B I B L I OT E K A D E S I G N / B U I L D

GERNOT MINKE

Podrcznik budowania

Z GLINY
MATERIAOZNAWSTWO TECHNO LOGIA ARCHITEKTU R A
 GERNOT MINKE

Podrcznik
budowania z gliny
MATERIAOZNAWSTWO TECHNOLOGIA ARCHITEKTURA

1
Gernot Minke, Podrcznik Budowania z Gliny, d, 2015

Tytu oryginau: Handbuch Lehmbau

Tumaczenie: Zygmunt Bieliski
Korekta: Agnieszka Kochanek, Rafa Ney, Bartosz Spawski, Marek Lewandowski, Agata yniewska, Konrad Dybek
Wsppraca w tumaczeniu oraz konsultacje merytoryczne: dr Marcin M. Koakowski
Obrbka grafik, ilustracji i fotografii, wsppraca DTP do polskiego wydania: Marek miech
Projekt okadki, skad DTP, przygotowanie do druku drugiego wydania: Monika Flakowska - www.mfka.co.uk
Koordynacja projektu drugiego wydania: Pawe Sroczyski, Monika Flakowska - www.mfka.co.uk
Druk: Drukarnia Offsetowa Alterna; zakad Fundacji roda ycia - www.fzz.pl

ISBN: 978-83-941225-1-5
Wydanie drugie poprawione

Copyright Prof. dr in. Gernot Minke 1994, 2004

This translation of Handbuch Lehmbau is published by arrangement with Gernot Minke and Cohabitat Foundation in Poland.

Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest
zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym
lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki wystpujce w tekcie s zastrzeonymi znakami firmowymi bd towarowymi ich wacicieli.
Autor oraz Fundacja Cohabitat dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksice informacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak
adnej odpowiedzialnoci ani za ich wykorzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich.
Autor oraz Fundacja Cohabita nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wynike z wykorzystania informacji
zawartych w ksice.

Autorzy zdj na okadce i obwolucie: The Centre for Alternative Technology - www.cat.org.uk, Gernot Minke

Ewentualne erraty do niniejszego wydania bd dostpne na stronie www.cohabitat.net

Wydawca:
Fundacja Cohabitat
ul.Strzemiskiego 11/91
93-218 d
KRS 0000428459
e-mail: biuro@cohabitat.net
www.cohabitat.net

Wydrukowano w Polsce/Printed in Poland.

Zoono krojem Source Sans Pro

2
LISTA HONOROWYCH WYDAWCW PIERWSZEJ EDYCJI KSIKI
Niniejsza ksika powstaa dziki wsparciu wymienionych poniej osb, ktre dokonujc zakupu ksiki
w przedsprzeday umoliwiy uruchomienie procesu produkcji pierwszego nakadu. Akcja przedsprzeday, ktr
zorganizowalimy bya prawdopodobnie jednym z pierwszych w Polsce projektw wydawniczych opartych o ide
crowdfundingu, czyli finansowania spoecznociowego.

Agata Banach, Arkadiusz Baron, Anna Baturo, Grzegorz Berezowski, Artur Btkowski, Karolina Bielak, Magda Baszczyk, Agata
Boduch, Sawomir Bolek, Piotr Borkowski, Piotr Borowy, Arletta Broniowska, Natalia Buczkowska, Arkadiusz Chrapusta, Marek
Chudzik, Piotr Chybowski, Janusz Curyo, Daniel Cwalina, ukasz miel, Wojciech Daltka, Anna Damzyn, Adam Dbrowski,
Kasia Dobrowolska, Dariusz Dolecki, Janek Dowgiao, Grzegorz Drapaa, ukasz Dubiel, Marcin Durski, Monika Dyndo, Olga
Dyakowska, Joanna Dzicioowska, Paulina Gasiun, Zuza Gorzeska, Ewa Gociska, Monika Grska, Dariusz Grabowski,
Mateusz Grabski, Bartosz Gromulski, Anna Grusza, Marcin Jan Grzegorzek, Zofia Grzybowska, Elbieta Hibner, Krzysztof
Jakimowicz, Marcin Janicki, Maciej Janowiak, Wojciech Januszczyk, ukasz Jasiski, Monika Jezierska, Pawe Jdruszczak,
Jakub Junga, Justyna Junga, Anna Joanna Kamonciak, Ewa Karczmarczuk, Tomasz Karczmarzyk, Jagoda Karowska, Justyna
Kasjaniuk, ukasz Koczak, Marta Kossakowska, Marta Kownacka, Dagmara Krawiec, Adam Kruszyski, Jerzy Krysiuk, Bartosz
Krzewiski, Mateusz Krzewiski, Dominik Kucia, Aleksandra Kurzawska, Bartomiej Kumierski, Sawek Kumierz, Krzysztof
Leszczyski, Natalia Leniak, Jakub Linowski, Krzysztof Lis, Waldemar Litwiski, Ada Lubelska, Grzegorz uecki, Agnieszka
ypacewicz, Cezary Makiewicz, Dawid Magiera, Teresa Majewska-wiertnia, Grzegorz Majewski, Elbieta Marciniak, Micha
Marczyk, Katarzyna Markiewicz, Jakub Marszaek, Miron Matelonek, Agnieszka Matyszewska, Jacek Merc, Ewa Merda, Oskar
Michna, Tomasz Mielczyski, Krzysztof Mikee, Mariusz Mikoajczyk, Micha Misiak, Sebastian Misiski, Pawe Molis, Joanna
Muniowska, Emilia Musia, Aleksandra Niewada-Wysocka, Klarysa Nikiel, Leszek Nojman, Waldemar Nowak, Magorzata
Nowicka, Jacek Nowodworski, Pawe Nykiel, Joanna Oleksy, Tomasz Opara, Rafa Orlikowski, Sylwia Pajk, Robert Paliga,
Iwona Pielecka-Mackiewicz, Pawe Pluta, Izabela Pochopie, Pawe Pohorecki, Piotr Poleski, Rafa Pompa, Beata Posuszna,
Przemek Prekurat, Magdalena Probola, Iga Prochowska, Mateusz Radwan, Inga Radziejewska, Anna Rakoczy, Maria Rauch,
Anna Rogulska, Monika Raska, Monika Sachajko-Siudak, Micha Sady, Grzegorz Sagaski, Aleksander Saagacki, Szymon
Sarnicki, Agnieszka Seliga, Grzegorz Serwatka, Hanna Sienkiewicz, Pawe Siwiec, Karolina Skalska, Kalina Somkowska-Grka,
mgr in. Daniel Sok, Oktawiusz Stpie, Wioleta Sumorek, Antoni Surowiak, Krystian Swojak, Marika Sypniewska, Sebastian
Szarszewski, Tomasz Szczepaniak, Monika Szepczyska, Amadeusz Szymura, Jakub lipiec, Ewa Tarasewicz, Pawe Tarasiewicz,
Katarzyna Trojanowska, Leszek Tur, Janusz Tyrlik, Magorzata Waligra-Jasek, Anna Waligra-Jdrzejowska, Bartomiej Walu,
Katarzyna Wciso,Markus Wiertarkus, Gabriela Wisniewska-Korre, Magorzata Witek, Tomasz Woszczowski, Mikoaj Wower,
Karolina Wjcik, Joanna Wroska, Maciej Wroski, Katarzyna Zabieo, Ewa Zientara, Tomasz Zmylony, Tomasz emojcin.

LISTA HONOROWYCH WYDAWCW DRUGIEJ EDYCJI KSIKI

Adam Drabent, Adam Grycko, Adam Jaworski, Adam Kielak, Adam Kszczot, Adam Mizera, Adam Mroziski, Adam Rafalat, Adam
Soltysiak, Adam Wrzosek, Adrian Jarzyski, Adriana Czerwiska, Agata Hilt, Agata Mtlak, Agata Tkaczyk, Agnieszka Adamiak,
Agnieszka Cajgner-Oldzka, Agnieszka Gabara, Agnieszka Marszewska-Dzidek, Agnieszka Mielczarek, Agnieszka Rokitowska,
Agnieszka Szulc, Agnieszka Wieliczko, Alan Zajac, Albert Zdancewicz, Aleksana Kunstler, Aleksander Hoca, Aleksandra Giero,
Aleksandra Niewada-Wysocka, Aleksandra Osiecka, Aleksandra Piech, Aleksandra Paczek, Aleksandra Pudowska, Aleksandra
Pyrek, Alicja Chajewska, Alicja Stankiewicz, Alina Sarniak, Anastazja Jaworska, Andreas Schwarz, Andrzej Bednarczyk, Andrzej
Bednorz, Andrzej Biaas, Andrzej Brodowski, Andrzej Czechowski, Andrzej Domanski, Andrzej Jaosiski, Andrzej Kozowski,
Andrzej Kulpa, Andrzej Michaek, Andrzej Nietubicz, Andrzej Sichma, Andrzej Winnicki, Andrzej Wodziski, Andrzej Wrblewski,
Andrzej Zmuda Trzebiatowski, Aneta Korzonek, Aneta Nowak, Aneta Staciwa, Aneta Subocz, Aneta Zapart, Anna Adamowicz,
Anna Cygan, Anna Czarnik, Anna Jdrysko, Anna Kowalczyk, Anna Kozaryna, Anna Krl, Anna Madej, Anna Pawowska, Anna
Podsiado, Anna Przybylska, Anna Rutkowska, Anna Siwiec, Anna Skrzypkowska, Anna Sotysik, Anna Suchod-Majewska,
Anna Szarek, Anna Witkowska, Artu Gronek, Artur Baaban, Artur Baranowski, Artur Filip, Artur Hasiski, Artur Joczyk, Artur

3
Kruoek, Artur Mikowski, Artur Paruzel, Artur Piotrowski, Artur Skaryski, Artur Wojdat, Artur ejmo, Barbara Chronowska-
Cholewa, Barbara Ciach, Barbara Jarosiewicz, Barbara Piotrowska, Barbara Sado, Barbara Tasevski, Bartomiej Jagielski,
Bartomiej Pitura, Bartomiej Schauer, Bartosz Bisaga, Bartosz Grnicki, Bartosz Jachym, Bartosz Jankowski, Bartosz Kozowski,
Bartosz Krlczyk, Bartosz Kruchlik, Bartosz Kuruc, Bartosz Pachnik, Bartosz Przyby, Bartosz Somka, Beata Oleksyk, Beata
Stopinska, Beata Turek, Berenika Orowska, Blanka Mach, Bogdan Merchelski, Bogusaw Balicki, Bogusawa Grabowska,
Cecylia Ciechanska, Ceslav Janik, Cezary Grzesiuk, Czeslaw Schulz, Damian Czapek, Damian Jaworanski, Damian Piwowarski,
Damian Roynek, Damian rodo, Damian Wojtowicz, Damian Woltyski, Daniel Baron, Daniel Bukowski, Daniel Dec, Daniel
Liszka, Daniel Wiszowaty, Daria Guzik, Daria Hermann, Dariusz Kusz, Dariusz Lech, Dariusz Skowron, Dariusz miechowski,
Dariusz Tracz, Dariusz Tymczyszyn, Dariusz Wujtewicz, Dariusz urek, Dawid Dobrucki, Dawid ukasik, Dawid Przybylak, Diana
Galiska, Diana Reczkowska, Dominik Banach, Dominika Bagnucka, Dorota Ciarkowska, Dorota Darmosz, Dorota Klepacka,
Dorota Korsak, Dorota Majzer, Dorota Piskorska, Dorota Soja, Dorota Stolarek, Dylan Borowski, Edyta Oruba, Edyta Rosiak,
Edyta Szymanska, Eliza Wielgosz, Elbieta Fojut-Gajewska, Elbieta Goldergierz, Elbieta Kaczmarczyk, Elbieta Polanowska,
Elbieta liwiska, Elbieta Ziomek, Emil Kwaniak, Emil Swat, Emila Kurzyska, Emilia Rutkowska, Emilian Sadowski, Ewa
Badowska, Ewa Czap, Ewa Dubakowska - Puzio, Ewa Janicka, Ewa Karasiska-Gajo, Ewa Mokanek-kawa, Ewa Pokorska, Ewa
Puchalska, Ewa Werwiska-Grychowska, Ewelina Pgrabska, Filip Leszczyski, Filip Osiski, Filip Polit, Filip Rodzik, Gosia
Augustyniak, Gracjan Heba, Grzegorz Biziel, Grzegorz Curyo, Grzegorz Dominiak, Grzegorz Graczyk, Grzegorz Kaczor, Grzegorz
Kamyk, Grzegorz Krawczyk, Grzegorz Krawiec, Grzegorz Mazur, Grzegorz Mrz, Grzegorz Ordka, Grzegorz Paka, Grzegorz
Rosochacki, Grzegorz Stszewski, Grzegorz Szaaski, Grzegorz Szoser, Grzegorz Wicawski, Grzegorz Zieliski, Hanna Haka-
Wojtasiewicz, Hanna Mijas, Hubert Gawry, Hubert Trammer, Irena Pietrasiak, Ireneusz Zmyslo, Iwo Mokwa, Iwona i Wojciech
Niemiec, Izabela Giczewska, Izabela Stasiuk, Jacek Bartkowiak, Jacek Bijak, Jacek Cyboro, Jacek Czekaa, Jacek Dymek,
Jacek Frymark, Jacek Guzek, Jacek Hreczaski, Jacek Jasinski, Jacek Kalinowski, Jacek Kolanowski, Jacek Leniewski, Jacek
Piotr Jarosz, Jacek Stryna, Jacek Suso, Jacek Szymkowiak, Jacek Zdybel, Jakub, Jakub Adamczyk, Jakub Flejmer, Jakub
Handke, Jakub Junga, Jakub Kardyna, Jakub Nobis, Jakub Pisarczyk, Jakub Sokulski, Jakub Szafaowicz, Jan Bienias, Jan
Heidrych, Jan Kaua, Jan Mondzelewski, Jan Szczepanik, Janina Koss, Janka Gonzalez, Janusz Borycki, Janusz Czarnecki,
Janusz Dzie, Janusz Lepionko, Janusz Wajgert, Jarek Olechno, Jarek Tafelski, Jarosaw, Jarosaw Figaszewski, Jarosaw
Glapski, Jerzy Pietrzak, Jdrzej Bulas, Jdrzej agodziski, Jdrzej Prysak, Jdrzej Siakowski, Joanna Dugosz, Joanna
Leszczyska, Joanna Le, Joanna Pecura, Joanna Posoch, Joanna Serwiska, Joanna Stanclik, Joanna Stangrecka, Jola
Kowalska, Jzef Maciski, Julia Chalimoniuk, Julia Komuda, Juliusz Sidor, Justyna Jaroszewicz, Justyna Krl, Justyna Krzak,
Justyna Kudelska, Justyna Polada, Justyna Skrzelowska, Jutyna Dybaa, Kamil Cybuka, Kamil Farynowski, Kamil
Gowinkowski, Kamil Kosut, Kamil Rybicki, Kamil Wilczak, Kamila, Kamila Dziemiaczuk, Kamila Rutkowska, Karina Przewoka,
Karol Konieczny, Karol Kowalski, Karol Pysz, Karol Romb, Karol urkowski, Karolina Dejneko, Karolina Gerke, Karolina Ilczuk,
Karolina Kowarska, Karolina Kwaniewska, Kasia Borys, Kasia Dziubanii, Kasia Szalewska, Katarzyna Baka, Katarzyna
Bdziska, Katarzyna Frasunkiewicz, Katarzyna Grzesik, Katarzyna Konior, Katarzyna Kukiea, Katarzyna Latos, Katarzyna
Matuszewska, Katarzyna Pajk, Katarzyna Pielaszkiewicz, Katarzyna Poska, Katarzyna Rososka, Katarzyna Skalska,
Katarzyna Smoucha, Katarzyna Sokoowska, Katarzyna Stolarczyk, Katarzyna Szczsna, Katarzyna miaowska, Katarzyna
widerczuk, Katarzyna Woniak, Katarzyna Zarnowiec, Katarzyna gota, Kazimierz Leniak, Kinga Kamiska-Skuza,
Archiplaneo, Kinga Walczak, Klaudia Agier, Klaudia Bondarenko, Klaudiusz Kozubek, Konrad Krasucki, Konrad ogwiski,
Konrad Stasiuk, Konrad Wawrowski, Konrad Zareba, Kordian Wilk, Kosma Stpiski, Krystian Kulesz, Krystian Miklasz, Krystian
Palichleb, Krystian Zwoliski, Krystyn Rycki, Krystyna Staczak, Krzysztof Bogdanowicz, Krzysztof Burzmiski, Krzysztof
Francuz, Krzysztof Jabonowski, Krzysztof Koziorowski, Krzysztof Kroczak, Krzysztof Krzyszczak, Krzysztof Lewandowski,
Krzysztof ukasiak, Krzysztof Matejak, Krzysztof Mik, Krzysztof Nasternak, Krzysztof Nowak, Krzysztof S. Matejak, Krzysztof
Wojtala, Krzysztof Zarbski, Krzysztof Zdebik, Lena Cholewiska, Lesaw Modelski, Leszek Bendlewski, Leszek Oprzdek,
Ludmia Rypina, Luiza Wickowska, Lukasz Karbownik, Lukasz Rakowicz, Lukasz Sady, ukasz Buczek, ukasz Buczyski,
ukasz Bujak, ukasz Bujnowski, ukasz Capaa, ukasz Chystowski, ukasz Dugosz, ukasz Glos, ukasz Janiszek, ukasz
Jasiski, ukasz Karwowski, ukasz Koczak, ukasz Kubista, ukasz Kukulski, ukasz Pala, ukasz Pruchnicki, ukasz Przeszo,
ukasz Przygoda, ukasz Silewicz, ukasz Sobieszek, ukasz Speruda, ukasz Stpniak, ukasz Strzaka, ukasz Wiking
Podlewski, Maciej Drodzik, Maciej Hoda, Maciej Janecki, Maciej Kraszewski, Maciej Marks, Maciej Morawski, Maciej Sobczak,
Maciej Stachurski, Maciej Wrbel, Maciek Dobras, Magdalena Czerwonka, Magdalena Fedak, Magdalena Hrehorowicz,
Magdalena Jakubowska, Magdalena Koacz, Magdalena Tkaczyk, Maja Czauderna, Maksymilian Fojtuch, Malgorzata Sus,

4
Magorzata Haraczyk, Magorzata Kuszaj, Magorzata o, Magorzata ukasiska, Magorzata M. Chmielecka, Magorzata
Saaciska, Magorzata Wawrzyniak, Marcelline Paka, Marcin Bogacz, Marcin Bua, Marcin Charmpowicz, Marcin Damps,
Marcin Domino-Jacek, Marcin Hoppe, Marcin Kornacki, Marcin Kozowski, Marcin Lisewski, Marcin ukaszczyk, Marcin
Malinowski, Marcin Marek, Marcin Pakua, Marcin Prajsnar, Marcin Rosner, Marcin Skowski, Marcin Sikorski, Marcin Stepkowski,
Marcin Szyszlak, Marcin wistak, Marcin Telega, Marcin Wichniarek, Marcin Zalewski, Marcin ebrowski, Marek Arcimowicz,
Marek Hilgendorf, Marek Kamiski, Marek Lorenc, Marek opacki, Marek Mirenski, Marek Nowicki, Marek Ogonowski, Marek
Peda, Marek Skowski, Marek witek, Marek Wojciechowski, Marek Wojtczak, Marek Zaleski, Maria Humicka, Maria Pomianek,
Maria Przybylska, Maria Rzga, Maria Terlecka, Marian Sowiski, Mariola Kliniewska, Mariola Mruk, Mariusz, Mariusz Drozdowski,
Mariusz Jaworski, Mariusz Kara, Mariusz Kustra, Mariusz Motak, Mariusz Nogalski, Mariusz Piotrowski, Mariusz Sok, Mariusz
Wcawiak, Marlena Typiak, Marta Andruszkiewicz, Marta Czachorowska, Marta Damasiewicz, Marta Kempczyska, Marta
Kosiska, Marta Lagner, Marta Marszalek, Marta Naglik, Marta Patlewicz, Marta Pulter, Marta Rynkiewicz, Marta Sot, Martyna
Laskowska, Marzena Mazur, Mateusz Biaek, Mateusz Demidziuk, Mateusz Drogowski, Mateusz Jaboski, Mateusz Krajewski,
Mateusz Madej, Mateusz Pitkiewicz, Mateusz Stawecki, Mateusz Witkowski, Mateusz Wjcik, Micha Chwaa, Micha Chwaa,
Micha Dbrowski, Micha Dbski, Micha Haraburda, Micha Jaworowski, Micha Kapelski, Micha Komorowski, Micha Lankosz,
Micha Machelski, Micha Pierzchalski, Micha Sczepanik, Micha Sobczak, Micha Spandel, Micha wierczyna, Micha Tranda,
Micha Walz, Micha Wlazowski, Mieczysawa Szczerecka, Mikoaj Rek, Milena Danielak, Milosz Lawrynowicz, Miosz Idzikowski,
Miosz Zagrski, Mirosaw Haasowski, Mirosaw Malinowski, Mirosaw Maecki, Mirosaw Nurzyski, Mirosaw Widz, Mirosawa
Przybylska, Monika Bilska, Monika Jurczak, Monika Lenart-Kozie, Monika Lewicka, Monika Ndzyska-Stygar, Monika
Nowakowska, Monika Petryczenko, Monika Raj, Monika Trojanowska, Natalia Beznar, Natalia Brejska, Natalia Maj, Natalia
Rzoca, Norbert Seliga, NowoNET Micha Matuszewski, Olga Jakobielska, Olga Orliska Szczyowska, Oliwia Grafka, Patrycja
Baranowska, Patrycja Szynter, Paulina, Paulina Borowska-Bas, Paulina Tokarz, Paulina Wilczyska, Pawel Florczak, Pawe
Godlewski, Pawe Boratyski, Pawe Brzuszek, Pawe Burdynowski, Pawe Chlebek, Pawe Chya, Pawe Dubert, Pawe Fiedor,
Pawe Gajdowski, Pawe Janiak, Pawe Juros, Pawe Kdziak, Pawe Koski, Pawe Krzyszkowski, Pawe Mackiewicz, Pawe
Naja, Pawe Obrbowski, Pawe Spisak, Pawe Szymura, Pawe wierczak, Pawe Wiergowski, Pawe Zizio, Piotr Chazan, Piotr
Cisek, Piotr Fedyczkowski, Piotr Grzegorczyk, Piotr Hejne, Piotr Iwaniuk, Piotr Jordan, Piotr Karbownik, Piotr Kasper, Piotr
Kkol, Piotr Konopacki, Piotr Marcinkowski, Piotr Mazurkieiwcz, Piotr Micygiewicz, Piotr Morawski, Piotr Nalepa, Piotr
Nieznanski, Piotr Porzycki, Piotr Pydynowski, Piotr Ratajczyk, Piotr Sabok, Piotr Sagan, Piotr Senenko, Piotr Sibiski, Piotr
Sobo, Piotr Stemplewski, Piotr Stolarczyk, Piotr Strzelewicz, Piotr Szykowny, Piotr Szymaski, Piotr lusarczyk, Piotr
Wierchowicz, Piotr Wojtasiak, Piotr Zalewa, Piotr.Deko@Gmail.Com, Pola Guliska, Przemyslaw Kruczynski, Przemysaw
Bogusawski, Przemysaw Gast, Przemysaw Kieel, Przemysaw Mrozowski, Przemysaw Olenderek, Przemysaw Ry,
Przemysaw Tyczyno, Radek I Agata Korcz, Radek Witczak, Radoslaw Antonowicz, Radosaw Filipczak, Radosaw Kud, Radosaw
Lewandowski, Radosaw Supek, Radosaw Sobczyk, Radosaw wirko, Rafa Boguszewski, Rafa Charubin, Rafa Denkiewicz,
Rafa Dobrowolski, Rafa Kazimir, Rafa Michaowski, Rafa Saapata, Rafa Skowronek, Remigiusz Niesyto, Renata Basiska,
Renata Ekielska, Robert Gancarz, Robert Grzeszczyk, Robert Judycki, Robert Lesiuk, Robert ochocki, Robert Pytkowski, Robert
Radzikowski, Roman Kolasa, Romana Elmer, Ryszard cki, Ryszard Rajda, Ryszard Wyczkowski, Ryszard Zawistowski,
Sebastian Bartkowski, Sebastian Bownik, Sebastian Gomuka, Sebastian Rybski, Sawomir Bczkowski, Sawomir Rajchel,
Sawomir Renski, Sawomir Zarba, Stanisaw Gacek, Stanisaw Szybiak, Stanisaw Wojaczek, Sylwester Kaczmarek, Sylwester
Michalak, Szczepan Rubczyski, Szymon Gacka, Szymon Kdzielawa, Szymon Kiepel, Szymon Kopocki, Szymon Knitter,
Szymon Kowalczyk, Szymon oziski, Szymon Posadzy, Szymon Rolecki, Szymon Zwoniarkiewicz, Tadeusz Grzywacz, Tadeusz
Lenart, Tomasz Bernasiski, Tomasz Bobula, Tomasz Chojnacki, Tomasz Czmut, Tomasz Eremus, Tomasz Gad, Tomasz Guzialek,
Tomasz Janko, Tomasz Kawczyski, Tomasz Klewski, Tomasz Kotulski, Tomasz Krl, Tomasz Kucharczyk, Tomasz Madziarski,
Tomasz Ostrowski, Tomasz Pawlik, Tomasz Puchalski, Tomasz Trepka, Tomasz Tyszko, Tomasz Urbaski, Tomasz Zarzecki,
Tomasz Zyzdorf, Tyka Lewandowska, Urszula Nowacka, Urszula Raczyska, Waldemar Rudziecki, Weronika Marciniak,
Weronika Olek, Wiesaw Bujnowski, Winiewska Edyta Kasia, Witold Lejewski, Witold Pirkowski, Witold Thiel, Wojciech Bakun,
Wojciech Gaosz, Wojciech apka, Wojciech Nowak, Wojciech Pandel, Wojciech Pawlicki, Wojciech Szarek, Wojciech Talaga,
Wojtek Niepia, Xenia Pietrzyk, Zbigniew Becker, Zbigniew Koodziej, Zbigniew Madiewicz, Zdzisaw Szydowski, Zofia Kolbe-
Wojdyr, Zuzanna Luliska, Zuzanna Madaj, Zuzanna Oleksiska, Zuzanna Wieczorek.

5
SPIS TRECI
1. WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.1 Glina, materia budowlany przeszoci i przyszoci . . . . . . 15
1.2 O historii budownictwa z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3 Istotne wiadomoci o glinie jako materiale
budowlanym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.4 Poprawa klimatu wntrz przez glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4.2 Wpyw wilgotnoci powietrza na zdrowie czowieka. . . . . . 21
1.4.3 Wpyw wietrzenia na wilgotno w pomieszczeniu . . . . . . . 22
1.4.4 Regulacja wilgotnoci przez glin. Pozytywny wpyw
tego zjawiska na nasze zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.5 Uprzedzenia dotyczce gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2. GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY
I JEJ WACIWOCI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1 Skad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1.2 I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.1.3 Py piaskowy, piasek, wir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.1.4 Rozkad rozmiarw ziarna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.5 Skadniki organiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.7 Porowato. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.8 Powierzchnia waciwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.1.9 Gsto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.1.10 Zagszczenie/ zwarto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2 Test ustalajcy skad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2.1 Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2.2 Analiza sitowa i analiza mechaniczna (szlamowa). . . . . . . . 28
2.2.3 Ustalenie zawartoci wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2.4 Testy proste (kontrole odrczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.3 Reakcja gliny na wod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3.2 Pcznienie i kurczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3.3 Wyznaczanie skurczu schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.3.4 Plastyczno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.3.5 Woskowate wchanianie wody. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.3.6 Test na szlam gliniany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.3.7 Odporno na wypukiwanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3.8 Erozja powodowana deszczem i mrozem. . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.3.9 Czas schnicia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.4 Wpyw pary wodnej na glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4.2 Dyfuzja pary wodnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4.3 Wilgotno rwnowagi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.4.4 Tworzenie si wody kondensacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.5 Zachowanie si gliny podczas dziaania ciepa. . . . . . . . . . . 41
6
2.5.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.5.2 Przewodzenie ciepa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.5.3 Ciepo waciwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.5.4 Akumulacja ciepa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.5.5 Pobieranie i oddawanie ciepa w zalenoci od czasu. . . . . 42
2.5.6 Tumienie ciepa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.5.7 Promieniowanie cieplne/ stopie emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.5.8 Wyduenie termiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.5.9 Odporno ogniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6 Wytrzymao. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6.1 Sia wizania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6.2 Wytrzymao na ciskanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.6.3 Wytrzymao na rozciganie w stanie wyschnitym . . . . . 45
2.6.4 Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu. . . . . . . . . . . 45
2.6.5 Wytrzymao na rozciganie przy sklejaniu. . . . . . . . . . . . . 46
2.6.6 Wytrzymao na cieranie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.6.7 Modu elastycznoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.8 Wytrzymao krawdzi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.7 Warto pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.8 Radioaktywno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.9 Osona przeciw promieniowaniu
elektromagnetycznemu o wysokiej czstotliwoci . . . . . . . 49
2.10 Zawarto energii pierwotnej (PEI), redukcja CO2 . . . . . . . . 50
3. POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ
SPECJALN OBRBK IDODATKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2 Zmniejszenie tworzenia si rys podczas schnicia. . . . . . . . 51
3.2.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2.2 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.2.3 rodki rozrzedzajce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.2.4 Dodatki wkniste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.2.5 rodki zaradcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3 Zwikszanie wodoodpornoci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3.2 Spoiwa mineralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.3.3 Produkty zwierzce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.3.4 Produkty mineralne i zwierzce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.3.5 Produkty rolinne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.3.6 Emulsja bitumiczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.3.7 Produkty syntetyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.4 Zwikszanie siy wizania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.2 Mieszanie i doowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.3 Zwikszenie iloci iu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.4 Dodatki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.5 Zwikszanie wytrzymaoci na ciskanie . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.5.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.5.2 Optymalizacja rozkadu uziarnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.5.3 Obrbka wstpna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.5.4 Zagszczanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.5.5 Dodatki mineralne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5.6 Dodatki organiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.5.7 Dodatek z wkien i wosw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.6 Zwikszanie wytrzymaoci na cieranie . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.7 Zwikszanie izolacji cieplnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.7.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.7.2 Glina lekka ze som . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.7.3 Glina lekka z dodatkami mineralnymi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.7.4 Glina lekka z korkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.7.5 Glina lekka z drewnem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4. OBRBKA WSTPNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.2 Doowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.3 Rozdrabnianie i mieszanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.4 Przesiewanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.5 Dojrzewanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.6 Szlamowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.7 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
5. GLINOBITKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.2 Deskowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.3 Przyrzdy do ubijania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5.4 Proces wytwarzania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
5.5 Obrbka wilgotnej glinobitki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5.6 Nowe sposoby budowania cian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5.6.1 Sposb elementowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5.6.2 Metody zmechanizowane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
5.6.3 Budownictwo o konstrukcji ramowej z wypenieniem
z gliny bitej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5.6.4 Konstrukcje cian z deskowaniem traconym. . . . . . . . . . . . . 80
5.7 Budowa kopu z ubijanej gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5.8 Proces schnicia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.9 Wskanik skurczu schnicia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.10 Nakad czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.11 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.12 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
6. BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH. . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.2 Historia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.3 Przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
6.4 Produkcja cegie glinianych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
6.5 Optymalizacja skadu materiau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
6.6 Murowanie z cegie glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.7 Obrbka cegie glinianych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.8 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.9 Mocowanie obrazw, regaw i szafek wiszcych. . . . . . . . . 89
6.10 Cegy z gliny lekkiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6.11 Akustyczne cegy gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
7. ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY Z GLINY. . . . . . 91
7.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
7.2 Kostki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
7.3 Elementy stropowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7.4 Pyty gliniane, wewntrzne do montau na sucho. . . . . . . . 94
7.5 Pyty podogowe z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
8. FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z
WILGOTNEJ GLINY. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
8.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
8.2 Tradycyjne techniki na mokro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
8.3 Sposb budowania zwany chleby gliniane z Dnne. . . . . 98
8.4 Metoda pasm z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
8.4.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
8.4.2 Produkcja pasm z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
8.4.3 Optymalizacja mieszanki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
8.4.4 Ukadanie i wygadzanie pasm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
8.4.5 Naprawa pkni i poprawianie spoin . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
8.4.6 Czasochonno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
9. WYPENIANIE MOKR GLIN KONSTRUKCJI
SZKIELETOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
9.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
9.2 Obrzucanie glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
9.3 Technika natryskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
9.4 Technika napeniania glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
9.5 Nawinite tyczki i butelki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
9.6 Konstrukcje cian wypeniane glin lekk. . . . . . . . . . . . . . 106
9.7 Konstrukcje cian wypeniane pasmami lub
rkawami z glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
10. UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE
GLINY LEKKIEJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
10.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
10.2 Systemy deskowa do budowy cian z gliny lekkiej . . . . . 107
7
10.3 ciany ubijane z gliny lekkiej ze som. . . . . . . . . . . . . . . . . 108
10.4 ciany z ubijanej lub wsypywanej gliny lekkiej
z drewnem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
10.5 ciany z gliny lekkiej z dodatkami mineralnymi
wykonane przez ubijanie, wsypywanie
i pompowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
10.6 Glina lekka z dodatkami mineralnymi, pompowana,
do budowy posadzek i stropw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
10.7 Wypenianie pustakw glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
10.8 Rkawy napenione glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
11. TYNKI GLINIANE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
11.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
11.2 Wstpne przygotowanie powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
11.3 Skad zaprawy tynkarskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
11.4 Reguy dotyczce tynkowania cian z gliny. . . . . . . . . . . . . 121
11.5 Skurcze schnicia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
11.6 Tynk natryskiwany z gliny lekkiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
11.7 Tynk z gliny lekkiej z keramzytem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
11.8 Tynk narzucany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
11.9 Tynkowanie ciany z beli somianych. . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
11.10 Tynk gliniany jako warstwa ochronna przed poarem . . . 123
11.11 Plastyczne ksztatowanie przy pomocy
tynku glinianego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
11.12 Ochrona krawdzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
11.13 Stabilizowane gliniane tynki zewntrzne. . . . . . . . . . . . . . . 124
11.14 Rozwaania porwnawcze o tynkach glinianych. . . . . . . . 126
12. OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED
WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.1 Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.2 Zagszczanie powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.3 Powoki malarskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.3.2 Gruntowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.3.3 Powoki malarskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
12.3.4 Wpyw na dyfuzj pary wodnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
12.3.5 Wpyw na wskanik przenikania wody . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
12.4 Hydrofobizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
12.4.1 rodki do hydrofobizacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
12.4.2 Nanoszenie rodkw hydrofobizujcych . . . . . . . . . . . . . . . 132
12.5 Tynki wapienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
12.5.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
12.5.2 Przygotowanie powierzchni glinianych. . . . . . . . . . . . . . . . .133
12.5.3 Zbrojenie tynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
12.5.4 Skad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
12.5.5 Nakadanie tynku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
12.5.6 Wpyw na dyfuzj pary wodnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
12.6 Osony/okadziny/warstwy zewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . 136
12.7 Konstrukcyjne rodki zaradcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
8
12.7.1 Ochrona przed deszczem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
12.7.2 Ochrona przed nasikaniem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
12.7.3 Ochrona przed wod w pomieszczeniach . . . . . . . . . . . . . . 137
13. NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY
ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY. . . . . . 138
13.1 Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
13.2 O powstawaniu uszkodze elementw glinianych. . . . . . .138
13.3 Naprawy spoin glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
13.3.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
13.3.2 Materia do spoinowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
13.3.3 Przygotowywanie spoin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.3.4 Wypenianie spoin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.4 Naprawa spoin bez uycia gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.4.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.4.2 Materiay do spoinowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.5 Naprawy wikszych powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.5.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.5.2 Naprawy przy pomocy gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
13.5.3 rodki zwikszajce przyczepno powok malarskich. . . 139
13.6 Poprawa izolacyjnoci cieplnej przez stosowanie
gliny lekkiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
13.6.1 Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
13.6.2 Powody zwikszonego wystpowania wody
kondensacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
13.6.3 Sposoby izolacji cieplnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
13.6.4 Dodatkowa warstwa z gliny lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
14. ROZWIZANIA SZCZEGLNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
14.1 Przyczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
14.2 Szczeglne konstrukcje cienne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
14.2.1 ciany gliniane o duej izolacyjnoci termicznej . . . . . . . . 143
14.2.2 ciany z wypenionych glin starych opon
samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
14.2.3 Rkawy z tkaniny wypenione glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
14.3 Konstrukcje stropowe z glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
14.3.1 Tradycyjne konstrukcje stropowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
14.3.2 Nowsze konstrukcje stropowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
14.4 Posadzka z ubijanej gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
14.4.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
14.4.2 Tradycyjne posadzki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
14.4.3 Wspczesne posadzki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
14.5 Przezroczysta izolacja termiczna ciany glinianej
kumulujcej ciepo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
14.6 Dachy z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
14.6.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
14.6.2 Tradycyjne konstrukcje dachowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
14.6.3 Nowe rozwizania pochyych dachw . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
14.7 Sklepienia z cegie glinianych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
14.7.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
14.7.2 Geometria sklepie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
14.7.3 Statyka konstrukcji kopu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
14.7.4 Nubijskie konstrukcje kolebkowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
14.7.5 Afgaskie i perskie konstrukcje kopu. . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
14.7.6 Nubijskie konstrukcje kopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
14.7.7 Kopuy o ksztacie zgodnym z liniami cinienia . . . . . . . . . 165
14.7.8 Konstrukcje kopu z uyciem deskowania . . . . . . . . . . . . . . 166
14.7.9 Wzmacnianie kopu glinianych przez wypalanie
od wewntrz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
14.7.10 Przykady nowoczesnych budowli z kopuami . . . . . . . . . . 168
14.8 Gliniana ciana kumulujca ciepo w
ogrodzie zimowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
14.9 azienka z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
14.10 Meble wbudowane wykonane z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
14.11 Umywalka z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
14.12 Piece i trzony kuchenne z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
14.12.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
14.12.2 Oszczdny, gliniany trzon kuchenny dla krajw
Trzeciego wiata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
14.12.3 Piec z elementem trzonu kuchennego oraz zabudowan
awk i miejscem do spania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
14.12.4 Piec do wypieku chleba i pizzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
14.12.5 Piec z paleniskiem bezrusztowym oboony glin. . . . . . . 177
14.13 Ogrzewanie w cianach z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
14.14 Uszczelnianie staww glin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
14.14.1 Wiadomoci oglne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
14.14.2 Uszczelnienie z ubitej gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
14.14.3 Ukadanie wilgotnych prefabrykatw glinianych. . . . . . . . 179
14.14.4 Uszczelnienia przy uyciu wkniny nasczonej glin. . . . 179
15. NOWE BUDOWLE Z GLINY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
15.1 Budynek mieszkalny w La Paz, Boliwia. . . . . . . . . . . . . . . . . 181
15.2 Budynek mieszkalny w Turku, Finlandia. . . . . . . . . . . . . . . . 182
15.3 Budynek mieszkalny w Des Montes, Nowy Meksyk, USA. .184
15.4 Dom mieszkalny w Taos, USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
15.5 Budynek mieszkalny w Tucson, Arizona, USA. . . . . . . . . . . 187
15.6 Dom farmerski w Wazipur, Haryana, Indie. . . . . . . . . . . . . . 188
15.7 Budynek mieszkalny w Rosdorf, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.8 Budynek mieszkalno-biurowy w Kassel. . . . . . . . . . . . . . . . 192
15.9 Budynek mieszkalny w Bad Schussenried, Niemcy. . . . . . 195
15.10 Dom trzyrodzinny w Stein am Rhein, Szwajcaria. . . . . . . . 196
15.11 Grupa budynkw ekologicznych Soliterra w
Mhlacker-Enzberg, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
15.12 Centrum modzieowe, Berlin-Spandau, Niemcy. . . . . . . . 200
15.13 Przedszkole w Wennigsen- Sorsum, Niemcy. . . . . . . . . . . . 202
15.14 Szkoa w Jrna-Solvig, Szwecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
15.15 Panafrykaski instytut w Ouagadougou, Burkina Faso
(Grna Wolta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
15.16 Szkoa w Rudrapur, Bangladesz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
15.17 Biurowiec w Honowerze, Niemcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
15.18 Biurowiec IIT w New Delhi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
15.19 Drukarnia w Pielach, Austria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
15.20 Hala wielofunkcyjna w Picada Cafe, Brazylia. . . . . . . . . . . . 216
15.21 Kaplica Pojednania w Berlinie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
15.22 Kaplica przy Centralnej Klinice w Suhl, Austria. . . . . . . . . . 220
15.23 Meczet w Wabern, Niemcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
16. WSKAZWKI DOTYCZCE PLANOWANIA I REALIZACJI
BUDOWLI Z GLINY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
16.1 Uwagi wstpne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
16.2 Przepisy, zezwolenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
16.3 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
16.4 Tworzenie si wody kondensacyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
16.5 Ochrona przeciwpoarowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
16.6 Izolacja dwikowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
16.7 Organizacja i przebieg budowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
17. PERSPEKTYWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
17.1 Trend w kierunku gliny brak fachowcw. . . . . . . . . . . . . . 226
17.2 Budownictwo z gliny zapotrzebowanie rynkowe. . . . . . . 226
17.3 Jakie techniki budowania z gliny maj przyszo?. . . . . . 226
18. WSKAZWKI DOTYCZCE LITERATURY. . . . . . . . . . . . . .228
18.1 Cytowana i stosowana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
18.1.1 Polskojzyczne rda proponowane przez redakcj
polskiego wydania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
18.2 Zalecane albumy o budownictwie z gliny. . . . . . . . . . . . . . . 230
19. ADRESY FIRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
19.1 Producenci artykuw glinianych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
19.2 Producenci maszyn i urzdze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
19. 3 Piece z gliny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
19. 4 Organizatorzy kursw budowania z gliny. . . . . . . . . . . . . . . 231
20. AUTORZY FOTOGRAFII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231
O AUTORZE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
9
SOWO OD WYDAWCY O SERII BIBLIOTEKA
DESIGN/BUILD
Z budowaniem z gliny jako ide spotkaem si pierwszy raz Biblioteka Design/Build to seria w ktrej publikowane s
na studiach w kierunku architektura i urbanistyka na Poli- kluczowe dziea wiatowej literatury technicznej dotyczce
technice dzkiej. Nie odnajdujc w programie humanistycz- zaganie architektury naturalnej. Dedykowana wszystkim,
nych wartoci, ktrych podwiadomie poszukiwaem ju na ktrzy chc rozumie materiay z ktrych projektuj i buduj.
trzecim semestrze, przeywaem kryzys powanie rozwaajc Seria ta to ewolucyjny krok w rozwoju tradycji, gdzie nowo-
rzucenie studiw. Matka przekonaa mnie bym da sobie czas czesne metody badawcze pomagaj przyj najbardziej
i wzi urlop dziekaski, co te uczyniem. To wtedy wyszpe- optymalne adaptacje technik znanych od tysicleci.
raem w sieci informacje o tym, e budowanie z gliny jest
moliwe i ma sens. Wspominam to dzisiaj jako moment odzy-
skania nadziei, powrotu motywacji do kontynuacji ycia stu-
denta. Od tamtej chwili jednak wszystko byo inne. Zobaczy-
em ogromn warto w tworzeniu architektury, ktra moe
by dla czowieka prawdziwym gniazdem, a poprzez prostot
i dostpno dawa mu oprcz schronienia rwnie wolno.
Wikszo moich nauczycieli nie traktowaa powanie
materiaw w ktrych si zakochaem - gliny, somy, kamie-
nia, drewna. Krya wtedy nawet taka anegdota, e budo-
wanie z gliny to budowanie z mchu i paproci. W takich oko-
licznociach zrodzi si mj bunt i ogromna sia woli by je
zmieni poprzez dziaania edukacyjne i projektowe.
Kilka lat pniej miaem przyjemno zbudowa swj
pierwszy obiekt, tynkowa, dowiadcza elastycznoci i przy-
jaznej natury tych materiaw. Podrcznik, ktry trzymasz w
rkach to most czcy ogie entuzjazmu z rzeteln naukow
wiedz, brakujce ogniwo, ktre pomoe dziedzinie budow-
nictwa naturalnego sta si obszarem o potencjale profesjo-
nalnym. Dzieo prof. Minke to kluczowa publikacja o ktrej
mwi si, e w kadym kraju w ktrym si pojawia rozpoczy-
na lawinowe zainteresowanie budowaniem naturalnym.
Korzystajc z okazji chc podzikowa osobom, ktre
wierzyy w sens moich studenckich zainteresowa wspiera-
jc je oraz stwarzajc moliwoci rozwoju, kaniam si nisko
moim mentorom dr. in. hab. Dariuszowi Heimowi oraz
in. Ryszardowi Bugno.

Pawe Sroczyski,
Wydawnictwo Fundacji Cohabitat

10
PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO
O glinie, niezwykych zwrotach w twrczoci Gernota Minke i o nowym duchu architektury naturalnej
Niewypalana glina jeden z najbardziej powszechnych
materiaw budowlanych jest te o dziwo jednym z naj-
mniej znanych wrd wspczesnych architektw czy budow-
niczych. Ta zwyka glina, po ktrej czsto chodzimy, ktr
wykopujemy spod stp, ktrej pokady znajduj si na znacz-
nej czci Polski ta zwyka glina moe by doskonaym zawsze czy swoj teoretyczn prac z praktyk. Warto
materiaem przewyszajcym jakoci kupne produkty. Moe
suy jako materia nony, wypenieniowy, tynk zewntrz-
ny i wewntrzny, posadzka, sufit, a nawet dachwka. Mo-
na z niej budowa ciany none i dziaowe, kopuy, stropy.
To materia, ktry, jeli dobrze zastosowany, sam umie regu-
lowa wilgotno i dba o klimat wntrz lepiej ni wyrafino-
wana mechaniczna klimatyzacja. By tak si stao i by budowa
z gliny staa si sukcesem, potrzebna jest jednak wiedza i zro-
zumienie tego materiau. Glina ma swoje tajemnice i wcale
nie jest takim prostym materiaem, jak by si wielu zdawa-
o. Std prace jak ta s szczeglnie dzi potrzebne, by odkry
co, co wydawao si tak powszechne. A warto. Glina ma
walory zdrowotne, estetyczne, pozwala na niezaleno,
na budowanie samemu, a w skali globalnej w zasadniczy
sposb zmniejsza uzalenienie budownictwa od energo-
chonnych procesw i paliw nieodnawialnych. Rewolucja
technologiczna, ktra ma przynie powszechne zmiany,
niekoniecznie musi pochodzi z nowych modnych gadetw.
O ile bardziej przeomowym staby si moment, w ktrym
zdamy sobie spraw, e ju jestemy w posiadaniu skarbw
wystarczy tylko wycign rk...
Od wielu lat ksika ta bya przygotowywana i oczekiwa-
na na polskim rynku. To bodaj najwaniejsza i najbardziej
solidna praca o stosowaniu niewypalanej gliny w budow-
nictwie: historii, waciwociach, technikach i przykadach.
Oryginalny tytu tej ksiki brzmi Lehmbau Handbuch:
Baustoffkunde, Techniken, Lehmarchitektur, czyli Podrcz-
nik budowania z gliny: materiay, techniki, architektura gli-
niana. Jest to praca dla budowniczych, architektw, mio-
nikw budowania z materiaw naturalnych, dla laikw
i naukowcw. Jest ona podsumowaniem kilkudziesiciu lat
bada i dowiadcze jednego z wyjtkowych niemieckich
badaczy i architektw profesora Gernota Minke.
Spotkaem go kilkakrotnie i za kadym robi niezwyke wra-
enie kogo z wielk wiedz i wielkim sercem. Mimo swej spe-
cjalizacji i ogromnej technicznej wiedzy udao mu si unik-
n puapki wielu naukowcw nie straci z pola widzenia mw Architektura to jednak znacznie bardziej zoony
humanistycznego i ekologicznego kontekstu i celu techniki.
Jest osob, ktra lubi by wrd ludzi, lubi taczy i arto-
wa, ale lubi te solidnie pracowa, odkrywa i dzieli si
sw wiedz. Jest architektem, ktry lubi by na placu
budowy. Jest eksperymentatorem i naukowcem, ktry
tej ksiki zbudowana jest na tym poczeniu.
ycie i kariera Gernota Minke moe by symbolem fascynu-
jcych zmian, jakie nastpiy i nastpuj w kulturze i archi-
tekturze w przecigu ostatniego pwiecza. Studiowa on
na przeomie lat 50. i 60., gdy wiat otrzsa si z upiornej
wojennej przeszoci i zaczyna wierzy, e przyszo moe
by pokojowa, lekka, komfortowa i sensowna. Jeszcze w cza-
sie studiw nawiza kontakt i zacz pracowa w biurze syn-
nego wwczas Freia Otto, ktry na europejskim gruncie roz-
wija architektur jak si wwczas wydawao najbardziej
przyszociow i futurystyczn. W biurze Otto opracowywa-
no konstrukcje lekkie, cignowe, pneumatyczne, membra-
nowe i oczywicie krzyk wczesnej architektonicznej mody
tensegrity, czyli struktury stabilizujce elementy rozciga-
ne i ciskane, ktre popularyzowa wczesny amerykaski
architektoniczny celebryta Buckmunster Fuller. Nikt nie
mia wtpliwoci, e to do tych lekkich konstrukcji nale-
y przyszo. Minke po studiach przez cztery lata pracowa
u boku Freia Otto w czasie tworzenia wizjonerskich budowli
dla EXPO w Monteralu w 1967 r. Jako mody architekt Min-
ke mia okazj by wiadkiem spotkania Fullera i Otto, ktrzy
omawiali projekty i modele opracowane wanie przez Min-
ke. Wspomina on, jak nie mogli si zgodzi. Otto preferowa
krzywoliniowe konstrukcje membranowe, Fuller sztywne
konstrukcje z przestrzennych kratownic. Obydwaj zgadzali
si jednak, e przyszo architektury bdzie polega na lek-
koci. Fuller zasyn nawet ze sloganu: powiedz mi ile way
twj budynek, a powiem ci ile jest wart. Byo to motto, kt-
re zakwestionowa miaa przysza twrczo Minke. Po odej-
ciu z pracowni Freia Otto jeszcze przez par lat projektowa
pneumatyczne pompowane baseny i dachy, krzywoliniowe
membrany. Zacz wtedy te karier akademick. Coraz
czciej jednak wtpi w fullerowsk doktryn mierzenia
architektury wag. Oczywicie, e oszczdno materiau
i zwizany z tym ciar moe by jednym z aspektw, ktry
trzeba bra pod uwag mwi mi w czasie jednej z roz-
11
proces i nie mona jej a tak spaszcza. Realny wiat bywa
znacznie bardziej skompilowany, w czasie tworzenia pro-
jektw i budynkw powstaj inne istotne pytania dotycz-
ce kosztw, wykonania, energooszczdnoci i eksploatacji,
wykonalnoci, montau czy spoecznego kontekstu archi-
tektury. Wszystkie te czynniki musz by zbalansowane.
Waga to tylko jeden wymiar w wielowymiarowym wiecie
architektury. Moe si okaza, e ciki budynek jest duo
wartociowy.
Przeomowy moment przyszed dla Minke w poowie lat
70. Bdc ju wtedy profesorem i szefem Instytutu Bada
Eksperymentalnych na Uniwersytecie w Kassel zdoby
fundusz na projekt badawczy nad zastosowaniem tanich
i recyklingowanych materiaw. Zaangaowa si te jedno-
czenie w kilka projektw w rodkowej Ameryce. Czy by
taki moment, w ktrym zapada decyzja, e warto odej
od bada nad lekkimi konstrukcjami, ktre wyglday tak
przyszociowo, i zwrci si ku badaniom gliny, ktra koja-
rzy si z archaicznoci? pytaem go, chcc zrozumie tak oczywista, jak dzi gdy popularyzuje si coraz wicej
niezwyk transformacj jego twrczoci. Usyszaem wte-
dy histori, ktra sigaa jego pracy w Ekwadorze: Mia-
em okazj widzie i bada tamtejsze budownictwo. Pro-
ste, ktre przy tym byo powszechne. Byo rzeczywistoci
tysicy ludzi w Centralnej Ameryce, a jednoczenie miao
sporo ewidentnych budowlanych bdw. Defekty te mo-
na by atwo poprawi znajc zasady konstrukcji, mecha-
niki i fizyki budowli. Stao si dla mnie wwczas jasne, e
jako architekt, majc wiedz konstrukcyjn i budowlan,
mog zaproponowa kilka prostych rozwiza, ktre mog
zosta atwo i powszechnie zastosowane oraz bardzo wpy-
n na ycie wielu ludzi. Nagle doszo do mnie, e prosta
architektura, jeli j uszlachetni i ulepszy, bdzie mia-
a wiksze znaczenie dla ludzi ni dalsze rozwijanie eks-
perymentw z lekkimi konstrukcjami. Im wicej badaem
to budownictwo z gliny i materiaw naturalnych, tym bar-
dziej zdawaem sobie spraw, jak wiele jest do zrobienia dla
architektw i jak wielu ludzi mogoby z tego skorzysta.
Potem zaczo si okazywa, e niewypalana glina to mate-
ria wymienity nie tylko dla Ekwadoru, ale i przemysowo
rozwinitych krajw, jak Niemcy. Od tego czasu Uniwersy-
tet w Kassel dziki profesorowi Minke sta si wiatowym
centrum bada nad zastosowaniem niewypalanej gliny
w budownictwie. Idea ponownego odkrycia glinianych
technik spada tu na podatny grunt. Niemiecka tradycja
budowlana ju od XIX wieku moga si pochwali stosun-
kowo bogat histori i bibliografi, badaniami i nawet nor-
mami budowlanymi, ktre w latach 70. XX wieku nie byy
co prawda stosowane, ale tylko czekay na ponowne odkry-
cie, uaktualnienie i dostosowanie do nowych realiw.
12
Trzeba zda sobie spraw, e przez ostatnie stulecie,
w ktrym w budownictwie niepodzielnie panowa wychwa-
lany beton, wiedza o niewypalanej glinie zostaa w duej
mierze zapomniana. Mao kto inwestowa czas i intelekt,
by j rozwija. Pozornie wydawa by si mogo, e poniewa
historycznie glin stosowano wczeniej, a beton pniej,
zatem ten drugi jest wyszym poziomem rozwoju budow-
nictwa. Z dzisiejszej perspektywy wiemy ju, e prawda oka-
zaa si znacznie ciekawsza. Nie da si tak prosto przetu-
maczy darwinowskiej logiki na histori architektury, ktra
miaa te drug stron medalu. Przez miniony wiek inwe-
stowano w rozwj bada nad materiaami energochon-
nymi i syntetycznymi, poniewa zapewniay one dochd
firmom i koncernom, w przeciwiestwie do rozwoju tanich
technik i materiaw naturalnych. Chocia taki rozwj moe
by korzystny dla uytkownikw, ciko go jednak przeku
na dochd. Std stuletnie zaniedbania w badaniach i stoso-
waniu tego materiau. Ta wiedza w latach 70. nie bya jednak
materiaw glinianych. Ju pierwsze badania Minke poka-
zay, jak wiele jest w tej dziedzinie do zrobienia. Gwnymi
problemami tego materiau nie s waciwoci gliny, lecz
raczej mity, zabobony, a przede wszystkim brak solidnej
wiedzy. Minke musia zmaga si z uprzedzeniami. Nauko-
we, obiektywne podejcie uzna za najrozsdniejsz posta-
w, a wiedza zawarta w niniejszej ksice jest jej pokosiem.
Osobowo profesora Minke, jego determinacja i nowa
pozycja na Uniwersytecie w Kassel otwieray nowe drzwi.
Rozpoczcie bada budownictwa z gliny umoliwio wspar-
cie ze strony Niemieckiego Stowarzyszenia Badawczego
przy takich projektach, jak Rozwj prostych technologii
przy wznoszeniu obiektw Low-Cost z odpadw, materiaw
odpadowych i tanich (197583), Rozwj prostych techno-
logii przy wznoszeniu obiektw z gliny (198183). Nowe,
dotychczas niewyznaczone parametry fizyczno-budowla-
ne i statyczne dotyczce materiaw glinianych uzyskano
przede wszystkim dziki wsparciu Ministerstwa Bada i Tech-
nologii z Bonn i projektowi Glina w budownictwie szkiele-
towym drewnianym (199093), finansowanemu przez Uni
Europejsk projektowi Produkty z niewypalanej gliny
(19992001) oraz szeregowi innych eksperymentw i bada,
ktre Minke przeprowadza z niemalejcym zapaem.
Minke zawsze by badaczem, ktry czu, e naukowiec
powinien czasem ubrudzi sobie rce i wierzy, e modele,
praktyczne dowiadczenia s najwaniejszym elementem
bada architekta-naukowca. Przyznaje, e czu si szczcia-
rzem dziki temu, e przy Uniwersytecie w Kassel udao mu
si zaoy jedyne bodaj na wiecie tego rodzaju Labora-
torium Budowli Eksperymentalnych. Tam te organizowa
warsztaty, a co waniejsze, mia moliwo bez nadmiernej
biurokracji i zezwole budowa eksperymentalne konstruk-
cje gliniane kopuy, dachy, piece, posadzki i rne typy
cian. Minke jako architekt sta si jednoczenie autorem wie-
lu budynkw jednorodzinnych i publicznych w Niemczech,
Indiach, Rosji, Boliwii i wielu innych miejscach na wiecie.
Przyznaje, e lubi, gdy kady z obiektw jest troch ekspery-
mentem i cho troch rozszerza horyzont wiedzy o budow-
nictwie. Kilka z nich opisanych jest w ostatnim rozdziale tej
ksiki.
Minke sta si jedn z gwnych postaci renesansu archi-
tektury glinianej w latach 80. i 90. Wtedy to w rnych orod-
kach na wiecie zaczyna si ponownie odkrywa zdrowot-
ne, termiczne, estetyczne i praktyczne walory niewypalanej
gliny. W 1979 powstaje prny francuski orodek Craterre.
W 1989 zaoono w USA Cob Cottage Company, gdzie take
wprowadzono poprawki do prawa budowlanego, zezwalajc
na budow z niewypalanej gliny. Z nowym zastosowaniem
gliny w budownictwie zaczto eksperymentowa w Pnoc-
nej Ameryce, w Australii i innych krajach. Powstay od tego
czasu rne opracowania, ktre nie byy jednak czsto wolne
od niecisoci lub te byway do powierzchowne. W tej pra-
cy Gernot Minke postawi sobie za zadanie stworzenie solid-
nego i kompleksowego podrcznika, ktry byby wiarygodny,
bo oparty na rygorystycznych badaniach. Jeli to konieczne,
praca ta odnosi si do innych popularnych pozycji na ten
temat i koryguje ich niecisoci. W trosce o rzetelno infor-
macji praca ta bya wielokrotnie uaktualniana.
Za swoje walory zostaa wyrniona nagrod Lesen fr
Umwelt za wkad w rozwj wiedzy o eko-budownictwie.
Zostaa przetumaczona na 10 jzykw i doczekaa si 8 wyda.
Niniejsze polskie wydanie jest tumaczeniem najnowsze-
go smego wydania niemieckiego, pomniejszonego jedynie
o krtki rozdzia dotyczcy budowania na terenach sejsmicz-
nych, ktre, jak doszlimy do wniosku, nie dotycz budow-
nictwa w kraju nad Wis.
W Polce tego typu ksiki staj si dzi szczeglnie wane.
Wzrostowi zainteresowania architektur przyjazn rodowi-
sku towarzyszy niezwyka posucha dotyczca wiedzy. Nie-
stety zbyt czsto zdarza si, e publiczne dyskusje na temat
ekologicznego budownictwa osigaj enujco niski poziom
wanie z powodu braku wiedzy i nieznajomoci faktw,
co wynika bezporednio z braku literatury, na ktrej mona
si oprze.
Istnieje jaskrawa dysproporcja pomidzy publikacjami pre-
zentujcymi celebryck architektur high-tech, a literatur
dotyczc materiaw naturalnych oraz solidnej i inspiruj-
cej, przyjaznej rodowisku architektury low-tech. Ten stan nie
odzwierciedla wyzwa, ktre stawia nam wspczesny wiat.
W przeciwiestwie do literatury niemiecko-, hiszpasko- czy
anglojzycznej, a nawet publikacji w jzyku czeskim czy por-
tugalskim, w naszym kraju wiedza o budownictwie low-tech
z materiaw nieprzetworzonych i naturalnych opiera si cz-
sto na rozproszonych, incydentalnych i niezweryfikowanych
informacjach.
Niemniej zmiany we wspczesnej Polsce mog napawa
optymizmem i mona wierzy, e niniejsza ksika wpisze si
w tego nowego ducha, ktry jest coraz bardziej odczuwalny.
Z jednej strony gwny nurt budownictwa i sami producen-
ci coraz bardziej doceniaj wartoci naturalnych materiaw.
Z drugiej, coraz bardziej widoczna jest nowa energia obec-
na w powstajcych grupach i organizacjach zajmujcych si
budownictwem proekologicznym, w przyjaznym rodowisku
i nowej wizji spoeczestwa, w ktrej samodzielne budo-
wanie z materiaw naturalnych moe odegra istotn rol.
Skorzystaj z tej pracy rwnie ci, ktrych sercu bliska jest
warto dziedzictwa narodowego tkwicego w historycznym
budownictwie na Pomorzu, Wielkopolsce i Dolnym lsku
czy w pnocno-wschodniej Polsce.
Jestemy wiadkami wanych i pozytywnych zmian. Opty-
mizmu dodaj prne oddolne ruchy. W duej mierze to wa-
nie dziki staraniom i przedsibiorczoci ludzi skupionych
wok Grupy Cohabitat praca ta moe si ukaza. Wdzicz-
no za wydanie tej ksiki naley si przede wszystkim
ludziom z tego rodowiska: Pawowi Sroczyskiemu, Bart-
kowi Spawskiemu i Piotrowi Kochankowi. Podzikowania
szczeglne nale si te tumaczowi Zygmuntowi Bieliskie-
mu za to, jak szczerze powici si tej pracy. Jego wiedza
techniczna i jzykowa oraz rzetelno stay si cennym atu-
tem tego wydania. Wspomnie naley tu o Andrzeju wawie,
ktry jeszcze we wczesnym etapie powstawania tego tuma-
czenia bardzo yczliwie wspiera ten projekt.
Mona wierzy, e praca ta umocni wspczesny okres
owiecenia w architekturze mdrej i przyjaznej rodowi-
sku, e pozwoli na inteligentn debat na temat architektu-
ry naturalnej, e co wane przyczyni si do stworzenia
mostw pomidzy rodowiskiem naukowym, przemysow-
cami a mionikami, ktrzy w ostatnich latach dosownie
wasnymi rkoma zdoali ju stworzy pierwsz fal polskiej
architektury naturalnej.
Marcin Mateusz Koakowski
13
UWAGI WSTPNE
Zadanie i cel ksiki
Zadaniem ksiki jest przedstawienie moliwoci technolo-
gicznego wykorzystania gliny jako materiau budowlanego.
Jest ona adresowana do wszystkich tych, ktrzy chc zdoby,
jak rwnie pogbi posiadan ju wiedz na temat tej tech- nio, przyczynili si do powstania tej ksiki. Spord tych
nologii, a take do inwestorw zainteresowanych budownic-
twem z gliny.
Celem niniejszego opracowania jest przyblienie, wartych
poznania, specyficznych waciwoci fizycznych gliny oraz
pokazanie, na podstawie przykadw, rnorodnoci form
budowli z tego materiau.
Nawet jeeli ksika jest prb spisania zalece i zademon-
strowania metod budowania z gliny, zdaj sobie spraw, e
aden podrcznik nie zastpi wasnych dowiadcze zasto-
sowania tego materiau w praktyce. Glina wystpuje jako
zwizek tysica rnych skadnikw i dlatego zawsze wyma-
ga przed uyciem innego przygotowania. Wszystkie zebrane
tu dane, wiadomoci i dowiadczenia mog posuy uczest-
nikom procesu budowania za punkt wyjcia i by wskazw-
k podczas przeprowadzania wasnego testu oraz suy
pomoc przy uwzgldnieniu warunkw zastanych w miejscu
budowy.
W tej ksice zawarto wszystkie dotychczas opublikowa-
ne dane i dowiadczenia dotyczce budownictwa z gliny.
Zostay one uzupenione wynikami bada zebranymi od 1978
roku w Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego Uni-
wersytetu w Kassel a dotyczcymi tej dziedziny architektu-
ry. Ta ksika to te efekt 30 projektw przeprowadzonych
w ramach bada, 30 letniego dowiadczenia autora przy
projektowaniu i realizacji ponad 60 budowli z gliny w kraju
i za granic.
Zawarto ksiki
Zawarto ksiki opiera si na jej pierwszym wydaniu z 1994
roku oraz szstym, rozszerzonym z 2004 roku. Poniewa
w midzyczasie pojawiy si kolejne wyniki bada w dzie-
dzinie budownictwa z gliny, nowe materiay na rynku oraz
nowe, interesujce obiekty, uznano za konieczne aby zamiast
kolejnego wydania opracowa ksik na nowo i w nowej for-
mie wyda. Rozdzia dotyczcy budowania obiektw z gliny
na terenach zagroonych trzsieniem ziemi zosta pominity.
Temat ten jest omwiony na stronie internetowej www.ger-
notminke.de, w czci pt. Publikationen.
14
Podzikowania
Moje podzikowanie naley si wszystkim, ktrzy wspdzia-
ali przy planowaniu, realizacji i analizie projektw badaw-
czych w kraju i za granic i w ten sposb, cho nie bezpored-
wielu osb tylko niektrych mog tu wymieni:
Moje podzikowanie naley si przede wszystkim moim
wsppracowniczkom i wsppracownikom z Uniwersytetu
w Kassel. S to m.in.: H.G. Merz, Ilrich Merz, Klaus Eckart, Ulla
Lustig-Rssler, Karin Mukerji, Ulrich Boemans, Uwe Jaensch,
Dittmar Hecken, Alexander Fischer, Arno Reich-Siggemann
oraz Friedemann Mahlke, ktrzy to poprzez wspprac, kry-
tyk i inspiracj stale wspierali moje dziaania. Dzikuj tak-
e Frankowi Milliesowi, ktry poprzez twrcze i energiczne
podejcie do dziea, pomaga przy tworzeniu lub sam stwo-
rzy wiele obiektw dowiadczalnych, aparatw kontrolnych,
wzorcw, deskowa i urzdze budowlanych. Chciabym
take podzikowa wielu studentom, ktrzy pomagali albo
jako adepci sztuki budowania, albo te praktykanci w labora-
torium i w moim biurze projektw. Dzikuj te koleankom
i kolegom, ktrzy pomagali mi przy realizacji obiektw w Gwa-
temali, Ekwadorze, Boliwii, Chile, na Wgrzech i w Indiach.
Przy pracy pomagay take Hiltrud Lnders i Petra Zink,
piszce teksty; Pawan Kumar i Anke Lubenow pomocni przy
wikszoci rysunkw; Urlich Boemans, Uwe Jaensch, Sigrid
Kster i Friedmann Mahlke przygotowujcy grafiki kompute-
rowe oraz Heinz Ladener z wydawnictwa kobuch Verlag
odpowiedzialny za layout i wydanie tej ksiki (dot. wersji
niemieckiej przyp. red.).
Kassel, stycze 2009
Gernot Minke
1. WPROWADZENIE
1.1 Glina, materia budowlany przeszoci i przyszoci
Prawie we wszystkich gorco-suchych
i umiarkowanych strefach klimatycz-
nych glina bya wiodcym materiaem
budowlanym. Jeszcze dzisiaj prawie
jedna trzecia ludzi mieszka w domach
z gliny, a w krajach rozwijajcych si
nawet wicej ni poowa. Zaspokoje-
nie ogromnego godu mieszkaniowe-
go w krajach rozwijajcych si nie b-
dzie jednak moliwe ani przy pomocy
przemysowych materiaw takich jak
np.: cega, beton, stal, ani te dziki
przemysowym metodom budowania.
Zreszt do tego brakuje na wiecie mo-
cy produkcyjnych i kapitaowych. Gd
mieszkaniowy w tych krajach mona za-
spokoi jedynie przy zastosowaniu lo-
kalnych materiaw i poprzez zaktywizo-
wanie wasnej inicjatywy mieszkacw.
1.2-2 WIELKI MECZET, MOPTI, MALI, ZBUDOWANY W R.1935
Glina, najwaniejszy naturalny mate- naturalny materia, jakim jest glina,
ria budowlany, znajduje si w wik- ma znaczc przewag nad produktami
szoci miejsc na Ziemi, a przy tym cz- przemysu typu beton, cega ceramicz-
sto wydobywana jest bezporednio na na albo wapienno-piaskowa, a take
budowach, przy wykopach pod funda- beton komrkowy. Nowe wyniki bada
menty czy piwnice. naukowych potwierdziy subiektywne
Take w krajach uprzemysowio- spostrzeenie: glina moe w znacznie
nych, tak beztrosko obchodzcych si wikszej mierze poprawi klimat wn-
z zasobami naturalnymi i trwonicych trza mieszkania ni inne materiay.
energi poprzez scentralizowan, kapi- Dowiadczenia z nowymi i starymi,
tao- i energochonn gospodark, za- poprawionymi technikami budowania
miecajc rodowisko i niszczc miej- z gliny pokazuj, e jest ono opacalne
sca pracy, glina bdzie tym materiaem, nie tylko dla budujcych indywidualnie
ktry przeyje swoje odrodzenie. Coraz i samodzielnie, ale take dla firm sta-
wicej ludzi budujcych wasne czte- wiajcych domy oraz dla rzemielnikw.
ry ciany zwraca uwag na energo- O tych moliwociach, o podstawach
oszczdne i tanie budownictwo. Dla teoretycznych i wiadomociach prak-
nich wanym jest take zrwnowao- tycznych, ktre s niezbdne do realiza-
ny klimat wntrz. Pojmuj wic, e tak cji obiektw z gliny, bdzie tutaj mowa.
1.2-1 SPICHLERZE GROBOWCA RAMZESA II, GOURNA,
EGIPT, OK. 1200 P.N.E.
WPROWADZENIE 15
 1.2 O historii budownictwa
z gliny

Rne techniki wznoszenia budowli

z gliny s znane na wiecie ju od ponad
9000 lat:
W Turkiestanie odnaleziono prosto-
ktne domy z gliny z okresu 8000-6000
p.n.e. (Pumpelly 1908), w Asyrii z kolei
odkryto fundamenty ubijane z gliny,
pochodzce z ok. 5000 roku przed Chry-
stusem. Glina bya uywana we wszyst-
kich starych kulturach nie tylko jako
materia do budowy domw, ale take
do wznoszenia obiektw kultu i umoc-
nie. Przykadowo Chiski Mur, zbudo-
1.2-3 MECZET, KASHAN, IRAN
wany przed ok. 4000 laty, by pierwotnie
tylko budowl z ubijanej gliny i dopie-
ro pniej oblicowano go kamieniami
oraz ceg, by sta si dzisiejszym ka-
miennym murem.
Rdze Piramidy Soca zbudowanej
w latach 300-900 n.e. w Teotihuacan
w Meksyku stanowi okoo 2 milionw
ton ubitej gliny. Zdjcie 1.2-1 pokazuje
wykonane z niewypalonych cegie skle-
pienie grobowca Ramzesa II, ktry zosta
wzniesiony koo Gourna w Egipcie przed
ok. 3200 laty. Zdjcia 1.2-2 i 1.2-3 przed-
stawiaj meczety z Mali i z Iranu.
W suchym klimacie, gdzie drewna jako
budulca praktycznie nie ma, powstay
1.2-4 BAZAR, SEDJAN, IRAN
na przestrzeni wiekw techniki pozwa-
1.2-5 BUDYNKI PLEMIENIA HAKKA Z UBIJANEJ GLINY, PROWINCJA YONDING, CHINY PD. lajce przykrywa budowle konstruk-
cj sklepie z surowej gliny, bez uycia
drewnianych belek. Interesujcy przy
tym jest fakt, e w wikszoci stosowa-
nych tu metod sklepienia powstawa
mog bez uycia deskowa.
Zdjcie 1.2-4 przedstawia bazar w Sed-
janie, ktrego kopuy zbudowano przy
wykorzystaniu jednej z tych metod (patrz
rozdzia 14.7).
W Chinach mieszka ok. 20 milionw lu-
dzi w podziemnych domach z gliny, a ci-
lej: w jaskiniach wygrzebanych w glinie
lessowej. Take w Hiszpanii, w pnoc-
nej Afryce i w Turcji istniej podobne

