Professional Documents
Culture Documents
Topologia
form strukturalnych
Naturalne i tworzone przez czowieka
prototypy form konstrukcyjnych
w architekturze
Opracowanie redakcyjne
Alina KACZAK
Korekta
Agata KACZAK
Projekt okadki
Maria W. TARCZEWSKA
ISBN 978-83-7493-660-6
Przedmowa ............................................................................................................................ 7
Rozdzia 1. Wprowadzenie .................................................................................................... 9
Rozdzia 2. Matematyczny jzyk formy................................................................................. 15
2.1. Uwagi oglne ............................................................................................................. 17
2.2. Elementy jzyka formy............................................................................................... 20
2.2.1. Obiekty i ich klasa............................................................................................ 20
2.2.2. Hierarchia......................................................................................................... 25
2.2.3. Notacja ............................................................................................................. 29
2.2.3.1. Symbol Schfliego.............................................................................. 30
2.2.3.2. Notacja konfiguracji wierzchokw .................................................... 31
2.2.3.3. Notacja konfiguracji cian .................................................................. 32
2.2.4. Reprezentacja obiektu ...................................................................................... 32
2.2.4.1. Obiekty abstrakcyjne .......................................................................... 32
2.2.4.2. Realizacje geometryczne obiektw..................................................... 40
2.2.5. Genus i charakterystyka Eulera ........................................................................ 42
2.2.6. Walentno....................................................................................................... 46
2.2.7. Wypuko ....................................................................................................... 47
2.2.8. Planarno ........................................................................................................ 48
2.2.9. Podobiestwo ................................................................................................... 50
2.2.10. Regularno.................................................................................................... 52
2.2.11. Dualno ........................................................................................................ 55
2.2.12. Stopnie swobody ............................................................................................ 58
2.2.13. Symetria ......................................................................................................... 59
2.2.13.1. Klasyfikacja izometrii ..................................................................... 60
2.2.13.2. Grupy symetrii................................................................................. 64
2.2.13.3. Notacja sygnatur (Conwaya) ........................................................... 70
2.2.13.4. Uwagi oglne na temat symetrii ...................................................... 71
2.3. Podstawowe zalenoci kombinatoryczne i metryczne .............................................. 71
2.3.1. Rwnanie Eulera .............................................................................................. 71
2.3.2. f-wektor ............................................................................................................ 73
2.2.3. Rwnanie Kartezjusza...................................................................................... 74
2.3.4. Suma stopni wierzchokw .............................................................................. 75
2.3.5. Symetria statystyczna....................................................................................... 76
2.3.6. Rwnania MbiusaMaxwella......................................................................... 77
2.4. Uwagi kocowe.......................................................................................................... 79
Rozdzia 3. Topologiczne modele form strukturalnych ......................................................... 81
3.1. Tesselacje ................................................................................................................... 82
3.2. Podziay i wypenienia paszczyzny (d = 2) ............................................................... 85
3.2.1. Podziay periodyczne ....................................................................................... 86
4
Praca niniejsza powstaa w cigu ostatnich czterech lat mojej pracy na Wydziale
Architektury Politechniki Wrocawskiej. Powodem, dla ktrego wybraem taki
wanie temat, jest z jednej strony nieustajca fascynacja rdami inspiracji,
jakich dostarcza otaczajca nas przyroda, a z drugiej poczucie, e wypracowane
przez stulecia i wci stosowane metody ksztatowania form konstrukcyjnych
staj si w ostatnim okresie niewystarczajce jako platforma wsppracy pomi-
dzy architektem a konstruktorem. Nowe trendy estetyczne, nowy sposb mylenia
kolejnych pokole architektw wymagaj, aby konstruktorzy aktywnie uczestni-
czyli ju w pocztkowym, najbardziej twrczym i determinujcym pniejsze
etapie. Aby proponowali takie rozwizania, ktre nie tylko speni swoje pod-
stawowe zadanie zapewnienia bezpieczestwa obiektu, ale rwnie bd pomocne
w ksztatowaniu jego formy. Jest to, w pewnym sensie, powrt do czasw, kiedy
architekt by jednoczenie konstruktorem.
Pierwsza wstpna redakcja pracy bya gotowa ju w 2009 roku, jednak ilo
zebranego materiau wymagaa uwanej, czasochonnej selekcji. Manuskrypt
udostpniem kilku osobom i jestem gboko wdziczny tym, ktrzy zechcieli
wyrazi swoj opini na jego temat. Dzikuj wszystkim, ktrzy mnie wspierali
w mojej pracy. Recenzentom dzikuj za wnikliwe uwagi, ktre pomogy nada
pracy kocowy ksztat. Dzikuj rwnie mojej Rodzinie za wyrozumiao
i cierpliwo w tym okresie.
Romuald Tarczewski
Wrocaw, czerwiec 2011
Rozdzia 1. Wprowadzenie
a)
b)
a) b)
Rys. 1.2. Rozbudowa budynku Milano Convention Center: a) koncepcja architektoniczna,
b) inspiracja formy wstki makaronu pappardelle
__________
7
Rysunek koncepcyjny ze strony autorskiej projektanta (patrz: rda ilustracji, na kocu pracy).
8
Autorem projektu architektonicznego jest Mario Bellini.
12
__________
9
Autorem projektu konstrukcji jest Massimo Majowiecki.
10
Albert Einstein uj to: Przy fantastycznym rozwoju moliwoci, obserwujemy brak wy-
tycznych [174, s. 357].
13
__________
11
Termin topologia jest tutaj zastosowany w szerszym ni tradycyjne, cile matematyczne
znaczenie.
Rozdzia 2. Matematyczny jzyk formy
__________
15
Pojcie stopnia albo klasy obiektu geometrycznego wyjaniono w rozdz. 2.2.1.
16
Teoria systemu oznacza relacje midzy jego skadnikami i waciwociami tych relacji
[41, 94].
17
Jest to jeden z warunkw prawdziwoci teorii empirycznej. Drugim warunkiem praw-
dziwoci jest zgodno konkretu z otoczeniem powodujca, e moliwe jest osignicie celu,
dla ktrego zbudowana zostaa teoria [94, s. 40].
18
W sensie metodologicznym wynika to z twierdze K. Gdela o niezupenoci i nie-
sprzecznoci oraz z twierdzenia A. Tarskiego o niedefiniowalnoci.
19
Matematyka ma rwnie swoj skadni jzyka w postaci metamatematyki, abstrakcyj-
nego systemu, wymylonego przez D. Hilberta, w celu uzyskania efektywnej metody ujcia
pewnych zagadnie metodologii matematyki [79, s. 1718].
17
__________
24
Pogldy o nieprzydatnoci narzdzi matematycznych w procesie poszukiwania formy wy-
nikaj w duej mierze z niedostrzegania korespondencyjnego charakteru zwizkw pomidzy
jzykiem matematyki i rzeczywistymi obiektami. Bez odpowiedniej teorii korespondencji nie
mona przenosi twierdze matematycznych na zagadnienia empiryczne [50, s. 3538]. Teoria
taka moe za ustanawia relacje zarwno na poziomie metrycznym, jak i topologicznym.
25
Klasyczny podzia na trzy poziomy ogldu abstrakcyjnego ustali Arystoteles w Anality-
kach, Fizyce i w pismach zoologicznych. Wedug tego podziau, najniszy poziom odpowiada
poznaniu przedmiotu przez umys za porednictwem zmysw i z zachowaniem ich specyfiki.
Nastpny poziom to reprezentacja postrzeganej zmysowo rzeczywistoci za pomoc abstrakcji
matematycznej. Najwyszy poziom w porzdku wiedzy, wolny od odniesie do percepcji zmy-
sowej i wyobrae matematycznych jest przedmiotem metafizyki [50, s. 6568]. Organizacja
matematycznego jzyka formy pozostaje niewtpliwie w relacji do koncepcji Stagiryty.
19
reprezentacje, jak np. linie, wielokty, grafy. Zasady kombinacji dotycz tworze-
nia obiektw wyszego rzdu przez grupowanie obiektw niszego rzdu, np.
wieloktw z wierzchokw i krawdzi itd.
Na poziomie znaczeniowym obiektom s przypisywane waciwoci zwiza-
ne z usytuowaniem ich w konkretnym systemie konstrukcyjnym. Znaczenia nie
przypisuje si poszczeglnym obiektom, ale ich kombinacjom, podobnie jak
w muzyce znaczenie maj nie tyle pojedyncze nuty, co ich sekwencja [171]. I tak,
wielokty mog w jednym systemie konstrukcyjnym stanowi elementy po-
wierzchniowe, interpretowane jako pyty lub tarcze, a w innym mog by fase-
tami wielocianw, na ktrych siatce jest zbudowana przestrzenna konstrukcja
prtowa. Elementy ulegaj ukonkretnieniu i maj okrelone charakterystyki
(rodzaj materiau, ksztat przekroju poprzecznego itp.) Reguy kombinacji na tym
poziomie s odniesieniem do relacji projektantuytkownik. Dotycz funkcji
obiektu warunkw, w ktrych bdzie wykorzystywany. Sposb czenia pod-
stawowych elementw jzyka formy staje si stylem projektowania (architekto-
nicznego, konstrukcyjnego).
Poziom symboliczny obejmuje przypisanie uksztatowanym strukturom do-
datkowych cech i znacze. Moe to dotyczy zarwno cech dajcych si opisa
wymiernymi charakterystykami, jak i zupenie niewymiernych, czsto subiektyw-
nych. Przykadem pierwszej grupy moe by ocena konstrukcji ze wzgldu na
przyjte kryteria optymalizacyjne. Na poziomie symbolicznym oznacza to przypi-
sanie rozwizaniu lepiej speniajcemu dane kryterium wyszej oceny i prefero-
wanie go dla okrelonej klasy konstrukcji. Druga grupa cech dotyczy znacze
czysto subiektywnych, czsto o zoonym kontekcie psychologicznym, przypi-
sywanych zaprojektowanym formom. Na przykad ksztat kopuy jest powszech-
nie uznawany za odpowiedni dla obiektw sakralnych (w wielu kulturach trady-
cyjnie symbolizuje niebo w znaczeniu religijnym) czy sportowych, ale dla
mieszka ju nie, pomimo istniejcych zrealizowanych obiektw tego typu. Przy-
pisanie znacze symbolicznych nastpuje czsto poza zamierzonymi intencjami
projektanta i uytkownika.
Bogactwo rodkw wyrazu, ktrymi dysponuje projektant podczas ksztato-
wania systemw konstrukcyjnych uzewntrznia si przede wszystkim na dwch
pierwszych poziomach organizacji matematycznego jzyka formy.
Jzyk formy determinuje moliwoci wyrazu nadawcy informacji i jej percep-
cj przez odbiorc26. Projektant operujcy bogactwem rodkw, szerokim sow-
nikiem form, moe swj zamiar zrealizowa w sposb peny i interesujcy,
nie bdc krpowany przez ubstwo rodkw.
__________
26
Matematyczna aparatura pojciowa wyznacza zakres i sposb interpretacji zagadnie em-
pirycznych. L. Wittgenstein pisze: granice mojego jzyka oznaczaj granice mojego wiata
(op.cit., teza 5.6). M. Heidegger zauwaa za, e sowa i jzyk nie s adnymi gilzami,
w ktre rzeczy pakuje si tylko w celu porozumienia si w mowie i pimie. Dopiero w sowie,
w jzyku rzeczy staj si i s. [64, s. 19]. W mylach tych mona zauway zbieno z pogl-
dem Arystotelesa (hilemorfizmem), e forma i materia nie istniej samodzielnie, lecz jedynie
w postaci konkretnych zespow, tworzc razem substancj [142, s. 112].
20
a) b) c)
Rys. 2.1. Porwnanie obiektu w geometrii: a) euklidesowej, b) hiperbolicznej, c) eliptycznej
a) b)
1 2
Rys. 2.2. Przykady mapowania obiektw: a) na przestrze \ , b) na przestrze \
n
na przestrze \ o tym samym wymiarze. Relacja rwnowanoci rozbija zbir
obiektw na klasy abstrakcji (lub klasy rwnowanoci, klasy homotopii), w ra-
mach ktrych obiekty s tego samego wymiaru, czyli s topologicznie rwnowa-
1
ne. Jeeli obiekt daje si mapowa na \ , mwimy, e jest klasy 1 (lub wymiaru
1) itd. Oba obiekty przedstawione na rysunku 2.2, zarwno krzywa S jak i odcinek
P1P2 s klasy 1. Przykady obiektw rnej klasy n przedstawiono na rysunku 2.3.
Dla n = 0 jest to punkt, dla n = 1 odcinek i fragment krzywej, dla n = 2 prosto-
kt, dla n = 3 szecian, dla n = 4 odpowiednik szecianu w 4 wymiarach33
[171]. Wymiar (klasa) obiektu wie si rwnie z pojciem stopni swobody34
[87, s. 29].
a) n = 0 b) n = 1 c) n = 2
d) n = 3 e) n = 4
Rys. 2.3. Przykady obiektw geometrycznych rnej klasy, w przestrzeni euklidesowej dla:
a) n = 0, b) n = 1, c) n = 2, d) n = 3, e) n = 4
n n
P = conv (V ) := i vi | i 0, i = 1 (2.1)
i =1 i =1
{
P = P(a, b ) := x \ d | aiT x bi dla 1 i m } (2.2)
a) b)
2.2.2. Hierarchia
a)
b)
2.2.3. Notacja
a) {5} b) {5/2}
a) {5,3} b) {5/2, 5}
a) (3.4)2 b) 4.6.8
__________
59
Patrz pkt 2.2.6.
60
Jeden z czterech wielocianw KepleraPoinsota, patrz pkt 2.2.4.
61
Patrz pkt 2.2.4.
62
W literaturze polskojzycznej mona spotka si rwnie z dawniej stosowanym okrele-
niem kubooktaedr [131, s. 200] [39, s. 7].
32
cianu przez ten sam punkt. Moliwe jest wystpowanie krawdzi o dugoci
rwnej zero, krawdzi wielokrotnych (stycznych lub niestycznych)65. Rw-
nie reprezentacja geometryczna moe mie rn posta. Na rysunku 2.11
przedstawiono przykady rnych realizacji abstrakcyjnego szeciokta, spe-
niajcych podan definicj (punkty reprezentujce kolejne wierzchoki oznaczono
liczbami).
__________
68
Definicja ta zostaa sformuowana w pracy: H.S.M. Coxeter, M.S. Longuet-Higgins, J.C.P.
Miller Uniform polyhedra, Philos. Trans. Roy. Soc. London. Ser. A. 246, s. 401450 (1954).
Podano za [44, s. 1237].
69
Definicja podana w pracy H. Crapo i W. Whiteleya [35, s. 63] ma zwizek z okrelaniem
waciwoci konstrukcji prtowych na podstawie waciwoci figur powstaych przez rzutowanie
siatek wielocianw na paszczyzn.
35
__________
70
Kadej cianie odpowiada zatem pewna zamknita ciek o dugoci co najmniej 3 i po-
dobnie jest dla cieki odpowiadajcej wierzchokom (te ostatnie s figurami wierzchokowymi
wielocianu) [53].
36
a) b)
c) d)
e)
f) g)
a) b) c) d)
a) V(3.4)2 b) sV(3.4)2
__________
77
Patrz rozdz. 3.3.4.
78
Taka definicja geometrii pochodzi od F. Kleina, ktry sformuowa j w swoim inaugu-
racyjnym wykadzie na uniwersytecie w Erlangen w 1872 r., uwaanym za jeden najbardziej
znaczcych pojedynczych wykadw w historii matematyki, a nastpnie opublikowa w pracy
Vergleichende Betrachtungen ber neuere geometrische Forschungen (1872) i ponownie
omwi w Elementarmathematik vom hheren Standpunkte aus (1908). Potrzeba nowego
zdefiniowania geometrii, ktra dotychczas bya jednoznacznie rozumiana jako geometria
euklidesowa dwu- lub trjwymiarowych przestrzeni, pojawia si w zwizku z odkryciami
matematykw w pierwszej poowie XIX w. Dotyczy to zwaszcza przestrzeni o wymiarach
wyszych ni trzy oraz odkrycia, e pity postulat Euklidesa, dotyczcy rwnolegoci, jest
niezaleny od pozostaych, a zatem moliwe jest zbudowanie innego ni euklidesowy systemu
geometrycznego. Dowcipnie okreli to H.S.M. Coxeter, nazywajc postulat rwnolegoci
jedynie pierwszym przyblieniem jeli moglibymy rozcign nasz wyobrani na
miliardy mil, to moe stwierdzilibymy, e linie nieco si do siebie zbliaj lub oddalaj [197,
s. 2]. Podejcie zaproponowane przez Kleina pozwolio oprze rne systemy geometryczne
na wsplnej podstawie teorii grup, ktra uabstrakcyjnia ide symetrii za pomoc metod
algebraicznych patrz pkt 2.2.13.
