyktatorskiego, trzeba zmieni u trenera
przede wszystkim sposb postrzegania
ludzi, jego do nich stosunek oraz pojmo-
wanie spoecznej i wychowawczej roli
dziaalnoci sportowej. Ma to nie tylko
znaczenie spoeczne i wychowawcze,
ale sprzyja osiganiu przez zawodnikw
wysokich, staych wynikw sportowych
i rozwojowi ich osobowoci.