16 WPROWADZENIE
jaskinie, tyle e powstae w mikkich,
wulkanicznych skaach jak tuf albo
w piaskowych skaach osadowych.
W poudniowochiskiej prowincji Yon-
ding istniej do dzisiaj domy (ju po-
nad 300-letnie) z ubijanej gliny. Stoj
na obrzeu kolistego lub kwadratowego
podwrza, maj 3-4 kondygnacje i sta-
nowi schronienie dla ok. 600 mieszka-
cw niewielkiego plemienia Hakka (por.
1.2-5).
To, e w Niemczech ju przed tysi-
cami lat glina bya materiaem wype-
niajcym dla cian o konstrukcji palisa-
dowej i plecionej, zostao wielokrotnie
potwierdzone znaleziskami z epoki br-
zu. Udowodniono rwnie, e w murach
obronnych Heuenburga, w okrgu Sig-
maringen (IV wiek p.n.e.) wbudowano
cegy gliniane, przypuszczalnie za spra-
w greckich budowniczych (Dehn 1964).
Zdjcie 1.2-6 pokazuje rekonstrukcj
czci tego muru z niewypalonej cegy.
Z opisw Pliniusza Starszego wiemy
z kolei, e ubijan glin jako materia
do budowy umocnie obronnych sto-
sowano w Hiszpanii ju co najmniej pod
koniec I wieku p.n.e. Tacyt opisuje do-
my Saksoczykw, ktre nie z kamieni
ani z cegie powstaj, ale z ziemi (Raw
1597).
Prawdopodobnie z IX lub X wie-
ku pochodzi may dom w Weimarze
o kamiennych fundamentach i cianach
z ubitej gliny (Donat 1980, str. 184). Nie
jest jednak pewne, czy jest to rzeczywi-
cie budowla z ubijanej gliny, czy te
chodzi tu raczej o lepiank. (Lepianka
jest budowl podobnie wzniesion jak
budynek z gliny czonej ze som, z t
rnic, e mury s stawiane bez desko-
wania, por. rozdz. 8.2). Z tego samego
czasu pochodzi mur z ubitej gliny w Al-
tenburgu koo Merseburga, Niemcy (Be-
hm-Blanke 1954, str. 115 i kolejne).
W redniowieczu gliny uywano
w Niemczech przede wszystkim do wy-
peniania szkieletu i tynkowania cian
szachulcowych, a take jako warstwy
chronicej przed poarem dachy budyn-
kw krytych som. Na zdjciu 1.2-7 wi-
da spichlerz z pocz. XVI wieku, ktry stoi
do dzi w skansenie Cloppenburg. Inte-
resujce w tym budynku jest to, e pod
somianym dachem znajduje si drugi
gliniany, sucy jako ochrona przeciw-
poarowa spichlerza. Strzecha jest wic
warstw chronic dach gliniany przed
wpywami atmosferycznymi. Na lsku,
w Turyngii i Czechach ju od rednio-
1.2-6 REKONSTRUKCJA CIANY Z CEGIE GLINIANYCH,
wiecza budowa lepianek bya szeroko VI WIEK P.N.E., HEUNEBURG, NIEMCY
rozpowszechniona. W Saksonii z uwa-
gi na brak drewna zwrcono ju do
wczenie uwag na moliwoci, jakie da-
wao budowanie z gliny, np. w rozporz-
dzeniu o lasach i drewnie z 8 wrzenia
1560 i w Generalnym mianowaniu
urzdnikw lenych z 20 maja 1575.
W roku 1736 ukazaa si odezwa, przy-
puszczalnie pierwsza prywatna, nawo-
ujca do budowania z litej gliny. Anoni-
mowy autor proponuje dom cakowicie
ognioodporny, zwieczony sklepieniem.
Zaleca te przykrycie dachu ziemi
po to, aby t powierzchni wykorzysta
jak ogrd (Gntzel 1986, str. 44 i kolejne).
Z roku 1592 pochodzi zbudowany
1.2-7 SPICHLERZ, SKANSEN CLOPPENBURG, OK. 1525
w formie lepianki wiejski dom gospo-
darstwa rodu Metze w Dothen w Turyn-
gii, ktry zburzono w roku 1959, po po-
1.2-8 DOM MIESZKALNY W GOTTSCHEINA, 1768,
nad 350 latach istnienia (Gntzel 1986, LEPIANKA Z GLINY
str. 50). W Saksonii istniej do dzisiaj za-
mieszkane domy z gliny, ktrych ciany
zbudowano jako lepianki. Jeden z naj-
starszych stoi w Grogrimma w Sakso-
nii-Anhalt przy Dofstr. 12. Dendrochro-
nologicznie datuje si jego powstanie
na rok 1658 (Ziegert 2000). Zdjcie 1.2-8
pokazuje jedn z najstarszych, zamiesz-
kaych, dwukondygnacyjnych lepianek,
ktra zbudowana zostaa w 1768 roku
w Gottscheina (na pnocnym wscho-
dzie od Lipska).
Najwaniejszy bodziec inspirujcy bu-
downictwo z gliny w Niemczech przy-
szed w kocu XVIII wieku, kiedy to
WPROWADZENIE 17

BUDYNEK Z UBIJANEJ GLINY
BUDYNEK Z CEGY
GLINIANEJ
1.2-9 WGIERSKIE TECHNIKI WZNOSZENIA BUDYNKW GLINIANYCH Z XVIII WIEKU, (GRISELINI 1780)
dziki pismom Cointeraux znane stao
si francuskie budownictwo z ubijanej
gliny. Francois Cointeraux napisa w la-
tach 1790 i 1791 cztery zeszyty pod ty-
tuem Lecole dArchitecture rurale,
oublecons, par lesquelles an apprenda
soi-meme a batir solidement les mo-
1.2-10 BUDYNEK Z UBITEJ GLINY NORDESTR. 1,
MELDORF, 1975
18 WPROWADZENIE
BUDYNEK SZKIELETOWY
DREWNIANY Z GLIN
BUDYNEK Z BRY
GLINIANYCH
isons de plusieurs etages avec la terre
seule, ktre to ju w 1793 roku zostay
opublikowane po niemiecku (Cointe-
raux, 1793). Cointeraux opisa przede
wszystkim powszechnie stosowane
w okolicach Lyonu metody budowania
z ubijanej gliny (terre pise). Zna on
budynki, ktre powstay jeszcze przed
1600 rokiem (Lasius 1797, str. 169).
Budownictwo z ubijanej gliny byo
we Francji bardzo rozpowszechnione
(Raulin 1984). Jeszcze dzisiaj istniej
zamieszkane od ponad 300 lat budynki,
jak np. zamek hrabiw Montbiant w do-
linie Saone koo Lyonu (Schneider 1985,
str. 17 i nastpna). W Dolomieux koo
Lyonu ponad 90% stojcych dzisiaj do-
mw zostao zbudowanych tradycyjn
metod ubijania gliny.
David Gilly, ktry w 1787 roku jeszcze
propagowa lepianki (Gilly 1787), opisa
w swoim dziele z 1787 r. pt. Podrcznik
sztuki budownictwa wiejskiego meto-
d ubijania gliny jako najkorzystniejsz
spord wszystkich technik budowania
z gliny i przyczyni si w ten sposb zna-
czco do jej rozpowszechnienia, zwasz-
cza, e jego ksika midzy latami 1797
i 1836 doczekaa si szeciu wyda, tak-
e w innych krajach Europy.
Cointereaux i Gilly jednak przypusz-
czalnie nie wiedzieli, e ta technika
znana bya ju od dawna na Wgrzech,
a prawdopodobnie stosowano j wcze-
niej take w Saksonii i Turyngii (Grise-
lini 1780, Schimscha 1939, Gnzel 1986,
str. 377 i kolejne). Jeli mwimy o obiek-
tach w Saksonii i Turyngii, to naley
zaznaczy, e nie udowodniono jedno-
znacznie, czy budowano tam metod
ubijania, czy te lepienia, poniewa nie-
ktrzy badacze nie rozrniali obydwu
technik. Rysunek 1.2-9 przedstawia
cztery udokumentowane przez Griseli-
niego wgierskie metody budownictwa:
z ubijanej gliny, o drewnianej konstruk-
cji szkieletowej wypenionej glin, z ce-
gy glinianej oraz z bry glinianych. Naj-
starszy, jeszcze do dzi zamieszkany
niemiecki dom z ubijanej gliny powsta
w 1795 roku i stoi w Meldorf przy Nor-
derstr. 1 w Szlezwiku-Holsztynie (zdj-
cie 1.2-10). Inwestor, dyrektor stray
poarnej Boeckmann, mg w ten spo-
sb udowodni, e glina jako materia
budowlany jest bezpieczniejsza i bar-
dziej ekonomiczna ni stosowana ww-
czas najczciej drewniana konstrukcja
szkieletowa wypeniana glin.
Najwyszy w Europie rodkowej bu-
dynek z litej gliny stoi przy Hainalalle
1 w miejscowoci Weilburg an der La-
hn. Jego budow rozpoczto w roku
1825 i zakoczono 3 lata pniej (zdj-
cie 1.2-11). Piciokondygnacyjn cia-
n frontow z ubitej gliny postawiono
na murze piwnicznym z amanego ka-
mienia. Ma ona u dou ok. 75 cm grubo-
ci i co kondygnacj jest od 5 do 10 cm
ciesza, a na najwyszym pitrze ma ju
tylko 40 cm. W Weilburgu wskutek in-
tensywnych prac badawczych odkryto
w ostatnich latach jeszcze 42 zamiesz-
kane domy o cianach z ubitej gli-
ny (Strieder 1982, Minke 1985, Schick
1987). Wielu mieszkacw nie miao
nawet pojcia, e mieszkaj w glinia-
nych domach. Najstarszy z budynkw
powsta w 1796 r., najnowsze ok. 1830.
Zdjcie 1.2-12 przedstawia fasady do-
mw z ubitej gliny, pochodzcych
z tamtych czasw i stojcych do dzisiaj
przy Bahhofstr. w Weilburgu.
Zarwno po pierwszej, jak i po drugiej
wojnie wiatowej, kiedy to brakowao
materiaw i pienidzy, przypomnia-
no sobie znowu o glinie jako budulcu,
a oglnie dostpne kopalnie gliny, kt-
re istniay w ubiegym stuleciu prawie
we wszystkich gminach, zaczto po-
nownie eksploatowa. W latach 1919
do 1922 powstay w Niemczech nie
tylko tysice budynkw (Gntzel 1986,
str. 156), ale rwnie cay szereg osiedli
z gliny. Przykadem niech bdzie choby
to istniejce do dnia dzisiejszego w Ba-
denermoor koo Achim (zdjcie 1.2-13)
oraz inne w Moisling, dzielnicy Lube-
ki. Te powojenne budowle o ubogim
charakterze nie byy jednak szczeglnie
dobr reklam dla gliny jako materiau
budowlanego.
W 1950 roku istniao jeszcze w RFN
siedemnacie urzdowych orodkw
kontroli gliny (por. DIN 18951, str. 2).
Po roku 1950, przez kolejnych 30 lat
nie zbudowano t metod prawie ad-
nego nowego domu. Norma DIN 18951
ze stycznia 1951, ktra jako Przepisy
dot. budownictwa z gliny praktycznie
obowizywaa ju od roku 1944, zosta-
a w 1971 r. wycofana bez zastpienia
jej inn, podobnie zreszt jak pozosta-
e normy i przepisy, ktre zajmoway si
glin i jej przetwarzaniem (por. rozdz.
15.2). (Pozostae dane dotyczce histo-
rii budownictwa z gliny patrz Gntzel
1986).
Podczas gdy w XVIII i XIX wieku bu
dowanie z gliny propagowano w Niem-
czech gwnie po to, by zapobiec ra-
bunkowej gospodarce lenej, tak
po pierwszej wojnie wiatowej czynio-
no to, aby zmniejszy zuycie wgla
potrzebnego do produkcji energii.
Po drugiej wojnie wiatowej widzia-
no w tym rodzaju budownictwa przede
wszystkim oszczdno materiau i pie-
nidzy. Natomiast od mniej wicej 1980
roku dziki wzbudzonej wiadomo-
ci ekologicznej istnieje w Niemczech
nowa sia napdowa dla budownictwa
z gliny: moliwo zmniejszenia zanie-
czyszczenia rodowiska przy budowa-
niu oraz uzyskanie zdrowego klimatu
we wntrzach obiektw wzniesionych 1.2-11 BUDYNEK Z UBITEJ GLINY HAINALLEE 1,
WELBURG, 1828
z gliny.
1.3 Istotne wiadomoci o glinie
jako materiale budowlanym
W porwnaniu do powszechnie stoso-
wanych i produkowanych przemysowo
materiaw, glina ma trzy wady:
Glina nie jest materiaem
normowanym
Glina jest mieszanin iu, muku (pyu
1.2-12 FASADY BUDYNKW Z UBIJANEJ GLINY
piaszczystego) oraz piasku, ktry zawie- BAHNHOFSTR., WEILBURG, OK. 1830
ra take pospk, wir i kamienie. Gli-
na wydobywana w rnych miejscach
ma rne waciwoci i dlatego, zale-
nie od obrbki, powinna mie niejed-
nolite proporcje skadnikw. Aby oceni
jej waciwoci, jest wic konieczne po-
znanie jej komponentw po to, by mc
zmieni jej skad, gdy zachodzi taka
potrzeba. 1.2-13 OSIEDLE DOMW GLINIANYCH
(LEHMHAUS-SIEDLUNG), LUBEKA-SCHLUTUP
Glina kurczy si podczas schnicia
Przez odparowanie wody zarobowej,
ktra jest konieczna do wymiesza-
nia i zaktywizowania lepkoci gliny,
zmniejsza si jej objto. Powstaj
pknicia na skutek wysychania oraz
rysy skurczowe. Wyznaczony liniowo
skurcz jednostkowy tj. miara odda-
jca zmniejszenie si pryzmatycznej
WPROWADZENIE 19
prbki podczas schnicia wynosi przy
metodzie mokrej 3-12%, a przy ubija-
niu 0,4-2%. Skurcz mona znacznie zre-
dukowa przez zmniejszenie iloci do-
dawanej wody albo te iu oraz poprzez
optymalizacj uziarnienia.
Glina nie jest wodoodporna
Dlatego te naley glin chroni przed
deszczem i mrozem, szczeglnie gdy
jest wilgotna. Trwa ochron cian
przed dziaaniem wilgoci mog zapew-
ni jedynie rodki konstrukcyjne (okap,
cok chronicy przed bryzgami, izola-
cja pozioma odcinajca nasikanie), jak
rwnie zabezpieczenie powierzchni
powoki malarskie, impregnacja wodo-
odporna, tynki (por. rozdz. 4.3 i 12).
Tym trzem wadom gliny jako budul-
ca mona przeciwstawi jej znaczce
zalety.
Glina reguluje wilgotno powietrza
Glina potrafi do szybko wchania
wilgo i j w razie potrzeby oddawa.
Reguluje wic wilgotno powietrza
w pomieszczeniu, wpywajc na zdro-
wy klimat wntrza. Badania przeprowa-
dzone przez Laboratorium Budownic-
twa Eksperymentalnego Uniwersytetu
w Kassel (FEB) wskazuj, e suszone
cegy potrafi wchon w cigu dwch
dni ok. 30 razy wicej wody ni cegy
wypalane (podczas wzrostu wzgldnej
wilgotnoci powietrza z 50 do 80%). Ce-
gy gliniane osigaj maksymaln wil-
gotno 5 do 7% przy 95% wilgotnoci
powietrza w pomieszczeniu po 30-60
dniach (stopie rwnowagi). Take
szeciomiesiczne skadowanie w ko-
morze klimatyzacyjnej przy 95% wzgl
dnej wilgotnoci powietrza nie po-
woduje ich zmikczenia (tak staje si
dopiero,gdynasyceniewodosigapoziom
11-15%). Pomiary dokonane w czasie
5 lat w pewnym budynku w Kassel (cia-
ny z cegie glinianych, z wakw i z lekkiej
gliny) wykazay, e wzgldna wilgotno
20 WPROWADZENIE
w pomieszczeniach pozostawaa nie-
omal staa przez cay rok. Wynosia
rednio 50%, przy (jedynie!) 5% waha-
niach. Taka staa wilgotno wytwarza
szczeglnie przyjemny, zdrowy klimat
wntrza. Nie pozwala np. na wysycha-
nie bon luzowych, redukuje powsta-
wanie kurzu i w ten sposb dziaa za-
pobiegawczo przeciw przezibieniom
(wicej na ten temat w rozdz. 1.4).
Glina magazynuje ciepo
Glina, podobnie jak inne cikie mate-
riay budowlane, magazynuje ciepo
i przyczynia si w ten sposb do popra-
wy klimatu mieszkania, a przy pasyw-
nym wykorzystaniu soca jako rda
energii, do znaczcego jej oszczdzania.
Glina oszczdza energi i zmniejsza
zanieczyszczenie rodowiska
Glina, w przeciwiestwie do innych
materiaw budowlanych, potrzebuje
podczas przygotowania i przerabiania
bardzo mao energii, powodujc tym
samym znikome zanieczyszczenie ro-
dowiska. Potrzebuje tylko ok. 1% ener-
gii niezbdnej do produkcji tej samej
iloci cegy wypalanej albo betonu (por.
rozdz. 2.10).
Gliny mona zawsze ponownie uy 0,4-6% (zalenie od zawartoci iu, je-
Niewypalon, surow glin mona za-
wsze i wszdzie ponownie zastosowa.
Wystarczy j jedynie rozdrobni i zmo-
czy wod, a znowu uzyskamy budulec.
W odrnieniu od innych materiaw,
glina nigdy nie zamieca rodowiska
jako gruz.
Glina jest oszczdna jako materia
budowlany i obnia koszty transportu
W trakcie realizacji wikszoci inwe-
stycji budowlanych w Europie rodko-
wej w trakcie wykopw pod fundamen-
ty i piwnice natrafia si na glin. Kiedy
nie zawiera ona za wiele iu i kamieni,
mona jej w takim naturalnym stanie
uy jako budulca przy zastosowaniu
wikszoci znanych technik. Jeeli
zawiera za duo iu, wystarczy j od-
chudzi, mieszajc z piaskiem. Ponie-
wa przy wykonywaniu wykopw odpa-
da transport urobku, mona tu mwi
o oszczdzaniu zarwno kapitau, jak
i rodowiska. Gdy z kolei na budowie
brakuje gliny, to mona j najczciej
tanio naby w pobliskiej cegielni. W pia-
skowniach i wirowniach glina jest pro-
duktem odpadowym przy pukaniu tych
surowcw. Naley jednak pamita, e
taka glina zawiera zazwyczaj ekstrema
lnie duo pyu piaszczystego.
Glina nadaje si do budowania przez
kadego
Budowa domy z gliny mog zazwyczaj
nawet laicy, jeeli pokieruje nimi fa-
chowiec. Poniewa tradycyjne techniki
z jednej strony wymagaj minimalnej
iloci narzdzi, a z drugiej s do pra-
cochonne, nadaj si idealnie do sto-
sowania przez osoby, ktre same chc
zbudowa dom.
Glina konserwuje drewno
Drewno i inne materiay organiczne
otoczone przez glin dziki rwnowa-
dze jej wilgotnoci wynoszcej wagowo
go rodzaju oraz wilgotnoci powierza)
zostaj albo osuszone, albo te pozo-
staj suche, co uodparnia je na zagrzy-
bienia i ataki insektw. (Drewno po-
siada wilgotno waciw do 8-12%.
Szkodniki potrzebuj w zasadzie co naj-
mniej 14 do 18%, a grzyby wicej ni
20% wilgotnoci (Mhler 1978, str. 18).
W ten sposb mona mwi o konser-
wujcych waciwociach gliny. Ponie-
wa soma wykazuje szczeglnie due
siy kapilarne, moe si zdarzy przy
stosowaniu mieszanki lekkiej o gsto-
ci mniejszej ni 500 kg/m, e wcho-
dzca w jej skad soma przy powolnym
schniciu zbutwieje, por. rozdz. 10.3.
Glina wie substancje szkodliwe
Czsto spotyka si opini, e glina
w pomieszczeniach absorbuje szko-
dliwe substancje. Zjawisko to jest jed-
nak bardzo sabo zbadane. Wedug
Ziegerta podczas analizy historycz-
nego tynku z gliny w pomie szczeniu
opalanym piecami w pewnym bu-
dynku z XVII wieku odkryto o wiele
wiksz zawarto siarki ni w pozo-
staych pomieszczeniach. Tam siarki
w tynku prawie nie byo (Ziegert 2000).
Zdolno absorpcji obcych substan-
cji (np. tych szkodliwych) przez mine-
ray iu wykorzystuje take przemys:
w centrum bada jdrowych w Karlsruhe
stosuje si metod odzyskiwania fos-
foranw ze ciekw przy pomocy gliny
o duej zawartoci iu. Fosforany osa-
dzaj si na mineraach iu i zostaj w ten
sposb pozyskiwane z wody. Zale-
t tego systemu jest to, e nie trzeba
dodawa do wody adnych pozostaj-
cych w niej obcych substancji. Odzyska-
ny fosfor w postaci suchego fosforanu
wapnia wykorzystywany jest potem
do produkcji nawozw. W dzielnicy
Berlina, Ruhleben wybudowano poka-
zow oczyszczalni ciekw, gdzie t
metod oczyszcza si codzienne 600 m
wody.
Glina zatrzymuje promieniowanie
o wysokiej czstotliwoci
Glina stanowi o wiele lepsze zabez-
pieczenie przed promieniowaniem
o wysokiej czstotliwoci (wystpujce
np. przy telefonii komrkowej, UMTS
i GPS) ni inne, lite materiay cienne.
Podczas gdy typowe dachwki cera-
miczne albo cementowe minimalnie
izoluj promieniowanie, sklepienia gli-
niane gruboci 24 cm zatrzymuj go
od 99,9 do 99,9999% (por. rozdz.2.9).
1.4 Poprawa klimatu wntrz
przez glin
1.4.1 Wprowadzenie
Przecitnie 90% czasu spdzamy
w pomieszczeniach. Dlatego klimat,
jaki w nich panuje, decydujco wpy-
wa na nasze zdrowie i usposobienie.
Dobre samopoczucie w pomieszcze-
niach zalene jest od nastpujcych
waciwoci fizycznych:
temperatura powietrza,
temperatura powierzchni ogranicza-
jcych wntrze,
ruchy powietrza,
zawarto wilgoci w powietrzu,
zanieczyszczenie kurzem i gazami.
Kady mieszkaniec natychmiast czu-
je, kiedy temperatura w pomieszczeniu
jest za wysoka czy za niska albo gdy po-
wietrze porusza si za prdko. Bdzie
te stara si to zmieni tak, by czu si
lepiej. Negatywne skutki za maej lub
za duej wilgotnoci s jednak tak sa-
mo mao znane, jak zwyczajne sposo-
by, ktre j reguluj.
Poniewa wilgotno powietrza w tak
znacznym stopniu wpywa na zdrowie
mieszkacw, a glina jak aden inny
materia ma zdolnoci jej regulowania,
obydwa te aspekty bd omwione
szerzej.
1.4.2 Wpyw wilgotnoci powietrza
na zdrowie czowieka
Jest spraw powszechnie znan, e
wzgldna wilgotno powietrza poniej
40% moe prowadzi do wyschnicia
bony luzowej, a tym samym do zwik-
szonego ryzyka zachorowa w wyniku
przezibienia. Suche powietrze wpy-
wa na funkcj czyszczc cian tcha-
wicy: tam komrki nabonka rzsko-
wego poprzez ruchy faliste powoduj,
e wydalany przez gruczoy zawiesisty
luz, na ktrym znajduj si i czsteczki
kurzu, i zarodki chorb, dostaje si
do jamy ustnej. Kiedy tchawica jest
wyschnita, to luz przestaje by lep-
ki i skorupieje. Ponadto poprzerywana
powierzchnia luzu powoduje, e na-
bonek rzskowy przestaje odtranspor-
towywa czsteczki szkodliwe, por. rys.
1.4-1 (Grandjean 1972, Beckert 1986).
Dua wzgldna wilgotno powietrza
wpywa dodatnio na przyjemny klimat
pomieszczenia: zmniejsza zawarto
drobnych czsteczek kurzu, uaktyw-
nia zdolnoci obronne skry przed mi-
krobami, zmniejsza ywotno wielu
bakterii i wirusw, redukuje przykre
zapachy oraz zapobiega naadowaniu
elektrostatycznemu niektrych przed-
miotw w pokoju.
Wilgotno powietrza wiksza ni
70% jest jednak nieprzyjemna. Wynika
to przypuszczalnie z mniejszej iloci tle-
nu absorbowanego wtedy przez krew.
Powietrze wilgotne i zimne powoduje
zwikszone dolegliwoci reumatyczne.
Niebezpieczne jest take to, e wilgot-
no przekraczajca 70% moe powo-
dowa w pomieszczeniach zamknitych
tworzenie si bakterii pleniowych, kt-
re wdychane w duych ilociach mog
prowadzi do schorze i alergii.
Z tych powodw wilgotno w pomie
szczeniach powinna wynosi ok. 50%
(co najmniej 40 i nie wicej ni 70%).
1.4-1 PRZEKRJ PRZEZ TCHAWIC ZDROW ORAZ WY-
SCHNIT Z ZESKORUPIA WARSTW LUZU (BECKERT
1986)
WPROWADZENIE 21
 g/m2 g/m2
1.4-2 WYKRES CARRIERA: ZAWARTO PARY WODNEJ 300 300
W POWIETRZU W ZALENOCI OD TEMPERATURY (LUTZ
1985)

250 250

35
200 200
wzgldna wilgotno = 100%
30
zawarto pary wodnej w powietrzu w g/m3

25 80% 150 150

20 1
60%
100 100
15 1
40% 3
2
10 2
3 4
50 50
20% 4
5 5
5
6
0% h h
-10 -5 0 +5 +10 +15 +20 +25 +30 0 6 12 24 48 0 6 12 24 48
temperatura w C

1.4-3 KRZYWE SORPCJI PRBEK GR. 15 CM, PRZY TEMP. 21C I WZROCIE WILGOTNOCI W POMIESZCZENIU OD 50
DO 80%, W ZALENOCI OD CZASU)
g/m2
900

1
1.4.3 Wpyw wietrzenia jeli np. powietrze o temp. zewntrz-
800
2
na wilgotno w pomieszczeniu nej 0C i wzgldnej wilgotnoci 60%
Zim powietrze w pomieszczeniach wy- albo odpowiednio -5C i 80% podgrze-
700 daje si za suche. Niesusznie uznawa- je si do +20C, to wilgotno spada
3 ne jest to za win ogrzewania, ponie- do wartoci mniejszej ni 20%. W takim
600 wa spowodowane jest niewaciwym przypadku dla zachowania zdrowego
4 wietrzeniem. Dlatego warto tej sprawie klimatu powinna koniecznie i moliwie
500 powici par uwag. szybko zwikszy si zawarto pary
5 Szczeglnie w czasie wyu atmos- wodnej w powietrzu. Moe to nastpi
400
6
ferycznego, kiedy temperatura ze- np. poprzez oddanie wilgoci z wszel-
7
wntrzna jest niska i powietrze suche, kich powierzchni pomieszczenia, mebli
300 istnieje niebezpieczestwo, e w zbyt i innych przedmiotw oraz przebywaj-
8 dugo wietrzonym pomieszczeniu bdzie cych tam osb.
200 za sucho. Przecitna wzgldna wilgot-
9

no powietrza w Niemczech przy temp. 1.4.4 Regulacja wilgotnoci przez

10
100
11 +10C wynosi na zewntrz ok. 80%, przy glin. Pozytywny wpyw tego zjawiska
12 temp.+20C ok. 75%. Najmniejsza wil- na nasze zdrowie
13
d
0 1 2 4 8 16 gotno zim przy -10C wynosi ok. 60%. Materiay porowate maj zdolno
1 glina z yem iaskowym, 1800 8 beton komrkowy, 400 Poniewa wzgldna wilgotno po- wchaniania wilgoci z powietrza albo
2 glina ilasta, 1900 9 glina lekka z keramzytem, 750
3 glina ze som, 1400 10 cega kratwka, 1500 wietrza spada przy jego podgrzewaniu, te jej oddawania i wpywaj w ten
4 lekka glina ze som, 700 11 beton B15, 2200
5 lekka glina ze som, 550 12 cega lekka, 800 a zim podczas wietrzenia do pokoju sposb na rwnowag klimatu w po-
6 sosna, 450 13 cega ena, 1800
7 cega waienno-iaskowa, 2200 dostaje si powietrze zimne, to przy mieszczeniu. Maksymaln ilo wody
jego ociepleniu mocno obnia si wil- przyjmowan z powietrza nazywamy
1.4-4 KRZYWE SORPCJI CIAN WEWNTRZNYCH gotno. Wykres 1.4-2 przedstawia wilgotnoci rwnowagi. Zaley ona
GRUBOCI 11,5 CM PRZY TEMP. ZEWNTRZNEJ 21C
I DWUSTRONNYM WCHANIANIU WILGOCI Z 50 DO 80% zaleno temperatury i wilgotnoci: od wilgotnoci wzgldnej i temperatury

22 WPROWADZENIE
otoczenia (wilgotno rwnowagi r-
nych materiaw przy rnej wilgot-
noci powietrza i staej temperaturze
21C przedstawia wykres 2.4-3). To tak
wane dziaanie regulujce wilgotno
zaley jednak nie tylko od maksymal-
nej zdolnoci wchaniania, ale przede
wszystkim od prdkoci, z jak mate-
ria moe j absorbowa lub wydali.
Przeprowadzone badanie w Laborato-
rium Eksperymentalnego Budownictwa
(FEB) Uniwersytetu w Kassel pokazuj
np., e podczas nagego wzrostu wilgoci
w pomieszczeniu z 50 do 80% pierwsza
(1,5 cm gruboci) warstwa ciany glinia-
nej wchania 300 g wody/m, podczas
gdy (w tym samym przedziale czaso-
wym) cega wapienno-piaskowa i sza-
lunek z drewna wierkowego tej samej
gruboci tylko 100 g/m, tynki 26-76 g/
m, a cega ceramiczna jedynie 10 do 30
g/m (por. wykresy 1.4-3). Absorpcj
wilgoci dwch stron, nietynkowanych
cian gruboci 11.5 cm wykonanych
cegy z gliny przy wzrocie wilgotnoci
z 50 do 80% po 16 dniach wchony 8,3
razy wicej wody ni cega kratwka i 30
razy wicej ni cega ceramiczna pena.
Dane dotyczce absorpcji przy zmia-
nie wzgldnej wilgotnoci powietrza
z 30 do 70% przedstawia wykres 1.4-5,
natomiast kolejny (1.4-6) pokazuje, e
przy wzrocie wilgotnoci z 50 do 80%,
w czasie 24 godzin warstwa gliny gr.
2 cm wchania tyle samo wody, co war-
stwy gruboci 4 albo 8 cm. Oznacza to,
e w czasie pierwszej doby tylko grne
2 cm absorbuj wilgo, a w czasie 4 dni
tylko warstwa pierwszych 4 cm.
Jak dokadnie pokazuje wykres 1.4-7,
powoki z farb kredowych, klejowych
i kazeinowych tylko nieznacznie wpy-
waj na zmniejszenie absorpcji wody
przez chudy tynk gliniany. Dyspersyj-
na farba z ywic sztucznych zmniejsza
wchanianie wilgoci po 2 dniach o 13%,
a dwukrotne pokrycie farb lateksow
nawet o 50%.
30 m (liczc bez okien i drzwi) przy na-
gym wzrocie wilgotnoci z 50 do 80%
w cigu 48 godzin przyjyby wic bez
znaczcego nawilgocenia ok. 9 litrw
wody i oddayby odpowiednio t sam
ilo, gdyby wilgotno wrcia znowu
do wartoci 50%. Te same ciany wyko-
nane z cegy ceramicznej, czy to penej
czy kratwki, mogyby wchon albo
odda w tym samym czasie tylko ok. 0,9
litra wody. Jeeli nawet w warunkach
naturalnych taki przyrost wilgotno-
ci nie jest typowy, to rachunek ten
g/m2
(Legenda:)
M 1 cz gliny z pyem piaskowym; 2 czci piasku tynk
nie malowany
KQ powoka 2-krotna: 1cz. wapna, 1cz. twarogu, 1,7 cz. wody
KL powoka 2-krotna: farba kredowo-klejowa
UD powoka 2-krotna: farba ekologiczna, dyspersyjna, wewntrzna
140 bez rozpuszczalnikw
D1 powoka 2-krotna: farba dyspersyjna wewntrzna
LA powoka 2-krotrna: farba ekologiczna z pigmentami
i zagruntowaniem
AF powoka 2-krotna: farba akrylowa, zewntrzna do fasad
D2 powoka 2-krotna: farba ekologiczna dyspersyjna bez
rozpuszczalnikw, wewntrzna
DK powoka 2-krotna: farba dyspersyjna zewntrzna
120
LX powoka 2-krotna: farba lateksowa do stosowania na zewntrz
i do wntrz
LE powoka 1-krotna: olej lniany

z rnych materiaw, mierzon w cza- Nieotynkowane ciany z gliny M

KL
sie 16 dni przedstawia wykres 1.4-4. w pomieszczeniu o wymiarach 3 * 4 m, 100
KQ
Wyniki tych bada pokazuj m. in., e wysokoci 2,5m i powierzchni cian LA
D1 UD
g/m2
g/m2 D2
250 80 AF
DK
700

200 600
8cm LX
60

500 LE
150 4cm
1 400
40

100 300
2cm

3 4 200
2 6 20
5
50
7
4 7
6 100
5

h d
0 3 6 12 24 48 0 1 2 4 8 16 h
0 12 24 36 48

1.4-7 WPYW POWOK MALARSKICH NA WCHANIANIE

WILGOCI NA PRZYKADZIE PRBEK TYNKU GLINIANEGO
1.4-5 KRZYWE SORPCJI PRBEK O GR. 15 MM PRZY 1.4-6 WPYW GRUBOCI TYNKU Z GLINY NA ABSORP- GR. 1,5 CM POKRYTYCH Z 5 STRON FARBAMI, PRZY WZRO-
TEMP. 21C I PRZY WZROCIE WILGOTNOCI Z 30 DO 70%) CJ PARY WODNEJ PODCZAS WZROSTU WILGOTNOCI CIE WILGOTNOCI Z 50 DO 80%; POWOKI WYKONANO
W POMIESZCZENIU Z 50 DO 80% WG DIN 53778, GRUBO WARSTW 100+-10 m

WPROWADZENIE 23
uzmysawia, jak ogromne moliwoci 1.5 Uprzedzenia dotyczce gliny ciany wykonane byy nie z obrzuconych
regulowania wilgotnoci posiada glina. glin plecionek, ale z gliny ubijanej lub
To, e przy pomocy cian z gliny mo- Przesdy odnoszce si do gliny jako z surowych cegie zamknitych spoinami,
liwa jest w caym mieszkaniu taka re- materiau budowlanego s cigle jesz- insekty nie miayby adnej moliwoci za-
gulacja wilgotnoci, i przez okrgy cze nagminne i z reguy powszechne. gniedenia si tam.
rok pozostaje ona na staej, idealnej Dla wielu ludzi jest niewyobraalne, e Podczas budowy lekkich cian glinia-
dla zdrowego samopoczucia wysoko- natura dostarcza materiau, ktrego nie nych z du zawartoci somy tworz si
ci 50%, pokazuj wyniki bada w pew- trzeba uszlachetnia i e np. urobek na ich powierzchni grzyby pleniowe, kt-
nym budynku w Kassel, wzniesionym z wykopu pod fundamenty i piwnice nie re znikaj dopiero gdy materia wyschnie
z gliny w 1985 roku. Dokonywane musi by odtransportowany, tylko mo- i pozostanie suchy. Przy gstoci mniej-
w przecigu 5 lat pomiary pokazuj, e e suy jako budulec. szej ni 700 kg/m mog w tych cianach
przecitna wilgotno utrzymywaa si Znaczca jest wypowied pewnego mu- zagniedzi si insekty, ktre odywiaj
na poziomie 50%, a wahania byy w gra- rarza, ktry mia za zadanie wymurowa si som.
nicach 5%. W zimnej sypialni, gdzie pa- cian budynku z surowej, niewypalonej W cianach o konstrukcji z litej gliny
nowaa temperatura od +18 do +12C, cegy: To to jest jak w redniowieczu, te- (cega surowa, glina ubijana, waki gli-
wilgotno wynosia od 55 do 65%. raz musimy jeszcze tylko rce w takim g... niane) albo z gliny lekkiej z dodatkami
W porwnaniu z pokojami dziennymi umaza. Ten sam murarz pokazuje po ty- mineralnymi (keramzyt, szko porowate,
ta relatywnie wysoka wilgotno bya godniu z umiechem swoje rce i mwi: pumeks, lawa) te niebezpieczestwa nie
subiektywnie odczuwana jako opty- Prosz spojrze na te donie, widzia pan istniej.
malna dla sypialni i dziaaa profilak- ju kiedy tak gadkie u jakiego murarza? Powierzchnie cian glinianych dla
tycznie przeciwprzezibieniowo. Taka robota sprawia naprawd rado, zwikszenia odpornoci na cieranie po-
Kiedy wilgotno spadaa poniej 60%, tu nie ma ostrych kantw. krywane s farbami kazeinowymi, kaze-
otwierano po kpieli drzwi do azienki, Opinia mwica, e glina jest niehi- inowo-wapiennymi albo innymi, dzi-
aby ciany naadoway si par wodn, gienicznym materiaem budowlanym, ki czemu moliwe jest wycieranie ich
ktr potem oddaway pomieszczeniu. bo myszy i robactwo si tam gnied, na mokro tak praktyczne w kuchniach
Wedug Howiesona (2005) istnieje jed- jest niesuszna, jeeli dotyczy litych, i azienkach.
noznaczna zaleno midzy astm a zbyt masywnych budowli. Rozszerzajca si W porwnaniu z wykafelkowanymi
suchym powietrzem w pomieszczeniach. w Ameryce Poudniowej choroba Chaga- cianami azienek, te z gliny s wrcz bar-
W jednym z przedszkoli, gdzie skle- sa, prowadzca niekiedy nawet do le- dziej higieniczne, poniewa same szybko
pienia wykonano z gliny, u dziecka cho- poty, roznoszona jest przez insekty, ktre redukuj nadmiern wilgo po kpieli
rego na astm po trzech miesicach za- mieszkaj w szczelinach glinianych mu- i zapobiegaj w ten sposb tworzeniu si
obserwowano ustpienie dolegliwoci. rw tzw. bahareque. Gdyby jednak te grzybw pleniowych (por. rozdz. 14.9).

24 WPROWADZENIE
2.  LINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ
G
WACIWOCI
2.1 Skad
2.1.1 Wiadomoci oglne
Glina jest produktem wietrzenia ska.
Wietrzenie nastpio przede wszystkim
w wyniku mechanicznego niszczenia
ska poprzez ruchy lodowcw, dziaa
nie wody i wiatru, poprzez rozszerzanie
i kurczenie termiczne, albo te w wyniku
rozsadzajcego dziaania marzncej
wody. Take reakcje chemiczne, wywo
ane organicznymi kwasami (w obec
noci wody i tlenu), mog powodo
wa wietrzenie. Glina, w zalenoci od
miejsca pochodzenia, ma rny skad
i waciwoci.
Glina grska albo glina zboczowa po
wstaje na zboczach gr w wyniku wie
trzenia ska. Glina grska zawiera tym
samym sporo maych i duych odam
kw skalnych i przy wystarczajcej za
wartoci iu nadaje si do konstrukcji
ubijanych. Posiada wysok wytrzyma
o na ciskanie, a kiedy nie jest bardzo
ilasta, nie kurczy si zbytnio podczas
wysychania.
Gliny, ktre powstay w czci konty
nentalnej Europy w czasie ruchu lodow
cw, nazywane s glinami zwaowymi.
Zawieraj zazwyczaj sporo wapnia; je
eli jest go bardzo wiele, mwimy o mar
glu albo glinie marglistej, ktra z uwagi
na niewielk si wizania raczej nie na
daje si na materia budowlany.
Gliny spywowe to rodzaj zwaowych
glin polodowcowych, ktre zostay
przez wod przemieszczone, spawione
w inne miejsce.
Less, glina nawiana, to drobnoziarni
sta glina zawierajca wiele pyku piasko
wego, z ma zawartoci iu i niedu ny, bo np. glina z 14% zawartoci iu,
si wizania. Powstaa podczas burz 100
i py piaskowy piasek wir
zawarto w caej masie (%)
piaskowych ostatniego okresu lodowco 90
80
wego. Jest koloru tawego a do br 70
60
zowego i nie zawiera wapnia. 50
40
Glina kowa, zwana te namuem, 30
20
tworzy si w dolinach rzek poprzez dzia 10
anie osadowe wody. Glina ta jest czsto 0
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8 2 8 20 80
zmieszana ze skadnikami organicznymi. rednica ziaren d (mm)
Glina jest mieszanin iu, pyu piasko
wego i piasku, ktry z kolei moe za
i py piaskowy piasek wir
100
wiera kamienie, kawaki ska i czstki
zawarto w caej masie (%)
90
organiczne. 80
70
W budownictwie dzielimy skadniki 60
50
gliny w zalenoci od rednicy ich ziar 40
30
na. Iem okrelamy skadniki o rednicy 20
mniejszej od 0,002 mm, pyem piasko 10
0
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8 2 8 20 80
wym od 0,002 do 0,06 mm, piaskiem
rednica ziaren d (mm)
od 0,06 do 2 mm, a wir to czci od
2 do 60 mm. Zawarto ziaren w glinie
ilastej, w glinie o duej zawartoci pyu 100
i py piaskowy piasek wir
zawarto w caej masie (%)
piaskowego i w glinie mocno piaszczy 90
80
stej pokazano na wykresach 2.1-1. 70
60
rodkiem wicym drobne czstecz 50
40
ki w glinie jest i. Py piaskowy, piasek 30
20
i wir s wic materiaem wypeniaj 10
cym. W zalenoci od tego, ktry z tych 0
0,002 0,008 0,02 0,08 0,2 0,8 2 8 20 80
komponentw przewaa, mwimy rednica ziaren d (mm)
o glinie ilastej, pylastej albo piaszczy
stej. W geologii przy zawartoci wago 2.1-1 KRZYWA ZAWARTOCI ZIARNA W GLINIE ILASTEJ
(U GRY), W GLINIE O DUEJ ZAWARTOCI PYU
wej komponentu mniejszej ni 15% uy PIASKOWEGO (WYKRES RODKOWY) ORAZ W BARDZO
wa si dodatkowego okrelenia saby, PIASZCZYSTEJ GLINIE (NA DOLE))
przy wikszej ni 30% mocny. Przy za
wartoci komponentu mniejszej ni 5%
nie uywa si specjalnych oznacze.
Wedug tego podziau mocno pylasta,
piaszczysta i sabo ilasta glina miaaby
ponad 30% pyu piaskowego, 15-30%
piasku, mniej ni 15% iu oraz mniej
ni 5% wiru. Takie okrelenia nie s
jednak typowe dla budownictwa z gli
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 25
2.1.2 STRUKTURY TRZECH NAJPOSPOLITSZYCH
MINERAW IU I ODSTPY MIDZY PYTKAMI (LAMELAMI),
WEDUG HOUBENA, GUILLAUD 1984
co w geologii byoby nazwane sab
mieszank ilast, ju przy stosowaniu
niejednej techniki budowania oznacza
si jako za tust, czyli zbyt ilast.
2.1.2 I
I jest produktem wietrzenia skalenia
i innych mineraw z prastarych poka
dw kamiennych. Skalenie skadaj si
z tlenku glinu, z tlenku innego meta
lu oraz z kwasu krzemowego. Szeroko
rozpowszechniony skale potasowy,
czyli krzemian aluminiowo-potasowy
ma wzr chemiczny Al2O3 K2O 6SiO2.
Gdy poprzez wietrzenie odczaj si
zwizki potasu, powstaje krzemowo
-kwana ziemia ilasta, rodzaj tlenku
aluminium (tlenku glinu) poczony
chemicznie z wod (Al2O3 2SiO2 2H2O),
ktry mineralogia okrela mianem ka
olinitu. Rwnie czsto wystpujcym
mineraem ilastym jest montmorylonit
(Al2O3 4SiO2 2H2O). Kolejnym, cho
rzadko spotykanym mineraem ilastym
jest illit, por. rys. 2.1-2.
Obok wyej wymienionych trzech
najbardziej znanych mineraw istnie
je jeszcze cay szereg iw, ktre czsto
nazywane s tak, jak ich miejsce pocho
dzenia. Wszystkie te mineray wyst
puj rzadko w postaci czystej. Mieszaj
czworocian omiocian
z jdrem krzemu z jdrem aluminium
26 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
KAOLINIT
si one czsto z innymi zwizkami che
micznymi, szczeglnie z hydratem tlen
ku elazowego (Fe2O3 H2O) oraz z inny
mi zwizkami elaza, ktre to nadaj
iom odcie od tego do czerwonego.
Zwizki manganu daj odcie brzowy,
a zwizki wapnia i magnezu barwi iy
na biao. Z kolei dodatek zwizkw or
ganicznych daje zabarwienie od brzo
wego do czarnego.
Woda chemicznie poczona z mine
raami ilastymi, tzw. woda krystaliza
cyjna, uwalnia si przy temperaturze
400-900C.
Mineray ilaste maj z reguy budo
w szecioktnych pytek krystalicz
nych. Pytki te skadaj si z kilku lame
li. Lamele z kolei skadaj si z warstw,
ktre z reguy powstaj z jder krzemu
lub aluminium i w pierwszym przypad
ku otoczone s atomami tlenu, w dru
gim przez wodorotlenki (grupy OH).
Warstwy z tlenku krzemu s naado
wane ujemnie i dlatego maj zdolno
wizania jonowego (rys. 2.1-3).
Wizanie jonowe w dwuwarstwowym
minerale kaolinitu jest stosunkowo nie
wielkie, poniewa za kadym razem
czy si warstwa wodorotlenku alu
minium z warstw tlenku krzemu. Trj
warstwowy minera montmorylonitu
ILLIT MONTMORYLONIT
tworzy mocne wizanie jonowe dziki
temu, e kada warstwa wodorotlen
ku aluminium ograniczona jest dwo
ma warstwami tlenku krzemu (por. rys.
2.1-2).
Illit jest take mineraem trjwar
stwowym, z tym, e jony aluminium
mog by w nim zastpione przez jo
ny magnezu lub elaza, a z kolei jony
krzemu przez jony aluminium. adunki
ujemne wyrwnuj czsto jony potasu,
powodujce wizanie midzy lamelami
(por. rys. 2.1-2).
Najczciej mineray ilaste posiadaj
wymienialne kationy. Ich rodzaj i ilo
ma decydujcy wpyw na si wizania,
a poprzez ni take na wytrzymao
na zginanie i ciskanie na sucho (por.
rozdzia 2.6). Oglnie mona powie
dzie, e im ciesze pytki krysztau,
a tym samym im wiksza jest ich po
wierzchnia, tym wiksza jest zdolno
wymiany kationw i wytrzymao
na zginanie na sucho.
2.1.3 Py piaskowy, piasek, wir
Py piaskowy, piasek i wir rni si
zasadniczo od iu, nie wi adnych
innych czsteczek i stanowi dodat
ki do rodka wicego, jakim jest i.
Powstaj one z pokruszonych ska,
2.1.3 BUDOWA LAMELI KRYSZTAW IU Z CZ-
STECZEK TLENKU KRZEMU (WEDUG HOUBENA,
GUILLAUD 1984)
maj ostre krawdzie, szlifuj si o sie
bie nawzajem w biecej wodzie, ma
j zaokrglony ksztat. Definiowane
s na podstawie wielkoci ziarna (DIN
4022) z podziaem na frakcje: grub,
redni i drobn, por. rys. 2.1-4.
2.1.4 Rozkad rozmiarw ziarna
Glin mona scharakteryzowa na pod
stawie jej skadnikw (i, pyki piaskowe,
piasek i wir) oraz ich zawartoci. Po
spolite rozrnienie tych komponentw
wedug DIN 18123 wyznacza tzw. krzy
wa zawartoci ziarna, patrz rys. 2.1-1.
Tutaj ilo skadnikw gliny podana
jest w procentach, a rednic ziaren
przedstawiono w skali logarytmicznej.
Wykres grny dotyczy tustej mieszan
ki gliny z relatywnie du iloci iu
(28%). Jest ona uywana do produkcji
cegy ceramicznej. Wykres rodkowy
charakteryzuje i o duej zawartoci py
u piaskowego (ok. 70%), typowy less
wystpujcy w dolinach rzek i kotlinach
pnocnych i rodkowych Niemiec. Dol
ny wykres dotyczy gliny piaszczystej,
z zawartoci piasku do 60%. Stosuje
si j do tynkowania.
Do klasyfikowania gliny uywa si
czsto tzw. siatki trjktnej, w ktrej
zawarto iu, pyu i piasku stanowi
odpowiednio boki trjkta, por. 2.1-4.
Przykadowo przedstawiona glina S III
zawiera 22% iu, 48% pyu i 30% piasku.
Ustalenie zawartoci ziarna zostanie
2.1.6 Woda plastycznym (sia wizania) oraz wy
Glina czy si z wod. Rodzaj i ilo trzymao na ciskanie i zginanie
wody w glinie stanowi o jej waci w stanie suchym.
wociach. Rozrniamy nastpujce O zawartoci wody w glinie decydu
rodzaje wody: krystalizacyjna (woda je woda porowata i absorpcyjna, ktra
strukturalna), absorpcyjna (wchoni wydostaje si podczas podgrzewania
ta) oraz porowata (kapilarna). Woda do odpowiednio 105 lub 110C.
krystalizacyjna jest zwizkiem chemicz
nym i uwalnia si dopiero podczas pro 2.1.7 Porowato
cesu wypalania przy 400-900C. Woda Porowato gliny definiuje si przez
absorpcyjna wie si z mineraami gli objto porw. Jako porowato,
ny przez elektrycznie uwarunkowan wzgldnie ilo porw n oznacza si
sorpcj. Jako porowat okrelamy wo objto porw midzy staymi czst
d, ktra poprzez siy kapilarne dostaje kami gliny (Vp) w stosunku do objto
si do wypenionych powietrzem porw ci cakowitej (V):
w glinie.
Vp
Podczas zetknicia si iu z wod wni n=
V
ka ona do blaszkowej mikrostruktury,
co powoduje wzrost objtoci, pcznie Pory w masie cakowicie suchej s wy
nie. Pytki krysztau zostaj otoczone penione powietrzem. Natomiast kiedy
cienk powok wody i podczas ugnia s one w peni wypenione wod, mwi
tania lizgaj si po sobie, przez co glina my o stanie nasyconym.
jest plastycznie urabialna. Liczb porw e okrela stosunek ob
Cakowite molekularne rozpuszczenie jtoci porw do objtoci materiaw
iu w wodzie jest jednak niemoliwe. Mi staych:
neray ilaste pozostaj w wodzie w for
n
mie duych zwaw moleku (koloidw). e=
1-n
Jest to widoczne jako jej zmtnienie.
Podczas schnicia gliny wyparowuje Wedug Votha w glinie bardzo tustej
woda zarobowa, a pytki krysztaowe objto porw waha si od 20 do 90%,
iu ciasno przylegaj do siebie. Powstaj przy czym pojedyncze pory s bardzo
siy spjnoci, ktre powoduj wytrzy mae.
mao gliny na rozciganie w stanie Ilo porw w rnych glinach jest
bardzo trudna do okrelenia, ale dla
oceny tego materiau budowlanego nie
02

100
mm
10

omwione w rozdziale 2.2.2. 90 ma to zbyt wielkiego znaczenia. Istotne

2
20

80 s za to wielkoci i formy poszczegl

0,06
30
oci

70
2.1.5 Skadniki organiczne nych porw.
% i

S II 65
nist
40

60
uo
ziar

Ziemia gliniasta zawiera przewanie i Skoro struktura porw w glinie

ziar
50
uo

50
nist
iask

do gbokoci 40 cm komponenty ro ma decydujce znaczenie dla odpor

60

40
%p

ci <

linne oraz humus, bdcy produktem pi gp i

noci na przenikanie pary wodnej,
70

0,00

glina glina 30
glina ilasta
ilasto-piaszczysta pylasto-ilasta 22
rozkadu czstek rolin. Ma on gwnie na sorpcj pary wodnej, na wchanianie
80

2mm

S III 20
glina glina
90

skadniki koloidalne, jest bardzo kwa piasek

piaszczysta glina pylasta 10 wody, a tym samym na mrozoodpor
100

ny (pH < 6). Glina budowlana nie po 33 48 0 no, staje si niemoliwe zamknicie
0
10

20
30

40
50

60
70
80

90
100

winna zawiera ani humusu, ani czci
rolinnych.
% pyu piaskowego o ziarnistoci 0,002 0,06 mm odpowiednimi parametrami analizy
struktury porw. Z tego powodu nie
2.1-4 SIATKA TRJKTNA PRZEDSTAWIAJCA ZAWAR- bdzie porowato dalej omawiana.
TO IU, PYU PIASKOWEGO I PIASKU W GLINIE (VOTH
1978)

GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 27

2.1.8 Powierzchnia waciwa
Jako powierzchni waciw oznacza
si sum powierzchni wszystkich cz
ci skadowych i oznacza w cm/g lub
w m/g. Piasek gruboziarnisty ma po
wierzchni waciw ok. 23 cm/g, py 2.1.10 Zagszczenie/ zwarto
piaskowy ok. 450 cm/g, i od 10 m/g
(kaolinit) do 1000 m/g (montmorylonit).
Im wiksza powierzchnia waciwa
iu, tym wysza jest jego chemiczna ak
tywno podczas wymiany jonw oraz
sia przycigania wewntrznego, ktra
z kolei jest miarodajna dla siy wiza
nia oraz dla wytrzymaoci na ciska
nie, rozciganie i zginanie w stanie
suchym.
2.1.9 Gsto
Przy okrelaniu gstoci jakiego ciaa
bierze si pod uwag jego mas w sto
sunku do objtoci i pomija ewentualne
puste przestrzenie. Gsto podaje si w
kg/m. Okrelenia ciar objtociowy Aby ustali przydatno gliny do pew
zamiast gsto ju si nie uywa. nych elementw lub technik budow
Gruzekowata glina o wilgotnoci grun
tuma gsto od 1000 do 1500 kg/m,
glina zagszczona, sprasowana albo
ubita od 1700 do 2200 kg/m (warto
ci te s odpowiednio wysze, kiedy
w jej skad wchodzi wicej piasku, wiru
materia
organiczny
glina
mu
piasek
wir
2.2-1 TEST SEDYMENTACYJNY WEDUG CRATERRE
28 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
i kamieni, po dodaniu lekkich materia 2.2.2 Analiza sitowa i analiza
w jak pumeks, spieki ceramiczne al mechaniczna (szlamowa)
bo sieczka gsto jest odpowiednio Okrelenie iloci duych skadnikw gli
mniejsza). ny (piasku, wiru, kamieni) jest stosun
kowo atwe przy zastosowaniu analizy
sitowej. Zawarto drobnych kompo
Zwartoci nazywamy zdolno grun nentw okrela si poprzez sedymenta
tu budowlanego do redukcji porw po cj (analiz szlamow).
przez zagszczenie mechaniczne. Norma DIN 18123 (1983) nakazuje
Warunkiem uzyskania gliny maksy nastpujce postpowanie: materia
malnie zwartej jest jej odpowiednia musi by najpierw osuszony w temp.
wilgotno. Wtedy pojedyncze jej cz 105C, zwaony i potem poprzez od
steczki ukadaj si moliwie cile, siewanie metod such lub mokr,
bez znaczcego oporu tarcia. rozdzielony na rne wielkoci ziaren.
Optymaln wilgotno, przy ktrej Analiza nastpuje poprzez przelicze
uzyskujemy najwiksz zwartoci gli nie masy pozostaej na sicie w procen
ny, ustala si testem Proctora (rozdzia tach w stosunku do caej masy suchego
4.5.4). materiau. Znormalizowane wymiary
otworw sita wynosz 16; 8; 4; 2; 1; 0,5:
2.2 Test ustalajcy skad 0,25; 0,125 i 0,063 mm.
Okrelenie iloci frakcji ziaren mniej
2.2.1 Uwagi wstpne szych ni 0,125 mm nastpuje (wedug
DIN 18123) poprzez sedymentacj
w wyniku analizy mechanicznej (szla
lanych, wane jest poznanie jej skadu mowej). Metoda zakada, e drobne
i okrelenie waciwoci. czsteczki w zawiesinie wodnej opa
Najpierw opiszemy znormalizowane daj z rn prdkoci w zalenoci
testy stwierdzajce skad glin, a potem od ich wielkoci. Tym samym zmniejsza
kilka prostych bada, ktre nie wyma si systematycznie gsto zawiesiny.
gaj stosowania specjalnych urzdze. Te zmiany ustala aerometr w okrelo
nych przedziaach czasu. Z odczytw
gstociomierza mona ustali krzyw
uziarnienia szlamu (ziaren o rednicy
< 0,06 mm).
materia 2.2.3 Ustalenie zawartoci wody
organiczny Zawarto wody, ktra nie jest che
glina micznie zwizana z glin, ustala si
mu w nastpujcy sposb: prbk gliny
piasek way si w stanie wilgotnym, nastpnie
wir
podgrzewa si w piecu w temperaturze
105 do 110C tak dugo, a przestanie
zmniejsza si jej waga, a potem na
stpuje ponowne waenie prbki. R
nica midzy dwoma wynikami okrela
zawarto wody. Ilo ta jest zazwyczaj
2.2-2 TEST SEDYMENTACJI podawana w procentach masy w sto
sunku do wagi prbki suchej.
 ziarna szlamu ziarna odsiane sitami ziarna szlamu ziarna odsiane sitami
py piaskowy ziarna piasku ziarna wiru py piaskowy ziarna piasku ziarna wiru
i drobny redni gruby drobne rednie grube drobne rednie grube i drobny redni gruby drobne rednie grube drobne rednie grube
100 100
90 90
80 80
procent wagowy masy cakowitej

procent wagowy masy cakowitej

70 70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
0,001 0,002 0,006 0,01 0,02 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10 20 60 0,001 0,002 0,006 0,01 0,02 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10 20 60
rednica ziarna d (mm) rednica ziarna d (mm)
2.2-3 KRZYWE ROZKADU ZIAREN BADANYCH RODZAJW GLINY

Do szybkiego ustalenia zawartoci Test na roztarcie i zmycie Mukerij 1988, str. 20; United Nations
wody w materiale na budowie najbar Wilgotn prbk rozciera si midzy Centre for Human Settlement, 1992,
dziej nadaje si metoda CM. Polega ona palcami doni. Gdy czuje si ziarna, str. 7) jest bdne, wiadcz wyniki wie
na zamkniciu w stalowym pojemniku oznacza to du zawarto piasku. Gdy lu testw przeprowadzonych w Labo
prbki gliny razem z ampuk karbidu klei si na doni i po wyschniciu daje si ratorium Eksperymentalnego Budow
i elazn kulk. Poprzez intensywne atwo zetrze, a resztki bezproblemowo nictwa na Uniwersytecie w Kassel (por.
potrzsanie powoduje si rozbicie zmy wod, to zawiera wiele pyu pia wykresy 2.2-3 pokazujce krzywe uziar
szklanej ampuki. Karbid reagujc z wo skowego. Kiedy jednak glina przylega nienia na przykadzie dwch dokona
d zawart w glinie produkuje acetylen. mocno, jej resztki nie daj si zetrze, nych testw sedymentacji).
Odczytujc na manometrze powstae a zmy je mona dopiero po dugim cza Jak pokazano w tabeli 2.1, ani optycz
cinienie gazu i porwnujc ilo gli sie, oznacza to, e zawiera duo iu. ne odczyty wysokoci warstw, ani wi
ny mona wyliczy zawarto wody dziane goym okiem podziay nie od
w prbce. Przy stosowaniu metody CM Test cicia powiadaj rzeczywistemu rozkadowi
naley liczy si jednak z niedokadno Wilgotn glin formujemy w kul, kt rozmiarw ziarna. (Aby okreli pro
ci rzdu nawet 15%. r rozcinamy noem. Gdy powierzchnia centy wagowe, zamroono skadniki
przecicia jest matowa, mamy do czy osadzajce si, rozdzielono je, a po od
2.2.4 Testy proste (kontrole nienia z glin pylast, gdy si wieci, mroeniu i odparowaniu resztek wody
odrczne) to z ilast. Kiedy rozcicie jest szorstkie, okrelono grawimetrycznie ich wag).
Nastpujce testy mona przeprowa oznacza to du zawarto piasku. Pomidzy optycznym podziaem
dza na budowie, bez przyrzdw. Po objtociowym a rzeczywistym rozka
zwalaj one na przyblione okrelanie Sedymentacja dem ziaren byy rnice dochodzce
struktury gliny: Jeeli wymieszamy glin z du iloci
wody, to wir i piasek na dnie probw Prb Frakcje Odczyty Rzeczy
ka optyczne wiste
Test zapachowy ki osadz si o wiele prdzej ni czstki gliny rozkady
Czysta glina jest zapachowo neutralna. pyu i iu. ziaren
Kiedy ma zapach stchy, to zawiera Z uoenia si warstw mona wnio obj. % masa % masa %
elementy organiczne. skowa, ile jest w glinie skadnikw i 45 14 6

drobnych, a ile duych. Najczciej war py

K1 18 26 38
piaskowy
Test zgryzu stwy widoczne s goym okiem.
piasek 37 60 56
Kiedy podczas ugryzienia wzgldnie Dolna warstwa nie odpowiada przy
i 36 17 2
zgniatania gliny powstaje nieprzyjemny tym zawartoci piasku, rodkowa
py
K2 24 19 16
zgrzyt, oznacza to, e zawiera ona pia pyu, a grna nie oddaje iloci iu. piaskowy
sek. Gdy zgniatanie jest mikkie i glina O tym, e takie zaoenie w fachowej li piasek 40 64 82
lepi si do jzyka, wskazuje to na du teraturze (np.CRATerre 1979, str. 180; In
zawarto iu. ternational Labour Office 1987, str. 30;
TABELA 2.1: ROZKAD ZIAREN 2 RODZAJW GLINY
Houben, Guillaud 1984, str. 49; Stulz, ODPOWIEDNIO DO WYNIKW TESTU SEDYMENTACJI

GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 29


2.2.4 KULKI GLINY PO PRBIE UPADKU
do 1800% (prbka K2). Korekta wago
wa odczytw wzrokowych frakcji dawa
a bd rzdu 850%.
Rozgraniczenia warstw widoczne
podczas testu sedymentacyjnego po
wstaj wwczas, gdy krzywa uziarnie
nia przebiega pasko. Byoby wyjtkiem,
gdyby spaszczenie krzywej przypadao
wanie na styku iu z pyem albo pyu
i piaskiem.
Test na upadek kuli
Glina przeznaczona do badania powin
na by na tyle sucha, aby mona byo
uformowa z niej kul o przekroju ok.
4 cm. Jeeli kulka rzucona z wysokoci
1,5 m przy zetkniciu z ziemi rozsypie
si cakowicie, jak na zdjciu 2.2-4 z pra
wej strony, to mamy do czynienia z eks
tremalnie piaszczyst (chud) glin.
Tak glin mona uywa do zapraw.
Kiedy z kuli po upadku powstanie pla
cek z maymi rysami (albo wrcz adny
mi), to mamy do czynienia z glin tust
2.2-5 TEST NA SPJNO PRZEPROWADZONY
ODRCZNIE
30 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
(o duej zawartoci iu). Ma ona du
si wizania, ale jako materia budow
lany moe suy po odchudzeniu. Gli i do celw budowlanych musi zasta
na z trzeciej prbki od lewej ma stosun
kowo niewielk si wizania, nadaje
si jednak do glinobitek lub do produk
cji cegie formowanych rcznie.
Test na konsystencj
Z bryy wilgotnej gliny formuje si kul
k o rednicy ok. 2-3 cm. Kulk nale
y nasyci wod na tyle, aby powstaa
plastyczna masa, z ktrej robimy naj
pierw waek, a potem rolujemy z nie
go sznurek gruboci ok. 3 mm. Jeeli
przy rolowaniu glina amie si lub zry
wa, oznacza to, e jest za sucha i naley
2.2-6 TEST NA SPJNO WEDUG FEB
dola kilka kropli wody. Gdy sznurek
zamie si po osigniciu przekroju
3 mm, tworzymy z niego ponownie kul
k i zgniatamy j midzy kciukiem i pal
cem wskazujcym. Jeeli glina nie daje
si uformowa w kulk, oznacza to, e
zawiera duo piasku i niewiele iu. Taka
glina ze wzgldu na niedu si wiza
nia w zasadzie nie nadaje si na mate
ria budowlany.
Jeli jednak kulka daje si zgnie
jedynie z trudem, nie pkajc przy
tym, oznacza to, e glina zawiera duo
iu. Taki materia jest z kolei za tusty
odchudzony. Kiedy grudka lekko si
poamie lub pokruszy, oznacza to ma
zawarto iu.
Prosty test na spjno
( tasiemkowy )
Do tego testu potrzebna jest na tyle wil
gotna glina, aby daa si zrolowa w gru
by na 3 mm waek. Z niego formuje si
tam gruboci ok. 6 mm i szerokoci
ok. 20 mm, ktry naley trzyma na pa
skiej doni, w ten sposb, aby swobodnie
zwisaa jego moliwie dua cz (por.
rys. 2.2-5). Jeeli te zwisajcy pasek osi
gnie dugo powyej 30 cm, zanim si
zerwie, oznacza to, e glina ma du si
wizania i powinna by w zasadzie od
chudzona. Jeli pasek urywa si po wy
suniciu na kilka cm, znaczy to, e glina
zawiera zbyt duo iu.
Metoda ta jest jednak bardzo niedo
kadna. Jeeli glina jest niedostatecznie
wygnieciona, a pasek ma rne grubo
ci, test ten prowadzi do rnych wyni
kw, odbiegajcych od siebie o ponad
200%.
Test na spjno wedug FEB
Z powyszego powodu opracowany
zosta przez Laboratorium Ekspery
mentalnego Budownictwa Uniwersyte
tu w Kassel troch dokadniejszy test.
Rwnomiernie uksztatowany pasek
 (20 mm szeroki i 6 mm gruby) uzysku
je si przez wgniatanie gliny palcami
midzy dwie listwy drewniane i po
przez gadzenie go rolk albo butelk,
(rys. 2.2-6). W celu atwego odspajania
si prbki od podoa kadzie si pod
ni cienki, naoliwiony pasek folii.
Dugo zerwanego paska okrela
si podczas powolnego przesuwania
go poza oby brzeg (promie zaokr
glenia 1cm) por. 2.2-6. Poniewa pole
przekroju paska wynosi 1,2 cm, a ci
ar gliny ok. 2 g/cm, otrzymujemy si
spjnoci 2 g/cm na kady centymetr
dugoci zerwanej prbki. W celu za
pewnienia porwnywalnoci wynikw
testw na spjno wybrano konsysten
cj gliny, ktra w tecie na spadek 200
gramowej kuli z wysokoci 2 m tworzy
spaszczenie o rednicy 70 mm. Wykres
2.2-7 pokazuje wartoci maksymalne
dugoci zerwania przy kolejnych 5 te
stach tej samej gliny, ktrej si spjno
ci okrelano wg DIN 18952, str. 2. Przy
oznaczaniu siy spjnoci brano take
pod uwag tylko grne wartoci 5 prb,
poniewa mona zaoy, e nisze war
toci bior si z niedostatecznego wy
mieszania materiau lub s wynikiem
bdw produkcji. Rezultat pokazuje,
e spowodowane rn konsystencj
gliny wyniki uzyskane wg Niemeyera s
300
117,6
250
sia spjnoci wg Niemeyera (g/cm2)
dwukrotnie wiksze ni wyniki FEB.
Podczas okrelania siy spjnoci wg
Niemeyera (rozdz. 2.6.1) wymagane
spaszczenie o rednicy 50 mm jest nie
moliwe, poniewa kulki rozsypuj si.
Test kwasu solnego
Glina zawierajca wapno jest bielsza,
mniej spjna i dlatego nie nadaje si
do budowania. W celu sprawdzenia
iloci wapna w prbce gliny kapie si
na ni (uywajc sztabki szklanej lub
drewnianej) jedn kropl 20%-owego
kwasu solnego. Jeli glina zawiera wap
no, tworzy si CO2 wg wzoru CaCO3
+ 2HCl = CaCl2 + CO2 + H2O, co staje si
widoczne poprzez spienienie si albo (10 x 10 x 7cm) wycite z cegie glinia
kipienie. Jeeli powierzchnia prbki
nie kipi, wiadczy to o zawartoci wap
na poniej 1%, przy pienieniu si sa
bym i nie trwajcym dugo ilo wapna
wynosi 1-2%, przy pienieniu silniejszym
ale te krtkim ok. 3-4%, przy mocnym
i dugim ponad 5% (Voth 1978, str. 57).
Godnym odnotowania jest fakt, e tak
e glina ciemna, bezwapienna a zawie
rajca humus, moe wydziela CO2. zawartoci iu, ale z optymaln iloci
2.3 Reakcja gliny na wod
2.3.1 Uwagi oglne
Glina przy zetkniciu z wod staje si
plastycznie formowalna. Dzieje si tak,
poniewa woda dociera do warstwowej
struktury mineraw gliny i otacza cien
k powok pytki krysztaw. W wyni
kubatura maleje. Zjawisko pcznienia
zachodzi jednak wtedy, gdy woda dzia
a bezporednio na glin, a ta z kolei
wchania tyle wody, e traci sta kon
systencj. Natomiast absorpcja pary
wodnej nie powoduje pcznienia.
Wielko pcznienia i kurczenia si
zaley od rodzaju i iloci iu. Montmo
rylonit w porwnaniu z kaolinitem i il
litem ulega tym zjawiskom bardzo moc
no. W glinie budowlanej zawarto iu
wynosi tylko 5-15%. Ta ilo iu oraz
skad pozostaych czsteczek ma mniej
szy wpyw na pcznienie i kurczenie si
ni rodzaj iu.
W FEB nasczono wod prbki
nych i suszono je w gorcym powietrzu
w temp. ok. 50C. Zdjcie 2.3-1 pokazu
je rezultat eksperymentu.
Cega surwka, formowana przemy
sowo (u gry, po lewej), z frakcj ziarna
wg grnej krzywej z wykresu 2.1-1, pcz
niaa bardzo mocno, a po wyschni
ciu powstaway w niej znaczne spka
nia. W przypadku cegy o takiej samej
pyu, piasku i wiru, nastpio tylko
znikome spkanie prbki (u gry, po
prawej). Cega uformowana rcznie
z pylastej gliny lessowej, w ktrej skad
ziarna odpowiada rodkowej krzywej
wykresu 2.1-1, miaa jedynie drobne
rysy skurczowe (na dole, po prawej,
zdjcie 2.3-1). Prbka z rcznie formo
wanej cegy z mocno piaszczystej gliny

ku dziaania si kapilarnych woda wni

200
65,1 ka take do wypenionych powietrzem
92,4
150 porw znajdujcych si midzy staymi
52,1 czsteczkami gliny (pyem, piaskiem,
100
35,7 69,3 iem).
35,7
50

0
2.3.2 Pcznienie i kurczenie
0 50 100 150 g/cm2
0 25 50 75 cm Jako materia budowlany glina posia
Dugo zerwania i spjno wg FEB da pewn pejoratywn waciwo.
Podczas wchaniania wody pcznie
2.2-7 KORELACJA MIDZY TESTEM NIEMEYERA I TESTEM je, a wic zwiksza swoj objto,
FEB a w trakcie schnicia kurczy si, tzn. jej 2.3-1 TEST NA PCZNIENIE I KURCZENIE

GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 31


szablon wymiarowy
forma do prbek
2.3-2 FORMA I SZABLON DO OZNACZANIA SKURCZW
SCHNICIA (DIN 18952)
(wg dolnej krzywej wykresu 2.1-1), nie
miaa pkni skurczowych (zdjcie
2.3-1 na dole, po lewej).
Poprzez optymalny dobr skadni
kw mona wic zmniejszy powsta
wanie rys skurczowych, a nawet ich
unikn, co zostanie bliej omwione
w rozdziale 4.2.
2.3.3 Wyznaczanie skurczu schnicia
W celu porwnania skurczw schnicia
rnych mieszanek gliny prbki powin
ny mie t sam wilgotno albo ten
sam stopie plastycznoci.
Poniewa ilo wody potrzebna
do wymieszania gliny zalena jest
gwnie od zawartoci w glinie iu
i w niewielkim stopniu od jego rodzaju,
wydaje si susznym, aby porwnywa
materia o podobnej konsystencji.
Wedug DIN 18952 trzeba najpierw
uzyska sztywno znormalizowan.
W tym celu naley przestrzega nast
pujcych zasad:
2.3-3 WYZNACZENIE SKURCZU SCHNICIA WG FEB
32 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
1. Glina potrzebna do prby jest roz
bijana i odsiana w stanie suchym,
aby odrzuci wszystkie skadniki
wiksze od 2 mm.
2. Do ok. 1200 cm odsianej gliny
dodaje si ostronie troch wody.
W powsta mas uderza si pasko
motkiem tak dugo, a poczy si
w jeden placek.
3. Przy pomocy noa zdejmuje si
placek z podoa i tnie go na paski
szerokoci ok. 2 cm.
4. Paski kadzie si obok siebie na ich
bokach i ubija z nich ponownie pla
cek. Zabieg ten naley powtarza
tak dugo, a na spodzie powstanie
rwnomierna struktura.
5. Celem zachowania rwnomiernej
wilgotnoci naley prbk z chudej
gliny zostawi pod przykryciem na
6 godzin, a z gliny tustej 12 godzin.
6. Z przygotowanej masy naley
wzi ok. 200 g, zagci poprzez
wielokrotne uderzanie o pyt
podoa i uformowa kulk.
7. Kulk naley spuci z wysokoci
2 m na pyt.
8. Sztywno normow osiga si,
kiedy spaszczenie ma rednic 50
mm. Rnica midzy mniejsz
i wiksz rednic (gdy spaszcze
nie nie jest idealnie koliste) nie
powinna przekracza 2 mm.
9. Jeli okrge spaszczenie ma
rednic wiksz ni 50 mm
(51 mm gdy jest owalne) naley
prb powtrzy, dodajc mniej
wody. Gdy spaszczenie jest
mniejsze ni 49 mm, trzeba doda
troch wicej wody. Mona przy
tym zauway, e dodanie ju kilku
kropli znaczco zmienia sztywno
mieszanki.
Glina o tak uzyskanej sztywnoci znor
malizowanej poddana zostanie prbie
wyznaczenia skurczu schnicia:
1. Glina o sztywnoci normowej jest
ubijana do formy, jak na rys. 2.3-2,
przy pomocy drewnianego ubijaka
o przekroju kwadratu 2 x 2cm.
2. Naley wykona (jedn
po drugiej) 3 prbki i natychmiast
je rozszalowa.
3. Na paskiej stronie prbki nale
y wyry noem, przy pomocy
szablonu z rys. 2.3-2, dwa odlege
od siebie o 200 mm znaki wymiaro
we oraz czc je lini.
4. Teraz prbki naley zostawi
do wyschnicia, ukadajc
je na lekko naoliwionej pycie
szklanej przy temperaturze
otoczenia 20C. (Wedug do
wiadcze FEB, jeeli glina jest
wystarczajco spjna, korzystniej
jest zostawi prbk do wyschni
cia na pycie z mikkich wkien
Proces schnicia nastpuje wtedy
rwnomierniej.)
5. Po trzech dniach nastpuje susze
nie prbek w piecu, w temp. 60C
tak dugo, a przestan si kurczy.
6. rednia warto skurczenia si
prbek oznacza miar skurczu
schnicia w mm albo, w stosunku
do dugoci pocztkowej, miar
w %. Jeeli skurcz schnicia jakiej
prbki odbiega o wicej ni 2 mm
od wyniku dwch pozostaych,
trzeba test powtrzy.
Naley tutaj zaznaczy, e ta metoda
pomiarowa jest do niedokadna, po
niewa mierzenie wykonuje si przy po
mocy zwykego przymiaru oraz dlatego,
e prbki kurcz si zazwyczaj moc
niej u gry ni od spodu. Dlatego te
proponuje si metod dokadniejsz:
na rodku powierzchni czoowych nale
y zaznaczy punkty, ktrych odlego
odczytujemy przy pomocy czujnika ze
garowego, z dokadnoci do 0,01 mm
(por. 2.3-3).
Opisana sztywno normowa wydaje
si take mao przydatna jako podsta
wa do wyznaczania wartoci skurczu
schnicia zapraw glinianych. Tutaj na
ley bra pod uwag sztywno w sta
nie przerabiania materiau. Gdy mamy
do czynienia z zapraw wapienn lub
cementowo-wapienn, to wg DIN 1060,
cz. 3, istotny jest rozpyw (miara pyn
noci) rzdu 180 mm (por. rozdz. 2.3.4).
Poniewa zaprawa gliniana ma wiksz
si wizania i przez to wiksz sztyw
no, mona tutaj mwi o rozpywie
wielkoci 160 mm. Wyznaczone wielko
ci skurczu schnicia rnych zapraw
podano w rozdziale 11.1.
2.3.4 Plastyczno
Glina moe mie rne konsystencje:
pynn, plastycznie mniej lub bardziej
formowaln albo sztywn. Szwedzki
badacz Atterberg zdefiniowa dla spo
istych gruntw, a wic i dla gliny, grani
ce rnych konsystencji, por. tab. 2.3. Te
granice, nazywane czsto granicami At
terberga, podaj zawarto wody w gli
nie w momencie przejcia z jednego sta
nu do drugiego. Wane dla oceny gliny
granice jej stanu plastycznoci i ich wy
znaczenie, wg DIN 18122, cz.1, zostan
bliej omwione. Te same granice su
te do podziau spoistych gruntw, wg
DIN 4022, str. 1.
Zawarto wody w rnych rodzajach
gliny mimo takiej samej konsysten
cji moe by bardzo rna. I tak, aby
uzyska tak sam konsystencj, glina w normie DIN 18122. Przeprowadza
tusta potrzebuje ponad 2 razy tyle wil si tu tylko cztery prby z materiaem
goci, co glina chuda. o rnej zawartoci wody. Ilo uderze
potrzebnych do zwarcia si bruzdy musi
Granica pynnoci zawiera si w przedziale od 15 do 40.
Granica pynnoci WL (okrelana Te iloci uderze nanosi si na wykres
w literaturze anglojzycznej jako Liquid (por. 2.3-5), gdzie odcita (ilo ude
Liquid Limit lub LL) jest zawartoci rze) ma podziak logarytmiczn,
wody w momencie przejcia z pynnej
do plastycznej formy stanu spjnoci.
Podaje si j w %, a wyznaczana jest
przy pomocy aparatu Casagrande (zdj
cie 2.3-3) w nastpujcy sposb:
1. Mieszanka gliniana doowana przez
duszy czas (tusta do 4 dni), prze
puszczona przez sito o wielkoci
oczka 0,4 mm zostaje wymieszana
szpachl na jednolit mas.
2. Brejowat mieszank (50 do 70 g) 2.3-4 APARAT DO WYZNACZANIE GRANICY PYNNOCI
WG CASAGRANDE
wkada si do miski aparatu,
a powierzchni wygadza. Grubo
warstwy nie powinna przekracza 0,35
zawarto wody W
1 cm.
3. Normowym znacznikiem (radem)
0,30 WL
robi si bruzd prostopad
do wau krzywkowego aparatu
i gbok a do dna miski. Znacznik 0,25
naley prowadzi zawsze prosto
padle do powierzchni wewntrznej
0,20
miski. 15 20 25 30 35 40
4. Poprzez obrt korb z prdkoci ilo uderze N
2.3-5 WYZNACZANIE GRANICY PYNNOCI METOD
2 obrotw na min. miska podnosi WIELOPUNKTOW WG DIN 18122
si i opada tak dugo, a bruzda
zamknie si na dugoci 10 mm.
5. Ilo uderze naley liczy.
Formy stanu Granice stanu spjnoci
Ze rodka miski pobiera si prbk spjnoci
(ok. 5 cm) w celu okrelenia iloci
pynna
zawartej w niej wody. Ilo wody (brejowata)
granica pynnoci WL
w prbce, w ktrej bruzda zamkn
a si po 25 uderzeniach, okrela plastyczna
si mianem: granica pynnoci WL. granica plastycznoci WP
pstaa
Poniewa jest to metoda dosy mud granica kurczenia si WS
na (naley tak dugo zmienia ilo wo staa
dy, aby dokadnie przy 25 uderzeniach
zamkna si bruzda), mona stoso TABELA 2.2 FORMY I GRANICE STANU SPJNOCI WG
wa metod wielopunktow opisan ATTERBERGA
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 33
 zakres plastycznoci Ip
WS WP
staa p-staa sztywna mikka
wskanik konsystencji IC =1,0 0,75 0,50
zawarto wody W
2.3-6 GRANICE STANU SPJNOCI I LICZBY KON-
SYSTENCJI WG VOTHA.
Rodzaj gliny WL (%)
mocno
10-23
piaszczysta
mocno
15-35
pylista
mocno ilasta 28-150
bentonit 40
TABELA 2.3 WSKANIKI PLASTYCZNOCI GLINY
(VOTH 1978)
a rzdna (zawarto wody) linearn.
Jeeli dowiadczenie przeprowadza
ne jest starannie, to naniesione punk
ty le blisko prostej, na ktrej mona
odczyta warto WL dla 25 uderzenia.
Z przedstawionych na tym wykresie po
jedynczych prb wynika granica pyn
noci = 0,297, tzn. ilo zawartej w prb
ce wody wynosi 29,7%.
Granica plastycznoci
Granica plastycznoci WP (w literaturze
anglojzycznej nazywana Plastic Limit
albo PL) to zawarto wody (podawa
na w %) w momencie przejcia od stanu
plastycznego do pstaego.
Wyznacza si j w nastpujcy sposb:
Cz przygotowanej do sprawdzenia
mieszanki glinianej rozwakowuje si
na grubo 3 mm. Czynno wykonuje
si rcznie na podou wchaniajcym
wod, ale rwnie takim, ktre nie gubi
wkien (moe to wic by np. karton al
bo pyta drewniana). Po rozwakowaniu
zgniatamy prbk i rozwakowujemy
34 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
ponownie. Czynnoci te powtarzamy tak
WL
dugo, a waek zacznie si rozsypywa.
brejowata pynna
Z pobranych do badania grudek bie
0 rzemy 5 g i wyznaczamy ilo zawartej
w nich wody. (Naley przy tym pilnowa,
aby grudki nie wysychay, zanim nie zo
stan zwaone.)
Prb naley powtrzy co najmniej
trzykrotnie. rednia ilo wody co naj
JP(%)= mniej trzech prb, ktrych wyniki nie od
WP (%)
WL-WP biegaj od siebie o wicej ni 2%, odpo
wiada granicy plastycznoci WP.
5-20 <5
Ocena wynikw
10-25 5-15
Poniewa zarwno granic pynnoci,
20-50 15-95 jak i plastycznoci przeprowadza si
na prbkach skadajcych si z czste przedstawia wykres 2.3-6.
8 32 czek mniejszych od 0,4 mm, wyniki tych
testw mona tylko wtedy odnosi
do caej prbki, jeeli po jej przesianiu
przez sito nie pozostan na nim ziarna
wiksze od 0,4 mm. Kiedy pozostaoci
na sicie (nadziarno) s mniejsze lub
rwne 25% masy suchej prbki, moe woduj wysoki wskanik plastycznoci;
my rachunkowo wyznaczy ilo wody
w ziarnach mniejszych od 0,4 mm wg
wzoru:
Wn oznacza rachunkowo, biorc pod
uwag nadziarno, wyznaczon ilo
wody, W jest wczeniej wyznaczon
iloci wody WL albo WP dla przesianej
gliny, a n to masa nadziarna w % ma
sy suchej prbki.
Wskanik plastycznoci
Forma stanu spjnoci gliny okrelana cza wzr:
jako plastyczna (midzy granic pyn
noci i plastycznoci) dzieli si na trzy
stany: brejowaty, mikki i sztywny. R
nica midzy wartoci granicy pynno
ci i granicy plastycznoci zwana jest
wskanikiem plastycznoci Jp. na nisk aktywno, wartoci midzy
Wskaniki plastycznoci rnych ro 0,75 i 1,25 na normaln, a te powyej
dzajw gliny pokazuje Tabela 2.3.
Wskanik konsystencji
Wskanik konsystencji IC wyznaczamy
z dowolnej iloci wilgoci zawartej w ma
teriale o plastycznym stanie spjnoci,
biorc pod uwag zawarto wody
W, zawarto wody WL granicy pyn
noci oraz zawarto wody WP granicy
plastycznoci. Liczb t obliczamy wg
wzoru:
Wskanik konsystencji w granicy pyn
noci wynosi 0, a w granicy plastyczno
ci 1. Granice stanu spjnoci z odpo
wiednimi wskanikami konsystencji
Ocena plastycznoci
Plastyczno gliny zalena jest od iloci
i rodzaju iu oraz od granicy pynnoci
i granicy plastycznoci. Niska granica
pynnoci i wysoka plastycznoci po
kiedy obie te granice s blisko siebie,
warto otrzymanego wskanika jest
niska.
Wspczynnik aktywnoci
Poniewa wskanik plastycznoci gliny
w zasadzie zaley od iloci zawartego
w niej iu (im jest go wicej, tym wikszy
wskanik), nie mwi on nic o samej pla
stycznoci gliny. Mona j wyznaczy,
kiedy uzalenimy wskanik plastyczno
ci od zawartoci iu. Ta warto, okre
lona jako wspczynnik aktywnoci Ca
(Houben, Guillaud, 1984, str. 59) wyzna
Wartoci poniej 0,75 wskazuj
1,25 na aktywno wysok.
Sztywno znormalizowana wg
Niemeyera
Poniewa wyznaczanie granicy plastycz
noci wg Atterberga jest bardzo niedo
kadne, tak samo nieprecyzyjnie bdzie
okrelenie t drog siy wizania gliny.
Dlatego te Niemeyer jako podstaw ta
kiej samej konsystencji wprowadzi war
to porwnawcz sztywno znor
malizowan. Sposb jej wyznaczania
omawia rozdzia 2.3.3.
Miara pynnoci
Miara pynnoci (rozpyw) gliny o konsy
stencji brejowatej, uywanej np. do tyn
kowania, okrelaj normy DIN 1060 cz. 3
oraz DIN 1048 cz. 1. Rozpyw wyzna
cza si poprzez przepuszczanie zapra
wy przez zdefiniowany, normowany
lejek na pyt, stosujc okrelon ilo
wstrzsw. rednica powstaego placka
jest miar pynnoci gliny.
Granica skurczu
Granic skurczu Ws okrela si zawar
to wody w drobnoziarnistym gruncie
w momencie przechodzenia ze stanu
p-staego do staego (DIN 17122, cz. 2).
cega z gliny pylastej (1900 kg/m3) (3)
cega z gliny ilastej (1940 kg/m3) (3)
glina lekka, mieszanka z keramyztem (470 kg/m3) (3)
glina lekka, mieszanka z keramyztem (700 kg/m3) (3)
glina lekka ze som (450 kg/m3) (3)
glina lekka ze som (850 kg/m3) (3)
glina lekka ze som (1150 kg/m3) (3)
drewno wierkowe cite w poprzek (2)
drewno wierkowe cite wzdu (2) 0,2
beton ciki (2290 kg/m3) (1)
cega ceramiczna, kratwka (1165 kg/m3) (1)
cega ceramiczna, pena (1750 kg/m3) (1)
0 10
rda:
(1) Buss 1987;
w (kg/m2h0,5)
(2) Breitenberger 1985;
(3) Laboratorium Budownictwa Eksperymentalnego
Uniwersytetu w Kassel.
2.3-8 PORWNANIE WSPCZYNNIKW ABSORPCJI
WODY
Przy tym przyjmuje si, e ta ilo wody,
ktr zawiera prbka gruntu na granicy
skurczu, wypeniaby ca przestrze po
rw prbki cakowicie wyschnitej. Kur
czenia ostatecznego, a do cakowitego
wyschnicia (np. w piecu) nie uwzgld
nia si. Wyznaczenie granicy skurczu
opiera si na obserwacji drobnoziarni
stych gruntw, ktre w momencie jej
osignicia zmieniaj kolor na janiej
szy, dlatego te takie optyczne ustalanie
podlega duym wahaniom.
2.3.5 Woskowate wchanianie wody
O transporcie wilgoci
Materiay budowlane o strukturze poro
watej, jak np. glina, s w stanie wcha
nia wod i transportowa j dalej. Wo
da wdruje wtedy z obszarw prbk zanurza si na gboko ok.
wilgotniejszych do bardziej suchych.
Wsikliwo materiau budowlanego na by pokryte warstw wodoodporn.
zywamy kapilarnoci, a przenoszenie
wilgoci kapilarnym transportem wody.
Kapilarna zdolno przesyania wody
wyznaczana jest przez wspczynnik ab
sorpcji wody w [kg/mh0,5]. Okrela
on ile wody na m moe wchon mate prbek gliny pokryto ywic poliestrow
ria budowlany w zalenoci od czasu.
Zalene od czasu woskowate wnikanie
3,7 0,32 iloci wody W wyznacza wzr:
1,6 0,27
1,3 0,13
2,8 0,15
2,4 0,20
3,6 0,26 Wyznaczanie wspczynnika wchania-
3,1 0,29 nia wody
1,2 0 0,2 0,4 Wyznaczanie wspczynnika wchania
(m3/m3) nia wody przez materiay budowlane wg
1,8
DIN 52617 polega na zanurzeniu prbki
8,9
25,1 o paskiej powierzchni w wodzie. Po pew
20 30 nym czasie na podstawie wzrostu wagi
okrela si ilo zaabsorbowanej wody.
Wspczynnik absorpcji wyliczamy
nastpujco.
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 35
pyta akrylowa
warstwa gbczasta
papier filtracyjny
prbka gliny
warstwa z ywicy poliestrowej
pojemnik z wod
2.3-7 METODA PRBY WYZNACZENIA WSPCZYNNIKA
ABSORPCJI W PRBEK GLINY (BOEMANS, 1990)
Przy tym tecie naley pamita, e
3 mm, a jej powierzchnie boczne musz
Glina po zanurzeniu w wodzie pcz
nieje, traci spjno i odpadaj jej cz
steczki. Aby temu zapobiec, zastoso
wano w FEB metod zmodyfikowan
(Boemans 1990, str. 20 i kolejne). Boki
wzmocnion wknami szklanymi. War
stwa ta nie tylko uszczelniaa powierzch
ni, ale take speniaa funkcj niedo
puszczenia do deformacji zawilgoceniem
bocznych cian prbki. Aby zapobiec
odpadaniu kawakw gliny od zanurza
nej powierzchni, zakadano z tej strony
papierowy filtr, ktry po bokach przy
klejano do powoki poliestrowej. W celu
uniknicia wypadania zmikczonej gliny
podczas waenia prbki, kadziono j
na uywanej w gospodarstwie domo
wym gbczastej cierce o gruboci ok.
4 mm, ktra z kolei leaa na pycie akry
lowej (rys. 2.3-7). Prba porwnawcza
wykonana z ceg ceramiczn wykazaa
przy tej zmodyfikowanej metodzie, e
wchanianie wody byo mniejsze jedy
nie o 2%.
 absorpcja wody (kg/m2) Podczas bada uzyskano podane
35 w tabeli 2.3-8 wartoci, ktre porwnano
2 z wynikami innych materiaw.
3
filtr papierowy
Interesujce jest przy tym, e prb
30
ki z mocno pylastej gliny lessowej silikon
4
uszczelnienie
wykazuj znacznie wysze wartoci
25 wspczynnika w ni prbki z tustej,
badanie przenikania zmodyfikowana metoda
ilastej gliny. Ta waciwo zaley gw wody bez filtra z papierowym filtrem
11 nie od rnej struktury porw oraz
20 2.3-11 NORMALNE I ZMODYFIKOWANE PRZEZ FEB
od mocniejszego pcznienia gliny ilastej,
8 POSTPOWANIE METOD KARSTENA
powodujcego znaczne zmniejszenie
7
15
9 objtoci porw. Przyrzd przylepia si silikonem do prb
6
13 Porwnanie z ceg ceramiczn po ki; badana powierzchnia ma wielko 3
12
5 kazuje, e wartoci wspczynnika ab cm (Karsten 1983), por. zdjcie 2.3-10.
10
10 sorpcji w s dla gliny 10-krotnie nisze. Typowe badanie stwarza w przypadku
1
Fakt ten by dotychczas w literaturze fa gliny problem odlepiania si przyrzdu
5 chowej nieznany. Np. Volhard uwaa, e w czasie testu. Dlatego FEB zmodyfiko
glina posiada mniej wicej takie same wao t metod, stosujc filtr z papieru
zdolnoci kapilarne, jak wypalona cega do zamknicia otworu w przyrzdzie,
0
ceramiczna. (Volhard 1983, str. 82). por. rys. 2.3-11. Przeliczenie wartoci
0 1 4 9 16 80
czas zwilania t(h) Zalene od czasu wchanianie wody wchaniania wody wg metody Karstena
1 glina ilasta / piasek (1/1) przez glin z rnymi dodatkami, szcze pokazuje w porwnaniu z wynikami uzy
3 +2% cementu glnie ze som, moe by bardzo rne. skanymi wg DIN 52617 ich wysoki sto
4 +4% cementu
5 +8% cementu Wartoci uzyskane przez FEB pokazuje pie podobiestwa, por. wykres 2.3-12.
6 glina lekka, mieszanka z keramyztem 650 wykres 2.3-9. Z uwagi na tak niejednolit
7 glina lekka, mieszanka z keramyztem 850
8 glina lekka, mieszanka ze som 450 absorpcj, aby w praktyce oceni kapi 2.3.6 Test na szlam gliniany
9 glina lekka, mieszanka ze som 850 larne problemy transportu wilgoci w ele Zachowanie si gliny w wodzie mona
10 glina lekka, mieszanka ze som 1150
11 glina ilasta mentach budowlanych, nie wystarczy okrela wg jej rozmikczenia do postaci
12 glina pylasta sama znajomo wspczynnika w. szlamu (DIN 18952, str. 2).
13 glina piaszczysta
Podczas tej prby umieszcza si w wo
2.3-9 WCHANIANIE WODY PRZEZ RNE RODZAJE Pojemno kapilarna dzie na gboko 5 cm prbk o kszta
GLINY W ZALENOCI OD CZASU
Maksymaln ilo wchonitej wody, cie graniastosupa i mierzy si czas,
w zalenoci od objtoci prbki, okre po jakim cz zanurzona zmiknie i roz
lamy mianem pojemnoci kapilarnej sypie si.
[m/m] lub [kg/m]. Nie jest ona bez
znaczenia dla oceny problemw wilgot wchanianie wody W (kg/m2)
noci materiaw budowlanych, a bywa 6
1 glina ilasta, wspczynnik w
nieuwzgldniana jako wskanik i takie 5 2 glina ilasta, Karsten
rozumowanie jest bdem. Na wykresie 3 glina pylasta, wspczynnik w
4 4 glina pylasta, Karsten
2.3-8 zaznaczono wartoci pojemnoci 3
4
3 2
kapilarnej obok wspczynnikw ab
1
sorpcji w. 2
Badanie przenikania wody wg 1
Karstena:
0
Do badania przenikania wody wg Kar 0 20 40 60 80 100 120
stena uywa si szklanego kulistego
czas zwilania t (min)
dzwonu (o rednicy w wietle 30 mm)
2.3-12 KAPILARNE WCHANIANIE WODY WG KARSTENA
2.3-10 BADANIE PRZENIKANIA WODY WG KARSTENA z rurk pomiarow i podziak objtoci. I WG DIN 52617

36 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI

 Wg tej samej normy glina, ktra w cza
sie 45 min. rozdrobni si a do postaci
szlamu, nie nadaje si do budownictwa.
W praktyce okazuje si jednak, e test
ten jest nieistotny, poniewa elemen
ty z gliny nie s przewidziane do stania
w wodzie. Przy bdnej organizacji placu
budowy moe si zdarzy, e woda desz
czowa lub woda z pknitej rury wodo
cigowej popynie po cianie z gliny. Z te
go te powodu waniejsze jest poznanie
odpornoci na wypukiwanie stosowa
nej gliny.
2.3.7 Odporno na wypukiwanie
Jeeli w trakcie trwania budowy ele
menty z gliny bd le przykryte, moe
si zdarzy, e woda deszczowa spy
nie bezporednio po powierzchni gli
nianej i wypucze z niej czsteczki. Po
dobnie moe si sta, jeeli pknie rura
wodocigowa. Aby zbada wraliwo
powierzchni glinianych na spywanie
po nich wody, zosta opracowany przez
FEB test na porwnanie odpornoci
na wypukiwanie czsteczek gliny. Me
tod przeprowadzanego dowiadcze
nia, gdzie rwnoczenie testowano
6 prbek, pokazuje zdjcie 2.3-13.
Gwatowny deszcz symuluje tutaj
strumie wody o gr. 4 mm spadajcy
na prbki gliniane z prdkoci 3,24 m/s
pod ktem 45. Wypukane czsteczki
zbieraj si w specjalnym pojemniku.
2.3-14 PRBKI TYNKU GLINIANEGO PRZED (Z LEWEJ) I PO (Z PRAWEJ) TRZYLETNIM WPYWIE WARUNKW ATMOSFERYCZNYCH
Przy sprawdzeniu wynikw testu pr
bek gliny na odporno na wypukiwanie
wystarcza w zasadzie optyczne porw
nanie szerokoci i gbokoci wyobio
nych bruzd. Dokadniejsze badania s
moliwe, jeeli odsczymy przy pomocy
torebek filtrujcych wypukane czstecz
ki gliny i po wysuszeniu zwaymy je.
2.3.8 Erozja powodowana deszczem
i mrozem
Zdjcie 2.3-14 pokazuje dwie r
ne, surowe prbki tynku glinianego
przed i po trzyletnim wystawieniu ich
na dziaanie warunkw atmosferycz
nych. Prbki miay ok. 5 cm gruboci
i byy z tyu chronione przed przemo
czeniem. Glina w prawym polu jest eks
tremalnie tusta, zawiera ok. 40% iu.
Glina w lewym polu zostaa odchudzo
na piaskiem, tak e zawiera ok. 16%
iu. Wida wyranie, e glina tusta pod
czas schnicia mocno pka. Jej liniowa
miara skurczowa wynosi ok. 11%, pod
czas gdy ta sama warto dla chudej gli
ny wynosi jedynie 3%.
Po trzech latach dziaania warunkw
atmosferycznych mona te zauway,
e prbka z tustej gliny uszczy si w kil
ku miejscach, ale rwnoczenie w in
nych fragmentach jej powierzchnia jest
nieuszkodzona.
uszczenie si gliny jest typowym
znakiem erozji spowodowanej mrozem,
2.3-13 URZDZENIE DO WIELOKROTNEGO TESTU
SPRAWDZAJCEGO ODPORNO NA WYPUKIWANIE, FEB
co wyjani mona nastpujco: wysy
chanie tustej gliny powoduje oprcz
sporych rys skurczowych take drobne,
woskowate pknicia, do ktrych wnika
woda. Pod wpywem mrozu rozszerzaj
si i powoduj odpryskiwanie czstek
gliny. W tych miejscach, gdzie nie byo
pkni woskowatych, nie nastpia te
erozja.
Lewa strona prby po trzech latach
wpyww atmosferycznych wskazu
je na erozj spowodowan deszczem.
Powierzchnia gliny jest wypukana,
dawna rysa po skurczu schnicia jest
ju czciowo zamulona. Interesujce
jest to, e nie wida tu skutkw erozji
mrozowej, co jest konsekwencj braku
pkni woskowatych.
Z tego testu mona wysun nast
pujce wnioski:
glina chudsza jest mniej odporna
na erozj deszczow; jeeli nie ma
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 37
 pkni woskowatych, jest take 81% po 30 dniach) osiga niemal pe 25 0
zawarto wody
odporna na mrz. en stan rwnowagi wilgotnoci.

zawarto wody w (%)

1 przy 20/81
20 2 przy 20/44 0,5
glina tusta atwo ulega drobnym Wykres 2.3-16 przedstawia zachowa

linearne kurczenie si przy wysychaniu (%)

spkaniom i staje si przez to nie
odporna na mrz. Jeeli glina nie
pka, jest nieomal wodoszczelna.
Mrozoodporno gliny ocenia si
na podstawie jej porowatoci. W za
sadzie mona stwierdzi, e im wicej
ma porw, tym jest bardziej odporna
na przenikanie mrozu. Jeeli woda znaj
dujca si w glinie zamarznie, a glina
ma dosy porw, w ktrych woda zmie
ci si po zamarzniciu, to nie nastpi
erozja.
Zielonki, niewypalone jeszcze w ce
gielni cegy, nie s odporne na mrz
z uwagi na spor zawarto drobnych
ziaren i nisk porowato. Dlatego nie
naley ich uywa do murowania ze
wntrznych warstw cian, ktre s na
raone na zamarzanie. Ta niewielka
porowato mieszanki glinianej spo
wodowana jest du zawartoci iu
i powszechnie stosowanym zagsz
czaniem w komorze prniowej prasy
ceglarskiej.
W porwnaniu z tymi produkowa
nymi w cegielniach, cegy gliniane for
mowane rcznie, zawierajce niewiel
k ilo iu i sporo gruboziarnistego
kurczenie si przy wysychaniu
nie si rnych rodzajw gliny i innych 3 przy 20/81
15 4 przy 20/44 1
materiaw podczas wysychania. W celu
1
sprawdzenia tych waciwoci skado 10 1,5
wano przez 24 godziny w komorze klima
3
tyzacyjnej prbki o wymiarach 7,1 x 11,3 5 2
4
x 24 cm. Najpierw zostay one wysuszone 2
w komorze klimatyzacyjnej przy temp. 0 2,5
0 5 10 15 20 25 30 35
60C, a nastpnie kadziono je na 24 go czas schnicia t (dni)
dziny na najwikszym boku w wodzie
na gboko 3 mm. Potem przenoszono 2.3-15 KURCZENIE SI PRZY WYSYCHANIU I CZAS
do innego pomieszczenia klimatyzacyj WYSCHNICIA CHUDEJ GLINY (T=4%, U=25%, S=71%)
PRZY MIERZE PYNNOCI 42 CM (WG DIN 18555, CZ.2)
nego i skadowano przy 23C i wzgldnej
wilgotnoci 50%, bez ruchu powietrza.
Dowiadczenie wykazao jednoznacz
nie, e praktycznie po 20 do 30 dniach
prbki gliniane ju nie traciy na wadze,
podczas gdy cega ceramiczna pena, ce
ga kratwka, cega wapienno-piaskowa
i beton nawet po 100 dniach zmniejsza
y cigle swoj wilgotno, tzn. nie byy
0,5 0,5
1 glina piaszczysta 1900 kg/m3
2 glina pylasta 1950 kg/m3
1 cega ceramiczna, pena 1850 kg/m3
3 glina lekka, mieszanka ze som 1200 kg/m3
2 cega ceramiczna, kratwka 1200 kg/m3
4 glina lekka, mieszanka ze som 550 kg/m3
3 cega wapienno-piaskowa 1800 kg/m3
0,4 5 glina lekka, mieszanka ze som 450 kg/m3 0,4
4 beton porowaty HEBEL 600 kg/m3
6 glina lekka, mieszanka z keramzytem 750 kg/m3
5 beton porowaty YTONG 450 kg/m3
7 glina lekka, mieszanka z keramzytem 600 kg/m3
6 beton B25, 2200 kg/m3
Objtociowa zawarto wilgoci (g/cm3)
Objtociowa zawarto wilgoci (g/cm3)

piasku, posiadaj wystarczajco due

pory, co powoduje ich mrozoodporno. 0,3 0,3

2.3.9 Czas schnicia

Okres schnicia to czas niezbdny do te
0,2 0,2
go, aby mokry lub przesiknity wod
1 3 1
materia budowlany osign stan rw 2
nowagi wilgotnociowej.
Wykresy 2.3-15 i 2.3-16 pokazuj wyniki 0,1
4 0,1
bada przeprowadzonych w FEB. Z tych 3
dowiadcze wynika, e chuda glina 6 6
5
o konsystencji brejowatej, w pomiesz 7 5 4 2
czeniu zamknitym bez ruchu powie 0,0 0,0
trza, w temperaturze 20C przy wzgld 0 10 20 30 40 50 0 20 40 60 80 100
Czas schnicia (d) Czas schnicia (d)
nej wilgotnoci 44% po ok. 14 dniach
(a przy tej samej temp. ale wilgotnoci 2.3-16 ZACHOWANIE SI GLINY PODCZAS WYSYCHANIA W PORWNANIU Z INNYMI MATERIAAMI

38 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI

jeszcze cakowicie suche. Naley tu tak
e zaznaczy, e beton po 24 godzinach
moczenia w wodzie nie by jeszcze na
sycony, tak jak np. prbki z gliny.
2.4 Wpyw pary wodnej na glin
2.4.1 Uwagi oglne
Podczas gdy woda oddziaywujc na gli
n pokazuje jej sabe strony i j zmik
cza, to z kolei para wodna uwidacznia
jej zalety: glina wchania wilgo bez
miknicia i bez pcznienia, oddaje j,
kiedy otaczajce powietrze staje si su
che. Glina przyczynia si do regulacji
zawartoci wody w powietrzu, jest wic
w stanie wpywa na zdrow atmosfer
z unormowan, harmonijn wilgotno
ci w pomieszczeniach (por. rozdz. 1.4).
2.4.2 Dyfuzja pary wodnej
Spadek cinienia pary wodnej midzy
wntrzem budynku i jego otoczeniem,
co w naszym klimacie i przy pomiesz
czeniach ogrzewanych przebiega w kie
runku od rodka domu na zewntrz,
powoduje, e zawarta w powietrzu pa
ra wodna sama szuka sobie moliwo
ci przeniknicia przez odgradzajce
je ciany i stropy. Ten proces odbywa
si zreszt w myl praw fizyki o wyrw
naniu cinienia, a okrelany jest jako
dyfuzja.
Opr, jaki stawia materia przy prze
nikaniu przez niego pary wodnej za
wartej w powietrzu, okrela wskanik
. Warto ta zaley od gstoci i struk
tury porw danego materiau. Sposb
okrelenia przenikania pary wodnej
przez materiay budowlane i izolacyjne
definiuje DIN 52615. Iloczyn wskanika
oporu przenikania materiau budow
lanego i gruboci warstwy elementu s
wyznacza istniejcy opr dyfuzji pary
wodnej, ktry z kolei okrela si mianem
rwnowanika przenikania warstwy
powietrza sd [m]. Powietrze ma wska
nik oporu dyfuzji =1 i tym samym
materia budowlany o rwnowaniku 2.4.3 Wilgotno rwnowagi
przenikania sd =10 m odpowiada oporo Wilgotny element budowlany, ktry jest
wi przenikania pary wodnej przez war otoczony nienasyconym powietrzem
stw powietrza o gruboci 10m. o staej temperaturze, powinien wedug
Na wykresie 2.4-1 przedstawiono nie prawidowoci dyfuzji stopniowo cako
ktre wskaniki rnych rodzajw wicie wyschn. Tak si jednak nie dzie
gliny, uzyskane przez Laboratorium Bu je. Kady materia, ktry mona okreli
downictwa Eksperymentalnego. Bada mianem wyschnitego, zawiera wa
nia przeprowadzone z lit glin wyka ciw sobie wilgotno kocow, zwa
zay, e wskaniki dla gliny pylastych n wilgotnoci rwnowagi. Zaley ona
byy o ok. 20 nisze od wskanikw od temperatury i wilgotnoci otoczenia.
dla glin mocno piaszczystych lub moc Im wiksza wilgotno powietrza, tym
no ilastych. Interesujcy i nowy jest wiksza wilgotno rwnowagi i tym
take wniosek, e glina lekka, mieszan wicej wilgoci wchania materia z ota
ka z keramzytem o gstoci 750 kg/m czajcego go powietrza. Ten proces na
posiada ok. 2,5 razy wikszy wskanik zywamy sorpcj lub absorpcj. Odda
od gliny lekkiej bdcej mieszank wanie wilgotnoci otoczeniu okrelamy
ze som (relatywnie niskie wartoci mianem desorpcji. Okrelenie sorpcja
wyznaczone dla gliny lekkiej ze som jest uywane jako miano dla obydwu
odpowiadaj danym wyliczonym przez procesw. Sorpcja dotyczy zdolno
Varnosa w r. 1981). Tym samym wyniki ci czsteczek wody do odkadania si
FEB nie odpowiadaj danym normy DIN na cianach porw wnikajcych w ma
4108 cz. 4 z 1998 r. dla wszystkich typw teria. Ten fenomen, nazywany take
gliny o gstoci od 2000 do 800 kg/m. kondensacj kapilarn, mona wyja
Przepuszczalno pary wodnej mona ni tym, e prno pary nasyconej
znacznie zmieni poprzez obrbk po w rurkach woskowatych jest mniejsza
wierzchni cian (patrz rozdz. 12.3.4). ni w powietrzu otoczenia.
wskanik oporu dyfuzji pary wodnej (-)
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
glina ilasta (i=28%, py piaskowy=34%, piasek=38%)
glina pylasta (i=12%, py piaskowy=78%, piasek=14%)
glina piaszczysta (i=15%, py piaskowy=29%, piasek=56%)
glina lekka, mieszanka ze som 450 kg/m3
glina lekka, mieszanka ze som 750 kg/m3
glina lekka, mieszanka ze som 950 kg/m3
glina, mieszanka ze som 1250 kg/m3
glina lekka, mieszanka z keramzytem 800 kg/m3
glina lekka, mieszanka z keramzytem 500 kg/m3
glina lekka, mieszanka z keramzytem 750 kg/m3
tynk gliniany, ilasty
tynk gliniany, pylasty
tynk z mieszaniny nawozu krowiego, wapna, gliny (12/4/3/20)*
tynk z wapna trasowego
tynk wapienny
tynk wapienno-kazeinowy (10/1)
tynk wapienno-olejowy (z olejem lnianym) (20/1)
()* wartoci w klamrach = objtociowy stosunek skadnikw mieszanki
2.4-1 WSKANIKI OPORU DYFUZJI PARY WODNEJ RNYCH MATERIAW GLINIANYCH WG DIN 52615, METODA MOKRA
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 39
 zawarto wody w (m.%) zawarto wody w (m.%) Im mniejszy jest promie naczy wo
16 7 16
9 skowatych, tym bardziej zmniejsza si
16 16 cinienie nasycenia i tym wiksza staje
si kondensacja kapilarna.
14 14
Wilgotnoci rwnowagi okrelamy
12 12
zatem wilgotno maksymaln, ktr
moe wchon jaki materia budowla
10 10 ny przy staej temperaturze i staej wil
gotnoci powietrza; oznaczana jest tak
8 8
e jako higroskopijna zawarto wilgoci.
5
6 6 Ilo zawartej w materiale wody ozna
czana jest z reguy w procentach jako
4 4 1
2 2
masowa zawarto wody Um. Wyliczana
4 3 jest z rwnania:
2 2
1/3 6
6 54
87
0 0
0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100
wzgldna wilgotno powietrza U (%) wzgldna wilgotno powietrza U (%)
1 glina ilasta 5 cega gliniana Meldorf 1 glina lekka, mieszanka ze som 450 Sorpcja materiaw budowlanych,
2 glina pylasta 6 kaolinit, proszek 2 glina lekka, mieszanka ze som 850 zalena od wzgldnej wilgotnoci po
3 glina piaszczysta 7 bentonit, proszek 3 glina lekka, mieszanka ze som 1150
4 glina ilasta, granulat 4 glina lekka, mieszanka z keramzytem 450
wietrza, przedstawiana jest za pomoc
5 glina lekka, mieszanka z keramzytem 550 krzywej sorpcji (izotermy sorpcji poj
2.4-2 ZAWARTO WODY W GLINIE, ILE I RNYCH DO- 6 glina lekka, mieszanka z keramzytem 700 cie bierze si z tego, e wchonita ilo
DATKACH W ZALENOCI OD WILGOTNOCI POWIETRZA 7 keramzyt luzem
8 szko porowate, luzem wody zalena od wilgotnoci powietrza
9 soma ytnia, luzem wyznaczana jest kadorazowo przy tej
samej temperaturze.)
zawarto wody (g/dm3)
120 20% 34% 58% 76% 81% 97% Wykres 2.4-2 przedstawia wyznaczo
ne przez FEB krzywe sorpcji dla gliny
110
litej i gliny lekkiej. Okrelone wilgotno
100
ci rwnowagi dla rnych rodzajw
90 gliny wahaj si od 0,4 do 6%. Najnisza
warto wyznaczona zostaa dla bar
80
dzo chudego tynku glinianego przy 20%
70
wzgldnej wilgotnoci powietrza, naj
60 wysza za dla bardzo tustej gliny i 97%
wilgotnoci powietrza. Interesujcy jest
50
fakt, e soma ytnia przy wilgotnoci
40
2
4 powietrza = 80% posiada wilgotno
30
3 rwnowagi = 18%, natomiast keramzyt
1 14 8
13 tylko 0,3%.
20 5 9 6
10
Wykres 2.4-3 pokazuje wyznaczo
10 11 ne przez FEB wilgotnoci rwnowagi
7 12
0 czterech rnych rodzajw gliny w po
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
rwnaniu z innymi materiaami. Wida
wzgldna wilgotno powietrza (%)
1 wierk heblowany 5 tynk cementowy 9 tynk z gliny ilastej 13 cega wapienno-piaskowa
tu jednoznacznie, e glina tym wicej
2 limba heblowana 6 tynk cementowo-wapienny 10 cega ceramiczna 14 beton komrkowy wchania wilgoci, im wicej zawiera
3 glina ilasta 7 tynk wapienno-kazeinowy 11 cega licwka
4 cega z gliny lessowej 8 tynk z gliny lessowej 12 cega lekka iu, przede wszystkim za montmorylo
nitu (proszek bentonitowy zawierajcy
2.4-3 WILGOTNOCI RWNOWAGI GLINY W PORWNANIU Z INNYMI MATERIAAMI BUDOWLANYMI ponad 70% montmorylonitu posiada

40 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI

przy wzgldnej wilgotnoci powietrza
50% wilgotno rwnowagi = 13%,
kaolinit tylko 0,7%). Badany chudy tynk
gliniany (nr 9 na wykresie 2.4-3) wcha
nia przy 58% wilgotnoci powietrza
tylko jedn pit tej iloci wody, ktra
wsika w niewypalan ceg z gliny les
sowej przy tej samej wilgotnoci.
Wana dla dziaania regulujcego
wchanianie wilgoci przez glin jest jed
nak nie tyle wielko wilgotnoci rw
nowagi, co przede wszystkim prdko,
z jak woda jest wchaniana, wzgldnie
wydalana. To, e glina o wiele szybciej
ni inne materiay budowlane wchania
i wydala wilgo, zostao szczegowo
omwione w rozdziale 1.4.
2.4.4 Tworzenie si wody
kondensacyjnej
W klimacie umiarkowanym i zimnym
para wodna zawarta w powietrzu prze
nika dziki rnicy cinie najczciej
ze rodka na zewntrz budynku. Kiedy
jednak powietrze osiga stan nasycenia
par wodn schadzajc si wewntrz Obliczenia techniczne dotyczce izola
ciany, para ta kondensuje si i mamy
do czynienia z wod kondensacyjn.
Zjawisko to powoduje zmniejszenie
izolacji cieplnej cian zewntrznych
i moe by przyczyn tworzenia si grzy
bw pleniowych. Dlatego te naley
moliwie szybko odprowadza wilgo
na zewntrz, co umoliwiaj materiay
budowlane o wysokim stopniu przewo
dzenia kapilarnego, takie jak np. glina.
Aby zapobiec przemoczeniu wod
kondensacyjn zewntrznych elemen
tw budynku, naley zwrci uwag na
to, e:
Opr przenikania pary wodnej (por.
rozdz. 2.4.2) powinien zmniejsza si
od rodka budynku na zewntrz.
Opr przenikania ciepa 1/ = s/
[mK/W] (por. rozdz. 2.5.2) powinien
przybiera na wartoci od rodka
na zewntrz.
Tworzeniu si wody kondensacyjnej Im z kolei jest wilgotniejszy, tym jego
mona skutecznie przeszkodzi poprzez izolacyjno zmniejsza si.
zabudowanie paroizolacji, ale zabieg ten Przepyw ciepa przez element bu
ma dwie zasadnicze wady: dowlany okrela wspczynnik prze
nikania ciepa U [W/mK]. Obliczanie
Jak pokazuje dowiadczenie, wartoci wspczynnika U zostanie do
paroizolacj trudno jest pooy kadniej omwione w rozdziale 16.3.
absolutnie szczelnie. Zawsze przy
oknach, drzwiach, poczeniach 2.5.2 Przewodzenie ciepa
cian ze stropem i posadzk powsta Przewodzenie ciepa przez materia okre
j przepuszczajce wilgo szpary la wspczynnik przewodzenia ciepa
i w tych miejscach kondensuje si [W/mK].
jednak woda. Wyznacza on ilo ciepa mierzone
W budynkach monolitycznych go w W/m, przechodzc przez cian
nastpuje czsto przemoczenie gruboci 1 m przy rnicy temperatur 1.
cian od zewntrz. Poniewa wilgo Norma DIN 4108 cz. 4 z 2007 r. podaje
wdruje zawsze od miejsc mokrych wartoci dla gliny (patrz tab. 2.4).
do suchych, a wic w tym wypadku
do rodka budowli, nie moe ona 2.5.3 Ciepo waciwe
przenikn i wyparowa z wewntrz Ciepo potrzebne do ogrzania materiau
nej powierzchni ciany, bo przeszka o 1C nazywamy ciepem waciwym c.
dza jej tam pooona paroizolacja. Norma DIN 18953 str. 1 okrela ciepo wa
ciana pozostaje wic do dugo ciwe gliny c=0,24 kcal/kgC=1,0 kJ/kgK.
mokra.
2.5.4 Akumulacja ciepa
Zdolno gromadzenia ciepa przez ma
cji cieplnej i zapobiegania tworzenia si teria budowlany wyznacza wskanik
wody kondensacyjnej omawia norma akumulacji ciepa S, ktry jest proporcjo
DIN 4108, cz. 5. nalny do ciepa waciwego c i gstoci :
2.5 Zachowanie si gliny podczas
dziaania ciepa
Gsto Wspczynnik
kg/m3 przewodzenia ciepa
2.5.1 Uwagi oglne W/mK
Powszechnie przyjta opinia, e gli
2000 1,10
na stanowi szczeglnie dobr izolacj
1800 0,91
ciepln, jest bdna. ciana z ubitej,
1600 0,79
litej gliny albo te murowana z cegy
1400 0,59
glinianej bez dodatkw porowatych,
1200 0,47
posiada waciwoci izolacyjne podob
1000 0,35
ne do muru tej samej gruboci z cegy
900 0,30
ceramicznej. 800 0,25
Decydujcym czynnikiem izolacji ter 700 0,21
micznej materiau budowlanego jest je 600 0,17
go porowato i tym samym gsto oraz 500 0,14
zawarto wilgoci. Im wicej posiada on
TABELA 2.4 WSKANIKI PRZEWODZENIA CIEPA DLA
porw, tym jest lejszy i tym wiksze s MATERIAW BUDOWLANYCH Z GLINY WG DIN 4108 CZ.4
jego waciwoci izolacji termicznej. Z R. 2007
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 41
 Liczba S okrela potrzebn ilo cie Im wikszy jest wskanik b jakiego 2.5.7 Promieniowanie cieplne/
pa do podgrzania 1 m materiau o 1C. materiau, tym szybciej wnika ciepo stopie emisji
Zdolno gromadzenia ciepa przez ele do jego wntrza i tym zdaje si on zim Promieniowaniem cieplnym okrelamy
ment budowlany Qs wyznaczana jest niejszy przy dotkniciu, poniewa cie promieniowanie elektromagnetyczne
przez wskanik S oraz przez grubo po rki zostaje szybciej odprowadzone. powierzchni w obszarze promienio
tego elementu s: wania podczerwonego. Emisja jakiej
2.5.6 Tumienie ciepa powierzchni w porwnaniu z emisj
Tumienie ciepa to waciwo cia pytki pokrytej np. sadz z palcej si
ny zewntrznej polegajca na zwol wieczki, ktra to absorbuje kad pa
2.5.5 Pobieranie i oddawanie ciepa nieniu i zmniejszaniu przekazywania dajc na ni energi, okrela si stop
w zalenoci od czasu na wewntrzn powierzchni muru wa niem emisji . Metale maj niski stopie
Prdko, z jak jaki materia pobiera ha temperatury zewntrznej. emisji (mniejszy od 0,2) a materiay
albo oddaje ciepo, wyznacza wsp ciana o duej zdolnoci magazyno niemetaliczne wyszy midzy 0,8 i 1.
czynnik wnikania ciepa b zaleny wania ciepa powoduje wiksze op Twierdzenie, e glina nie nadaje si ani
od ciepa waciwego, gstoci i wska nienie przepywu ciepa (przesunicie na pokrywanie powierzchni piecw,
nika przewodzenia ciepa: fazowe), dobrze izolowana ciana tu ani te do budowania ogrzewajcych
mi wahania temperatury (tumienie cian wewntrznych, poniewa stopie
amplitudy). emisji gliny wynosi tylko 0,39 (Keppler
W strefach klimatycznych, gdzie jest i Lemke,1986 oraz Schneider, 1996)
dua rnica temperatur midzy dniem obalone zostao przez Dirka Reincke
i noc, przecitnie jednak ley w grani w jego pracy dyplomowej z roku 2000.
40 cach wspczynnika komfortu (midzy Warto 0,39 opieraa si na faszywych
17 i 25C), dla zachowania przytulnoci zaoeniach i nigdy nie bya sprawdza
35
sensowne staje si uzyskanie tumienia na. Dowiadczenia przeprowadzone
30 ciepa poprzez budowanie cian ci przez Reincke wykazay, e za cakowity
temperatura (C)

komfortowy zakres temperatury kich i magazynujcych ciepo. Tumienie stopie emisji powierzchni glinianych
25
ciepa w cianie zewntrznej ma istotne dla wyliczenia wymiany promieniowa
20 znaczenie, kiedy rednia temperatura ze nia cieplnego naley przyj warto
temperatura
powietrza wntrzna ley duo poniej granicy kom > 0,93.
15 we wntrzu temperatura
powietrza
na zewntrz
fortu, jak to ma miejsce np. w Europie.
10 Na wykresach 2.5-1 przedstawiono 2.5.8 Wyduenie termiczne
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4
czas dnia (h) wpyw formy i materiau na klimat wn Zmiany dugoci zalene od tempera
40 trza dwch eksperymentalnych obiek tury speniaj szczeglnie wan rol
tw o takiej samej kubaturze, wznie przy stosowaniu tynkw wapiennych
35
temperatura
powietrza sionych w Kairze w 1964 r.: budynek i glinianych. Wspczynniki rozszerzal
we wntrzu
30 z cegy glinianej o cianach gruboci noci dla tynku i podoa powinny by
temperatura (C)

50 cm i sklepieniach take glinianych moliwie podobne. Dla elementw z gli

25
komfortowy zakres oraz budynek z paskim dachem zbu ny wyznaczone zostay przez FEB nast
temperatury
20 dowany z prefabrykatw elbetowych. pujce wartoci: glina cika: 0,0043
Podczas gdy temperatura na zewntrz do 0,0052 mm/mK, mur z cegy glinia
15 temperatura
powietrza
na zewntrz
zmieniaa si w cigu 24 godzin o 13C, nej: 0,0062 mm/mK, chuda zaprawa
10 temperatura wntrza budowli z gli gliniana: 0,007 mm/mK. Tynki mineral
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4
czas dnia (h) ny zmieniaa si jedynie o 4 C, a w bu ne posiadaj wspczynniki wyduania
dynku betonowym o 16C. Ok. godz. 16 termicznego od 0,005 ( mikka za
temperatura w domu elbetowym bya prawa wapienna) a do 0,010 mm/mK
2.5-1 PORWNANIE WAHA TEMPERATURY
NA ZEWNTRZ I WEWNTRZ TESTOWANEGO BUDYNKU o 5C wysza od tej na dworze, w budyn (zaprawa cementowa). Beton i gazo
ZE SKLEPIENIEM GLINIANYM (WYKRES GRNY) ORAZ
BUDYNKU Z PREFABRYKATW BETONOWYCH (WYKRES
ku z gliny natomiast o 5C nisza (Fathy beton: 0,01, cega wapienno-piasko
DOLNY), (FATHY 1986) 1986). wa: 0,007 mm/mK (wartoci te podaj

42 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI


Knfel, 1979 oraz Knzel, 1990). Tynki
na bazie ywic syntetycznych osigaj
wartoci od 0,013 do 0,030, a wytacza
na pianka polistyrenowa 0,07 mm/mK.
2.5.9 Odporno ogniowa
Wedug normy DIN 4102 cz. 4 glina na
ley do materiaw budowlanych klasy
A1 (niepalnych). DIN 18951 z 1951 roku
klasyfikuje glin jako materia niepalny
take kiedy zmieszana jest z wknami
rolinnymi, pod warunkiem, e ciar
objtociowy mieszaniny nie jest mniej
szy od 1700 kg/m. Wedug tych kryte
riw glina lekka, czyli mieszanka ze so
m, nie zostaa zakwalifikowana jako
niepalna.
Przy elementach budynku z gliny na
ley bra pod uwag moliwe szkody
spowodowane gaszeniem poaru wod.
Na Uniwersytecie Technicznym
w Brunszwiku podczas testu poaro
wego udowodniono, e dach trzcinowy
pokryty od wewntrz trzywarstwowym
tynkiem glinianym osiga odporno
ogniow F30.
2.6 Wytrzymao
2.6.1 Sia wizania
Opr, jaki wykazuje glina plastyczna
przy prbie rozerwania, okrela si mia
nem siy wizania. Jest to wic miara
wytrzymaoci na rozciganie w stanie
plastycznym.
Sia wizania zaley przede wszyst
kim od iloci iu w glinie. Znaczcy
wpyw ma na ni take rodzaj zawartych
w glinie mineraw. Glina, w ktrej skad
wchodzi sporo sodu albo potasu ma
du, a glina zawierajca wap ma si
wizania.
Poniewa waciwo ta zaley te
od iloci wody, mona porwnywa
rne rodzaje gliny tylko wwczas, gdy
zawieraj t sam ilo wody oraz gdy
posiadaj ten sam stopie plastycz
noci. Aby okreli si wizania gliny trzech prbek w g/cm. Rnice uzyska
miary w mm
wg DIN 18952, str. 2, musi ona uzyska
tzw. sztywno normow, co zostao
omwione w rozdziale 2.3.3 przy wyzna
czaniu skurczu jednostkowego podczas
schnicia.
Prbki z gliny o sztywnoci normowej
forma dla prbek
ubijane s w trzech warstwach o kszta ksztat prbki
cie formy z rys. 2.6-1. do sprawdzania
siy wizania
Z kadego rodzaju gliny naley wy
kona w przedstawiony sposb trzy 2.6-1 URZDZENIA DO FORMOWANIA PRBEK
POTRZEBNYCH DO BADANIA SIY WIZANIA (DIN 18952
prbki, ktre potem przy pomocy przy STR. 2)
rzdu kontrolnego bd obciane a
do zerwania. Rys. 2.6-2 przedstawia wy
konany w FEB aparat, ktry zatrzymuje
automatycznie dozowanie piasku przy
pomocy zaworu magnetycznego w mo
mencie opadnicia zbiornika po zerwa
niu prbki. Ciar zbiornika i zawarte
go w nim piasku podzielony przez pole
przekroju prbki (= 5 cm) daje warto
siy wizania.
Wykonanie prbek i wyznaczenie siy
wizania nastpuje wedug nastpuj
cych zasad:
1. Glina o sztywnoci normowej ubija
si w formie w trzech warstwach.
Ubijanie powinno przebiega tak
2.6-2 PRZYRZD KONTROLNY DO WYZNACZANIA SIY
dugo, a dalsze zagszczenie nie WIZANIA, FEB
bdzie ju moliwe.
2. Prbki wygadza si z obydwu nych wynikw nie powinny wynosi wi
stron noem, wyjmuje z formy cej ni 10%, w innym wypadku naley
i natychmiast wiesza na przyrzdzie dowiadczenie powtrzy.
kontrolnym. W tabeli 2.5 okrelono nazwy rodza
3. Prbki s w sposb cigy obcia jw gliny na podstawie ich siy wiza
ne poprzez dosypywanie suchego nia, odpowiednio do normy DIN 18952,
piasku o ziarnistoci ok. 1 mm. str. 2 (nazw tych nie uywa si jed
Przepyw piasku nie powinien by nak w budownictwie z gliny i nie bd
wikszy od 750 g/ min.
4. Natychmiast po zerwaniu si prbki
Sia
zatrzymuje si dosypywanie piasku. wizania
50 111 201 281
do 110 do 200 do 280 do 360
5. Ciar zbiornika wraz z zawiesze w g/cm2
niem i dosypanym piaskiem okrela glina glina
glina glina
obcienie niszczce, liczone na po Nazwa
chuda
prawie
tusta
bardzo
tusta tusta
wierzchni przekroju = 5 cm.
Si wizania okrela rednia warto TABELA 2.5 OKRELENIE NAZW DLA RODZAJW GLI-
NY ODPOWIEDNIO DO JEJ SIY WIZANIA WG DIN 18952
STR. 2
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 43
one tu take przyjte). Wedug tej nor Ciar suchego Wytrzy Dopuszczalne naprenia ciskajce kg/cm2
i zageszczonego mao
my glina o sile wizania mniejszej od
materiau bud. na ci ciany supy o smukoci h/d
50 g/cm nie nadaje si do budownic z gliny skanie
kg/cm2
twa. To ograniczenie nie jest jednak 11 12 13 14 15
waciwe. Glina ubijana i rcznie for 20 3 3 2 1
mowane cegy powinny wykazywa wy 1600
30 4 4 3 2 1
do 2200
starczajc wytrzymao oraz nieduy 40 5 5 4 3 2 1
skurcz schnicia i dlatego musz zawie
TABELA 2.6 DOPUSZCZALNE NAPRENIA CISKAJCE DLA GLINY WG DIN 18954
ra gruboziarniste dodatki (> 2 mm),
majc tym samym niewielk si wi
zania. Pomiary przeprowadzone przez nych prbek miay si wizania jedynie przyporzdkowa dopuszczalne napr
Instytut Bada Materiaw (Material 25, wzgldnie 26 g/cm. enia ciskajce 2 kg/cm (0,2 N/mm),
pfanstalt Eckernfrde) na prbkach Tutaj naley zaznaczy, e sztywno a glinie o sile wizania 360 g/cm odpo
pobranych z budynkw powstaych normowa wg DIN 18952, str. 2, dla gliny wiednio dopuszczalne naprenia ci
z ubitej gliny w roku 1795 w Meldorf bardzo chudej, stosowanej do zaprawy skajce 5 kg/cm (0,5 N/mm). Badania
wykazay, e dwie spord trzech bada tynkarskiej i cian z gliny ubijanej, nie przeprowadzone przez FEB wykazay,
jest moliwa do wyznaczenia, poniewa e np. piaszczysta glina lessowa o sile
podczas wykonywania testu na upadek wizania 80 g/cm wykazuje wytrzyma
spoisto / dopuszczalne naprenia ciskajce
kulka rozsypuje si. Dla takiej gliny na o na ciskanie na sucho 6,6 N/mm,
N/mm2
dopuszczalne naprenie ciskajce

ley przeprowadzi badanie siy spjno podczas gdy pylasty i o sile wizania
0,50 do 0,5 N/mm2
0,45
glina budowlana ci wg FEB (patrz rozdz. 2.3.3), ktrego 390 g/cm osiga tylko 2,5 N/mm wy
tylko z piaskiem i wirem
0,40 wynik jest miar siy wizania. trzymaoci na ciskanie. Podobnie
0,35
0,30 do 0,3 N/mm2 zreszt tezy Niemeyera obali Gotthardt
glina budowlana
0,25 z dodatkiem wkien 2.6.2 Wytrzymao na ciskanie w 1949 r. przeprowadzajc cay szereg
0,20
g/cm2 50 Wytrzymao na ciskanie suchych ele dowiadcze. Wykres 2.6-4 pokazuje od
110 200 280 360 380 660 900
piasek
ilasty
glina chuda glina glina bardzo
prawie tusta tusta tusta
i mentw glinianych, w przeciwiestwie powiednie wyniki.
spoisto (wg Niemeyera, DIN 18952) do wytrzymaoci na ciskanie mierzo Dopuszczalne naprenia ciskajce,
2.6-3 PRZYJTA PRZEZ NIEMEYERA ZALENO MIDZY
nej na mokro, nazywana jest wytrzy ktre stosuj si do elementw z gliny,
SI WIZANIA I DOPUSZCZALN WYTRZYMAOCI maoci na ciskanie na sucho i wy wynosz wg DIN 18954 od 0,3 do 0,5 N/
NA CISKANIE, KTREJ TO ZALENOCI NIE MONA JED-
NAK PRZYJMOWA JAKO OBOWIZUJCEJ POWSZECHNIE nosi 3 do 6 N/mm (30 do 60 kg/cm). mm (3-5 kg/cm), zalenie od gstoci
(OZNACZENIA/ JEDNOSTKI WG DIN, ZUR NIEDEN 1984) Warto ta dla gliny ekstremalnie chudej i wyznaczonej laboratoryjnie wytrzy
moe wynie 1 N/mm. Jest ona zale maoci na ciskania na sucho, por.
na przede wszystkim od iloci i rodzaju tab. 2.7.
wytrzymao na ciskanie D (N/mm2) iu, ale take od wielkoci ziarna i iloci Dla elementw glinianych przyjmu
6 zawartego w glinie pyu, piasku i wiru. je si wspczynnik bezpieczestwa 7,
5
Ponadto istotny jest rodzaj przygotowa tzn., e rzeczywista wytrzymao na ci
nia mieszanki i jej zagszczenie. Rozdzia skanie jest przecitnie siedmiokrotnie
4 4.5 opisuje, jakimi sposobami i przy po wysza od dopuszczalnej. W przedsta
mocy jakich dodatkw mona podnie wionym na zdjciu 1.2-11 domu w miej
3
wytrzymao gliny na ciskanie. scowoci Weilburg an der Lahn, ktry
2 Opublikowana przez Niemeyera te zbudowano w roku 1828 i jest do dzi
za, e wytrzymao na ciskanie jest zamieszkany, wg Niemeyera (1946) cia
1
proporcjonalna do siy wizania i tym ny none z bitej gliny o wysokoci piciu
0
samym zaoenie, e kadej glinie o tej kondygnacji wytrzymuj w swojej naj
0 1 2 3 4 5 samej sile wizania mona przypisa niszej partii obcienie = 7,5 kg/cm,
sia wizania (N/cm2) dopuszczalne naprenia ciskajce, czego norma DIN nie dopuszcza.
2.6-4 ZWIZEK MIDZY SI WIZANIA A WYTRZYMA- jest nie do przyjcia. Wg Niemeyera na W Jemenie spotka mona domy gli
OCI NA CISKANIE BADANYCH RODZAJW GLINY (WG
GOTTHARDTA I BADA FEB) leaoby glinie o sile wizania 60 g/cm niane, ktrych ciany s nawet dwa

44 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI

razy wysze od domu w Weilburgu. Jak Wedug DIN 18952, str. 2, okrela si poprzednio opisano, wyrwnane zapra
kolwiek jest to oczywicie moliwe, aby wytrzymao na ciskanie suchego, za w cementow.
z gliny budowa domy 10-ciokondygna gszczonego materiau budowlanego Wedug norm indyjskich dla stabil
cyjne, niemieckie normy nie pozwalaj z gliny na podstawie bada co najmniej nych, wyciskanych cegie ( stabili
wznosi cian glinianych, statycznie ob 5 prbek szeciennych o boku dugoci zed soil blocks ), powinno si, obok
cionych, wikszych ni dwupitrowej 300 mm. Kierunek wykonania (ubijania) badania wytrzymaoci na ciskanie
wysokoci (DIN 18951 str. 1). prbek zaznacza si wyranie wyryt na sucho, wyznacza j take metod
strzak na boku szecianu. Prbki mu na mokro. W tym celu wyschnite ce
sz by zupenie suche. Proces schnicia gy gliniane moczy si przez 24 godziny
mona od szstego dnia przyspieszy w wodzie o gbokoci 3 mm i potem
Materia pow. wytrz. na roz w piecu w temperaturze 60C. Materia bada ich wytrzymao.
waciwa ciganie przy
(m/g) zginaniu
uznaje si za wyschnity, gdy przesta
(N/mm) nie zmniejsza si jego ciar. Grna 2.6.3 Wytrzymao na rozciganie
i dolna powierzchnia prbki zostaje wy w stanie wyschnitym
kaolin I Spezial 6 17 rwnana zapraw cementow (propor W przeciwiestwie do siy wizania
kaolin cja objtociowa 1 cz. cementu na 3 cz. (rozdz. 2.6.1), ktra odpowiada wytrzy
15,5 48
Salzmnder pukanego piasku); warstwy te nie mog maoci gliny na rozciganie w stanie
i fajansowy (C) 17,2 174 by grubsze od 3 mm. Kostk obcia si plastycznym, wytrzymao na rozci
tusty i
54 483 w tym samym kierunku, w jakim zosta ganie w stanie suchym dotyczy gliny
Groalmeroder
a wykonana a do zniszczenia. rednia cakowicie wyschnitej. Prbki miesza
czarny i
90,7 918 warto obcienia niszczcego z trzech nek gliny o formie semek badane przez
Klingenberger
testw w odniesieniu do powierzchni FEB w urzdowym punkcie badania
900 cm daje wytrzymao na ciskanie materiaw budowlanych Uniwersytetu
TABELA 2.7 WYTRZYMAO NA ROZCIGANIE PRZY
ZGINANIU RNYCH, WOLNYCH OD MONTMORYLONI- gliny. Wartoci uzyskane przy badaniu w Kassel miay przekrj 24 cm. Wyni
TW IW POCHODZCYCH Z CEGIEL (HOFMANN,
SCHEMBRA, 1967)
prbek nie mog odbiega od wartoci ki tych testw wykazuj, e wytrzyma
redniej o wicej ni 20%. o na rozciganie cegie wynosi ok. 10
Aby przyspieszy badania, mona do 11% ich wytrzymaoci na ciskanie,
warstw wyrwnawcz wykona z szyb a zaprawy tynkarskiej odpowiednio
Wytrzymao w N/mm ko wicej zaprawy gipsowo-piasko 11 do 13% (por. tab. 2.8).
wej, pod warunkiem jednak, e chodzi
ciska Rozciga Rozciga
nie (1) nie przy nie o glin, ktrej wytrzymao na ciska 2.6.4 Wytrzymao na rozciganie
zginaniu nie jest znacznie mniejsza od tej, jak przy zginaniu
glina ma zaprawa. W praktyce testuje si cz Wytrzymao suchej gliny na rozci
ceglana 3,5 1,1 0,4 sto prbki o formie cylindrycznej albo ganie przy zginaniu, ktr nazywa
G (2)
kostki o wymiarach 20 x 20 x 20cm lub si take wytrzymaoci na zginanie
glina
ceglana 4,4 1,3 0,5 15 x 15 x 15 cm. na sucho, nie ma dla gliny budowla
D (2) Wytrzymao na ciskanie zapraw gli nej wielkiego znaczenia, poniewa nie
glina nianych mierzy si podobnie do wytrzy naley elementw glinianych obcia
ceglana 6,1 1,6 0,6
G (3) maoci innych zapraw, uywajc pr na zginanie. Waciwo ta ma jednak
zaprawa bek takich samych, jak dla sprawdzania znaczenie przy ocenie tynkw glinia
gliniana 2,02 0,69 0,21 wytrzymaoci na rozciganie przy zgi nych i wytrzymaoci krawdziowej
G (3)
naniu (tj. 16 x 4 x 4 cm). cegie z gliny. Im wiksza wytrzyma
zaprawa
gliniana 2,63 0,85 0,35 Badanie wytrzymaoci na ciskanie o na rozciganie przy zginaniu, tym
C (3) cegie glinianych odbywa si wg DIN mniejsze jest niebezpieczestwo odpa
wytrzymao supowa (4 x 4 x 4 cm) 18953, str. 2, a wic przy pomocy pr dania, wzgldnie pkania tynku podda
wg Boenkendorfa (1995) i wg FEB (2001)
bek, ktre skadaj si z dwch elemen nego dziaaniom mechanicznym i tym
tw zespolonych zapraw. Powierzch mniej bd odpryskiway krawdzie
TABELA 2.8 WYTRZYMAOCI CEGIE I ZAPRAWY Z GLINY nie grna i dolna powinny by, jak to ju cegie podczas transportu i montau.

GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 45

 Podobnie jak i sia spjnoci, wytrzy
mao gliny budowlanej na rozciganie
przy zginaniu zaley w pierwszym rz
dzie, od iloci i rodzaju zawartego w niej
iu. Badania przeprowadzone w 1967 r.
w 33 cegielniach (Hofmann, Schembra)
na iach wolnych od montmorylonitu
wykazay, e iy o maej powierzchni
waciwej, a wic takie, ktre skadaj
si ze stosunkowo duych i grubych py
tek i tym samym posiadajcych ma
zdolno wymiany kationw, wykazuj
niewielk wytrzymao na rozciganie
przy zginaniu. Tabela 2.7 przedstawia
2.6-5 SPRAWDZANIE WYTRZYMAOCI GLINY NA ROZ-
CIGANIE W STANIE WYSCHNITYM
2.6-6 BADANIE WYTRZYMAOCI NA ROZCIGANIE PRZY
ZGINANIU
46 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
niektre dane badanych rodzajw iu. 2.6.5 Wytrzymao na rozciganie
Wytrzymao na rozciganie przy zgi przy sklejaniu
naniu ostatniej prbki jest 54-krotnie Wytrzymao na rozciganie przy skle
wiksza ni pierwszej. janiu istotna jest dla tynkw glinianych.
To, e rodzaj kationw ma znaczny Zaley ona od szorstkoci podoa i wy
wpyw na wytrzymao, czyli na rozci trzymaoci tynku na rozciganie przy
ganie przy zginaniu, zostao jednoznacz zginaniu. Wg DIN 18555 cz. 6 wyznacza
nie udowodnione: kaolinit posiada j si j w sposb nastpujcy: wywier
najwiksz, kiedy ma wymienialne jony ca si najpierw powierzchni prbn
sodu, a najmniejsz przy wymienialnych o rednicy 50 mm i zakleja pyt prb
jonach wapnia. Rnica moe wynosi n. Pyta ta zostaje potem przy pomocy
ponad 100%. sznura obcignita pod ktem prostym
Montmorylonit ma wiksz wytrzy do podoa. Obcienie niszczce po
mao na rozciganie przy zginaniu ni dzielone przez powierzchni (1966 mm)
kaolinit. Badania (Hofmann, Schom daje wytrzymao na rozciganie przy
bera) wykazay, e najlepszy z testo sklejaniu w N/mm.
wanych iw montmorylonitowych za
wierajcy 80% montmorylonitu mia 2.6.6 Wytrzymao na cieranie
wytrzymao na rozciganie przy zgi Powierzchnie gliniane, jak tynk albo
naniu 2230 N/cm, tj. 2,4 razy wicej ni posadzka, podczas dziaania mecha
najlepszy z 53 badanych iw wolnych nicznego ulegaj cieraniu. Powsta
od montmorylonitu. je ono poprzez kontakt z orodkiem
Bentonit, ktry w handlu wystpuje poruszajcym si, staym lub gazo
jako towar workowany, jest dziki duej wym. Powierzchnie zewntrzne ulega
zawartoci montmorylonitu szczeglnie j cieraniu podczas burz piaskowych,
nadajcym si dodatkiem zwikszaj a posadzki poprzez ruch szorstkich
cym wytrzymao gliny na rozciganie podeszew.
przy zginaniu. Wytrzymao na cieranie elemen
Wytrzymao na rozciganie przy tw glinianych jest tym wiksza, im
zginaniu gliny z rnych cegielni (mie gadsza i cilejsza jest ich powierzch
rzona wg DIN 1164 cz. 7 (zdjcie 2.6-6) nia oraz im wiksza jest sia wizania
na prbkach 40 x 40 x 160 mm, odle gliny.
go midzy podporami = 100 mm) Poniewa dla powierzchni glinianych
wykazuje wartoci od 1,1 do 1,6 N/mm. nie ma normowanych metod badania
Wyniki te odpowiaday 25-31% wy wytrzymaoci na cieranie, a testw
trzymaoci tych prbek na ciska stosowanych dla powok malarskich
nie, a wyniki badanych zapraw gli nie mona powiela, zbudowano w FEB
nianych odpowiednio 32-34%, por na Uniwersytecie w Kassel aparat, przy
tab. 2.9. pomocy ktrego moliwe jest ustalanie
Naley take zaznaczy, e dodatek tej wartoci.
2% do 4% wirkw kokosowych albo Urzdzenie posiada obracajc si
rozwknionej sieczki somianej zwik szczotk o przekroju 7 cm, ktra jest do
sza wytrzymao na rozciganie przy ciskana si 2 kg do badanej powierzch
zginaniu o 5-10%. Kiedy jednak wk ni. Po 20 obrotach py jest zbierany
na rozdzielne s nierwnomiernie, i waony.
mog wystpi pojedyncze wartoci Zdjcie 2.6-7 pokazuje aparat do mie
nawet mniejsze ni dla mieszanki bez rzenia w laboratorium oraz odpowia
dodatkw. dajce mu urzdzenie rczne, gdzie
si nacisku 2 kg osiga si przy po
mocy spryny. Urzdzenie to stoso
wane na budowie pozwala na szybkie,
optyczne sprawdzenie wytrzymaoci
na cieranie.
Wytrzymao na cieranie korelu
je czciowo, a nawet w duej mierze,
z wytrzymaoci gliny na rozciganie
2.6-7 ZBUDOWANE W FEB URZDZENIA DO MIERZE-
NIA WYTRZYMAOCI NA CIERANIE POWIERZCHNI
GLINIANYCH
przy zginaniu. Decydujce na wytrzy
mao na cieranie s: skad ziaren
oraz zawarto iu. Iy kaolinitowe wy
kazuj mniejsz wytrzymao ni iy
montmorylonitowe.
2.6.7 Modu elastycznoci
Dynamiczny modu elastycznoci Edyn
ilastych glin zawiera si, wedug bada
Instytutu Chemii Budowlanej i Materia
owej Uniwersytetu w Siegen, midzy
8000 i 8500 N/mm.
Glina chuda, ktr stosuje si jako
zapraw i materia do murw ubija
nych, wykazuje wartoci odpowiednio
mniejsze.
2.6.8 Wytrzymao krawdzi.
Podczas stosowania w budownictwie
cegie glinianych niemaym problemem
jest niewielka wytrzymao ich kraw
dzi. Ju podczas rozadunku i transpor
tu na budowie moe nastpi uszko
dzenie. Take krawdzie murw z gliny
odpryskuj i pkaj przy uderzeniach
twardych przedmiotw i dlatego za
bezpiecza si je odpowiednio lub te
2.6-8 APARAT DO BADANIA WYTRZYMAOCI KRAWDZI
zaokrgla czy cina (por. rozdz. 11.12).
W celu zbadania wytrzymaoci kraw
dzi cegie i pyt glinianych opracowano
odpowiedni metod testowania tych
materiaw w Laboratorium Budownic
twa Eksperymentalnego Uniwersytetu
w Kassel (FEB) (zdjcie 2.6-8). Podczas
badania nastpuje uderzenie obcini
ka opadowego, ktry spada pionowo
z wysokoci 250 mm na krawd po
ziomo zamocowanej prbki. Obcinik
opadowy, ktrego doln kocwk sta
nowi stalowa pkula o rednicy 30 mm,
uderza prbk pod ktem 60 w odle
goci 10 mm od jej krawdzi.
Poniewa obcinik opadowy spada
punktowo i ukonie do krawdzi prb
ki, a uderzenie pochodzi od nieelastycz
nego ciaa, warunki przeprowadzanego
dowiadczenia odpowiadaj ekstre
malnemu obcieniu.
Ciar obcinika opadowego wynosi
min. 0,3 g i moe by stopniowo (co 100 g)
zwikszany a do 3,5 kg. Przeprowadzo
ne przez FEB testy wykazay, e nawet
ceramiczne cegy kratwki i lite cegy
wapienno-piaskowe nie osigaj wy
szej wytrzymaoci krawdzi.
Podczas bada wytrzymaoci kraw
dzi rozrniono 4 rodzaje szkd. Przy
mikkich prbkach nastpuj one jed
na po drugiej, natomiast podczas bada
nia prbek kruchych mamy do czynie
nia tylko z pierwsz i ostatni:
W punkcie uderzenia kuli powstaje
jedynie wgniecenie jako trwae
znieksztacenie.
Powstaje delikatne pknicie
woskowate z obydwu stron
punktu uderzenia. Rysa przebiega
ukonie, na zewntrz krawdzi,
ale na ssiedniej powierzchni nie
pojawia si.
Powstaje rysa o takim samym prze
biegu, jak w przypadku B. Pojawia
si take na ssiedniej powierzchni,
lecz nie jest na tyle gboka, aby
GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 47
 krawd odpada. Krawd wykazuje musi wcale posiada mniejszej odpor i kosmicznym. Wypowied, e glina wy
jednak tyko niewielk wytrzymao. noci na odpryski krawdzi ni typowa kazuje mniejsz lub wiksz radioak
Krawd odpada. cega ceramiczna albo wapienno-pia tywno od innych materiaw budow
skowa. Zaley to jedynie od siy wizania lanych, nie jest wic informacj istotn.
Wykres 2.6-9 przedstawia wyniki testw gliny i rodzaju dodatkw wknistych. Wedug bada przeprowadzonych
przeprowadzonych dotychczas przez Cegy i pyty gliniane powinny osiga przez autora przy pomocy licznika im
FEB. Pokazuj one m.in., e badana py wytrzymao krawdzi 1000 g. Kiedy pulsw reagujcego na promienie i
ta z gliny lekkiej, mieszanki ze som, warto ta jest mniejsza, naley liczy badane rodzaje gliny nie wykazyway
pod wpywem uderzenia 300 g obci si na budowie z odpowiednimi ilocia wartoci wikszych ni badany beton
nika opadowego wykazuje zdeformo mi brakw. Ponadto dla krawdzi mu czy cega ceramiczna, przeciwnie: nie
wanie powierzchni (mae wgniecenie) rw naley przewidzie odpowiednie ktre cegy wykazyway znacznie wicej
i dopiero przy prbie z ciarem 3300 elementy ochronne (por. rozdz. 11.11). impulsw mierzonych w tym samym
g nastpuje odprysk. Testowana cera przedziale czasu (jest powszechnie wia
miczna cega kratwka ju przy prbie 2.7 Warto pH dome, e cegy z dodatkiem popiow
z 2400 g, a cega wapienno-piaskowa lotnych, czerwonego szlamu z przerobu
przy uderzeniu 2700 g obcinika opa Glina stosowana w budowlach hi boksytw i ula wielkopiecowego wy
dowego wykazuje odpryski krawdzi. storycznych bya zawsze alkaliczna. kazuj zwikszone promieniowanie ra
Badania wykazuj, e cega gliniana nie Z reguy warto wykadnika ste dioaktywne). We wntrzu pomieszcze
nia jonw wodorowych pH wynosia ze cianami glinianymi nie mierzono
od 7 do 8,5, jak wykazay to badania wyszej radioaktywnoci ni na wolnym
FEB. Kiedy jednak glina wydobywana powietrzu.
Ciar obcinika opadowego [g]
3500 bya z grnych warstw ziemi, a spaday Waniejszym dla zagroenia ludzkiego
3400
3300 na ni kwane deszcze, to i ona moga zdrowia wydaje si jednak by promie
3200
3100 by kwana. Najnisze zbadane warto niowanie , wywoywane przez gaz ra
3000
2900 ci pH wynosz ok. 4,5. wiey tynk wa don i krtkotrwae produkty jego roz
2800
2700 pienny i cementowo-wapienny posia padu. To mikkie promieniowanie nie
2600
2500 daj warto pH od 12 do 13. moe wprawdzie wnikn do ciaa czo
2400
2300 rodowisko alkaliczne z reguy jest wieka (zatrzymuje go skra), moe jed
2200
2100
2000 przeszkod dla powstawania grzybw. nak by wchonite przez oddychanie
1900
1800 Najczciej spotykane potrzebuj ro i wywoa raka puc.
1700
1600 dowiska kwanego (pH od 4,5 do 6,5). Dlatego te ilo ekshalacji (wyzie
1500
1400 Istnieje wiele metod okrelajcych, wania) radonu jest istotn wartoci.
1300
1200
1100
czy glina reaguje kwano, czy te alka Nastpujce iloci (w milibekerelach
1000 licznie. Najprostsz jest zmieszanie jej na kg i godzin) ekshalacji radonu po
900
800
700 z wod destylowan, a do powstania dane zostay dla Niemiec w 1979 roku
600
500 szlamu. Potem naley odczeka na osa przez OECD:
400
300 dzenie si szlamu na dnie i zbada wo
d papierkiem lakmusowym, a war gips naturalny 25,2 mBq/kgh
pyta gliniana lekka, mieszanka ze som d=10,0 cm
pyta gliniana lekka, mieszanka ze som d=7,5 cm
cega gliniana lekka (mieszanka z drewnem)

pyta gliniana aurowa, zbrojona wknami

to pH okreli na podstawie jego cement 57,6 mB q/kgh

pyta gliniana rurowa, zbrojona wknami

zabarwienia. wir 64,8 mBq/kgh

cega gliniana kratwka b
cega gliniana kratwka a

pyta z gliny litej d=7,0 cm

cega gliniano-celulozowa

cega wapienno-piaskowa

piasek budowlany 54,0 mBq/kgh

cega gliniana pena b
cega gliniana pena a

cega gliniana pena c

cega lekka, kratwka

beton komrkowy
pustak gliniany b
pustak gliniany a

pustak gliniany c

cega kratwka

2.8 Radioaktywno cega gliniana

cega licwka

(tlenku glinowego) 5,0 mBq/kgh

wgniecenie jako stae znieksztacenie
delikatne rysy na jednej powierzchni
mocne rysy na obu powierzchniach
zniszczenie krawdzi przez odprysk
2.6-9 WYTRZYMAO KRAWDZI RNYCH MATERIA-
W CIENNYCH
Podczas oceny radioaktywnoci ma
teriaw budowlanych naley wzi
pod uwag obok iloci take ich rodzaj,
a nastpnie wartoci te porwna z na
turalnym promieniowaniem ziemskim
cega wapienno-
-piaskowa 13,3 mBq/kgh
gazobeton 18,0 mBq/kgh

48 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI

 Zatem najmniejsze obcienie rado (2,32 2,45 GHz) i teletransmisji za Materia
g PEI
sto r.
nem spord wszystkich naturalnych, pomoc linii radiowych (4,4 5,0 GHz) bud.
t/m3 kWh/t kWh/m3
mineralnych materiaw budowlanych wartoci tumienia transmisji wynosz adobe
wykazuje czysta glina. Halder wysun o wiele wicej, ni wynikaoby to z wy (rcznie
wyrabiane 1,7 3-6 5-10 6
w 1993 roku nastpujcy wniosek: wy kresu. Przy 4 GHz tumienie ciany glinia cegy
ziewanie radonu przez rne materiay nej wynosi 50 dB (= 99,999%), natomiast gliniane)

budowlane powoduje tylko niewielk ciany z cegy wapienno-piaskowej tylko wype

nienie
koncentracj we wntrzach pomiesz 17 dB. szkieletu
0,8 14 11 1
cze (). Jedynym wyjtkiem jest gips ciana lekka, zbudowana w sposb ciany
glin
chemiczny (fosforyt) (). Zaleno konwencjonalny, ktra czsto wystpuje lekk
midzy radonem i materiaem budow w budynkach z prefabrykatw, nie wy glinobitka 2,2 20 44 2
lanym jest w praktyce bez znaczenia. kazuje praktycznie adnego tumienia. tynk
Do tego stwierdzenia naley doda, e Jak pokazuj pomiary przeprowadzone gliniany,
produkcja 1,7 139 236 1
obcienie radonem we wntrzach po przez FEB, nieomal cakowite osoni przemy
mieszcze pochodzi przede wszystkim cie (49 dB = 99,999%) daje ju przy 2 GHz sowa

z gruntu. Wicej na ten temat w publi dach pokryty traw poczony ze skle cegy
zielonki
kacjach: Keller i Muth (1986) oraz Stra pieniem z cegy glinianej o gr. 24 cm. 1,2 290 349 2
suszone
hlentelex (1990). sztucznie
Tumienie transmisji wysokich frekwencji wg. MIL-Standard 285 cega
pionowa fala spolaryzowana
kratwka, 0,75 722 541 1
2.9 Osona przeciw promienio-
teletransmisja za pomoc fal radiowych

teletransmisja za pomoc fal radiowych

teletransmisja za pomoc fal radiowych

porowata
D-system (sie telefonii komrkowej)

E-system (sie telefonii komrkowej)

DECT (telefony bezprzewodowe)

waniu elektromagnetycznemu
GPS nawigacja satelitarna

cega
1,8 750 1350 1
o wysokiej czstotliwoci pena
prefa
UMTS
radar

60 brykaty 800 3
Przeprowadzone przez prof. Petera 99,9999% 1
2 betonowe
Pauli i dr in. Dietricha Maldana z Insty 50 3 stal zbro
99,999% 4 7,8 3,611 28.166 1
tutu Wysokich Czstotliwoci, Mikrofali jeniowa
6
Tumienie w dB wzgl. w %

i Techniki Radarowej Uniwersytetu Bun 40 pyty alu

10 72,500 195,000 3
99,99% miniowe
deswehry w Monachium badania na te 11 cega
mat osaniania przed promieniowaniem 30 12 wapien
99,9% 1,8 313 564 2
o wysokiej czstotliwoci przez materia no-pia
7
skowa
y budowlane wykazay, e ciana z ce 20 8
99% 5 wena
gy glinianej o gruboci 24 cm i gstoci 169 4
mineralna
10
1600 kg/m oraz 15-procentowej zawar 99%
9 keramzyt 0,35 857 300 7
toci porw dla czstotliwoci od 1,8 do kraw
0 dziaki
1,9 GHz telefonii komrkowej (sieci E) i te 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 1,306 588 1
(suszone
Czstotliwo GHz
lefonw bezprzewodowych (DECT) wy sztucznie)
kazuj tumienie promieniowania ok. 1 dach zielony 16 cm / izolacja cieplna 20 cm / cega gliniana 24 cm / tynk gliniany 2 cm sklejka
2 dach zielony 16 cm (wilgotna ziemia z 1/3 upka wypalonego porowatego) / izolacja cieplna 20 cm drew
20 dB, co odpowiada redukcji o 99,4%. 3 cega gliniana 24 cm 1600 kg/m / tynk gliniany 2 cm niana, 0,43 1,691 727 2
Tumienie promieniowania przez 24 cm 4 tynk wapienny 2 cm / glina lekka, mieszanka z keramzytem 800 kg/m 25 cm / tynk gliniany 1,5 cm trjwar
5 cega z gliny lekkiej, mieszanka z drewnem 1400 kg/m 10 cm stwowa
cian z cegy sitwki o gstoci 1200 6 beton komrkowy 500 kg/m 17,5 cm
pyta OSB 0,62 2,058 1,276 2
kg/cm wynosi tylko 17 dB, a ciany 7 cega sitwka 1200 kg/m 24 cm
8 cega wapienno-piaskowa 1800 kg/m 24 cm sklejka 0,49 2,681 1,314 2
z cegy wapienno-piaskowej tej samej
9 dachwka ceramiczna 1,3 cm bele
gruboci o gstoci 1800 kg/cm jedynie 10 roleta przeciwsoneczna, reflektujca somiane
0,11 64 7 5
7 dB. Dla czstotliwoci UMTS, ktrej 11 siatka metalowa przeciw owadom 1*1 mm
12 szko pochaniajce promieniowanie cieplne, dwie szyby rda: 1:Waltjen 1999; 2:Hegger et al. 2005; 3:
wartoci le midzy 1,92 i 2,17 GHz, wy
Baier 1982; 4: Eyerer; Reinhardt 2000; 5: Krick
kazano niewiele wiksze zalenoci, por. rda: 1-4 FEB 2001, 5-12 Pauli, Moldan 2000 2008; 6: Minke 1986; 7: Marm, Seeberger 1982
wykres 2.9-1. Dla wyszych czstotliwo
2.9-1 OSANIAJCE PRZED PROMIENIOWANIEM TABELA 2.9 ZAWARTO ENERGII PIERWOTNEJ
ci, np. radiofonii krtkofalowej 11 cm DZIAANIE ELEMENTW BUDOWLANYCH W MATERIAACH I ELEMENTACH BUDOWLANYCH

GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI 49

Dach z dachwki ceramicznej daje
minimaln oson, podczas gdy dach
zielony na lekkim podou o gr. 16 cm
przy 2 GHz 22 dB, a wic osiga tumie
nie ponad 99,4%.
Take okna mog wykazywa dziaa
nie osaniajce, jeeli posiadaj szyby
pochaniajce promieniowanie ciepl
ne albo te metalow siatk przeciwko
owadom, jak pokazuje to wykres 2.9-1.
2.10 Zawarto energii pierwotnej
(PEI), redukcja CO2
Stosuje si wskanik zawartoci ener
gii pierwotnej (z ang. primary energy
intensity - PEI) w przeliczeniu na jed
nostk masy lub objtoci. S w nim za
warte wszystkie procesy transportowe
i produkcyjne potrzebne do uzyskania
gotowego produktu. Artykuy naturalne
maj bardzo niskie wartoci PEI, nato
miast produkty otrzymane przemyso
wo, wysze.
Warto ta mierzona jest w kilowato
godzinach (kWh) albo w megadulach
(MJ) na ton lub m. 1 MJ odpowiada
0,278 kWh. W tabeli 2.9 podano warto
ci PEI dla niektrych produktw z gliny
50 GLINA JAKO MATERIA BUDOWLANY I JEJ WACIWOCI
i dla porwnania innych materiaw
budowlanych.
Trzeba zwrci uwag, e podane w ta
beli wartoci dla tynkw glinianych oraz
dla cegie zielonek s relatywnie wyso
kie dlatego, e mowa jest o produktach
przemysowych, gdzie zastosowano
sztuczne suszenie. Zielonki wysychaj
ce na powietrzu potrzebuj przypusz
czalnie ok. 10% tej wartoci, a wyko
nywane rcznie i suszone w sposb
naturalny cegy gliniane, tzw. adobes,
jeszcze mniej. Podczas normalnego
procesu transportu i mieszania wartoci
PEI dla tych cegie wynosz od 5 do 10
kWh/m. Dla glinobitki, gdzie uwzgld
niono nakad energii potrzebnej do wy
konania deskowania i pneumatycznego
ubijania, warto PEI wynosi mniej ni
5% tej wartoci dla ciany murowanej
z cegy penej.
Oszczdno energii pierwotnej oz
nacza zawsze take redukcj wytwa
rzania CO2.
Wedug Mortona (2008) zastpienie
w Anglii jedynie 5% elementw betono
wych w budynkach przez gliniane cegy
zielonki oznaczaoby zmniejszenie pro
dukcji 100 000 ton CO2.
3. 
POPRAWA WACIWOCI MATERIAU
POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
3.1 Wiadomoci oglne

Poprawa waciwoci gliny jest niezbd- jest przede wszystkim do poprawy jako- Dodatki poprawiajce jedne waci-
na tylko w szczeglnych przypadkach. ci wody pitnej oraz polepszenia klejw woci gliny mog negatywnie wpyn
Moliwoci dokonania tej poprawy zo- cementowych i betonw. Poprzez kolo- na inne, jak przedstawiono na wykresie
stan dalej opisane. Bdzie te mowa idacj powikszono znacznie powierzch- 3.1-1 pokazujcym wpyw rnych kom-
o polepszeniu cech gliny bez specjalnych ni czsteczek cementu w klejach ponentw na trzy najwaniejsze rodzaje
dodatkw, np. poprzez optymalizacj cementowych, co dao ich zwikszon wytrzymaoci oraz na skurcze schni-
skadnikw albo te przez doowanie wytrzymao na rozciganie przy zgi- cia. Przykadowo, skrobia i celuloza
i dojrzewanie. naniu (Hacheney 1992). Czy ta waci- podnosz wytrzymao na ciskanie,
Prawie wcale nie zbadano jeszcze wo dotyczy take gliny, nie zostao co niewtpliwie jest zalet, ale redukuj
wpywu koloidacji. Inynier i fizyk Wil- na razie sprawdzone. Z powodu duego rwnoczenie si spjnoci i zwiksza-
fried Hacheney opracowa metod po- zapotrzebowanie na energi wydaje si j kurczenie si przy wysychaniu, co jest
zwalajc na zwikszenie wytrzymao- to te nieopacalne. Testy przeprowa- z kolei wad dodatkw. Wane jest take
ci materiaw budowlanych poprzez dzone przez FEB Uniwersytetu w Kas- spostrzeenie FEB, e dodawanie ela-
powizanie procesw koloidacji, implo- sel z mocno ilast i mocno piaszczyst tyny, skrobi i serwatki prowadzi do two-
zji wirowej i koagulacji. Zastosowa przy glin wykazay, e dodawanie do nich rzenia si grzybw pleniowych.
tym wod aktywowan przez drobne, wody lewitowanej, jako wody zarobo-
koloidalne czsteczki SiO2 oraz poprzez, wej, nie powodowao zwikszenia wy- 3.2 Zmniejszenie tworzenia si
odkryte przez Viktora Schaubergera, trzymaoci na ciskanie, jedynie przy rys podczas schnicia
zawirowania implozyjne (tzw. woda mocno pylastej glinie zauwaono jej
lewitowana). Ta metoda stosowana lekki wzrost. 3.2.1 Wiadomoci oglne
Tworzenie si rys podczas wysychania
tynkw glinianych, przy poprawianiu
spoin glin oraz przy produkcji cegie gli-
nianych naley maksymalnie zreduko-
wa, wzgldnie zniwelowa. Zaleno
kurczenia si przy schniciu od iloci
wody, rozmieszczenia ziaren, iloci i ro-
dzaju iu, zostaa omwiona w rozdzia-
le 2.3.3. Dla praktycznego budowania
z gliny wynika std nastpujca regua:
niebezpieczestwo powstawania rys
bez dodatkw

pokost lniany 3%

podczas wysychania mona zmniejszy

ISOFLOC* 2%

skurcz schnicia
celuloza 0,5%

celuloza 0,75%

wytrzymao na ciskanie
elatyna 0,5%

przede wszystkim poprzez redukcj ilo-

elatyna / aun 0,5%

wytrzymao na rozciganie przy zginaniu

skrobia 1%

skrobia 2%

sia spjnoci ci wody. Poniewa jednak woda jest

serwatka 2%

serwatka 4%

*materia izolacyjny z celulozy niezbdna do aktywizacji siy spjnoci

gliny, a poza tym kada z technik wy-
maga pewnej konsystencji materiau,
3.1-1 WPYW RNYCH DODATKW NALINEARNE KURCZENIE SI PIASZCZYSTEJ GLINY PRZY WYSYCHANIU, NASI
SPJNOCI, NAWYTRZYMAO NAROZCIGANIE PRZY ZGINANIU ORAZ NAWYTRZYMAO NACISKANIE dowolna redukcja iloci wody nie jest

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 51

 moliwa. Dlatego te opisane zostan kurczenie si przy wysychaniu (%) Wykres 3.2-3 przedstawia wyni-
inne moliwoci zmniejszenia powsta- 20 ki schudzania kaolinitu (o zawarto-
wania pkni podczas wysychania. 18 ci 90-95% kaolinu) oraz bentonitu
16
(71% montmorylonitu, 16% illitu) pia-
14
3.2.2 Schudzanie skiem jastrychowym o uziarnieniu
12
Jako schudzanie okrela si mieszanie 1 0-2 mm. Przy 4% zawartoci iu bento-
10
z innymi skadnikami, takimi jak pia- 8 nit osiga 0,3%, a kaolinit 0,1% kurcze-
sek, wir i tucze. Powoduje to zmniej- 6
2
nia si podczas schnicia.
szenie zawartoci iu w glinie, co z kolei 4
2
zmniejsza powstawanie rys w wyniku 3.2.3 rodki rozrzedzajce
0
kurczenia si podczas schnicia. Krzy- 50 60 70 80 90 100 W przemyle ceramicznym, szczegl-
we na wykresach 3.2-1 i 3.2-2 pokazu- Zawarto pisku w % nie przy odlewach, stosuje si rodki
1 bentonit 2 kaolinit
j wyniki bada przeprowadzonych rozrzedzajce celem upynnienia iu
przez FEB. Podczas testu, gdzie uyto 3.2-3 WPYW SCHUDZANIA NAKAOLINIT IBENTONIT bez dodawania wody i tym samym bez
typowej, wystpujcej w handlu gliny zwikszania niebezpieczestwa tworze-
do wyrobu kamionki o zawartoci 50% iu i 50% pyu glinianego, tak nia si rys. rodkami takimi s np. sodo-
5,0
dugo dodawano piasek jastrychowy we szko wodne (Na2O 3-4SiO2), soda
kurczenie si przy wysychaniu (%)

4,5 (o uziarnieniu 0 do 2 mm, wzgl. 0,25 do (Na2CO3), kwas humusowy albo kwas
4,0
1 mm), a skurcz powodowany schni- garbnikowy (tarnina).
3,5
3,0 ciem by bliski zeru. rodki te zmieniaj wewntrzne siy
2
2,5 Celem porwnania wartoci uzyska- oporu midzy mineraami iu na tyle,
2,0
1,5
1 nych w poszczeglnych testach przygo- e mog one si po sobie lizga. Po-
1,0 towano mieszanki wedug normy DIN nadto istniej rodki powodujce tikso-
0,5
18952 str.2 (uzyskujc ich sztywno tropowo gliny, tzn. e pod wpywem
0,0
0 20 40 60 80 100 znormalizowan) i zagszczono je mak- wstrzsw staje si ona pynna.
Zawarto piasku w %
symalnie przy pomocy urzdzenia Proc- Badania FEB wykazay, e dobrym do-
1 piasek 0,25-1 2 piasek 0-2
tora wg DIN 18127. Podczas schudzania datkiem powikszajcym plastyczno
3.2-1 REDUKCJA SKURCZU SCHNICIA GLINY KAMION- piaskiem o uziarnieniu 0 do 2 mm oka- gliny jest serwatka, ktra np. uywana
KOWEJ OSZTYWNOCI ZNORMALIZOWANEJ POPRZEZ zao si, e osignito linearny skurcz przy produkcji pasm (wakw) glinia-
DODAWANIE PIASKU
schnicia 0,1% przy ok. 90% zwarto- nych moe suy te jako rodek redu-
ci piasku. W dowiadczeniu z pia- kujcy ilo potrzebnej wody.
skiem jastrychowym (ziarno 0,25 do Poniewa dziaanie rodkw rozrze-
kurczenie si przy wysychaniu (%) 1 mm) osignito ten sam wynik ju dzajcych zaley kadorazowo od ro-
2,0
przy 80% zawartoci piasku. Wynika dzaju i iloci iu zawartego w glinie, na-
1,8
z tego wniosek, e przy schudzaniu du ley przed ich dodaniem przeprowadzi
1,6
rol odgrywa rozkad rozmiarw zia- odpowiednie testy.
1,4
ren, a dodanie materiau jednorodnie
1,2
ziarnistego ma z reguy wikszy wpyw 3.2.4 Dodatki wkniste
1,0
2 na zmniejszenie skurczw schnicia, Poprzez dodawanie materiaw wk-
0,8
co jednoznacznie potwierdza dowiad- nistych zmniejsza si liniowy skurcz
0,6
1 czenie pokazane na wykresie 3.2-2. jednostkowy gliny. Spowodowane jest
0,4
0,2
Podczas testowania prbek o kon- to wzgldnym zmniejszeniem si za-
0,0 systencji brejowatej wykazano, e cho- wartoci iu oraz zwizaniem pewnej
1/2 1/3 1/4 cia mieszanki gliniane z niewielk iloci wody zarobowej przez wkna,
stosunek skadnikw mieszanki glina/piasek (wagowo)
zawartoci piasku maj znacznie wik- co z kolei redukuje tworzenie si rys
1 piasek 0,1-2 2 piasek 0-2 sze skurcze schnicia, to warto 0,1% podczas procesu schnicia. Wykres
uzyskuj jednak przy takiej samej iloci 3.2.4 pokazuje niektre wyniki bada
3.2-2 REDUKCJA SKURCZU SCHNICIA GLINY PYLASTEJ
POPRZEZ DODAWANIE PIASKU piasku. przeprowadzonych przez FEB.

52 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI

 Jak wykazuje praktyka, odpowied- 3.2.5 rodki zaradcze wystarcza odporna na wpywy atmos-
nia ilo dodanych wkien redukuje Najprostszymi rodkami zaradczymi feryczne powoka malarska, ale przy
wprawdzie powstawanie duych pk- na tworzenie si rys podczas schnicia uszkodzeniach mechanicznych albo
ni, lecz powoduje te powstawanie elementw glinianych jest wybr takich kiedy powstaj rysy, istnieje niebez-
wikszej iloci maych, drobnych rys. dugoci i takiego sposobu skadowania, pieczestwo przeniknicia do rodka
Nie stwarzaj one jednak problemw, aby wysychanie nastpowao powoli wody, powodujcej pcznienie, a przy
bo mona je atwo zatrze podczas i rwnomiernie. Istotne przy tym jest dziaaniu mrozu dalsze uszkodzenie
tynkowania. Poprzez dodanie wkien to, aby objto moga zmniejsza si materiau. W takich wypadkach zale-
do cegie i tynkw z gliny zwiksza si na tyle miarowo, e nie powstan na- ca si wykonanie tych elementw jako
ich stabilno i nie powstaj pknicia picia wewntrzne, ktre powoduj wodoszczelnych poprzez dodanie
cige. pknicia. Dlatego te nie naley pro- odpowiednich skadnikw. Podobna
Wkniste materiay organiczne, dukowa cegie glinianych na wolnym sytuacja powstaje np. przy budowaniu
ktre nadaj si jako dodatki do gliny, powietrzu z naraeniem na bezpored- kopuy z cegie glinianych podczas pory
to przede wszystkim: wosy zwierzce nie dziaanie promieni sonecznych. deszczowej, kiedy wykonanie w tym
i ludzkie, wkna kokosowe, sizalowe, Cegy trzeba te moliwie szybko po- samym czasie wodoszczelnego zada-
konopi, lniane i bambusowe, igliwie so- stawi na wszym boku aby umoliwi szenia jest zbyt trudne i skomplikowa-
snowe i modrzewiowe, soma ze zboa im rwnomierne wysychanie. Przy wy- ne. Podczas produkcji cegie glinianych
i lnu oraz siano. twarzaniu elementw wikszych wane dodaje si z reguy cement, wapno albo
Plewy ryu i zb, a take strzpy ma- jest umoliwienie kurczenia si take bitumy, jednak nie dla zwikszenia ob-
kulatury i trociny nie podnosz wytrzy- powierzchni, na ktrej zostan one po- cialnoci, ale dla zmniejszenia powo-
maoci na rozciganie prawie wcale, oone. Nie naley dopuszcza do ich dowanej deszczem erozji i pcznienia.
powoduj jednak, podobnie jak inne przyklejania si do podoa, poprzez Jako przyblian regu mona przyj,
dodatki, schudzenie gliny. Poprzez np. kadzenie wyrobw na piasku. e do glin piaszczystych, ubogich w i,
wzgldne zmniejszenie iloci iu redu- Kolejn moliwoci jest planowanie dodajemy cement i bitumy, a do glin ila-
kuj skurcz jednostkowy i tym samym w odpowiednich odlegociach, tzw. stych wapno. Nie jest tu jednak uwzgld-
tworzenie si rys. szczelin wymuszonych, co powoduje, niona zasada, e glina o duej zawarto-
e elementy pkaj tylko w tych kontro- ci kaolinitu inaczej reaguje ni glina
lowanych miejscach, por. rozdz. 5.6.1, z du iloci montmorylonitu, co zo-
8.4 i 14.4.3. stanie omwione w rozdz. 3.5.5.
rodki stabilizujce otaczaj ele-
3.3 Zwikszanie wodoodpornoci menty iu, zapobiegajc w ten sposb
5 wnikanie wody i pcznienie oraz zmik-
3.3.1 Wiadomoci oglne czenie gliny.
4 Zwikszanie wodoodpornoci gliny po- W kolejnych rozdziaach opisane zo-
2
1 przez mieszanie jej z dodatkami jest stan metody dawne i dzisiejsze, przy
skurcz schnicia (%)

3 w praktyce rzadko konieczne. Kiedy pomocy ktrych mona osign lep-

3 ciana gliniana chroniona jest przed sz wodoodporno gliny. Inne dodat-
2
zawilgoceniem od podoa izolacj po- ki, ktre w pierwszym rzdzie podnosz
ziom, co zreszt przewiduj przepisy wytrzymao na ciskanie, ale rwno-
1
4 dla kadej konstrukcji ciennej, a poza czenie stabilizuj glin przeciw dziaa-
5
6 tym chroniona jest przed deszczem po- niu wody, omwione bd w rozdzia-
0
0 1 2 3 4 przez okap dachu, okadzin albo tynk, ach 3.5.5 i 3.5.6.
dodatki wkniste (% wagowo)
to nie wymaga ona adnych dodatkw Badania przeprowadzone przez auto-
1 wkna kokosowe 2 soma lniana 3 soma ytnia
zaprawa gliniana, pylasta (i=6%, py piaskowy=37% stabilizujcych. ra pokazuj, e odporno na rozmywa-
4 wkna kokosowe 5 soma lniana 6 soma ytnia Mamy inn sytuacj, kiedy tynki albo nie mona zwikszy ju poprzez zmia-
zaprawa gliniana, piaszczysta (i= 6%, py= 6%, piasek=88%)
elementy konstrukcyjne z gliny naraone n rozkadu ziaren w glinie. Podczas
s bezporednio na dziaanie warunkw testw polewano trzy rne cegy glinia-
3.2-4 SKURCZ JEDNOSTKOWY SCHNICIA ZAPRAWY
GLINIANEJ ZDODATKIEM WKIEN atmosferycznych. Tu czysto teoretycznie ne cienkim strumieniem przez 2 minuty,

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 53


3.3-1 TEST NAROZMYWANIE CEGIE ZIELONEK
zuywajc 10 litrw wody, por. 3.3-1.
Cega rodkowa z gliny lessowej
ma due ubytki, cega z prawej strony,
bdca niewypalon ceg z cegielni,
jest rwnie znacznie wypukana, na-
tomiast cega po lewej, ktra miaa po-
prawiony skad ziaren przy tym samym
materiale wyjciowym, nie ulega
rozmyciu.
3.3.2 Spoiwa mineralne
Cement
Cement nadaje si przede wszystkim
do stabilizacji gliny z ma zawartoci
iu. Im wicej w glinie iu, tym wicej
potrzeba cementu, aby osign wy-
starczajcy efekt stabilizujcy. Dzieje
si tak dlatego, e czsteczki cemen-
tu, ktre s wiksze od czsteczek iu,
musz je otoczy, eby wystarczajco
ograniczy pcznienie i kurczenie si
gliny. Cement niszczy sie macierzyst
iu i likwiduje jego si spjnoci. Dlate-
go czasami wytrzymao na ciskanie
na sucho gliny stabilizowanej cementem
jest mniejsza od wytrzymaoci tej nie-
stabilizowanej, por. rozdz. 3.5.5.
Decydujce dla wyniku stabilizacji jest
dokadne wymieszanie cementu z glin,
co powinno nastpowa w stanie su-
chym obu materiaw. Odpowiedni
ilo wody dodaje si po wymieszaniu
skadnikw.
Wytrzymao stabilizowanej gliny
zwiksza si z czasem. Podobnie jak
w przypadku betonu ostateczn wy-
trzymao uzyskuje ona po upywie
54 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
ok. 28 dni. Stabilizowane cementem
cegy powinno si leakowa co najmniej
przez 7 dni. Naley przy tym zapobiega
nadmiernemu wysychaniu poprzez bez-
porednie dziaanie soca lub wiatru,
bo moe to prowadzi do pkania
i zmniejszenia wytrzymaoci. Najpro-
ciej jest skadowa cegy w stosy przy-
krywane foli, pod ktr tworzy si
klimat o duej wilgotnoci wzgldnej.
Jeeli nie jest to moliwe, naley liczy nianych na dziaanie wody poprzez
si z koniecznoci spryskiwania cegie
wod.
Celem przyspieszenia i zwikszenia
efektywnoci stabilizacji cementem na-
ley do wody zarobowej doda wodoro-
tlenek sodowy (NaOH) w iloci 20 do 40
gramw na litr. Podobne dziaanie wy-
kazuj NaSO4, Na2CO3 i Na2SiO2, dodane
jednak po 10 g na litr wody.
Aby zwikszy odporno wyciska-
nych cegie glinianych na wpywy atmos-
feryczne dodaje si czsto ok. 3 do 8%
cementu. Przedstawione na wykresie
3.5-8 wyniki testw FEB pokazuj, e ju skad wchodz 4 do 5 czci bitumu,
przy wzgldnie niewielkim dodatku ce-
mentu znacznie wzrasta wytrzymao
na ciskanie na mokro.
Wapno
Przy dodaniu wapna nastpuje wymia-
na jonowa, pod warunkiem jednak, e
istnieje wystarczajca wilgotno: jony
wapnia zostaj zastpione przez meta-
liczne kationy zawarte w glinie. W ten
sposb zachodzi aglomeracja drob-
nych skadnikw i zmniejsza si zdol-
no wizania wody. Ponadto poprzez
wchanianie dwutlenku wgla z powie-
trza nastpuje utwardzenie si przez
karbonizacj. Im wysza warto pH,
tym lepszy wynik stabilizacji.
Optymalny dodatek wapna jest rny
dla rnych rodzajw gliny i najlepiej
ustali go laboratoryjnie. Zmniejszenie
wytrzymaoci na ciskanie na sucho
przy dodaniu do gliny wapna omwio-
ne zostanie w rozdziale 3.5.
Istotna przy stabilizacji wapnem jest
informacja, e dodatkowo do wzgld-
nie szybko przebiegajcego procesu
twardnienia nastpuje twardnienie du-
gotrwae. Polega to na przecigajcym
si w czasie procesie krystalizacji pier-
wotnie amorficznych skadnikw.
Bitumy
Zwikszenie odpornoci cegie gli-
dodawanie bitumw znane byo ju
w Babilonie w V wieku p.n.e. Jest ono
korzystne dla glin o duej zawartoci
piasku i maej iu. Stabilizacja jest efek-
tywniejsza przy jednoczesnym zagsz-
czaniu mieszanki. Dlatego te bitumy
s dodatkiem przy produkcji cegie
wyciskanych. Bitumy dodaje si albo
rozcieczone rozpuszczalnikiem, albo
te wod z emulgatorem. Jako roz-
puszczalnik stosuje si olej parafinowy,
naft lub benzyn surow. Wyprbowa-
n mieszank jest substancja, w ktrej
1 cz oleju parafinowego i 1% para-
finy podgrzanej do temperatury 100C.
Do stabilizacji cegie i tynkw glinia-
nych w zasadzie wystarcza 3-6% emulsji
bitumicznej. Po wyparowaniu rozpusz-
czalnika lub wody powstaje powoka,
ktra skleja skadniki gliny i nie pozwala
na wnikanie wody deszczowej.
Szko wodne
Jak wykazay badania FEB, przy po-
mocy sodowego szka wodnego
(Na2O 3-4SiO2) mona znacznie zwik-
szy wodoodporno chudej gliny. Bar-
dzo wane jest jednak, aby szko wodne
rozcieczy wod przed zmieszaniem
z glin, bo inaczej powstanie na jej po-
wierzchni wiele drobnych rys, ktre po-
woduj zwikszone wchanianie wilgoci.
3.3.3 Produkty zwierzce Stabilizujce dziaanie nawozu kro- 3.3.5 Produkty rolinne
Produkty zwierzce, takie jak krew, wiego powodowane jest zawart w nim Soki rolinne zawierajce olej i lateks
uryna, ka, kazeina i klej kostny, byy kazein oraz zwizkami amoniaku. pochodzce np. z agaw sizalowych,
stosowane od stuleci jako rodki sta- Przypuszczalnie zawarta tam celuloza bananw i z wilczomleczowatej euforbii
bilizujce glin, przede wszystkim dla dziaa rwnie uodparniajco. Jeeli herea, czsto w poczeniu z wapnem,
zwikszenia odpornoci jej powierzchni nie posiadamy nawozu lub nie chce- sprawdziy si w niektrych krajach
na wpywy atmosferyczne. Krew woo- my go uy ze wzgldw estetycznych, jako rodki uodporniajce powierzch-
wa bya znana ju za czasw rzymskich moe on by zastpiony poprzez doda- nie przed wpywami atmosferycznymi.
jako substancja wica i uodpornia- nie niewielkiej iloci kazeiny i amonia- Badania przeprowadzone przez FEB
jca. Klepiska gospodarstw wiejskich ku. Dla ustalenia stosunkw mieszaniny wykazay, e bardzo dobrym, dziaaj-
w pnocnych Niemczech byy cz- powinny zosta przeprowadzone odpo- cym przez wiele lat rodkiem chroni-
sto nasczane krwi woow w celu wiednie i wystarczajce testy. cym przed wpywami atmosferycznymi
wzmocnienia ich powierzchni na ciera- jest pokost lniany. Stwierdzono jednak
nie i aby umoliwi ich mycie. Serwatka 3.3.4 Produkty mineralne i zwierzce rwnoczenie, e poprzez stosowanie
i uryna jest take rodkiem stosowanym Typowym sposobem uzyskania wo- pokostu zmniejsza si znacznie dyfuzja
od wiekw dla wzmocnienia powierzch- doodpornoci gliny byo w wielu kra- pary wodnej, por. 2.4.4.
ni glinianych. Przy dodawaniu obornika jach dodawanie dwch skadnikw Rne inne relacje wskazuj
naley wilgotn mieszank, zalenie naraz: wapna i gnojwki, wapna i na- na zmniejszajce erozj dziaania goto-
od temperatury, leakowa 1 do 4 dni, wozu krowiego albo wapna i chudego wanego krochmalu i melasy (produktu
a do rozpoczcia procesu fermentacji. twarogu. Tradycyjna receptura mwi ubocznego przy wyrobie cukru). Sku-
Dopiero wtedy tynk gliniany staje si np. o 1 czci proszku wapna i 8 cz- teczno melasy mona zwikszy po-
wodoodporny. Takie zjawisko tumaczy ciach piaszczystej gliny, ktre przez przez dodanie wapna.
si zachodzc tu zwikszon wymia- 24 godziny naleao moczy w gnojwce
n jonow. W Indiach tynkowanie bu- koskiej, a dopiero potem, po wymie- 3.3.6 Emulsja bitumiczna
dynkw mieszank gliny z obornikiem szaniu, uywa jako zaprawy tynkar- Emulsja bitumiczna to rozpuszczal-
ma kilkusetletni tradycj i stosowane skiej. Midzy wapnem i czsteczkami na w wodzie pasta wyprodukowana
jest do dzi. Obowizuje tam zasada, e gnojwki zachodzi zwizek chemicz- na bazie bitumw.
wyschnity nawz krowi naley jeden ny: na powierzchni widoczne s mae Nadaje si doskonale do uodpor-
dzie moczy w wodzie, a po wymiesza- krysztay. Kazeina zawarta w gnojwce, nienia tynkw glinianych na dziaa-
niu z glin leakowa jeszcze przez p wzgldnie w nawozie krowim, tworzy nie wody. Jest ona czsto stosowana
dnia albo nawet cay dzie. Testy prze- z wapnem wodoodporny albuminat. w Peru i w Kalifornii. Jak wykazay ba-
prowadzone przez FEB z tynkami glinia- Wchodzca w skad mieszanki celulo- dania przeprowadzone przez FEB, do-
nymi z rnych rodzajw gliny i z rn za zwiksza si spjnoci, a jej wk- danie 4-8% emulsji (w zalenoci od
iloci dodawanego nawozu krowiego na su za zbrojenie. Zawarty w mie- zawartoci w niej wody) powoduje bar-
wykazay np., e testowana powierzch- szance amoniak dziaa dezynfekujco dzo wysok wodoodporno tynku.
nia tynku glinianego o 10% zawarto- na drobnoustroje.
ci iu poddana prbie staego stru- W FEB byy testowane nastpujce 3.3.7 Produkty syntetyczne
mienia wody zostaa spukana ju po mieszanki, bdce take substancjami Syntetyczne ywice, woski, lateksy
4 minutach, podczas gdy ta sama glina czciowo wodoodpornymi: i parafina posiadaj podobne waci-
z dodatkiem nawozu krowiego ulega- 1 objtociowa cz wodorotlenku woci stabilizujce, jak opisane do-
a wypukaniu dopiero po 4 godzinach. wapnia na 4 czci brejowatego, mo- datki mineralne. Poniewa jednak s
Zawarto nawozu wynosia jedynie czonego przez 4 dni nawozu krowiego one czsto drogie, a poza tym ulegaj
3,5% wagowo; w konsystencji brejowa- i 8 czci piaszczystej gliny szybciej rozpadowi przy dziaaniu pro-
tej odpowiadao to 25% zawartoci ob- 4 objtociowe czci wapna, 1 cz mieniowania ultrafioletowego i najcz-
jtociowej. Strumie wody mia red- chudego twarogu, 10 czci piaszczy- ciej s take znaczn przeszkod dla
nic 4 mm, cinienie 10 mbar, przepyw stej gliny. dyfuzji pary wodnej, nie bdziemy zaj-
wynosi 0,9 l/min, a prdko wypywa- mowa si nimi dokadniej w ramach
nia wody wynosia 1,2 m/s. tej ksiki. W kadym jednak wypadku

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 55

stosowania produktw syntetycznych
naley przed ich uyciem przeprowa-
dzi odpowiednie testy.
Krzemowodory, sylikony, siloksany,
estry kwasu krzemowego i akrylowego
s rodkami hydrofobowymi i doda-
ne w iloci od 1 do 4% mog znacznie
zwikszy wodoodporno gliny. Opisa-
ne bd bliej w rozdziale 12.4.
3.4 Zwikszanie siy wizania
3.4.1 Wiadomoci oglne
Im wiksza jest sia wizania jakie gliny,
tym zazwyczaj wiksza jest jej wytrzy-
mao na ciskanie i cieranie w stanie
suchym. Sposb wyznaczenia siy wiza-
nia opisano w rozdz. 2.6.1. Z reguy nie
stawia si glinie budowlanej specjalnych
wymaga dotyczcych tej waciwoci.
Gdy sia ta jest niewystarczajca, mona
zwikszy j poprzez dodanie iu albo
przez lepsz obrbk wstpn (ugnia-
tanie i doowanie). Take produkty mi-
neralne, zwierzce i rolinne, dodawane
w zasadzie celem zwikszenia odporno-
ci na wpywy atmosferyczne, zmienia-
j, najczciej pozytywnie, si wizania.
Niektre proste metody zwikszania tej
siy zostan przedstawione w kolejnych
rozdziaach.
3.4.2 Mieszanie i doowanie
Glina bdca jedn i t sam mieszank
wykazuje rne siy wizania, zalene
wycznie od tego, jak dobrze zostaa
przygotowana. To bardzo interesujcy
3.4-1 PRBY UPADKU DLA DEMONSTRACJI RNYCH
SI WIZANIA WYNIKAJCYCH ZCZASU MIESZANIA
56 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
fenomen. Warunkiem wstpnym jest iu. Najwaciwszym sposobem jest do-
zawarto w glinie wystarczajcej ilo- danie tych skadnikw w formie proszku
ci wody zarobowej. Kolejnym bdzie do brejowatej gliny i wymieszanie cao-
wymieszanie czsteczek w procesie ci. Proszek iu, dostpny w handlu jako
wygniatania i mieszania, a potem po- Bentonit, skada si w 80 do 90% z iu
zostawienie gliny w spokoju (doowa- i zawiera 70% montmorylonitu. Jego g-
nie). Wszystko to ma pozytywny wpyw sto nasypowa wynosi ok. 800 kg/m.
na si wizania. Naley pamita, e montmorylonit wy-
Badania FEB wykazay, e sia wizania kazuje wprawdzie du si wizania, ale
gliny lessowej o duej zawartoci pyu take ulega atwo pcznieniu i skurczom.
piaszczystego po dziesiciominutowym Dodatkiem moe by take proszek iu,
mieszaniu w mieszalniku laboratoryj- stosowany w przemyle ceramicznym,
nym bya o 57% wiksza ni po miesza- albo odpowiednio przygotowana, tusta
niu w cigu 1 minuty. Podczas ugniata- glina z cegielni.
nia w laboratorium, przy przedueniu Tusta glina w formie bry i grud po-
czasu procesu z jednej do 10 minut, na- winna przez duszy czas mikn w wo-
stpi przyrost siy wizania o 58%. dzie, aby potem przy pomocy mieszarki
Poszczeglne wartoci byy o ok. 8% mechanicznej uzyska szlam, albo te
wysze dla gliny przygotowywanej przy by rozdrobniona w stanie suchym.
pomocy urzdzenia gniotcego ni dla
gliny mieszanej mechanicznie. Oznacza 3.4.4 Dodatki
to, e nie tylko czas, ale rwnie rodzaj Si wizania chudej gliny mona pod-
mieszania jest istotny dla zwikszenia wyszy poprzez dodatek serwatki, twa-
siy wizania. Interesujcy jest take rogu, uryny, nawozu krowiego, pokostu
wynik testu wykazujcego, e w wyniku lnianego albo kleju kazeinowo-wapnio-
duszego procesu mieszania zmniejsza- wego. Czy takie skadniki s konieczne
a si sia wizania: po 20 minutach bya i uzasadnione, naley sprawdza w ka-
ona mniejsza o 11% ni po mieszaniu dym przypadku. Niektre dane (FEB)
10-cio minutowym. na ten temat zawarte s w rozdz. 3.1-1.
Zwikszenie siy wizania poprzez lep-
sze przygotowanie mona zademonstro- 3.5 Zwikszanie wytrzymaoci
wa przy pomocy prostego przykadu: na ciskanie
Zdjcie 3.4-1 pokazuje dwie kule z gliny
o takim samym skadzie, o rednicy 3.5.1 Wiadomoci oglne
ok. 5cm, ktre spady z wysokoci 2 m. Glina budowlana najczciej wykazuje
Miay one konsystencj sztywn, odpo- wytrzymao na ciskanie ok. 2-5 N/cm.
wiadajc granicy plastycznoci. Prbka Dopuszczalne naprenie ciskajce dla
lewa bya mieszana w mieszarce rcznej cian okrela norma DIN 18954 i wynosi
przez 2 minuty, a prawa przez 10 minut. 0,3 do 0,5 N/mm (3 do 5 kg/cm).
Porwnanie wykazuje, e prbka du- Problem zwikszenia wytrzymaoci
ej przygotowywana jest mniej rozbita, na ciskanie wystpuje w przypadkach
a wic posiada wiksz si wizania. wyjtkowych, kiedy mamy do czynienia
z glin ekstremalnie chud, o niewielkiej
3.4.3 Zwikszenie iloci iu sile wizania, albo te wtedy, gdy elemen-
Si wizania gliny chudej, a wic ty gliniane musz przenosi wielkie ob-
o niewielkiej zawartoci iu, zwikszy cienia. Ostatni przypadek zosta przez
mona najprociej poprzez dodanie normy DIN wykluczony, poniewa do-
gliny bardzo tustej, albo te czystego puszczaj one tylko dwukondygnacyjne
budowle z glinianymi elementami no-
nymi, a przy obcieniach punkto-
wych, np. przy belkach stropowych, na-
ley stosowa elementy rozdzielajce
naprenia.
Wana dla detali glinianych jest ich
tzw. wytrzymao krawdziowa, tj.
odporno krawdzi na zniszczenie me-
chaniczne. Zaley ona bezporednio
od wytrzymaoci na rozciganie przy
zginaniu albo od wytrzymaoci na ci-
skanie materiau. Praktycznie oznacza
to, e dua wytrzymao cegy glinianej
jest potrzebna nie z uwagi na koniecz-
no przenoszenia obcie, lecz aby
osign wystarczajc wytrzymao
krawdzi, ktra zapobiega atwemu
uszkodzeniu podczas transportu, ska-
dowania i samego murowania.
Wytrzymao gliny na ciskanie jest
zalena przede wszystkim od rozkadu
i rozmiaru ziaren, od zawartoci wody
i od statycznego, wzgldnie dynamicz-
nego zagszczenia przy produkcji ele-
mentw, a take od rodzaju iu. Jeeli
czsteczki piasku s tak rozoone, e
umoliwiaj du ciso przy minimal-
nej porowatoci, a glina zawiera tylko
tyle czsteczek iu i pyu piaskowego, e
przestrzenie midzy czsteczkami piasz-
czystymi s akurat wypenione, to ele-
menty z takiego surowca osigaj naj-
wiksz gsto, co z kolei najczciej
oznacza take wiksz wytrzymao
na ciskanie.
3.5.2 Optymalizacja rozkadu
uziarnienia
Mao znane jest zjawisko zwikszania
wytrzymaoci gliny na ciskanie po-
przez zmian, wskutek cile okrelo-
nych warunkw, rozkadu ziaren iu,
piasku i pyu, bez zmiany ich proporcji
ilociowych.
Najcilejsze rozmieszczenie wiru
i piasku osiga si poprzez minimali-
zacj porw. W technologii betonu ten
idealny rozkad uziarnienia definiuje
57
ziarno szlamu
ziarna pyu piaskowego
i drobne
100
90
% (wagowo) cakowitej masy
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0,001 0,002
3.5-1 ZMODYFIKOWANA PARABOLA FULLERA WG. BOEMANSA, 1989
parabola przesiewu Fullera. Krzyw
Fullera wyznacza wzr:
a oznacza udzia wagowy wszyst-
kich ziaren, ktrych rednica jest mniej-
sza od d w porwnaniu do masy ca-
kowitej ziaren o najwikszej rednicy
D.
Boemans (1989) zwrci uwag, e
krzywej Fullera nie mona bezpored-
nio stosowa do technologii budownic-
twa glinianego, poniewa zawarto iu
zalenie od najwikszych ziaren wynio-
saby jedynie 2 do 3%. Proponuje on,
aby ten zakres czsteczek, ktrych
rednica jest wiksza od 0,002 mm, po-
liczy wedug krzywej Fullera, a za mini-
maln ilo iu przyj jako warto
podstawow przykadowo 10% caej
masy. Przy takich zaoeniach otrzyma-
my rwnanie:
Odpowiednio zmienion parabol
Fullera, dla ziaren o maksymalnej red-
nicy 4 mm, przedstawia wykres 3.5-1.
ziarno sitowe
ziarno piasku ziarno wiru
rednie grube drobne rednie grube drobne rednie grube
0,006 0,01 0,02 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10 20 60 100
rednica ziaren d w mm
3.5.3 Obrbka wstpna
Wytrzymao gliny na ciskanie za-
ley take od jej rodzaju i czasu ob-
rbki wstpnej oraz od iloci dodanej
wody zarobowej. S to fakty jeszcze
do mao znane i niewystarczajco
zbadane.
W Instytucie Budownictwa Ldowego
ETH w Zurychu oraz w FEB stwierdzono,
e gruzekowata, wilgotna glina wci-
nita pras do formy wykazuje czsto
mniejsz wytrzymao na ciskanie ni
ta sama glina, ktra przedtem zostaa
wygnieciona z niewielk iloci wody,
a potem bez ponownego ubijania albo
wciskania wrzucona do drewnianej
formy. Odpowiednie badania przepro-
wadzone przez FEB wykazay, e for-
mowane rcznie cegy osigaj prze-
citnie o 19% wiksz wytrzymao
na ciskanie ni produkowane przy po-
mocy prasy dwigniowej (przy cinie-
niu 2 N/mm, tj. 20 kg/cm).
Zaoenie przyjmowane przez wielu
badaczy, e wytrzymao na ciska-
nie cegie glinianych najprociej zwik-
szy poprzez moliwie duy nacisk
prasy produkcyjnej, moe wprawdzie
w pojedynczych przypadkach prowa-
dzi do sukcesu, nie jest jednak tez
zasadniczo suszn. Tajemnica gliny
polega na blaszkowej strukturze mine-
raw iu i wystpujcej midzy nimi
POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
sile przycigania, ktra to aktywuje
si dziki wodzie i ruchowi. Poprzez
wygniatanie wilgotnej gliny porzd-
kuj si mineray iu, rozmieszczajc
si blisko siebie i nawzajem rwnole-
gle. W ten sposb glina osiga du si
spjnoci i tym samym wiksz wytrzy-
mao na rozciganie i ciskanie.
Zdjcie 3.5-2 przedstawia urzdze-
nia zagszczajce wykonane przez FEB
celem umoliwienia badania prbek
gliny o takim samym stopniu zagszcze-
nia. Prbki majce ksztat cylindryczny
(rednica 76 mm, wys. 100 mm) produ-
kowano z pylastej gliny lessowej.
Zagszczanie nastpowao poprzez
10 uderze 4,5 kg ciaru spadajcego
z wys. 0,45 m.
3.5-2 URZDZENIE DOZAGSZCZANIA PRBEK GLINY,
LABORATORIUM BUDOWNICTWA EKSPERYMENTALNEGO
(FEB)
58 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
T sam glin mieszano przy po-
mocy mieszarki mechanicznej przez
2 minuty, wzgldnie 15 minut, dodajc
troch wody i potem wkadano bez wzrost wytrzymaoci na ciskanie.
zagszczania do tych samych cylin-
drycznych form. Po wyschniciu prbki optymalnej iloci dodawanej wody,
wykazyway od 28 do 38% wik-
sz wytrzymao na ciskanie ni Przy glinie ubijanej oraz przy cegach
te ubijane, mocno zagszczone (3,7
wzgl. 4,0 N/mm w porwnaniu do
2,9 N/mm). Ten test dowodzi, e ob-
rbka wstpna ma o wiele wiksze
znaczenie dla wytrzymaoci ni za-
gszczanie. Naley jednak podkreli,
e rnica wytrzymaoci na ciskanie
midzy bardzo ilast i bardzo piaszczy-
st glin bya znacznie mniejsza.
3.5.4 Zagszczanie
Zagszczanie gliny poprzez cinie-
nie statyczne prasy w celu osigni-
cia wikszej wytrzymaoci na ciska-
nie jest przewanie mniej skuteczne
od ubijania lub wibrowania, gdzie siy
dynamiczne s efektywniejsze. Kiedy
ciki przedmiot upada na podog,
powstaj fale uderzeniowe, ktre wpra-
wiaj w ruch czsteczki wewntrz po-
sadzki, co w poczeniu z cinieniem
wytworzonym przez upadajcy ciar
powoduje zagszczenie materiau. Wy-
woane przez uderzenia lub wibracj
fale uderzeniowe rozprzestrzeniaj si
w wilgotnej glinie, poruszajc poszcze-
glne czsteczki i powodujc ich cilej-
sze uoenie. Do tego dochodzi jeszcze
zjawisko zagszczania si mineraw
w wyniku dziaania elektrycznych si
przycigajcych, pod warunkiem, e
glina zawiera wystarczajc ilo wody.
W ten sposb powstaje wiksza sia
wizania i tym samym wiksza wytrzy-
mao na ciskanie w stanie suchym.
Jak skuteczne jest zagszczanie
uderzeniowe i wibracyjne w porw-
naniu ze statycznym, pokazuje tabe-
la 3.1 przedstawiajca wyniki bada
FEB. Std mona odczyta, e np. glina
piaszczysta podczas dziaania stae-
go nacisku i 10 sekund wibrowania
o czstotliwoci 3000/min. osiga 14%
Kada technika produkcji wymaga
co naley wyznacza metod testw.
wytaczanych uznaje si za optymaln
tak ilo wody, ktra przy maksymal-
nym zagszczeniu daje najwiksz spo-
isto. Zagszczenia naley dokonywa
wg DIN 18127, przy pomocy motka
Proctora. Form do wytwarzania pr-
bek wypenia si w trzech pooeniach.
W kadym pooeniu nastpuje zagsz-
czanie poprzez np. 25 uderze urzdze-
nia opadajcego o ciarze 2,5 kg z wy-
sokoci 300 mm i o powierzchni ubijaka
= 50 mm, albo te poprzez 25 uderze
4,5 kg ciaru z wys. 450 mm i tej samej
rednicy ubijaka.
Po odjciu ciaru suchej prbki
od ciaru wilgotnej otrzymamy za-
warto wody, ktr podajemy w %
masy w stosunku do ciaru w stanie
suchym. Ciar w stanie suchym po-
dzielony przez objto da nam g-
sto. W celu wyznaczenia optymalnej
iloci wody naley przy kolejnych te-
stach zmienia ilo dodawanej wody
i wyznacza ciar w stanie suchym oraz
gsto po ubiciu. Uzyskane gstoci
w zalenoci od iloci zawartej wody
Rodzaj Gsto Drgania Wytrzy-
gliny (kg/m) wibratora mao na
1/min ciskanie
(N/mm)
2003 0 3,77
pylasta 1977 1500 4,11
2005 3000 4,17
2023 0 2,63
piaszczysta 2009 1500 2,91
2024 3000 3,00
TABELA 3.1 PORWNANIE RNYCH WYTRZYMAOCI
NACISKANIE GLINY PIASZCZYSTEJ (I=15%, PY=29%,
PIASEK=56%) ORAZ GLINY PYLASTEJ (I=12%, PY=74%,
PIASEK=14%) PRZY ZAGSZCZANIU STATYCZNYM
IDYNAMICZNYM.
 Pd [ t/m3] jest wartoci idealn, co najwyej mi- testw dowodzcych wpywu tych do-
100% Pr.-D.
PPr 2
Pd 2
nimaln. Dowiadczenia te pokazuj datkw na wytrzymao gliny na ciska-
3
Pd 3
dalej, e przy niewielkim zagszczaniu nie. Przy tym naley pamita o nastpu-
1 i odpowiednio duej zawartoci wody, jcych uwagach:
Pd 1
Pd
4 4 osiga si tak sam wytrzymao
na ciskanie, jak przy duym zagszcze- 1. Przy stabilizowaniu gliny niewielk
niu i maej wilgotnoci (Boemans 1989, iloci cementu czy wapna pozo-
str. 60 i nastpne). staje zawsze cz struktury porw.
1 2 Pr 3 4 [%]
To, e take rodzaj iu ma wpyw Najczciej sklejaj si tylko punkty
3.5-3 WYZNACZANIE KRZYWEJ PROCTORA PRZY POMO-
na stabilizacj gliny poprzez zagszcza- styku pojedynczych czsteczek.
CY POJEDYNCZYCH PRB (VOTH 1978)) nie, ustalono rwnie we francuskim Puste przestrzenie nie wypeniaj
laboratorium Gomatriaux, Ecole Na- si tak, jak to ma miejsce w be-
bd przedstawione na diagramie. Za- tionale des Travaux Publicks de Letat, tonie. Im mniejsza jest objto
warto wody, ktra odpowiada naj- Vaulx en Velin Cedex (ENTPE). Zwiksze- porw, tym mniej trzeba dodawa
wikszej gstoci, oznacza jej warto nie cinienia statycznego przy produkcji wapna albo cementu.
optymaln. Krzywa definiowana po- wyciskanych cegie z 2 do 8 Mpa podnio- 2. Podczas hydratacji cementu
przez poszczeglne prby jest tzw. krzy- so ich wytrzymao na ciskanie: dla wolne czsteczki wapna reaguj
w Proctora, por. 3.5-3. kaolinitu o 50%, a dla montmorylonitu z kwasem krzemowym zawartym
Dla budownictwa glinianego z re- o ok. 100% (Oliver, Mesbah 1985). w mineraach iu i w ten sposb
guy istotne jest nie tyle maksymalne dodatkowo do wzgldnie szyb-
zagszczenie i optymalna ilo wody, 3.5.5 Dodatki mineralne kiej stabilizacji powodowanej
co moliwo obrbki gliny i jej sia wi- Wytrzymao gliny mao ilastej mona cementem dochodzi twardnienie
zania. Dlatego te nie naley stosowa zwikszy poprzez dodanie montmo- dugotrwae. Dlatego te wytrzy-
normy DIN 18127 mwicej o optymal- rylonitu. W FEB dodawano do piasku mao gliny z dodatkiem cementu
nej zawartoci wody, lecz raczej uy- jastrychowego (o ladowej zawartoci minimalnie zwiksza si nawet
wa tej wody wicej. Przy wytwarzaniu iu) po 17% kaolinitu, wzgldnie bento- po upywie czterech tygodni.
pras cegie glinianych za optymaln nitu. W pierwszym przypadku uzyskano 3. Podczas dodawania lasowanego
ilo wody naley przyj jej warto wytrzymao na ciskanie 0,5 N/mm, wapna powstaje wymiana jonowa
powikszon o 10%. a w drugim 1,2 N/mm. pomidzy jonami czsteczek iu
Badania Boemansa potwierdzaj, e Domieszka cementu lub wapna, naj- i jonami wapnia. Prowadzi ona
dotyczca gstoci w stanie suchym czciej w celu zwikszenia odpornoci do natychmiastowej reakcji i trwa
optymalna zawarto wody w od- na wpywy atmosferyczne, powoduje ok. 4 do 8 godzin. Natomiast dodat-
niesieniu do wytrzymaoci na ciska- czsto take zwikszenie wytrzymaoci kowe twardnienie wodorotlenku
nie w stanie suchym, faktycznie nie na ciskanie. Jednak dodawanie tych wapniowego poprzez wchanianie
spoiw w ilociach mniejszych ni 5% CO2 z powietrza nastpuje bardzo
Pd [ t/m3] moe dziaa ujemnie na wytrzymao, powoli. Jeszcze po kilku miesi-
1,83
co zostanie dalej opisane. Dzieje si tak cach mona stwierdzi niewielki
1,80
tSu -0,13 t/m3 dlatego, e cement i wapno niszcz si wzrost wytrzymaoci elementw.
wizania gliny. Im wiksza zawarto Dla tego procesu twardnienia
1,70 iu w glinie, tym wicej naley doda niezbdna jest odpowiednia wil-
cementu lub wapna. Przeprowadzone gotno materiau i ochrona przed
+6% dowiadczenia wskazuj, e dla glin tu- szybkim wysychaniem na socu
1,60 stych wapno posiada lepsze waciwo- i wietrze.
ci stabilizujce (dla chudych cement) 4. Poprzez dodawanie wapna podnosi
+3,5%
oraz e cement jest lepszym dodatkiem si optymalna zawarto wody
1,50
7 10 13,0 15 16,5 20 25 w dla kaolinitu, a z kolei dla montmory- i obnia optymalna gsto na su-
3.5-4 KRZYWE PROCTORA DLA GLINY PYLASTEJ ZDO-
lonitu wapno. Jednak w kadym przy- cho, co pokazuje te wykres 3.5-4.
DATKIEM WAPNA IBEZ DODATKU (VOTH 1978) padku niezbdne jest przeprowadzenie

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 59

 wytrzymao na rozciganie przy zginaniu BZ (N/mm2) wytrzymao na ciskanie D (N/mm2)
Przedstawione na wykresie 3.5-5 wyniki 5
bada FEB pokazuj, e wytrzymao
na ciskanie na sucho gliny o duej za- 4

wartoci pyu piaskowego (12% iu, 74%

pyu i 14% piasku) bez dodatku cemen- 1 3

tu wynosi ok. 5 N/mm, a przy dodawa- 1

1 2
niu cementu pocztkowo si zmniej-
2
sza. Dopiero przy ok. 2% cementu glina 2
1
osiga swoj pierwotn wytrzymao.
Podczas podawania wapna do gliny
3 0
0
pylastej osiga ona ponownie swoj 0 2 4 8
0 2 4 6 8
dodatek cementu (%)
wytrzymao przy 4% dodatku. Intere- dodatek cementu (%) 1 wytrzymao na ciskanie na sucho
2 wytrzymao na ciskanie na mokro
sujce jest, e warto ta znowu spada 1 tynk gliniany ilasty 2 tynk gliniany pylasty 3 piasek
przy dodaniu 6% wapna, por. 3.5-6. 3.5-8 WYTRZYMAO NACISKANIE CEGIE ZGLINY
wytrzymao na ciskanie D (N/mm2) MOCNO PIASZCZYSTEJ, STABILIZOWANEJ CEMENTEM
Jeszcze bardziej znamienny jest spa- 3 (I=11%, PY=14%, PIASEK=75%)
dek wytrzymaoci chudego tynku gli-
nianego stabilizowanego dodaniem
2
cementu, co pokazuje wykres 3.5-7, 2
przedstawiajcy take wpyw dodatku 1 wytrzymao na ciskanie (N/mm2)
na wytrzymao na rozciganie przy 0 1 2 3 4 5 6 7 8

zginaniu. 3
1 piasek tynkarski 0-4
Poprzez dodawanie cementu i wapna
wzrastaj jednak wartoci wytrzyma-
oci na ciskanie na mokro. Wykres 1 cz. bentonitu
0 + 9 cz. piasku tynkarskiego
3.5-8 przedstawia uzyskane w FEB 0 2 4 6 8
wyniki wytrzymaoci na ciskanie dodatek cementu (%)
1 tynk gliniany ilasty 2 tynk gliniany pylasty 3 piasek 1 cz. kaolinitu + 9 cz. piasku tynkarskiego
na sucho i na mokro dla formowanych
rcznie cegie glinianych z dodatkiem
3.5-7 ZMIANA WYTRZYMAOCI NAROZCIGANIE PRZY
cementu. ZGINANIU INACISKANIE ZAPRAWY GLINIANEJ IPIASKU
6 cz. gliny lessowej + 4 cz. piasku tynkarskiego
POPRZEZ DODANIE CEMENTU

14 3.5-9 WYTRZYMAO NACISKANIE GLINY PRZY

14
DODATKU 6% CEMENTU

12 12
wytrzymao na ciskanie (N/mm2)
wytrzymao na ciskanie (N/mm2)

2
wytrzymao na ciskanie (N/mm2)

10
0 1 2 3 4 5 6 7 8
10
3
piasek
8 8 tynkarski 0-4
1
6 6
2 1 cz. bentonitu
3 + 9 cz. piasku
4 tynkarskiego
4 1

2 1 cz. kaolinitu
2 + 9 cz. piasku
tynkarskiego
0 0
0 2 4 6 8 0 2 4 6 8
6 cz. gliny lessowej
dodatek cementu (% wagowo) dodatek wapna (% wagowo)
+ 4 cz. piasku tynkarskiego
1 glina ilasta 2 glina pylasta 3 glina piaszczysta 1 glina ilasta 2 glina pylasta 3 glina piaszczysta

3.5-5 ZMIANA WYTRZYMAOCI NACISKANIE GLINY 3.5-6 ZMIANA WYTRZYMAOCI NACISKANIE GLINY 3.5-10 WYTRZYMAO NACISKANIE GLINY PRZY
POPRZEZ DODANIE CEMENTU POPRZEZ DODANIE WAPNA DODATKU 6% WAPNA

60 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI

 Jak wykazuj badania przeprowa-
dzone w laboratorium Gomatriaux,
dodanie 4% cementu powoduje przy
czystym kaolinicie wzrost, a przy czy-
stym montmorylonicie spadek wytrzy-
maoci na ciskanie. Poprzez dodanie
6% wapna do kaolinitu wytrzymao
nie wzrasta, a do montmorylonitu
wzrasta, lecz nieznacznie. Dodanie 4%
wapna i 2% cementu powoduje jednak
wzrost o ok. 100% wytrzymaoci oby-
dwu rodzajw iu, przy czym dla mont-
morylonitu zalena jest ona od stop-
nia jego zagszczenia (Oliver, Mesbah,
1985).
Nie wolno pomin faktu, e te do-
wiadczenia przeprowadzano przy
optymalnej zawartoci wody powodu-
jcej maksymaln obcialno oraz
przy uyciu czystego iu. Dla gliny bu-
dowlanej, zawierajcej 10 do 20% iu
i nie posiadajcej optymalnej wilgotno-
ci, rnice te s o wiele mniejsze.
Wyniki badanych przez FEB elemen-
tw przedstawiaj wykresy 3.5-9 i 3.5-10.
Tutaj dodano kadorazowo do mieszan-
ki piaskowo-ilastej 6% cementu lub
6% wapna. Dodanie cementu do czy-
stego piasku tynkarskiego, ktry za-
wiera ok. 10% drobnoziarnistych cz-
steczek pyu i iu, oraz do mieszanki
bentonitowo-piaskowej dao takie same
wyniki. Interesujce jest zarwno to, jak
i fakt, e glina zawierajca kaolinit osi-
gna wartoci wysze od zawierajcej
montmorylonit.
Dodanie wapna (wykres 3.5-10) po-
woduje, e glina zawierajca kaolinit
osiga wytrzymao nawet mniejsz
ni taka mieszanka z czystym piaskiem
tynkarskim. Porwnanie z wykresem
3.5-9 pokazuje, e efekty stabilizacji s
lepsze dla wikszej zawartoci pyw
i mniejszej iw.
Na podstawie tych bada mona wy-
sun nastpujce wnioski:
Glin o duej zawartoci kaolini-
tu naley miesza nie z wapnem, lecz
61
z cementem, a glin o wikszej ilo-
ci montmorylonitu nie z samym ce-
mentem, tylko z wapnem i cementem
w stosunku 2:1. Wytrzymao na ci-
skanie gliny montmorylonitowej wzra-
sta znacznie w efekcie jej zagszcze-
nia, natomiast gliny kaolinitowej tylko
w niewielkim stopniu.
CRATerre przy wyborze waciwego
rodka stabilizujcego zwraca uwag,
e na efektywno ma wpyw nie ilo
tego dodatku ani te rodzaj iu, ale gra-
nica pynnoci (liquid limit), granica
plastycznoci (plastic limit) i wskanik
plastycznoci (plasticity index), por.
wykres 3.5-11 (CRATerre 1979).
Kiedy dla stabilizacji gliny domiesza-
my do niej cement, naley ten mate-
ria przerobi tak szybko, jak to tylko
moliwe, poniewa proces wizania
cementu nastpuje natychmiast. Je-
eli np. mieszanka pozostanie na kilka
godzin i potem zostanie uyta do wyci-
skania pras cegie, to bd one miay
wytrzymao na ciskanie o ok. 50%
nisz. Kiedy zamiast cementu uyjemy
wapna, to taki okres czasu nie ma nega-
tywnego wpywu na wytrzymao.
Przy niewielkim dodatku cementu
(ok. 5%) decydujcy wpyw na wytrzy-
mao ma proces schnicia. Kiedy cegy
wystawione s na bezporedni wpyw
50
granica pynnoci %
40
35
bitumin
cement
30
25
20
2.5 7 10 13
wskanik plastycznoci %
3.5-11 ZALECANE RODKI STABILIZUJCE WZALENO-
CI ODPLASTYCZNOCI (CRATERRE, 1979)
POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
soca i wiatru, osigaj one o 20%
mniejsz wytrzymao ni np. przykry-
wane wilgotnymi workami lub szmata-
mi. Jeeli taka ochrona nie jest moliwa,
naley cegy przynajmniej chroni przed
promieniowaniem sonecznym i przez
kilka pierwszych dni czsto opryski-
wa wod. Przy dodatku 10% cementu
ochrona przed szybkim wyschniciem
nie ma znaczcego wpywu na wytrzy-
mao kocow (Houben, Guillaud
1983).
Pucolany w poczeniu z wapnem
daj dodatkowy efekt stabilizujcy
i mog tym samym zastpi cz do-
datku wapna. Nazwa pucolana wy-
wodzi si od pochodzcej spod Neapolu
ziemi wulkanicznej, czciowo tward-
niejcej hydraulicznie, a przez staroyt-
nych Rzymian uywanej jako zaprawa.
Pucolany wystpuj w przyrodzie jako
popi albo lawa wulkaniczna. Do pu-
colanw zaliczy mona rwnie trass,
drobno mielony tuf trachitowy pocho-
dzcy albo z gr Eifel, albo z okolic Nr-
dlingen. Produkty odpadowe spalania,
np. pyy lotne albo popioy z usek ry-
owych maj podobne cechy jak puco-
lany. Mka ceglana z cegie wypalanych
w niskiej temperaturze wykazuje rw-
nie porwnywalne, cho mniejsze dzia-
anie ni wyej wymienione produkty.
Stosunek materiaw pucolanowych
do wapna zaley od tego, ile zawieraj
krzemu i od potrzebnego czasu tward-
gr
an
ic
ap
nienia. Powszechnie stosowana jest
las
tyc
proporcja 2 do 4 czci materiaw pu-
zn
25
o
ci %
20
colanowych do jednej czci wapna
15
10
(Norton 1986).
wapno W Australii na Uniwersytecie of New
South Wales Owen G. Ingles wraz
z wsppracownikami opracowa me-
tod wzmocnienia gliny poprzez proces
sztucznego skamieniania. Podobnie jak
18 25 29
w naturze, poprzez dodanie w okrelo-
nym rodowisku alkalicznym tlenku
elaza (Fe2O3) glina tworzy nierozpusz-
czalny krzemian elaza. I kaolinitowy
 Zawarto Gsto Wytrzymao
sieczki materiau naciskanie D
(% masy) wysuszonego (N/mm2)
R (kg/m3)
0 1882 2,2
1 1701 1,4
2 1571 1,3
4 1247 1,1
8 872 0,3
TABELA 3.2 REDUKCJA WYTRZYMAOCI NACISKANIE
GLINY LITEJ PRZEZ DODANIE SIECZKI (5CM)
po dodaniu 10% alkalicznego Fe2O3
osiga po siedmiu dniach piciokrot-
nie wiksz wytrzymao na ciskanie
na sucho ni materia czysty. Wytrzy-
mao ta bya nawet wysza ni dla
mieszanki z 10% cementu. Wyniki uzy-
skane przy wyznaczaniu wytrzymao-
ci na ciskanie na mokro byy jeszcze
bardziej imponujce. Najlepsze efekty
osignito, kiedy do uzyskania rodowi-
ska alkalicznego uyto krzemianu sodu
w postaci suchego proszku. Poprzez do-
datkowe dziaanie termiczne do 500C
mona twardnienie znacznie przy-
spieszy i wzmocni (Ingles, Lim 1982;
Ingles 1983).
Podobnie dobre wyniki mona osi-
gn poprzez wizanie mczki glinianej
(z dodatkiem kwarcu i mczki kredo-
wej) ze szkem wodnym. Produkt ten,
nazywany geopolimerem, uzyskiwany
jest w wyniku reakcji chemicznej, przy
ktrej powstaje polimeryzacja konden-
sacyjna trjwymiarowe sieciowanie
w rodowisku alkalicznym przy wytr-
ceniu si wody. Firma Hls Troisdorf
AG produkuje go pod nazw Trolit. Pro-
dukt nadaje si do przerobu w formie
pynnej, mona go wytacza i wyciska,
a po dodaniu H2O2 pieni si (por. rozdz.
4.7.6). Niespieniony materia ma wy-
sz wytrzymao na ciskanie ni beton
(40 do 65 N/mm). Wytrzymao na roz-
ciganie przy zginaniu wynosi midzy
8 i 14 N/mm.
62 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
3.5.6 Dodatki organiczne kostnego, twarogu i wapna, parafi-
Wedug Weissa (1963) wytrzymao ny, roztworu naftowo-parafinowego,
kaolinitu na zginanie na sucho, a tym zaprawy woskowej i pokostu lniane-
samym wytrzymao na ciskanie na go, najbardziej odporn na cieranie
sucho, mona znacznie podnie przez powierzchni uzyskano przez doda-
dodanie mocznika (H2N-CO-NH2+H2O) nie 10% szka wodnego. Powierzchnia
i octanu amonu (NH4C2H3O2). Przypusz- ta bya jednak pokryta wieloma pk-
cza on, e niezwyk wytrzymao por- niciami woskowatymi i przy mocze-
celany chiskiej osignito dziki doo- niu wchaniaa du ilo wody. Drug
waniu gliny kaolinitowej w urynie (ktra co do cieralnoci powierzchni uzyska-
zawiera mocznik i octan amonu) oraz jej no przez dodanie 5% pokostu lnianego,
drobnemu ucieraniu. Patrzc z punktu przy tym jednak powierzchnia zatarta
widzenia chemika mona powiedzie, zostaa podczas schnicia przy pomocy
e wizania wodorowe midzy war- kielni i przy uyciu duego nacisku tak,
stwami krzemianu zostaj przy tym ze- e powstaa byszczca i wolna od rys
rwane. Wytrzymao na zginanie moe paszczyzna. Trzecim z najlepszych roz-
przez to wzrosn 10 do 20-krotnie. Przy wiza byo dodanie 5% chudego twa-
illitach jednak zjawiska tego nie zaob- rogu i 5% wapna.
serwowano. W jaki sposb ustala si Najprociej zwikszy wytrzymao
odporno na cieranie powierzchni gli- na cieranie powierzchni glinianej przez
nianych, opisano w rozdziale 2.6.6. jej pomalowanie. Przy tym naley pa-
mita, aby rodek wnika wystarcza-
3.5.7 Dodatek z wkien i wosw jco gboko, a w razie potrzeby oraz
Wkna dodaje si z reguy do gliny od czasu do czasu trzeba czynno po-
w celu ograniczenia tworzenia si rys nowi. Podczas dowiadcze stwier-
podczas schnicia. Wielokrotnie powta- dzono, e ponowne wcieranie wosku
rzana opinia, e wkna podnosz take znacznie podnioso wytrzymao na
wytrzymao gliny na ciskanie, nie jest cieranie wszystkich prbek.
prawd. Podczas dodawania drobnych Wedug tradycyjnych receptur mona
wkien albo wosw dla zwikszenia uzyska bardzo odporn na cieranie
wytrzymaoci na rozciganie, zwiksza powierzchni posadzki glinianej, jeeli
si take wytrzymao gliny na ciska- pomaluje si j krwi woow, posypie
nie, poniewa jest ona zalena od wy- zgorzelin kunicz (Fe3O4) i t warstw
trzymaoci na rozciganie poprzeczne. potem ubije. Do malowania mona
Kiedy dodamy sieczki, bdziemy mieli uywa jeszcze krwi zwierzcej, moczu
do czynienia z efektem przeciwnym, jak i smoy.
pokazuj to wyniki bada FEB przedsta- Inne dane dotyczce wytrzymaoci
wione w tabeli 3.2. na cieranie patrz rozdz. 14.4.3
3.6 Zwikszanie wytrzymaoci 3.7 Zwikszanie izolacji cieplnej
na cieranie
3.7.1 Wiadomoci oglne
Przeprowadzone przez FEB badania Izolacj ciepln gliny mona zwikszy
porwnawcze dotycz zwikszenia wy- poprzez dodatki porowate. Moe to by
trzymaoci na cieranie ubitej gliny soma, trzciny, trawa morska, kora kor-
(o zawartoci 14% iu, 41% pyu i 45% kowa i podobne lekkie czci rolinne,
piasku). Pokazuj, e poprzez doda- albo te naturalne lub sztucznie spie-
wanie sodowego szka wodnego, kleju nione czsteczki mineralne, takie jak
pumeks, lawa, keramzyt, szko porowa- 3.7.2 Glina lekka ze som wykonaniu 6-12 warstw trzeba ca
te, upek wypalony, perlit lub produkty mas przenie w inne miejsce i dokad-
rolinne, np. korek. Odpady, jak np. tro- Wiadomoci oglne nie wymiesza. Jeeli wszystkie dba
ciny, wiry i plewy mona take miesza Jako glin lekk ze som okrela otoczone s dokadnie glin, co mona
z glin. Z uwagi na ich du gsto po- si mieszanin gliny i somy o gsto- atwo skontrolowa optycznie, mieszan-
woduj jednak niewielk popraw izo- ci mniejszej ni 1200 kg/m. Kiedy ka jest gotowa. Urzdzeniem oszczdza-
lacyjnoci cieplnej. Im wicej jest w ma- ta gsto jest wiksza, mwimy o glinie jcym nakad pracy jest agregat tyn-
teriale porw z powietrzem, tym jest ze som. To, jaki rodzaj somy naley karski, ktrym mona wytwarza szlam
on lejszy i tym lepsze ma waciwoci uywa, jest problemem spornym. Nie- i potem polewa nim som.
izolacyjne. ktrzy autorzy proponuj som ytni Przy metodzie zanurzania naley
Glina z dodatkami lekkimi nazywana (Gilly 1813), inni natomiast pszeniczn lun som zatapia w wypenionej
jest wedug DIN 18951 glin lekk, je- lub owsian (Miller, Grigutsch, Schulze, szlamem wannie. Pomocne przy za-
eli w stanie suchym jej ciar objto- 1947). Do tynkw najbardziej nadaje nurzaniu mog by widy albo ubijak.
ciowy nie przekracza 1200 kg/m. Glina si soma jczmienna, bo jest mikka. Mona te udeptywa mieszanin noga-
lekka moe suy do produkcji cegie Waniejsza jednak od rodzaju somy jest mi. Potem wyjmuje si som widami.
albo budowy cian w deskowaniu. struktura jej dba. Dla zwikszenia izo- Historyczna literatura mwica o glinie
Glina lekka nie jest jeszcze w Niem- lacyjnoci cieplnej lepsze jest stosowa- zaleca doowanie somy przez 6 do 24
czech oficjalnie uznana za materia nie somy o cienkiej i stabilnej odydze, godzin aby woda zarobowa czciowo
nony. Stosowana jest w zasadzie jako ktra nie jest pognieciona i nie zostaa dostaa si do somy, a czciowo od-
materia wypeniajcy konstrukcje sprasowana w bele. Soma powinna by parowaa. Dziki temu soma staje si
szkieletowe cian lub stropy i dachy oraz sucha i nie spleniaa. gitka, a glina lepka. Poniewa dzisiaj
do budowania posadzek. odygi somy s ciesze ni kiedy i gdy
Do produkcji gliny lekkiej uywa si Cicie somy s mokre atwo je zgnie, aby uzyska
szlamu glinianego o stosunkowo duej Dugo somy nie powinna by wiksza lekk i izolacyjn mas, konieczne jest
zawartoci iu. Szlam powinien mie od gruboci elementu glinianego. Dla niezwoczne przerabianie mieszanki.
konsystencj pozwalajc na jego wyle- wykonania cian z gliny bitej o gruboci Dokadne dane dotyczce proporcji
wanie i pompowanie. Poniewa produk- 30-50 cm nadaje si soma ze spraso- mieszaniny nie s moliwe, poniewa
cja szlamu wymaga o wiele wicej czasu wanych bel, poniewa nie trzeba jej ju nie zale one jedynie od oczekiwanej
ni produkcja gotowej mieszanki lekkiej, ci. Naley jedynie przed mieszaniem gstoci suchych, gotowych elementw,
naley proces ten zoptymalizowa. Jest dokadnie j wzruszy rkoma, aby ale take od rodzaju somy, jej skado-
to jednak zalene od posiadanego ma- potem nie powstay kby, w ktrych wania i dugoci, jak rwnie od sposo-
teriau wyjciowego i moe by przepro- soma nie zostanie szczelnie otoczona bu przygotowania materiau.
wadzone rcznie lub mechanicznie, por. glin. Do produkcji cegie i pyt naley Sposb przerobu gliny lekkiej ze som
rozdz. 3.6. poci som na dugo 6 do 18 cm. opisano w rozdziale 10.3.
Teoretycznie moliwe jest take wy- Bardzo prosto, cho wymaga to czasu,
twarzanie pianki z gliny poprzez doda- mona poci som siekier na klocku O dziaaniu izolacji cieplnej
nie rodkw spieniajcych. Powoduje do rbania drewna. Krtkie kawaki po- Ocena mieszanki gliny ze som jako
to tworzenie si wypenionych powie- trzebne np. do tynkw mona najpro- dobrego materiau izolacyjnego stoso-
trzem porw, a to z kolei poprawia ciej naci sieczkarni. wanego od setek lat w budownictwie
wartoci izolacyjne materiau. Przepro- szachulcowym jest od dawna bdna.
wadzone z typowymi rodzajami gliny Produkcja mieszanki 10 czci lunej sieczki somianej i gsta
dowiadczenia nie day jednak zadowa- Glin ze som miesza si w ten sposb, breja (2 cz. tustej gliny i 1 cz. wody)
lajcych rezultatw. e albo polewa si szlamem som, albo daj mieszank o gstoci ok. 1300 kg/
te zanurza si j w szlamie. m i wspczynniku przewodnoci ciepl-
Przy metodzie polewania naley nej ok. 0,53 W/mK. Oznacza to, e typo-
som rozkada w warstwy o wysoko- wa dla muru pruskiego ciana z takiego
ci 10-15 cm i zalewa szlamem, naj- materiau o gruboci 14 cm z dwustron-
lepiej uywajc do tego konewki. Po nym tynkiem o gruboci 2 cm osiga