79
Istniej jeszcze inne geometrie, np. definiowane przez grupy przeksztace podobiestwa
(niezmiennikami s kty) czy przez przeksztacenia identycznociowe (niezmiennikami s poo-
enia obiektw).
41
a) b) c) d)
__________
Wczeniej stosowano okrelenia geometria situs lub analysis situs. Za pierwszy topologiczny
topologiczny wynik w matematyce uwaane jest rozwizanie przez L. Eulera problemu mostw
w Krlewcu: czy moliwe jest przejcie przez wszystkie siedem mostw na Pregole, ktre znaj-
duj si w tym miecie, tak aby przez kady przej tylko jeden raz? Euler w pracy Solutio
problematis ad geometriam situs pertinentis, przedstawionej w 1735 r. w Petersburskiej Akade-
mii Nauk (opublikowana w Commentarii academiae scientiarum Petropolitanae w 1741 r.),
udowodni, e jest to niemoliwe. Rozwizanie miao typowo topologiczny charakter, gdy nie
zaleao od dugoci mostw, ich odlegoci od siebie, ksztatu koryta rzeki itd. Okrelenie
geometria situs Euler zapoyczy z analysis situs G.W. Leibnitza, ktry ju wczeniej mia
wiadomo istnienia pewnych relacji o czysto topologicznym charakterze. W Euclidis Prota,
ktre jest prb ucilenia aksjomatw Euklidesa, pisze on: mam kilka definicji linii prostej.
Prosta jest krzyw, ktrej kady fragment jest podobny do caoci i jako jedyna ma t waci-
wo, nie tylko pomidzy krzywymi, ale i wrd zbiorw. Tym stwierdzeniem wyprzedzi
pojawienie si topologii o ponad dwiecie lat [93]. Innym, wanym wynikiem Eulera w topologii
byo jego twierdzenie wice ze sob liczb wierzchokw, krawdzi i cian wielocianw,
patrz pkt 2.3.1.
81
Patrz rozdz. 3.4.
82
Gadkiej czyli nieskoczenie rniczkowalnej. Sfera jest ponadto powierzchni zamknit,
tzn. nie majc konturw brzegowych.
83
Dokadniej: rozmaito rniczkowaln, patrz pkt 2.1.3.1.
84
Odkryta w 1858 r. niezalenie przez A. F. Mbiusa i J. B. Listinga.
43
a) b) c)
a) b)
Dla powierzchni jednospjnej, np. dla sfery, kada leca na niej zamknita
krzywa moe by przeksztacona w inn lec na niej krzyw zamknit lub
cignit do dowolnego punktu, bez opuszczania tej powierzchni (rys. 2.21a). Na
powierzchniach wielospjnych wystpuj rodziny krzywych homotopijnych, ktre
mog by wzajemnie w sposb cigy na siebie przeksztacane. Niemoliwe jest
natomiast przeksztacenie cige krzywej z jednej rodziny na krzywe z drugiej
rodziny lub cignicie ich do tego samego punktu. Obszar M (rys. 2.21a) jest
jednospjny, a obszar M' (rys. 2.21b) dwuspjny. Na rysunku 2.21b pokazano
trzy rodziny krzywych homotopijnych dla torusa.
Stopie spjnoci powierzchni jest charakteryzowany przez ich genus. Jest to
staa, oznaczana liter g, o wartociach cakowitych. Dla powierzchni zorientowa-
nych liczba genusa oznacza liczb otworw w zamknitej powierzchni lub licz-
b rczek doczepionych do sfery. Poniej przedstawiono przykady powierzchni
zorientowanych o rnym genusie. Dla sfery i walca g = 0 (rys. 2.22a), dla torusa
lub sfery z jedn rczk g = 1 (rys. 2.22b), dla sfery z dwoma rczkami lub
obwarzanka g = 2 (rys. 2.22c) itd.
Rne stopnie spjnoci uniemoliwiaj mapowanie homotopijne sfery na to-
rus nie s to zatem obiekty topologicznie rwnowane. Aby obiekty byy tej
samej klasy, musz by mapowalne na przestrze \k o tym samym wymiarze
i mie ten sam genus.
Dla powierzchni niezorientowanych genus jest okrelany jako liczba cakowita
dodatnia, oznaczana liter k, wyraajca liczb topologicznych rwnowanikw
wstgi Mbiusa doczepionych do sfery87. Na przykad, genus dla butelki Kleina
wynosi g = 2.
__________
87
Jest to pewna analogia do liczby rczek w przypadku powierzchni zorientowanych.
45
= 2(1 g ) (2.3a)
= 2(1 g ) b (2.3b)
powierzchni niezorientowanych
__________
88
Na przykad, wielociany platoskie mog by przedstawione na sferze. Patrz rozdz. 2.2.8
i twierdzenie Steinitza, w rozdz. 4.1.
89
Charakterystyka Eulera bya pierwotnie zdefiniowana dla wielocianw (jako staa o war-
toci rwnej 2, w rwnaniu Eulera patrz pkt 2.3.1 [177, s. 186]) i stosowana przy formuowa-
niu rnych twierdze z tego zakresu oraz klasyfikacji bry platoskich [121, s. 2]. Obecnie jest
stosowana rwnie w wielu innych zagadnieniach topologii algebraicznej.
46
= 2k (2.3c)
2.2.6. Walentno
__________
90
Takie zdefiniowanie walentnoci zachowuje znaczenie rwnie w przypadku nadania
obiektom geometrycznym sensu strukturalnego. Jeeli krawdzie wielocianu bdziemy inter-
pretowa jako prty struktury przestrzennej, to liczba pocze wierzchoka z innymi wierzcho-
kami oznacza liczb pocze przegubowych prtw w wle. Jeeli natomiast ciany wielocia-
nu potraktujemy jako elementy pytowe, to krawdzie oznaczaj poczenia przegubowe liniowe
midzy tymi elementami.
91
Pojcie walentnoci (stopnia) wierzchoka jest stosowane rwnie w teorii grafw ma to
znaczenie w stosowaniu tej teorii do opisu wielocianw, patrz pkt 3.3.
47
wic, ciana stopnia k jest k-ktna. Liczba cian stopnia k w wielocianie P jest
oznaczana przez pk = pk(P).
W przykadzie z rysunku 2.5 w omiocianie wystpuje osiem cian trjkt-
nych (p3 = 8), a w szecianie sze cian czworoktnych (p4 = 6).
Wielociany mog zawiera wierzchoki o rnej walentnoci i ciany rnego
stopnia. Dla wielocianu przedstawionego na rys. 2.6 jest: v4 = 9, p3 = 8, p4 = 6.
Oglne zestawienie rnych rodzajw walentnoci dla struktur wielociennych
przedstawiono w tabeli 2.1 [87, s.10]. Mona na jej podstawie zauway pewne
regularnoci: walentno wierzchokowa krawdzi wynosi zawsze 2, podobnie jak
walentno komrkowa cian (z jedn cian s incydentne dwie komrki),
a walentno fasetowa i komrkowa krawdzi s takie same. Ponadto, spord
omiu rodzajw walentnoci wymienionych w tabeli, tylko sze jest niezalenych
wynika to z rwnania Eulera92.
2.2.7. Wypuko
Definicja 2.7. Zbir P R d jest wypuky wtedy i tylko wtedy, gdy dla a, b P
i 0 1, jest a + (1 ) b P.
Sformuowanie definicji 2.7 jest oparte na waciwociach kombinacji liniowej
wektorw. Punkty na prostej wyznaczonej przez wektory a, b s ich kombinacja-
mi liniowymi o wspczynnikach sumowalnych do 1. Definicja 2.7 wypukoci
jest zilustrowana na rysunku 2.23, na przykadzie zbioru wypukego P1 i niewy-
pukego P2.
__________
92
Patrz pkt 2.3.1.
48
a) b)
Wypuko jest wan cech wielocianw, gdy z niej wynikaj ich dalsze
waciwoci istotne podczas rozpatrywania moliwoci wypenienia za ich pomo-
c przestrzeni93. Przedstawiony na rysunku 2.9a wielocian {5,3} jest wypuky,
a wielocian {5/2,5} z rys. 2.9b niewypuky.
2.2.8. Planarno
a) b)
a) b)
Rys. 2.25. Podgrafy, ktre wykluczaj planarno: a) K5 graf peny o piciu wierzchokach,
b) K3,3 graf peny dwudzielny o szeciu wierzchokach
__________
95
Kazimierz Kuratowski sformuowa to twierdzenie w roku 1930, w pracy Sur le problme
des courbes gauches en topologie, Fundamenta Mathematica, 15 (1930), s. 271283 [14, s. 611].
50
Twierdzenie 2.7. Graf G ma rysunek paski wtedy i tylko wtedy, jeeli moe
by narysowany jako paski na sferze.
2.2.9. Podobiestwo
do BP. Jednokadno jest zatem cakowicie zdefiniowana przez efekt jej dziaania
na dowolne dwa punkty [31, s. 68].
a) b)
a) b)
c)
2.2.10. Regularno
Definicja 2.10. d-wielotop jest regularny, jeeli wszystkie jego ciany (fasety)
i wszystkie figury wierzchokowe s regularnymi (d1)-wielotopami.
Rwnowane z podan definicj jest jej sformuowanie, korzystajce z wa-
ciwoci symetrii [52, s. 412]:
2.2.11. Dualno
{ } {
P = conv v1 ,..., v n P = x \ d v i , x 1 dla 1 i n }
Twierdzenie 2.9. Jeeli dwa wielotopy P i P s wzgldem siebie dualne, to jeden
z nich jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy drugi jest simplicjalny.
Kady wielotop ma swj dualny odpowiednik [52, s. 46]. Wielocian P, dual-
ny do wielocianu P, powstaje przez umieszczenie wierzchokw w rodkach
__________
czworocianowi, dwudziestocian wodzie, omiocian powietrzu (ktre jest usytuowane
pomidzy ogniem i wod), a szecian ziemi. Dwunastocian odpowiada zewntrznemu
ksztatowi wszechwiata. Wedug Platona, nadmiar wody (czyli dwudziestocianw) w organi-
zmie, wywoywa chorob. Obecnie, stwierdzono, e wiele wirusw ma otoczk biakow (kap-
syd) o ksztacie dwudziestocianu foremnego [103, s. 18].
107
W dawniejszych publikacjach w jzyku polskim uywano okrelenia dwoisto na okre-
lenie dualnoci, np. [31, wyd. pol., s. 176] [39, wyd. pol., s. 116]. Podobnie, w dawniejszych
publikacjach angielskojzycznych mona spotka okrelenia reciprocation i reciprocal [29,
s. 17]. Obecnie, znacznie czciej uywane s okrelenia dualno i dualny (ang. duality, dual
np. [52, s. 46], ale rwnie polarity np. [65, s. 360], [175, s. 59]).
108
Pierwsze spostrzeenia dotyczce dualnoci pojawiy si ju w napisanej przez anonimo-
wego autora ok. roku 300 n.e. w XIV ksidze Elementw Euklidesa. Autor wpisa omiocian
w szecian, a szecian w omiocian oraz dwunastocian w dwudziestocian i odwrotnie. Jako
pierwszy zrozumia i opisa istot dualnoci prawdopodobnie sycylijski matematyk Franciscus
Maurolycus z Messyny (Francesco Maurolico), w XVI w. Dokadn definicj dualnoci poda
dopiero M. Brckner w pracy Vielecke under Vielflache Leipzig, Teubner (1900) [29, s. 30],
[159, s. 1].
56
cian wielocianu P. Jeeli dwie ciany miay wspln krawd, to ich rodki
rwnie czymy krawdzi. Wielocian dualny P ma tyle samo krawdzi co P;
tyle wierzchokw, ile P ma cian; tyle cian, ile P mia wierzchokw. Wielo-
cian dualny do P to ponownie P. W zapisie za pomoc symboli Schlfliego
dualno ujawnia si poprzez zamian pozycji: {p,q} {q,p}. Na przykad bry
dualn wzgldem szecianu jest omiocian foremny {4,3}{3,4}, a dualn do
omiocianu foremnego ponownie szecian{3,4}{4,3} (rys. 2.30). Wielocia-
ny o tej samej grupie symetrii s dualne.
a) {4,3}{3,4} b) {3,4}{4,3}
a) b)
a) b) c)
__________
111
Patrz pkt 2.2.8.
58
a) b)
Rys. 2.33. Dwie konwencje rysowania figur dualnych do paskich rysunkw wielocianw:
a) z zaznaczeniem wierzchoka odpowiadajcego cianie zewntrznej,
b) z pominiciem tego wierzchoka
__________
112
Patrz rozdz. 6.
113
Ang. truncation i stellation. Polskie okrelenia za [39, wyd. pol., s. 8].
59
2.2.13. Symetria
__________
114
Patrz pkt 2.3.6.
115
Koncepcja symetrii (z gr. = wspmierno), jest powszechnie obecna w wielu
dziedzinach nauki, techniki i sztuki. Jako zjawisko czsto obserwowane w przyrodzie, np. syme-
tria organizmw ywych, symetria patkw niegu itd. bya od najdawniejszych czasw czona
z ideaem porzdku, harmonii i pikna. Martin Gardner w swojej ksice Ambidextrouse Univer-
se (1964) zauwaa, e obecno siy grawitacji powoduje znaczne zrnicowanie organizmw
zwierzt ldowych w kierunku pionowym, podczas gdy brak takiego oddziaywania w kierunku
poziomym powoduje wystpowanie symetrii pomidzy stron lew i praw. O symetrii mwi si
rwnie w naukach spoecznych, muzyce oraz w wielu rnych kontekstach kulturowych
[72, s. 405452] [163, s. 3].
116
Dalsze rozwaania bd ograniczone do E2 i E3 (paszczyzny i przestrzeni trjwymia-
rowej).
60
P" = (P), R" = (R), Q" = (Q) (rys. 2.34c), to kolejno nazwania wierzchokw
ulega odwrceniu i jest odwrotna do ruchu wskazwek zegara (lewoskrtna).
Trjkty PQR i P"Q"R" nazywamy figurami przystajcymi odwrotnie lub enan-
cjomorficznymi [72, s. 436], a przeksztacenie izometri nieparzyst117 [58, s. 26]
[152, s. 16].
a) b) c)
Odbicie (zwierciadlane)
Odbicie zwierciadlane wzgldem prostej L (w E2) lub paszczyzny F (w E3)
nazywanymi odpowiednio osi i paszczyzn tego przeksztacenia (a w przypad-
ku gdy jest to jednoczenie symetria odpowiednio osi symetrii i paszczyzn
symetrii), jest to takie przeksztacenie : E2 E2 (lub odpowiednio
: E3 E3), e jeeli Q oznacza rzut prostopady120 punktu P na prost (pasz-
czyzn) symetrii, to przeksztaca punkt P na punkt P' w taki sposb, e
|PQ| = |QP'|, a punkty P i P' le po przeciwnych stronach osi (paszczyzny)
symetrii (rys. 2.35) [58, s. 27], [152, s. 12]. Odbicie jest przeksztaceniem niepa-
rzystym (zoenie jednego odbicia), a jego niezmiennikiem jest o (paszczyzna)
symetrii.
Obrt
Obrt wzgldem punktu O (w E2) lub linii L (w E3), nazywanymi odpowiednio
rodkiem obrotu i osi obrotu, jest izometri parzyst, gdy mona go przedstawi
jako zoenie dwch odbi [58, s. 26], [152, s. 12]. Osie (paszczyzny) symetrii
przecinaj si w punkcie (osi) obrotu, ktre s niezmiennikami tego przeksztace-
nia (rys. 2.36).
__________
120
Mona rozpatrywa rwnie odbicie zwierciadlane ukone, w ktrym kierunek
rzutowania punktw na o (paszczyzn) przeksztacenia nie jest do niej prostopady [29,
s. 187].
62
Odbicie z polizgiem
Odbicie z polizgiem jest zoeniem odbicia wzgldem osi L (w E2) lub pasz-
czyzny F (w E3) z translacj o wektor d. Jest to izometria nieparzysta mona j
przedstawi jako zoenie trzech odbi [58, s. 27], [152, s. 15]. Dwie paszczyzny
symetrii s rwnolege podobnie jak w przypadku przesunicia, a trzecia jest
do nich prostopada (rys. 2.38).
