Professional Documents
Culture Documents
Wznioso i awangarda
Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 2/3 (38/39), 173-189
1996
Prezentacje
Jean-Franois Lyotard
Wznioso i awangarda
wsplnoty, otwarte dla jej kultury i dla jej przyjemnoci. A i tak mu-
sz by one przedmiotami, albo dzieami, ktre mog by zobie-
ktywizowane, przez fotografi na przykad.
W tej sytuacji wyizolowania i mylnego rozumienia, sztuka awangar-
dowa jest podatna na zranienie i represj. Sprawia ona wraenie, e
pogbia jedynie kryzys tosamoci, jaki dotkn spoeczestwa pod-
czas Wielkiego Kryzysu", ktry rozciga si od lat trzydziestych a
po koniec odbudowy" w poowie lat pidziesitych. Nie miejsce tu-
taj opisywa, w jaki sposb Pastwa-partie powstae z lku przed py-
taniem: Kim jestemy? i przed trwog nicoci, usioway przeksztaci
te uczucia w nienawi do awangardy. Studium Hildegarda Brennera
0 artystycznej polityce nazizmu, albo filmy Hansa Jrgena Sybeberga
to nie tylko analizy dziaa represyjnch. Wyjaniaj one take, w jaki
sposb neoromantyczne i symboliczne formy, narzucone przez komi-
sarzy kultury i artystw kolaborantw, zwaszcza w dziedzinie muzyki
1 malarstwa, blokoway dialektyk negatywn poruszan przez Czy
zdarza si?, przemieniajc jej pytanie w oczekiwanie tematu" ba-
niowego: czy nard czysty nadchodzi? Czy Fhrer nadchodzi? Czy
Siegfried nadchodzi? Zneutralizowana w ten sposb i przemieniona
w polityk mitu, estetyka wzniosoci moga zbudowa na Zeppelin
Feld w Norymberdze architektur formacji" ludzkich.
W sytuacji kryzysu" nadkapitalizacji, jaki przeywaj dzisiaj spo-
eczestwa nazywane najbardziej rozwinitymi, pojawia si inny
jeszcze atak na awangard. Groba cica nad awangardowym po-
szukiwaniem dziea-zdarzenia, nad przyjciem, ktrym obdarza now,
nie potrzebuje pastw-partii. Wynika ona bezporednio z ekonomii
rynkowej. Korelacja midzy t ostatni a estetyk wzniosoci jest
dwuznaczna, a nawet perwersyjna. Estetyka wzniosoci bez wtpie-
nia bya i jest nadal reakcj na pozytywizm matter of fact i realistycz-
ne rachuby, rzdzce ekonomi rynkow, co podkrelaj pisarze
komentujcy sztuk, tacy jak Stendhal, Mallarm, Apollinaire, Breton.
Jednake midzy kapitaem a awangard istnieje porozumienie. Sia
sceptycyzmu a nawet destrukcji uruchomiona przez kapitalizm,
analizywana i tropiona uporczywie przez Marksa, wzmaga niejako
u artystw odmow wiary w ustalone reguy oraz wol eksperymen-
towania ze rodkami ekspresji, stylami, z wci nowymi materiami.
W ekonomii kapitalistycznej rwnie istnieje wznioso. Ekonomia
ta nie jest akademicka, nie jest fizjokratyczna, nie uznaje adnej na-
tury. Jest w pewnym sensie ekonomi regulowan wedle Idei, wedle
187 PREZENTACJE
Jean-Franois Lyotard ur. w 1924 filozof i estetyk francuski, gwny inicjator przeszcze-
pienia pojcia postmodernizmu na grunt kulturowo-filozoficzny; kluczowa posta postmo-
dernistycznego przeomu w humanistyce, autor oryginalnej koncepcji postmodernizmu
(i modernizmu), formuowanej przy pomocy zreinterpretowanej przez siebie kategorii
wzniosoci (ktra sw niezwyk karier we wspczesnej refleksji filozoficznej, estetycznej
oraz krytycznoliterackiej i artystycznej, zawdzicza w duej mierze wanie jej powiconym
pracom Lyotarda). Od lat 60. wykada na uczelniach paryskich (Sorbona, Nanterre, Vincen-
nes); obecnie Prof. Emeritus filozofii na uniwersytecie Paris VIII oraz Prof. Humanities na
uniwersytecie kalifornijskim (Irvine). Autor m. in.: Discours, figure, Paris 1971; conomie libi-
dinale, Paris 1974; Instructions paennes, Paris 1977; Au juste, Paris 1979; La condition postmo-
derne, Paris 1979; Le Diffrent, Paris 1983; L'inhumain, Paris 1988; Leons sur l'analytique du
sublime, Paris 1991.
W przekadzie na jzyk polski dostpnych jest kilka szkicw Lyotarda: Definiujc postmoder-
nizm (tum. J. Holtzman) oraz Natura zwizkw spoecznych: perspektywa postmodernistyczna
(tum. A. Taborska), w zbiorze: Postmodernizm kultura wyczerpania?, wybr tekstw M. Gi-
yckiego, Warszawa 1988; Podanie zwane Marks (tum. K. abicka, P Pieniek), Colloquia
189 PREZENTACJE
Communa" 1988 nr 1-3; Kondycja postmodernistyczna (prze. A. Taborska), Literatura na
wiecie" 1988 nr 8-9; Zamiast czowieka akt ekspresji (tum. I. Kania), w zbiorze; XX wiek
przekroje, Krakw 1991; Heidegger i ydy" [tum.], Odra" 1994 nr 2; Refleksje krytyczne
(tum. B. Frydryczak), Magazyn Sztuki" 1996 nr 1.
Spord prac w jzyku polskim powiconych Lyotardowi jego koncepcj wzniosoci omawiaj
m. in.: A. Zeidler-Janiszewska Postmodernistyczna kariera kategorii wzniosoci, w zbiorze: Prze-
miany wspczesnej praktyki artystycznej, red. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1991; K. Wilko-
szewska Jeana-Franois Lyotarda pojcie postmodernizmu, w zbiorze: Przemiany wspczesnej
wiadomoci estetycznej: wok postmodernizmu, red. T Szkout, Lublin 1992; M. Wilczyski
Postmodernistyczna wznioso: Derrida i Lyotard, w zbiorze: Inspiracje postmodernistyczne w hu-
manistyce, red. A. Jamroziakowa, Warszawa 1993; H. Paetzold Pojcie wzniosoci we wspczes-
nej filozofii sztuki (tum. M. Kwiek), w zbiorze: Sztuka i estetyka po awangardzie a filozofia
postmodernistyczna, red. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1994; B. Frydryczak Estetyka
wzniosoci jako projekt nowej estetyki, w zbiorze: Czy jeszcze estetyka? Sztuka wspczesna a tra-
dycja estetyczna, red. M. Ostrowicki, Krakw 1994; M. Kwiek Rorty i Lyotard w labiryntach po-
stmoderny, Pozna 1994; X H. Engstrm Wznioso w postmodernizmie? Filozoficzne
rehabilitacje i pragmatyczne uniki (tum. P. Znaniecki), w zbiorze Filozofia w dobie przemian,
red. X Buksiski, Pozna 1994; O Lyotardzie. Rozmowa pomidzy S. Morawskim, B. Frydry-
czak i J. Ciszewsk, Magazyn Sztuki" 1996 nr 1. (red.)