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 63

warto U = 2,1 W/mK. Aby przestrze
midzy drewnianymi elementami kon-
strukcji szkieletowej osigaa warto
U = 0,5 W/mK, musiaaby mie gru-
bo ok. 95 cm. Przykad ten pokazuje,
e przy uyciu takiego materiau mury
pruskie o typowej gruboci nie mog
stanowi wystarczajcej izolacji, nawet
jeeli podwoimy lub te potroimy ilo
dodanej somy, ktra w podanym wyej
przypadku wynosia 4% wagowe.
W ostatnich latach zbudowano sporo
domw z lekkiej gliny ze som o 30 cm
gruboci cian.
Kontrole wykazay, e oczekiwana
niska gsto cian z gliny wynoszca
ok. 300 do 400 kg/m3 praktycznie nie
zostaa osignita. Powodem s trzy
czynniki:
1. Soma w sprasowanych belach za-
wiera za mao pustych przestrzeni.
2. Soma poprzez zatopienie w szla-
mie staje si mikka i zgnieciona,
co powoduje, e caa masa ju
w fazie przygotowania i skado-
wania zastaje stosunkowo mocno
zagszczona.
3. Poprzez wkadanie i wciskanie
mieszanki do deskowania nastpu-
je kolejne zagszczanie.
Czsto popenia si przy sprawdzaniu
gstoci gliny lekkiej ze som znaczce
pomyki. Bdem jest np. wypenianie
maego pojemnika mas przeznaczo-
n do kontroli, potem waenie prbki
suchej i porwnywanie wyniku z obj-
toci pojemnika. Badania wykazay,
e wyznaczona w ten sposb gsto
dla prbek wielkoci cegy bya o 50%
nisza od rzeczywistej dla caej ciany.
Take dla prbek 20 x 20 x 20 cm, typo-
wych dla badania betonu, otrzymano
wyniki z bdem sigajcym 10 30%.
Powodowane to jest przez dba somy
w rogach i krawdziach, gdzie gsto
prbki jest o wiele mniejsza ni w jej
64 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
rodku. Z tego te powodu, aby ustali
rzeczywisty ciar waciwy ciany, na-
ley bada bardzo due prbki, a ich
krawdzie obcina, albo te do testu
uy fragmentu wycitego z muru. Na-
ley przy tej metodzie wzi take pod
uwag, e poprzez wycicie prbki
na krawdziach mog powsta odpry-
ski i przez to ciar badanej prbki b-
dzie niszy ni ciar budowanej ciany.
W ten sposb moe si zdarzy, e
planowana gsto ciany zamiast
300 kg/mw rzeczywistoci wyniesie
600 do 700 kg/m. ciana z gliny lekkiej
ze som o gr. 30 cm, obustronnie otyn-
kowana, o gstoci 700 kg/m i wartoci jest jednak nie do przyjcia, a to z uwagi
= 0,21 W/mK osignie jedynie warto
wspczynnika U = 0,6 W/mK. Ozna-
cza to, e straty ciepa dla takiej ciany
s o 100% wysze ni dla ciany z gliny
lekkiej ze som o gstoci 300 kg/m3.
Jest wic absurdem ignorowanie de-
nia do osignicia moliwie duej war-
toci izolacyjnej. Przecie nie mona
z jednej strony mwi o budowaniu
ekologicznym, gdzie stosuje si glin
i som, oraz podkrela, e te mate-
riay do ich otrzymania i zabudowanie
nie wymagaj prawie adnego nakadu
energii i tym samym nie zanieczyszcza-
j rodowiska, a z drugiej strony igno-
rowa konieczno zapotrzebowania
na energi grzewcz. Niezbdna ilo
energii potrzebna do ogrzania budyn-
ku posiadajcego le izolowane cia-
ny zewntrzne powoduje zanieczysz-
czenie rodowiska poprzez szkodliwe
odpady spalania. To zanieczyszczenie
ju po pierwszym roku ogrzewania
moe spowodowa wiksze szkody ni
oszczdnoci, ktre dao zastosowanie
naturalnych materiaw (glina i soma)
zamiast cegy czy betonu i pyt izolacyj-
nych z tworzywa sztucznego.
Aby uzyska warto wspczynnika
U = 0,3 W/mK, naley gsto gliny lek-
kiej ze som przy gruboci ciany 30 cm
zmniejszy do wartoci 300 kg/m3.
Wedug bada FEB najlejsza mieszanka
wykonana z prasowanej sieczki o dugo-
ci 10 do 15 cm, ktrej kade pojedyncze
dbo otoczone jest glin, way ok. 500
kg. Zawiera ona 12% (wagowo) somy.
Taka mieszanka sprynuje ju w czasie
wkadania do formy, a po wyschniciu
nie wykazuje wystarczajcej wytrzy-
maoci, aby np. zamocowa w cianie
koek albo utrzyma warstw tynku.
Dopiero przy gstoci 700 kg/m cia-
na osiga moliw do przyjcia wytrzy-
mao. Grubo takiej ciany, aby za-
pewni warto U = 0,3 W/mK, wynosi
ok. 70 cm. Taka ekstremalna grubo
na za dugi okres schnicia i tym samym
niebezpieczestwo zbutwienia wilgot-
nej somy w deskowaniu.
Na co naley przy glinie lekkiej
ze som zwrci szczegln uwag?
Glina lekka ze som ma w porwna-
niu z czyst glin wiele wad:
1. Stanowi rodowisko podatne
na tworzenie si w nim ju po kilku
dniach grzybw pleniowych, ktre
w trakcie budowy stanowi due
zagroenie dla zdrowia i w przypad-
kach skrajnych mog wywoywa
nawet alergi. Dlatego te naley
pilnowa, aby wszystkie elemen-
ty byy dobrze wietrzone oraz
aby moliwie szybko wysychay.
3.7-1 SZCZELINA SPOWODOWANA OSIADANIEM
LEKKIEJ GLINY ZESOM WKONSTRUKCJI DREWNIANEJ
 Po wyschniciu, ktre trwa wiele
miesicy, a przy grubych cianach
nawet duej ni rok, nie wytwarza-
j si ju zarodniki grzybw. Bd
one jednak znowu aktywne, jeeli
ciana zawilgoci si od zewntrz,
albo kiedy poprzez z konstrukcj
zacznie tworzy si na powierzchni
woda kondensacyjna, np. w rogach
zewntrznych lub w rejonie
ociey okiennych. Tworzeniu
si grzybw pleniowych mona
wprawdzie zapobiega wapnem
lub boraksem; dodatki te jednak
utrudniaj obrbk materiau
(niebezpieczestwo kauteryzacji),
zmniejszaj znacznie si wizania
i nieznacznie obniaj wytrzyma-
o na ciskanie.
2. ciany o niskiej gstoci i gruboci
ponad 25 cm wygldaj czsto
jakby ju byy suche, podczas
gdy w rodku jeszcze miesicami
pozostaj wilgotne, co powoduje
ich butwienie, por. rozdz. 10.3.
3. Wytrzymao cian o ciarze
waciwym mniejszym ni 600
kg/m jest tak maa, e tynkowanie
wymaga stosowania dodatkowych
rodkw (grubsza warstwa, wzmoc-
nienie z siatki), a gwodzie czy koki
osadzone s zbyt sabo, by unie
jakiekolwiek obcienia.
4. Podczas schnicia glina lekka
ze som tak si kurczy, e na gr-
nym styku przestrzeni midzy-
belkowej z konstrukcj powstaj
szpary. Jeeli si ich potem nie
wypeni, to powstaj w cianach
zewntrznych mostki termicz-
ne, powodujce niebezpieczne
zawilgocenie wod kondensacyjn.
Na zdjciu 3.7-1 przedstawiono
powstanie szpary w testowyme-
lemencie konstrukcji drewnianej.
Osiadanie wynosio tu ok. 9%.
5. Sama metoda wymaga duego
nakadu pracy. Bez pomocy
65
specjalnych mieszalnikw i urz- Ponadto mieszank mona tak wy-
dze transportowych naley liczy kona, e podobnie jak beton daje si
si z pracochonnoci ok. transportowa pomp prosto w desko-
20 godz./m wzgl. 6 godz./m. wanie, co skraca znacznie czas pracy.
Jest to mniej wicej czterokrotnie Poniewa nakad urzdze stosowa-
wicej ni przy murowaniu ciany nych przy tej technologii jest stosun-
z cegie. kowo wysoki, opaca si to tylko przy
wikszych elementach lub na wik-
Zalet gliny lekkiej ze som jest jej szych budowach. Firmy wykonujce ro-
niski koszt i proste metody pracy bez boty powinny posiada w tej dziedzinie
maszyn, co jest szczeglnie wane dla dowiadczenie, poniewa rozkad wiel-
budowania indywidualnego, rodkami koci ziaren stosowanych dodatkw
wasnymi. powinien by dostosowany do warun-
Wymienione wady mona omin, kw lokalnych. Skad mieszaniny zaley
jeeli zamiast somy uyje si dodatkw od oczekiwanej wytrzymaoci elemen-
mineralnych. tw, od wymaganej izolacyjnoci, jak
rwnie od czasu rozdeskowania zale-
3.7.3 Glina lekka z dodatkami nego od pory roku i metody wykonania.
mineralnymi Dla gliny lekkiej z keramzytem typowa
gsto wynosi od 500 do 1200 kg/m.
Wiadomoci oglne
Alternatyw dla gliny lekkiej ze som Dodatki
jest glina z dodatkiem porowatych rod- Najtaszym porowatym dodatkiem mi-
kw mineralnych, takich jak np. kera neralnym o dobrej waciwoci izola-
mzyt, szko porowate, porowata lawa, cyjnej jest keramzyt, ktry w swojej naj-
perlit albo pumeks. lejszej postaci ma gsto nasypow
Taki lekki materia budowlany wyka- ok. 300 kg/m. W Niemczech produkuje
zuje, z odpowiednimi dodatkami rnej si dwa rodzaje tego materiau: Leca
wielkoci ziaren, skurcze schnicia = 0% i Liapor. Czsteczki tego drugiego maj
i tym samym jest jedynym materiaem form kulek, natomiast pierwszego s
z gliny, ktry si nie kurczy. Ponadto po- nieregularne. Oba powstaj w piecach
siada on, w odrnieniu od mieszanki obrotowych w temp. ok. 1200C z czy-
ze som, wystarczajc wytrzymao, stego iu, bez dodatkw i chemicznych
aby na wbitych gwodziach zawiesi ob- uzupenie powodujcych tworzenie
razy, a uywajc kokw powiesi nawet si porw. Porowato powstaje dziki
szafki. Co jest take bardzo wane, pod- szybkiemu dziaaniu wysokiej tempe-
czas wyrabiania masy nie istnieje nie- ratury, przy ktrej wyparowuje woda
bezpieczestwo tworzenia si pleni krystalizacyjna. Powierzchnia stapia si
i butwienia. lekko i tworzy spieczon powok. Przez
Glina lekka z mineraami jako ma- to powstaj zamknite pory i dua wy-
teria na ciany zewntrzne posiada, trzymao na ciskanie. Keramzyt jest
w porwnaniu do materiau poprzednio wg DIN 4102 materiaem niepalnym
omawianego, du przewag. Polega klasy A1. Keramzyt posiadajcy struktu-
ona na tym, e jego odporno na prze- r niekapilarn jest odporny na wilgo
nikanie pary wodnej jest 2 lub 3-krot- i mrz. Wilgotno rwnowagi wynosi
nie wiksza i tym samym powstawa- dla Liaporu 0,03% (obj.), wchanianie
nie wody kondensacyjnej jest znacznie wody podczas dugotrwaego skado-
trudniejsze, por. rozdz. 2.4.2 wania pod wod wynosi 11 do 12%.
POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
Gsto nasypowa dla ziarna 4 do 8 mm
oraz 8 do 16 mm wynosi ok. 325 kg/m.
Keramzyt jest bezzapachowy i odporny
na dziaanie organicznych i nieorganicz-
nych kwasw i ugw.
Szko porowate posiada podobne
cechy, ma jednak mniejsz gsto na-
sypow (ok. 19 kg/m) i dlatego lepsze
dziaanie izolacyjne.
cianie z gliny lekkiej z keramzytem
o gstoci 800 kg/m odpowiada, przy
takiej samej wytrzymaoci powierzch-
ni, ciana z dodatkiem szka porowate-
go o gstoci ok. 500 kg/m. Poniewa
wykazuje ona o ok. 40% wiksz izola-
cj ciepln, wyrwnuj si w ten sposb piaskiem pumeksowym albo podob-
koszty jej budowy. ciana z gliny lekkiej
z dodatkiem szka porowatego posiada
zawsze t zalet, e jest ciesza przy ta-
kiej samej izolacyjnoci. Szko porowate
jest produktem odpadowym recyrkula-
cji, wymaga jednak stosowania dodat-
kowego rodka spieniajcego.
Perlit porowaty powstaje ze skay wul-
kanicznej. Wydobywany jest przede
wszystkim na greckiej wyspie Milos oraz
na Wgrzech. Zawiera ok. 3 do 6% che-
micznie zwizanej wody. W urzdzeniu
do produkcji perlitu porowatego skaa
jest podgrzewana do 1000C, zawarta
w niej woda wyparowuje, a rozdrobnio-
ny, surowy perlit spienia si zwikszajc
swoj objto 15-, 20-krotnie. Gsto mona uzyska np. z 2,5 czci (obj.)
nasypowa najlejszego perlitu porowa-
tego wynosi ok. 60 kg/m, warto prze-
wodnoci cieplnej R = 0,045 W/mK,
wskanik oporu dyfuzji pary wod-
nej wynosi ok. 2,7, a ciepa waciwe
c ok. 1000J/kgK. Chemiczna analiza
okrela nastpujce czci skadowe: 5 do 7 czci gliny. Gsto tego materia-
SiO2: 60-75%, Al2O3: 12-16%, Na2O: 10%.
Lawa porowata otrzymywana jest
ze skay wulkanicznej w podobny spo-
sb, jak perlit porowaty. Jest jednak
substancj cisz.
Pumeks jest naturalnym, porowatym
kamieniem. Jest produktem wulka-
nicznym, wydobywanym w Niemczech
66 POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI
w grach Eifel. Gsto nasypowa wyno- wtedy domieszanie do gliny gruboziar-
si, zalenie od wystpowania i wielkoci nistego piasku.
ziarna, ok. 500-750 kg/m.
Przerbka
Produkcja mieszanki W porwnaniu z glin lekk ze som,
Podczas gdy do mieszania gliny w zasa- mieszanka z dodatkami mineralny-
dzie nale uywa urzdzenia o miesza- mi posiada t zalet, e mona j nie
niu wymuszonym (por. rozdz. 3.3), tak tylko ubija w szalunku, ale uywajc
do produkcji gliny lekkiej z dodatkami wikszych zbiornikw, wsypywa lub
mineralnymi wystarcza zwyka beto- te pompowa, pod warunkiem odpo-
niarka wolnospadowa. wiedniego przygotowania. Oznacza to,
Mieszanka powstaje z tustej gliny e proporcje gliny i wody oraz wielko
o duej sile wizania oraz porowate- i ilo dodatkw musz by cile okre-
go, gruboziarnistego, lekkiego dodat- lone. Blisze informacje na temat prze-
ku. Jeeli do betoniarki z keramzytem, rbki i moliwoci zastosowania oma-
wia rozdzia 10.
nym dodatkiem wlejemy brej glinian,
to po 3 do 5 min. otrzymamy gotow Izolacja termiczna
mieszank. (Sposb otrzymywania szla- Izolacja termiczna gliny lekkiej z dodat-
mu opisano w rozdziale 3.6). kami mineralnymi zaley przede wszyst-
kim od gstoci materiau i jest ona po-
Rozoenie ziaren w mieszance rwnywalna, w przedziale ponad 600
Czynnikiem decydujcym o waciwo- kg/m, z izolacyjnoci gliny lekkiej
ciach gliny lekkiej z dodatkami mineral- ze som. Mieszanka lejsza od 600 kg/
nymi jest rozoenie ziaren w mieszance: m ma lepsze waciwoci izolacyjne,
niewielk gsto (ok. 500 kg/m) poniewa glina ze som z powodu wy-
otrzymamy przez dodanie jednorodne- szej wilgotnoci rwnowagi somy jest
go keramzytu o frakcji 8 do 16 mm. Ilo zawsze bardziej wilgotna. Wilgotno
tustej gliny musi by tak dobrana, aby rwnowagi somy ytniej przy wilgotno-
kawaki keramzytu byy pozlepiane, ale ci powietrza = 50% i temperaturze 21C
przestrzenie midzy nimi nie byy ca- wynosi 13% masy, dla keramzytu nato-
kowicie wypenione. Tak mieszank miast tylko 0,1%.
gliny i 12 czci keramzytu (8/16). Cegy Nakad energii
wykonane z tego surowca maj jednak Czsto przy porwnywaniu rnych do-
niewielk wytrzymao krawdzio- datkw do gliny lekkiej przedstawia si
w. Stabilniejsza mieszanka powstanie nakad potrzebnej energii do produkcji
z 24 czci (obj.) keramzytu frakcji 8-16 keramzytu jako szczegln wad. Jest
mm i ok. 5 czci frakcji 1-2 mm oraz on jednak o wiele niszy ni dla drewna
budowlanego albo lekkiej cegy cera-
u wynosi ok. 640 do 700 kg/m. Mieszan- micznej. Energia potrzebna do wypro-
ka z 12 cz. keramzytu 8/16 i 5 cz. gliny dukowania drewna budowlanego jest,
da materia o gstoci ok. 780 kg/m. liczc na m, 6-krotnie wysza ni do wy-
Jeeli potrzebny jest surowiec o jeszcze tworzenia weny mineralnej i dwukrot-
wikszej gstoci, naley wzi dodatek nie wysza ni niezbdna do produkcji
o frakcji 4/8 i tak duo gliny, e wszyst- keramzytu.
kie przestrzenie midzy kawakami ke- Kilka liczb dla porwnania: zasadniczy
ramzytu wypeni si. Korzystne jest nakad energii dla keramzytu o gstoci
300 kg/m wynosi ok. 300 kWh/m, dla
ciany z cegy wapienno-piaskowej ok.
430 kWh/m, dla drewna budowlanego
ok. 600 kWh/m (Turowski 1977, Wel-
ler i Rehberg 1979, Elias 1980, Marm
i Seeberger 1982).
3.7.4 Glina lekka z korkiem
Zamiast lekkich, porowatych dodatkw
mineralnych mona uy take spcz-
niaego (spienionego) korka. Zalet ta-
kiej mieszaniny jest to, e spczniay
korek posiada nieduy ciar nasypowy
(ok. 90 kg/m) i tym samym nadaje si do
wytwarzania lekkich mieszanek glinia-
nych (o gstoci ok. 300 kg/m). Wad
tego materiau jest jego wysoka cena
oraz to, e glina lekka z korkiem w po-
rwnaniu z glin z dodatkami mineral-
nymi cechuje si niewielk wytrzyma-
oci. I tak np. cegy wykonane z gliny
z korkiem z uwagi na niewielk wytrzy-
mao krawdziow atwo si krusz, 30 cm, 24 x 10 x 14 cm, 20 x 20 x 6 cm).
a bezporednie mocowanie na cianach
z tego materiau regaw i szafek wisz-
cych jest problematyczne.
Wyprodukowana przez firm HAACKE
mieszanka ze spczniaego korka i gliny
z dodatkiem ziemi okrzemkowej i somy
nadaje si doskonale jako materia
do poprawy izolacji cieplnej starych
murw o drewnianej konstrukcji szkie-
letowej. Materia przygotowany w mie-
szarce o obiegu wymuszonym ubija si
w szalunkach lub tam go pompuje.
Mona go zastosowa w podobny spo-
sb jak tynk, natryskujc go na chropo-
wat powierzchni ciany. Sw brejo-
wato tynk ten zawdzicza dodaniu do
niego celulozy. Dziki jego duej lepkoci
mona go nanosi w kilku warstwach
na grubo wielu centymetrw. Jest
to materia oficjalnie dopuszczony przez
urzdowy nadzr budowlany.
Gsto tej mieszanki wynosi
ok. 300 do 450 kg/m, a zmierzona warto
przewodnoci cieplnej od 0,07 do
0,08 W/mK. Wyznaczone wskaniki oporu
dyfuzji pary wodnej wynosz od
4 do 19, warto wilgotnoci wyrwnaw-
czej u80 (wilgotno rwnowagi przy
80% wzgldnej wilgotnoci powietrza
i temp. 23C) wynosi 3,3%. Kurczenie si
przy wysychaniu jest rwne ok. 1-2%.
Materia nadaje si szczeglnie do robt
remontowych budynkw o drewnia-
nej konstrukcji szkieletowej, jest jednak
o wiele droszy od pozostaych opisa-
nych rodzajw gliny lekkiej. Interesuj-
cym faktem jest nadanie firmie HAACKE
ju w 1899 r. patentu z nastpujcym
opisem: Metoda otrzymywania materia-
u budowlanego i izolacyjnego z drobne-
go korka, paku i gorcej brei glinianej.
W warsztatach centrum epileptycz-
nego w Kehl-Kork w Niemczech produ-
kuje si cegy z rozdrobnionych, starych
korkw i gliny. Posiadaj one gsto
ok. 1000 kg/m i wymiary albo normo-
we, albo te nietypowe (np. 24 x 11,5 x
Cegy lekkie o gstoci 600 kg/m propo-
nuje si o wymiarach 24 x 12 x 24 i 26 x 15
x 24 cm. Ponadto naby tam mona pa-
kowan w worki lekk zapraw glinian
z korkiem do murowania i tynkowania
o gstoci ok. 600 kg/m3.
3.7.5 Glina lekka z drewnem
Dodawanie odpadw drewnianych jako
dodatku do wytwarzania gliny lekkiej
byo przedmiotem wielu eksperymen-
tw. Poniewa drewno posiada o wiele
wiksz gsto od somy, korka i dodat-
kw mineralnych, osigane wartoci izo-
lacyjne s mniejsze ni w omwionych
przypadkach gliny lekkiej. Co prawda
z dodatkiem trocin albo wirw mona,
przy zachowaniu ekstremalnej porowa-
toci, uzyska glin lekk o gstoci 500
kg/m, ale taka mieszanka nie posiada
wystarczajcej wytrzymaoci. Ponadto
istnieje tu take, podobnie jak dla somy
jako dodatku do gliny lekkiej, niebezpie-
czestwo plenienia i butwienia (por.
10.4).
Rozdrobnione drewno podnosi znacz-
nie izolacyjno gliny tylko wtedy, gdy
mieszanka ma wystarczajc ilo
porw, ale naley przy tym pamita,
e traci ona na wytrzymaoci. Wiry
z mikkiego drewna albo odpadw le-
nych zawierajce du ilo kory ule-
gaj szybkiemu butwieniu. Naley wic
do mieszanek glinianych stosowa wy-
cznie takie, ktre kory nie zawieraj.
Jak pokazuje dowiadczenie, nie naley
budowa konstrukcji ciennych o gsto-
ci poniej 700 kg/m bez deskowania
traconego. atwe do obrbki mieszanki
wykazuj gsto od 1000 do 1200 kg/m.
Dla tego materiau uznan wartoci
jest 0,50 W/mK (zur Nieden 1992). Ozna-
cza to, e np. ciana z tej mieszanki o gr.
30 cm, chroniona od rodka tynkiem gli-
nianym, a z zewntrz tynkiem gr. 2,5 cm
z mat trzcinow, osiga warto U jedy-
nie ok. 0,9 W/mK, co jest wskanikiem
nie do przyjcia zarwno z punktu wi-
dzenia ekonomii, jak i ekologii.
Aby osign gsto mieszanki = 800
kg/m, powinna ona zawiera np. 1 cz.
(objtociowo) trocin, 1 cz. drobnych
i 2 cz. grubych, siekanych wirw oraz
1,6 czci gruzekowatej gliny. W Niem-
czech pnocnych wystpuj w handlu
siekane wiry, uzyskane w Skandyna-
wii z odkorowanych drzew. Materia ten
jest potem transportowany do Niemiec,
a to oznacza podobny nakad ener-
gii, jak ten potrzebny do uzyskania
keramzytu.
Zalet gliny lekkiej z drewnem w po-
rwnaniu z glin czon ze som jest
jej atwiejsza przerbka, podobnie
zreszt jak dla mieszaniny gliny z do-
datkami mineralnymi.

POPRAWA WACIWOCI MATERIAU POPRZEZ SPECJALN OBRBK IDODATKI 67

4. OBRBKA WSTPNA
4.1 Wiadomoci oglne
Przerobienie ziemi z wykopu na ma-
teria budowlany pod nazw glina jest
zadaniem najwaniejszym i czsto naj-
trudniejszym w budownictwie glinia-
nym. Rozpoznanie, czy grunt nadaje si
na przerbk w trway i dobry budulec,
a take wybr urzdze i technik zasto-
sowania, wymagaj duego dowiad-
czenia i decyduj o opacalnoci budo-
wania z gliny.
4.3-1 OBRBKA WSTPNA PRZY POMOCY MYNA DO GLINY (MILLER 1947)
4.3-2 OBRBKA GLINY PRZY POMOCY MASZYNY KOOWEJ NA PLATFORMIE (MILLER 1947)
68 OBRBKA WSTPNA
Obrbka wstpna jest zalena od ro-
dzaju i zastosowania gliny. Chuda, gru-
zekowata, wilgotna glina nie potrze-
buje w zasadzie przygotowania. Mona
j uy do budowy systemem ubijania,
albo po wymieszaniu z wod do rcznej
produkcji cegie, czy te jako zaprawy
tynkarskiej. Glina tusta, zbrylona al-
bo pochodzca z warstw o rnej tu-
stoci musi by przed przygotowaniem
rozdrobniona i wymieszana, a poza tym
przy najczciej stosowanych techni-
kach odchudzona piaskiem.
4.2 Doowanie
Kiedy glina jest sucha i zbrylona, a jej
rozdrobnienie wymaga duego, mecha-
nicznego nakadu, najprostsz metod
jest jej doowanie. Wymaga to jednak
wystarczajcej iloci zbiornikw i duo
miejsca. Bryy gliny wsypuje si do pa-
skich pojemnikw na grubo 15-25 cm
i zalewa wod. Po 2-4 dniach powstaje
mikka masa, ktr ju daje si ugnie
i moe by ona wymieszana z piaskiem,
wirem lub wknami.
4.3 Rozdrabnianie i mieszanie
Najprostsz, stosowan ju od dawna
metod rozdrabniania tustej, zbry-
lonej gliny, jest jej zimowanie. Gli-
n skaduje si na wolnym powietrzu
w warstwie wysokoci 20-40 cm i pozo-
stawia tak przez zim. Warstwa ta prze-
marza, co powoduje rozszczepienie si
gliny na mae, uskowate czsteczki.
Jeszcze do dzisiaj w krajach rozwi-
jajcych si najczciej stosowanymi
sposobami przygotowania zadoowa-
nej gliny jest jej mieszanie szerok mo-
tyk lub deptanie zarwno przez ludzi,
jak i zwierzta. Przy tym rwnocze-
nie dodaje si materiay wkniste,
np. sieczk.
W Niemczech a do pocztku XX wie-
ku przygotowywano glin w specjal-
nym mynie (rys. 4.3-1) albo na zbu-
dowanej do tego celu platformie przy
pomocy maszyny koowej (rys. 4.3-2).
 Jeeli mamy dosy miejsca, to naj-
prostszym sposobem obrbki wstp-
nej jest zmikczanie gliny poprzez roz-
gniatanie jej koami traktora. Jeeli
cignik dysponuje z przodu mechani-
zmem zaadowczym, to mona w ten
sposb glin od razu transportowa.
Przy mniejszych ilociach zaleca si
przerbk przy pomocy glebogryzarki,
por. rys. 4.3-3.
Przy pomocy tej maszyny moliwa
staje si take obrbka zbrylonej, nie-
doowanej gliny, pod warunkiem, e
jest lekko wilgotna.
Najlepiej jednak przygotowywa gli-
n w tzw. mieszarce o wymuszonym
mieszaniu zarobu. Mieszanie nast-
4.3-3 GLEBOGRYZARKA 4.3-4 MIESZARKA TALERZOWA
puje w bbnie z obracajcymi si ra-
mionami. Zazwyczaj takie maszyny
spotyka si w handlu jako betoniarki
do mieszania zapraw. Posiadaj albo
pionow o mieszajc (mieszarka
talerzowa), por. rys. 4.3-4, albo po-
ziom o mieszajc (mieszarka kory-
towa). Wygodne w obsudze s maszy-
ny z urzdzeniem zaadowczym, jak
na rys. 4.3-6, przedstawiajcym mie-
szark talerzow z samozaadowczym
koszem.
Jeeli jako mieszark stosuje si be-
toniark, naley wybra maszyn z jak
najmocniejszym silnikiem, poniewa
jej obcienie przy mieszaniu gliny b-
dzie o wiele wiksze ni podczas mie- 4.3-5 MYN KRNIKOWY, PRZEJEZDNY 4.3-6 MIESZARKA TALERZOWA Z SAMOZAADOWCZYM
KOSZEM
szania zaprawy.
Starsze mieszarki do zapraw, jak
przedstawiony na rys. 4.3-5 myn kr- zbiornik mona obrci do wysypania Mieszanie przy pomocy wirnika rcz-
nikowy, nadaj si szczeglnie do roz- gotowej mieszanki do zbiornika nego, jak pokazano na zdjciu 4.3-9,
drabniania twardych bry gliny, ponie- transportowego. jest bardzo czasochonne. Mona go
wa poruszajce si w bbnie walce Mieszarka wolnospadowa (betoniar- stosowa tylko przy niewielkich ilo-
rozgniataj bez trudnoci kad grud. ka przyp. red.), stosowana do produk- ciach zaprawy albo szlamu.
Zdjcie 4.3-8 przedstawia specjaln cji betonu, nie nadaje si w zasadzie Maszyna do rozdrabniania ziemi,
mieszark do gliny o pojemnoci 400 do przygotowywania gliny, poniewa por. 4.3-7, nadaje si do suchego lub
litrw, ktra nadaje si do mieszania nie obracaj si tam ostrza czy ramiona, wilgotnego materiau wyjciowego.
zarwno ekstremalnie suchej, jak i bre- a jedynie cay bben razem z materia- W tym urzdzeniu pozioma tarcza
jowatej gliny. Urzdzenie charaktery- em. Podczas takiego mieszania grudki z przyrubowanymi ktownikami
zuje si poziom, obracajc si osi zamiast ulega rozdrobnieniu tworz krci si z prdkoci 1440 obrotw
z opatowymi ostrzami. Cylindryczny nowe, czsto nawet wiksze bryy. na minut. Stalowe ktowniki rozbijaj

OBRBKA WSTPNA 69
 take materia stay, jak upek ilasty
czy kawaki cegy. Do przygotowywania
gliny zalecany jest silnik o mocy co naj-
mniej 4 kW. Tustych i wilgotnych bry
nie da si jednak rozdrobni przy po-
mocy tej maszyny. Przyklejaj si one
do wirujcego talerza, powoduj zatka-
nie urzdzenia, a nawet jego wyczenie
z powodu przesilenia. Podczas urabia-
nia suchego materiau powstaje due
zapylenie i dlatego zaleca si przykrycie
maszyny szczelnym paszczem.
Poniewa urzdzenie to wyrzuca
przerobiony materia na jedn stert,
dobrze go przy tym mieszajc, mona
go uywa jako mieszarki. Przy naprze-
miennym napenianiu leja wsypowego
piaskiem i glin powstaje do dobra
mieszanka, tym bardziej, e kilkukrot-
ne, kolejne wymieszania nastpi jesz-
cze przy transporcie materiau (przy
wrzucaniu do taczki i do deskowania).
Do rozdrabniania suchej, bryowa-
tej gliny nadaje si take przedstawio-
na na rys. 4.3-10 maszyna firmy Cara-
tec z Belgii. Posiada ona silnik o mocy
3 KM, produkuje ok. 3 m/8 godzin i way
150 kg. W tym urzdzeniu krc si
w przeciwnych kierunkach dwa walce
i rozgniataj przy tym grudy.
Jeszcze wiksz wydajno, bo
30 m/8 godzin, posiada przedstawiony
4.3-7 URZDZENIE DO ROZDRABNIANIA ZIEMI (ERDWOLF)
70 OBRBKA WSTPNA
na rys. 4.3-11 rozdrabniacz francuskiej
firmy Royer, z silnikiem benzynowym
o mocy 3 KM i wacym tylko 100 kg.
4.4 Przesiewanie
Przy niektrych technikach budowa-
nia z gliny niezbdne jest odsiewanie
wikszych kawakw albo oddziela-
nie dodatkw o okrelonej wielkoci
ziarna. Najprostsz technik w tym
przypadku jest wrzucanie materiau
na ukonie stojce sito.
Bardzo sprawne urzdzenie odsie-
wajce z ukonymi, cylindrycznymi si-
tami, ktre mona porusza maszyno-
wo lub rcznie, przedstawia rys. 4.4-1.
4.5 Dojrzewanie
Gotowa, wymieszana glina powinna
by skadowana w stanie wilgotnym
przez 12 do 48 godzin przed jej zabudo-
waniem. Jak wykazuje dowiadczenie,
poprzez jej dojrzewanie zwiksza
si sia wizania, co mona wytuma-
czy tym, e mineray gliny podczas
tej fazy przemieszczaj si dziki elek-
trochemicznym siom przycigania
i w ten sposb masa zagszcza si.
Glina tusta powinna leakowa przez
duszy czas, chuda przez krtszy.
4.3-8 MIESZARKA DO GLINY FIRMY HEUSER
4.6 Szlamowanie
W celu zwikszenia tustoci chudej
gliny albo uzyskania gliny lekkiej,
trzeba najczciej doprowadzi j
do postaci szlamu. Najatwiej mona
uzyska taki rezultat z suchego prosz-
ku lub gruzekowatej, wilgotnej gliny.
Materia taki wsypuje si do wypenio-
nego wod zbiornika i miesza. Przy
uyciu pojemnikw o formie beczki
najlepiej do mieszania stosowa siln
wiertark z mieszadem albo mieszacz
elektryczny, por. rys. 4.3-5.
Betoniarka wolnospadowa nie na-
daje si do wytwarzania szlamu, chy-
ba, e uyjemy proszku glinianego lub
skrajnie chudej, gruzekowatej gliny.
Natomiast nadaj si do tego celu
mieszarki o wymuszonym mieszaniu
zarobu z krccymi si ramionami
i nieruchomym bbnem, por. rozdz.
4.3. Korzystne te jest stosowanie
maszyn tynkarskich z wbudowanym
mieszalnikiem wymuszonym, ponie-
wa gotowy szlam mona tym samym
urzdzeniem pompowa do zbiorni-
kw, gdzie bdzie wytwarzana gotowa
mieszanka gliniana.
Glina w postaci grubych, suchych
bry powinna przed szlamowaniem
by rozdrobniona, por. rozdz. 4.3.
 Wilgotne, due bryy mona albo
zmrozi, albo zadoowa, jak opisano
w rozdz. 4.2.
4.7 Schudzanie
Glina musi zosta odchudzona, gdy
jest za tusta, tzn. kiedy zawiera za du-
o iu. Odchudzanie oznacza dodawanie
drobnoziarnistych czsteczek piasku
lub wiru. Dla zwikszenia wytrzyma-
oci na ciskanie jest jednak lepiej,
gdy dodamy materia amany o ostrych
krawdziach. Przy schudzaniu powinno
si przed zmieszaniem zanurzy gru-
boziarniste dodatki w tustym szlamie
glinianym.
4.3-9 ELEKTRYCZNA MIESZARKA RCZNA
Poza piaskiem i wirem mona stoso-
wa te wosy zwierzce, nawz krowi,
wrzos, som, plewy, igliwie modrzewia,
trociny i podobne dodatki. Su one
w pierwszym rzdzie zapobieganiu pk-
ni powodowanych skurczami schni-
cia, jak te podniesieniu izolacyjnoci
cieplnej. Powoduj take schudzenie,
poniewa dziki tym dodatkom zmniej-
sza si zawarto drobnych ziaren gliny
w mieszance.

4.3-10 URZDZENIE DO ROZDRABNIANIA ZIEMI (CERATEC) 4.3-11 URZDZENIE DO ROZDRABNIANIA ZIEMI (ROYER)

4.4-1 PRZESIEWARKA

OBRBKA WSTPNA 71
5. GLINOBITKA
5.1 Wiadomoci oglne
Glina ubijana, nazywana te glinobitk,
jest tradycyjn metod budowania cian
znan we wszystkich zaktkach Ziemi.
W Asyrii znaleziono fundamenty z ubi-
tej gliny pochodzce z ok. 5000 r. przed
Chrystusem. W zachodnich Niemczech
ten pochodzcy z Francji sposb budo-
wania rozszerzy si w kocu XVIII wieku.
Przy wznoszeniu cian tym sposo-
bem wsypuje si 10 do 15 cm warstwy
do deskowa i zagszcza przez ubija-
nie. Szalunek stanowi zazwyczaj dwie
rwnolege deski poczone ze sob po-
przeczkami (rys. 5.2-1).
We Francji technik t okrela si mia-
nem pis de terre albo terre pis,
w Anglii rammed earth, a w Amery-
ce aciskiej barro apisonado lub
tapial.
5.1-1 OKRGA STODOA W BOLLBRGGE W SZLEZWIKU-HOLSZTYNIE, 1831
72 GLINOBITKA
Ta tradycyjna metoda ubijania gliny
jest do dzisiaj stosowana w wielu kra-
jach rozwijajcych si. W krajach prze-
mysowych stosuje si j tylko spo-
radycznie, z uwagi przede wszystkim
na duy nakad czasu i si fizycznych po-
trzebnych do manualnego zagszczania
budulca.
Ulepszone techniki deskowa i ubi-
janie przy pomocy elektrycznych albo
pneumatycznych zagszczarek znacz-
nie redukuj czas i powoduj, e glino-
bitka jest interesujc metod budowa- nolityczno cian i tym samym ich
nia take w krajach uprzemysowionych.
Ta mechaniczna glinobitka nie tylko
ze wzgldw ekologicznych, ale rw- ki budowy cian i konstrukcje kopu.
nie ekonomicznych jest interesujc
alternatyw dla konwencjonalnego bu-
downictwa z cegy przede wszystkim
tam, gdzie ze wzgldw klimatycznych
nie stawia si budynkom zwikszonych
wymaga izolacyjnych. W USA i Australii
istnieje wiele firm budujcych t meto-
d od wielu lat i w znacznym zakresie.
W porwnaniu z metod na mokro
(patrz rozdz. 9) przy glinobitce mamy
do czynienia z mniejszym kurczeniem
si przy schniciu i stosunkowo du
wytrzymaoci. Z kolei w zestawie-
niu z murowaniem z cegie glinianych
(rozdz. 7) zalet glinobitki jest mo-
dugowieczno.
Poniej omwione zostan techni-
Sposoby ukadania posadzek z ubija-
nej gliny opisuje rozdzia 14.4, a ubija-
ne, wielkoformatowe elementy gliniane
omawia rozdzia 7.
5.2 Deskowania
Przy budowie tradycyjnych deskowa
do mocowania bocznych tarcz szalun-
kowych uywa si poprzeczek i rozpr
(rys. 5.2-1). Rozpory przechodz przez
cian i pozostawiaj po rozdeskowaniu
wiksze lub mniejsze otwory, ktre trze-
ba z reguy wypeni.
Aby t niedogodno wyelimino-
wa, wykonano szalunek bez poprze-
czek (rys. 5.2-3 i rozdz. 5.6.1). Jednak
jak pokazuje rysunek 5.2-4, taki rodzaj
dekowania potrzebuje wiele miejsca
i przeszkadza na budowie, gdy wyma-
ga podparcia z zewntrz. Przy pomocy
specjalnych szalunkw mona wykona
take zaokrglone rogi budynkw i wy-
gite ciany z gliny bitej (rys. 5.2-5). Zdj-
cie 5.1-1 przedstawia okrg stodo
 5.2-3 DESKOWANIE DO GLINOBITKI BEZ POPRZECZEK
ROZPOROWYCH

5.2-1 SZALUNKI DO GLINOBITKI Z POPRZECZKAMI ROZPOROWYMI

5.2-4 DESKOWANIE DO GLINOBITKI Z PODPORAMI

BOCZNYMI, CHINY

5.2-5 DESKOWANIE DO ZAOKRGLONYCH I WYGITYCH

5.2-2 DESKOWANIE LIZGOWE DO GLINOBITKI FEB (WEDUG MINKE 1984) CIAN

GLINOBITKA
73

5.3-1 PRZYRZDY DO RCZNEGO UBIJANIA
5.3-2 UBIJAK MECHANICZNY ES 18 FIRMY WACKER
5.3-3 UBIJAK PNEUMATYCZNY, AUSTRALIA
74 GLINOBITKA
ze cianami z glinobitki gruboci
90 cm, powsta w 1931 r. w Bollbrgge,
w Szlezwiku-Holsztynie.
Dostpne w handlu typowe desko-
wania do betonu mona stosowa rw-
nie do glinobitki, s one jednak z re-
guy bardzo cikie i drogie. Zwyczajne
pyty szalunkowe drewniane o gruboci
19 mm i wymiarach 50 x 150 cm nale-
y usztywni w odstpach co najmniej
co 75 cm, poniewa przy ubijaniu gliny
wybrzuszyyby si. Dlatego te roz-
sdniejsze jest uycie desek lub tarcz
o gruboci 30 do 45 mm, ktre wyma-
gaj usztywnienie w odstpach 100
do 150 cm.
Jak wykazay przeprowadzone testy,
zarwno szalunki zabezpieczone war-
stw wodoodporn, jak i wykonane
z surowych desek nie nadaj si do ubi-
jania w nich gliny, poniewa w obydwu
przypadkach podczas rozdeskowania
powierzchnie konstrukcji ulegaj znisz-
czeniu spowodowanym oblepianiem.
Najlepsze wyniki osigano prze uyciu
heblowanych i jednokrotnie lakiero-
wanych desek z drewna iglastego. Ma-
teria na deskowanie nie powinien by
szlifowany, gdy dziki chropowatoci
swej powierzchni odchodzi on atwiej
od ubitej, glinianej ciany. Dziki temu,
e przez jednokrotne malowanie sza-
lunku nie uzyskuje si wodoodpornej
powierzchni, deskowanie wchania tro-
ch wilgoci z gliny i przez to rozbirka
deskowania z gotowej konstrukcji jest
atwiejsza. Dlatego te nie naley prze-
dua niepotrzebnie kontaktu desek
i pyt szalunkowych z wilgotn glin,
lecz rozebra deskowanie tak szybko,
jak to jest moliwe, a przy ponownym
zabudowaniu pyt obrci je w ten spo-
sb, eby wilgotne powierzchnie pozo-
stay na zewntrz.
Rodzajdeskowaniaiatwojegouycia
s decydujce dla pracochonnoci przy
budowaniu cian z gliny litej, poniewa
jego zmontowanie i ustawienia wymaga
czsto 25 do 30% czasu potrzebnego do
ubijania. Dlatego te przy wyborze syste-
mu szalunkowego naley pamita o na-
stpujcych uwarunkowaniach:
Deski szalunkowe musz by na tyle
stabilne, aby nie wyginay si pod-
czas ubijania,
pojedyncze czci deskowania
powinny by wystarczajco lekkie,
eby dwie osoby poradziy sobie
z ich transportem,
system deskowania powinien
umoliwia jego regulacj w pionie
i w poziomie,
szalunek powinien umoliwia
wyrwnywanie dopuszczalnych
odchyek gruboci cian,
du zalet posiadaj takie systemy,
ktre nie wymagaj specjalnych
elementw do szalowania rogw
cian.
5.3 Przyrzdy do ubijania
Dawniej glin zagszczano przy uyciu
rcznych przyrzdw (rys. 5.3-1), ktre
od spodu miay powierzchni pask
lub stokow. Obie formy maj swoje
zalety i wady: przy pomocy ubijaka sto-
kowatego uzyskuje si lepsze wymie-
szanie poszczeglnych warstw, przy wy-
starczajcej wilgotnoci glina wykazuje
te wiksz si spjnoci i tym samym
wiksz wytrzymao na ciskanie. Wy-
maga to jednak duszego czasu pracy
ni ubijanie narzdziem o paskim spo-
dzie. Wprawdzie powstaje tu od razu
gadka powierzchnia, ale nie tworzy
ona dobrego poczenia z kolejn war-
stw. Nie jest to jednak istotne przy gru-
bych cianach obcianych tylko piono-
wo i nie wpywa na ich stateczno.
Ubijaki nie powinny mie od spodu
ostrych krawdzi, aby nie uszkodzi de-
skowania, a ubijana powierzchnia po-
winna by nie mniejsza ni 60 cm i nie
wiksza ni 200 cm (norma DIN 18951
5.3-4 UBIJAK PNEUMATYCZNY, ATLAS-COPCO
wskazuje jako powierzchni maksymal-
n 120 cm). Ciar ubijaka powinien
wynosi od 5 do 9 kg (wg DIN 18951
5 do 6 kg). Najlepsze s ubijaki stosowa-
ne jeszcze do dzisiaj w Ekwadorze, por.
5.3-6, ktrych jedna strona ma przekrj
owalny, a druga wikszy, kwadratowy
i mona uywa obydwu jego kocw.
Ju w latach trzydziestych 20-tego
stulecia stosowano w Niemczech,
we Francji i w Australii ubijaki elektrycz-
ne albo pneumatyczne. Sprawdziy si
one jako urzdzenia zagszczajce pia-
sek i mas formiersk w odlewnictwie,
ale nie byy przeznaczone do glinobitek.
Przedstawiony na rys. 5.3-2 ubijak firmy
Wacker uywany by kiedy przy realiza-
cji niejednego projektu z gliny i czsto
wymienia si go w literaturze facho-
wej. Charakteryzowa si on skokiem
= 33 mm i czstotliwoci 540 uderze
na minut, a jego sprawno mona
okreli jako dobr.
Urzdzenie way jednak 24 kg i dla-
tego jest do trudne w uyciu tym bar-
dziej, e najlepiej ubija po podniesieniu
go do gry. Z powodu maego zapotrze-
bowania zaprzestano jego produkcji.
W Australii w latach 50-tych stosowa-
no ubijak pneumatyczny (rys. 5.3-3),
ktry pracowa podobnie jak mot
pneumatyczny, mia czstotliwo 160
uderze na minut i way ok. 11 kg.
Przy kocwce ubijajcej umocowano
dwie prowadnice, aby nie nastpowao
jej skrcanie.
75
5.3-5 UBIJAK WIBRACYJNY FIRMY HEUSER
Dostpne w handlu urzdzenia do za-
gszczania gruntu przy budowie drg nie
nadaj si do ubijania wilgotnej gliny,
poniewa albo skok, albo ich czstotli-
wo (wiksza ni 2000 uderze/min.) s
za due. Urzdzenia, ktre tylko wibruj
lub trzs, nadaj si wprawdzie do za-
gszczania piaszczystych posadzek, ale
nie do zagszczania materiaw spo-
istych takich jak glina. Lekkie motki
elektryczne, jakie stosuje si w wier-
tarkach udarowych, maj za wysok
czestotliwo i za duy skok.
Bardzo dobre do zagszczania gliny
s natomiast napdzane pneumatycz-
nie ubijaki rczne (5.3-4). W urzdzeniu
11G tok porusza si w prowadnicy i tym
5.3-6 UBIJAK PODWJNY, EKWADOR
samym niemoliwe jest jego skrcenie.
W celu ubicia gliny w rogach szalunku
wymienia si kocwk ubijaka z okr-
gej na kanciast. Ubijak 30G jest izolo-
wany akustycznie, ale z kolei mao po-
rczny, poniewa razem ze stop way
ok. 25 kg. Urzdzenia te wymagaj pod-
czenia do kompresora o wydajnoci
od 600 do 900 l/min, wytwarzajcego ci-
nienie 6 atmosfer. Z powodu wysokich
kosztw zakupu (1500 do 2500 ) i due-
go zuycia energii (kompresor) nadaj
si one do stosowania przez rzemielni-
kw i firmy budowlane.
W FEB skonstruowano specjalny,
elektryczny ubijak wibrujcy (5.3-5
i 5.3-7), wykorzystujc silnik, tzw. wibra-
tor zewntrzny stosowany w przemyle
materiaw sypkich. Typowe wibratory 5.3-7 UBIJAK WIBRACYJNY FIRMY HEUSER
GLINOBITKA
o czstotliwoci ok. 3000 obrotw/min
nie nadaj si do ubijania gliny. Po-
winny one posiada silniki o niskich
czstotliwociach od 1000 do 1200
obrotw/min. Najwaniejsz czci stw, ktra w stanie niezagszczonym
tego urzdzenia jest pyta wibrujca
i jednoczenie przesuwajca si. Umo-
liwia ona samoczynne przesuwanie
si wibratora w deskowaniu przy rw-
noczesnym zgszczaniu gliny (zdjcie.
3.5-7). Geometri pyty wibratora okre-
lono na podstawie testw praktycz-
nych, ktre doprowadziy do nastpu-
jcych wnioskw:
1. Punkt cikoci kompletnego urz-
dzenia powinien znajdowa si jak
najniej, poniewa w innym przy-
padku samoczynne przesuwanie si
przerywane jest czstym zakleszcza-
niem si wibratora w szalunku.
2. Wydajno zagszczania jest
niewielka zarwno przy zbyt niskim,
jak i przy zbyt wysokim ciarze.
Naley go bardzo dokadnie ustala:
pyta powinna unosi si ponad
powierzchni gliny, aby nastpo-
wao ubijanie. Samo wibrowanie
wzgldnie wstrzsanie bez unosze-
nia i spadania nie wystarcza.
3. Wielko pyty powinna by tak
dobrana, aby podrzucajcy j motor
nie powodowa przewrcenia si.
Naley przy tym pamita, e za
dua pyta zmniejsza efektywno
ubijania.
4. Pyta ubijajca musi by tak zaokr-
glona, aby rwnoczenie dziaaa
jako pyta zacierajca i umoliwiaa
samoczynne przesuwanie si
urzdzenia w deskowaniu. Zbyt
ostre odgicie brzegu przeszka-
dza przy przesuwie, a zbyt sabe
powoduje atwe przewracanie si,
co z kolei take niweczy samodziel-
ne przemieszczanie si wibrujcego
ubijaka.
76 GLINOBITKA
Aby ubijanie przebiegao szybko i
sprawnie, mieszanka nie moe by za
wilgotna; wkadany do deskowania
materia powinien tworzy rwn war-
nie powinna by grusza ni 7 cm. Jeli
glina jest zbyt wilgotna albo za tusta,
kawaki jej przylepiaj si do ubijaka
i przeszkadzaj w skutecznym zagsz-
czaniu. Kiedy warstwy s za grube,
urzdzenie nie przesuwa si samo-
dzielnie, a zagszczanie nie jest dosta-
tecznie gbokie.
Jeeli zachowane s opisane wyej
warunki, wibrujcy ubijak przemiesz-
cza si w szalunku od jednej cia-
ny do drugiej. Po zmianie kierunku
przepywu prdu trjfazowego (przez
przestawienie cznika przechylnego)
urzdzenie przesuwa si z powrotem.
Miejsca na brzegach, w kocu deskowa-
nia, z uwagi na zagit pyt ubijajc
naley zagszcza albo rcznie np. przy
pomocy aty drewnianej o d. 60-80 cm
i gruboci 6 x 6 cm, albo te ubijakiem
pneumatycznym.
Ubijaki wibracyjne nie osigaj wpra
wdzie wydajnoci opisanych wczeniej
urzdze pneumatycznych, znajduj
jednak zastosowanie w budownictwie in-
dywidualnym, przede wszystkim z uwagi
na niskie koszty nabycia (ok. 500 ) oraz
dlatego, e nie wymagaj podczenia
do kompresora.
5.4-1 PKNICIA SKURCZOWE GLINOBITKI, EKWADOR
5.4 Proces wytwarzania
ciany z glinobitki naley budowa
w sposb cigy. Prawie wszystkie me-
tody tradycyjne preferuj sposoby po-
ziome, tzn. ubija si glin pojedynczymi
warstwami gr. od 50 do 80 cm i potem
deskowanie przesuwa si poziomo
dalej. Kiedy caa warstwa jest gotowa,
ukada si na niej nastpn. Oznacza
to, e kurczenie si w wyniku schni-
cia nastpuje mocniej w warstwach
dopiero co pooonych, ni w tych b-
dcych pod spodem ju czciowo wy-
schnitych, przez co powstaj midzy
nimi poziome szczeliny (zdjcie 5.4-1).
Jeeli dostanie si tam woda kapilarna,
prowadzi to do zmikczenia materia-
u, a w konsekwencji do wypukiwania
przez deszcz albo do erozji w wyniku
dziaania mrozu. Jak pokazuje zdjcie
5.4-1, w wyniku schnicia mog po-
wsta take szczeliny pionowe.
We francuskiej technice pis po-
wstawaniu poziomych pkni skurczo-
wych zapobiega si poprzez pooenie
na warstwie ubitej gliny cienkiej war-
stwy zaprawy wapiennej i potem dopie-
ro kolejnej, znowu glinianej. Poniewa
zaprawa wapienna potrzebuje kilku ty-
godni na zwizanie, pozostaje plastycz-
na tak dugo, a glina przestanie si
kurczy. Niekiedy koczy si warstw
glinian ukonie i dla zapobieenia
5.4-2 SPOINY Z ZAPRAWY PRZY STOSOWANIU TECHNIKI
PIS, FRANCJA
tworzenia si szczeliny skurczowej po- 5.6 Nowe sposoby budowania W ten sposb nie tworz si poziome
krywa si to pochye zakoczenie take cian pknicia skurczowe, a jedynie poje-
warstw zaprawy wapiennej. Powstaj dyncza rysa skurczowa pionowa, ktr
w ten sposb typowe dla techniki pis 5.6.1 Sposb elementowy atwo potem zamkn. Dla zapewnienia
wzory spoin (rys. 5.4-2). Aby zapobiec powstawaniu rys, jak stabilizacji poprzecznej elementy zaz-
atwiejsze sposoby zapobiegania po- to ma miejsce przy tradycyjnej glino- biaj si i styk ten jest rwnoczenie
ziomym pkniciom skurczowym przy bitce, opracowano w FEB tzw. meto- przewidziany jako pknicie skurczowe
pionowym procesie produkcji zostan d elementow ubijania gliny. ciana (rys. 5.6-1 i zdjcia 5.6-2, 5.6-3).
omwione w rozdz. 5.6. z gliny powstaje w sposb cigy pod- W celu uniknicia ustawiania ruszto-
czas pionowego procesu wytwarzania wania na wysoko kondygnacji opra-
5.5 Obrbka wilgotnej glinobitki z elementw o wysokoci kondygnacji cowano deskowanie lizgowe, skadaj-
i szerokoci do 2,40 m. ce si z czterech desek. Wykonane z bali
Glinobitka ma ju po rozdeskowaniu
du wytrzymao i mona w tak cia-
n np. wbija gwodzie. Mona j te
stosunkowo atwo obrabia poprzez
cinanie.
Na zdjciu 5.5-1 pokazano wykonanie
przy pomocy maczety ukonego wyci-
cia ociea okiennego. Okazuje si, e
wycinanie w ubitej, wilgotnej jeszcze
glinie wymaga o wiele mniej czasu ni
wykonanie otworu w trakcie powsta-
wania ciany przy pomocy specjalnego
deskowania. Ponadto deskowanie takie
znacznie przeszkadzaoby podczas
powstawania ubijanej ciany. Otwory
okienne w wieo ubitej glinie mona
rwnie wypiowa przy pomocy drutu
kolczastego.
5.6-1

5.6-2 5.6-3

5.5-1 OBRBKA WILGOTNEJ GLINOBITKI PO ROZDE- 5.6-1 DO 5.6-3 SYSTEMY DESKOWANIA LIZGOWEGO STOSOWANEGO PRZY METODZIE ELEMENTOWEJ
SKOWANIUTECHNIKI PIS, FRANCJA

GLINOBITKA
77
 wzmocnienia pionowe deskowania s
u gry poczone przy pomocy prostych
elementw drewnianych albo te me-
talowych, przestawnych poprzeczek
(rys. 5.6-1). Ostatnie maj t przewag,
e mog by uywane do cian o r- wody mury z glinobitki posadowiono
nej gruboci oraz wyrwnywa, w gra-
nicach tolerancji, nierwnoci ciany.
Dolny rozstaw pyt deskowania regulu-
5.6-4 BUDYNEK DOWIADCZALNY UNIWERSYTET
W KASSEL, 1982 j cigi rubowe. Po odkrceniu ruby wami atmosferycznymi. ciany ze-
cigu mona dolne deski szalunku
przesun na stron lub wycign. way adnych znamion erozji, rwnie
Zalet tego systemu jest to, e po-
przeczki podczas ubijania nie przeszka-
dzaj: dolna ley na cokole, a grna
znajduje si poza obrbem przyszej
ciany. Kolejn zalet jest moliwo Pozostaych cian nie malowano.
wykonania przy pomocy tego deskowa-
nia take naroy bez pomocy dodatko-
5.6-5 GLINOBITKA MECHANICZNA, USA wych, specjalnych elementw.
Przy uyciu metody elementowej
powsta w 1982 w Kassel pierwszy bu-
dynek dowiadczalny (zdjcie 5.6-4).
ciany pomieszczenia gwnego wyko-
nano w sposb cigy z elementw gli-
nobitki szerokoci 1,80 m i wysokoci
kondygnacji. Do szalunku wkadano
gruzekowat, wilgotn (ok. 12% wody)
5.6-6 I 5.6-7 MECHANICZNA GLINOBITKA,
TERRASTONE, AUSTRALIA mieszank chudej gliny o zawartoci
ok. 10% iu, 30 do 50% pyu i 40 do 50%
piasku. Zagszczenie nastpowao przy
pomocy ubijaka wibracyjnego w spo-
sb opisany w rozdz. 5.3.
Dziki optymalizacji skadnikw i po-
przez technik zagszczania uzyskano
redukcj zawartoci wody i zmniej-
szenie wskanika skurczu schnicia
5.6-6 do 0,4% (wedug DIN 18953 naley
liczy si z wartoci do 2%!). Oznacza
to, e przy stosowaniu elementw o sze-
rokoci 1,80 m jedynie w przewidzia-
nych miejscach wystpiy pionowe rysy
szerokoci 7 mm, ktre po wyschniciu
ciany wypeniono zapraw gliniano-
-wapienn, wzgldnie mieszank gliny
z olejem lnianym. Na powierzchni cia-
ny nie zauwaono widocznych pkni
5.6-7
skurczowych. Kurczenie si w wyniku
78 GLINOBITKA
schnicia zakoczyo si po tygodniu,
potem skurczw nie stwierdzono.
Wystajcy na 60 cm okap chroni cia-
ny zewntrzne przed zacinaniem desz-
czu. Dla zabezpieczenia przed bryzgami
na 50 cm cokole z cegy kratwki. Okap
i cok wystarczyy jako konstrukcyjna
ochrona ciany glinianej przed wpy-
wntrzne po wyschniciu nie wykazy-
po krtkotrwaym zmoczeniu w wyniku
deszczu. Powierzchni ciany od strony
wystpowania czstych opadw po-
malowano farb wapienno-kazeinow.
5.6.2 Metody zmechanizowane
Firma Rammed Earth architekta Davida
Eastona zbudowaa w Kalifornii wiele
domw z ubijanej, litej gliny stosujc
specjalne deskowania ze sklejki drew-
nianej, a do zagszczania uywajc ci-
kich, pneumatycznych ubijakw (rys.
5.6-5). Znaczne przypieszenie procesu
produkcji uzyskano przez zastosowanie
maej adowarki mechanicznej do na-
peniania deskowania (na wykonanie
1 m cian zuywano ok. 2 godzin).
Easton dodaje do gliny ok. 7% cementu,
mona wic nazwa ten materia beto-
nem ziemnym, soil cement, (Berglund
1982).
W Australii istnieje wiele firm, ktre
zbudoway w ostatnich dwudziestu la-
tach ok. 100 obiektw, wykorzystujc
technologi ubijanej gliny. Z reguy pro-
wadzone tam roboty byy wysoce zme-
chanizowane (Oliver 1986).
Przy wznoszeniu przedstawionych
na zdjciach 5.6-6 i 5.6-7 cian Firma
Terrastone korzystaa z typowych dla
budownictwa elbetowego szalunkw
stalowych o duych powierzchniach.
Przedstawiony na zdjciu 5.6-8 koci
zaprojektowany zosta przez architektw
Hodge & Wilson. Zbudowaa go firma
5.6-8 5.6-9

5.6-8 I 5.6-9 KOCI W MARGARET RIVER, AUSTRALIA

5.6-10 HOTEL W KOORALBYN, AUSTRALIA 5.6-12 BUDOWNICTWO O KONSTRUKCJI RAMOWEJ

ZE CIANAMI WYPENIAJCYMI Z GLINOBITKI, CEPED;
BRAZYLIA

Ramtec, wznoszc z ubijanej gliny nie

tylko ciany, ale rwnie supy, na kt-
rych oparto konstrukcj dachu (5.6-9).
W roku 1992 powsta w Kooralbyn w Au-
stralii hotel Valley Resort z nieotynko-
wanej gliny (projekt: I. Hannaford,
F. Raadschelders, D. Oliver), patrz zdj-
cia 5.6-10 i 5.6-11.