Odbicie z obrotem
Odbicie z obrotem jest izometri nieparzyst mona je przedstawi jako zo-
enie trzech odbi. Dwie paszczyzny symetrii przecinaj si podobnie jak
w przypadku obrotu, a trzecia jest do nich prostopada. Wsplny punkt tych trzech
paszczyzn jest niezmiennikiem przeksztacenia.
Szczeglny przypadek odbicia z obrotem wystpuje, gdy paszczyzny F1 i F2
s wzajemnie prostopade. Jest przeksztacenie rwnowane dwm innym wa-
nym przeksztaceniom [152, s. 14]. Pierwsze z nich to obrt o poow kta pene-
go, nazywany pobrotem. Drugie to symetria rodkowa wzgldem punktu Q,
nazywanego rodkiem symetrii. Symetria rodkowa przeksztaca punkt P na
punkt P' w taki sposb, e |PQ| = |QP'|, a punkty P i P' nazywaj si punktami
symetrycznymi wzgldem punktu Q (rys. 2.39).
tae124 mog mie grupy symetrii zawierajce translacj. Wynika z tego, e w grupach
symetrii obiektw skoczonych elementami s jedynie obroty i odbicia zwiercia-
dlane, a zatem obiekty te zawieraj co najmniej jeden punkt, ktry jest przekszta-
cany na samego siebie (rodek cikoci). Jeeli liczba elementw (przekszta-
ce symetrycznych) w grupie jest skoczona, to mwimy o grupie skoczonej
[29, s. 43].
Grupy te s sklasyfikowane w piciu izomorficznych kategoriach, ktre zesta-
wiono w tablicy 2.3 i opisane poniej [152, s.19], [31, wyd. pol. s.300].
Grupy cykliczne
Elementami grup cyklicznych s n-krotne obroty. Jeeli obrt o kt (2j)/n (gdzie
1 j n) jest przeksztaceniem symetrycznym obiektu, to generowana przez
takie obroty grupa symetrii skada si z n elementw i jest oznaczana symbolem Cn.
Na rysunku 2.42 przedstawiono dwa przykady cyklicznych grup symetrii. Tri-
skelion128 (rys. 2.42a) ma grup symetrii C3. Jej elementami s obroty o kty
(21)/3 = 120, (22)/3 = 240 i (23)/3 = 360 (przeksztacenie tosamo-
ciowe). Swastyka (rys. 2.42c) posiada grup symetrii C4. Jej elementami s ob-
__________
124
Patrz rozdz. 3.2 i 3.3.
125
Symbole oznaczajce cykliczne i dwucienne grupy symetrii s powszechnie przyjte
w literaturze. Symbole oznaczajce grupy wielocienne przyjto za [152, s. 4, 19] i [31, wyd.
pol. s. 300].
126
Symbole literowe w kolumnie rzd grupy oznaczaj odpowiednio: n krotno obrotu,
e liczba krawdzi bryy definiujcej rodziny osi obrotu.
127
Wedug Hermanna Weyla, odkrycie, e grupy Cn i Dn s jedynymi skoczonymi grupami
symetrii na paszczynie zawdziczamy Leonardo da Vinci, ktry interesowa si nimi w swoich
studiach architektonicznych dotyczcych symetrii budynkw centralnych [163, s. 66, 99].
128
Triskelion (gr. = trjng lub trjnony) jest to stary symbol magiczny. Grecy
uywali go z gow Meduzy w rodku, jako symbolu trjktnej Sycylii [163, wyd. pol. s. 69],
[28, s. 9], znajduje si rwnie w godle wyspy Man [28, s. 9].
67
roty o kty (21)/4 = 90, (22)/4 = 180, (23)/4 = 270 i (24)/4 = 360.
Takie same grupy symetrii posiadaj rysunki ze szkicownika Villarda de Honneco-
urt129: ornament w ksztacie trzech ryb (rys. 2.42b) i studium sylwetki rzemielnika
(rys. 2.42d).
a) b)
c) d)
Rys. 2.42. Przykady cyklicznych grup symetrii: a) C3, b), c) C4 (opis w tekcie)
Grupy dwucienne
Grupy dwucienne charakteryzuj symetri wieloktw regularnych. Grupa
symetrii n-kta jest oznaczana symbolem Dn. Zawiera ona 2n elementw: n obrotw
o kt (2j)/n (a zatem grupa cykliczna Cn jest jej podgrup) i n odbi zwiercia-
dlanych [152, s. 2227].
Przykadem grupy symetrii D3 jest symetria trjkta rwnobocznego
(rys. 2.42a). Elementami tej grupy s 3 obroty wok punktu O (podgrupa C3)
i 3 odbicia zwierciadlane wzgldem osi L1, L2 i L3. Kwadrat (rys. 2.41) ma grup
symetrii D4, a piciokt (rys. 2.43c) grup symetrii D5.
Praktycznym sposobem budowy modelu grupy Dn jest ustawienie dwch luster
ma liniach L1 i L2 (rys. 2.41 lub 2.43a), w taki sposb, aby stykay si w punkcie
O. Lustra te bd nachylone do siebie pod ktem /n. Kady obiekt umieszczony
pomidzy nimi bdzie mia 2n widocznych obrazw (wraz z samym obiektem)
[31, s. 3435]. Na takiej zasadzie zbudowany jest kalejdoskop130. Na rysunku 2.43b
__________
129
Rysunki 2.42b i 2.42d pochodz z planszy 38 szkicownika Villarda de Honnecourt.
130
Nazwa kalejdoskop (z gr. = pikny, = forma, = widzie) zostaa uoona
przez Sir Davida Brewstera w pracy A Treatise on the Kaleidoscope, Constable, Edinbourgh
68
a) b)
c)
Grupy wielocienne
Skoczone grupy symetrii wielocianw regularnych s szczeglnie interesu-
jce, gdy charakteryzuj waciwoci obiektw znacznie bardziej zoonych ni
wielociany w (E2) [152, s. 2739].
Wielocian regularny o symbolu Schlfliego {p,q} ma v wierzchokw, e kra-
wdzi i f cian. Przeksztacenia symetryczne tego wielocianu obejmuj obroty
wzgldem trzech rodzin osi. S to:
osie przechodzce przez rodek wielocianu i jeden z jego wierzchokw,
osie przechodzce przez rodek wielocianu i rodek jednej z jego krawdzi,
osie przechodzce przez rodek wielocianu i rodek jednej z jego cian.
__________
(1819), w ktrej opisuje on histori i teori dziaania tego przyrzdu. Pierwsza praca na temat
kalejdoskopu zostaa opublikowana przez Athanasiusa Kirchera w 1646 r. [31, s. 35].
69
Oprcz wymienionych nie mog wystpi adne inne osie obrotu dla prze-
ksztace symetrycznych [31, s. 273]. Dodatkowo naley zauway, e kada z osi
przechodzi przez dwa charakterystyczne punkty antypodalne: dwa wierzchoki,
dwa rodki cian i dwa rodki krawdzi (oprcz czworocianu, w przypadku kt-
rego naprzeciw wierzchokw le rodki cian), co powoduje, e obroty wzgl-
dem tych osi s liczone podwjnie. Cakowita liczba obrotw dla danego wielo-
cianu wynosi zatem [29, s. 47]:
1
v ( q 1) + e + f ( p 1) = 2e 1 (2.4)
2
n 1
( 1) N = 1 ( 1)
i n
i (2.5a)
i =0
N 0 N1 + N 2 + ( 1) = 1 ( 1)
n 1 n
N n 1 (2.5b)
ve+ f = 2 (2.6)
ve+ f = (2.7)
__________
133
Rwnanie Eulera zostao sformuowane dla wielocianw (d = 3) w tej samej pracy,
w ktrej po raz pierwszy wprowadzi pojcia krawdzi wielocianu (patrz przypis do pkt 2.2.2)
w licie do Goldbacha z 14 listopada 1750 r., a opublikowane w pracy Elementa doctrinae
solidorum Novi Commentarii Academiae Scientiarum Petropolitanae 4 (175253) 10940
(wydrukowane w 1758 r.). Interesujce jest, e rwnanie to byo znane Kartezjuszowi ju ponad
sto lat wczeniej. Sformuowa je (w nieco odmienny sposb ni Euler, bez wprowadzania hie-
rarchii obiektw tworzcych wielocian) w nieopublikowanym manuskrypcie Progymnasmata
De Solidorum Elementis (16191620). W pracy tej poda rwnie rwnanie na deficyt ktw
w wielocianie (patrz pkt 2.3.3). Rkopis jednak zagin i zosta zapomniany. Wiedza o nim
pochodzi z kopii wykonanej przez Leibniza ju po mierci Kartezjusza (w niezwykle barwnych
okolicznociach) i znalezionej w jego papierach w Hanowerze, w 1860 r. Ludwig Schlfli uogl-
ni je w 1852 r. na wielotopy n-wymiarowe, cho i jego prace pozostaway w zasadzie nieznane
a do pocztkw XX w. [177, s. 184186] [30, s. 68] [79, s. 2728].
134
Leonard Euler sformuowa swoje rwnanie dla przestrzeni trjwymiarowej (d = 3)
rwnanie (2.6). Uoglnienia na wiksz liczb wymiarw dokona w 1852 r. w. Ludwik Schlfli
rwnanie (2.5), a udowodni je Henri Poincar. Z tego wzgldu, rwnanie to, w rozszerzonej
postaci nazywane jest rwnie rwnaniem EuleraPoincargo [171, s. 24] [177, s. 184]. Ostat-
nio, w zwizku, z odnalezieniem informacji o pracy Kartezjusza zawierajcej wczesn wersj
tego rwnania, pojawia si w uyciu nazwa: rwnanie KartezjuszaEulera, np. w [117, s. 65].
73
2.3.2. f-wektor
f ( P ) = ( f 0 , f1 , f 2 ) R3 (2.8a)
f ( P ) = ( f0 , f1 ,K, f d 1 ) Rd (2.8b)
gdzie f0, f1, , fd oznaczaj odpowiednio liczb cian, wierzchokw itd. Zbir
pusty i sam wielotop P s nazywane fasetami trywialnymi, o wymiarze odpowied-
nio 1 i dim(P). Wszystkie pozostae fasety P s fasetami waciwymi.
W przypadku wielocianw, tylko dwie skadowe f-wektora s niezalene,
trzecia jest z nimi zwizana rwnaniem Eulera (2.6). Jako niezalene przyjmo-
wane s f0 i f1. Zbir F3 wszystkich f-wektorw wielocianw jest zatem zbiorem
2-wymiarowym. Jest on cakowicie scharakteryzowany przez lemat Steinitza135
(twierdzenie 2.10) [177, s. 623].
Twierdzenie 2.10 (lemat Steinitza). Zbir wszystkich f-wektorw 3-wielotopw
jest dany zalenoci
F3 : = { ( f , f , f ) R
0 1 2
3
}
: f 0 f1 + f 2 = 2, f 2 2 f 0 4, f 0 2 f 2 4 (2.9)
= 2 k
v
(2.10)
a) b) c)
Dla genusa rwnego zero (sfera), k = 2, a cakowity deficyt kta dla wielocia-
nu wynosi 720 (4).
Rwnanie Kartezjusza jest istotnym ograniczeniem w przestrzeni. Jedynie, jeli
jest spenione, zbir wierzchokw moe tworzy wielocian wypuky.
deg ( v ) = 2 E
v V
(2.11)
__________
137
Lemat ten sformuowa L. Euler (1736). Nazwa pochodzi od wynikajcego ze wniosku,
e jeeli pewna grupa osb wita si podajc sobie donie, to czna liczba ucinitych doni jest
parzysta, gdy w kadym ucisku uczestnicz dwie donie [172, s. 2425].
76
Wielociany lub ich ukady, w ktrych wystpuje jeden tylko typ wierzchoka,
mona scharakteryzowa przez podanie jego walentnoci. Pozwala ona okreli
wynikajce z symetrii cechy wielocianw i obowizujce ograniczenia topolo-
giczne. W przypadku ukadw cakowicie asymetrycznych, syntetyczny obraz
caoci mona uzyska posugujc si wielkociami urednionymi. Na ich podsta-
wie mog by formuowane zalenoci charakteryzujce te ukady. Naley pod-
kreli, e dla systemw regularnych wielkoci urednione staj si wielkociami
zwykymi, a wynikajce z nich zalenoci relacjami symetrii. Dlatego w przy-
padku ukadw asymetrycznych moemy mwi o symetrii statystycznej [19,
s. 2832] [87, s. 1722].
Szczeglnie przydatne wielkoci urednione to: rednia suma ktw w wierz-
choku, redni deficyt kta i rednia walentno wierzchokw.
rednia suma ktw w wierzchoku wielocianu jest redni arytmetyczn
sumy ktw we wszystkich jego wierzchokach. Analogicznie, redni deficyt kta
wyraa cakowity deficyt kta dla wielocianu, rozdzielony na wszystkie jego
wierzchoki. Wynika z tego, e
= 2
= 2k
(2.12)
2 q
e= (2.14)
2
2 q
f =
(2.15)
2 a
__________
138
Analogiczne rwnania dla g > 0 podane s w pracy [19, s. 32].
77
2q
p= (2.16)
q a
e + s dv (2.17)
e+s 3f (2.18)
a) b)
__________
142
Przykad pochodzi od Artura Loeba, za [72, s. 273].
79
a) b)
a) b)
Rys. 3.2. Przykad wyrobw rzemiosa artystycznego opartych o powtarzalne podziay powierzchni:
a) tradycyjny japoski pleciony koszyk kagome,
b) fragment mozaiki z paacu Alhambra w Grenadzie
3.1. Tesselacje
__________
144
Richard B. Fuller zauway, e ...wzory maj swoj integralno, niezalenie od me-
dium, przez ktre otrzymujemy informacj, e istniej. Kady pierwiastek chemiczny jest inte-
gralnym wzorem. Kada jednostka ludzka jest integralnym wzorem. Integralno wzorca ludzi
jest ewolucyjna, a nie statyczna. W: Synergetics: Explorations in the Geometry of Thinking
(1975), Pattern Integrity 505.201.
145
Patrz pkt 2.2.1.
83
a) b)
a) b)
a)
b)
__________
149
Podzia jednomotywowy bdzie w dalszej czci pracy zamiennie nazywany wzorem.
85
a)
b)
__________
151
Ang. monohedral.
152
Ang. prototile.
87
a)
32.42
b)
32.4.3.4
c)
3.6.3.6
d)
34.6
88
e)
3.122
f)
4.82
g)
3.4.6.4
h)
4.6.12
a) b) c)
__________
155
Wczeniej, w 1964 r., Robert Berger odkry wzr aperiodyczny, skadajcy si z ponad
dwudziestu tysicy rnych pytek. Ze wzgldu na widoczn nieprzydatno praktyczn tego
wzoru, moment ten jest uznawany jedynie za pocztek poszukiwania wzorw aperiodycznych
[122, s. 61].
156
T. Robin dodaje te, e miao to wpyw rwnie na takie przeomowe rozwizania
technologiczne, jak krosno, czy prasa drukarska, ktre suyy do produkcji powtarzalnych
wzorw .
91
a)
b)
a)
b)
a)
b)
a)
b)
a)
b)
a) b)
Rys. 3.18. Przykad parkietay aperiodycznych z zaznaczonymi liniami Ammanna:
a) parkieta A4, b) parkieta A5
__________
163
Grupy te nazywane s te grupami symetrii tapet, ang. wallpaper symmetry group.
164
Klasyfikacja ta zostaa przedstawiona przez matematyka G. Plya w pracy ber die
Analogie der Kristallsymmetrie in der Ebene. Zeitschrift fr Kristallografie, 60 (1924) 278282.
96
Symbol165 Generatory
p1 Dwie translacje
p2 Trzy pobroty
pm Dwa odbicia i jedna translacja
pg Dwa rwnolege odbicia z polizgiem
cm Jedno odbicie i jedno rwnolege odbicie z polizgiem
pmm Odbicia w czterech bokach prostokta
pmg Jedno odbicie i dwa pobroty
pgg Dwa prostopade odbicia z polizgiem
cmm Dwa odbicia prostopade i jeden pobrt
p4 Jeden pobrt i jeden wierobrt
p4m Odbicia w trzech bokach trjkta (45, 45, 90)
p4g Jedno odbicie i jeden wierobrt
p3 Dwa obroty o 120
p3m1 Jedno odbicie i jeden obrt o 120
p31m Odbicia w trzech bokach trjkta rwnobocznego
p6 Jeden pobrt i jeden obrt o 120
p6m Odbicia w trzech bokach trjkta (30, 60, 90)
gdzie n1, n2, n3, liczby cakowite a wektory skadowe t1, t2, t3, s liniowo niezalene.
Wektory pooenia w rwnaniu (3.1) okrelaj symetri translacyjn siatki.
Siatki okrelone definicj 3.3 nazywa si siatkami Bravais166. Istnieje 14 ta-
kich sposobw wypenienia przestrzeni. Rni si one midzy sob ktami po-
midzy krawdziami elementarnej (powtarzalnej) komrki i ewentualnymi rnicami
a) b) c)
d) e) f)
Jedyn bry, ktra spelnia wszystkie te warunki jest szecian {4,3} (rys. 3.22).
Rezygnacja z warunku regularnoci wielocianw pozwala wczy do tej grupy
kolejne dwa: omiocian city (4.62) (rys. 3.23) i graniastosup szecioktny
V(4.4.6) (rys. 3.24) [171, s. 165].
a) b)
Liczba bry, ktrymi mona cakowicie wypeni przestrze jest znaczna i czsto
maj one zaskakujce ksztaty. Branko Grnbaum podaje przykad osiemnasto-
cianu, ktry moe cakowicie podzieli przestrze i ma o 3-krotnej symetrii
103
__________
173
Patrz pkt 2.3.5.
104
3.3.4. Gbki
Jeeli odwrcimy t ide, to mona postawi sobie pytane, w jaki sposb przed-
stawi dowolny wielotop, ktry ma realizacj geometryczn w przestrzeni
d-wymiarowej, za pomoc jego obrazu w przestrzeni (d1)-wymiarowej? W odnie-
sieniu do wielocianw, ktre s 3-wielotopami, szukamy ich 2-wymiarowego
obrazu. Technik, ktra umoliwia uzyskanie takiego obrazu jest wykres Schlegla177.
Konstrukcja wykresu Schlegla przypomina nieco sporzdzanie rysunkw per-
spektywicznych za pomoc camera obscura, aczkolwiek metoda ta ma zastoso-
wanie178 rwnie dla d > 3. Sporzdzanie wykresu rozpoczyna si od wyboru
jednej ze cian wielokta, F, oraz punktu P na zewntrz wielokta, ale wci bar-
dzo blisko rodka ciany F. ciana ta suy jako powierzchnia rzutowania wielo-
cianu, a punkt P jako rodek rzutowania (rys. 3.35). ciana F jest nazywana baz
wykresu Schlegla [120, s. 27].
Patrzc na obraz szecianu z wykresu Schlegla na rys. 3.35, atwo jest zauwa-
ymy, e zawiera on wszystkie elementy, ktre tworz grafy: wierzchoki, kraw-
dzie i ciany. Innymi sowy, przez sporzdzenie wykresu Schlegla wielocianu
moemy uzyska jego paski rysunek, ktry jest grafem. Proces zamiany wielo-
cianw na grafy przebiega zatem w sposb pokazany poniej na przykadzie
omiocianu (rys. 3.37a). Za powierzchni rzutowania wybrano cian wyznaczo-
n przez wierzchoki 1-2-6 (rys. 3.37b). Otrzymany graf (rys. 3.37c), jest topolo-
gicznie rwnowany z pierwotnym omiocianem. Zachowane s wszystkie za-
lenoci: walentnoci wierzchokw, krawdzi i cian oraz odpowiednie relacje
incydencji.
a) b) c)
a) b)
a) b)
a) b)
a) b)
c) d)
Rys. 3.44. Przykad: a) trasy, b) cieki, c) drogi, d) cyklu w grafie
115
a) b)
Definicja 3.13. Graf jest regularny, jeeli kady jego wierzchoek ma t sam
walentno [13, s. 50].
W grafach regularnych stopniem grafu nazywamy walentno wierzchokw.
Na rysunku 3.46 przedstawiono pi grafw regularnych, odpowiadajcych wielocia-
nom platoskim182, kolejno: czworocianu (rys. 3.46a), szecianu (rys. 3.46b), omio-
cianu (rys. 3.46c), dwunastocianu (rys. 3.46d) i dwudziestocianu (rys. 3.46e).
a) b)
c) d)
e)
Cech, ktra charakteryzuje wan rodzin grafw jest ich planarno. Zostaa
ona zdefiniowana w pkcie 2.2.8. Dalsze wane waciwoci rysunkw grafw
planarnych183 wynikaj z twierdze 3.4 i 3.5.
Twierdzenie 3.4 (Whitneya). Jeeli graf G jest planarny i 3-spjny, to zbir jego
komrek (cian) nie zaley od wyboru konkretnego rysunku grafu [120, s. 121].
Twierdzenie 3.5 (Wagner, Fry). Kady planarny graf prosty moe by nary-
sowany za pomoc odcinkw.
__________
182
Na temat reprezentowania wielocianw przez grafy patrz pkt 4.2.
183
Waciwo ta jest wykorzystana w rozdziale 5, przy omawianiu rysowania grafw
napronych.
117
__________
185
Cytat za: Jodidio, Ph. Calatrava, Taschen, Kln (2008), s. 10.
Rozdzia 4. Przeksztacenia modeli
topologicznych
__________
187
Twierdzenie to uwaane jest za najwaniejszy i najgbszy w treci, znany rezultat
w dziedzinie wielocianw wypukych. Podane zostao przez Ernsta Steinitza w pracy Polyeder
und Raumeinteilungen w Encyclopdie der Mathematischen Wissenschaften, Band 3 (Geometrie),
Teil 3AB12 (1922) 1139 [52, s. 235, 445].
121
3 p3 + 2 p4 + p5 = 12 + ( k 6 ) pk (4.1)
k 7
bardzo oglnym i nie wynika z niego, w jakim zakresie wystarcza ono do okrele-
nia 3-realizowalnoci cigu (pk). Jedynym oglnym wynikiem w tym zakresie jest
obecnie twierdzenie Eberharda191 (4.3) wraz z dwoma opartymi na nim wnioskami
(twierdzenia 4.5 i 4.6) [52, s. 254].
a) b)
p6 < c
3 k 6
pk dla c 1 (4.2)
Twierdzenie 4.6. Kady cig (pk ) speniajcy rwnanie (4.1) jest 3-realizowalny
dla pewnej wartoci p6 speniajcej warunek
Twierdzenie 4.7. Cigi (0, 6, 0, p6) i (0, 0, 12, p6) s realizowalne wtedy i tylko
wtedy, gdy p6 1. Cig (4, 0, 0, p6) jest 3-realizowalny wtedy i tylko wtedy, gdy p6
jest liczb cakowit parzyst rn od 2. Cig (3, 1, 1, p6) jest 3-realizowalny
wtedy i tylko wtedy, gdy p6 jest liczba cakowit nieparzyst wiksz od 1.
p3 p4 p5 p6
4 0 0 0
3 1 1 3
3 0 3 1
2 3 0 0
2 2 2 0
2 1 4 1
2 0 6 0
1 4 1 2
1 3 3 0
1 2 5 1
1 1 7 2
1 0 9 3
0 6 0 0
0 5 2 0
0 4 4 0
0 3 6 0
0 2 8 0
0 1 10 2
0 0 12 0
a) b)
Rys. 4.13. Iteracyjne usuwanie koplanarnoci cian podczas operacji z rys. 4.10
a)
b)
Rys. 4.23. Graf planarny reprezentowany jako ukad rozcznych dyskw, stycznych,
jeeli odpowiednie wierzchoki s poczone
Jak wspomniano, okrgi nie mog si nakada. Jednak z twierdzenia 4.8 nie
wynikaj adne inne ograniczenia, co do wzajemnego rozmieszczenia okrgw.
Aby moliwe byo skonstruowanie grafu, kady okrg musi by styczny, z co
najmniej dwoma innymi okrgami. Umoliwia to konstruowanie bardzo rno-
rodnych upakowa. Przedstawiono upakowania okrgw, ktre tworz szkielet
do tesselacji 32.4.3.4 (rys. 4.24a) i 34.6 (rys. 4.24b) [171, s. 3839].
a)
b)
a) b)
V (G H ) = {(g , h ) | g V (G ), h V (H ) } (4.7)
V (G H ) = {(g , h ) | g V (G ), h V (H ) } (4.9)
__________
199
Indeksy opisane przy wierzchokach pozwalaj zidentyfikowa odpowiednio wkna
tesseraktu.
200
Algebra formexw jest symbolicznym jzykiem opisu skomplikowanych, przestrzennych
konstrukcji prtowych. Stanowi ona podstaw pakietu oprogramowania Formian, opracowanego
na Uniwersytecie Surrey, pod kierunkiem H. Nooshina. Wyczerpujcy opis tego systemu zawie-
ra praca [119].
139
V = { v1,vm }
E = { e1,,ep }
F = { f1,fn}
graf graf
graf
kombinatoryczny naprony
v , w ( pv pw ) = 0 (5.1)
( v , w)R
M x = bx i M y = b y (5.2)
M macierz napre,
bx i by wektory
Ciekawe jest, e konstrukcja konfiguracji P grafu napronego ma interpreta-
cj fizyczn o typowo topologicznym charakterze. Jeeli wyobrazimy sobie,
e wszystkie krawdzie grafu s wykonane z paskw gumy, a nastpnie przymo-
cuje si wierzchoki trjkta zewntrznego do podoa w taki sposb, aby wszystkie
krawdzie wewntrzne byy nacignite, to otrzymauje si pooenie, w ktrym
wystpuje rwnowaga si [120, s. 122], [175, s. 626].
W nastpnym kroku rysunek grafu napronego G, tj. konfiguracj,
P = ( p1 , ..., pn ), interpretuje si jako wykres Schlegla pewnego wielocianu. Wykres
ten zostanie nastpnie podniesiony, aby uzyska trzeci wymiar.
Zakada si, e wszystkie punkty P le na paszczynie z = 1 w R3. Kady
punkt p1 ma wsprzdne (xi, yi, 1). Nadaje si cianom wewntrznym indeksy
1, ..., m, a ciana zewntrzna, odpowiadajca zewntrznemu wieloktowi jest
oznaczona c0 . Nastpnie, dla krawdzi wewntrznych mona wyrni zoriento-
wane czwrki ( b, t | L, R ) , gdzie b, t odpowiednio grny i dolny wierzchoek
krawdzi, L, R lewa i prawa ciana incydentna z krawdzi.
145
a)
b)
q1 = ( 0, 0, 0 ) (5.3)
qL = b,t ( pb pt ) + qR (5.4)
Wektory qi s dobrze okrelone, tzn. e dla kadej ciany ci , maj tylko jedn
warto, ktra nie zaley od wyboru konkretnej kolejnoci w procesie rekuren-
cyjnym. Wystarczajce jest wybranie kolejnoci cian c1 = c L1 , c L2 , ..., c Ll = c j ,
gdzie dla i = 1, ..., l 1, ciany cLi , cLi+1 = cRi s jednoczenie incydentne z kra-
wdzi ( bi , ti ) grafu G i mona wyznaczy warto qLi+1 na podstawie qLi .
Wektory qi okrelaj funkcj podnoszc f dla ciany ci (rwnie dobrze
okrelon)
f ( x ) = x, qi , x ci (5.5)
hv = pv , qi (5.6)
147
L (V ) := conv (V ) R 2 + n . (5.9)
149
1,1 1,2 1, n d 1
2,1 2,2 2, n d 1
( v ,K , v ) :=
T
1 (5.11)
n
n ,1 n ,2 n , n d 1
a) b) c)
Rys. 5.10. Wykres Schlegla wielocianu oraz jego dwa izomorficzne wykresy Galea
a) b)
a) b)
a) b)
__________
211
Szczegowy opis tego kroku podano w pracy [176, s. 633642].
155
e = 2v 2 (5.12)
__________
212
Dowd twierdzenia Baracsa przedstawi Istvn Hegeds w pracy [63].
213
Ang. projective indeterminancy.
156
e = 2v 2 + c1 (5.13)
e = 2v 2 c2 (5.14)
a)
b)
__________
217
W rzeczywistoci jest to rysunek innej ryby z tej samej rodziny, Sternoptyx diaphana.
162
Podziay komrek
W badaniach nad geometri podziau struktur komrkowych stwierdzono [42],
e wystpuj trzy elementarne przeksztacenia, ktrym mog one podlega
(rys. 6.2) [72, s. 216].
__________
218
Cytat za: Forma, Vol. 11, No. 3 (1996), s. 161. Autor tych sw opisuje, jak inspiracj do
odkrycia znanych w krystalografii struktur Franka-Kaspera, byy dla niego islamskie dekoracje
licznych budynkw w Toledo, w ktrych zauway uporczyw prb wypenienia powierzchni
picioktami foremnymi (udao si to jedynie na powierzchni kopuy synagogi, dziki jej
sferycznemu zakrzywieniu).
219
Raoul Franc Die Planze als Erfinder, Kosmos & Gesellschaft der Naturfreunde, Stuttgart
(1920).
163
a)
b)
c)
Filotaksje
W czasie naturalnie wystpujcego rozwoju (wzrostu) obiektw naturalnych
nastpuj podziay, ktre prowadz do pokrycia powierzchni wzorami, czyli
do tesselacji, cechujcej si regularnoci szczeglnego rodzaju, ktr dobrze
ilustruje przykad owocu ananasa.
Podziau cylindrycznej powierzchni uski odbywa si w taki sposb, e kolejne
komrki s tak rozmieszczane, jakby poprzednie byy poddawane przeksztaceniu
polegajcemu na zoeniu obrotu i przesunicia. Obrt nastpuje o sta warto kta
mierzonego wzgldem podstawy, nazywanego ktem dywergencji , oraz o skok h.
Skok nastpuje radialnie na zewntrz owocu, po linii w przyblieniu spiralnej
(rys. 6.3a), wzdu powierzchni znieksztaconego cylindra. Powstajcy wzr ma zwi-
zek ze znanymi od dawna zasadami proporcjonalnego podziau. W ukadzie powsta-
164
ych komrek podziau mona wyranie zauway dwie rodziny spiralnych linii loga-
rytmicznych, lewo- i prawoskrtnych, przecinajcych si pod ktem prostym. Liczba
tych linii w jednym i w drugim kierunku jest okrelona kolejnymi liczbami cigu
Fibonacciego220. Ich liczba w obu kierunkach, rozdzielona przecinkiem, jest nazywana
liczb filotaksji 221 roliny. Dla ananasa wynosi 5,8222. Poniej przedstawiono sche-
matyczny widok owocu ananasa z oznaczeniem powstaych komrek (rys. 6.3b)
i rozwinicie jego powierzchni zewntrznej, rwnie z oznaczeniem powstaych ko-
mrek (rys. 6.3c) [72, s. 240]. Podobnie jak dla ananasa przebiega filotaksja szyszki
sosnowej, ktrej sporofile223 ukadaj si wedug dwch ortogonalnych linii spiralnych
(rys. 6.4a) [72, s. 92]. W przypadku lici palmy kokosowej charakterystyczny jest
ukad jednej rodziny linii spiralnych (rys. 6.4b).
a) b) c)
r (l ) = a l (l ) = 2l (6.1)
a) b)
__________
225
W rozdziale XI swojej pionierskiej pracy [143] DArcy W. Thompson poda szczegowy
opis spiralnej geometrii muszli morskich oraz wyniki pomiarw muszli wybranych gatunkw.
166
Podziay Woronoja
Przy rozpatrywaniu podziaw powierzchni znaczenie ma konstrukcja geo-
metryczna, nazywana podziaem Woronoja226. W przypadku przestrzeni dwu-
wymiarowej, dla danego zbioru n punktw, dzieli on paszczyzn na n obszarw
przypisanych do tych punktw, w taki sposb, e kady punkt w dowolnym
obszarze znajduje si bliej punktu podziau znajdujcego si w tym obszarze
ni od punktw podziau znajdujcych si w pozostaych obszarach [72, s. 220
224].
Podzia powierzchni na obszary rwnoodlege od punktw (centrw) nieregu-
larnie rozmieszczonych na powierzchni mona zaobserwowa w owocach niekt-
rych rolin. Na rysunku 6.6 przedstawiono owoc namorzyn, ktrego powierzchnia
ulega podziaowi wedug tej zasady.
maj zawsze najbliej do szkoy lecej w ich rejonie [72, s. 221]. W skali kon-
strukcji pewnego budynku, moe przedstawia np. podzia stropu opartego na
nieregularnej siatce supw, na obszary z ktrych obcienia s przekazywane
na dany sup.
Diagramy Woronoja dziel paszczyzn lub w oglniejszym przypadku prze-
strze n-wymiarow na tzw. komrki Woronoja227, ktre s zawsze wielotopami
wypukymi. Konstrukcj dualn do diagramu Woronoja jest triangulacja Delau-
naya (rys. 6.7b). Konstrukcja ta powstaje poprzez takie poczenie zadanych
punktw na paszczynie, e powstaje siatka trjktw. Jeeli na kadym trjkcie
opiszemy okrg, to wewntrz tego okrgu nie bdzie lea aden inny punkt siatki.