5.6.3 Budownictwo o konstrukcji

ramowej z wypenieniem z gliny bitej
W Centro de Pesquisas e Desenvolvi-
mento w Salvador w Brazylii zastoso-
wano prosty sposb na wypenienie 5.6-11 HOTEL W KOORALBYN, AUSTRALIA

GLINOBITKA
79
konstrukcji ramowej budynkw cienki-
mi cianami z glinobitki. Przy rnych
projektach Low-cost-housing w Brazy-
lii wykorzystano prefabrykowane supy
elbetowe, ktre na dole osadzano
w fundamencie, a u gry czono z el-
betowymi belkami. Deski szalunku mo-
cowano bezporednio do supw i w ten
sposb ich szeroko stanowia grubo ku obcienia kopu siy nacisku prze-
cian glinianych (zdjcie 5.6-12). W celu
zwikszenia wytrzymaoci tych stosun-
kowo cienkich cian dodawano do gliny
6-8% cementu.
5.6.4 Konstrukcje cian
z deskowaniem traconym
Poniewa przy glinobitce koszty de-
skowania s do wysokie, czasami
uzasadniona jest konstrukcja ciany
o jednej warstwie murowanej z cegy
glinianej lub sztywnych pyt izolacyj-
nych, ktra to warstwa stanowi traco-
ne deskowanie. W ten sposb koniecz-
ny jest ewentualnie tylko jednostronny
szalunek. Tracone deskowanie musi by
jednak na tyle stabilne, e wytrzyma na-
cisk boczny podczas zagszczania gliny.
Zewntrzna ciana nona zbudowana Obrbka wilgotnej gliny, ktra nie za-
zostaa w sposb elementowy, opisany wiera wikszych elementw, jak wir
w rozdz. 5.6.1. czy kamienie, przy pomocy noa zajmu-
Aby przenie siy cinania kopuy, je o wiele mniej czasu ni ubijanie w do-
ciana (o wysokoci 1,70 m i gruboci kadnie wymodelowanej formie. Podob-
od 30 do 50 cm) usztywniona zostaa su- nie jest przy wykonywaniu otworw
pami podporowymi. Przekrj ciany jest okiennych, ktre rwnie wycito po zde-
tak uformowany, e powstajce w wyni- montowaniu szalunku.
Do wykonania kopuy uyto deskowa-
noszone s wewntrz konstrukcji i w ten nia rotacyjno-lizgowego, skonstruowa-
sposb nie powstaje tam naprenie nego w FEB (zdjcia 5.7-2 i 5.7-3).
zginajce. Urzdzenie skada si z pionowe-
Grn cz supw podporowych for- go masztu, do ktrego przymocowana
mowano zaraz po rozdeskowaniu, uywa- jest stalowa konstrukcja prowadnicy
jc maczety, wzgldnie noa kuchennego. ze skrzynk szalunkow (z moliwoci
5.7-1 RZUT POZIOMY I PRZEKRJ BUDYNKU DOWIAD- 5.7-2 I 5.7-3 WYKONYWANIE KOPUY Z UBIJANEJ GLINY
CZALNEGO Z GLINOBITKI, KASSEL PRZY POMOCY ROTACYJNEGO DESKOWANIA LIZGOWEGO

5.7-2
5.7 Budowa kopu z ubijanej gliny

Pierwsza kopua z ubijanej gliny po-

wstaa w 1983 roku w Kassel. Specjal-
n technologi przy uyciu rotacyjnego
deskowania lizgowego, przy pomocy
ktrej moliwe jest budowanie kopu
o rnych formach i grubociach, opra-
cowano w FEB. Byo to moliwe w ra-
mach finansowanego przez niemieckie
stowarzyszenie badawcze (Deutsche
Forschungsgemeinschaft) projektu pn.
Tanie Budownictwo Gliniane.
Kopua (na budynku dowiadczal-
nym) o wysokoci ok. 2 m ma rednic
wewntrzn 2,80 m, grubo na dole
18 cm, u gry 12 cm i stanowi przykrycie
szecioktnego pomieszczenia ze cia-
nami z ubijanej gliny (5.7-1 do 5.7-3).
5.7-3

80 GLINOBITKA

obracania). Skrzynka wykonana jest
z dwch rwnolegych pyt szalunko-
wych, midzy ktrymi ubija si wilgotn
glin. Pyty szalunkowe zrobiono z kilku
elementw o ksztacie ceownika, ela-
stycznie uoonych i umoliwiajcych
ustawienie zarwno zewntrznego, jak
i wewntrznego deskowania w okrgej
formie o dowolnym promieniu.
Deskowanie to umoliwia niezale-
ne ustawienie odstpu midzy pytami
szalunkowymi, co daje odpowiedni
grubo ciany, jak te ich kta pochy-
lenia i promienia krzywizny.
Przy pomocy tego deskowania li-
zgowego i metody skoku poziomego
ubijano warstw po warstwie kopuy.
Wilgotna, gruzekowata glina podawa-
na we wiadrach, ukadana bya dzie-
siciocentymetrowymi warstwami
i zagszczana manualnie drewniany-
mi ubijakami a do redukcji objtoci
o ok. 40%. Gdyby zastosowano ubijak
pneumatyczny Atlas-Copro RAM 11 G
(opisany w rozdziale 5.3), zaoszczdzo-
no by czas zagszczania o ponad 50%.
Po wykonaniu owalnej warstwy
otwierano skrzyni szalunkow i razem
z konstrukcj prowadzc przesuwano
j o jeden stopie do gry. Potem prze-
suwano w poziomie konstrukcj non
urzdzenia i ustawiano na now pozy-
cj o mniejszym promieniu. Poniewa
promie grnej prowadnicy by mniej-
szy ni dolnej, uzyskiwano nowe poo-
enie pyt szalunkowych. Na kocu przy
pomocy rub regulacyjnych zmniejsza-
no promie krzywizny samych pyt sza-
lunkowych, aby dopasowa je do nowe-
go promienia kopuy.
5.8 Proces schnicia
Podanie dokadnego czasu, okrelaj-
cego kiedy ciana gliniana staje si ju
sucha, jest prawie niemoliwe. Proces
schnicia gliny przebiega jednak szyb-
ciej ni muru z cegy i znacznie szybciej
81
ni ciany betonowej (por. rozdz. 2.3.9).
W czasie suchego lata i przy wystarcza-
jcym ruchu powietrza ciana z glino-
bitki przestaje si kurczy ju po kilku
dniach, po 3 tygodniach wydaje si by
ju zupenie sucha, cho posiada jesz-
cze wiksz zawarto wody ni powin-
na przy wilgotnoci rwnowagi.
5.9 Wskanik skurczu schnicia
Przy glinobitce mona zminimalizowa
wskanik skurczu schnicia, stosujc
mieszank schudzon przez dodanie
duych czstek wiru czy tucznia. Pod-
czas budowy Kaplicy Pojednania w Ber-
linie (rozdz. 16.21) dziki temu osigni-
to wskanik 0,15%.
5.10 Nakad czasu pracy
Czas potrzebny do wykonania 1 m
glinobitki bez pomocy maszyn zaley
od przygotowania materiau, transpor-
tu oraz robt szalunkowych i wynosi
od 20 do 30 godzin. Poprzez popraw
systemu deskowania i dziki zastoso-
waniu elektrycznych maszyn zagsz-
czajcych mona przy metodach opisa-
nych w rozdz. 5.6.1 zmniejszy ten czas
do 8-10 godzin/m.
W opisanym w rozdz. 5.6.2 systemie
o wysokim stopniu mechanizacji, gdzie
transport i napenianie odbywa si przy
pomocy adowarki, a zagszczanie przy
pomocy cikiego, pneumatyczne-
go ubijaka, mona osign redukcj
czasu do 2 godzin/m. Jest to mniej ni
10% nakadu czasu pracy przy metodzie
tradycyjnej.
5.11 Izolacja termiczna
O tym, e izolacyjno cieplna litej ciany
z glinobitki, wykonanej z cikiej gliny,
nie wystarcza dla europejskiego kli-
matu, najatwiej mona si przekona,
wyznaczajc warto wspczynnika U.
Dla ciany z ubitej gliny o gruboci 30 cm
wynosi on jedynie 1,9 do 2,0 W/mK. Aby
osign warto U = 0,5W/mK, na-
leaoby zbudowa cian o gruboci
1,60 do 1,80 m. Niezbdnym warun-
kiem uzyskania lepszej izolacyjnoci
cian zewntrznych jest albo dodatko-
wa warstwa izolacyjna, albo te uycie
do budowy gliny lekkiej o waciwo-
ciach termoizolacyjnych.
Moliwoci wykonania cian glinia-
nych o zwikszonej izolacyjnoci oma-
wia rozdz. 14.2.1.
5.12 Obrbka powierzchni
Powierzchnia ciany z glinobitki wyma-
ga mniej nakadw robocizny i materia-
owych ni inne ciany gliniane. Pokry-
wanie jej tynkiem nie jest w zasadzie
ani celowe, ani konieczne. Powierzch-
ni gotow do tapetowania albo malo-
wania uzyskuje si wtedy, kiedy zaraz
po rozszalowaniu przetrze si j pac
oboon filcem. Jeeli ciana jest ju
troch wyschnita, naley j przed
przetarciem lekko namoczy. Jeeli ze-
wntrzna ciana z glinobitki chronio-
na jest przed deszczem okapem, a dla
zabezpieczenia przed bryzgami wody
posadowiono j na cokole, to dla za-
bezpieczenia przed innymi wpywami
atmosferycznymi wystarczy j tylko
pomalowa. Naley przy tym zwrci
uwag, aby ta ochronna powoka ma-
larska nie miaa pkni i odpryskw.
GLINOBITKA
6. BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH
6.1 Wiadomoci oglne
Kiedy mwimy o murowaniu albo bu-
dowaniu z cegie glinianych, mamy
na myli niewypalone cegy, ktre -
czone s w murze zapraw glinian
lub wapienn. Wycofana w 1971 roku
norma DIN 18951 okrelaa pod wspl-
nym mianem cegy glinianej: cegy
o bryle prostopadocianu, cegy for-
mowane rcznie, wrzucane i zielonki.
Cegy prostopadocienne to wielko-
wymiarowe elementy, najczciej o wy-
miarach 12 x 25 x 38 cm, produkowane
z wilgotnej, chudej gliny przez ubijanie
w formach. Wa one najczciej ok.
20 kg i dlatego s do trudne w uyciu.
Cegy wrzucane wytwarzane s
ze rednio-tustej mieszanki, zawie-
rajcej czsto dodatki wkniste. Po-
wstaj poprzez wrzucanie obiema
rkami bry wilgotnej gliny do drew-
nianej formy. Wikszych formatw ni
ok. 12 x 12 x 25 cm lub 24 x 24 x 7 cm
6.1-1 RNE, WYPRODUKOWANE PRZEMYSOWO, CEGY GLINIANE
82 BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH
przy pomocy tej techniki nie mona
uzyska.
Zielonki produkuje si z tustej, po-
zbawionej kamieni gliny w sposb
rczny lub przemysowy przy pomocy
prasy. Najczciej spotykane wymiary
zielonek:
6,5 x 12 x 25 cm (wg DIN 105, tzw.
Reichsformat)
5,1 x 11,5 x 24 cm (format cienki = DF)
7,1 x 11,5 x 24 cm (format typowy = NF)
7,1 x 11,5 x 30 cm (format
klasztorny)
11,3 x 11,5 x 24 cm (format podwj-
ny cienki = 2DF)
Wikszych litych zielonek nie produkuje
si z uwagi na ich zbyt duy ciar. Take
wikszych zielonek z pustymi przestrze-
niami (sitwek i kratwek) nie wytwarza
si z racji ich niewielkiej wytrzymaoci
przy wbijaniu gwodzi i kokw. Zielonki
nie s mrozoodporne i dlatego nie na-
ley ich stosowa do murowania cian
zewntrznych. Zdjcie 6.1-1 przedsta-
wia typowe cegy gliniane produkowa-
ne w rnych cegielniach, por. rozdz. 20.
W strefie hiszpaskojzycznej cegy
gliniane okrela si mianem adobes,
w jzyku angielskim znane s jako sun
dried earth blocks, mud bricks albo
rwnie adobes.
Cegy gliniane przeznaczone do spe-
cjalnych zada omwiono w rozdzia-
le 6.10 Cegy z gliny lekkiej oraz 6.11
Cegy akustyczne.
Stosowanie cegie do specyficznych
konstrukcji cian, stropw i sklepie
omwione zostanie w rozdz. 14.2, 14.3
i 14.7.
6.2 Historia
Budownictwo z cegy glinianej byo roz-
powszechnione we wszystkich strefach
klimatycznych Ziemi suchych i go-
rcych, subtropikalnych i umiarkowa-
nych. W Turkiestanie znane s obiekty
z okresu 8000 do 6000 r. p.n.e. (Pum-
pelly, 1908), w Asyrii natomiast z roku
ok. 4000 przed Chrystusem. W Grnym
Egipcie stoj do dzisiaj resztki monu-
mentalnych budowli glinianych, ktre
maj ponad 3200 lat, np. mury w Me-
dinet Habu albo sklepienie grobowca
Ramzesa II koo Gaurny (zdjcie 1.2-1).
Sztuka budowania sklepie z cegie
glinianych bez uycia pomocniczego
rusztowania bya rozpowszechniona
w wielu kulturach (por. rozdz. 14.7).
Indianie Pueblo w Nowym Meksy-
ku (USA) budowali w Taos swoje domy
od setek lat t sam technik i w takiej
samej formie. Materia mieli dosownie
pod stopami, mieszali go tylko z wod
z rzeki i dodawali som z wasnych pl
uprawnych (Zdjcie 6.2-1).
Historyczne centrum miasta Shibam
w Jemenie o powierzchni ok. 20 000
m, od ktrego wchodzi si przez jedn,
jedyn bram, uznawane jest za naj-
starsze miasto wieowcw w wiecie
(zdjcie 6.2-2). Budynki, najczciej
omiopitrowe, pochodz czciowo
z XV wieku.
Ze Skandynawii i Anglii znany jest po-
chodzcy z XVII i XVIII stulecia sposb
budowania z darni. Wycinano wtedy gli-
6.2-1 TRADYCYJNE BUDYNKI MIESZKALNE INDIAN PUEBLO W TAOS, NOWY MEKSYK, USA
niast, przeronit korzeniami ziemi
i z tej darni, odwracajc j stron tra-
wiast do dou, budowano ciany. Eu- z piaszczystej gliny zmieszanej z siecz- Cirkular oklnik, mwicy o wpro-
ropejscy emigranci przywieli t tech- k. Prawdopodobnie mury te wzniesio- wadzeniu technologii murowania z ce-
nologi do Ameryki, gdzie w XVIII i XIX no przy wsppracy z greckimi budow- gie powstaych przez wrzucanie gliny
wieku powstao wiele domw, tzw. sod niczymi, poniewa ten sposb znany do formy (Gntzel, 1986). W roku 1790
houses. Niektrzy osadnicy przejli by w Grecji ju od dawna. Do budowy David Gilly opublikowa pismo chwa-
ten sposb budowania od pnocno- 3-metrowej wysokoci murw zuy- lce zalety budownictwa z gliny (Gilly,
-amerykaskich plemion indiaskich, to ok. 140 000 cegie i 400 m3 zapra- 1790).
np. od Omaha i Pawnee, ktrzy obtyka- wy glinianej (Gntzel, 1986, str. 23).
li darni swoje owalne chaty. (Houben, Kolejne, jednoznaczne przykady bu-
Guillard, 1984). downictwa z cegy glinianej pochodz
W Nowym Meksyku rozpowszechnio dopiero z pierwszej poowy XVIII wieku.
si budowanie z cegie wycinanych W roku 1764 ogoszono we Wrocawiu
z wyschnitych brzegw i koryt rzek,
gdzie leaa drobnoziarnista glina les- 6.2-2 WIDOK CENTRUM MIASTA SHIBAM, JEMEN POUDNIOWY
sowa, przeplatana korzeniami. Takie
cegy, nazywane terronis albo tero-
nes, stosowano czasem te w innych
poudniowo-zachodnich stanach USA,
w Meksyku i w Ameryce rodkowej.
Stawianie budynkw z terrones jest
w Nowym Meksyku do dzisiaj oficjalnie
uznawane i znormalizowane normami
stanowymi (standards).
W Niemczech zastosowano cegy
gliniane ju w szstym wieku przed
Chrystusem, przy budowie murw
obronnych miejscowoci Heuneburg,
w okrgu Sigmaringen (Dehn, 1964).
Kwadratowe elementy o dugoci 40 cm
i gruboci od 6 do 8 cm wykonano

BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH 83


6.4-1 FORMY DO PRODUKCJI CEGIE POWSTAYCH
POPRZEZ WRZUCANIE DO NICH GLINY
6.4-2
6.4-3
6.4-2 6.4-4 PRODUKCJA FORMOWANYCH RCZNIE CEGIE Z GLINY W EKWADORZE
84 BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH
6.3 Przepisy
Niemieckie normy DIN zawieraj niewie-
le przepisw dotyczcych budownictwa
z cegy glinianej. W jedynej odnoszcej
si do budownictwa glinianego normie
nr 18951, w cz. 1 8 znajduj si tylko
trzy ustpy. Ustp pierwszy brzmi:
ciany z cegy glinianej wznosi si,
stosujc wizania wedug zasad mu-
rarskich, uywajc ciekej zaprawy gli-
nianej lub wapiennej, albo te z wapna
hydraulicznego.
W ustpie drugim jest mowa o for-
matach cegy i jej nazwach, a w trzecim
wspomniano, e ciany none wewn
trzne powinny mie co najmniej 25 cm
gruboci. Konstrukcje z cegy glinianej,
ktre nie s obcione statycznie, nie
wymagaj specjalnego pozwolenia nad-
zoru budowlanego, pod warunkiem, e
zapewniona jest ich stateczno. Jest tak
dlatego, poniewa budowanie z cegie
6.4-5 CIGANIE NADMIARU MATERIAU PRZY POMOCY
DRUTU
6.4-4
glinianych w rozumieniu przepisw bu-
dowlanych nie stanowi nowego rodza-
ju budownictwa, ktrego przydatno
musiaaby zosta uzasadniona. Jeeli
ciany gliniane maj by statycznie ob-
cione, ich budowa wymaga jednak
zgody wadz.
6.4 Produkcja cegie glinianych
Rczne wytwarzanie cegie glinianych
polega na wypenianiu form brejowat
glin, albo na wrzucaniu gliny o kon-
systencji plastycznej do form, albo te
na ubijaniu jej w stanie wilgotnym
w otwartych formach (ramach), wyko-
nanych zazwyczaj z drewna, rzadziej
z metalu, por. rys. 6.4-1.
Wytwarzanie cegie wrzucanych
do formy jest metod produkcji, ktr
stosuje si do dzisiaj, szczeglnie w kra-
jach rozwijajcych si (6.4-2 do 6.4-4).
W tym celu uywa si piaszczystej gliny
zmieszanej z wod i sieczk do kon-
systencji brejowatej. Mieszanin wrzu-
ca si rkami z rozmachem do lecej
na ziemi formy. Im mocniej to ciasto
gliniane wrzucane jest do form, tym
lepsze jest zagszczenie materiau,
a tym samym wytrzymao gotowej ju
cegy. Powierzchni grn wyrwnuje
si rk, kawakiem drewna, drutem
(rys. 6.4-6) lub kielni. Cegy rozformo-
wuje si przez gwatowne szarpnicie
drewnianej formy do gry. Potem, kiedy
troch obeschn, obraca si je na bok
do ostatecznego wyschnicia (gdyby
pozostawi je pasko, nie wyschyby
rwnomiernie i ulegyby deformacji).
Zdumiewajce jest to, e cegy wyko-
nane tym sposobem posiadaj z regu-
y wiksz wytrzymao na ciskanie
od tych wytwarzanych przy pomocy
prasy, por. rozdz. 3.5.3. Wydajno jed-
nej osoby przygotowujcej materia,
transportujcej mieszank i sztaplujcej
gotowe wyroby wynosi ok. 300 cegie
na dzie pracy. W XVIII i XIX wieku ce-
glarze pracujcy przede wszystkim
w pnocnych Niemczech, jako robo
tnicy sezonowi produkujcy cegy
w piecach polowych, pracowali podob-
nie, korzystajc jednak dla uatwienia
ze stou. Grupa ceglarzy liczca pi osb
produkowaa dziennie 2400 cegie (In-
stytut Filmu Naukowego, Gttingen
1965). Zdjcie 6.4-6 pokazuje wykony-
wanie cegie metod wrzucania mie-
szanki do formy na stole, tak jak zaleca
to Niemeyer (Niemeyer.1946). Proces
dwignia
przykrywa
forma
tok
6.4-8 PRASA DWIGNIOWA RCZNA CINVA-RAM,
KOLUMBIA)
ten mona uproci i przyspieszy, jeli
cegy bd wytwarzane na balach albo
pytach szalunkowych uoonych na ko-
zach. Cegy mona potem razem z py-
tami wynie na miejsce ich suszenia.
Przy tej metodzie wane jest, aby moli-
wie duo gliny wzi w rce i z moliwie
du si wrzuci mas do formy. Forma
powinna napeni si od jednego rzutu.
Nadmiar materiau przy rzadszej kon-
systencji ciga si kawakiem drewna,
a kiedy masa jest gstsza, przy pomocy
drutu rozpitego na paku (6.4-5)
Aby nie trzeba byo si schyla, mona
zastosowa przy produkcji cegie form 6.4-6 PRODUKCJA WRZUCANYCH CEGIE GLINIANYCH
z dugimi na ok. 80 cm uchwytami, jak NA STOLE
wida na zdjciu 6.4-7. Zebranie nadmia-
ru materiau, wzgldnie wygadzenie,
wykonuje si wtedy po prostu butami.
Rysunek 6.4-1 pokazuje typowe formy
drewniane do produkcji cegie glinia-
nych. Przy wytwarzaniu kostek wiksze-
go formatu, z uwagi na duy ich ciar
naley uywa form pojedynczych, przy
mniejszych, z uwagi na wiksz wydaj-
no 2 albo 3 form jednoczenie. Przy
uyciu odpowiednich form mona pro-
dukowa take cegy z zaokrglonymi
rogami lub ukone do budowy sklepie.
Produkcja cegie glinianych przy po-
mocy rcznych pras dwigniowych bya
ju znana w XVIII wieku. Pierwsz tak
maszyn wykona w 1789 roku fran-
cuski architekt Francois Cointeraux. 6.4-7 FORMA METALOWA Z UCHWYTAMI DO PRODUKCJI
Od tego czasu skonstruowano take CEGIE GLINIANYCH
wiele innych. Najwikszym powodze-
niem, dziki prostej mechanice i niskim
kosztom wytworzenia, cieszy si prasa
CINVA-Ram, skonstruowana w roku
1952 przez chilijskiego inyniera Rami-
reza w Kolumbii (rys. 6.4-8). Maszyna
ta w zmienionych nieco formach budo-
wana bya w midzyczasie przez wiele
instytucji. Jako przykad niech suy
przedstawiona na zdjciu 6.4-9 prasa
CETA-Ram, ktr opracowano w Para-
gwaju i przy pomocy ktrej moliwa jest 6.4-9 PRASA DWIGNIOWA RCZNA CETA-RAM,
produkcja trzech cegie jednoczenie. PARAGWAJ
BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH 85
Taka rczna prasa wytwarza cinienie
od 0,5 do 2,5 N/mm i dla optymalnego
przebiegu produkcji wymaga obsugi
przez trzy do piciu osb.
Rcznie obsugiwana prasa hydrau-
liczna, jak np. produkowana w Anglii
BREPACK, osigajca cinienie do 10 N/
mm, kosztuje jednak trzykrotnie wi-
cej (ok. 2000 USD). Pomimo mechani-
zacji przy pomocy tego urzdzenia osi-
ga si wydajno ok. 150 do 200 cegie
na dzie i osob, a wic znacznie mniej
ni przy prostej metodzie wrzucania
mieszanki do formy.
Zalet prasy mechanicznej jest mo-
liwo uycia wilgotnej gliny i natych-
miastowe sztaplowanie wyrobw. Ko-
nieczne jest tutaj stabilizowanie gliny
dodatkiem 4 do 8% cementu aby osi-
gn wystarczajc wytrzymao, po-
niewa sia spjnoci iu, ze wzgldu
na niewielk ilo zawartej wody oraz
brak procesu mieszania i zagniatania,
nie jest zaktywizowana. Ponadto wyroby
te posiadaj z reguy mniejsz wytrzyma-
o na ciskanie od cegie formowanych
rcznie. Kolejnymi wadami przy mecha-
nicznym wyciskaniu jest to, e materia
musi by drobnoziarnisty i dobrze wy-
mieszany, powinien posiada te sta
gsto i wilgotno. Przy zmienionych
6.4-10 PRASA DO GLINY AUTOMATYCZNA CLU 3000, SZWAJCARIA
86 BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH
mieszankach zmienia si te cinienie
i ilo potrzebnego surowca, co powo-
duje rnice wytrzymaoci i gruboci
produkowanych cegie.
Automatyczne prasy do gliny (6.4-10
i 6.4-11) osigaj wydajno 1500 do
4000 sztuk na 8 godzin pracy, wymaga-
j jednak duych nakadw inwestycyj-
nych i czstych remontw. Aby przygo-
towany materia do napeniania prasy
mia zawsze jednakow, gruzekowat ny ruszt formy. Rozformowanie nast-
konsystencj, urzdzenia takie potrze-
buj dodatkowych mieszarek i czsto
rozdrabniaczy.
Prasy automatyczne s opacal-
ne tylko wtedy, gdy ich potencja jest
w peni wykorzystywany i gdy przera-
biana przez nie glina ma zawsze taki
sam skad. Koszty amortyzacji, napraw
i konserwacji redukuj bardzo szyb- niu rusztu forma cegie pozostaa stabil-
ko rzekome zalety ekonomiczne tych
urzdze. W krajach o niskich kosztach
zatrudnienia tasze jest wytwarzanie
cegie glinianych rcznie, a w krajach
uprzemysowionych bardziej opacalna
jest produkcja cegie zielonek w cegiel-
niach. Tam jednak, gdzie znaczce s
koszty transportu, produkcja przy po-
mocy pras automatycznych moe by
rentowna. (Dalsze wiadomoci o wy-
twarzaniu wyciskanych prasami cegie
glinianych: Mukerji 1986, Smith i Webb
1987, Mukerji 1988, CRATerre 1991).
Prostsze i wydajniejsze wydaje si
urzdzenie do formowania cegie wyko-
nane i opatentowane w 1946 roku przez
Hansa Sumpfa (6.4-12 i 6.4 13). Tutaj
najpierw doprowadza si glin do kon-
systencji brejowatej w mieszarce o wy-
muszonym obiegu, potem przy pomocy
przejezdnego leja napenia si drewnia-
puje przez podniesienie formy dyszlem.
Cegy po krtkim podeschniciu stawia
si na boku. Jeszcze wygodniej jest,
kiedy uyjemy do transportu gliny ado-
warki, wysypiemy mieszank do formy
i rozprowadzimy j do poszczeglnych
skrzynek. Brejowata glina powinna
na tyle wyschn, aby przy podnosze-
na. Dlatego te przy tej metodzie dodaje
si do gliny troch cementu.
W cegielniach do rozdrabniania, mie-
szania i ugniatania gliny uywa si wal-
carek albo gniotownikw krkowych.
Potem mieszanka transportowana jest
podajnikiem walcowym do prasy wyci-
skajcej z niej pasma. Format cegy uzy-
skuje si dziki prostoktnej kocwce
prasy i waciwej frekwencji obcinarki.
Wyprodukowane w ten sposb zielon-
ki wdruj potem do suszarni wstp-
nej i dalej do pieca. Poniewa w prawie
wszystkich cegielniach proces ten prze-
biega dzisiaj w peni automatycznie,
wyjcie niewypalonych cegie oznacza
6.4-11 PRASA AUTOMATYCZNA DO PRODUKCJI CEGIE
GLINIANYCH, PACIFIC ADOBE, USA
przerwanie procesu produkcji. Dlate-
go te produkcja surowej cegy jest dla
wytwrcw mao interesujca i nawet
przy zamwieniach duej iloci nie
mona liczy na rabat. Jedynie w cegiel-
niach o niezautomatyzowanej produkcji
mona uzyska ceny nisze nawet o 40%.
6.4-12 I 6.4-13 PRODUKCJA CEGIE GLINIANYCH HANS
SUMPF, USA
6.4-14 SUSZENIE NA POWIETRZU CEGIE ZIELONEK,
CEGIELNIA GUMBEL, GILSERBERG, NIEMCY
Zdjcie 6.4-14 pokazuje, w jaki spo- 23% piasku i 3% wiru), jak stosuje si
sb kiedy skadowano zielonki do wy- do produkcji cegy ceramicznej.
schnicia na wolnym powietrzu, na spe- Materia taki nie nadaje si do pro-
cjalnym stelau. Ta metoda stosowana dukcji cegie glinianych, z uwagi na jego
jest w Niemczech ju tylko w jednej ce- zbyt due pcznienie przy namoczeniu
gielni. Cegy suszone w ten sposb nie i na znaczne kurczenie si przy schniciu.
wymagaj duego nakadu energii, Jeeli na budowan z takich cegie cia-
potrzebnego do ogrzania specjalnych n pada podczas jej murowania przez
suszarni. W tej cegielni, ktra zreszt duszy czas deszcz, ulega ona spcznie-
produkuje tylko niewypalane cegy, nie niu, a po wyschniciu wida drobne pk-
zagszcza si dodatkowo zielonek w ty- nicia skurczowe. Zdjcie 6.5-3 pokazuje
powy dla innych producentw sposb, to zjawisko na pomalowanym murze.
czyli uywajc do tego kocwki pr- Cega gliniana wykonana rcznie
niowej. Ma to t zalet, e ich produk- z chudej, mocno piaszczystej gliny, od-
ty zawieraj wicej porw (im wiksza powiadajcej wykresowi 6.5-2, zawiera-
porowato, tym wiksza odporno jcej ok. 14% iu, 22% pyu, 62% piasku
na mrz i izolacyjno). i 2% wiru, nie wykazuje po wyschniciu
Po dwu- do omiodniowym ska- adnych pkni.
dowaniu cegy s ju na tyle suche, e Jako ogln zasad mona przyj,
nadaj si do transportu. Do budowy e cegy gliniane powinny zawiera
mona ich uy jednak dopiero, gdy wystarczajc ilo duych ziaren pia-
skurcz schnicia ju nie wystpuje, sku oraz dostateczn iu, tak aby przy
kiedy nie zawieraj wicej ni 8 do 10%
wody.
6.5 Optymalizacja skadu
materiau
Zielonki z cegielni zawieraj duo iu,
ktry gwarantuje du wytrzymao
po wypaleniu. Wykres 6.5-1 pokazuje ty-
powy rozkad ziaren takiej tustej gliny 6.5-3 TWORZENIE SI RYS NA POMALOWANEJ CIANIE
(zawierajcej ok. 24% iu, 50% pyu, PO WYSCHNICIU PRZEMOCZONYCH ZIELONEK
Ziarno pyu glinianego Ziarno piasku Ziarno wiru Kamienie
I drobne rednie grube drobne rednie grube drobne rednie grube
100
90
% wagi w stosunku do caoci
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0,001 0,002 0,006 0,01 0,01 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10 20 60 100
rednica ziaren w mm
6.5-1 KRZYWA ROZDZIAU ZIARNA W GLINIE DO PRODUKCJI CEGY CERAMICZNEJ
BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH 87
minimalnym pcznieniu i kurczeniu wy- glinian powinno si schudzi grubo- tolerancji, tutaj mamy tylko bardzo w-
kaza du porowato i przez to mro- ziarnistym piaskiem. Zawarto iu skie spoiny, powstae przez rozmikcze-
zoodporno, jak rwnie wystarczajc w iloci 10% jest wystarczajca. Mona nie powierzchni i moliwe s tylko mi-
odporno na spukiwanie i du wytrzy- murowa nawet zapraw zawieraj- nimalne przesunicia. Dlatego te nie
mao na ciskanie. c tylko 4% iu, jeeli w mieszance jest naley stosowa tej techniki przy uyciu
wystarczajco duo grubego piasku oraz cegie formowanych rcznie, bo ich for-
6.6 Murowanie z cegie glinianych kiedy spoiny po wyschniciu bd stabi- maty s rne, a powierzchnie nierwne.
lizowane malowaniem, co da im wiksz
Przy organizacji placu budowy i pod- odporno na cieranie. (Przy tak chu- 6.7 Obrbka cegie glinianych
czas samego murowania naley pami- dej glinie piasek wypada ze spoiny ju
ta o ochronie cegie glinianych przed po potarciu jej palcem). Surowe cegy gliniane s o wiele a-
wilgoci. Jeeli otrzymamy je z cegielni, Pkaniu zaprawy mona ponadto za- twiejsze w obrbce ni cegy ceramicz-
to zazwyczaj s dostarczane na pale- pobiec, jeeli wykona si ciesze spoiny ne. Mona je przykadowo obcina pi
tach i opakowane foli. poziome ni przy murowaniu z cegie do drewna z wymienialnym ostrzem,
Cegy gliniane ukada si na zaprawie ceramicznych. poniewa tpi si szybko i czsto trzeba
z gliny, z wapna hydraulicznego albo Zaprawa gliniana jest przyjemna w ob- je odnawia (zdjcie 6.7-1). Najczciej
z wapna hydraulicznego o duej wytrzy- rbce, nie niszczy rk, podczas gdy za- wystarcza tylko samo nacicie, aby
maoci. Niewielkie dodatki cementu, prawa wapienna atakuje skr i moe reszty dokona motkiem murarskim.
jakie wystpuj w gotowych zaprawach powodowa schorzenia alergiczne. Mona te bruzd zaznaczy kielni
grupy I, nie maj wikszego znaczenia. Z zielonek mona wykona take cia- albo noem, czy choby rubokrtem
Czystej zaprawy cementowej albo ce- n bez zaprawy, jeeli przed ich uyciem i potem odupa w tym miejscu ceg
mentowo-wapiennej nie naley jednak zostan na krtko zamoczone w wodzie motkiem.
stosowa, poniewa s one zbyt kru- tak, aby ich powierzchnia staa si mik-
che i atwo pkaj. Wedug DIN 18953 ka. Zmikczone cegy ukada si w typo- 6.8 Obrbka powierzchni
cz. 2 dla murw o wysokoci do 3 m wy- we wizania murarskie i mocno dociska
starcza zaprawa grupy I, dla budynkw do siebie, tak aby po wyschniciu byy Kiedy do murowania uyto zaprawy gli-
dwukondygnacyjnych naley uy za- ze sob poczone. nianej, spoiny mona potem atwo wy-
prawy grupy II. Ta metoda wymaga jednak przy wik- gadzi albo pogbi, jeli przedtem
Zaprawa powinna by zawsze troch szych powierzchniach sporego dowiad- namoczy si je pdzlem. Nierwnomier-
bardziej wodnista ni typowa dla murw czenia i zrcznoci, poniewa ukadanie ne i chropowate powierzchnie mona
z cegy ceramicznej, poniewa cega gli- cegie bardzo dokadnie i ich przewizy- wygadzi pac obcignit filcem.
niana bardzo szybko wchania wod. wanie nie jest atwe. Inaczej ni przy typo- Nierwnomiernie wymurowane cia-
Aby podczas schnicia nie powstay wym murowaniu, gdzie grube spoiny po- ny pokrywa si przy pomocy szero-
za due rysy skurczowe, zapraw zwalaj na korektur celem zachowania kiego pdzla cienk warstw zaprawy

Ziarno pyu glinianego Ziarno piasku Ziarno wiru Kamienie

I drobne rednie grube drobne rednie grube drobne rednie grube
100
90
% wagi w stosunku do caoci

80
70
60
50
40
30
20
10
0
0,001 0,002 0,006 0,01 0,01 0,06 0,1 0,2 0,6 1 2 6 10 20 60 100
rednica ziaren w mm

6.5-2 WACIWY ROZKAD ZIAREN W GLINIE DO RCZNEJ PRODUKCJI CEGY GLINIANEJ 6.7-1 PIOWANIE CEGIE GLINIANYCH

88 BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH

(1 do 4 mm). Mona te pokry je
szlamem farby czonej z glin; tak
cian przedstawia zdjcie 6.8-1.
ciany z cegy glinianej powinny po-
zosta nieotynkowane, ewentualnie
mona je pokry bardzo cienk warstw
gliny. Czsto na yczenie waciciela bu-
dynku, albo za rad rzemielnika, wy-
konuje si ze wzgldw estetycznych
gadki tynk kadziony maszynowo,
co znacznie zmniejsza pozytywne zjawi-
sko regulacji wilgoci i przykrywa praw-
dziw, yw struktur powierzchni gli-
nianej ciany.
6.8-1 CIANA Z CEGY GLINIANEJ POKRYTA SZLAMEM,
DOM MIESZKALNY W BENDIGO, AUSTRALIA
6.9-1 REGA Z KSIKAMI PRZYMOCOWANY DO CIANY
Z CEGY GLINIANEJ PRZY POMOCY KOKW I RUB
Glina z uwagi na swoje zdolnoci
wchaniania stanowi dobre podo-
e malarskie. Sprawdziy si przede
wszystkim powoki wapienno-kazeino-
we, poniewa przepuszczaj one par
wodn, a po dodaniu wystarczajcej
iloci kazeiny tworz powierzchni
trudno cieraln. Przed laty dodawa-
no do wapna serwatk, malank albo
mleko. Dowiadczenie pokazuje jed-
nak, e najlepszym i najtaszym dodat-
kiem jest chudy twarg.
Jeeli uyjemy farby kazeinowej, ska-
dajcej si z 2 litrw wody i jednego litra
chudego twarogu oraz 1 czubatej yki
stoowej wapna, nie do, e pozosta-
nie naturalne zabarwienie cegy glinia-
nej, to otrzymamy jeszcze powierzchni
odporn na cieranie (opis w rozdziale
12.3).
6.9 Mocowanie obrazw, regaw
i szafek wiszcych
Gwodzie w cegy gliniane mona wbija
o wiele atwiej ni w cegy ceramiczne.
Jest to tym atwiejsze, im wilgotniejsze
i bardziej porowate s cegy. Przy wbi-
janiu gwodzi czciej rozpadaj si zie-
lonki ni cegy formowane rcznie. Przed
wbiciem grubego gwodzia zaleca si
wywiercenie dziury.
6.10-1 CEGY Z GLINY LEKKIEJ WYPRODUKOWANE PRZEMYSOWO
Do cian glinianych mona z powo-
dzeniem przyczepia przy pomocy rub
i kokw szafki wiszce lub inne cikie
przedmioty, jeeli mur nie jest wykonany
z niewypalonych, lekkich cegie typu si-
twka lub kratwka. Dziura na koek po-
winna by wystarczajco dua, a ruba
nie za gruba, aby cega przy wkrcaniu
nie rozpada si pod wpywem jej rozpy-
chajcego dziaania. Nie jest wiec pro-
blemem powieszenie regaw z ksi-
kami wacych kilkaset kilogramw, jak
na zdjciu 6.9-1.
6.10 Cegy z gliny lekkiej
W ostatnich latach pokaza si na
niemieckim rynku cay szereg lekkich
cegie glinianych, wyprodukowanych
w sposb przemysowy. Wykorzystuje
si je przede wszystkim do wypeniania
przestrzeni midzybelkowej w historycz-
nych budynkach z tzw. muru pruskiego
oraz do budowy cian wewntrznych,
por. 6.10-1. Posiadaj one przewanie
gsto od 1200 do 800 kg/m i warto-
ci = 0,25 do 0,5 W/mK. Dodatki lekkie
to przede wszystkim produkty rolinne
jak sieczka, wkna celulozowe, troci-
ny, padzierze konopi, wkna rolinne,
rut korkowy albo te materiay mine-
ralne: perlit, pumeks, szko porowate,
BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH 89
keramzyt, lawa porowata. Sieczka i wk-
na celulozowe wchaniaj ekstremalnie
duo wody, trociny i wiry drewniane
te absorbuj duo wilgoci. Cegy z tymi
dodatkami wymagaj podczas schnicia
albo sporego nakadu energii, albo te
duo czasu, by wyschn w sposb natu-
ralny. Tym samym potrzebuj one duej
powierzchni magazynowej.
Najbardziej opacalnym sposobem ich
produkcji jest wytaczanie pras uywa-
n w cegielniach. Z racji duej porowato-
ci s one odporne na mrz i mog by
zastosowane do budowy fasad. Ponie-
wa izolacyjno takich cegie w porw-
naniu z typowymi materiaami do izo-
lacji cieplnej wynosi tylko 1/5 do 1/10,
mona je stosowa do wznoszenia no-
wych budynkw tylko w poczeniu
z dodatkow, zewntrzn izolacj. Przy
wytwarzaniu lekkich cegie glinianych
nie przy pomocy prasy, moliwe jest uzy-
skanie ich gstoci od 400 do 600 kg/m.
Takie cegy s jednak znacznie drosze
z uwagi na rczn produkcj, a przy tym
mniej przydatne do konstrukcji z powo-
du sabej wytrzymaoci krawdziowej
i maej wytrzymaoci na ciskanie. Maj
jednak inn zalet: s atwiejsze w ob-
rbce, poniewa nieduo wa i zawiera-
j niewiele gliny.
Zdjcie 7.2-6 pokazuje produkcj
cegy przy pomocy wibratora i prasy,
por. rozdz. 7.2.
6.11 Akustyczne cegy gliniane
Dziki wsppracy autora z cegiel-
ni Gumbel powstay w 1995 pierw-
sze specjalne, rozsiewajce dwiki
cegy z gliny, ktre w roku 1996 z po-
wodzeniem uyto do budowy hali wie-
lofunkcyjnej w przedszkolu w Sorsum
(Walldorf-Kindergarten) w Niemczech,
(zdjcia 6.11-1, 6.11-2), por. rozdz. 15.13.
Hala ma rozpito w wietle 10 m
i wysoko 7 m. Dziki zaokrglonym
90 BUDOWANIE Z CEGIE GLINIANYCH
naronikom powsta mocny efekt roz-
siewania dwiku. Przez to, e przed-
nia krawd wystaje kadorazowo
o ok. 4 cm w stosunku do spodu ele-
mentu i pierwszy otwr w pustaku
pozostaje od spodu otwarty, mamy
do czynienia z pochanianiem dwiku.
W ten sposb mona byo przeszkodzi
zarwno powstajcym przy typowych
konstrukcjach sklepie (i przeszkadza-
jcym) skupionym refleksjom dwi-
ku, jak i nieprzyjemnemu dla ucha
pogosowi.
W powstaym w roku 2001 budynku 6.11-1 WIDOK DETALU: SKLEPIENIE Z AKUSTYCZNYCH
CEGIE GLINIANYCH
Centrum Budownictwa Ekologicznego
(Zentrum fr umweltbewusstes Bauen)
w Kassel zbudowano ok. 675 mpo-
wierzchni cian z maych (11,2 x 14 x 20 cm)
akustycznych cegie, ktre nie tylko
reguluj klimat wntrza i chroni przed
elektromagnetycznym promieniowa-
niem o wysokiej czstotliwoci, ale
rwnie znacznie poprawiaj akustycz-
no pomieszcze. W celu pochaniania
dwiku, w sali wykadowej pozostawio-
no w jednym miejscu otwarte spoiny pio- 6.11-2 AKUSTYCZNE CEGY GLINIANE CHARAKTERYZU-
JCE SI EFEKTEM ROZPROSZENIA DWIKU
nowe. Kolejn zalet uycia tych cegie
byo to, e dziki ich zaokrgleniom nie
byy potrzebne specjalne rodki chroni-
ce krawdzie cian (por. 6.11-3).
6.11-3 CIANA O WYSOKOCI 6 M Z AKUSTYCZNYCH
CEGIE GLINIANYCH, CENTRUM BUDOWNICTWA
EKOLOGICZNEGO, KASSEL, NIEMCY
7. ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY
Z GLINY
7.1 Wiadomoci oglne
Poniewa wykonanie cian z glinobit-
ki jest pracochonne, za z gliny lekkiej
z dodatkiem somy wymaga dugiego
schnicia, a poza tym istnieje niebezpie-
czestwo butwienia, rozwinito szereg
pomysw pozwalajcych na stawia-
nie cian z wczeniej przygotowanych,
wielkowymiarowych elementw glinia-
nych, wymagajcych jedynie wyschni-
cia czcej je spoiny.
Z racji ciaru nadaje si do tego tylko
glina lekka, jednak wykonane z niej
elementy posiadaj ma wytrzyma-
o krawdziow. Podczas transportu
i montau nastpuje czsto uszkodze-
nie kantw prefabrykatw czy to przez
uderzenie, czy te przez nieodpowied-
nie skadowanie.
7.2 Kostki gliniane
atwiej jest murowa z wielkowymiaro-
wych cegie z gliny ni z cegie o typo-
wych wymiarach. Warunkiem koniecz-
nym jest jednak ich nieduy ciar,
taki, aby mona je byo ukada jedn,
7.2-1 ST DO UBIJANIA ELEMENTW GLINIANYCH
(WEDUG POLLACKA, RICHTERA, 1952; VOLHARD, 1983)
ewentualnie dwoma rkami. Przydat-
ne s do tego specjalnie wykonane
otwory uchwytowe. Kiedy chcemy uy
duych blokw, naley wybra te z do-
datkiem somy, rutu z korka, pumek-
su, keramzytu, szka porowatego itp.
Poniewa takie elementy z reguy maj
wytrzymao krawdziow tym mniej-
sz, im wicej zawieraj dodatkw lek-
kich, ich gsto poniej 700 kg/m
ma tylko wtedy sens, jeeli przez do-
datkowe rodki wice (lub te w inny
sposb) zwikszymy wytrzymao ich
krawdzi.
Dla elementw o gstoci 1200 kg/m
norma DIN 18953 cz. 2 podaje naj-
mniejsz dopuszczaln wytrzymao
na ciskanie rwn 1 kg/cm (0,1 N/mm).
Zarwno po pierwszej, jak i po dru-
giej wojnie wiatowej rne instytucje
pastwowe propagoway wytwarza-
nie ubijanych w skrzyniach blokw gli-
nianych o wymiarach 15 x 25 x 40 cm,
25 x 25 x 39 cm lub 17 x 38 x 50 cm. Zach-
cay do tego np. Kuratorium Rzeszy d.s.
Gospodarnoci w Berlinie, Kuratorium
7.2-2 CIANA Z BLOCZKW Z GLINY LEKKIEJ ZE SOM
(WG EKOLOGII W REGIO)
Techniki w Gospodarstwie Wiejskim
w Berlinie oraz Zakad Bada Budow-
nictwa Naturalnego w Cottbus. Rysu-
nek 7.2-3 pokazuje rozkadany szalunek
do wytwarzania bloczkw ubijanych
z gliny, rys. 7.2-4 podobny, ale bez sta-
lowych wzmocnie.
Przedstawiony na rysunku 7.2-1 st
do ubijania przyczynia si do korzyst-
nej technologii produkcji wielkowymia-
rowych elementw z gliny mieszanej
ze som. Aby uzyska t sam wyso-
ko bloczkw, ubijak mia po bokach
ograniczniki.
7.2-3 ROZKADANE DESKOWANIE DO UBIJANIA BLOCZ-
KW Z GLINY, FAUTH, 1933)
7.2-4 ROZKADANE DESKOWANIE DO UBIJANIA GLINY,
BEZ WZMOCNIE STALOWYCH, MILLER ET AL, 1947
ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY Z GLINY 91

7.2-5 PRODUKCJA I ZABUDOWA WIELKOWYMIAROWYCH
BLOKW Z GLINY ZE SOM
7.2-6 PRODUKCJA BLOCZKW Z GLINY LEKKIEJ, TATA,
WGRY
7.2-7 MUROWANIE Z BLOCZKW Z GLINY LEKKIEJ WAR-
STWY IZOLACYJNEJ, ZEWNTRZNEJ CIANY Z GLINOBITKI,
TATA, WGRY
92 ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY Z GLINY
Rys. 7.2-2 przedstawia budow cia- ilo zadaszonego miejsca, potrzebne-
ny z maszynowo wyprodukowanych go do wysuszenia blokw.
bloczkw z gliny lekkiej ze som. Miay Na Wgrzech wytwarza si bloczki
one wymiary 15 x 24 x 30 cm i way- z gliny lekkiej z keramzytem o wymia-
y ok. 9 kg. W co drugiej spoinie pozio- rach 15 x 15 x 30 cm przy pomocy maszy-
mej dla zwikszenia stabilizacji ciany ny (tzw. egg layer) sucej zazwyczaj
umieszczano czteroktn listw drew- do produkcji elementw betonowych
nian. W porwnaniu ze wznoszeniem (zdjcie 7.2-6). W miejscowoci Tata
ciany z lekkich zielonek o formacie na Wgrzech bloczki zastosowano za-
2DF, czas murowania jest jednak du- rwno jako warstw izolacyjn dla cian
szy, z uwagi na duy ciar bloczkw, z glinobitki (zdjcie 7.2-7), jak i do mu-
brak uchwytw i umieszczanie listwy. rowania cian nonych zewntrznych
Ponadto chropowata powierzchnia pierwszego pitra budynku.
muru wymaga podwjnego otynkowa- Rysunek 7.2-8 pokazuje przekroje pro-
nia, co prowadzi do dalszego zwiksze- ponowanych przez autora blokw z gliny
nia kosztw i zmniejszenia naturalnej lekkiej z dodatkami mineralnymi. S one
cechy gliny, tj. regulacji wilgotnoci. przewidziane do cian wewntrznych
Izolacyjno takiej ciany zewntrznej
nie jest zbyt dua, bo nawet przy grubo-
ci 50 cm nie osiga ona warto wsp-
czynnika U = 0,5 W/mK.
O wiele ekonomiczniejsze i rozsd-
niejsze jest wytwarzanie na budowie
wielkoformatowych elementw o nie-
wielkiej gstoci i skadowanie ich a
do wyschnicia. Oszczdza si w ten
sposb nie tylko koszty transportu, za-
adunku i rozadunku, ale take chroni
rodowisko.
Dziki niewielkiej gstoci mona
przy gruboci ciany 50 cm osign
warto U = 0,3 W/mK. Wyprbowany
z dobrym skutkiem przez Sylvestra Du-
7.2-8 ELEMENTY Z GLINY LEKKIEJ DO KONSTRUKCJI
ftera system polega na wznoszeniu bu- CIENNYCH
dynkw mieszkalnych z prefabrykowa-
nych blokw o wymiarach 50 x 60 x 30 cm
i wacych ok. 26 kg. Elementy te po-
wstaj przez ubijanie ich w lecym
szalunku; murowane s natomiast
na sztorc (zdjcie 7.2-5). W ten sposb
zapewnione jest dokadne zachowa-
nie szerokoci muru (50 cm) i wysoko-
ci warstwy (60 cm). Prefabrykaty pro-
dukowane s prywatnie przez rodziny
(jedna rodzina jest w stanie wykona
w cigu piciu tygodni ok. 1500 szt.).
Jedynym problemem przy tej technolo-
gii moe by nie zawsze wystarczajca 7.2-9 PYTA GLINIANA FIRMY KARPHOSIT
lub jako warstwa zewntrzna, izolacyj-
na cian zewntrznych. Puste miejsca
w tych elementach maj na celu zmniej-
szenie ich ciaru i zwikszenie izolacyj-
noci. Najkorzystniej jest wtedy, kiedy
otwory te mog suy take jako uchwy-
ty przy murowaniu.
Do budowy cian dziaowych nada-
j si lekkie pyty gliniane gruboci
6 do 12 cm. Maj one np. format od
30 x 60 cm do 62,5 x 100 cm. Najlepsze s
z gliny lekkiej o gstoci 800-1000 kg/m.
Pyty lejsze o gstoci poniej 800 kg/m,
naley stabilizowa poprzeczkami drew-
nianymi, a nawet ram chronic ich
krawdzie, ktra moe suy rwnocze-
nie jako piro przy zazbianiu si tych
elementw ze supami i midzy sob.
Firma Karphasit AG produkuje ideal-
nie rwne pyty z gliny lekkiej z dodat- 7.2-10 ELEMENTY CIENNE WYSOKOCI KONDYGNACJI Z RAM DREWNIANYCH WYPENIONYCH GLIN, PODAWANE
DWIGIEM
kiem sieczki somianej. Pyty posiadaj
na obwodzie profile na wpust i piro, Posiadaj one gsto od 900 do ustawia si na budowie przy pomocy
wykazuj gsto ok. 950 kg/m i maj 1600 kg/m i wytaczane s jako pusta- dwigu jako kompletny, zazbiajcy si,
wymiary 62,5 x 25 x 10 cm. ciany z tych ki. Pyty lekkie z gliny i rutu korkowe- szczelny prefabrykat cienny (zdjcie
elementw murowane s ciek za- go wytwarza Epilepsiezentrum w Kehl- 7.2-10). Ramy drewniane mona take
praw glinian, nakadan pdzlem -Kork (por. rozdz. 3.7-4). wypenia pytami, cegami albo waka-
na grubo 2-3 mm (zdjcie 7.2-9). Szczeglnie interesujca jest propo- mi glinianymi.
Podobne pyty, grube na 4,8 lub 10 cm zycja firmy HDB Weisinger, ktra z od- Przedstawiony w rozdziale 15.11
i szerokie na 50 cm, produkuje firma Fi- padw drewnianych produkuje ramy szereg budynkw mieszkalnych oraz
scher pod nazw Casadobe (zdjcie wysokoci kondygnacji, wypenione ju w rozdziale 15.17 biurowiec wykonano
7.4-1) i firma Teraform Naturbaustoffe w fabryce glin lekk z drewnem. Ele- z elementw ramowych drewnianych,
pod nazw Leton. ment z dodatkow warstw izolacyjn wypenionych na budowie glin.

7.3 Elementy stropowe

Z gliny mona produkowa rwnie ele-

7.3-1 ELEMENTY LEPEGO PUAPU Z GLINY
menty stropowe bdce fragmentem
lepego puapu. Kadzie si je midzy
belkami nonymi jako izolacj dwiko-
w oraz w celu zwikszenia izolacyjnoci
cieplnej, por. rys. 7.3-1.
Elementy none lepych puapw
ze stabilizowan cementem glin lekk
z keramzytem autor wykona w 1987
roku na Wgrzech. Zdjcie 7.3-2 poka-
zuje prototyp pustaka stropowego oraz
drewnian form do jego produkcji. Inne
7.3-2 NONE ELEMENTY STROPOWE Z GLINY LEKKIEJ,
WGRY moliwe wzory elementw stropowych,

ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY Z GLINY 93

ukadanych na prefabrykowanych bel-
kach elbetowych, na belkach drew-
nianych lub stalowych przedstawia rys.
7.3-3.
7.4 Pyty gliniane, wewntrzne
do montau na sucho
W ostatnich latach niektre firmy do-
starczaj na rynek lekkie pyty gliniane
do montau na sucho. Mona je sto-
sowa, podobnie jak pyty gipsowo-
-kartonowe, do wykoczenia wntrz
budynkw, krycia skosw poddasza
i do budowy lekkich cian dziaowych.
Najlejsze pyty o wadze ok. 750 kg/m
produkuje firma Breidenbach. Ich gru-
bo wynosi 1,6 do 2,5 cm, ale zawar-
to gliny jest w nich niewielka. Skada-
j si z oboonej glin maty trzcinowej
z zewntrznym zbrojeniem z tkaniny
jutowej.
Wyciskane pras pyty gliniane (gr. 3,5
10 cm, d. do 100 cm) z dodatkiem tro-
cin i podunymi szczelinami produkuje
firma Casadobe, por. zdjcie 7.4-1.
7.3-3 ELEMENTY NONE STROPU Z GLINY CIKIEJ
ALBO STABILIZOWANEJ, LEKKIEJ
94 ELEMENTY WIELKOWYMIAROWE I PYTY Z GLINY
Pyty z pustymi przestrzeniami z litej w poczeniu z zagszczeniem po-
gliny o wymiarach 50 x 50 cm i grubo- wierzchni oraz przez nasczenie wo-
ci od 4 do 8 cm wprowadzia na rynek skiem osiga si bardzo du odpor-
firma Teraform. Elementy mona przy- no posadzki na cieranie.
kleja do konstrukcji zapraw lub mo- Jedna z fiskich manufaktur, produ-
cowa rubami. Styki maj zazwyczaj kujca pyty podogowe z gliny, doda-
form wpustu i pira; mona je skleja je pokost lniany w celu uzyskania po-
klejem glinianym lub wodnist zapraw wierzchni odpornej na wod i cieranie.
glinian.
7.5 Pyty podogowe z gliny
Do wykonania podg produkuje si
prefabrykowane pyty, ktre ukada si
na zaprawie wapiennej lub glinianej.
W porwnaniu z posadzk z gliny ubi-
janej, podoga z pyt nie ma pkni
skurczowych. Inn jej zalet jest szyb-
kie schnicie. Miller, Grigutsch i Schul-
ze (1947, str. 55) zalecaj wzmocnienie
gliny przeciw cieraniu przez dodanie
do niej zgorzeliny kuniczej (Fe3O4), krwi
woowej i smoy.
Badania przeprowadzone w FEB
na Uniwersytecie w Kassel wykazay, e
przez dodanie ok. 6% pokostu lnianego
7.4-1 PYTY Z LEKKIEJ GLINY CASADOBE
8. FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO
Z WILGOTNEJ GLINY
8.1 Wiadomoci oglne
Glina, jak aden inny materia budowla-
ny, posiada t waciwo, e po zmie-
szaniu z wod powstaje z niej plastycz-
na, dowolnie formowalna materia,
stanowica wyzwanie dla kreatywnych
twrcw.
8.1-1 UKADANIE AWKI Z PLASTYCZNEJ GLINY W FORMIE PASM
8.1-2 PKNICIA SKURCZOWE PO WYSCHNICIU GLINY
Rczne formowanie cian z bry lub
z gstej brei glinianej jest jeszcze dzi-
siaj w Afryce i w Azji najbardziej roz-
powszechnion i tradycyjn technik,
znan kiedy take w Europie i Ame-
ryce. Jest to najprostsza technologia,
FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY 95
nie wymagajca specjalnych urzdze
i narzdzi. Glin mona miesza nogami,
a rkami formowa z niej bryy.
Zalet tej bezporedniej techniki for-
mowania, zaliczanej do tzw. techniki
na mokro jest to, e wymieszana glina
zostaje natychmiast zabudowana (przy
produkcji np. cegy jej sztaplowanie
i skadowanie w stanie wilgotnym jest
do dugim, wymagajcym odpowied-
nich pomieszcze procesem).
Wad jest stosunkowo duy linearny
skurcz schnicia, ktry dla gliny chu-
dej (o zawartoci 10 do 15% iu) wynosi
od 3 do 6%. Im wicej iu i wody doda-
my do gliny, tym wiksze s pknicia
(przy uyciu brejowatej, tustej gliny
mog one stanowi wicej ni 10%).
Zdjcia 8.1-1 i 8.1-2 pokazuj aw-
k, przy budowie ktrej nie wzito pod
uwag dziaania skurczw schnicia.
W kolejnych rozdziaach omwione
zostan metody pozwalajce unik-
n niespodziewanych pkni. Jest
to moliwe, jeeli z gry zaoymy, gdzie
rysy mog powsta. Inn metod jest
zmniejszenie wymiarw oraz zwiksze-
nie krzywizn elementw.
8.2 Tradycyjne techniki na mokro
Podczas gdy do czenia cegie glinia-
nych uywa si zaprawy, to przy bezpo-
rednich metodach na mokro plastycz-
n glin czy si ze sob przez ubijanie,
uderzanie, ciskanie albo rzucanie. Naj-
prostsza z technik na mokro stosowana
jest do dzi w niektrych rejonach pou-
dniowych Indii. Glin miesza si z wod
i grabiami doprowadza do konsysten- Warstwy s mocno zaznaczone, ponie- si na belkach i supach, a wic ciany te
cji brejowatej. W paskich naczyniach wa zachodz na siebie (rys. 8.2-4). nie s cianami nonymi, por. rys. 8.2-5.
transportuje si j na miejsce i wylewa Na rzutach poziomych budynkw wi- Podobna technika, ale bez zachodz-
na budowan cian, a rkami formu- da bardziej lub mniej prostoktne po- cych na siebie warstw, rozpowszechnio-
je warstw gruboci 2 do 4 cm. Dziki mieszczenia z zaokrglonymi naroni- na jest w Sudanie (El-Hakim 1992).
bezporedniemu dziaaniu soca gli- kami. Uszczelnione glin dachy opieraj W pnocnym Jemenie buduje si
na schnie do szybko i mona nieprze- od setek lat wielopitrowe budynki z li-
rwanie ukada warstw za warstw. tymi cianami z gliny na mokro, technik
W pnocno-wschodniej Ghanie mie- zwan zabur, ktra jest bardzo podob-
sza si glin z wod nogami, a rkami na do tej z Ghany, por. zdjcie 8.2-2. R-
zagniata z niej bryy, z ktrych wznosi czenie formowane bryy gliny z sieczk
si okrge ciany (8.2-1 i 8.2-2). Po wy- z rozmachem rzuca si na cian z gry,
schniciu tynkuje si je glin z zewntrz
i od wewntrz, a wilgotn jeszcze zapra-
w wygadza si paskim, barykowa-
tym kamieniem. Powierzchnia wyglda
jak polerowana i jest odporna na dzia-
anie deszczu.
Rysunek 8.2-3 przedstawia wzniesio-
ny t sam technik spichlerz na zboe,
ktrego ciany zbudowano z gliny zmie-
szanej z krowim nawozem i sieczk.
Tradycyjna technologia budowania
z mokrej gliny w pnocno-zachodniej
Ghanie polega na ukadaniu warstw
8.2-3 SPICHLERZ ZBOOWY, GHANA (WG 8.2-4 TRADYCYJNY SPOSB BUDOWANIA Z GLINY
z wilgotnych bry szerokoci ok. 40 cm. SCHRECKENBACHA) NA MOKRO, PNOCNO-WSCHODNIA GHANA, PRZEKRJ
PRZEZ BUDYNEK (WG SCHRECKENBACHA)

wejcie gwne

sypialnia sypialnia
spichlerz
magazyn

strefa kuchnia strefa

otwarta mielenia

sypialnia
zakryty
sypialnia dziedziniec
azienka strefa
otwarta
strefa kuchnia
otwarta sypialnia spichlerz
strefa
drewniane podpory dachu otwarta
garnki i kosze do skadowania sypialnia
orzechw ziemnych strefa sypialnia
otwarta
drabina na dach
(karby w balu) sypialnia
azienka
strefa gotowania pnoc

spichlerze

cz planu strefy A

8.2-1 I 8.2-2
FORMOWANIE CIANY Z BRY GLINY, PNOCNO-
-WSCHODNIA GHANA (WG SCHRECKENBACHA) 8.2.5 TYPOWY KOMPLEKS BUDYNKW Z PNOCNO-ZACHODNIEJ GHANY (SCHRECKENBACH)

96 FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY

8.2-6 BUDOWANIE LEPIANKI) 8.2-7 I 8.2-8 BUDOWANIE CIAN GLINIANYCH TECHNIK ZABUR

przez co nastpuje zagszczenie i two-

rzy si jednolita, poczona ze sob
masa. Powierzchnia ciany jest dodat-
kowo jeszcze wzmacniana przez ude-
rzenia desk i zagadzana (zdjcia 8.2-7
i 8.2-8).
Na Sowacji, Morawach i na Wgrzech
znana jest ju co najmniej od rednio-
wiecza technika na mokro, polegajca
na ukadaniu cian z walcowatych albo
stokowatych, lekko podeschnitych,
ale jeszcze wilgotnych bry (por. 1.2-7).
Warstwy kadziono przewanie pozio-
mo, ale te czsto po skosie, przekada-
jc raz na lewo, raz na prawo w ten spo-
sb, e powstawa wzr w rybi szkielet,
(Mjarton, 1970 1972; Langer-Vareka;
Mencl, 1980; Balassa-Ortutay, 1982). 8.2-9 DOMY W JEMENIE PNOCNYM ZBUDOWANE TECHNIK ZABUR)

8.2-10 JEDEN Z NAJSTARSZYCH BUDYNKW TYPU COB, COCKINGTON, 8.2-11 TYPOWY BUDYNEK POWSTAY PRZY ZASTOSOWANIU TECHNIKI COB,
DEVON, ANGLIA, 1410 DEVON, ANGLIA, XVIII WIEK

FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY 97

 W poudniowo-zachodniej Anglii,
przewanie w Devonshire, od XV do XIX
wieku rozpowszechnione byo stawia-
nie murw z bry glinianych, por. 8.2-10
i 8.2-11. T technik zwan cob opisa
nastpujco w roku 1843 Hill: Jeden
czowiek stoi z trjzbnymi widami
na murze, drugi lepi gliniane bryy wiel-
koci dwu pici i rzuca pierwszemu,
ktry z kolei apie je widami i ukada
8.3-2 PRODUKCJA CHLEBW GLINIANYCH PRZY
POMOCY PRASY
8.3-1 SPOSB BUDOWANIA ZWANY CHLEBY GLINIANE Z DNNE, DOMOSTWO
W DNNE
98 FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY
na murze, przesuwajc si do tyu. Je-
eli to jest konieczne, przydeptuje bryy.
W ten sposb powstaje ciana o szych-
tach wysokoci 50 do 60 cm. W celu
otrzymania rwnej powierzchni ze-
wntrznej obcina si bryy po uoeniu
kadej warstwy. Drug szycht zaczy-
na si, gdy pierwsza wyschnie do tego
stopnia, e nie deformuje si przy cho-
dzeniu po niej. Grubo muru wynosi
ok. 45 cm, trafiaj si jednak ciany gru-
boci do 60 cm (McCann, 1983).
Podobna, rozpowszechniona w Sak-
sonii i Turyngii ju od redniowiecza
i stosowana jeszcze po drugiej wojnie
wiatowej w NRD, jest technika le-
pianki, polegajca na ukadaniu gliny
bez deskowania. Tutaj, inaczej ni przy
budowaniu systemem cob, nie rzuca
si formowanych rcznie bry, ale uka-
da je luno widami i zagszcza nogami
8.3-3 NIEOTYNKOWANA OBORA DLA OWIEC, DNNE
8.3-4 BUDYNEK MIESZKALNY WEERTZ, W MIEJSCOWOCI DNNE
lub drewnianymi ubijakami (rys. 8.2-6).
Najpierw ukada si jedn warstw gru-
boci ok. 80 do 90 cm, ktr po kilku
dniach schnicia przycina si pionowo
trjktnym, szpiczastym szpadlem i po-
tem ukada kolejn szycht gliny.
8.3 Sposb budowania zwany
chleby gliniane z Dnne
W Afryce znane s metody budowania
z gliny na mokro, ktre odpowiada-
j technikom stosowanym na Sowacji
i w Jemenie. Gustav von Bodelschwingh,
zainspirowany obserwacjami z pnoc-
nej Afryki z czasw, gdy przebywa tam
jako misjonarz, rozwin metod dosto-
sowan do warunkw niemieckich, zwa-
n chleby gliniane z Dnne, poniewa
po raz pierwszy zastosowano j w miej-
scowoci Dnne koo Herford. System
polega na tym, e z przygotowanej gliny
formuje si chleby gliniane i w stanie
wilgotnym, bez uycia zaprawy ukada
si, stosujc typowe wizania murar-
skie (8.3-1 do 8.3-3). Podczas kadzenia
chlebw przyciska si je do siebie, aby
si mocno poczyy. Dziury wywierco-
ne palcami su do lepszego wizania
z tynkiem. W cigu jednego dnia mona
pooy 3 do 5 warstw. Mur po wyschni-
ciu tynkuje si kilkuwarstwow zapraw
wapienn, stanowic ochron przed
wpywami atmosferycznymi.
8.4-1 STOJCE URZDZENIE DO WYCISKANIA PASM
GLINIANYCH, PROTOTYP FIRMY HEUSER
8.4-3 ZASTOSOWANIE METODY PASM Z GLINY PRZY BUDYNKU EKSPERYMENTALNYM, UNIWERSYTET KASSEL, 1982
Pierwszy budynek zbudowany w ten
sposb powsta w roku 1925 (zdjcie
8.3-4), a do roku 1930 postawiono ich ju
ponad 300. Najczciej budowali je bez-
robotni, zorganizowani w tzw. domo-
stwach robotniczych (Arbeiterheimstt-
ten). Przy wytwarzaniu chlebw
glinianych pomagay rwnie dzieci.
Podczas pniejszych produkcji uy-
wano ju napdzanej traktorem prasy
i chleby formowano z wycinitych
pasm (zdjcie 8.3-1). Obcinane kawaki
ksztatowano dalej rcznie.
8.4-2 LECE URZDZENIE DO WYCISKANIE PRAS
GLINIANYCH FIRMY HEUSER
FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY 99
Istotn wad technik na mokro, kt-
ra dotyczy take metody z Dnne, jest
ich zagroenie deszczem. Dlatego te
najpierw budowano dach oparty na su-
pach, ktre potem, tworzc ciany, za-
budowywano. Przy pierwszych budyn-
kach dach podnoszono wyej przy
pomocy klinw i po wyschniciu cian
opuszczano, aby jego ciar przenosiy
mury. W normie DIN 18951 wspomnia-
na jest jednak ta metoda jako gliniano-
-stojakowa, a wic ze cianami bdcy-
mi wypenieniem konstrukcji nonej.
8.4 Metoda pasm z gliny
8.4.1 Wiadomoci oglne
Podczas stosowania opracowanej przez
FEB metody pasm z gliny uywa si wy-
ciskanych pras wakw do ukadania
warstwami w stanie wilgotnym, bez
zaprawy.
W ten sposb mona budowa nie
tylko ciany i sklepienia, ale rwnie,
jak to opisano w rozdz. 14.10, meble
i sanitariaty.
8.4.2 Produkcja pasm z gliny
W roku 1982 w FEB, przy wsppracy
z pewn firm produkujc maszyny bu-
dowlane, opracowano, uywajc typo-
wego urzdzenia do cicia gliny, pras
wyciskajc gliniane pasma. Osiga ona
wydajno 2 metrw pasma 8 x 16 cm
na minut (zdjcie 8.4-1), co odpowiada
iloci ok. 1,4 m/h. Warunkiem wstp-
nym jest tu mieszanka o wystarczajcej
sile wizania i optymalnej wilgotnoci.
Zalet tej maszyny jest wykonany u gry
wlot z wcigajcych glin wakw oraz
przenonik rolkowy, po ktrym wyciska-
ne pasma mog przesuwa si bez wik-
szego oporu (wicej wiadomoci Minke,
1984).
W midzyczasie urzdzenie zosta-
o ju ulepszone i stosujc optymaln
mieszank glinian, mona przy jego
pomocy produkowa pasma dugoci
3 m w cigu minuty, co oznacza wydaj-
no ok. 2 m/h (zdjcie 8.4-2). Prasa
posiada poniej wakw wcigajcych
przenonik limakowy, w czci rod-
kowej mieszalnik noowy, a przed wy-
lotem kolejny przenonik limakowy,
tym razem w celu osignicia wystar-
czajcego cinienia. Na wylocie mona
montowa rne kocwki. Najlepsze
rezultaty osiga kocwka pytkowa
z prowadnic wodn, jak jest to stoso-
wane w typowych prasach cegielnia-
nych. Urzdzenie bez kocwki kosztu-
je ok. 5000 .
8.4.3 Optymalizacja mieszanki
Prby przeprowadzone z 30 mieszan-
kami glinianymi, spord ktrych kilka
zawierao som, trociny i igliwie sosno-
we, wykazay, e dodatki z materiaw
wknistych zmniejszaj tylko minimal-
nie skurcz schnicia oraz e tempo pro-
dukowania zwiksza si take niewiele,
a wic biorc pod uwag duy nakad
pracy potrzebny do wytworzenia mie-
szanki, jest to nieopacalne. Niewielki
wzrost produkcji osiga si przez do-
danie serwatki. Poniewa serwatka
powoduje ponadto uodpornienie gliny
na dziaanie wody i zwikszenie wy-
trzymaoci na cieranie, mona ni za-
stpi cz wody zarobowej. Zamiast
serwatki mona uy rwnie rozcie-
czonego twarogu chudego.
Mieszanka powinna zawiera wicej
iu, ni to jest typowe dla glinobitki albo
cegie formowanych rcznie. Taka, kt-
ra zawiera ok. 15% iu, uznawana jest
za najlepsz. Przy mniejszej zawartoci
iu sia wizania jest zbyt maa i kraw-
dzie pasm gliny krusz si. Przy wik-
szej iloci iu nastpuj wiksze skurcze
schnicia i tym samym tworz si rysy.
Zwarto wody naley cile ustala: je-
eli dodamy jej za wiele, to pasmo nie
jest wystarczajco spjne i nie mona
z niego budowa ciany, a kiedy jest jej
za mao, to krusz si krawdzie.
100 FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY
8.4.4 Ukadanie i wygadzanie pasm
Technika pasm zostaa po raz pierw-
szy zastosowana w roku 1982 w Kassel
podczas wznoszenia przez FEB budyn-
ku dowiadczalnego. Uyto tu pasm
dugoci ok. 2 m, ktre wyciskano pra-
s na desk i tak zanoszono na miej-
sce zabudowy. Tutaj, przez odwrcenie
deski, ukadano pasmo na poprzedniej
warstwie, a spoiny gadzono kawakiem
drewna. Mona byo ukada na sobie 8.4-5
cztery do piciu kolejnych pasm wie-
ej gliny bez obawy, e zdeformuje si
spodnia warstwa. W celu umoliwienia
kurczenia si i rwnoczesnego unik-
nicia pkni podczas schnicia, ko-
cwki elementw zaokrglono (zdjcie
8.4-3). Pomimo tego nie udao si unik-
n rys stanowicych ok. 3% dugoci
elementu.
Podczas kolejnego stosowania tej
techniki przy budowie domu miesz-
8.4-6
kalnego, ktry powsta w 1984 roku
w Kassel, uywano pasm o dugoci tyl-
ko 70 cm. Przeprowadzone testy wyka-
zay, e elementy o takiej dugoci kur-
cz si wprawdzie o 3 do 5%, lecz nie
pkaj.
Zdjcia 8.4-5 do 8.4-8 pokazuj pro-
dukcj, transport i ukadanie pasm.
Mieszarka i prasa stay podczas budo-
wy domu w centralnie pooonej hali,
co skrcio do minimum drogi trans-
portu. Pasma odcinano od podoa przy
pomocy drutu, kielni albo noa i prze- 8.4-7
noszono na desce w stron wznoszonej
ciany. Tam odwracajc desk kadzio-
no elementy na cokole lub na kolejnej
warstwie glinianej.
ciany o dugoci 2,10 m skada-
j si z trzech czci (zdjcie 8.4-10).
Na zczach pionowych dwch pasm
wkadano dla ich zazbienia aty drew-
niane o przekroju 4 x 6 cm. Obok at
wykonano nacicia kielni, ktre pro-
wokoway powstawanie w tych miej- 8.4-8
scach pkni skurczowych szerokoci
8.4-5 DO 8.4-8 PRODUKCJA I UKADANIE PASM
3-4 cm. Po wyschniciu ciany bruzdy LINIANYCH
te atwo mona byo zalepi glin zmie-
szan z wapnem lub gipsem (por. rozdz.
8.4-5). Jeeli ciana powinna zacho-
wa swoj naturaln barw, naley te
spoiny zalepia kilkakrotnie w czasie
schnicia ciany wilgotn glin o takiej
samej konsystencji.
ciany wznoszone z pasm mo-
na przed wyschniciem zagadzi lub
nada ich powierzchni inne formy.
Powierzchni ze wieo pooonych,
plastycznych pasm najdogodniej mo-
na obrabia przez oklepywanie kloc-
kiem drewnianym, przez zagadzanie
rk lub kielni albo przez modelowa- 8.4-9 PLASTYCZNE UKSZTATOWANIE CIAN Z PASM GLINIANYCH POPRZEZ WYCINANIE I DEFORMACJ

nie kawakiem drewna.