Triangulacj Delaunaya mona zbudowa rwnie na podstawie diagramu Woro-
noja, czc odcinkami te punkty podziau, ktre le w przylegajcych komr-
kach. W odniesieniu do przykadu stropu opartego na nieregularnej siatce supw,
linie triangulacji Delaunaya mog reprezentowa np. ukad eber w pycie stro-
powej. Triangulacja Delaunaya znajduje zastosowanie m.in. w generowaniu siatki
podziau w metodzie elementw skoczonych stosowanej do oblicze konstrukcji
powierzchniowych.
a) b)
a) b)
c) d)
a) b)
b)
a) c)
__________
232
W przypadku yrafy moliwa jest rwnorzdna interpretacja jej ubarwienia, nie jako
jasnych plam na ciemnej skrze, ale jako podziau jasnej skry ciemnymi plamami. W takim
razie byby to podzia powierzchni (d = 2) elementami powierzchniowymi (d = 2).
233
Rysunek pochodzi ze sawnego atlasu form wystepujcych w naturze, opracowanego
przez niemieckiego badacza Ernesta Haeckela w 1904 r. praca [59].
172
a) b)
c) d)
Linie (d = 1) w przestrzeni (d = 3)
Za przykad podziau przestrzeni liniami mog suy odsonite korzenie namo-
rzyn, ukadajce si w wizki wyranych linii (rys. 6.12a). Podobnie widoczny ukad
wkien w strukturze koci sonia tworzy siatk linii w przestrzeni (rys. 6.12b).
a) b)
Powierzchnie (d = 2) na powierzchniach (d = 2)
Ukady naturalne, w ktrych powierzchnia dwuwymiarowa jest podzielona
obiektami rwnie dwuwymiarowymi, maj bardzo czsto charakter omwio-
nych powyej podziaw Woronoja. Ilustruj to dwa przykady odnoszce si
do przyrody oywionej ukad usek na skrze iguany (rys. 6.13a) i do przy-
rody nieoywionej siatka spka na powierzchni porcelanowej wazy234
(rys. 6.13b).
a)
b)
__________
234
Waza picionona do mycia, poudniowa dynastia Sung, ok. 11271279. Zbiory Muzeum
Miejskiego w Szanghaju.
174
Powierzchnie (d = 2) w przestrzeni (d = 3)
Ukad linii na rysunku 6.9a moe by interpretowany jeszcze inaczej ni po-
przednio jako lady przecicia dwuwymiarowych powierzchni w trjwymiaro-
wej przestrzeni. Charakterystyczne dla takiej konfiguracji jest to, e kada linia
powstaje w wyniku przecicia jedynie dwch powierzchni, a kady wierzchoek
jest 6-walentny, prawdopodobiestwo wystpienia innego rodzaju przeci jest,
podobnie jak prawdopodobiestwo wystpienia przeci innych ni 4-walentne na
paszczynie, bardzo mae.
Przestrzenie ograniczone elementami d = 2 tworz n-cienn bry o rnej
liczbie cian. Jeeli wszystkie linie przeci zinterpretujmy jako prty, to liczba
tych prtw bdzie wystarczajca do spenienia warunku (2.17), nawet jeeli prze-
strzenie wewntrzne (komrki) i fasety nie bd zmaterializowane. Przy podziale
przestrzeni za pomoc wielocianw (upakowaniu), ktrych wszystkie wzy s
6-walentne, jedynymi elementami, ktre wymagaj materializacji dla zapewnienia
__________
235
Patrz [160].
175
ve+ f c = 0 (6.2)
f = 3 v (6.3a)
e= f (6.3b)
v=c (6.3c)
176
Przestrzenie (d = 3) w przestrzeni (d = 3)
Bardzo efektownym przykadem wypenienia przestrzeni bryami s skay
bazaltowe. Dziel si one naturalnie na kolumny, bdce graniastosupami
o podstawie najczciej szecioktnej (rys. 6.16a). Innym przykadem takich
form jest koralowiec madreporowy (rys. 6.16b), ktrego ksztat jest niemal
dokadnie wielocianem.
b)
a) c)
__________
236
Rysunek E. Haeckla z pracy [59].
177
Model matematyczny
Dowolna gadka powierzchnia S w przestrzeni trjwymiarowej (rys. 6.19) ma
w dowolnym punkcie M dokadnie dwa, przeciwnie skierowane, wektory normal-
ne N i N. Przecicie powierzchni S paszczyznami prostopadymi, zawierajcymi
te wektory, daje przekroje normalne powierzchni. Dla kadego z przekrojw nor-
malnych mona okreli jego krzywizn w punkcie M rwnaniami (6.4). Krzywi-
zny r1 i r2 nazywa si krzywiznami gwnymi, jeeli s one ekstremalnymi krzy-
wiznami wszystkich przekrojw normalnych powierzchni S, w punkcie M.
Przekroje, dla ktrych wyznaczono te krzywizny, przecinaj si pod ktem pro-
stym w punkcie M. rednia krzywizna H, powierzchni S jest okrelona wzorem
(6.5). Iloczyn krzywizn gwnych, k, okrelony wzorem (6.6) nazywamy krzywi-
zn Gaussa w punkcie M.
__________
237
Znajomo baniek mydlanych jest w Europie niemal tak samo stara jak znajomo myda.
Najstarszy przedstawiajcy je rysunek sztych Hendricka Golziusa pochodzi z 1594 r. Pniej
wielokrotnie pojawiaj si w sztuce, chtnie wykorzystywane jako symbol nietrwaoci, ulotno-
ci i mierci. Zabawa staa si popularna w XIX w., a powszechna na pocztku XX w. [134].
238
T. Young w 1805 r. oraz niezalenie, P.S. Laplace w roku 1806 r. [134].
179
1 1
1 = , 1 = (6.4)
r1 r2
1 + 2
H= (6.5)
2
k = 1 2 (6.6)
1 1
p = + (6.7)
r1 r2
1 1
+ =0 (6.8)
r1 r2
1 = 2 (6.9)
(1 + z )z
2
x yy ( )
2 z x z y z xy + 1 + z x2 z yy = 0 (6.10)
__________
239
W projektowaniu wspczesnych konstrukcji membranowych uwarunkowanie to znalazo
swoje odzwierciedlenie w podziale na konstrukcje namiotowe (antyklastyczne) i pneumatyczne
(synklastyczne) [134].
240
Najwczeniekszy opis powierzchni minimalnej pochodzi od Eulera (1744 r.). Pniej
zajmowa si tym problemem Lagrange (1761 r.), ustalajc ostateczn form rwnania (5.8),
opisujcego powierzchnie minimalne. Nieco pniej Meusnier wykaza, w czysto matematyczny
sposb, e rwnanie to mona przedstawi w formie rwnania (6.10). (J.B.M.C. Meusnier,
Memoire sur la courbure des surfaces. Mem. Mathem. Phys. Acad. Sc. Paris, pres. par du
Savans, 1785, s. 477510. Praca ta zostaa zaprezentowana przed Francusk Akademi Nauk
ju w 1776 r.) [6, 85, 134].
181
1 az z
y= ae + e a (6.11)
2
Rwnanie (6.10) jest nieliniowym rwnaniem rniczkowym czstkowym
drugiego rzdu, dwch zmiennych. Znalezienie oglnych rozwiza analitycznych
tego rwnania, dla zadanych warunkw brzegowych, tj. dla zadanej krzywej ,
ograniczajcej powierzchni S, jest w oglnym przypadku bardzo trudne. Wsp-
czenie wykonuje si to za pomoc bada modelowych lub analizy komputerowej
[109, 110, 134].
Wykorzystanie bonek mydlanych jako modeli fizycznych stabilnych po-
wierzchni minimalnych, umoliwio obserwacj i badanie zjawisk, dotyczcych
ukadw skadajcych si z wielu stykajcych si powierzchni minimalnych.
Ukady takie mog by bardzo zoone i skada si z wielu elementw o rnej
wielkoci. Doprowadzio to do pytania, w jaki sposb mog czy si poszcze-
glne powierzchnie, aby powstay system by stabilny.
1
( 1 2 ) + ( 2 3 ) + ( 1 3 )
2 2 2
z = (6.10)
2
__________
245
Dla przypadku jednej baki udowodni to w 1884 r. niemiecki matematyk H.A. Schwartz.
Problem dwch baniek, nazywany w literaturze, z ang. double bubble problem, zosta rozwizany
dopiero w marcu roku 2000 przez. amerykaskich matematykw: F. Morgana, M. Hutchingsa,
M. Ritoriego i A. Rosa [134].
246
Analizowane byy tak rne struktury biologiczne, jak pnie drzew, poczenia gazi,
poroe jeleni, rogi antylopy, pazury tygrysa itp. [96].
185
(rys. 6.24a) [110], ktrej mia suy jako schronienie i miejsce ekspozycji249.
Pomys ten zosta wkrtce powtrzony przez tego samego projektanta w znacznie
wikszym londyskim Crystal Palace250 (rys. 6.24c). Obiekt ten w rewolucyjny
sposb ujawni potencja dwch, stosunkowo nowych wwczas materiaw: stali
i szka. Zaprojektowany przede wszystkim do celw utylitarnych sta si w nieza-
mierzony sposb swoistym manifestem i zwiastowa zbliajcy si modernizm.
a) b)
c)
Echa tej samej inspiracji, ale w jake innej skali i w przeksztaconej twrczo
formie, mona rwnie odnale we wielkich moduach konstrukcji pniejszego
__________
249
Budynek zaprojektowa J. Paxton, pniejszy projektant Crystal Palace w Londynie.
Projekt ten by antycypowany przez publikacj Johna Claudiusa Loudona Remarks on the Con-
struction of Hothouses, z 1817 r., w ktrym po raz pierwszy zaproponowa dach o ukadzie
fadowym (ang. ridge-and-furrow), szklarni o krzywoliniowym przekroju poprzecznym, zapro-
jektowan przez W. i D. Baileyw na podstawie tej publikacji w Bretton Hall (18271832) oraz
niektre inne obiekty szklarniowe, jak np. budynek Jardin dHiver w Paryu (1847) [77].
250
ebra w konstrukcji Crystal Palace zostay zaprojektowane jako belki z podwieszonym
cigiem stalowym, tzw. Paxton gutter.
187
o ponad sto lat od Crystal Palace, turyskiego Pallazzo del Lavoro251 (rys. 6.25)
[95, s. 16].
a)
b)
a) b)
Rys. 6.26. Koci Sagrada Familia w Barcelonie
a) fragment korala madreporowego, b) detal gowicy kolumn
a) b)
Rys. 6.27. Geodezyjna kopua prtowa: a) oko kryla antarktycznego,
b) kopua EPCOT w Orlando, na Florydzie
__________
253
Zrealizowana w latach osiemdziesitych XX w. Koncepcj konstrukcyjn opracowa
J. Clinton.
189
a) b)
Rys. 6.28. Dziedziniec British Museum w Londynie:
a) filotaksja rojnika b) widok wewntrzny
a) b)
Rys. 6.29. Dworzec Oriente w Lizbonie: a) szkielet ryby,
b) widok stalowej konstrukcji przekrycia peronw
__________
254
Obiekt zosta zrealizowany w latach 19942000, wedug projektu Normana Fostera.
255
Autor projektu, Santiago Calatrava, chtnie przyznaje si do swoich inspiracji formami
naturalnymi, zwaszcza sylwetkami ludzi i zwierzt.
190
a) b)
Rys. 6.30. Budynek Swiss Re Tower w Londynie:
a) gbka szklana Euplectella aspergillum, b) widok z zewntrz
a) b)
a) b)
Rys. 6.32. Konstrukcje z membran tekstylnych ksztatowane
na podstawie powierzchni minimalnych antyklastycznych: a) model fizyczny powierzchni,
b) sala sportowa La Verne College w Kaliforni
Inspiracj dla formy budynku Opery w Sydney (rys. 6.34b) byy wypenione
wiatrem agle jachtw na morzu265. Ale elbetowe upiny przekrycia wydaj si
blisze sw form niektrym rodzajom muszli morskich (rys. 6.34a).
a) b)
Rys. 6.34. Opera w Sydney: a) przykad muszli morskiej Acephala,
b) widok budynku z zewntrz
a) b)
Rys. 6.35. Struktura labiryntowa (gbki): a) budowa czaszki sonia,
b) elewacja kamienicy Casa Mila w Barcelonie
__________
264
Pawilon Big Wave, na wystawie EXPO89 w Jokohamie (firma Taiyo-Kogyo).
265
Tak uzasadnia t form architekt Jrn Utzon, autor projektu.
266
Projekt Antonio Gaudiego.
194
a)
b)
Rys. 6.36. Stacja kolejowa w Oberhausen:
a) inspiracja skadowisko zomu, b) widok budynku stacji
195
n
q = p (6.11)
2
i dwadziecia osiem wyj daje moliwo wylosowania 251 548 592 grafw
stopnia 8, ktre mog by narysowane.
Ze wzgldu na przydatno strukturaln jest moliwe naoenie pewnych
ogranicze na procedur losowego wyboru. Mona na przykad narzuci minimal-
ny stopie wierzchokw po zakoczeniu losowania. W takiej sytuacji korzyst-
niejsze moe by losowanie nie krawdzi, ktre bd zrealizowane lecz krawdzi,
ktre bd usunite. Jeeli usunicie krawdzi prowadzioby do obnienia walent-
noci incydentnego z ni wierzchoka, poniej narzuconej wartoci losowanie
byoby powtarzane.
a) b)
Rys. 6.37. Losowa realizacja krawdzi w grafie:
a) graf ze wszystkimi wyjciami dla moliwych realizacji krawdzi,
b) graf powstay przez losowy wybr realizowanych krawdzi
V r
r= r =2
(6.12)
n
__________
268
Jedn z rnic pomidzy modelem A a modelami B i C jest to, e w tym modelu wszystkie
krawdzie s losowane z tym samym prawdopodobiestwem [111, s. 98].
269
Patrz pkt 2.3.5.
197
V
q=2
q
q= (6.13)
n
n
q
P ( G ) = p q (1 p) 2 (6.14)
P ( ri = r ) = C nr 1 p (1 p )
r n 1 r
(6.15)
r = p ( n 1) (6.16)
a) b)
Rys. 6.38. Forma strukturalna oparta na przypadkowym wzorcu naturalnym: a) spkana tafla
pokrywy lodowej jeziora, b) graf odpowiadajcy wzorcowi z rys. (a)
198
a) b)
taka sama jak od vj do vi). rednia dugo cieki l jest redni arytmetyczn
wielkoci najkrtszych cieek dla wszystkich par wierzchokw w grafie.
W grafach losowych rednia dugo cieki jest proporcjonalna do logarytmu ze
stopnia grafu: l log n [10, s. 105]. Zaobserwowano, e nawet dla bardzo duych
grafw l jest relatywnie mae. Jest to tzw. efekt wiat jest may271 [10, s. 105].
W modelu ErdsaRnyiego zaoono idealn losowo, czyli kada moliwa
krawd miaa takie samo prawdopodobiestwo realizacji. By te stosowany w nieco
zmienionej wersji, jako tzw. model konfiguracji, w ktrym graf ma okrelon dystry-
bucj walentnoci wierzchokw, pk, zamiast staej wielkoci prawdopodobiestwa.
Odmienne podejcie jest stosowane w sieciach bezskalowych272, czyli sieciach,
ktre charakteryzuj si bardzo nierwnomiernym rozkadem krawdzi (pocze).
Zdecydowana wikszo wierzchokw (wzw) takiej sieci jest poczona z nie-
wielk liczb innych wierzchokw, a niewielka liczba wierzchokw jest poczona
wielk liczb krawdzi z innymi wierzchokami. Wzy takie, nazywane te hubami,
znaczco przypieszaj dystrybucj wielkoci przekazywanych przez krawdzie
jako noniki: si, informacji (np. w przypadku sieci telekomunikacyjnych) itp.
Obecno hubw istotnie skraca redni dugo cieki w sieci. Przykadem zasto-
sowania takiego rozwizania w ksztatowaniu systemw konstrukcyjnych s podpo-
ry przekrycia hali dworca lotniczego w Stuttgarcie (rys. 6.40).
Przykadem sieci typu wiat jest may jest sie BarabsiAlberta [9]. W tym
modelu graf jest konstruowany w procesie rekurencyjnym, w ktrym stosowana
jest zasada preferowanego poczenia. Polega ona na tym, e gdy kady nowy
__________
271
Ang. small-world effect.
272
Ang. scale-free networks.
200
P(ri ) ri (6.19)
gdzie wykadnik.
W modelu BarabsiAlberta, = 3, podczas gdy w grafach tego typu obser-
wowanych w naturze, 2< < 3. rednia dugo cieki w tych grafach jest loga-
rytmicznie proporcjonalna do liczby wierzchokw: l log n. Przez wykadniczy
rozkad walentnoci wierzchokw, system przejawia swoj samoorganizacj do
stanu bezskalowego. Przedstawiono porwnanie przykadowych grafw losowych
wedug modelu ErdsaRnyiego (rys. 6.41a) i sieci typu wiat jest may, we-
dug modelu BarabsiAlberta (rys. 6.41b) [10, s. 105].
a) b)
Rys. 6.41. Porwnanie przykadowych grafw losowych: a) wedug modelu ErdsaRnyiego,
b) sieci typu wiat jest may, wedug modelu BarabsiAlberta
l
= , l < L, s < S (6.19)
s
L S
= = (6.20)
l s
L = alL l + a sL s
(6.21)
S = alS l + a sS s
asL
= (6.22)
alL
asS
= (6.23)
alS
( a )( a ) = a
l
L S
s
L
s alS (6.24)
1
(a + asS ) + 4 ( alS asL alL asS )
2
1/ 2 = alL + asS l
L
(6.25)
2
det (A ) = 1 (6.26)
1 L
(a asS ) + 4alS asL
2
1/ 2 = al as
S
l
L
(6.28)
2alS
=
Nn
N n 1
N 1
(
= n +1 = b + b 2 + 4a
Nn 2
) (6.29)
204
Jeeli
sin sin
a= , c= , (6.31)
sin ( + ) sin ( + )
to sekwencja ta generuje spiral Michella, przedstawion na rysunku 6.48.
Ukad prtw opisany przez topologi Michella charakteryzuje si tym,
e w prtach nalecych do jednej rodziny, przy zadanym obcieniu wystpuj
siy tego samego znaku. Sformalizowany sposb opisu, umoliwia konstruowanie
systemw dostosowanych do bardzo rnych warunkw.
G V ( H ) = U ( G {h})
hH
(6.32)
jest nazywany G-wknem i oznaczany Gh. Kady G{h} jest kopi G. Iloczyn
kartezjaski jest zatem sum wszystkich G-wkien i analogicznie sum wszyst-
kich H-wkien [67, s. 4]. Na rysunku 6.51 jedno z X-wkien jest zaznaczone
na czerwono. Losowo w iloczynie kartezjaskim mona wprowadza przez
manipulowanie poszczeglnymi wknami grafw, dziki czemu moliwa jest
kontrola kocowego poziomu losowoci280.
a) b)
Rys. 6.60. Model paskiej konstrukcji prtowej utworzonej na bazie siatki pajczyny,
z ustalonymi a priori miejscami przyoenia obcie zewntrznych
wolno wycznie zagina, bez cicia i klejenia. Za pomoc tej techniki wykony-
wane s dekoracje, zabawki, a nawet drobne dziea sztuki. W ostatnim okresie,
dziki pracom K. Miura i T. Tachi, sztuka origami nabraa znaczenia dla ksztato-
wania form konstrukcyjnych obiektw architektonicznych [102, s. 13]. Punktem
wyjcia ich rozwaa byo spostrzeenie, e paskie siatki tesselacji o wierzcho-
kach 4-walentnych odpowiadaj wyjciowej konfiguracji kartki papieru, wstpnie
zagitej przed zoeniem. Jest to model konstrukcji, skadajcej si ze sztywnych,
paskich paneli, poczonych zawiasowo wzdu krawdzi. S to tzw. konfiguracje
Miura-ori286. Charakteryzuj si one naprzemiennym wystpowaniem linii
grzbietw i dolin oraz pofadowaniem powierzchni pomidzy tymi liniami.
Powierzchnie te s ukadem rwnolegobokw. Poniej przedstawiono fazy de-
formacji paszczyzny wok 4-walentnego wierzchoka, w czasie skadania kartki
papieru (rys. 6.64) [102, s. 4]. Pomidzy ktami opisujcymi ukad paszczyzn
zachodzi relacja (6.33).
tg cos = tg (6.33)
__________
286
Koryo Miura opracowa konfiguracj, nazywan obecnie Miura-ori, pracujc nad sposo-
bem skadania duych baterii sonecznych dla satelitw, w ramach japoskiego programu ko-
smicznego. Pomys zastosowania takiej transformacji w architekturze, pojawi si pniej. Duy
wkad w jego rozwj miay prace studenta i doktoranta Tomohiro Tachi, a pniej ich wsplne
prace (rdo: osobista rozmowa z T. Tachi).
218
a) b)
__________
287
W przedstawionym przykadzie korzystano z programu FreeformOrigami v.0.1.8 Alpha,
opracowanego przez T. Tachi.
288
Patrz rozdz. 4.3.
219
__________
289
Patrz rozdzia 2.
Rozdzia 7. Chaos czy struktura290
powierzchni minimalnych,
kratownic Michella,
tesselacji aperiodycznych,
origami.
Dla kadego przykadu przedstawiono zadanie funkcjonalne do rozwizania
i wynikajce z niego wymagania i ograniczenia. Nastpnie podano sposb kszta-
towania systemu konstrukcyjnego oraz podstawowe wyniki analizy statycznej.
a) b)
a) b)
c) d)
Rys. 7.4. Ksztat membrany uzyskany w procesie numerycznego ksztatowania formy:
a) dla nacigu wstpnego Nini = 2 kN/m, b) dla nacigu wstpnego Nini = 10 kN/m,
c) porwnanie obu form, d) widok aksonometryczny membrany
dla nacigu wstpnego Nini = 10 kN/m
a) b)
Rys. 7.5. Siy w membranie o nacigu wstpnym Nini = 2 kN/m:
a) rozkad na powierzchni membrany, b) wartoci w czci rodkowej297 [kN]
rozkad si wewntrznych dla obu wartoci nacigu wstpnego (rys. 7.8a i 7.9a)
i wielkoci si w czci rodkowej membrany (rys. 7.8b i 7.9b).
a) b)
Rys. 7.6. Siy w membranie o nacigu wstpnym Nini = 10 kN/m:
a) rozkad na powierzchni membrany, b) wartoci w czci rodkowej [kN]
a) b)
Rys. 7.8. Siy w membranie o nacigu wstpnym Nini = 2 kN/m,
obcionej workiem nienym Ps = 15 kN/m2: a) rozkad na powierzchni membrany,
b) wartoci w czci rodkowej [kN]
227
a) b)
a)
b)
a) b)
c) d)
Rys. 7.14. Modelowanie wstpne konstrukcji namiotowej za pomoc bonki mydlanej
kolejne fazy wypitrzania masztu rodkowego
230
a) b)
liny o rednicy d = 10 mm, a dla cigna grzbietowego lin podwjn d = 210 mm.
Supki boczne i piercie grny przyjto z rur kwadratowych 60605 mm,
a maszt rodkowy z rury kwadratowej 1001005 mm. Numeryczne wyznacze-
nie formy pocztkowej membrany przeprowadzono dla zadanego konturu brzego-
wego, za pomoc programu Cadisi (rys. 7.16). Nacig wstpny przyjto o wartoci
Nini = 2 kN/m. Uzyskany ksztat pocztkowy membrany przedstawiono na rysun-
ku 7.17. Widoczna jest dobra zgodno ksztatu wyznaczonego numerycznie
z ksztatem uzyskanym przez modelowanie fizyczne.
a) b)
a)
b)
i +1 = i + (7.1)
a) b)
Rys. 7.28. Model obliczeniowy wiey: a) widok oglny, b) detal
238
a) b)
Rys. 7.29. Analiza statyczna wiey A: a) obcienie wiatrem, dziaajcym na cian AB [kN],
b) wykresy si osiowych Fx w prtach [kN]
a) b)
a) b)
Rys. 7.32. Konstrukcja w formie rusztu jednowarstwowego:
a) schemat, b) rozkad obcienia niegiem na prty
__________
303
Patrz pkt 3.2.2 i 6.5.1.
241
a) b)
c)
Rys. 7.37. Konstrukcja w formie rusztu trjwarstwowego: a) schemat widok z gry,
b) schemat widok aksonometryczny c) rozkad obcienia niegiem na prty
243
a) b)
a) b)
a) b)
Rys. 7.47. Model obliczeniowy konstrukcji obcienie ciarem wasnym i niegiem [kN/m]
a) b)
Rys. 7.53. Gwna aleja na wystawie EXPO 2010 w Szanghaju Axe (proj. arch. SBA,
proj. konstr. Jan Knippers): a) przeszklona, stalowa powoka prtowa w strefie wejciowej,
b) poczenie przekrycia membranowego ze stalow powok prtow
a) b)
Rys. 7.54. Przeszklone, stalowe powoki prtowe nad przestrzeniami publicznymi:
a) ShiLiuPu Ferry Terminal Roofs Bund, Szanghaj (proj. arch. Shanghai Xian Dai Architectural
Design Group, proj. konstr. RFR), b) tereny targowe Fiera Milano Mediolan
(proj. arch. M. Fuksas, proj. konstr. Schlaich, Bergermann & Partners)
252
a) b)
Rys. 7.55. Przykady optymalizacji ukadw punktowo podpartych pyt ebrowych:
a) ebra rozmieszczone wzdu trajektorii gwnych napre przdzalnia weny Gatti, Rzym
(proj. arch. Carlo Castelli Guidi, proj. konstr. Pier Luigi Nervi), b) ebra ksztatowane
w procesie optymalizacji ewolucyjnej projekt studialny (proj. Per Dombernowsky)
__________
306
Rwnie tacy twrcy, jak A. Gaudi i H. Isler, korzystali z odwrconych modeli fizycznych.
307
Metoda homogenizacji zostaa sformuowana w pracy: Bendsoe, M.P., Kikuchi, N. Generating
optimal topologies in structural design using a homogenization method. Computer Methods
in Applied Mechanics and Engineering 71(2), (1988) s. 197224.
253
a) b)
Rys. 7.57. Optymalizacja ciany metod ewolucyjn Akutagawa River Side Project, Japonia
(proj. Hiroshi Ohmori)
a) b)
a) b)
Rys. 7.59. Generowanie form pozornie losowych: a) Serpentine Gallery Pavilion 2002, Londyn
(proj. arch. Toyo Ito, proj. konstr. Mutsuro Sasaki), b) dom handlowy Tods Omotesando, Tokio
(proj. arch. Arata Isozaki, proj. konstr. OAK Structural Design Office)
__________
310
Serpentine Gallery Pavilion jest wznoszony na jeden sezon, kadorazowo przez inny
zesp zaproszonych projektantw, o uznanej, wiatowej renomie.
311
Cytat za: Meredith, M., Aranda/Lasch, Sasaki, M. From Control to Design. Parame-
tric/Algorithmic Architecture. Actar (2008), s. 36, oraz osobista rozmowa z M. Sasaki.
312
Patrz pkt 3.2.1.
256
a)
b)
c) d)
Rys. 7.62. Budynki ksztatowane na podstawie nieskoczonych wielocianw siodowych
gbki (labirynty): a), b) Opera Stoeczna Taichung, Tajwan model fizyczny obiektu
(proj. arch. Toyo Ito, proj. konstr. Arup), c) Opera Stoeczna Taichung, Tajwan
fragment obiektu w czasie realizacji, d) nowy budynek Berkeley Art Museum,
San Francisco koncepcja (proj. arch. Toyo Ito)
259
__________
317
Patrz pkt 2.3.5.
261
__________
320
Cytat za: Lech Jczmyk, op. cit, s. 50.
Bibliografia
[1] Alexander Ch., Notes on the synthesis of form, Harvard University Press. Cambridge
(1968).
[2] Alexander Ch., Ishikawa, S., Silverstein, M. et al., A Pattern Language: Towns, Building.
Construction. Oxford University Press, New York (1977).
[3] Alexandroff P., Elementary concepts of topology. Dover Publications, New York (1961).
[4] Altszuler H.S., Elementy twrczoci inynierskiej. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa (1983).
[5] Ammann R., Grnbaum, B., Shephard, G.C., Aperiodic tilings, Discrete and Computational
Geometry, Vol. 8, No. 1 (1992), s. 125.
[6] Bach K., Burkhardt, B., Otto, F., Forming bubbless. IL 18, Institute fr Leichte Flchen-
tragwerke, Universitt Stuttgart (1987).
[7] Baer S.C., The Discovery of Space Frames with Fivefold Symmetry. W: Hargittai I. (ed),
Fivefold Symmetry. World Scientific Publishing Co., Singapore (1992).
[8] Ball Ph., The self-made tapestry. Pattern formation in nature. Oxford University Press, New York
(2001).
[9] Barabasi A-L., Albert R., Statistical mechanics of complex networks. Reviews of Modern
Physics, No. 74 (2003), 4797.
[10] Barabsi A-L., Oltvai Z.N., Network Biology: Understanding The Cell's Functional Organization.
Nature Reviews Genetics, No. 5 (2004), 101113.
[11] Baracs J., Juxtapositions. Structural Topology, Vol. 1 (1979), 5972.
[12] Bielajew M.M., Wytrzymao materiaw. Wydawnictwo MON, Warszawa (1956).
[13] Bollobs B., Graph Theory. Springer, New York (1979).
[14] Bondy J.A., Murty, U.S.R., Graph Theory, Springer, New York (2008).
[15] Borrego J., Space Grid Structures. Skeletal Frameworks and Stressed-Skin Systems.
The MIT Press, Cambridge, Massachusetts (1968).
[16] Bragdon C., Projective Ornament. Manas Press, 1915. Reprint: Cosimo Classics, New York
(2005).
[17] Bulatov M.S., IXXV .
, (1988).
[18] Burt M., Spatial arrangement and polyhedra with curved surfaces and their architectural
applications. Technion, Haifa (1966).
[19] Burt M., The periodic table of the polyhedral universe. Technion, Haifa (1996).
[20] Burt M., The Periodic Table of the Polyhedral Universe. International Journal of Space
Structures, Vol. 26, No. 2 (2011), 7593.
[21] Burt M., Periodic Sponge Polyhedra Expanding the Domain. W: Guerri, C. (ed) Form
and Symmetry. Proceedings of the 7th Interdisciplinary Congress and Exhibition of
ISIS-Symmetry, Buenos Aires, Symmetry: Art and Science The Quarterly of the
ISIS-Symmetry, Vol. 19, No. 14 (2007), 500504.
268
[22] Burt M., Periodic Sponge Surfaces and Uniform Sponge Polyhedra in Nature and in the
Realm of the Theoretically Imaginable. Visual Mathematics, Vol. 9, No. 4 (2007),
http://www.mi.sanu.ac.yu/vismath/index.html
[23] Burt M., Uniform Networks in 3-dimensional Space. Visual Mathematics, Vol. 10, No. 3
(2008). Dostpne w Internecie (dostp: 06.11.2008): http://www.mi.sanu.ac.yu/vismath/
index.html.
[24] Burt M., korespondencja prywatna.
[25] Burt M., Wester T., The Periodic Table of the Polyhedral Universe and the Plate-Lattice
Duality. Proceedings of the IASS Symposium on Shell and Spatial Structures 1, Singapore
(1997), 187196.
[26] Burt M., Wester T., The Basic Structural Content of the Periodic Table of the Polyhedral
Universe. Proceedings of the IASS Symposium on Shell and Spatial Structures 2, Singapore
(1997), 869876.
[27] Chartrand G., Lesniak L., Graphs & Digraphs. Wadsworth& Brooks/Cole Advanced Books
& Software, Pacific Grove (1986).
[28] Conway J.H., Burgiel H., Goodman-Strauss Ch., The Symmetries of Things. A K Peters
Ltd., Wellesley (2008).
[29] Coxeter H.S.M., Regular Polytopes. Dover Publications, New York (1973).
[30] Coxeter H.S.M., Regular and Semiregular Polyhedra. W: Senechal, M., Fleck, G.(eds)
Shaping Space: A Polyhedral Approach, Birkhuser, Boston (1988).
[31] Coxeter H.S.M., Introduction to Geometry. John Wiley and Sons, New York (1989); wyd. pol-
skie: Wstp do geometrii dawnej i nowej. Tum. R. Krasnodbski, PWN, Warszawa (1967).
[32] Crapo H., Structural Rigidity. Structural Topology, No. 1 (1979) , 2645.
[33] Crapo H., Structural Topology, or The Fine Art of Rediscovery. The Mathematical Intelli-
gencer, Vol. 19. No. 4 (1997), 2735.
[34] Crapo H., Ryan J., Spatial Realizations of Linear Scenes. Structural Topology, No. 13
(1986), 3368.