Pasma na wp wyschnite mona
obrabia ostrzem motka murarskiego
albo podobnym narzdziem a potem
wygadza gbk lub szczotk (zdjcie
8.4-9). Glina ju prawie wyschnita daje
si jeszcze formowa przez ubijanie jej
motkiem. Obrbka powierzchni suchej
jest trudna, poniewa jest to moliwe je-
dynie przy pomocy raszpli, gruboziarni-
stego papieru ciernego, weny stalowej
albo ostrego, metalowego narzdzia.
atwiej jest ostronie nasczy po-
wierzchni wod, aby podczas ponow-
nego wysychania nie powstay pkni-
cia, i tak zmikczon gadzi gbk lub 8.4-10 CIANY Z PASM GLINIANYCH
szczotk. Zdjcie 8.4-12 przedstawia tak
obrobione ciany z pionow, planowa-
n na pknicia skurczowe bruzd.
ciany wykonane z pasm glinianych
mona w stanie plastycznym atwo for-
mowa rkami, a kiedy s jeszcze wil-
gotne, mona w nich wycina. Mona
te dolepia fragmenty. Zdjcie 8.4-9
przedstawia cian sypialni budynku
w Kassel, a zdjcia 8.4-11 plastycznie
uformowan przez uczestnikw kursu
cian zewntrzn domu powstaego
na terenie eksperymentalnym FEB.
Jeeli powierzchni ciany nie stawia
si wysokich wymaga estetycznych,
to metoda ta znacznie oszczdza czas
budowy. 8.4-11 CIANY Z PASM GLINIANYCH UFORMOWANE PLASTYCZNIE PRZEZ WYCINANIE I RZEBIENIE

FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY 101

 Z ekonomicznego punktu widzenia
technika budowania cian z pasm gli-
nianych i takie proste zabezpiecza-
nie ich powierzchni ma przewag nad
technik murowania z cegie glinianych
i nad glinobitk. Jeeli ciany wymaga-
j otynkowania, to drobne rysy na po-
wierzchni cian wewntrznych nie sta-
nowi przeszkody, wrcz przeciwnie
powoduj one wiksz przyczepno
tynku.
8.4.5 Naprawa pkni i poprawianie
spoin
Jeeli ciana ma zosta otynkowa-
na, nie trzeba naprawia pkni spo-
wodowanych schniciem. Jeli jed-
nak ma ona by malowana, to naley
po prostu poczeka do jej wyschnicia
i potem wypeni spoiny i rysy szyb-
koschnc mas z gliny, 10% gipsu i (al-
bo) wapna, a take z dodatkiem piasku,
trocin lub patkw celulozy. Na podsta-
wie dowiadczenia mona powiedzie,
e dobre wyniki daje nastpujca mie-
szanka: 2-3 czci grubopiaszczystej gli-
ny, 1 cz gipsu i 0,5 do 1 czci wap-
na. Przed uyciem masy spoin naley
spryska wod. Dodawanie wapna nie
jest konieczne przy spoinach wewntrz-
nych. Powinno si go jednak dodawa
do masy przewidzianej do robt ze-
wntrznych z uwagi na moliwe zawil-
gocenie, spowodowane deszczem lub
102 FORMY TWORZONE BEZPOREDNIO Z WILGOTNEJ GLINY
wod kondensacyjn. Wapno przeszka-
dza tworzeniu si mikroorganizmw.
Jeeli powierzchnia nie bdzie w przy-
szoci malowana farbami kolorowy-
mi, to spoiny najlepiej, jak to opisano
wyej, wypeni mas o takiej samej
konsystencji jeszcze w stanie plastycz-
nym ciany. Przy wikszych spoinach
ten proces naley jednak powtarza
kilkakrotnie. Jak pokazano na zdjciu
8.4-13, mona rwnie po wyschni-
ciu ciany wypenia fugi, zagszczajc
glin uderzeniami drewnianego klocka
lub motka.
8.4-12 WYGADZANIE CIANY Z PASM GLINIANYCH
8.4.6 Czasochonno
Jak wykazao dowiadczenie, czaso-
chonno wykonania ciany z pasm
jest porwnywalna ze wznoszeniem
ciany elewacyjnej z cegy. Potrzebny
czas wynosi tu ok. 0,6 do 0,7 roboczo-
godzin na 1 m ciany (4 do 5 godz./
m). Warunkiem wstpnym jest opty-
malna mieszanka i krtkie drogi trans-
portu. Wypenianie spoin i wygadza-
nie powierzchni wymaga, w zalenoci
od potrzeb estetycznych, dodatkowo
50 do 100% tego czasu. Zbdne jest po-
tem tynkowanie i tapetowanie. Jeeli
powierzchnia moe posiada nierw-
nomiern struktur, czasochonno
zmniejsza si o poow (wszystkie po-
dane czasy zakadaj wykonywanie ro-
8.4-13 USZCZELNIANIE SPOINY KLOCKIEM
bt przez osoby dowiadczone). DREWNIANYM
9. WYPENIANIE MOKR GLIN
KONSTRUKCJI SZKIELETOWYCH
9.1 Wiadomoci oglne

Ju od tysicy lat uywa si plastycznie

rozrobionej gliny do wykonywania spoin
konstrukcji palisadowych i blokowych
oraz do uszczelniania cian z plecionek
(rys. 9.1-1). W konstrukcjach szachulco-
wych stosuje si od setek lat plastyczn
glin do wypeniania przestrzeni midzy
belkami albo w formie masy rzucanej
na plecionki, albo do produkcji zwojw
somiano-glinianych. Dzisiaj technik
9.1-1 PRZEKRJ PRZEZ TZW. PITHOUSE, FORM MIESZKALN INDIAN PUEBLO W AMERYCE PNOCNEJ, III WIEK N.E.
tych uywa si w Europie jedynie przy (BARDOU, ARZOUMANIAN, 1978)
pracach restauracyjnych, do wznosze-
nia budynkw nowych raczej nie, bo s rozstawione w odlegoci od siebie od nietrwao konstrukcji (zdjcie 9.2-1).
one zbyt pracochonne. 1 do 3,5 m. Na supach spoczywaj belki, Powstae w ten sposb elementy bu-
Nowoczesne metody wypeniania podtrzymujce konstrukcj stropu i da- dowlane wymagaj staej konserwacji.
konstrukcji szkieletowych, gdzie stosu- chu. Przestrzenie midzysupowe two- Trwao konstrukcji glinianych wyko-
je si specjalne urzdzenia redukujce rz kraty z ciasno splecionych ze sob nanych innymi technikami jest wiksza.
czas pracy, omwione s w rozdziaach cienkich profili drewnianych, rur bam- W Niemczech ju od czasw rednio-
9.6 i 9.7. busowych lub trzciny (wielko krat: wiecza przestrzenie midzyszkieletowe
mniej ni 10 x 10 cm). Plecionka obrzu- budynkw o konstrukcji szachulcowej
9.2 Obrzucanie glin cana jest z obu stron bryami gliny, a po- wypeniane byy w ten sposb, e w gr-
wstaa powierzchnia zagadzana. nych i dolnych belkach wycinano w od-
Wypenione glin konstrukcje cienne, Jeeli tynk gliniany nie przykryje pro- stpach 15 do 25 cm karby na gboko
z poziomo i pionowo krzyujcych si fili drewnianych na grubo co najmniej ok. 2 cm i wkadano tam tyczki dbowe
lub zaplecionych kijw i gazi, znane s 2 cm albo jest spkany, to prowadzi gruboci ok. 5 cm. Midzy tyczki wplata-
we wszystkich kulturach strefy tropikal- to do szybkiego wypukania i odpry- no rzgi wierzbowe gruboci 1 do 2 cm,
nej, podzwrotnikowej i umiarkowanej. skiwania gliny, co z kolei wpywa na ca przestrze obrzucano z obydwu
Technika ta jest prawdopodobnie star-
sza od glinobitki i murowania z cegie.
Na obszarze angielskojzycznym na-
zywa si j wattle and daub, hiszpa-
skim bahareque, bajareque albo
bareque, a na terenach niemiecko-
jzycznych Lehmbewurf, co oznacza
obrzucanie glin.
W tradycyjnej technice obrzuca-
nia glin nonymi elementami s al-
bo wszystkie profile pionowe, albo 9.2-2 WYPENIANIE PRZESTRZENI MIDZYBELKO-
9.2-1 TRADYCYJNA KONSTRUKCJA CIANY OBRZUCO- WYCH GLIN ZMIESZAN ZE SOM W HISTORYCZNEJ
(co wystpuje czciej) grubsze supy NEJ GLIN, WENEZUELA KONSTRUKCJI, SKANSEN KOMMERN

WYPENIANIE MOKR GLIN KONSTRUKCJI SZKIELETOWYCH 103

stron glin zmieszan ze som i potem
tynkowano (zdjcie 9.2-2).
Mieszank somiano-glinian mona
wyprodukowa przykadowo z 1 cz-
ci gliny i 6 do 9 czci przestrzennych
sieczki citej z lunej somy na dugo
6 cm. Masa powinna przed jej uyciem
leakowa przez 12 do 24 godzin. Jeeli
uformujemy z tej mieszanki kul o red-
nicy 10 cm i po jej upadku spaszczona
powierzchnia bdzie miaa rednic
13 do 14 cm, to uzyskalimy waciw
konsystencj. Rysy i powstae po wy-
schniciu na krawdziach pknicia na-
ley nawily i wypeni zapraw nie
zawierajc sieczki. W celu zmniej-
szenia rys skurczowych mona doda
do zaprawy wosy zwierzce dugoci
1 do 2 cm albo wkna kokosowe (por.
rozdz. 13.3 i 13.4). Aby uzyska rwno-
miern paszczyzn, mona te uy tej
mieszanki z masy gliniano-somianej
do wykonania cienkiego tynku na caej
powierzchni.
Czas schnicia dla cian gruboci
14 do 18 cm wynosi 2 do 6 miesicy. Im
wicej w mieszaninie jest wkien, iu
i pyu, tym duej trwa jej schnicie.
9.3-1 WYPENIANIE PRZESTRZENI MIDZYKONSTRUK-
CYJNEJ TYNKIEM GLINIANYM LEKKIM
104 WYPENIANIE MOKR GLIN KONSTRUKCJI SZKIELETOWYCH
9.3 Technika natryskowa Zdjcie 9.4-2 przedstawia podobny sys-
tem z prefabrykowanych elementw
Poniewa metoda obrzucania glin jest drewnianych, zastosowanych przy reali-
bardzo pracochonna, podejmowane zacji projektu Low-cost-housing w Bahia
s rne prby natryskiwania plecio- w Brazylii.
nek agregatami tynkarskimi. Problema-
tyczna jest tu zbyt pynna konsystencja,
co podczas schnicia powoduje wik-
sze spkania.
Powstawaniu rys zapobiec mona
przez dodanie wystarczajcej iloci gru-
boziarnistych lub wknistych materia-
w. Np. mieszank gliny z wknami ko-
nopi mona w jednym procesie nanie
maszynowo na grubo 5 cm (Meingast
1998). Firma HAACKE stosuje w produk-
cie o nazwie CELLCO mieszank z gli-
ny, rutu korkowego, sieczki i celulozy.
Podobny, nadajcy si do maszynowe-
go natrysku gliniany tynk lekki, ska-
dajcy si przede wszystkim z trocin,
opracowa Hans-Bernd Kraus z Aachen.
Tynk ten mona nakada warstwa- 9.4-2 PREFABRYKOWANE ELEMENTY SZKIELETU
DREWNIANEGO WYPENIONEGO GLIN, BRAZYLIA
mi 4 do 6 cm i suy przede wszystkim
do wypeniania przestrzeni midzykon-
strukcyjnej budynkw szachulcowych.
Natryskuje si go od rodka budynku
na pyty cementowo-wirowe, ktre
stanowi tracone deskowanie (zdjcie
9.3-1). Kolejny rodzaj lekkiego tynku na-
tryskowego zostanie omwiony w roz-
dziale 11.5.
9.4 Technika napeniania glin
Metoda napeniania glin jest wspcze-
snym wariantem tradycyjnej techniki ob-
rzucania i stosowana jest czsto w wielu
krajach rozwijajcych si z uwagi na nie-
wielkie zapotrzebowanie na urzdzenia
i ma pracochonno. Pionowe ele-
menty z bambusa lub profile drewniane
mocuje si z obydwu stron w odstpach
12 do 20 cm, a powsta pust prze-
strze wypenia si glin albo poprzez
narzucanie opat, albo przez wciskanie
bry rk, a nastpnie glin zagszcza
9.4-1 TECHNIKA NAPENIANIA GLIN KONSTRUKCJI
si drewnianym ubijakiem (rys. 9.4-1). DREWNIANEGO SZKIELETU (WG VORHAUERA, 1979)
 9.5 Nawinite tyczki i butelki
gliniane
W Niemczech i we Francji mona spo-
tka historyczne budowle szachulcowe,
ktrych pola midzy elementami no-
nymi wypenione s nawinit na tycz-
ki glin, poczon ze som (rys. 9.5-1).
Kiedy przestrzenie midzy supami ma-
j wysoko kondygnacji, a elementy
pionowe konstrukcji s odpowiednio
uformowane, to technika ta jest znacz-
nie mniej czasochonna ni wypenianie
poprzeczkami, plecionkami i obrzucan
glin.
Przy najczciej stosowanej w Niem-
czech technice moczy si wizk dugiej
somy w szlamie glinianym i wyciga si
j, rwnoczenie zwijajc. Tak nasyco-
ny powrz somiany kadzie si diago-
nalnie na stole roboczym, powleczo-
nym 2 cm zapraw (z piaszczystej gliny
i sieczki) i zwija na zanurzon wczeniej
w szlamie tyczk (rys. 9.5-2). Zwoje
o gruboci 10 do 15 cm wkada si po-
ziomo w przestrze midzy supami,
a nierwnoci wyrwnuje tynkarsk za-
praw glinian z sieczk.
9.5-1 KONSTRUKCJA CIANY Z MIESZANKI GLINIANO-SOMIANEJ NAWINITEJ
NA TYCZKI (WG HOUBENA, GUILLARD 1984)
Rozpowszechnion przede wszystkim elementw jest jednak wiksza ni przy
we Francji inn metod, ktra wyda- wyciskaniu pras pasm, mniejsza jed-
je si prostsza, ale wymaga wikszych nak ni przy starej metodzie owijania
zdolnoci manualnych, przedstawia kijw glin ze som.
rys. 9.5-2 oraz rys. 9.5-3. Tutaj mona Rysunek 9.5-3 przedstawia tradycyjn
uywa nawet somy z prasowanych ba- technik zwan budowaniem z butelek
li, jeeli nie mamy do dyspozycji somy
naturalnej o dugich odygach.
W FEB, podczas prbowania jedne-
go z wariantw tej metody, powlekano
na grubo 2 cm drucian lub plasti-
kow siatk tynkarsk zapraw glinia-
n, zawierajc gruboziarnisty piasek.
Wszystko to zawijano na kij lub bambus
o rednicy ok. 3 cm (zdjcia 9.5-4 i 9.5-5)
i wkadano midzy pionow konstruk-
cj ciany, ktra posiadaa przygotowa-
ne do tego celu wpusty (zdjcie 9.5-6).
Powstaa interesujca powierzchnia,
podobna jak przy budowie z pasm gli-
nianych (rozdz. 8.4). W porwnaniu jed-
nak z t ostatni technik, metoda owi-
nitych tyczek z zastosowaniem siatki
ma dwie zalety. Nie powstaj pknicia
przy wysychaniu (pod warunkiem, e
zaprawa jest waciwie przygotowana)
oraz nie s potrzebne tu adne maszy- 9.5-3 TRADYCYJNA METODA BUDOWANIA Z BUTELEK
GLINIANYCH
ny. Czasochonno produkcji takich
9.5-2 TRADYCYJNA METODA PRODUKCJI ELEMENTW Z TYCZEK OWINITYCH GLIN
ZE SOM (WG VOLHARDA 1983)
WYPENIANIE MOKR GLIN KONSTRUKCJI SZKIELETOWYCH 105
glinianych. Tutaj wypenianie konstruk-
cji ciany zaczyna si od przybijania
gwodmi okrgych lub kanciastych
tyczek w odstpie 15 do 20 cm. Potem
na skrzyowaniu dwch wizek somy
ukada si ok. 1,5 litrowe bryy gliny
i cztery koce somy podciga si do g-
ry. Powstay pk oblepia si ze wszyst-
kich stron glin, nadajc mu ksztat
butelki. Szyjk owej butelki owija si do-
koa jednej z tyczek w konstrukcji cia-
ny, a grubsz jej cz wciska si midzy
kije, przykrywajc ptl. Powierzchni
budowanej ciany wyrwnuje si przez
uciskanie. Po jej wyschniciu wygadza
si pac lub tynkuje.
9.6 Konstrukcje cian wypeniane
glin lekk
Wyej opisane metody wypeniania
przestrzeni midzykonstrukcyjnej maj
t wad, e zbudowane tak elementy
nie posiadaj wystarczajcej izolacyj-
noci i dlatego w klimacie rodkowej
Europy niezbdna jest dodatkowa izo-
lacja cian zewntrznych. Dlatego te
wspczenie uywa si do tego celu
gliny lekkiej. Metody ubijania takiej
9.5-4
9.5-4 DO 9.5-6 WSPCZESNY SPOSB BUDOWANIA PRZY UYCIU TYCZEK OWINITYCH GLIN
106 WYPENIANIE MOKR GLIN KONSTRUKCJI SZKIELETOWYCH
gliny w szalunkach, wsypywania jej i dziki temu atwo j zabudowa w prze-
lub pompowania do deskowa omwi strzenie midzykonstrukcyjne.
rozdzia 10. Nowsze, wypenione lek- Wspczynnik oporu dyfuzyjnego pa-
k glin drewniane konstrukcje supo- ry wodnej mona ustali w zalenoci
we o zwikszonej izolacyjnoci opisuje od potrzeb midzy 10 a 50. Warto R
rozdzia 14.2.1. Dodatki do dobrze izo- wynosi 0,08 albo 0,09 W/mK.
lujcej gliny lekkiej omawiaj rozdziay
4.7.2 do 4.7.5.
9.7 Konstrukcje cian wypeniane
pasmami lub rkawami z glin
Przestrzenie midzy konstrukcj cia-
ny szkieletowej mona wypenia rw-
nie wyciskanymi pras pasmami, por.
rozdz. 8.4.
Podobnie wygldaj powierzchnie
budowane rkawami wypenianymi gli-
n przy pomocy pompy. Ta nowo rozwi-
nita technologia omwiona jest w roz-
dziale 10.7. Jej zalet jest brak pkni
skurczowych podczas schnicia oraz
stosunkowo niewielka czasochonno
produkcji.
Firma Haacke z Celle, Niemcy, jest wy-
twrc pyty gruboci 15 cm z gliny lek-
kiej. Jeszcze wilgotny materia umiesz-
cza si w opakowaniu prniowym. Pyta
9.5-6
ta daje si plastycznie przeksztaca
9.5-5
10. UBIJANIE, WSYPYWANIE I
POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ
10.1 Wiadomoci oglne

p
Kolejne rozdziay opisuj rne techniki drabinowe lub bale. Przy stosowaniu ocze
jako
glak y
ok zt non
r
ubijania, wsypywania i pompowania gli- typowych pyt szalunkowych grubo- rus
wad
zc
e
y pro
ny lekkiej przy budowie cian, posadzek ci od 19 do 24 mm odlego midzy listw

i konstrukcji stropw. prowadnicami i cigami nie powinna

Rozdziay 4.7.2 do 4.7.5 opisuj rne by wiksza ni 1,0 do 1,5 m, poniewa o bi
tki
glin
anie
rodzaje gliny lekkiej. Rozdzia 9.6 ob- podczas ubijania gliny deskowanie mo- desk
ow
syst
emu
e l a zna
)
jania, w jaki sposb mona stosowa goby ulec wybrzuszeniu. Przy wik- zka cig
rzec n (
p o p rman
h
glin lekk do wypeniania ciennej szym rozstawie naley stosowa odpo- S c

konstrukcji szkieletowej; rozdzia 14.5 - wiednio grubsze bale.

ka
a lek
w jaki do przestrzeni midzy krokwiami, W celu zaoszczdzenia materiau HE ubit
a glin tynk

a zastosowanie jej jako tynku natrysko-
wego omawia rozdz. 11.5. Konstrukcja
drewniana supowa o zwikszonej izo-
lacyjnoci cieplnej omwiona jest w roz-
mona np. pyty szalunkowe desko-
HE
wania lizgowego o wysokoci 50 cm
HE podoga z desek
cega
montowa tak, eby przykryway one
F.S = podwalina dolna
w poowie ubit ju cian (rys. 10.2-3). F.S I I = warstwa izolacyjna
HE = wkadka drewniana do

I
usztywnienia ubijanej masy
dziale 14.2.1, a moliwo pniejszego Klamrowanie przeciwlegych pyt wy-
wykonania dodatkowej izolacji cian gli- konuje si typowymi cigami i zwor-
n lekk opisuje rozdz. 13.6 nicami. W celu uniknicia przylepiania 10.2-1 SYSTEM DESKOWANIA DO BUDOWY CIANY
Z GLINY LEKKIEJ ZE SOM (FAUTH, 1948)
si kawakw gliny naley deskowanie
10.2 Systemy deskowa
do budowy cian z gliny lekkiej

ciany z ubijanej gliny lekkiej mona

wykonywa w dowolnym deskowaniu.
Rys. 10.2-1 przedstawia proponowany
przez Fautha system z listwami prowa-
dzcymi, ktre su rwnoczenie jako
elementy dystansowe. Przy stosowaniu
takiego deskowania, nazywanego dra-
binowym, mona zrezygnowa ze stalo-
wych poprzeczek, jeeli deski albo pyty
szalunkowe bd bezporednio moco-
wane do prowadnic przy pomocy rub
lub zwornic.
Zamocowanie desek lub pyt zale-
y od tego, czy supy none wykonane
s z okrglakw, z krawdziakw, czy
te z dwuteowych profili (rys. 10.2-2).
Dodatkowo, oprcz supw do moco- 10.2-3 SYSTEMY DESKOWA LIZGOWYCH (A I B WG
10.2-2 PRZEKROJE POZIOME POKAZUJCE RNE
wania deskowa potrzebne s ruszty SPOSOBY MOCOWANIA DESKOWA VOLHARDA 1983)

UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 107

przed montaem nawily, a po nape-
nieniu i ubiciu ciga do gry lub w bok.
Z uwagi na oszczdno czasu zaleca
si stosowanie jarzm o wysokoci kon-
dygnacji (por. rys. 10.2-3 C oraz 10.2-3 D)
i nie rozbieranie dolnych desek szalunku.
Wad stosowanych czsto przy wzno-
szeniu cian z gliny zmieszanej ze som
jarzm drabinowych jest to, e pozosta-
wiane w warstwie zewntrznej drewnia-
ne prowadnice naraone s na nasik-
nicie wod deszczow i kondensacyjn,
a tym samym na zbutwienie.
W klimacie rodkowej i pnocnej Eu-
ropy warte polecenia s systemy de-
skowa z rozbieralnymi, zewntrznymi
jarzmami, takimi, jakie stosuje si przy
glinobitce (por. rozdz. 5.2 i 5.6.1).
Przy wznoszeniu cian z gliny lekkiej
mona stosowa deskowania oszczd-
ne, redukujce take czas pracy przy
ich montau i rozbirce oraz przyspie-
szajce schnicie materiau. Zdjcie
10.2-4 przedstawia cian gruboci
10.3-1 ORGANIZACJA BUDOWY PRZY ZASTOSOWANIU GLINY LEKKIEJ ZE SOM (FAUTH 1948) OPIS NA RYSUNKU:
WYKONANIE CIANY Z GLINY LEKKIEJ:
1. SOMA I INNE MATERIAY WKNISTE S ROZDROBNIONE NA 10-15 CM
2. PYNNA GLINA JEST WYLEWANA NA KAD WARSTW MATERIAU WKNISTEGO...
3. I DOBRZE ROZMIESZANA WIDAMI,
4. WKADANIE GLINY LEKKIEJ DO DESKOWANIA LIZGOWEGO,
5. UBIJANIE MASY ORAZ...
6. WKADANIE ERDZI POWODUJE USZTYWNIENIE CIANY
108 UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ
10.2-4 BUDOWA CIANY Z GLINY LEKKIEJ BEZ DESKO-
WANIA WEWNTRZNEGO
30 cm z do sztywnej, mocno wicej
mieszanki gliny z keramzytem. Materia
ten ukadano kielni, bez uycia we-
wntrznego szalunku, w warstwy wy-
sokie na 50 cm. Aby unikn deforma-
cji pod wpywem ciaru wasnego,
przymocowywano (z zachowaniem od-
powiedniego dystansu) do pionowych
okrglakw co 50 cm bale szerokie
na 20 cm. T technik mona byo wzno-
si ciany narastajco, a do wysokoci
poowy kondygnacji i to bez przerwy
na schnicie. Warstw zewntrzn sta-
nowiy pyty z weny mineralnej przytrzy-
mywane atami.
Proces schnicia znacznie przyspieszy-
my, jeeli przy wznoszeniu ciany z pom-
powanej lub nasypywanej gliny lekkiej
stosujemy tekstylne, tracone deskowa-
nie, co przedstawia nastpny rozdzia.
10.3 ciany ubijane z gliny lekkiej
ze som
Rysunek 10.3-1 przedstawia organi-
zacj budowy cian z gliny lekkiej. Tu-
taj rozrobion do konsystencji szla-
mu glin miesza si z sieczk dugoci
10 do 15 cm. (Produkcja gliny lekkiej
ze som omwiona zostaa dokadniej
w rozdziale 4.7.2).
Mieszanka wrzucana jest rkami lub
widami do szalunku, rwnomiernie
rozkadana w warstwy 10 do 20 cm wy-
sokoci i zagszczona ubijakiem. Dla
usztywnienia cian zarwno cienkich
jak i grubych, ale o duej zawartoci so-
my, naley co 40 do 80 cm zakleszcza
midzy elementami pionowymi profile
poziome. Mona je te do siebie przybi-
ja, (rys. 10.2-2, rozwizanie D i E).
cian wykonan z mocno zagszczo-
nej mieszanki ze som, zawierajcej
stosunkowo duo gliny, mona natych-
miast rozszalowa. Lekkie, mniej zag
szczone mieszanki powinny przedtem
troch wyschn, poniewa istnieje
niebezpieczestwo, e ciana ulegnie
deformacji albo nawet si zawali. Aby
umoliwi wyschnicie, nie mona sto-
sowa zamknitych deskowa. Najlep-
sze s zatem szalunki wykonane z desek
z pozostawieniem szczelin.
Osiadanie w wyniku schnicia mo-
e wynosi, przy niewielkiej gstoci
materiau, do 10% wysokoci ciany,
10.3-2 SZCZELINA POWSTAA W WYNIKU OSIADANIA PODCZAS SCHNICIA ELEMENTU
O WYS. 1 M Z GLINY LEKKIEJ ZE SOM
tak jak to byo przy prbnym elemen-
cie wysokoci 1 m (zdjcie 10.3-2).
Powstae szczeliny naley starannie
i tak dugo wypenia, a przestan po-
jawia si kolejne. Jeeli fugi nie zosta-
n zamknite, naruszy to w znacznym
stopniu jako przyszego mieszkania
poprzez z izolacj dwikow, nie-
szczelno na dziaanie wiatru i wyso-
kie koszty ogrzewania. Ponadto mog
w tych miejscach powsta mostki ter-
miczne i ple, co szkodzi zarwno bu-
dowli, jak i zdrowiu czowieka.
Nie naley lekceway niebezpiecze-
stwa zbutwienia cian zbudowanych
ze szczeglnie lekkich mieszanek gliny
ze som. Zdjcie 10.3-3 przedstawia
fragment ciany zewntrznej o gruboci
30 cm, zbudowanej w 1989 roku w Frie-
dberg-Heimathausen (Niemcy). Wyda-
wao si, e jest ona sucha i zostaa
wzniesiona wedug wszelkich prawide
budowania, ale ju po kilku miesicach
bya zmurszaa w rodku. Wykonawcy
zapewniali, e wszystkie zasady Volhar-
da (1983) byy dokadnie przestrzegane
(Schmitt, 1993). Pokazany na pierw-
szym planie zdjcia przekrj drewnia-
nego supa wykazuje take zbutwienie
na gboko ok. 2 cm.
10.3-3 FRAGMENT ZBUTWIAEJ CIANY Z GLINY LEKKIEJ ZE SOM
Analiza prbki pobranej z niezniszczo
nej czci ciany wykazaa gsto
ok. 350 kg/m. W wyniku bada prze-
prowadzonych przez FEB ustalono, e
soma z uwagi na sw du si kapi-
larn zatrzymuje wod ekstremalnie
dugo i pomimo glinianej otuliny ro-
dek ciany o gruboci 30 cm pozostaje
wilgotny przez wiele miesicy i stanowi
doskonae rodowisko dla grzybw ple-
niowych. Konsekwencj w tym przy
padku byo usunicie elementw z gli-
ny lekkiej i zastpienie ich materiaem
konwencjonalnym. Nie by to pojedyn-
czy przypadek, co potwierdzaj inne re-
lacje (m.in. Schmitt, 1993, str. 24).
Ryzyko stosowania gliny lekkiej ze so-
m o gstoci poniej 600 czy 500 kg/m
potwierdza take wiele firm budujcych
domy z gliny.
Jak wykazuj obserwacje, tu pod po-
wierzchni cian z gliny lekkiej o gsto-
ci powyej 500 kg/m czsto zagnie-
daj si owady zwane psotnikami (ac.
Liposcelis bostrychophilus), odywiaj-
ce si som.
Poza tym materia ten nie jest, jak
to si czsto uwaa, wyprbowanym
materiaem historycznym. Przestrze-
nie midzybelkowe w zabytkowych,
UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 109
szachulcowych domach wypenione s
mieszank gliny i somy o gstoci wik-
szej ni 1200 kg/m i nie mona tego
porwnywa z mieszank o gstoci
500 kg/m (albo mniejszej).
Stosowanie gliny lekkiej ze som
do budowy cienkich cian wewntrz-
nych i stropw nie nastrcza takich
problemw, poniewa schn one
szybciej i nie wystpuje tu niebezpie-
czestwo przemoczenia przez wod
kondensacyjn.
10.4 ciany z ubijanej lub wsypy-
wanej gliny lekkiej z drewnem
Wiry i trociny jako dodatki do gliny s
tanie i atwe do nabycia. Technika bu-
dowania cian z takiej mieszanki jest
atwiejsza ni z gliny ze som i dlate-
go stosowana jest czciej (por. rozdz.
4.7.5). W porwnaniu z glin lekk
ze som, jej wad jest to, e drewno
posiada niewielk izolacyjno termicz-
n i ekstremalnie dugo zatrzymuje wil-
go, co moe prowadzi do zmurszenia
i zniszczenia przez ple.
Waciwo ta bya powodem szkd
w wysokoci ok. 1 miliona euro, po-
wstaych ju po zakoczeniu restauracji
zabytkowej stodoy w Grebenstein.
Elementy drewniane konstrukcji no-
nej i plecionki zostay w znacznym
stopniu zniszczone przez grzyby (zdj-
cie 10.4-1). Powodem byo wykona-
nie za grubych cian (ok. 50 cm, z tego
17 cm obrzutki z gliny ze som i 30 cm
mieszanki gliniano-drzewnej). Do mie-
szanki uyto skrawkw drewna z kor,
a ciany otynkowano przed cakowitym
wyschniciem.
10.4-1 ZNISZCZONA PRZEZ GRZYBY PLECIONKA W CIANIE
10.5-1 BUDOWA UBIJANEJ CIANY Z GLINY LEKKIEJ Z PUMEKSEM, PUJILI, EKWADOR
110 UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ
10.5 ciany z gliny lekkiej
z dodatkami mineralnymi wyko-
nane przez ubijanie, wsypywanie
i pompowanie.
Wiadomoci oglne
Poszczeglne dodatki mineralne do
gliny omwiono w rozdziale 4.7.3. Po-
dobnie, jak glin lekk ze som i z roz-
drobnionym drewnem, t z dodatka-
mi mineralnymi rwnie mona ubija
w szalunkach. Poza tym nadaje si
ona, przy odpowiedniej konsystencji,
do wsypywania i pompowania. W po-
rwnaniu z poprzednimi mieszankami
ma kilka zalet: szybciej schnie, ma wik-
sz wytrzymao, wykazuje wiksz
przenikalno pary wodnej oraz daje si
atwiej tynkowa.
ciany ubijane
Zdjcie 10.5-1 przedstawia budow
ciany ubijanej w Ekwadorze. Jako do-
datku lekkiego do gliny uyto pumeksu.
ciana, ktr po zakoczeniu ubijania
natychmiast rozdeskowano, wykazy-
waa bardzo du wytrzymao. Pomi-
mo tego nadawaa si jeszcze do dalszej
obrbki. Jak pokazuje zdjcie 10.5-2,
zewntrzne skosy podokienne wykona-
no po prostu maczet.
ciany wsypywane i wlewane
Glina lekka z dodatkami mineralnymi
posiada kolejn zalet. Mona j bez
ubijania wsypa do szalunku. Musi wte-
dy posiada konsystencj troch sta-
bilniejsz ni zaprawa. Mieszanka nie
musi by wibrowana, jedynie w ro-
gach deskowania moe by potrzebne
10.5-2 WYKONYWANIE NOEM SKOSW PARAPETU
 pogrzebanie at, aby breja lepiej si 50 cm, wlewano mieszank gliny z ke-
rozpywaa. ramzytem przy uyciu typowego pojem-
Zdjcia 10.5-3 i 10.5-4 przedstawiaj nika uywanego do podawania betonu
prost metod. Glina lekka wytwarza- (zdjcie 10.5-9).
na jest w mieszarce o obiegu wymuszo-
nym. Najpierw wrzuca si glin i dodaje
wod, a w razie potrzeby piasek, a po-
tem keramzyt, pumeks itp. Nastpnie
wsypuje si mieszank do wiadra i wy-
sypuje do deskowania. Materia ten pro-
dukuje si jeszcze prociej i szybciej,
10.5-3
jeeli uzyskany przy pomocy rcznej
mieszarki szlam gliniany (zdjcie 10.5-5)
wlewa si do obracajcej si betoniarki
wolnospadowej napenionej keramzy-
tem. Po 4 minutach gotow mieszank
10.5-9 PODAWANIE DO DESKOWANIA MIESZANKI GLINIA-
zanosi si w wikszych pojemnikach NEJ Z DODATKAMI MINERALNYMI PRZY BUDOWIE DWUKON-
do szalunku, por. 10.5-6 i 10.5-7. DYGNACYJNEJ CIANY NONEJ W TATA, WGRY

Glina lekka z dodatkami mineralnymi

10.5-4
10.5-3, 10.5-4 PRODUKCJA GLINY LEKKIEJ
Z KERAMZYTEM W MIESZARCE O OBIEGU WYMUSZONYM
I WSYPYWANIE DO SZALUNKU)
ma tak wysok kleisto, e grna cz
dekowania zewntrznego moe pozo-
sta otwarta na wysoko 20 do 30 cm.
Mieszank wrzuca si kielni, a potem
wciska i gadzi drewnianym ubijakiem
(zdjcie 10.5-8).
W miejscowoci Tata na Wgrzech,
przy budowie dwukondygnacyjnego
budynku mieszkalnego o cianach no-
10.5-8 UCISKANIE OSTATNIEJ, NARZUCONEJ
nych (statycznie obcionych) gruboci WARSTWY W NIEZADESKOWANYM MIEJSCU

10.5-5 10.5-6 10.5-7

10.5-5 PRZYGOTOWYWANIE SZLAMU GLINIANEGO 10.5-6, 10.5-7 MIESZANIE GLINY LEKKIEJ Z DODATKAMI MINERALNYMI W BETONIARCE WOLNOSPADOWEJ I WSYPY-
MIESZARK RCZN WANIE DO SZALUNKU

UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 111

 Bardzo ekonomiczna metoda, oszcz-
dzajca deskowanie, polega na uyciu
z obydwu albo z jednej strony ciany
maty trzcinowej, ktra pozostaje w kon-
strukcji jako tracone deskowanie i rw-
noczenie jest podkadem pod przyszy
tynk wewntrzny. W tym przypadku gli-
ny nie naley ubija, a jedynie wla. Po-
winna ona mie odpowiedni, brejowa-
t konsystencj. Trzcinow mat trzeba,
w zalenoci od gruboci i wysokoci
ciany, co 50 do 60 cm wzmocni at,
co zapobiegnie wybrzuszeniom (zdjcie
10.5-10). Przy maych powierzchniach
cian szczeglnie opacalny jest jed-
nostronny szalunek i obrzucanie glin
z drugiej strony (zdjcie 10.5-11). Jest 10.5-15 POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ Z DODATKAMI MINERALNYMI)
to moliwe przy uyciu gstej gliny, kt-
ra dokadnie wypenia wszystkie prze-
strzenie midzy mineralnymi dodat- jutow, grubo tkany materia na fira- elementy o formie poduszek. Techni-
kami (pumeksem, szkem porowatym, ny albo tkanin uywan do zbrojenia ka ta otwiera rnorodno moliwo-
keramzytem itp.). tynku przybijano lub mocowano ruba- ci indywidualnego ksztatowania po-
Moliwoci wykorzystania tekstyl- mi poprzez listwy do konstrukcji drew- wierzchni elementw glinianych.
nego, traconego szalunku do budowy nianej ciany i do belek stropowych.
cian z gliny lekkiej z dodatkami mi- Dodatkowo wzmacniano wszystko li- ciany powstae przez pompowanie
neralnymi przedstawia projekt autora nami. Wskutek nacignicia si tkani- Moliwo transportowania gliny lekkiej
(zdjcia 10.5-12 do 10.5-14). Tkanin ny po wypenieniu jej glin powstay z dodatkami mineralnymi przy pomocy

10.5-10 WYPENIANIE GLIN LEKK TRACONEGO DESKOWANIA, SUCEGO 10.5-11 WRZUCANIE GLINY LEKKIEJ Z DODATKAMI MINERALNYMI DO DESKOWANIA
PNIEJ ZA PODKAD NONY DLA TYNKU MAEGO ELEMENTU

112 UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ


10.5-12
10.5-13
10.5-12 I 10.5-13 MODELE CIAN POKOJU Z GLINY
Z DODATKAMI MINERNYMI WYKONANE W TEKSTYLNYM,
TRACONYM SZALUNKU
pompy do zapraw i betonu jest szczegl-
nie korzystna w budownictwie uprzemy-
sowionym. W porwnaniu z konsysten-
cj gliny nadajcej si do wsypywania,
ta powinna by bardziej brejowata, ale
mona j wtedy transportowa wiele
metrw do gry i wiele w poziomie.
W pond 300-letnim budynku o kon-
strukcji szkieletowej, przedstawionym
na zdjciu 10.5-15, usunito cakowicie
stary materia wypeniajcy przestrze
midzy belkami i zastpiono go glin
lekk z keramzytem. Aby zwikszy izo-
lacj ciepln, odsunito szalunek we-
wntrzny o 10 do 15 cm od drewnianej
konstrukcji i wypeniono t luk glin
lekk. Przy zastosowaniu tej technologii
naley pamita, e jeeli pompa nie pra-
cuje systemem cigym, naley rur albo
przymocowa, albo bardzo mocno trzy-
ma z uwagi na rzucanie jej kocwk.
10.5-14 PRZEKRJ I WIDOK STROPU W AZIENCE Z
GRNYM, CENTRALNYM OWIETLENIEM
Obrbka powierzchni
Powierzchnia ciany z ubijanej, wrzuca-
nej albo pompowanej do szalunku gli-
ny lekkiej o gstoci od 600 do 900 kg/
m jest po rozdeskowaniu chropowata
(zdjcie 10.5-16). atwo mona j wy-
gadzi cienk warstw tynku, mona
jednak take pokry j szlamem z gliny
lub farby gruboci 1-3 mm. Jeeli ci-
sz glin o gstoci 1000 kg/m po roz-
szalowaniu zarysujemy grabiami, to po-
wstanie powierzchnia, ktr normalnie
uzyskuje si przez pooenie tynku o spe-
cjalnej strukturze (zdjcie 10.5-17).
UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 113
10.6 Glina lekka z dodatkami mine-
ralnymi, pompowana, do budowy
posadzek i stropw.
Glina lekka z dodatkami mineralnymi,
transportowana pompami, nadaje si
szczeglnie do budowy posadzek i stro-
pw. Rysunek 10.6-1 przedstawia prze-
krj przez dobrze izolowan i bardzo
ciep, przyjemn w dotyku posadzk,
ktra na dodatek jest bardzo tania.
W przedstawionym przykadzie, we-
dug obowizujcego w Niemczech
od 2002 roku zarzdzenia dotyczcego
oszczdzania energii (EnEV), izolacja ter-
miczna jest tylko wtedy wystarczajca,
jeeli w pozostaych elementach bu-
dynku take poprawiono ocieplenie,
10.5-16 POWIERZCHNIA Z GLINY LEKKIEJ Z DODATKIEM
KERAMZYTU PO ROZDESKOWANIU (UZIARNIENIE 8-16MM
10.5-17 RYSOWANIE GRABIAMI POWIERZCHNI CIANY Z
GLINY LEKKIEJ Z KERAMZYTEM
 wykadzina dywanowa
glina lekka
izolacja cieplna
paroizolacja
wir warstwa,
w ktrej zaamuje si
kapilarno
10.6-1 PRZEKRJ PRZEZ POSADZK Z GLINY LEKKIEJ
Z DODATKAMI MINERALNYMI
10.6-2 GLINA LEKKA Z DODATKAMI MINERALNYMI JAKO
WYPENIENIE MIDZY DREWNIANYMI BELKAMI STROPU
a system grzewczy zoptymalizowano.
Ze wzgldw ekonomicznych zalecane
jest wic wykonanie warstwy izolacyj-
nej o wiele grubszej.
Jeeli zastosujemy glin lekk o gsto-
ci 1000 do 1200 kg/m jako wypenienie
stropu belkowego (rys. 10.6-2), to znacz-
nie zwikszy si jego dwikochonno
i akumulacja ciepa, a poza tym wpynie
to na rwnowag wilgotnoci.
10.7 Wypenianie pustakw glin
Na rynku spotyka si rne, wielkowy-
miarowe pustaki, ktre z reguy uka-
da si bez zaprawy i potem zalewa
betonem. Wykonane s przykadowo
z pumeksu albo keramzytu (mwimy
wtedy o betonie lekkim) lub z piasku
zwizanego wapnem (pustaki piasko-
wo-wapienne) albo s to zwizane za-
praw cementow wiry drewniane.
Pustaki produkuje si take z wypalo-
nej gliny i z pianki polistyrenowej.
Do wypeniania pustakw zamiast be-
tonu mona take uy gliny, pod wa-
runkiem, e nie chodzi tu o cian no-
n. Przy konstrukcjach szkieletowych
supy mog znajdowa si zarwno
114 UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ
10.7-1 MOLIWOCI ROZMIESZCZENIA SUPW PRZY
BUDOWIE CIANY Z PUSTAKW WYPENIONYCH GLIN
LEKK
cy powstaego waka. Zalet tej metody
wewntrz pustakw, jak i sta po stronie
wewntrznej ciany (Rys. 10.7-1). Mona
tu rwnie dobrze stosowa supy o prze-
kroju okrgym, jak i czworoktnym,
z drewna, stali albo elbetu.
Szczeglnie cika ciana o duej
izolacyjnoci akustycznej i o zdolnoci
kumulowania ciepa powstaje, kiedy
pustaki wypenia si brejowat mas
skadajc si z tustej gliny, piasku tyn-
karskiego oraz wiru.
W przypadku, gdy naley postawi
lekk cian o dobrej izolacji termicz-
nej, mieszanka powinna zawiera tust
glin i lekkie dodatki mineralne, jak pu-
meks, szko porowate, keramzyt, poro-
wata lawa itp.
Pustaki mona napenia rcznie lub
maszynowo, jak opisano wyej.
10.8 Rkawy napenione glin
Opracowana przez autora w 1992 roku
nowa technologia, ktrej efekty z wygl-
du s podobne do opisanego w rozdzia-
le 8.4 budowania z pasm glinianych, ale
ktra nie wykazuje tych samych wad,
zastosowana zostaa w midzyczasie
przy realizacji wielu obiektw w kraju
i za granic.
Polega ona na pompowaniu agrega-
tem tynkarskim (albo do robt posadz-
karskich) gliny lekkiej z dodatkami mi-
neralnymi do elastycznych rkaww
bawenianych, wykonanych z tkaniny
o duych oczkach (zdjcie 10.8-1).
Zastosowano tu elastyczne bandae
o formie rkawa TG 7 firmy Lohmann,
ktre rozcigaj si do rednicy 14 cm.
Wypenione rkawy obcina si na od-
powiedni dugo, koce zawizuje,
a powierzchni wygadza rk, aby bre-
ja gliniana wypyna na powierzchni
tkaniny i przykrya j warstw ok. 1 mm.
Po napenieniu moliwa jest jeszcze
pewna zmiana dugoci czy te redni-
jest wytwarzanie elementw przez jed-
n tylko osob.
Napenianie moliwe jest take bez
pompy, jedynie przy pomocy leja (zdj-
cia 10.8-2 i 10.8-3). Jeeli mieszanka gli-
niana ma bardziej sta konsystencj,
to potrzebna jest jednak druga osoba
do upychania i przesuwania gliny w leju.
Napenione baweniane rkawy mo-
na atwo transportowa i ukada jeden
na drugim w rnych formach. Dziki
wygadzaniu wypywa troch szlamu gli-
nianego na zewntrz tkaniny i w ten spo-
sb poszczeglne kawaki dobrze skle-
jaj si ze sob (zdjcia 10.8-4 i 10.8-5).
Poniewa daj si atwo uksztato-
wa, to mona z nich tworzy przer-
ne, interesujce formy (por. zdjcia
10.8-6 do 10.8-9). Po uoeniu wystar-
czy powierzchni wygadzi szero-
kim pdzlem. Do postawienia ciany
10.8-1 NAPENIANIE BAWENIANYCH RKAWW GLIN 10.8-2 RCZNE NAPENIANIE BAWENIANYCH RKAWW 10.8-3 NAPENIANIE BAWENIANEGO RKAWA GLIN
LEKK PRZY POMOCY POMPY LIMAKOWEJ GLIN LEKK LEKK PRZY POMOCY LEJA

10.8-5

10.8-4 BUDOWA CIANY AZIENKI Z NAPENIONYCH GLIN RKAWW

10.8-6 10.8-5 I 10.8-6 BUDOWA CIANY AZIENKI Z NAPENIONYCH GLIN RKAWW

UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 115

 przedstawionej na zdjciu 10.8-8 uy-
to rkaww o dugoci 70 cm, ktrych
kocwki zazbiay si o pionowe li-
stwy drewniane o przekroju 4 x 4 cm, al-
bo te o przymocowane do konstrukcji
ciany listwy trjktne, por. rys. 10.8-7.
Przy uyciu odpowiednio suchej mie-
szanki mona byo ukada dziennie
5 do 6 warstw. Jeli przyspieszano
proces schnicia poprzez dodawanie
mczki mineralnej, jak np. cementu
trasowego, to ju po upywie poowy
dnia mona byo ukada kolejne wa-
ki. Przy wystarczajcej iloci dodatkw
moliwe jest zredukowanie skurczu
10.8-8 CIANA WEWNTRZNA Z RKAWW NAPENIONYCH GLIN
schnicia do zera, co stanowi w porw-
naniu z innymi technikami na mokro
znaczc zalet tej metody.
Do pompowania dobrze nadaje si
mieszanka skadajca si z 9 czci
tustej gliny, 6 czci piasku jastry-
chowego, 18 czci keramzytu o uziar-
nieniu od 1 do 4 mm. Materia taki nie
kurczy si podczas schnicia i stanowi,
przy gstoci ok. 900 kg/m, dobr izo-
lacj dwikow oraz ma dobre wa-
ciwoci kumulacji ciepa. Jeeli ko-
nieczne jest zwikszenie tych dwch
ostatnich waciwoci, naley zamiast
keramzytu doda wir o takim samym
uziarnieniu.
Zamiast keramzytu dodawa mona
take pumeks, upek porowaty, szko
10.8-7 CIANA Z GLINIANYCH RKAWW KUMULUJCA CIEPO W OGRODZIE ZIMOWYM

10.8-7 PRZEKRJ POZIOMY PRZEZ CIAN WEWNTRZN WYKONAN Z RKAWW NAPENIONYCH GLIN LEKK

116 UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ

porowate, jak rwnie wiry stolarskie
i rut korkowy. Zdjcie 10.8-7 przed-
stawia zastosowanie tej technologii
w Brazylii, gdzie oprcz wirw stolar-
skich dodano troch trocin. W zasadzie
nie da si w cigu jednego dnia pooy
wicej ni 3 do 6 warstw. Powinny one
by czone gwodmi bambusowymi
(lub podobnymi) aby zapewni cianie
wystarczajc stabilno poprzeczn
(zdjcie 10.8-9).
Jak prosto mona stosowa rkawy
napenione glin lekk do izolacji ter-
micznej starych budynkw, opisano 10.8-9 ZBIJANIE GLINIANYCH RKAWW GWODMI , AZIENKA, BRAZYLIA
w rozdz. 13.6.5.

10.8-10 AWKA, THESSALONIKI, GRECJA

10.8-11 FASADA DOMU MIESZKALNEGO Z BELI SOMIANYCH, PORTUGALIA

UBIJANIE, WSYPYWANIE I POMPOWANIE GLINY LEKKIEJ 117

11. TYNKI GLINIANE
11.1 Wiadomoci oglne
Zaprawa do tynkw glinianych skada
si przede wszystkim z piasku i pyu,
a iu powinna zawiera tylko tyle, aby jej
przyczepno i sia wizania byy wystar-
czajce. Dzieje si tak ju przy zawartoci
5% iu. Kiedy tynk ma go ponad 10%, po-
jawiaj si ju pknicia w wyniku skur-
czw schnicia.
Receptura idealnej zaprawy jest trud-
na do okrelenia, poniewa nie tylko sto-
sunek iloci iu, pyu i piasku ma decydu-
jcy wpyw na waciwoci tynku. Istotne
s przede wszystkim takie czynniki, jak:
rozkad i wielko ziaren piasku, ilo za-
wartej wody, rodzaj iu, przygotowanie
mieszanki oraz dodatki, jak np. wkna.
W celu otrzymania najlepszego tynku
11.1-2
118 TYNKI GLINIANE
zaleca si wic wykonanie prbek z r-
norodnych mieszanek.
Tynki gliniane mona nanosi za-
rwno na powierzchnie gliniane, jak
i na odpowiednio szorstkie mury z ce-
gy ceramicznej i wapienno-piaskowej,
z kamienia naturalnego i betonu. Sto-
suje si je na takich powierzchniach
przede wszystkim z uwagi na popraw
warunkw klimatycznych (regulacja wil-
gotnoci, por. rozdz. 1.4). Ponadto tynki
gliniane, podobnie jak inne, wykonuje
si ze wzgldw estetycznych. W warun-
kach klimatu niemieckiego gliniana za-
prawa tynkarska powinna charakteryzo-
11.1-1
wa si niewielkim wchanianiem wody
i moliwie du przepuszczalnoci pary 11.1-1 DO 11.1-2 ZAGRODA W NANKANSI,
PN. GHANA
wodnej. Wspczynnik wchaniania wo-
dy (patrz rozdz. 2.3.5) powinien wyno-
si maksimum 2,0 kg/mh0,5, a wskanik
oporu przepuszczania pary wodnej (por.
rozdz. 2.4.2) maks. 10.
Zaprawa gliniana murarska powinna
by bardziej gruboziarnista ni tynkar-
ska, aby zmniejszy osiadanie muru.
11.2 Wstpne przygotowanie
powierzchni
Powierzchnie przeznaczone do tynko-
wania powinny by wystarczajco chro-
powate, poniewa glina nie wywouje
adnych chemicznych powiza z pod-
oem. Jeli do tynkowania przezna-
czony jest mur z cegy, to spoiny nale-
y wydrapa na gboko co najmniej
1 cm. Najprociej jest uy do tego kielni
nachylonej pod ktem 45, ktr atwo
wyci zapraw ze spoiny, gdy jest ona
jeszcze wilgotna, por. rys. 11.2-1. Mur
z gadkich cegie glinianych formatu
2 DF (tzw. podwjny cienki) lub wik-
szych naley dodatkowo zwily i potem
porysowa elaznym drapaczem albo
desk z nabitymi gwodmi, por. zdjcia
11.2-2 i 11.2-3.
Przeznaczone do tynkowania ciany
z ubitej gliny naley zarysowa, jak zosta-
o wspomniane wyej, lub podziurawi,
aby powstaa chropowata powierzchnia.
Na podou pod tynk nie moe by
pyu. Jeli to konieczne, naley je wy-
szczotkowa. Powierzchnie z gliny i in-
nych mocno nasikajcych materiaw
naley namoczy, aby po otynkowaniu
wilgo nie bya pobierana tylko ze wie-
ego tynku. Schnicie powinno bowiem
nastpowa rwnomierne.
Jeeli wykonanie podoa chropowa-
tego jest niemoliwe lub bardzo trudne,
np. na cianach betonowych, ceglanych
i z kamienia naturalnego, chropowato
mona uzyska przez obrzucenie tust
zapraw cementow o 50% kryciu. Uy-
wa si do tego rzadkiej, cementowej
119
zaprawy tynkarskiej, w ktrej skad kiedy skad i konsystencja zaprawy
wchodzi 1 cz cementu i 4 do 5 cz- s waciwe, pozostanie ona przy-
ci piasku jastrychowego lub gruboziar- klejona do pionowo postawionej
nistego, tynkarskiego. Tynk nanosi si kielni. Przy narzucaniu jej na mur
przez opryskiwanie szerokim pdzlem. lekko zelizguje si z kielni i dobrze
Przy podoach glinianych mona cza- przyczepia do ciany (dua ilo wo-
sami take wykona tynk natryskiwany sw lub wkien w zaprawie znacznie
z tustego szlamu glinianego, schudzo- redukuje jej przyczepno).
nego ostrym piaskiem.
W celu zapewnieniu wystarczajcej
przyczepnoci podoa mocuje si po-
nadto podkady z siatek z drutu ocynko-
wanego, z tworzywa sztucznego, z siatki
ceramicznej lub maty trzcinowe. Tych
ostatnich nie naley stosowa do tyn-
kw zewntrznych z uwagi na niebezpie-
czestwo butwienia i zagniedenia si
insektw.
Aby otynkowa supy i belki z drewna,
stali lub betonu w budowlach szkiele-
11.2-1 WYCINANIE SPOIN PRZED TYNKOWANIEM PRZY
towych, niezbdny jest podkad z siat- POMOCY KIELNI
ki. Naley te pamita, e tynkowanie
przestrzeni midzybelkowych w syste-
mie szachulcowym moe prowadzi
do powstania szkd. Podczas ruchw
konstrukcji drewnianej powstaje zwik-
szone niebezpieczestwo odczenia si
warstwy tynku od podoa.
11.3 Skad zaprawy tynkarskiej
Aby otrzyma niespkany skurczami
tynk z gliny, naley pamita o nastpu-
jcych zasadach:
11.2-2 RYSOWANIE NAWILGOCONEJ POWIERZCHNI
GLINIANEJ PRZY POMOCY STALOWEGO DRAPACZA
glina powinna zawiera duo grubo-
ziarnistego piasku;
do zaprawy trzeba doda wosy zwie-
rzce, wkna kokosowe lub sizalo-
we, sieczk ze somy lub z siana;
do schudzenia tynku wewntrznego
mona take doda plewy, wiry,
trociny albo wkna celulozowe;
w celu uzyskania zadowalajcej siy
wizania zaprawa powinna zawiera
wystarczajc ilo dobrze wymie-
szanego ze wszystkimi skadnikami
11.2-3 NARZDZIA DO UZYSKIWANIA CHROPOWATYCH
iu; POWIERZCHNI GLINIANYCH
TYNKI GLINIANE
 W celu sprawdzenia waciwoci tyn- ma za ma si wizania i trzeba doda piasek gruboziarnisty oraz niewielk
ku glinianego mona przeprowadzi iu. Jeli pozostaje przyklejony, ale po- ilo drobnego wiru (ziarno 2-4 mm),
bardzo prosty test. Nakada si tynk kazuj si drobne pknicia, to jest on por. rozdz. 4.2.4.
o gruboci 2 cm na such, wypalon za tusty i moe by ewentualnie uyty Jak wykazay przeprowadzone przez
i do gadk ceg. Tynk powinien po- do wykonania obrzutki, ale aby uy go autora badania, mona znacznie po-
zosta przyczepiony do postawionej do wykonania wierzchniej warstwy, mu- prawi urabialno zaprawy glinianej
na sztorc cegy przez cay okres schni- si by take schudzony piaskiem. Kie- oraz zwikszy odporno powierzch-
cia (48 do 72 godzin). Jeeli odczepi dy zaprawa pozostanie przyczepiona ni na cieranie i zmywanie przez doda-
si od podoa na caej powierzchni, do cegy i nie wida rys skurczu schni- nie kleju kazeinowego (1 cz wapna
to znaczy, e zaprawa zawiera za duo cia, to w zasadzie oznacza, e mona i 4 do 6 czci chudego twarogu), bo-
iu i naley j mocno schudzi grubo- ni tynkowa. Zaleca si jednak otyn- raksu, mocznika, glukonianu sodu i w-
ziarnistym piaskiem. Jeeli tynk odpa- kowanie najpierw prbnej powierzchni kien celulozowych. Mieszanki przed-
da maymi kawakami, kiedy cega zo- (ok. 1 m szerokiej i 2 m wysokiej). Je- stawione w tabeli 11.2. wyprbowano
stanie mocno uderzona, to oznacza, e li powstan drobne pknicia, trzeba i sprawdzono.
mieszank dalej schudza lub doda Wapno reaguje z zawart w twarogu
Skad warstwa warstwa tynk do niej wkien. kazein i tworzy wodoodporne ciao
podkado- grna wewntrzny Tynki wewntrzne gliniane s znacz- biakowo-wapniowe. Podobna reak-
wa
nie mniej problematyczne od ze- cja chemiczna powstaje midzy zawar-
tusta
glina
4 wiadra 2 wiadra 1 wiadro wntrznych. Kadzie si je na grubo tym w Isofloc-u boraksem i kazein.
do 1,5 cm, a poniewa nie musz by Glukonian sodu dziaa jak rodek upyn-
piasek 2 wiadra 4 wiadra 1 wiadro
odporne na dziaania warunkw at- niajcy, tzn., e mona zmniejszy ilo
nawz mosferycznych, mona drobne rysy dodawanej do zaprawy wody i tym sa-
2 wiadra - -
koski
przykry powok malarsk. Powierzch- mym zredukowa niebezpieczestwo
wosy 0,4 kg 0,1 kg -
ni tynku po podeschniciu wygadza tworzenia si rys podczas schnicia. Do-
wapno - 1 wiadro - si zamoczonym w wodzie szerokim danie mocznika powoduje, szczeglnie
mka
pdzlem. w glinie o duej zawartoci pyu, znacz-
- - 0,6 kg
ytnia Jeeli tynk ma by grubszy ni 1,5 cm, ne zwikszenie wytrzymaoci na ciska-
np. aby wyrwna niedokadnie wyko- nie oraz wytrzymaoci na rozciganie
TABELA 11.1 STARA RECEPTURA TYNKW GLINIANYCH
nan cian, zaleca si wykonanie naj- przy zginaniu, por. rozdz. 4.5.
pierw warstwy podkadowej z tustej Wkna celulozowe w formie skraw-
mieszanka1
skadniki gliny i gruboziarnistego piasku. Moe kw makulatury powoduj przede
A B C D E
ona ulec nawet spkaniu, bo rysy za- wszystkim lepsz urabialno zaprawy,
Breja gliniana 10 10 10 10 10 pewni lepsz przyczepno drugiej ale take minimalne zmniejszanie po-
Piasek (0-2) 25 25 25 25 25
warstwy. wstawania rys podczas schnicia. Opty-
Podczas wznoszenia ok. roku 1940 malne w uyciu s mieszanki B, C i E.
Isofloc (boraks) - 5 5 - 5
budynku Niemieckich Kolei (Deutsche Przy sporzdzaniu zapraw A i E najle-
Klej kazeinowy 1 - - - 1 Reichsbahn) ustalono receptur dla piej jest, kiedy klej kazeinowy wymie-
tynkw glinianych, ktr prezentuje szamy ze skrawkami makulatury i wod,
Chudy twarg - - - 1 -
tabela 11.1 (wg Schuh, 1944). a nastpnie pozostawimy. Po 1 godzinie
Mocznik - - 0,2 - - Dodanie mki ytniej do tynku we- naley doda glin i piasek. Przy wszyst-
Glukonian sodu - 0,2 - - - wntrznego poprawia urabialno za- kich rodzajach zapraw korzystniejsze
prawy i zwiksza odporno powierzch- jest, jeli roboty poprawkowe, prze-
ni gliny na cieranie i zmywanie. Wedug cieranie i gadzenie powierzchni wy-
1
- WSZYSTKIE ILOCI OBJTOCIOWE
- Z 1 CZCI TUSTEJ GLINY I 2 PIASKU dowiadcze autora mona zwikszy konywane s po kilku godzinach albo
JASTRYCHOWEGO
ilo proponowanego przez Schuha nawet nastpnego dnia.
- Z 4 CZCI CHUDEGO TWAROGU I 1 WAPNA, WYMIE-
SZA (1-2 MIN.) piasku. W celu redukcji pkni po- Zaprawy stabilizowane do wykony-
wodowanych skurczem schnicia po- wania tynkw zewntrznych omawia
TABELA 11.2 SPRAWDZONE MIESZANKI GLINIANYCH
ZAPRAW TYNKARSKICH winno si dodawa przede wszystkim rozdz. 11.13.

120 TYNKI GLINIANE

11.4 Reguy dotyczce tynkowania
cian z gliny
Poniewa tynk gliniany nie wywou-
je reakcji chemicznych przy zetkniciu
z podoem, konieczne staje si takie
przygotowanie ciany, aby glina si jej
trzymaa. Dlatego naley przestrzega
nastpujcych regu:
1. ciana gliniana przeznaczona do
tynkowania powinna by na tyle
wyschnita, eby nie wystpowao
ju osiadanie i nie nastpoway
skurcze.
2. Luny materia naley usun 10. Przy stosowaniu wszelkich dodat-
przez szczotkowanie, obmiecenie
itp.
3. Podoe pod tynk musi by wystar-
czajco chropowate. Jeli jest to
konieczne, naley je nawily
i zarysowa. W murach z cegie gli-
nianych trzeba powycina spoiny
(por. rozdz. 11.2).
4. Bezporednio przed tynkowaniem
podoe naley odpowiednio
zmoczy, eby powierzchnia ciany
spczniaa, a narzucany tynk mg
w ni troch wnikn. Ponadto
w ten sposb tylko niewielka ilo
wody z tynku zostanie wchonita
przez podoe.
5. Tynk musi by narzucany z du
si, by jego czsteczki wymieszay
si z namoczonymi czsteczkami
powierzchni ciany, a dziki spo-
istoci gliny powstanie wystarcza-
jca przyczepno do podoa. pracochonnych napraw.
6. Tynk z czystej gliny, jeli ma by
grubszy od 1 cm, naley ka
w 2 lub nawet 3 warstwach, aby
unikn tworzenia si rys podczas
wysychania.
7. W celu redukcji spka spowodo-
wanych skurczami schnicia naley
do tynku glinianego doda odpo-
wiedni ilo gruboziarnistego
piasku, wzgldnie drobnego wiru
121
oraz inne materiay zawierajce
wkna lub wosy (patrz rozdz.
4.2.4).
8. Aby zwikszy wytrzymao na
uszkodzenia mechaniczne, ciera-
nie i przenikanie wody, naley do
warstwy zewntrznej tynku doda
nawozu krowiego, wapna, kazeiny
albo innych rodkw (patrz rozdz.
4.3 i 4.6).
9. Powierzchnie wykonane z czyste-
go tynku glinianego naley
w kadym przypadku dodatkowo
wzmocni warstw farby (patrz
rozdz. 12.3).
kw i kryciu farb naley pamita 11.6-1 NAKADANIE TYNKU LEKKIEGO PRZY POMOCY
AGREGATU TYNKARSKIEGO
o zwizanych z tym zmianach
fizycznych waciwoci gliny,
szczeglnie o redukcji dyfuzji pary Tynki gliniane charakteryzujce si
wodnej (patrz rozdz. 12.3.4). miar pynnoci = 140 mm powinny wy-
kazywa maksymalne skurcze schni-
11.5 Skurcze schnicia cia, wynoszce 20 mm/m (= 2%). Jeli
warto ta jest wysza, to producent
Naley w tym miejscu zaznaczy, e powinien o tym informowa, aby zabez-
zaprawa gliniana podczas wysychania pieczy si przed ewentualnymi rosz-
kurczy si o wiele bardziej ni zaprawy czeniami regresowymi. Moliwoci re-
gipsowe, wapienne czy cementowo-wa- dukcji skurczw omwiono w rozdziale
pienne i trzeba to zjawisko uwzgldni 11.14-3.
przy jej stosowaniu. Zaleca si spraw-
dzanie zachowania zaprawy przy skur- 11.6 Tynk natryskiwany z gliny
czach schnicia przed jej uyciem (por. lekkiej
rozdz. 2.3). Duy stopie skurczu moe
prowadzi do osiadania glinianego mu- Autor przetestowa z dobrym skutkiem
ru, co z kolei prowadzi do powstawania tynk z gliny lekkiej, nadajcy si do na-
pkni. Przy tynkach glinianych po- tryskiwania i posiadajcy zdolnoci izo-
wstaj czsto rysy skurczu, wymagajce lacyjne. Skada si on przede wszystkim
ze skrawkw makulatury i moe by na-
Badania przeprowadzone przez FEB noszony ma cian przy pomocy agre-
pokazay, e dostpna w handlu glinia- gatu tynkarskiego na grubo do 3 cm,
na zaprawa murarska przy przetestowa- por. zdjcie 11.6-1. W celu szybszego
nej konsystencji roboczej wykazywaa wizania dodawano do niego troch
skurcze schnicia od 1 do 3,6%, pod- wapna trasowego i gipsu (Minke 1987
czas gdy badane zaprawy cementowo- (c)).
-wapienne i gotowe gipsowe zaprawy Inne rodzaje tynkw natryskowych
tynkarskie charakteryzoway si skur- z gliny lekkiej, ktre stosuje si przede
czem mniejszym ni 0,1%, patrz tabela wszystkim do wypeniania przestrzeni
11.14-1.
TYNKI GLINIANE
 midzybelkowej budynkw o konstruk-
cji szkieletowej, opisano w rozdz. 9.3.
11.7 Tynk z gliny lekkiej
z keramzytem
Do otrzymania rwnomiernej, drobno-
ziarnistej struktury powierzchni cia-
ny nadaje si tynk z gliny zmieszanej
z drobnoziarnistym keramzytem albo
szkem porowatym, por. zdjcie 11.7-1.
Tynk ten wykonuje si np. z mieszanki
keramzytu (1-4 mm), piasku keramzy-
towego i gliny z dodatkiem 5% wapna
trasowego. Zapraw nakada si rcz-
11.7-1 DELIKATNY TYNK Z MIESZANKI GLINY
Z KERAMZYTEM nie na grubo 8 mm. Dodanie wapna
11.8-1
11.8-2
11.8-1 I 11.8-2 TYNK GLINIANY, NARZUCANY WYKONANY W CELU ZWIKSZENIA REGULACJI WILGOTNOCI I CIEPA W
OGRODZIE ZIMOWYM
122 TYNKI GLINIANE
trasowego wpywa korzystnie na skr-
cenie czasu wizania i zmniejszenie dy-
fuzji pary wodnej.
Tynkiem o jeszcze lepszych waci-
wociach izolacyjnych, cho mniej spo-
istym, jest tynk lekki o nastpujcym
skadzie: 25 czci keramzytu o ziarnie
1-4, 10 czci tustego, gstego szlamu
glinianego, 10 do 15 czci skrawkw ma-
kulatury z dodatkiem boraksu i 2 czci
kleju kazeinowego (z 1 cz. wapna i 5 cz.
chu de
go twarogu mieszanych przez
2 minuty).
Wygadzanie powierzchni tynku gli-
nianego z keramzytem wymaga pewnej
wprawy, poniewa kuleczki keramzytu
pozostawiaj lady cignicia pac, mo-
g te nawet wypada. W takim przypad-
ku naley troch zwikszy ilo cin-
kw makulatury i kleju kazeinowego.
11.8 Tynk narzucany
Technika szczelnego obrzucania bry-
ami gliny powierzchni przeznaczonej
do tynkowania pochodzi z Afryki. Wa-
runkiem wstpnym jej stosowania jest
wykonanie mieszanki o wystarczajcej
sile wizania oraz rzucanie bry z du
si na odpowiednio chropowate pod-
oe. Zdjcia 11.8-1 i 11.8-2 przedsta-
wiaj opisan w rozdziale 14.8 cian
majc za zadanie regulacj wilgotno-
ci i ciepa w ogrodzie zimowym. Podo-
em s tu lekkie pyty z weny drzewnej.
Dla zwikszenia przyczepnoci przymo-
cowano do nich bambusowe patyki.
11.9 Tynkowanie ciany z beli
somianych
Domy wykonane z bali somianych
znane s w stanie Nebraska w USA ju
od koca XIX wieku, a w latach 80-tych
XX wieku doczekay si swoistego re-
nesansu. W midzyczasie we Francji
i Skandynawii znalazo si wielu wyko-
nawcw wasnych budynkw, ktrzy
budowali ciany z bali somianych. Za-
bytkowe budynki wykonane t techni-
k w USA maj ciany none (statycz-
nie obcione) ze somy. W budynkach
powstaych w ostatnich latach wyko-
rzystywano bale somy do wypeniania
konstrukcji albo do tworzenia z nich
wierzchniej warstwy cian (wicej patrz:
Steen et al.).
Najbardziej ekonomiczne jest pokry-
wanie powierzchni somianych dwu-
albo trzywarstwowym tynkiem glinia-
nym, a tam, gdzie ciany naraone s
na czste opady deszczu, tynkiem wa-
piennym lub cementowo-wapiennym.
Najprociej nanosi tynk z gliny przez
11.9-1 NANOSZENIE PIERWSZEJ WARSTWY TYNKU
11.9-2 WYGADZONA POWIERZCHNIA TYNKU
PO PIERWSZYM NATRYSKU
123
rzucanie zaprawy rkami lub opryskiwa-
nie pomp (zdjcie 11.9-1). W obydwu
przypadkach powstaje stosunkowo
nierwna powierzchnia, co powodowa-
ne jest ksztatem i uoeniem bali so-
mianych (zdjcie 11.9-2). Jeli chcemy
uzyska gadk powierzchni, to naley
spoiny i inne nierwnoci wypeni mie-
szank gliniany ze som. Najczciej ta-
kie ciany pokrywa si siatk drucian
albo plastikowym podkadem, na ktry
tynk nanosi si rcznie lub maszyno-
wo. Przy tynkowaniu naley uwaa,
aby zaprawa bya wystarczajco pynna
i aby obrzucanie nastpowao z odpo-
wiedni si, co powoduje przeniknicie
11.11-1 CIANA DEMONSTRACYJNA, FEB
UNIWERSYTET W KASSEL
11.11-2 TYNK GLINIANY Z WBUDOWANYMI LAMPAMI.
KOPUA Z BALI SOMIANYCH W FORSTMEHREN, NIEMCY
przez siatk i poczenie ze somianym
podoem.
11.10 Tynk gliniany jako warstwa
ochronna przed poarem
W dzielnicy Hamburga Othmarschen po-
kryto dach z trzciny na zabytkowym bu-
dynku (na tzw. Rperhof) trzema war-
stwami gliny gruboci od 2,5 do 3 cm.
W ten sposb nie tylko osignito wik-
sz szczelno na przenikanie wiatru
i tym samym warto wspczynnika
U = 0,19 W/mK, ale take wypeniono
norm odpornoci ogniowej F30, co udo-
wodni test przeprowadzony przez Uni-
wersytet Techniczny w Brunszwiku.
Instytut Dowiadczalny Poarnictwa
(Brandversuchsanstalt MA 39) z Wied-
nia potwierdzi, e soma jako element
budowlany pokryta z obydwu stron tyn-
kiem uzyskuje odporno ogniow F90.
Wicej o tym Minke/Mahlke: Der Stro-
hballenbau, 2004.
11.11 Plastyczne ksztatowanie
przy pomocy tynku glinianego
Poniewa tynk gliniany stosunkowo
dugo daje si ksztatowa plastycznie
i nie dziaa agresywnie na skr rk, jak
np. zaprawa cementowa czy wapien-
na, mona z niego tworzy indywidual-
ne formy nawet goymi rkami. Zdjcia
11.11-1 i 11.11-2 przedstawiaj kilka ta-
kich moliwoci.
11.12 Ochrona krawdzi
Z uwagi na atwo uszkodzenia me-
chanicznego tynkw glinianych nale-
y krawdzie zewntrzne chroni przy
pomocy profili drewnianych, ceglanych
itp. (rys. 11.12-1). Wbudowywanie typo-
wych listew tynkarskich, jak to ma miej-
sce przy tynkach gipsowych lub wa-
piennych, jest rzadziej zalecane z uwagi
na ich niewystarczajc skuteczno.
TYNKI GLINIANE
11.13 Stabilizowane gliniane
tynki zewntrzne
11.13.1 Wiadomoci oglne o tynkach
zewntrznych
Tynki zewntrzne stanowi ochron
konstrukcji cian przed wpywami at-
mosferycznymi. Powinny wic albo by
odporne dziki wasnemu skadowi, al-
bo te otrzyma wytrzyma powok
zewntrzn. Wane jest, aby tynk i owa
powoka w wystarczajcym stopniu
przepuszczay par wodn, co zapew-
ni odprowadzenie na zewntrz wyst-
pujcej w warstwie zewntrznej ciany
wody kondensacyjnej. Ponadto tynk
zewntrzny powinien by bardziej ela-
styczny od tej warstwy, na ktrej zosta
pooony. Bdzie wtedy mg wykony-
wa ruchy wywoane wpywami ter-
micznymi czy wilgotnociowymi i nie
spowoduje to tworzenia si rys na jego
powierzchni.
Do ochrony ciany od zewntrz nada-
j si tylko tynki gliniane, ktre nie p-
kaj. Nie naley ich ka od strony naj-
wikszych wpyww atmosferycznych,
chyba, e okap dachu jest wystarcza-
jco duy, a glina chroniona jest przez
dodatkow powok malarsk. Tam,
gdzie ciana naraona jest na dziaa-
nie wody rozpryskowej, tzn. poniej
wysokoci od 30 do 50 cm nad pozio-
mem terenu, wykonywanie tynkw
11.12-1 OCHRONA KRAWDZI CIAN GLINIANYCH
124 TYNKI GLINIANE
glinianych nie ma sensu. Naroa,
z uwagi na atwo ich uszkodzenia
mechanicznego, naley zaokrgla al-
bo zabezpiecza specjalnymi wkadka-
mi ochronnymi. Przy tynkowaniu bar-
dzo duych, zewntrznych powierzchni
zaleca si pozostawianie w regular-
nych odstpach szczelin, ktre po wy-
schniciu wypenia si elastyczn ma- testowana.
s uszczelniajc. Szczeliny te su Korzystne mieszanki, ktre autor
jako dylatacje i zapobiegaj pkni-
ciom spowodowanym rozciganiem
si i kurczeniem tynku pod wpywem
temperatury i wilgotnoci.
Sposoby redukowania powstawania
pkni w wyniku skurczw schnicia,
zwikszania odpornoci na dziaania
warunkw atmosferycznych, na cie-
ranie i zmywanie poprzez odpowied-
nie dodatki, opisano w rozdziaach 4.2,
4.3 i 4.6.
Elementy gliniane, jak przestrze-
nie midzybelkowe w budynkach za-
bytkowych o drewnianej konstrukcji
szkieletowej, s zazwyczaj pokrywane
tynkiem wapiennym lub kazeinowo-
-wapiennym (patrz rozdz. 12.5).
11.13.2 Stabilizowane gliniane tynki
zewntrzne
Stabilizowane tynki gliniane to takie
tynki, ktre oprcz iu zawieraj take
inne mineralne albo organiczne rod-
ki wice, jak np. wapno, cement,
gips, modyfikowan skrobi, celuloz
metylow, krowi nawz, oleje, ywi-
ce, emulsje bitumiczne albo te syn-
tetyczne dodatki wice. rodki te
po stwardnieniu nie rozpuszczaj si
ju w wodzie.
Stabilizowane tynki gliniane mog
by nakadane na elewacje budynkw
przy niewielkim zagroeniu zmocze-
nia deszczem. Przy tynkach glinianych
stabilizowanych pokostem lnianym
albo emulsj bitumiczn naley pa-
mita, e dziaaj one bardzo hamu-
jco na przenikanie pary i dlatego
w zasadzie nie nadaj si do stosowa-
nia w budynkach w tych strefach kli-
matycznych, ktre charakteryzuj si
duymi, zalenymi od pory roku wa-
haniami temperatury. Idealna ilo
dodatkw zaley przede wszystkim
od skadu zastosowanej gliny i powin-
na by za kadym razem przed uyciem
sprawdzi i uzna za nadajce si do
uycia w agodnym klimacie Kolumbii,
pokazuje tabela 11.3.
Okazao si, e wymieszanie i stoso-
wanie gliny z pokostem oraz z wapnem
i cementem byo trudniejsze ni przy
innych zaprawach. Dodanie 6% emul-
sji bitumicznej (pasty) dao najwiksz
wytrzymao. Klej z mki pszennej
wykonano wg receptury: 1 cz. mki wy-
miesza dokadnie, by nie byo grudek,
z 1 cz. zimnej wody i rozcieczy 2 cz.
gotujcej si wody. Brej naley goto-
wa na maym ogniu tak dugo, a si
prawie zeszkli.
Przy mieszance gliny z kaem krowim
naley pamita, aby brej pozosta-
wi w stanie wilgotnym na kilka dni,
a sfermentuje. Zwikszy to wytrzyma-
o tynku na cieranie oraz stanie si
on odporniejszy na dziaanie deszczu,
co wystarczajco udowodniono w FEB.
Tabela 11-2 przedstawia wyniki te-
stw na dziaanie gwatownego deszczu
11.13-1 TYNK GLINIANY, STABILIZOWANY EMULSJ
BITUMICZN, NA BUDYNKU MIESZKALNYM W SANTA FE,
USA
(por. rozdz. 2.6-7) oraz na cieranie (por. gdy niektre tynki stabilizowane nawet W prawej czci tabeli 11-2 podano od-
rozdz. 2.3-6), jakie przeprowadzono po 6 dniach dziaania strumieni wody powiednio iloci (w gramach) startego
w FEB na tynkach stabilizowanych. Przy nie wykazyway ladu erozji. tynku, patrz test opisany w rozdziale
symulacji ulewy tynk niestabilizowany Znaczce s rnice w wytrzymaoci 2.3-6.
ju po 3 sekundach ulega erozji, podczas powierzchni na mechaniczne cieranie.