[35] Crapo H., Whiteley W., Plane self stresses and projected polyhedra I: The basic pattern.
Structural Topology, No. 20 (1993), 5578.
[36] Crapo H., Whiteley W., Spaces of stresses, projections and parallel drawings for spherical
polyhedra. Contrib. Alg. Geom., Vol. 35 (1994), 259281.
[37] Cremona L., Graphical Statics. Two Treatises on the Graphical Calculus and Reciprocal
Figures in Graphical Statics (Translations of Il Calcolo Grafico and Le figure reciproche
nelle statica graphica, 1872), Oxford University Press, London (1890).
[38] Cremona L., Leudesdorf Ch. (translator), Elements Of Projective Geometry (1893). Kessinger
Publishing, LLC (2008).
[39] Cundy H.M., Rollett A.P., Mathematical models. Oxford University Press, Oxford (1961),
wyd. polskie: Modele matematyczne. Tum. R. Duda, PWN, Warszawa (1967).
[40] Diestel R., Graph Theory. Springer, Berlin Heidelberg (2006).
[41] Dietrych J., System i Konstrukcja. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa (1978).
[42] Dormer K.J., Fundamental tissue geometry for biologist. Cambridge University Pres,
New York (1980).
[43] Duda, R., Wprowadzenie do topologii. Cz I. Topologia oglna. PWN, Warszawa (1986).
[44] Ellers E.W., Grnbaum B., McMullen P., Weiss A.I., H.S.M. Coxeter (19072003).
W: Notices of the AMS, Vol. 50, No.10 (Nov. 2003).
[45] Emmerich G.D., Rseau W., Davis R.M. (ed), Proceedings of the International Conference
on Space Structures, Blackwell, Oxford (1967), 10581072.
[46] Fowler D.R., Meinhardt H., Prusinkiewicz P., Modelling seashells. Proceedings of
SIGGRAM92 International Conference. Computer Graphics 26 (2) (1992), 379387.
[47] Galileo G., Two new sciences. Crew H., De Salvio A. (transl.), Dover Publications, New York
(1954).
[48] Geresz J., Zarys podstawowych idei teorii Thoma. Wydawnictwo Politechniki Wrocawskiej,
Wrocaw (1980).
269
[103] Miyazaki K., An Adventure in Multidimensional Space: The art and Geometry of Polygons,
Polyhedra and Polytopes. John Wiley & Sons, New York (1986).
[104] Mbius A.E., Lehrbuch der Statik. G.J. Gschen, Leipzig (1837).
[105] Mongeau P., Pallascio R., Allaire R., Spatial geometric competencies development. Structural
Topology, No. 21 (1995), 1524.
[106] Moussavi F., The Function of Form. Actar and Harvard Graduate School of Design,
Boston (2009).
[107] Nakata H., Architectural Designs Derived from Four-Dimensional Hypersurfaces. Forma,
Vol. 9, No. 1 (1994), 19.
[108] Nervi P.L., Is Architecture Moving toward Unchangeable Forms? W: Kepes G. (ed),
Structure in Art and in Science. George Braziller, New York (1965).
[109] Nitsche J.C.C., Lectures on Minimal Surfaces, Vol. 1. Cambridge University Press,
Cambridge (1989).
[110] Otto F., Architecture et bionique. Constructions naturelles. Edition Delta et Spes, Denges
(1985).
[111] Palmer E.M., Graphical Evolution: An Introduction to the Theory of Random Graphs.
John Wiley & Sons, New York (1985).
[112] Pearce P., Structure in nature is a strategy for design. MIT Press, Cambridge (1978).
[113] Peitgen H.-O., Jrgens H., Saupe D., Granice chaosu. Fraktale. Cz 1. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa (1995).
[114] Perles M.A., Shephard G.C., A construction of projectively unique polytopes. Geometriae
Dedicata. Vol. 3, No. 3 (1974), 357363.
[115] Polyakov A.A., Presentation of Penrose tiling as set of overlapping pentagonal stars. Journal
of Physics: Conference Series 98 (2008) 012025, 15.
[116] Popovic Larsen O., Reciprocal Frame Architecture. Elsevier, Oxford (2008).
[117] Prasolov V.V., Intuitive Topology. American Mathematical Society, Providence
(1995).
[118] Prusinkiewicz P., Lindenmayer A., The algorithmic beauty of plants. Springer, New York
(1996).
[119] Rbielak J., Shaping of space structures. Examples of applications of Formian in the design
of tension-strut systems. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw
(2005).
[120] Richter-Gebert J., Realization Spaces of Polytopes. Springer, Berlin Heidelberg
(1996).
[121] Riecheson D.S., Euler's Gem: The Polyhedron Formula and the Birth of Topology. Princeton
University Press, Princeton (2008).
[122] Robbin T., Shadows of Reality: The Fourth Dimension in Relativity, Cubism, and Modern
Thought. Yale University Press, New Haven (2006).
[123] Schlaich J., Lightweight Structures. W: Pozo F. del, Casas A .de las (eds), 10 Years of
Progress in Shell and Spatial Structures, Proceedings of 30th Anniversary Symposium of
IASS, Madrid, 1115 September (1989).
[124] Schlaich J., Koncepcyjne projektowanie lekkich konstrukcji. Inynieria i Budownictwo,
Nr 3 (2007), 144148.
[125] Schoen A.H., Infinite Periodic Minimal Surfaces without Self-intersections. NASA Technical
Note TN D-5541. NASA, Washington (1970).
[126] Senechal M., The Mysterious Mr. Ammann. Mathematical Intelligencer, Vol. 26, No.4
(2004), 1021.
[127] Skelton R.E., de Oliveira M.C: Tensegrity Systems. Springer, New York (2010).
[128] de Spinadel V.W., The family of metallic means. Symmetry: Culture and Science The
Quarterly of the ISIS-Symmetry, Vol. 10, No. 34 (1999), 317338.
[129] Stach E., Smart structures in Nature adaptive lightweight structures in nature and
engineering. W: Onate E., Krplin B. (eds), Structural Membranes 2003, Proc. of the 1st
Int. Conf. on Textile Composites and Inflatable Structures, Barcelona (2003).
272
[130] Stach E., Form-optimizing process in biological structures. Self generating structures
in nature based on pneumatics. W: Motro R. (ed), Proceedings of the IASS 2004 Seminar,
Montpellier (2004).
[131] Steinhaus H., Kalejdoskop matematyczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
(1989).
[132] Sturmfels B., Some applications of affine Gale diagrams to polytopes with few vertices,
SIAM Journal of Discrete Mathematic, Vol. 1, No. 1 (1988), 121133.
[133] Tarczewski R., Kardysz M., Influence on local loading on form and internal forces in
a chosen type of membrane structures. W: Obrbski J.B. (ed), Lightweight structures in
civil engineering. IASS PC Seminar, Micro-Publisher, WarsawRzeszw (2003),
4855.
[134] Tarczewski R., Morfologia lekkich systemw konstrukcyjnych ksztatowanych w procesie
deformacji geometrycznej. Praca doktorska. Wydzia Architektury Politechniki Wrocaw-
skiej, Wrocaw (2004),
[135] Tarczewski R., Graph Theory Applied For Shaping Architectural Structures. Structural
Engineering World Congress, Association of Consulting Civil Engineers (India), Bangalore
(2007), 8.
[136] Tarczewski R., Bober W., Application of Algebraic Methods for Shaping of Grid Structures.
W: Obrbski J.B. (ed), Lightweight Structures in Civil Engineering. IASS PC Seminar,
Micro-Publisher, Warsaw (2006).
[137] Tarczewski R., Bober, W., Morphological Analysis in Structural Design. W: Obrbski J.B.
(ed), Lightweight Structures in Civil Engineering Contemporary Problems. IASS PC
Seminar, Micro-Publisher, Warsaw (2007), 3032.
[138] Tarczewski R., Bober W., Three-dimensional Space Tesselations for Generating Structural
Systems. W: Obrbski J.B. (ed), Lightweight Structures in Civil Engineering Contempo-
rary Problems. IASS PC Seminar, Micro-Publisher, Warsaw (2007), 3335.
[139] Tarczewski R., Bober W., Prototyping of forms in structural morphology. Abstracts of
Papers Presented to American Mathematical Society, Vol. 29, No. 2, Issue 152 (2008),
390; 10365234.
[140] Tarczewski R., Bober W., Topological representation of natural and man-made structural
forms. W: Abel J.F., Cooke J.R. (eds.), Spanning Nano to Mega. Proc. of the 6th Int. Conf.
on Computation of Shell and Spatial Structures IASS-IACM, Cornell Univ., Ithaca, NY,
USA, (2008), 219.
[141] Tarczewski R., Bober W., Spatial Reconstruction of Two-dimensional Structural Models.
W: Oliva-Salinas J.G. (ed), Shell and Spatial Structures: New Materials and Technologies,
New Designs and Innovations A Sustainable Approach to Architectural and Structural
Design, International IASS Symposium, Acapulco, (2008), 15.
[142] Tatarkiewicz W., Historia filozofii. Wyd. 12, T. 1. PWN, Warszawa (1990).
[143] Thompson DArcy W., On growth and form. Dover Publications, New York (1992).
An unabridged, unaltered republication of the work first published by the Cambridge
University Press, Cambridge, England (1942), under the title: On growth and form: A new
edition.
[144] Thomson W., On the Division of Space with Minimum Partitional Area. Forma, Vol. 11,
No. 3 (1996), 183194.
[145] Thorpe M.F, Duxbury P.M. (eds), Rigidity Theory and Applications. Kluwer Academic/Plenum
Publishers (1999).
[146] Timoshenko S., Historia wytrzymaoci materiaw. Wydawnictwo Arkady, Warszawa
(1966).
[147] Tobolczyk M., Narodziny architektury. Wstp do ontogenezy architektury. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa (2000).
[148] Tomlow J., Polyhedra, from Pythagoras to Alexander Graham Bell. W: Gabriel J.F. (ed),
Beyond the cube: the architecture of space, frames and polyhedra. John Wiley and Sons,
New York (1997), 134.
273
[149] Torroja E., The Structures of Eduardo Torroja. F.W. Dodge Corporation, New York
(1958).
[150] Tutte W.T., Convex representations of graphs. Proc. London Math. Soc., Vol. s. 310,
No. 1 (1960), 304320.
[151] Tutte W.T., How to draw a graph. Proc. London Math. Soc., Vol. s. 313, No. 1 (1963),
743767.
[152] Verheyen H.F., Symmetry Orbits. Birkuser, Boston (1996).
[153] Wachman A., Burt M., Kleinmann M., Infinite polyhedra. Reprinted from 1974 edition.
Technion, Haifa (2005).
[154] Watanabe Y., Soma T., Art of Quasi-Periodic Tilings. Forma, Vol. 9, No. 3 (1994),
217224
[155] Weaire, D., Froths, Foams and Heady Geometry. New Scientist, No. 1926 (1994),
3437.
[156] Weise D., Calendars and Phyllotaxis. W: Guerri, C. (ed) Form and Symmetry. Proceedings
of the 7th Interdisciplinary Congress and Exhibition of ISIS-Symmetry, Buenos Aires,
Symmetry: Art and Science The Quarterly of the ISIS-Symmetry, Vol. 19, No. 14
(2007), 488491.
[157] Weise, D., Principle of Minimax and Rise Phyllotaxis. Visual Mathematics, Vol. 1, No. 1
(1999). Dostpne w Internecie (dostp: 22.01.2009) http://www.mi.sanu.ac.yu/vismath/
index.html.
[158] Wenninger M.J., Polyhedron Models. Cambridge University Press, Cambridge (1974).
[159] Wenninger M.J., Dual Models. Cambridge University Press, Cambridge (2003).
[160] Wester T., Structural Order in Space The Plate-Lattice Dualism. Royal Academy of
Fine Arts, School of Architecture, Copenhagen (1983).
[161] Wester T., 3-D form and Force Language Proposal for a Structural Basis. International
Journal of Space Structures, Vol. 11, Issue 1/2 (1996).
[162] Wester T., Structural patterns in nature. W: Motro R. (ed), Proceedings of the IASS 2004
Seminar, Montpellier (2004).
[163] Weyl H., Symmetry. Princeton University Press, Princeton (1983); wyd. polskie: Symetria.
Prszyski i S-ka, Warszawa (1997).
[164] Whiteley W., Realizability of Polyhedra. Structural Topology, No. 1 (1979), 4658.
[165] Whiteley W., Motions and stresses of projected polyhedra l. Structural Topology, Vol. 7
(1982), 1338.
[166] Whiteley W., The Decline and Rise of Geometry in 20th Century North America. Proceedings
of the CMESG Conference, St Catharines, Canada (1999).
[167] Whiteley W., Rigidity and scene analysis. W: Goodman J.E., ORourke J. (eds), Handbook
of Discrete and Computational Geometry. Second Edition. Chapman & Hall/CRC Press,
Boca Raton, Florida (2004), 13271354.
[168] Whyte L.L., Wilson A.G., Wilson D., Hierarchical Structures. American Elsevier, New
York (1969).
[169] Wichmann B., Rigby J., A Penrose-type Islamic Interlacing Pattern. Visual Mathematics,
Vol. 9, No. 2 (2007).
[170] Wierzbicki W., Mechanika Budowli. Komisja Wydawnicza Towarzystwa Bratniej Pomocy
Studentw Politechniki Warszawskiej, Warszawa (1948).
[171] Williams R., The geometrical foundation of natural structure. Dover Publications, New
York (1979).
[172] Wilson R.J., Wprowadzenie do teorii grafw. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
(2000).
[173] Zalewski W., The concept of The Flow of Forces. Excerpt from Notes on Structural
Behavior for Architecture Students. MIT, Boston (19751980).
[174] Zalewski W., O wszczcie nauczania projektowania konstrukcji. Inynieria i Budownictwo,
Nr 1012 (1989), 355359.
[175] Ziegler G.M., Lectures on Polytopes. Springer, New York (1995).
274
[176] Ziegler G.M., Convex Polytopes: Extremal Constructions and f-Vector Shapes. W: Miller E.,
Reiner V., Sturmfels B. (eds), Geometric Combinatorics, IAS/Park City Mathematics
Series, Vol. 13, American Mathematical Society, Providence (2004).
[177] Ziegler G.M., Eulers polyhedron formula a starting point of todays polytope theory.
Elemente der Mathematik, Vol. 62, Issue 4 (2007), 184192.
[178] Ziegler G.M., Non-rational configurations, polytopes, and surfaces. Mathematical Intelligencer,
Vol. 30, No. 3 (2008), 3642.
Bibliografia uzupeniajca
[179] Altshiller-Court N., Modern Pure Solid Geometry (2nd ed.). Chelsea Publishing Company,
New York (1964).
[180] Baer S., Dome Cook Book. The Lama Foundation, Albuquerque (1968).
[181] Banchoff T.F., Beyond the Third Dimension: Geometry, Computer Graphics, and Higher
Dimensions. Scientific American Library, Freeman, New York (1996).
[182] Baracs J., Rigidity of Articulated Spatial Panel Structures. Bulletin of the International
Association for Shell and Spatial Structures, No. 59, XVI-3 (1975), 3752.
[183] Barnette D.W., Diagrams and Schlegel Diagrams. W: Guy R. (ed), Combinatorial Structures
and Their Applications, Proc. of the Calgary Intern. Conf., Gorden and Breach, New York
(1969), 14.
[184] Barr S., Experiments in Topology. Dover Publications, New York (1989).
[185] Bayer M., Sturmfels B., Lawrence polytopes. Canadian Journal of Mathematic, Vol. 42,
No. 1 (1990), 6279.
[186] Bobenko A.I., Springborn B.A., Variational principles for circle patterns and Koebes
theorem. Transactions of the American Mathematical Society, Vol. 356 (2004),
s. 659689
[187] Bolker E.D., Roth B., When is a Bipartite Graph a Rigid Framework? Pacific Journal of
Mathematics, Vol. 90, No.1 (1980), 2744.
[188] Bradley R.E., Sandifer C.E., Leonhard Euler: Life, Work and Legacy. Elsevier Science,
Amsterdam (2007).
[189] Brightwell G.R., Scheinerman E.R., Representations of planar graphs. SIAM Journal of
Discrete Mathematic, Vol. 6, (1993), 214229.
[190] Bronowski J., The Discovery of Form. W: Kepes G. (ed), Structure in Art and in Science.
George Braziller, New York (1965).
[191] Buckminster Fuller R., Conceptuality of Fundamental Structures. W: Kepes G. (ed),
Structure in Art and in Science. George Braziller, New York (1965).
[192] Bucknum M.J., Castro E.A., Geometrical-Topological Correlation in Structures. Nature
Precedings, March (2008).
[193] Burt M., The Wandering Vetex Method. Structural Topology. No. 6 (1982), 511.
[194] Clinton J., A Conceptual Investigation of Rotation-Translation Transformation of Platonic
Polyhedra. NASA NsG-607. NASA, Washington (1965).
[195] Connelly R., Rigid Circle and Sphere Packings. Part I: Finite Packings. Structural Topology,
Vol. 14 (1988), 4360.
[196] Connelly R., Rigid Circle and Sphere Packings. Part II: Infinite Packings with Finite
Motions. Structural Topology, Vol. 16 (1990), 5776.
[197] Coxeter H.S.M., Projective Geometry. Springer, New York (2003).
[198] Crapo H., Whiteley W., Statics of Frameworks and Motions of Panel Structures: a Projective
Geometric Introduction. Structural Topology, Vol. 6 (1982), 4382.
[199] Critchlow K., Order in Space: A Design Source Book. Thames & Hudson, London (2000).
276
[228] Korren A., Identical Dual Lattices and Subdivision of Space. Visual Mathematics, Vol. 3,
No. 4 (2001).
[229] Kraynik M., Reinelt D.A., Elastic-Plastic Behavior of a Kelvin Foam. Forma, Vol. 11, No. 3
(1996), 255270.
[230] Laman D., On Graphs and Rigidity of Plane Skeletal Structures. Journal of Engineering
Mathematics, Vol. 4, No. 4 (1970), 331340.
[231] Leikin R., Berman A, Zaslavsky O., On the Definition of Symmetry. Symmetry: Culture
and Science The Quarterly of the ISIS-Symmetry, Vol. 9, No. 24 (1998), 375382.
[232] Loeb A.L., The Architecture of Crystals. W: Kepes G. (ed), Module, Proportion, Symme-
try, Rythm, Goerge Braziller, New York (1966).
[233] Loeb A.L., Vector Equilibrium Synergy. International Journal of Space Structures, Vol. 1
(1985), 99103.
[234] Loeb A.L., Warney W., A Stabilized Cuboctahedron Frame. International Journal of Space
Structures, Vol.7 (1999), 8390.
[235] Lucca G., Representing Seashells Surface. Visual Mathematics, Vol. 5, No. 1 (2003).
[236] Maxwell J.C., On the calculation of the equilibrium and stiffness of frames. Philosophical
Magazine, Vol. 4, No. 27 (1864), 294299.
[237] McMullen P., Duality, Sections and Projections of Certain Euclidean Tilings. Geometriae
Dedicata, Vol. 49, No. 2 (1994), 183202.
[238] Miyazaki K., Design of Space Structures from Four-Dimensional Regular and Semi-Regular
Polytopes. W: Wester T., Medwadowski S.J., Mogensen J. (eds), Spatial Structures at
the Turn of the Millenium, IASS Symposium, Copenhagen (1991).
[239] Pearce P., Pearce S., Experiments in Form. Van Nostrand Reinhold, New York (1980).
[240] Plya G., ber die Analogie der Kristallsymmetrie in der Ebene. Zeitschrift fr Kristallographie
Vol. 60, (1924), 278282.
[241] Penrose R., Pentaplexity A Class of Non-Periodic Tilings of the Plane. Mathematical
Intelligencer, Vol. 2, No. 1 (1979) 3237.
[242] Pisanski T., Randi M., Bridges between geometry and graph theory. W: Gorini C.A. (ed),
Geometry at Work: Papers in Applied Geometry, s.174194, Mathematical Association of
America, Washington (2000).
[243] Sarton G., Introduction to the History of Science. Carnegie Institution, Washington, reprint,
Vol. 1 (1968).
[244] Schattschneider D., The Plane Symmetry Groups: Their Recognition and Notation. American
Mathematical Monthly, Vol. 85 (1978), 439450.
[245] Schwabe C., Polytopia Performance. W: Symmetry: Culture and Science The Quarterly
of the ISIS-Symmetry, No. 12 (2001), 166169.
[246] Senechal M., Fleck G., Patterns of Symmetry. University of Massachusetts Press (1977).
[247] Senechal M., A Visit to the Polyhedral Kingdom. W: Senechal M., Fleck G.(eds), Shaping
Space: A Polyhedral Approach, Birkhuser, Boston (1988).
[248] Senechal M., Crystals and quasicrystals. W: Goodman J.E., ORourk, J. (eds), Handbook
of Discrete and Computational Geometry. Second Edition. Chapman & Hall/CRC Press,
Boca Raton, Florida (2004), 13771394.
[249] Seymour D., Britton J., Introduction to tessellations. Dale Seymour Publications (1989).
[250] Smith C.S., Structure, substructure, superstructure. W: Kepes G. (ed), Structure in art
and science, G. Brazilier, New York (1965).
[251] Smith C.S., A Search for Structure. MIT Press, Cambridge (1980).
[252] Stevens P., Patterns of Nature. Little Brown & Co., Boston (1974).
[253] Stewart J., Why Beauty is Truth: A History of Symmetry. Pegasus Books, New York
(2007).
[254] Tarnai T., Problems Concerning Spherical Polyhedra and Structural Rigidity. Structural
Topology, Vol. 4 (1980), 6166.
[255] Tarnai T., Spherical Circle-Packing in Nature, Practice and Theory. Structural Topology,
Vol. 9 (1984), 3958.
278
[256] Testa P., Weiser D., Emergent Structural Morphology. W: Ali Rahim (ed), Contemporary
Techniques in Architecture. Architectural Design, Vol. 72, No. 1 (2002), 1316.
[257] Thomson J.M.T., Instabilities and Catastrophes in Science and Engineering. John Wiley
and Sons, New York (1982).
[258] Torroja E., Philosophy of Structures. University of California, Berkeley (1958).
[259] Ulam S., Patterns of Growth of Figures: Mathematical Aspects. W: Kepes G. (ed), Module,
Proportion, Symmetry, Rythm, Goerge Braziller, New York (1966).
[260] Weaire D., A Philomorph Looks at Foam. Proceedings of the American Philosophical
Society, Vol. 145, No. 4 (2001), 564574.
[261] Wenninger M., Some interesting octahedral compounds. The Mathematical Gazette, LII
(1968), 1623.
[262] Wenninger M., Avenues for polyhedral research. Structural Topology, No. 5 (1980), 526.
[263] Wenninger M.J., Spherical Models. Dover Publications, New York (1999).
[264] Wester T., The Structural Behaviour of Arbitrarily Plane-Facetted Spatial Nets. Proceedings of
the IASS Symposium, Copenhagen (1991), 119123.
[265] Wester T., The Structural Morphology of Basic Polyhedra. W: Gabriel J.F. (ed), Beyond
the cube: the architecture of space, frames and polyhedra. John Wiley and Sons, New
York (1997), 301342.
[266] Wester T., Structural Morphology of Penrose and Quasicrystal Patterns. Part I. W:
Scheublin F., Pronk A., Borgard A., Houtman R. (eds.), Adaptables 2006, Proceedings of
the joint CIB, Tensinet, IASS International Conference on Adaptability in Design
and Construction, Eindhoven (2006), 290294.
[267] Wetzel J.E., On the division of the plane by lines. American Mathematical Monthly,
LXXXV (1978), 8.
rda ilustracji
Rys. 7.56 Education City Convention Centre, Katar wizualizacja. Arch. Arata Isozaki.
Dostpne w Internecie [dostp 20.05.2011]: http://marhabaqatar.files.wordpress.
com/2011/10/convention-building.jpg.
Rys. 7.57a, b Akutagawa River Side Project, Japonia. Za: Ohmori, H.: Computational Morpho-
genesis. Its Current State and Possibility for the Future, W: Proceedings of the
6th International Conference on Computation of Shell and Spatial Structures
IASS-IACM 2008: Spanning Nano to Mega 2831 May 2008, Cornell University,
Ithaca, NY, USA John F. Abel and J. Robert Cooke (eds.).
Rys. 7.58a, b Generowanie systemu konstrukcyjnego Serpentine Gallery Pavilion 2002 w Londynie.
Za: Meredith, M., Aranda/Lasch, Sasaki M.: From Control to Design. Parametric/
Algorithmic Architecture. Actar (2008), s. 38.
Rys. 7.59a Serpentine Gallery Pavilion 2002 w Londynie widok wntrza. Za: Meredith, M.,
Aranda/Lasch, Sasaki M., From Control to Design. Parametric/Algorithmic
Architecture. Actar (2008), s. 39.
Rys. 7.59b Dom handlowy Tods Omotesando w Tokio. Arch. Toyo Ito. Dostpne w Internecie
[dostp 20.05.2011]: http://bryla.gazetadom.pl/bryla/51,85298,6543504.html?i=21.
Rys. 7.60 Dragonfly Vertical Farm w Nowym Jorku wizualizacja. Arch.Vincent Callebaut.
Dostpne w Internecie [dostp 20.05.2011]: http://vincent.callebaut.org/page
1-img-dragonfly.html.
Rys. 7.61 Liberal Arts And Sciences Building w Katarze. Arch. Arata Isozaki. Dostpne
w Internecie [dostp 20.05.2011]: http://www.flickr.com/photos/makz/269130655/
sizes/o/in/photostream/
Rys. 7.62a, b Taichung Metropolitan Opera House na Tajwanie model. Arch. Toyo Ito. Dostpne
w Internecie [dostp 20.05.2011]: http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/
11572/toyo-ito-wins-praemium-imperiale-exhibition-at-venice-biennale-2010.html.
Rys. 7.62c Taichung Metropolitan Opera House na Tajwanie realizacja. Dostpne w Internecie
[dostp 20.05.2011]: http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/11572/toyo-ito-
wins-praemium-imperiale-exhibition-at-venice-biennale-2010.html.
Rys. 7.62d Nowy budynek Berkeley Art Museum koncepcja. Arch. Toyo Ito. Dostpne
w Internecie [dostp 20.05.2011]: http://imgs.sfgate.com/c/pictures/2008/06/06/
ddplace10_ph_ 0498568875.jpg
Rys. 7.64 Konstrukcja stadionu olimpijskiego w Pekinie. Za: Fan Z., Peng Y., Wang Z.,
Qian J., Zhao Z., Research and design of twisted structures for National Stadium
in Beijing. W: New olimpics, new shell and spatial structures. International
Symposium IASS-APCS 2006. Committee on Spatial Structures. China Civil
Engineering Society, Association for Spatial Structures, China Steel Construction
Society, Beijing University of Technology, Beijing, China, October 1619, 2006.
Wszystkie pozostae fotografie i rysunki zostay wykonane przez autora.
The function and form of buildings have traditionally been connected by specific material,
spatial and other solutions. Architectural objects are shaped in such a way that their structural
system informs us about their stability and reliability, and their logic has been understood not
only as a clear way of transmitting the loadings and structural effectiveness of elements but also
as a kind of symbiosis of architectural form and structural system. Some general trends in current
culture, sometimes referred to as pop-culture infantilization, are characterized by the creation
of completely artificial reality, which, like a computer game, only pretends to reality. On this
basis, a new paradigm of aesthetics in architectural design appeared. It can be defined as a set of
trends, often referred to collectively as free-form design. Architects who have adopted this
paradigm are guided like their predecessors in the Art Nouveau period chiefly by the desire
to achieve a particular visual impression. Structural systems may not reveal themselves outside
that mask, not manifesting their reliability. Moreover, often perversely, they try to create the
opposite impression. Designers use means of expression such as: large span, organic forms,
randomness, discontinuity of the structural system. These trends developed on the basis of new
methods of computer-aided generation of geometric forms. Such tools give designers almost
unlimited freedom to create and change to some extent a way of thinking, free from the orthogo-
nal preferences associated with the use of traditional drawing boards. Since the freedom to de-
termine the form requires a constant supply of new ideas, a great deficit of new concepts, a lack
of (sufficiently casual) sources of inspiration, as well as their specific inflation, can be seen.
What was new yesterday, now becomes trivial and obsolete. Some designers openly admit that
their designs follow whatever.
In the late nineteenth and early twentieth centuries the process of developing architectural
forms appropriate to the new design possibilities was palpably under way. A hundred years later,
the situation appears to be reversed. There is a need to develop methods of shaping structural
systems which not only meet the challenges posed by new forms of geometry but are a source of
inspiration for the creation of new forms.
The present work deals with the common topological basis for shaping structural forms. It
shows that, starting from different aesthetic premises and using different methods and algori-
thms, one can obtain the original creative form by applying a rational method.
To achieve this, one does not literally have to follow random inspirations. This is
a methodological error. Complexity is a hidden order, rather than chaos. Impressions should
not be confused with the essence of things. In the creation of free forms in architecture,
deconstructivism may be only apparent, and randomness may only be a visual impression.
The key is to search constantly for the hidden rules behind this effect and use them skilfully
in practice.
Different strategies are possible. Using the inspiration of natural forms, one can find many
ready-to-use prototypes of forms in which structural efficiency is directly visible: minimal surfa-
ces (soap bubbles), shells (seashells), tensioned nets (spiders webs), etc. Such inspirations can
be applied almost directly. One can also find forms that are seemingly random, yet analysis of
284 Topology of Structural Forms
their topological properties, e.g. statistical symmetry, shows their structural usefulness. Starting
from such forms, through a series of topologically admissible transformations, one can obtain the
correct structural system with a seemingly random arrangement.
Another approach is based on planar and spatial tesselations. They can be described and sys-
temized by means of simple topological characteristics. Then, thanks to a periodic table of poly-
hedra, it is possible to assess their structural properties and apply further transformations, leading
to a final form. Another method is to transform systems that are relatively simple at the level of
visual perception by means of evolutionary optimization.
Mathematical description language, the language of form, presented in chapter two, allows
forms to be described at the basic level, where purely topological relationships of incidence,
valency and connectivity allow us to discover what is common in them a geometric base.
A profusion of objects observed in nature, their shape, the patterns occurring in them, re-
lationships of symmetry, etc., offer significant inspiration from the standpoint of shaping the
form. It is not coincidental, because in the background there are general rules of subdivision
and composition, change in the topological dimension and projection, which means that the
world observed by us is consistent. These patterns can be found in the products of civilization:
in artistic products, fabrics, flooring, brick bond, and in big tent structures and shell or tensile
structures.
Treating the structural forms as a system of linked objects of different classes, we refer to
these patterns, seeing in them the prototypes of forms and using methods of description and
analysis of the properties given by mathematical form language. Thereby it is possible to
create topological models, which, using different sources of inspiration, can be interpreted
as prototypes of structural forms. The third chapter deals with the methods for creating such
models.
The fourth chapter discusses the methods for this transformation of topological models,
which significantly changes their initial configuration while maintaining their structural characte-
ristics and ability for spatial reconstruction.
Changing the dimension of the space in which topological models can be realized means re-
duction to a lower dimension and spatial reconstruction, the dual aspects of creating form. Its
essence is the division of some objects by other objects, in a hierarchically structured manner. As
described in chapter five, spatial reconstruction not only allows us to change the class of objects
but also through the relationships between models in different dimensions provides tools for
assessing the mechanical properties of structures.
Chapter six explains how to search for natural sources of inspiration, followed by examples illu-
strating the metaphorical treatment of such inspiration in architecture. Then, selected procedures of
shaping structural forms are presented. Examples of well-known methods are discussed, such as for-
mation on minimal surfaces or the topology of Michell trusses, and some new procedures are propo-
sed, e.g. shaping on the basis of tessellations with Ammann bar grids, topological reconstruction met-
hods, generating spatial lattices through Cartesian products and origami.
Chapter seven examines the suitability of various methods of shaping form, with reference to
works of known designers selected from the last decade. It shows how one can obtain the visual
effect of randomness through the creation of complex systems in which the internal order is not
directly visible and the tectonics of the architectural form is indistinguishable from its structural
system.
The methods presented in this work refer to the unobvious sources of inspiration, and
are intended to enable the return of a situation in which the structural system will form the
basis for shaping the object. This is an attempt to respond to the new challenges described
above.
The author believes that the tendency to free-form should be treated just like all the styles
and fashions in architecture which have occurred over time, neither worse nor better. Unreflec-
tive enthusiasm on the one hand, and inertia and resistance on the other hand, would not improve
relations between architects and structural designers, which by their nature are subject to a certa-
in tension. The structural system should be compatible with the architectural form of the object
Topology of Structural Forms 285
and provide support for it. Such correlation has already been evidenced and there is no reason to
think it would be otherwise in new aesthetic conditions.
Creative activity is not subject to the law of conservation of energy. The authors intention
was to demonstrate that the recently developed mathematical methods, especially in the field
of discrete geometry, allow the manipulation of concepts which have so far been the domain
of intuition and consequently to restore the original creative sense to shaping form.