Tynk A Tynk B Tynk C Tynk D Tynk E Tynk F

Skad 1 war- 2 1 2 war- 1 war- 2 war- 1 war- 2 war- 1 war- 2 war- 1 war- 2 war-
stwa warstwa1) warstwa stwa stwa stwa stwa stwa stwa stwa stwa stwa
Glina ilasta, doowana - - 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1
Piasek
1,5 1 3 3 1 0,5 1,5 1,5 1,5 1 1,5 1,5
gruboziarnisty (0-4 mm)
Piasek
1 1 1 1 1 1,5 1 1,5 1 1,5 1 1
drobnoziarnisty (0-1 mm)
Ka krowi, wilgotny, wymie-
szany 1:1 z brej glinian, 1 1 1 1 - - - - - - 0,5 1
sfermentowany
Wapno - - - - - - - - 5% 5% - -

Cement - - - - - - - - 5% 5% - -

Emulsja bitumiczna - - - - - - 5% 6% - - - -
Gotowany klej z mki
- - - - 3% 4% - - - - - -
pszenicznej
Breja kazeinowa z wapnem
- - - - - - - - - - 3% 3%
wymieszana 1:1,
Pokost lniany - - 4% 4% - - - - - - - -

) szlam wtarty pac z gbk

TABELA 11.3 SKAD STABILIZOWANYCH TYNKW GLINIANYCH ZEWNTRZNYCH (OBJTOCI PROPORCJE)

tynk gliniany wystpienie erozji w wyniku dziaania deszczu po... ilo startego tynku w g (test na cieranie)

1 bez dodatkw 3s 3,1

2 z 4% emulsji bitumicznej 20 min 1,7
3 z 6% emulsji bitumicznej 20 h 0,3
4 z 8% emulsji bitumicznej 68 h 0,2
5 z 8% breji wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) 50 min 0,4
6 z 6% breji wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) + 0,4% pokostu lnianego 23 h 1,2
7 z 8% breji wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 4 cz. obj. chudego twarogu) + 0,4% pokostu lnianego 70 h 0,6
8 z 6% breji wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 8 cz. obj. chudego twarogu) 35 min 0,5
9 z 8% breji wapienno-kazeinowej (1 cz. obj. wapna / 8 cz. obj. chudego twarogu) 90 min 0,5
10 z 6% wapna > 6 dni 0,1
11 z 6% cementu > 6 dni 0,2
12 z 4% wapna + 2% cementu > 6 dni 2,9
13 z 1,5% kleju z mki pszennej 5s 1,7
14 z 3% kleju z mki pszennej 10 s 0,1
15 z 4% kleju z mki pszennej 15 s 0,1
16 z 4% pokostu lnianego > 6 dni 0,02
17 z 6% pokostu lnianego > 6 dni 0,03
18 z 10% sodowego szka wodnego (1 : 8 rozcieczonego wod) 5 min 4,4
19 z 6% kleju boraksowo- kazeinowego (700 g twarogu + 17,5 boraksu w 0,1 l wody) 1 min 0,6
20 z 8% kleju boraksowo- kazeinowego (700 g twarogu + 17,5 boraksu w 0,1 l wody) 1 min 0,7
21 z 4% glutenu z wapnem (1:1) 5 min 0,1
22 z 8% glutenu z wapnem (1:1) 40 h 0,1
23 z 4% glutenu z wapnem (2:1) > 6 dni 0,8
0 6 12 18 24 30 36 42 48 h 0 1 2 3 4 5g

TABELA 11-4 CIERANIE I EROZJA W WYNIKU DZIAANIA DESZCZU NA STABILIZOWANE TYNKI GLINIANE

TYNKI GLINIANE 125

 11.14 Rozwaania porwnawcze
prby miara skurczu w mm/m
o tynkach glinianych
5 10 15 20 25 30 35
Zaprawa gliniana CA 10,5 11.14.1 Uwagi wstpne
CLF 24,5 W zwizku z wadami tynkw glinianych
E 7,1 i budowli z cegie glinianych dochodzio
EF 5,4
w ostatnich latach do procesw sdo-
HAF 32,3
HU wych. W murach kwestionowano przede
21,0 38,5
LF wszystkim pknicia w wyniku osiadania
M3 20,2 oraz osypywanie si powierzchni zapra-
M4 19,6 wy glinianej. W tynkach z kolei podkre-
NHF 29,1 lano takie wady, jak: tworzenie si rys,
NSF 27,7 grzybw pleniowych i osypywanie si.
RG 7,7 Cz tych usterek mona zdefiniowa
TM 8,7 jako bdy wykonawstwa, a cz jest
TMF 11,3 spowodowana z jakoci stosowanych
TO 13,8
produktw. Rne skady elementw
Zaprawa wapienno-cementowa II oraz nie deklarowane wskaniki produk-
0,6
Zaprawa cementowa MGIII 0,9 tw z gliny mog zaprowadzi wyko-
Zaprawa murarska lekka 2,1 nawcw w lep uliczk. Z analizy wie-
Tynk gipsowy wyrb gotowy 0,7 lu przypadkw szkd wynikaj podane
w nastpnym podrozdziale wymagania.

11.14.2 Deklaracja zawartoci

1. Skady produktw musz by
prby Ilo startego tynku w g podane w procentach w stosunku
0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 wagowym do ciaru cakowitego
artykuu.
Zaprawa gliniana CA 0,7 2. Jeeli oprcz iu, bdcego natural-
CLF 0,2 nym skadnikiem wicym, dodano
E 3,2 inne organiczne lub mineralne
EF 2,5 skadniki wice, np. celuloz, kaze-
HAF 0,1 in, odchody zwierzce, cement,
HU 0,1 wapno albo gips, to powinno
LF 0,0 to by jednoznacznie zaznaczone.
M3 1,3 Ta wskazwka jest konieczna, ponie-
M4 1,5 wa takie zaprawy nie s czystymi
NHF 0,3 zaprawami glinianymi. Po zwizaniu
NSF 0,3 dodatkowych rodkw wicych
RG 0,5 nie mog by one ani obrabiane, ani
TM 2,3 przerabiane.
TMF 2,4 3. Rodzaj i ilo organicznych dodat-
TO 0,3 kw, jak sieczka somiana, otrby
zboowe, wkna rolinne, trociny,
wiry stolarskie, musi by podana,
poniewa mog one powodowa
tworzenie si grzybw pleniowych.
11.14-1 WIELKO SKURCZW ZAPRAW GLINIANYCH (ROZPYW 140 MM) W PORWNANIU Z INNYMI ZAPRAWAMI
MINERALNYMI (O ROZPYWIE 180 MM)

126 TYNKI GLINIANE

11.14.3 Miara skurczu schnicia pyt, tynkw i glinobitki jest wytrzyma- glinianej murarskiej, jeeli bdzie testo-
Miara skurczu przy wysychaniu jest o na cieranie paszczyzny glinianej. wana midzy cegami penymi.
jednym z najwaniejszych kryteriw Mieszaniny gliniane do tynkw i gli-
oceny glinianej zaprawy murarskiej nobitek s z reguy bardzo schudzone 11.14.6 Wytrzymao na rozciganie
i glinianej zaprawy tynkarskiej wierzch- w celu zminimalizowania powstawa- przy zginaniu
niej warstwy. Wysoki wskanik skurczu nia rys podczas schnicia. To oznacza, Wytrzymao na rozciganie przy zgi-
schnicia prowadzi do odpowiednio e zawieraj one niewielk (2-3%) ilo naniu w przypadku suchych elementw
mocnego spkania. Dodanie somy iu i du ilo gruboziarnistych dodat- z gliny ma niewielkie znaczenie, po-
albo sieczki zmniejsza powstawanie kw. Powoduje to, e ich wytrzyma- niewa nie powinny one by naraane
rys, cho nie bezporednio, poniewa o na cieranie i odporno na zdra- na takie naprenia. Przy ocenie tynkw
w tym przypadku nastpuje schudze- pywanie s stosunkowo niewielkie. glinianych oraz odpornoci krawdzi ce-
nie zaprawy, tzn. wzgldne zmniejsze- Powierzchnie takie atwo si osypuj gie glinianych wytrzymao na rozci-
nie iloci iu. Drobne wkna wpywaj i ulegaj mechanicznym uszkodzeniom. ganie przy zginaniu ma jednak pewien
na rodzaj powstajcych pkni: za- Aby przeciwdziaa temu zjawisku, nale- sens. Im jest ona wiksza, tym mniejsze
miast wikszych rys powstaj mniejsze, y albo stosowa dodatki specjale, albo jest niebezpieczestwo, e czci tynku
ale w wikszej iloci. te powierzchnie pokry farb. Dziaanie naraone na uszkodzenia mechaniczne
W przypadku zaprawy murarskiej majce na celuwyznaczenie wytrzyma- rozpadn si lub zarysuj. Tym samym
z gliny wysoki stopie skurczu schnicia oci krawdzi powierzchni glinianych krawdzie cegie rzadziej ulegn uszko-
oznacza dla wykonawcy, e albo pooy omwiono w rozdz. 2.6.6. dzeniu podczas transportu czy montau.
tylko kilka warstw dziennie, albo mu- Wykres 11.14-1 przedstawia stwier- I montmorylonitowy posiada wy-
si jeszcze wicej schudzi mieszank, dzon ilo startej powierzchni przy sz wytrzymao na zginanie przy roz-
co z kolei prowadzi do zwikszonego uyciu szczotki i nacisku 2 kg oraz 20 ciganiu ni i kaolinitowy. Dostpny
osypywania si powierzchni spoin. obrotach. w handlu Bentonit nadaje si znakomi-
Dla zaprawy glinianej do wykona- Przy zuyciu ciernym wikszym ni cie jako dodatek do gliny, bo zawiera
nia wierzchniej warstwy tynku wysoki 1 g producent powinien zaleci, aby su- duo montmorylonitu. Naley jednak
skurcz schnicia oznacza, e mona j ch powierzchni glinian wyszczotko- pamita, e po jego dodaniu zwikszy
ka tylko cienk warstw, a powsta- wa mikk szczotk i potem wzmocni si linearny skurcz schnicia. Wytrzyma-
jce rysy naley zatrze pac jeszcze j, pokrywajc organicznym albo mine- o na rozciganie przy zginaniu testo-
w stanie wilgotnym. Podczas gdy linio- ralnym rodkiem wicym. wanych zapraw wahaa si midzy 12%
wa miara skurczu schnicia dla zapraw a 34% ich wytrzymaoci na ciskanie,
wapiennych, wapienno-cementowych 11.14.5 Wytrzymao na ciskanie por. tab. 11.5.
i gipsowych w zasadzie wynosi mniej Mierzenie wytrzymaoci na ciskanie
ni 0,1%, to wskanik ten dla zapraw zapraw glinianych do tynkowania od- 11.14.7 Sorpcja wilgoci w powietrzu
glinianych do tynkowania, ktre s do- bywa si z reguy na prbkach wiel- Cegy gliniane niewypalone posiada-
stpne na rynku, przekracza nawet war- koci 16 x 4 x 4 cm, na takich samych, j o wiele wysz zdolno sorpcji, tzn.
to 3%, patrz 11.14-1. jak w przypadku testowania wytrzy- umiejtno pochaniania wilgoci z po-
Warto 2% dla zaprawy glinianej, maoci na rozciganie przy zginaniu. wietrza przy jego wysokiej wilgotnoci
mierzona przy rozpywie = 140 mm, wg Z tabeli 11.5 mona wywnioskowa, e wzgldnej oraz oddawania jej, gdy po-
DIN 1060 cz. 3, nie powinna by przekra- wytrzymao na ciskanie jest tylko wietrze jest suche, ni cegy ceramicz-
czana. Jeeli tak jednak jest, producent warunkowo powizana z wytrzymao- ne. Jest ona nieomal 50-krotnie wysza
powinien umieci wskazwk, e za- ci na rozciganie i z wytrzymaoci ni dla klinkieru i ok. 10-krotnie wysza
praw naley schudzi przed uyciem. na rozciganie przy zginaniu. Wytrzy- ni dla cegy dziurawki, por. rozdz. 1.4.4.
mao na ciskanie ciany z elementw Zdolno sorpcji zapraw glinianych
11.14.4 Wytrzymao na cieranie glinianych bada si na prbce bdcej do murowania i tynkowania jest z regu-
Obok skurczw gliny podczas procesu dwiema cegami pooonymi na sobie y o wiele mniejsza, poniewa zawieraj
schnicia i zwizanego z tym powsta- na zaprawie, tak jak podczas murowa- one mniej iu. Stwierdzone wartoci te-
wania pkni najwaniejszym kryte- nia, (norma DIN 18953 str. 2). Podobnie stowanych zapraw wahay si midzy
rium oceny jakoci powierzchni cegie, mona zbada wytrzymao zaprawy 56,9 a 133,5 g/m. Dla niewypalonej

TYNKI GLINIANE 127

cegy glinianej warto ta wyniosa
297 g/m. Dziaanie zjawiska sorpcji
w przypadku tynkw jest tylko relatyw-
ne, gdy mamy do czynienia z grubymi
warstwami i krtkotrwaymi zmianami
wilgotnoci.
Wykres 11.4-2 przedstawia wartoci
pochaniania i oddawania wilgoci przez
zaprawy gliniane w porwnaniu z sorp-
cj cegy glinianej. Test przeprowadzano
przy zwikszeniu wilgotnoci powietrza
w pomieszczeniu z 50% do 80% i zaraz
potem przy jej obnieniu do 50%.
Badane zaprawy osigny tylko 19
do 68% wartoci, jakie uzyskaa cega.
Naley tu zaznaczy, e zaprawa o naj-
ju po 2 dniach prawie nasycone (ich
krzywa sorpcji po 48 godzina przebiega
nieomal poziomo).
Decydujcym czynnikiem dla zaist-
nienia sorpcji nie jest jedynie zawarto
iu, ale take jego rodzaj. Montmorylonit
absorbuje znacznie wicej wilgoci ni
kaolinit. Zdolno sorpcji mona zwik-
szy przez dodatki organiczne, takie
jak celuloza, mielona soma i wkna
kokosowe. Na wykresie 11.14-2 litera F
wskazuje, e ta zaprawa zawiera wkna
(niem. Fasern).
Wytrzymao w N/mm

wyszej wartoci sorpcji zawdzicza ten ciska-

Rozciga-
Rozci-
nie przy
wynik dodatkom z drobnych wkien. nie (1) ganie
zginaniu
Podczas gdy 15 mm gruboci materia
Cega glinia-
z cegy glinianej moe jeszcze wchon 4,4 1,3 0,5
na D (2)
wiele wilgoci nawet po 48 godzinach, tak Cega glinia-
6,1 1,6 0,6
zaprawy bez dodatkw wknistych byy na G

CA 1,69 0,23 -
g/m2
300 CM 2,63 0,85 0,35

CLF 3,04 0,36 -

cega gliniana E 1,05 0,19 -

250 EF 1,47 0,18 -

G 2,02 0,69 0,21

HU 2,99 0,29 -
200 LF 1,00 0,28 -

M3 2,06 0,47 -

M4 1,65 0,18 -
150
CLF
NHF 1,87 0,42 -
NSF NSF 2,61 0,40 -
M3
NHF
LF RG 1,51 0,20 -
100
M4
HU TM 1,61 0,25 -
TO
RG TMF 1,21 0,21 -
TMF
50 (1) Wytrzymao supowa na ciskanie
TM
CA
(4*4*4cm)
HA
EF (2) Wg Boenkendorfa (1955), wszystkie inne
E FEB
0
0 12 24 36 48 60 72 84 96
h
11.14-2 WARTOCI POCHANIANIA I ODDAWANIA TABELA 11.5 WYTRZYMAO CEGIE GLINIANYCH
WILGOCI PRZEZ ZAPRAWY GLINIANE W PORWNANIU I ZAPRAW GLINIANYCH
Z SORPCJ CEGY GLINIANEJ

128 TYNKI GLINIANE

12. OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH
PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI
12.1 Uwagi wstpne

Aby uzyska odporno elementw
glinianych na wpywy atmosferyczne
i zwikszy ich wytrzymao na ciera-
nie, jak to opisano w rozdz. 11.13, nie
zawsze konieczne jest dodawanie do-
mieszek. Czsto wystarczaj malarskie
powoki ochronne lub warstwa tynku.
Kolejne rozdziay opisuj, w jaki sposb
mona zwikszy odporno wewntrz-
nych i zewntrznych powierzchni glinia-
nych. Moliwo wykonania umywalek
z hydrofobowanej gliny omawia rozdzia
14.11.
12.2 Zagszczanie powierzchni
Najprostsz moliwoci zwiksze-
nia odpornoci elementw glinianych
na wpyw erozji spowodowanej desz-
czem i wiatrem jest jej zagszczenie i wy-
gadzenie. Jeli glina jest jeszcze wilgot-
na, wystarczy wyrwna powierzchni,
zagadzajc j mocno przycinit kiel-
ni. W budynkach wzniesionych metod
tradycyjn w Indiach i Afryce wykonuje
si to przy pomocy zaokrglonego ka-
mienia, ktrym naciska si na glin i za-
ciera j kolistymi ruchami. Tak wyrw-
nana powierzchnia powinna si wieci
i mie widocznych otwartych porw
czy rys. Dziki tej metodzie znacznie re-
dukuje si niebezpieczestwo wypuki-
wania powierzchni gliny przez deszcze.
12.3 Powoki malarskie
12.3.1 Wiadomoci oglne
Malowanie powierzchni glinianych,
ktre ma za zadanie ich ochron przed
wpywami atmosferycznymi, naley pac cienkiej warstwy mleczka kazeino-
w regularnych odstpach czasu powta- wo-wapiennego. Skada si ono z 2 czci
rza. Cienka powoka niszczona jest gaszonego doowanego wapna, 1 czci
mechanicznie przez wiatr i mrz, a che- chudego twarogu i ok. 15 czci wody.
micznie przez ultrafioletowe promie- Gruntowanie przed malowaniem farb
niowanie wiata lub te przez dziaanie klejow jest istotne z uwagi na potrzeb
kwanych deszczw. zmniejszenia zdolnoci nasikania pod-
Powoki malarskie zewntrzne po- oa. Nadaje si do tego np. rzadki pyn
winny by rwnoczenie hydrofobo- sporzdzony z 1 czci kazeiny i 5 czci
we i pozostawia otwarte pory, aby wody albo mieszanka 1 cz. proszku kleju
dyfuzja pary wodnej nastpowaa bez celulozowego rozpuszczonego w 60-80
wikszych przeszkd. Jest to konieczne czciach wody.
w celu odprowadzenia na zewntrz wil-
goci, ktra przenika do rodka podczas 12.3.3 Powoki malarskie
gwatownych deszczw lub zbiera si
tam w wyniku kondensacji pary wodnej. Powoka wapienna
Farby dyspersyjne, lateksowe lub Przy malowaniu wapnem naley pami-
emulsje syntetyczne nie nadaj si ta, e szlam wapienny powinien by
wic do malowania zewntrznych po- bardzo rzadki, aby nie powstaa z niego
wierzchni glinianych. kryjca powoka, ktra po wyschni-
Do wykonywania wewntrznych po- ciu atwo odpryskuje. Zaleca si wic
wok mona uywa dowolnych farb. 3 lub 4-krotne malowanie mleczkiem
Poniewa powierzchnie gliniane wcha- wapiennym, powstaym z wymieszania
niaj bardzo duo wilgoci, do ich malo- 1 worka (50 kg) wodorotlenku wapnio-
wania nadaj si szczeglnie farby roz- wego w 50 do 60 litrach wody. Mona
puszczalne w wodzie. doda te 1 do 2 kg soli kuchennej, aby
Na kolejnych stronach opisano bli- powoka bya dugo wilgotna, co przy-
ej kilka sprawdzonych powok malar- piesza proces karbonizacji. Przy od-
skich. Wicej informacji znale mona nawianiu budowli zabytkowych dodaje
w publikacji K. Wehlte z 1985 roku. si czsto do farby wody ze ledzi. Dua
zawarto soli powoduje podobn reak-
12.3.2 Gruntowanie cj (dodatkowo, dziki zawartoci ele-
Jeeli tynk przeznaczony do malowania mentw biakowych, powstaje odpor-
ma wiele elementw drobnoziarnistych ny na dziaania atmosferyczne zwizek
(np. tynk z gliny lessowej), zaleca si, albuminowo-wapienny, podobnie jak
by przed pokryciem go farb wapienn przy kryciu farb kazeinowo-wapienn).
wykona wapienny podkad zwiksza- Mieszanka do wykonania pierwszej
jcy przyczepno. Podkad powstaje warstwy powinna by bardziej rozcie-
przez naniesienie pdzlem lub zatarcie czona, aby mleczko wapienne dostao

OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI 129

si moliwie gboko. Wapno daje bar-
dzo jasny, biay kolor. Aby go przyciem-
ni, mona doda proszku glinianego,
delikatnej gliny lessowej lub innych
pigmentw mineralnych. Malowanie
wapnem powierzchni zewntrznych
wystarcza w klimacie rodkowej Euro-
py na ok. 2 do 4 lat. Powoki z czystego
wapna nie s odporne na wycieranie.
Powoka kazeinowo-wapienna
Znacznie duej wytrzymuje i jest bar-
dziej odporna na wycieranie powoka
malarska z mleczka wapiennego zmie-
szanego z serwatk, chudym twarogiem
lub proszkiem kazeinowym. Chudy twa-
rg, powstay w wyniku dziaania pod-
puszczki (enzymu trawiennego) na chu-
de mleko, zawiera ok. 11% kazeiny.
Wapno tworzy z ni chemiczny zwizek
albuminowo-wapienny. Renowacj za-
bytkowych budynkw czsto wykonuje
si, uywajc farby z gaszonego doo-
wanego wapna, zmieszanego z chudym
mlekiem lub serwatk.
Sprawdzon mieszank jest farba
z 1 czci chudego twarogu, 1 do 3 cz-
ci wapna i 1,5 do 2,5 czci wody. Nie-
wielki dodatek pokostu lnianego (mak-
simum 10% w stosunku do twarogu)
zwiksza odporno na wycieranie, ale
utrudnia samo malowanie. Pokost na-
ley dobrze wymiesza z innymi skad-
nikami, najlepiej mieszark rubow,
a do uzyskania delikatnej, kremowej
emulsja. Poniewa pokost lniany szybko
oddziela si od reszty mieszanki, farb
naley czsto ponownie miesza. Dziki
temu dodatkowi konsystencja mieszan-
ki zmienia si i naley j zuy w cigu 2
do 4 godzin. Bia barw mona stono-
wa proszkiem glinianym lub innym mi-
neralnym pigmentem. (Uwaga: pokost
lniany redukuje dyfuzj pary wodnej).
Do malowania cian z gliny lekkiej z ke-
ramzytem nadaj si szlamy, w ktrych
skad wchodzi 1 cz wapna, 5 czci
chudego twarogu i 5 czci gliny. Przy
130 OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI
wykonywaniu powok kazeinowo-wa- Bezbarwna powoka kazeinowa
piennych naley pamita, aby pod- W celu zachowania naturalnej barwy
oe byo suche, poniewa w przeciw- gliny i otrzymania powierzchni odpor-
nym wypadku mog tworzy si grzyby nej na wycieranie naley pomalowa
pleniowe. cian mieszank z 1 czci chudego
Dla pomieszcze wilgotnych zaleca twarogu, z 1,8 do 2 czci wody, do kt-
si nastpujc mieszank kazeinowo- rej dodaje si 1/8 do 1/9 czci proszku
-wapienn: 1 cz wapna gaszonego wapna. Powstanie w ten sposb bez-
doowanego wymiesza mechanicz- barwna (wzgldnie lekko mleczna),
nie przez 1 do 2 minut, bez dodawania gadka jak jedwab powierzchnia. Efekt
wody, z 5 czciami chudego twarogu. ten wywoany jest przez wytworze-
Potem doda 20 czci wapna i 2 do 4% nie si drobnej struktury krystalicznej.
pokostu lnianego, dobrze wymiesza Mieszanka wystarcza na pomalowanie
i w kocu rozcieczy wod. Dwukrotne ok. 20 m.
malowanie daje odporn na wycieranie
i dziaanie wody powok. Jedn cz Powoka ojowo-wapienna
wapna mona zastpi pigmentami od- Z Nepalu pochodzi nastpujca recepta
pornymi na dziaanie soli wapniowych. na gst, brejowat farb zewntrzn.
Jeeli chce si uzyska powok bez- Do pojemnika z 15 kg nielasowanego
barwn, naley wymiesza 1 cz twa- proszku wapna dodaje si 6 kg roz-
rogu z 8 do 10 czciami chudego twa- puszczonego oju woowego i 36 litrw
rogu. Po wyschniciu uzyskamy efekt wody. Skadniki naley ostronie mie-
lekkiego, jedwabistego poysku. sza (uwaga! wapno moe gwatownie
reagowa, a bryzgi s mocno rce!).
Powoka kazeinowo-boraksowa Po dodaniu 6 kg soli kuchennej i po-
Zamiast wapna mona do farby kaze- nownym wymieszaniu naley zbiornik
inowej dodawa boraks, ktry podob- odstawi na 24 godziny w niezbyt chod-
nie jak wapno tworzy z kazein odpor- ne miejsce. Potem odlewa si zebran
ny na wod zwizek. Jeli boraksu jest u gry wod, a kremow reszt miesza
za wiele, zachodzi jego krystalizacja, z 3 kg piasku kwarcowego i przy pomocy
co wida goym okiem. Kiedy do tej mioty lub duego pdzla nanosi jedn
mieszanki dodamy kolorowe pigmen- warstw gruboci 3 do 5 mm na glinia-
ty, to (w przeciwiestwie do wapna) n powierzchni ciany (Manandhar,
pomalowana powierzchnia daje wrae- 1983). Taki tynk nakadany pdzlem po-
nie rozjaniajce. W celu zagszczenia trzebuje kilku tygodni, aby stwardnie.
i rozjanienia farby mona doda kred. Jak powiadaj wiadkowie z Nepalu,
Niewielki dodatek proszku glinianego powoki te wytrzymuj 4 do 6 lat. Po-
uatwia malowanie i uniemoliwia osa- dobne receptury stosuje si w Australii
dzenie si kredy. (Department of Housing, 1981).
Jeli chcemy zamiast twarogu uy Testy przeprowadzone przez FEB wy-
proszku kazeinowego, to naley go za- kazay, e taka powoka dobrze przyle-
moczy na 3 godziny w wodzie (320 g ga do chropowatego podoa z chudej
kazeiny na 1 litr wody). Potem naley gliny. Zastosowana do pokrycia kopuy
65 g boraksu rozmiesza w 1 litrze gor- z ubitej, stosunkowo tustej gliny, zacz-
cej wody, doda to do kazeinowej brei a jednak odpryskiwa po kilku miesi-
i tak mieszank na koniec rozcieczy cach dziaania deszczu, wiatru i mrozu.
w 12 litrach wody. Odpryski byy spowodowane tym, e do
tustej gliny nie moga gbiej wnikn
woda zawierajca farb, a stosunkowo
gadka powierzchnia nie umoliwia
mechanicznego poczenia ubitej gliny
z powok malarsk.
Inne stabilizowane powoki wapienne
Jeeli zamiast serwatki do wapna do-
damy gnojwki, to wedug rde hi-
storycznych otrzymamy dobre wzmoc-
nienie powierzchni glinianej. Wedug
bada przeprowadzonych przez Weissa
w 1963 roku, dodany do gliny kaolinito-
wej mocznik lub octan amonowy znacz-
nie zwiksza jej wytrzymao. Ta wie-
dza zostaa zastosowana w Chinach ju
przed tysicami lat przy produkcji eks-
tremalnie cienkiej porcelany, kiedy
to do gliny dodawano uryn.
Sprawdzonym (Jain, 1978) dodatkiem
jest take klej zwierzcy w proporcji 70 g
na 1 litr gotujcej si wody i 1 kg wapna.
Nastpujce dodatki pochodzenia ro-
linnego zwikszaj rwnie odporno
powok wapiennych na cieranie i dzia-
anie warunkw atmosferycznych:
klajster z 15 l mki ytniej zagotowa-
nej w 220 l wody i dodanym w nie-
wielkiej iloci siarczanem cynku,
sok z agawy,
sok z gotowanych lici bananowych,
sok z kaktusa figowego (opuncja),
sok z wilczomlecza (euphorbia
lactea),
sok z drzew kapokowych,
olej lniany,
pokost lniany.
W miejscowoci Auroville w Indiach
do malowania kopu glinianych stosuje
si nastpujc mieszank: biako z 60 Powoka bitumiczna
jajek miesza si z 2 litrami malanki,
5 litrami likieru palmowego (melasa pal-
mowa; jako alternatywa: olej terpenty-
nowy albo wywar z kory dbu). Do tej
mieszanki dodaje si 40 litrw wapienia
muszlowego i 4 litry cementu (Pingel
1993).
wspczynnik oporu dyfuzji pary wodnej
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
gliniane tynki hydrofobowane (2%)
tynk gliniany ilasty (i=6, py=6%,piasek=88%)
bez hydrofobizacji
Steifestiger H., Wacker
Fassadenimpergn. Hydrophob, Herbol
Hydrophobin, Indula
BS 15, Wacker
Syltrit 1772, Metroark
Baysilone Imprgn.- Emulsion LD, Bayer
tynk gliniany pylasty (i=3%, py=18%, piasek=79%)
bez hydrofobizacji
Steifestiger H., Wacker
Fassadenimpergnierung Hydrophob, Herbol
Hydrophobin, Indula
BS 15, Wacker
Syltrit 1772, Metroark
Baysilone Imprgn.- Emulsion LD, Bayer
rwnowana dyfuzji pary wodnej grubo warstwy powietrza sd (m)
powoki na tynkach glinianych, ilastych 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60
wapno, 2 warstwy 0,00
kreda-klej, 2 warstwy 0,00
wapno-kazeina (1/8), 2 warstwy 0,00
wapno-kazeina (1/1), 2 warstwy 0,00
chudy twarg, 1 warstwa 0,01
szko wodne sodowe, 1 warstwa 0,02
wapno-kazeina-olej lniany, 2 warstwy 0,02
farba dyspersyjna silikatowa Silin, van Baerle &Co, 2 warstwy 0,03
farba dyspersyjna Alpinaplus, Alpina, 2 warstwy 0,04
balsam malarski z wosku pszczelego, Auro, 2 warstwy 0,39
farba lateksowa Silitanit, Rifa, 2 warstwy 1,22
pokost lniany, 1 warstwa 1,45
impregnacja tynkw glinianych, ilastych
BS 15, Wacker, 2 warstwy 0,00
Syltrit 1772, Metroark, 2 warstwy 0,00
Basilone Imprgn.-Emulsion LD, Bayer, 2 warstwy 0,02
Fassadeniprgn. Hydrophob, Herbol, 2 warstwy 0,02
Steifestiger H, Wacker, 2 warstwy 0,09
Hydrophobin, Indula, 2 warstwy 0,10
12.3-1 WARTOCI RWNOWANIKA SD DLA POWOK MALARSKICH I WARTOCI WSPCZYNNIKA DLA HYDROFOBOWA-
NYCH TYNKW GLINIANYCH
Farby klejowe i z kredy szlamowej z 2 czciami nafty. Roztwr nakada-
Typowe farby klejowe i z kredy malar- no szczotk na such powierzchni
skiej nadaj si tylko do wykonania po- glinian. Po wyschniciu wykonywano
wok wewntrznych. Nie s one odpor- kolejn warstw. W celu ochrony czar-
ne na wycieranie. Przed malowaniem nej powierzchni przed dziaaniem so-
farb klejow powierzchni naley ca zaleca si wierzchnie malowanie
zagruntowa. z wapna, do ktrego dodano (w propor-
cji 70 g na 1 kg) klej zwierzcy rozpusz-
czony w 0,5 l gotujcej si wody (Jain,
Emulsje bitumiczne s ciemnobrzowe 1978).
albo czarne i stanowi dobr ochron
przed deszczem. W Central Builing Rese- 12.3.4 Wpyw na dyfuzj pary wodnej
arch Institute Roorkee w Indiach testo- Powoki malarskie mog znacznie ob-
wano krycie powierzchni glinianych na- niy przenikanie pary wodnej przez
stpujc powok bitumiczn: 1 cz ciany. Dlatego te naley zwrci uwa-
bitumu 80/100 podgrzewano i mieszano g, aby wspczynnik oporu dyfuzji by
OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI 131
mniejszy dla powok zewntrznych ni
dla wewntrznych, por. rozdz. 2.4.2.
Niestety produkty dostpne w handlu
nie s oznaczone t wartoci i dlatego
mona liczy jedynie na dowiadczenie
lub wasne badania.
Na wykresie 12.3-1 przedstawiono
wyznaczone przez FEB wspczynniki
oporu dyfuzji pary wodnej oraz rw-
nowaniki sd, odpowiadajce oporowi
przenikania pary wodnej przez warstw
powietrza. Wartoci te dotycz powok
malarskich i hydrofobowanych tynkw
glinianych. (Wartoci sd dla tynku glinia-
nego nie brano pod uwag).
12.3.5 Wpyw na wskanik przenikania
wody
Kapilarne wchanianie wody przez po-
wierzchni glinian mona znacznie
zmieni poprzez jej pomalowanie. W ta-
beli 12.1 podano wyznaczone przez FEB
wartoci wchaniania wody (wspczyn-
niki w) dla tynkw surowych i pokrytych
powokami.
Jakie specjalne rodki naley zasto-
sowa, aby okreli wartoci wsp-
czynnika wchaniania wody dla prbki
gliny, opisano w rozdziale 2.3.5.
12.4 Hydrofobizacja
w alkoholach organicznych, w zwiz- naley przed ich zastosowaniem wyko-
kach wodorotlenowych albo w wodzie. na testy na powierzchniach prbnych.
Rozrniamy nastpujce rodki do Wartoci wspczynnika w testowa-
hydrofobizacji: nych przez FEB tynkach, pokrywanych
dwukrotnie rodkami impregnujcymi,
silany (krzemowodory) albo wynosz od 0,0 do 0,2 kg/mh0,5, por.
siloksany tab. 12.1.
polisiloksany (ywice sylikonowe)
silikonaty 12.4.2 Nanoszenie rodkw
ywice akrylowe hydrofobizujcych
estry kwasu krzemowego z dodatka- rodkw do hydrofobizacji uywa si
mi do hydrofobizacji co najmniej dwukrotnie w tzw. meto-
krzemiany z dodatkami dzie zalewania. Element gliniany oble-
do hydrofobizacji
Krzemowodory, siloksany i ywice sy-
likonowe reaguj chemicznie z mine-
ralnymi materiaami budowlanymi i s
bardzo odporne na dziaanie warunkw
atmosferycznych. Redukuj wchanianie
wody o ponad 90%, ale przepuszczal-
no pary wodnej tylko o 5-8%.
Estry kwasu krzemowego i ywice
akrylowe wykazuj podobnie dobre wa-
ciwoci hydrofobizacji, redukuj jed-
nak przepuszczalno pary wodnej o 15
do 30%.
Poniewa dostpne w handlu rod-
ki do hydrofobizacji maj rne skady,
a poza tym w zalenoci od skadu gliny 12.4-1 KROPLE WODY NA POWIERZCHNI NIEIMPRE-
GNOWANEJ (KT NAWILANIA < 90) I POWIERZCHNI
wykazuj rny stopie skutecznoci, IMPREGNOWANEJ (KT NAWILANIA > 90

12.4.1 rodki do hydrofobizacji

Impregnacja powierzchni materiau ilo warto
Powoka uwagi
(g/m) (kg/m h0,5)
bezbarwnym pynem okrela si mia-
bez powoki 0 9,5 -
nem hydrofobizacji.
Waciwo odtrcania wody zacho- pokost lniany 400 0,0 -
dzi wtedy, gdy kt nawilania kroplami wapno-kazeina 1:1 420/350 0,6/1,5 0-6 h/6-24 h
wody w stosunku do zaimpregnowa- wapno-kazeina 1:8 300/300 0,7 -
nej powierzchni materiau jest wikszy
farba Silin (van Baerle) 700/250/310 0,3 + werniks
ni 90, por. rys. 12.4.1. rodek impre-
Hydrophob (Herbol) 390/390 0,0 -
gnujcy wnika do porw materiau,
nie zatykajc ich. Kapilarna zdolno Baysoline LD (Bayer) 400/290 0,2 -

wchaniania ulega duej redukcji, pod- Syltrit (Metroark) 350/320 0,2 -

czas gdy przepuszczalno pary wod- BS 15 (Wacker) 450/430 0,1 -
nej zmniejsza si tylko nieznacznie.
Steifestiger H (Wacker) 290/290 0,0 -
rodki impregnujce rozpuszczaj si
TABELA 12.1 WARTOCI W DLA TYNKW GLINIANYCH POKRYTYCH POWOKAMI

132 OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI

wa si przy pomocy waka, ktry jest tak
bardzo nasiknity, e spywajcy z nie-
go pyn wyprzedza go, zanim znajdzie
si tam przesuwany w d waek. Na-
ley pamita, aby powierzchnia prze-
znaczona do impregnacji bya sucha,
nie chodniejsza ni ok. 8C i nie cieplej-
sza ni ok. 25C. Przy stosowaniu silanu
i siloksanu powierzchnia powinna by
wilgotna, lecz nie mokra. Zawsze jednak
naley przestrzega zalece producen-
ta. Kiedy impregnacja po kilku latach
straci swoje waciwoci, mona ten
sam rodek zastosowa ponownie.
12.5 Tynki wapienne
12.5.1 Wiadomoci oglne
Jeeli ciany gliniane maj by chro-
nione tynkiem przed wpywami at-
mosferycznymi, to tynki gliniane, jak
opisano to w rozdziale 11, nadaj si
do tego tylko wtedy, gdy wykonane s
bez rys, a ich powierzchnia jest uod-
porniona na dziaanie pogody. Na cia-
nie, ktra nie jest zabezpieczona przed
wpywami atmosferycznymi, nie nale-
y ka tynkw z gliny. Tu zaleca si
tynki wapienne. Nie nadaj si nato-
miast tynki cementowe, ktre s zbyt
kruche, a zmienne warunki termiczne
i mechaniczne powoduj powstawanie
w nich pkni woskowatych. Przez te
rysy przedostaje si do warstw glinia-
nych woda, powoduje ich pcznienie
kilkudziesiciu laty. O podobnym
przypadku donosi Bourgeois (1991)
z Nowego Meksyku, USA, gdzie glinia-
ny koci, zbudowany w roku 1815
w Ranchos de Taos (zdjcie 12.5-1), po-
kryto w roku 1967 tynkiem cemento-
wym. Jedenacie lat pniej usunito
tynk, poniewa znajdujce si pod nim
gliniane ciany byy w znacznym stop-
niu uszkodzone dziaaniem wilgoci.
Aby moliwe byo szybkie schnicie
po namoczeniu deszczem albo przez
wod kondensacyjn, opr przenika-
nia pary wodnej przez tynk zewntrzny
(cznie z powok malarsk) powinien
by mniejszy od tego samego wskani-
ka dla tynku wewntrznego (take cz-
nie z wewntrzn powok malarsk).
Nie wchaniajce wody tynki powin-
ny, wedug DIN 18550 cz 3, spenia
nastpujce wymagania:
Wspczynnik wchaniania wody:
dla starych tynkw: w 0,5 kg/mh0,5
dla wieych tynkw po 28 dniach:
w 1,0 kg/mh0,5
Rwnowana dla dyfuzji grubo prze-
grody powietrza sd powinna by 2,0 m,
a iloczyn w sd 0,2 kg/mh0,5.
Boenkendorf i Knfel (1993) okrelili
przedstawione w tabeli 12.2 wymaga-
nia dla zapraw tynkarskich.
Na kolejnych stronach zostan om-
wione tynki, ktre nie zawieraj gliny
oraz przedstawione wskazwki, ktrych
naley przestrzega podczas przygoto-
wywania powierzchni glinianych i przy
samym tynkowaniu.
12.5.2 Przygotowanie powierzchni
glinianych
Elementy gliniane przeznaczone
do tynkowania powinny by cakowi-
cie suche i mie wystarczajco chropo-
wat powierzchni, aby tynk mg si
dobrze poczy z podoem. Gadkie
powierzchnie naley spryska wod
i potem porysowa desk z nabitymi
gwodmi lub specjalnym rylcem. Ry-
sy powinny si krzyowa, mie gbo-
ko ok. 2 do 3 mm i by prowadzone
w odstpach 1 do 3 cm, por. zdjcie
11.2-2 i 11.2-3.
Kiedy podoe podeschnie, ale jest
jeszcze wilgotne, naley je pomalowa
rozcieczonym mleczkiem wapien-
nym, aby wapno przenikno do gliny
na gboko kilku milimetrw. Powo-
ka ta stanowi podkad zwikszajcy
przyczepno dla tynkw wapiennych.
Prba Wymagania
Konsystencja/rozpyw 17 0,5 cm
Zdolno zatrzymywania
> 90%
wody WRV
Wytrzymao na odry-
0,05 N/mm
wanie HZ
Wskanik oporu dyfuzji
12
pary wodnej

i tworzenie si kolejnych, wikszych Wspczynnik wchania-

0,5 kg/m h0,5
nia wody w
pkni tynku, co prowadzi do jego
Wytrzymao na
odpryskiwania. 3-5 N/mm
ciskanie D
Przy okazji przeprowadzonego Wytrzymao na rozci-
1-1,5 N/mm
ganie przy zginaniu BZ
w 1992 roku remontu najstarszej nie-
Wytrzymao na rozci-
mieckiej budowli z ubijanej gliny, 0,5 N/mm
ganie Z
budynku z 1795 roku (zdjcie 1.2-9), Modu sprystoci
8000 N/mm
okazao si, e ogromne uszkodze- podunej Edyn
nia spowodowane przez mrz (ciany Skurcz S 0,3 mm/m
zniszczone na gboko 20 cm) wywo-
Gsto 2,0 g/cm3
ay pknicia w cementowym tynku.
Pooono go podczas faszywie poj-
12.5-1 KOCI SAN FRANCISCO DE ASIS, TABELA 12.2 WYMAGANIA STAWIANE ZAPRAWOM
tej naprawy fasady, dokonanej przed RANCHOS DE TAOS, USA TYNKARSKIM NA PODOU GLINIANYM

OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI 133

Do tego samego celu nadaje si rwnie
farba wykonana z 0,5 do 1 litra twarogu,
2 litrw proszku wapna i 30 litrw wody.
Jeli tynk ma by naraony na du-
e rnice temperatur albo jego po-
wierzchnia jest bardzo dua, lub te
przyczepno podoa saba, to naley
stosowa specjalne podkady, np. siat-
k druciano-ceglan lub siatk meta-
low, wzmocnion paskimi ebrami.
W przypadku uycia tej drugiej naley
pooy j odwrotnie ni przy innych
tynkach, po to, aby zaprawa moga do-
sta si midzy otwarte ebra. Tynk nie
powinien zawiera ziaren o rednicy
wikszej ni 2 mm.
Na zewntrz, za wyjtkiem tej stro-
ny, ktra bdzie najbardziej narao-
na na dziaanie rnych warunkw
atmosferycznych, mona stosowa
jako podkad rwnie maty z trzciny.
Naley je jednak przedtem namoczy
w mleczku wapiennym w celu ochrony
przed zaatakowaniem jej przez mikro-
organizmy. Mat naley stosowa tylko
jako podkad jednowarstwowy.
12.5.3 Zbrojenie tynku
Przy wikszych powierzchniach tyn-
ku, ktre naraone s na due rni-
ce temperatur, zaleca si stosowanie
zbrojenia. Nadaje si do tego celu siat-
ka Rabitza albo tkanina z drutu ocyn-
kowanego o szecioktnych oczkach.
Czsto tynkarze wol stosowa zbro-
jenie plastikowe, ktre ma t zalet, e
piasek
Proszek wapno twarg
wapna trasowe
jastrychowy
chudy
0-4
1 - 3 -
- 1 3 -
1 - 6 0,5
1 - 15 0,5
1 - 3 -
1 - 3 0,25
1,5 - 10 - -
TABELA 12.3 WARTOCI DLA TYNKW WAPIENNYCH (SKAD W CZCIACH PRZESTRZENNYCH)
134 OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI
nie ulega korozji. Nie jest ono jednak z 1 cz wapna trasowego i 6 czci pia-
zalecane przez fachowcw. sku. Do warstwy wierzchniej trzeba uy
1 cz wapna trasowego i 2,5 czci
12.5.4 Skad piasku.
Tynk wapienny skada si (wg DIN 18550) Wapno trasowe jest wapnem wysoko
z 1 czci objtociowej wapna i 3 cz- hydraulicznym o duej wytrzymaoci,
ci piasku. Mona tu uy dostpnego powstaym z wodorotlenku wapniowe-
w handlu, drobno mielonego, lasowane- go i pyu trasowego (tuf trachitowy).
go wapna (wodorotlenek wapniowy). Wapno to, obok typowego twardnie-
Wielu rzemielnikw poleca wapno nia przez wchanianie CO2, twardnieje
doowane, powstae z nielasowanych take przy czeniu si z wod. Zalet
bry wapna palonego, ktre przelea- takiego wicego hydraulicznie tynku
o w dole kilka miesicy, a nawet lat. jest jego stosunkowo szybko osigana
Podczas doowania, tj. skadowania wytrzymao pocztkowa. Wad jest
po gaszeniu w formie brei, wiksze jego krucho. Nie moe on, tak jak tynk
czci wapna osiadaj na dnie zbiorni- wykonany z czystego wapna, przystoso-
ka. Grna warstwa doowanego wap- wa si do osiadania konstrukcji, ktre
na nadaje si szczeglnie do produkcji trwa czsto przez wiele miesicy. Z tego
sprystej, rozcigliwej zaprawy, kt- te powodu niektrzy rzemielnicy nie
ra po zwizaniu nadaje tynkowi du uywaj go do tynkowania nowych bu-
elastyczno. Take dostpne w han- dynkw. Inni z kolei zalecaj mieszank
dlu mielone wapno lasowane naley z 1 czci wapna trasowego i 2 czci
doowa przez kilka dni, zanim zosta- wapna typowego.
nie uyte do zaprawy. Dolna warstwa Przeprowadzone analizy tynkw
w zbiorniku, gdzie osadziy si wiksze na zabytkowych, kilkusetletnich budyn-
elementy i zanieczyszczenia, nie powin- kach, ktre wytrzymay najrniejsze
na by stosowana do zapraw tynkar- warunki atmosferyczne, czsto bez ko-
skich. Mona tego wapna uy do za- niecznych napraw, wykazay, e w ich
praw murarskich. skad nie wchodzi wycznie wapno do-
W publikacjach zajmujcych si re- owane, ale take zanieczyszczenia i gli-
montami domw o szkieletowej kon- na, powodujce wzrost wytrzymaoci
strukcji drewnianej zaleca si czsto tynkw. Zjawisko to mona wytuma-
stosowanie tynku z wapna trasowego, czy tym, e kwane skadniki gliny, ta-
zamiast czystego tynku wapiennego kie jak kwas krzemowy, tlenek glinowy,
(np. Bhrinh i Gerner, 1983). Do wyko- tlenek elaza i inne, wi hydraulicznie
nania obrzutki zapraw naley wykona i podnosz wytrzymao tynku oraz
jego odporno na zmienn pogod
tusta (Wisser i Knfel 1988). W tynkach za-
pokost nawz uzyskane
lniany
glina
krowi wartoci bytkowych budynkw znajduj si poza
ilasta
tym dodatki takich materiaw, jak zie-
- - - 11,2
mia pucolanowa i trass, popi i mcz-
- - - 10,8
ka ceglana. Tworz one w poczeniu
- - - 6,2
z wapnem take wizania hydrauliczne,
- 3 - 9,7
por. rozdz. 4.3.2.
0,05 - - 15,2
Mczka ceglana z wypalanych dzisiaj
0,05 - - 28,5
produktw nie wie hydraulicznie,
2 6 8,0
poniewa zbyt wysoka temperatura
wypalania nie pozwala na zachowanie
zdolnych do tego zwizkw krzemu,
elaza i aluminium. Inaczej jest w przy-
padku produkcji cegie w niskich tem-
peraturach. W Indiach, gdzie ceg wy-
pala si przede wszystkim na wolnym
powietrzu, rozpowszechniony jest
tynk, w ktrego skad wchodzi 1 cz
wapna i 2 do 4 czci mczki ceglanej
albo ceglanego piasku.
Historyczne receptury zakadaj prze-
wanie o wiele wikszy udzia piasku
i wiru w skadzie tynku, ni przewiduje
to norma DIN 18550. W spodniej war-
stwie byy ziarna wiru do 8 mm redni-
cy, a w warstwie wierzchniej do 4 mm.
Nie naley zapomina, e tynki te miay
take inne domieszki, jak wosy zwierz-
ce, szczecin i kazein. Ten ostatni skad-
nik, ktry kiedy dodawano w formie
serwatki albo malanki, tworzy z wap-
nem odporny na dziaanie wody zwizek
albuminowo-wapienny.
Dzisiaj zaleca si stosowanie chudego
twarogu albo wieego sera o maksymal-
nej zawartoci tuszczu = 1,5%. Chudy
twarg zawiera ok. 11% kazeiny. Dziki
temu skadnikowi redukuje si zdolno
wchaniania wody przez tynk wapienny,
co jest szczeglnie istotne dla tynkw
naraonych na wpywy atmosferyczne.
Wad jest tu rwnoczesne zmniejszenie
moliwoci dyfuzji pary wodnej.
Leszner i Stein (1987) zalecaj do wy-
konania tynku kazeinowo-wapiennego
nastpujc mieszank:
3 wiadra piasku (0-2 mm)
3 wiadra wiru jastrychowego
(0-7 mm dla obrzutki, 0-4 mm dla
warstwy wierzchniej)
1 wiadro wapna doowanego
250 g chudego twarogu
0,25 wiadra wosw zwierzcych lub
szczeciny
Najpierw naley w mieszarce o obiegu
wymuszonym wymiesza wapno z twa-
rogiem i niewielk iloci wody, potem
doda piasek i wir, a na koniec wosy
lub szczecin.
atwiejsze do obrbki od wosw
i szczeciny s wkna kokosowe. Do tyn-
kw wewntrznych mona, podobnie
jak przy tynkach glinianych, doda tro-
ciny, plewy, wkna lniane, igliwie mod-
rzewiowe i inne wkna organiczne.
Niektrzy rzemielnicy zalecaj
oprcz kazeiny dodawanie niewielkiej
iloci pokostu lnianego. W tym jednak
przypadku zmniejszy si zdolno prze-
puszczania pary wodnej, por. 12.5.6.
W FEB przetestowano z powodzeniem
zewntrzny tynk kazeinowo-wapienny
o znacznie wikszej zawartoci kaze-
iny: chudy twarg, wapno i piasek (0-2)
w proporcji objtociowej: 1:10:40. Przy
produkcji tej zaprawy naley w pierw-
szej kolejnoci przy pomocy miesza-
cza mechanicznego wymiesza wap-
no z twarogiem na jednolit, kremow
past.
Stosujc ten rodzaj tynku naley pa-
mita o zredukowanej zdolnoci dyfu-
zji pary wodnej, por. rozdz. 12.5.6.
Do naprawy pkni oraz jako cienki
tynk nanoszony szerokim pdzlem, na-
daje si jeszcze tustsza mieszanka o na-
stpujcym skadzie objtociowym:
1 cz. chudego twarogu, 6 cz. wapna i 25 cz.
piasku (0-1 mm).
W krajach o ciepym klimacie dodaje
si do tynku wapiennego troch soli ku-
chennej. Powoduje to, e tynk pozosta-
je duej wilgotny. W ten sposb wapno
wie szybciej i lepiej.
W Niemczech dodawano kiedy wod
ze ledzi, ktra z uwagi na du zawar-
to soli powodowaa podobn reakcj.
Ponadto zawarte w tym pynie proteiny
posiadaj lekko stabilizujce dziaanie.
12.5.5 Nakadanie tynku
Przed wykonaniem tynkw wapien-
nych powierzchni glinian naley na-
wily, aby glina wchaniaa moliwie
niewiele wody z tynku. Tynk zewntrzny
OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI 135
kadzie si w 2 warstwach o cznej gru-
boci 20 mm. Pierwsza warstwa, ob-
rzutka, moe zawiera troch cementu,
aby szybciej zwizaa. Drug warstw
kadzie si na jeszcze wilgotnej, ale ju
troch sztywniejcej obrzutce. W celu
powstania uszczelniajcej powoki
wapiennej nie zaciera si tynku pac,
lecz wygadza kielni, cignc j z dou
do gry. Jeli po kilku godzinach poja-
wi si rysy schnicia, naley zmoczy
je mleczkiem wapiennym, uywajc
szerokiego pdzla, a potem zatrze lek-
ko naciskajc pac lub kielni. Ca po-
wierzchni naley ponownie wygadzi
kielni w ten sam sposb, cignc j
od dou do gry. Tynki wapienne wi-
zawarty w powietrzu dwutlenek w-
gla (CO2). Proces ten nastpuje jednak
tylko wtedy, kiedy zaprawa jest wil-
gotna. Kiedy jest sucha, to spali si
i nie stwardnieje. Oznacza to, e nale-
y wieo pooony tynk chroni przed
bezporednim dziaaniem soca i wia-
tru. Mona ewentualnie zawiesi mo-
kre szmaty albo zrasza go przez du-
szy czas wod. Kiedy do zaprawy doda
si niewielk ilo soli kuchennej, tynk
pozostanie duej wilgotny i szybciej
zwie.
Tynki wewntrzne wykonuje si
podobnie. Mog one by jednowar-
stwowe. Ponadto mona na ciany
wewntrzne ka tynki gipsowe albo
wapienno-gipsowe, z dodatkiem kaze-
iny lub bez. Tynkw cementowych na-
ley jednak unika.
12.5.6 Wpyw na dyfuzj pary wodnej
W FEB testowano negatywny wpyw
pokostu i kazeiny na przenikanie pary
wodnej przez tynki wapienne. Uzyskane
wartoci pokazuje tabela 12.3
12.6-2
12.6-5
12.6-2 I 12.6-3 GONTY ZE STARYCH OPON
SAMOCHODOWYCH
12.6-4 URZDZENIE DO ROZCINANIA STARYCH OPON
SAMOCHODOWYCH, FEB
12.6-5 SKLEPIENIE GLINIANE POKRYTE GONTEM
ZE ZUYTYCH PYTEK OFFSETOWYCH, FEB
12.6 Osony/okadziny/warstwy
zewntrzne
W celu ochrony przed wpywami atmos-
ferycznymi konstrukcji ciennych
z gliny mona stosowa, oprcz powok
malarskich i tynkw, take osony z de-
sek albo gontw, okadziny z wielko-
wymiarowych pyt lub te warstwy ze-
wntrzne z wypalanych cegie.
Takie rozwizania s szczeglnie ko-
rzystne, kiedy ciana z gliny jest dodat-
kowo izolowana z zewntrz.
136 OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI
12.6-3
12.6-4
Przedstawiona na rysunku 12.6-1
osona jest typowym rozwizaniem
dla takich konstrukcji. aty pionowe,
do ktrych przymocowane s wkrtami
aty poprzeczne, mona przybija bez-
porednio do gliny gwodmi lub mo- co umoliwia odcinanie noem bie-
cowa uywajc kokw i wkrtw. nika od powierzchni bocznych. Stare
Zdjcia 12.6-2 i 12.6-3 przedstawiaj
dwie spord testowanych przez FEB
moliwoci stosowania gontw ze sta-
rych opon samochodowych. Gonty te
mocuje si przy pomocy klamer wstrze-
liwanych bezporednio do glinianej
ciany specjalnym pistoletem.
12.6-1 CIANA GLINIANA Z WARSTW IZOLACYJN
ZEWNTRZN I WENTYLOWAN OSON DREWNIAN
12.5-2 TYPOWE SZKODY BUDOWLANE.
JEELI TYNK WAPIENNY JEST SPKANY, TO DOSTANIE
SI DO SZCZELIN WODA DESZCZOWA. W KONSE-
KWENCJI SPODNIA WARSTWA TYNKU GLINIANEGO
WCHONIE WOD I SPCZNIEJE.PRZEZ TO NASTPUJ
KOLEJNE PKNICIA ALBO WIKSZE ODPRYSKI TYNKU
WAPIENNEGO.
Take sklepienia mona pokrywa
rozcitymi fragmentami bienikw
starych opon (zdjcie 12.6-2). Zdj-
cie 12.6-4 przedstawia urzdzenie
wprawiajce opon w ruch rotacyjny,
opony s materiaem prawie nieznisz-
czalnym i dlatego s w Niemczech ska-
dowane na specjalnych wysypiskach.
Dlatego te mona je za darmo pozy-
ska w zakadach rzemielniczych wy-
mieniajcych opony lub na stacjach
benzynowych. W celu pokrycia sklepie
glinianych o ksztacie kopu opracowa-
no w FEB specjaln technik: zuyte
pyty aluminiowe z drukarni offseto-
wych wygito na obydwu krawdziach
w podwjny rbek, aby powsta wodo-
szczelny profil, ktry take uniemoli-
wia podniesienie pojedynczych blach.
Pyty te mocuje si przy pomocy jedy-
nego, ukrytego gwodzia gwd ten
nie jest naraony na dziaanie warun-
kw atmosferycznych. Elementy mog
si na tyle przesuwa na wygiciach, e
mona nimi kry zarwno powierzch-
nie o jednostronnej krzywinie (forma
walca), jak i o dwustronnej, kopula-
stej (zdjcie 12.6-5). W Mezopotamii
zewntrzn, odporn na dziaania at-
mosferyczne powierzchni uzyskuje si
czsto poprzez obmurowanie cian gli-
nianych wypalon, glazurowan ceg.
Podobny efekt uzyskuje si przez zbu-
dowanie okadziny z kamienia ama-
nego. W obydwu przypadkach mona
cian wykona z ubijanej gliny, a war-
stw zewntrzn potraktowa jako tra-
cone deskowanie. W regionach o du-
ych opadach atmosferycznych zaleca
si oddziela warstw non od osono-
wej szczelin powietrzn o szerokoci
ok. 5 cm, aby wilgo, ktra ewentualnie
moe dosta si do rodka przez spo-
iny, pozostawaa oddalona od glinianej
ciany.
12.7-1 BDNE I WACIWE KSZTATY COKOW
12.7 Konstrukcyjne rodki 12.7.2 Ochrona przed nasikaniem
zaradcze Podobnie, jak ciany z kamienia i cegy,
rwnie ciany zewntrzne z gliny nale-
12.7.1 Ochrona przed deszczem y chroni przed wznoszc si z funda-
Zabiegi uniemoliwiajce dostawanie mentu lub cokou wilgoci poprzez po-
si wody deszczowej na zewntrzn ziom izolacj (por. 12.7-1).
powierzchni ciany glinianej okrela Jako materia izolacyjny stosuje si
si mianem konstrukcyjnych rodkw tu typowe rodki bitumiczne, w wyjt-
zaradczych. Do nich zalicza si okap kowych przypadkach take folie z two-
dachowy oraz przede wszystkim ochro- rzywa sztucznego lub metalu. W wielu
na cokou przed wod rozpryskow, krajach trzeciego wiata izolacj t wy-
uniemoliwiajca dostawanie si wody konuje si z 3 do 4 cm warstwy jastry-
do gliny z pryskajcych kropel deszczu. chu cementowego pokrytego bitumem
Sam cok powinien mie co najmniej lub starym olejem.
30 cm wysokoci, a jeszcze lepiej 50 cm.
Przy budowaniu cokow naley pa- 12.7.3 Ochrona przed wod
mita, aby woda moga bez przeszkd w pomieszczeniach
spywa po fasadzie, a nie, jak w przy- W azienkach i kuchniach naley do wy-
kadzie A (rys. 12.7-1), zatrzymywa si sokoci cokou wykona warstw wo-
na krawdzi cokou i dostawa si w ten doszczeln z cegie, glazury, jastrychu
sposb do rodka glinianej ciany. Kon- cementowego albo bitumu, aby w przy-
strukcje B i C s wprawdzie lepsze, ale padku zalania pomieszczenia podczas
take niewarte polecenia. Rozwizania awarii wodocigu czy np. pralki, nie do-
D do F s waciwe, przy czym najlepsz puci do nasiknicia glinianej ciany.
ochron stanowi konstrukcja F. Pozio-
ma, przerywana linia przedstawia izo-
lacj przeciw podnoszcej si wilgoci
w murze, a pionowa linia przerywana
przedstawia powok izolacji piono-
wej, wzgldnie tynk na cokole. (Celem
rysunkw jest jedynie przestawienie
spodu glinianej ciany, a nie moliwoci
czenia ciany z posadzk).
OCHRONA POWIERZCHNI GLINIANYCH PRZED WPYWAMI ATMOSFERYCZNYMI 137
13. NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH
REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI
PRZY POMOCY GLINY
13.1 Uwagi wstpne

Naprawy uszkodzonych elementw
glinianych, szczeglnie zamykanie rys
i wikszych szczelin, wymaga specjal
nych zabiegw, ktre nie s porw
nywalne z typowym reperowaniem
np. cian z cegy ceramicznej albo tyn
kw wapiennych. Kolejne rozdziay
opisuj typowe dla gliny problemy wy
stpujce przy robotach remontowych
oraz specjalne wymagania dotyczce
napraw starych budowli, np. przy wyko
nywaniu dodatkowego ocieplenia mu
rw konstrukcji szkieletowej przy uy
ciu gliny lekkiej. Wskazwki na temat
odnowy przestrzeni midzybelkowych
w budynkach zabytkowych technik
na mokro omwione s w rozdziale 9.
13.2 O powstawaniu uszkodze
elementw glinianych
Szkody powstae w elementach glinia
nych mog by spowodowane przez
zrnicowane skurcze podczas schni
cia, poprzez rnice temperatur, przez
dziaanie wilgoci oraz przez uszkodzenia
mechaniczne.
Kiedy tynk podczas schnicia kurczy
si, kiedy jego przyczepno jest zbyt
maa albo jest po prostu zbyt kruchy,
jak w przypadku tynku cementowego,
to moe nastpi jego cakowite odcze
pienie si od podoa. Takie miejsca s
akustycznie atwo rozpoznawalne po
przez stukanie, a ton wydawany przez
nieprzylegajcy do podoa tynk jest wy
ranie niszy.
Rysy w tynku spowodowane s zarw 13.3 Naprawy spoin glin
no przez skurcze schnicia, jak i przez
due rnice temperatur, co z kolei spo 13.3.1 Wiadomoci oglne
wodowane jest rnymi wspczynnika Spoin albo rys w wyschnitych elemen
mi rozszerzalnoci cieplnej tynku i jego tach glinianych nie mona naprawia
podoa. plastyczn glin, poniewa nie czy si
Jeeli w zewntrznej czci cia ona z glin such. Podczas wysychania
ny glinianej skondensuje si wiksza powstawayby kolejne pknicia, a wy
ilo wilgoci i nie moe si ona wystar sychajca glina wypadaaby ze szczelin.
czajco szybko wydosta na zewntrz Dlatego wane jest odpowiednie przy
(co spowodowane jest przez szczelniej gotowanie zarwno podoa, jak i mate
szy od gliny tynk albo powok malar riau do napraw, aby podczas wysycha
sk), to glina zaczyna pcznie, a tynk nia kurczyy si w niewielkim stopniu.
lub farba odpryskuj.
Podobne uszkodzenia nastpuj, kie 13.3.2 Materia do spoinowania
dy woda dostaje si z zewntrz przez W celu uzyskania waciwego materiau
pknicia lub uszkodzenia mechaniczne. do wypeniania spoin i pkni naley
Jeli mur gliniany jest przemoczo pamita o nastpujcych zasadach:
ny, to dziaanie mrozu powoduje take
jego rozszerzanie si, a tym samym od 1. Masa powinna posiada wystarczaj
pryski tynku i powoki malarskiej. c si wizania, aby czy si z cz
Przy tym warto wiedzie, e zamarza steczkami namoczonej powierzchni
jca woda, przy niewielkim zawilgoce spoiny.
niu i duej porowatoci gliny, rozszerza 2. Zawarto w niej gruboziarnistego
si tylko w szczelinach, nie powodujc piasku powinna by bardzo dua,
odpryskw. Jest to typowe dla rcz a mieszanka moliwie sucha. W ten
nie formowanych cegie z piaszczystej sposb minimalizujemy skurcz
gliny. Zielonki, tzn. niewypalone ce schnicia, co zapobiegnie powstawa
gy gliniane z cegielni wykazuj mniej niu rys podczas wysychania. Zamiast
sz porowato, s przez to nieodpor gruboziarnistego piasku (lub te
ne na mrz i nie naley ich stosowa dodatkowo, oprcz piasku) mona
do wznoszenia zewntrznych warstw doda plew, trocin, patkw celulozy
cian osonowych. itp.
3. Przy wypenianiu szerokich szczelin
mona do wypeniajcego je mate
riau doda krtkie, drobne wkna.
Mog to by take wosy zwierzce

138 NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY
 oraz wkna kokosowe i sizalowe.
Dodatki te redukuj powstawanie
pkni.
4. W celu szybszego wizania mona
doda gipsu, kredy, wapna lub
cementu. Dodatki te powoduj take
schudzenie masy, co redukuje po
wstawanie rys skurczu. Wad takiej
mieszanki jest jednak jej mniejsza
sia wizania i czsto mniejsza
wytrzymao.
Dla wypeniania spoin wewntrznych
w budynkach stosuje si mieszank
z 1 czci gliny, 0,5 do 1 czci wapna oraz
0,5 do 1 czci gipsu. W przypadku spoin,
ktre naraone s na bezporednie dzia
anie atmosferyczne, mona do gliny do
da cementu, wapna trasowego, wapna
zwykego albo te mieszanki ze wszyst
kich tych materiaw w iloci 8 do 20%.
Dobrym dodatkiem jest take pokost
lniany w iloci 5 do 7%; masa taka posia
da przez wiele tygodni, a nawet miesicy
konsystencj plastyczn.
13.3.3 Przygotowywanie spoin
Aby uzyska dobre poczenie midzy
star, wyschnit i now, plastyczn gli
n, naley pknicia rozszerzy do wiel
koci ok. 1 cm (kiedy s one gbsze,
to odpowiednio wicej), lune kawaki
usun, a krawdzie tak dugo moczy,
a spczniej i stan si plastyczne. Kie
dy napraw dokonujemy przy uyciu mie
szanki gliny z pokostem, to brzegi pk
ni naley nasczy pokostem.
13.3.4 Wypenianie spoin
Plastyczn mas glinian naley naj
pierw noem albo podobnym narz
dziem nanie na krawdzie spoin i wci
sn w spcznia, mikk powierzchni,
albo te wgnie j w pknicie, mie
szajc ze star glin. Reszt spoiny na
ley wypeni troch bardziej suchym
materiaem, wgniatajc go lub ubijajc
motkiem.
Zaleca si wypenianie spoin wiksz 13.5 Naprawy wikszych
iloci materiau, ni to jest konieczne. powierzchni
Tak dugo, jak masa jest jeszcze plastycz
nie formowalna, mona ubija j za po 13.5.1 Wiadomoci oglne
moc motka lub drewnianego stempla Uszkodzenia krawdzi albo wikszych
i w ten sposb wypenia drobne rysy powierzchni, powstae wskutek wypu
powstajce podczas schnicia. kania, erozji lub dziaania mechanicz
nego, mona naprawia tak samo, jak
13.4 Naprawa spoin bez uycia spoiny. Dodatkowo naley zwrci uwa
gliny g na opisane niej aspekty.
13.4.1 Wiadomoci oglne 13.5.2 Naprawy przy pomocy gliny
Poniewa naprawa spoin w elementach Uszkodzenia na wikszych powierzch
glinianych przy pomocy czystej gliny niach (do gbokoci 5 cm) najlepiej
jest bardzo pracochonna, przedstawio naprawia uywajc zaprawy glinianej.
ne zostan inne materiay, ktre pod Roboty przygotowawcze i sama napra
czas wysychania nie kurcz si i lepiej wa powinny odbywa si wedug zasad
przylegaj do suchej powierzchni. opisanych w rozdziale 11. Wane jest,
aby przed tym usun wszystkie lune
13.4.2 Materiay do spoinowania czsteczki i dobrze namoczy repero
Zamiast wypenia spoiny glin, mona wan powierzchni.
uczyni to przede wszystkim przy pomo W zasadzie pojedyncza warstwa gli
cy materiaw, ktre stosuje si do tynko nianego tynku nie powinna by grub
wania. Jako spoiwa su przykadowo sza ni 1 do 1,5 cm. Jeli uszkodzenia s
wapno, wapno trasowe, cement, gips, gbsze ni 4 do 6 cm, to naley te miej
kazeina i pokost lniany. Dodatkami bd sca jeszcze bardziej pogbi, aby mo
tu pyy, piasek albo czasem drobny wir. na je byo wypeni cegami glinianymi
Stosuje si take dodatki organiczne, jak i zapraw. Oszczdzi to kilku procesw
korek, trociny, plewy zboa i ryu oraz naprawy oraz zmniejszy niebezpiecze
patki celulozy. stwo powstawania pkni podczas
Materia do wypeniania spoin zewn schnicia, jak rwnie zredukuje czas
trznych nie powinien zawiera doda remontu.
tkw organicznych albo powinien mie Przy wyborze cegie naley pamita,
wysok warto pH, nie pozwalajc na e tylko te formowane rcznie z chudej
zniszczenie ich przezmikroorganizmy. gliny i z wystarczajc iloci porw
Do spoinowania elementw glinia nadaj si do prac remontowych (zie
nych nadaj si take masy, ktre s lonki nie s odporne na mrz i dlate
trwale elastyczne, jak silikon albo akryl. go nie naley ich stosowa do cian
Ten pierwszy przylega bardzo dobrze zewntrznych).
do powierzchni glinianych pod warun
kiem, e s one suche i spoiste. 13.5.3 rodki zwikszajce
przyczepno powok malarskich
Powierzchnie zewntrzne pokrywa
ne s najczciej powok wapienn
(rozdz. 12.3). Kiedy tynk gliniany chce
my na nowo pomalowa, to naley naj
pierw cakowicie usun resztki starej
farby, a jako rodka zwikszajcego
NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY 139
przyczepno mona uy mieszanki
mleka z kazein i wapnem. Jeli po
wierzchnia jest bardzo piaszczysta lub
mikka, mona j zagruntowa klejem
kazeinowo-wapiennym. Do jego pro
dukcji uywamy 1 czci doowane odbywao si w preznaczonym do tego
go wapna i 5 czci chudego twarogu.
Skadniki naley dokadnie wymiesza
bez dodatku wody przez ok. 1 min., uy
wajc mieszarki mechanicznej i potem
rozcieczy w stosunku 1:5. Mieszank
naley nanosi bardzo cienko, ponie
wa za gruba jej warstwa przeszkadza
aby dyfuzji pary wodnej. Klej naley
zuy w cigu 1 godziny (Leszner i Stein
1987, str. 145).
13.6 Poprawa izolacyjnoci ciepl-
nej przez stosowanie gliny lekkiej
13.6.1 Uwagi wstpne
Na kolejnych stronach omwione zo
stan niektre oglne aspekty fizyczno
-budowlane i konstrukcyjne poprawy
izolacyjnoci cieplnej przy uyciu gliny
lekkiej.
Blisze informacje o dodatkach do gli
ny lekkiej opisano w rozdz. 4.7. Zasto
sowanie gliny lekkiej do wypeniania
przestrzeni midzybelkowych w kon
strukcjach szkieletowych omawia rozdz.
4.10. Budow nowoczesnych cian ze
wntrznych z gliny lekkiej o wysokim
stopniu izolacyjnoci opisuje rozdz.
14.2.1
13.6.2 Powody zwikszonego
wystpowania wody kondensacyjnej
Wystpujce coraz czciej w ostat ciepa s tu 3 do 6 razy wiksze ni dzi
nich dziesicioleciach zniszczenia kon
strukcji ciennych w zabytkowych bu
dynkach szachulcowych s przede
wszystkim spowodowane zwikszonym
wystpowaniem wody kondensacyjnej,
co z kolei jest wynikiem zmienionych
warunkw uytkowania i intensywniej
szego ogrzewania tych obiektw.
140 NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY
Take wytwarzanie wilgoci w kuch o ochronie zabytkw jest wykluczona,
niach i azienkach jest dzisiaj wielo pozostaje tylko moliwo izolowania
krotnie wiksze ni kiedy: do mycia od rodka. Rozwizanie to jest proble
uywamy prysznica, a zamiast coty matyczne, bo jak wykazuje praktyka,
godniowego prania, ktre najczciej uniknicie mostkw termicznych i prze
nikania pary wodnej przez mur pruski
pomieszczeniu, dzisiaj codziennie uru czy szachulec nie jest we wszystkich
chamiamy pralk. W nowoczesnym go miejscach ciany moliwe. Prowadzi
spodarstwie stosuje si suszarki do wy to w wielu przypadkach do czciowego
pranej bielizny, ktre take wytwarzaj przemoczenia ciany lub jej czci drew
dodatkow wilgo. nianych, co z kolei staje si powodem
Przy zwikszaniu izolacyjnoci ciepl daleko idcych szkd budowlanych.
nej, aby zapobiec uszkodzeniu cian Stae przemoczenia maj take ujemny
o konstrukcji szkieletowej, naley ko wpyw na zdrowie mieszkacw budyn
niecznie pamita o wielkim znaczeniu ku (powstawanie grzybw pleniowych)
przepuszczalnoci pary wodnej przez oraz powoduj dodatkowe koszty, zwi
zewntrzne warstwy murw oraz o ka zane z koniecznoci zwikszonego
pilarnych zdolnociach zastosowanych ogrzewania pomieszcze.
materiaw budowlanych. Ogromne Izolacja zewntrzna jest z punktu wi
znaczenie w zabytkowych budynkach dzenia fizyki i konstrukcji budowlanej
ma waciwy wybr rodzaju ogrzewa najlepszym rozwizaniem, poniewa
nia oraz jego rozmieszczenie. Tak samo po jej zastosowaniu elementy none
istotne jest wymuszone, mechaniczne pozostaj w strefie ciepej i suchej. Wy
odprowadzanie wilgotnego powietrza kona j mona w formie tynku izolacyj
z azienki i kuchni. nego albo te w postaci osobnej, wenty
lowanej warstwy fasady.
13.6.3 Sposoby izolacji cieplnej Poprzez zamurowanie przestrzeni mi
ciany zewntrzne o drewnianej kon dzybelkowych materiaami porowatymi
strukcji szkieletowej i przestrzeniach (gazobetonem, pumeksem, ceg lekk)
midzybelkowych wypenionych ceg mona wprawdzie znacznie zwikszy
ceramiczn, ceg glinian albo plecion izolacyjno ciany, ale uzyskane w ten
k i mieszank gliniano-somian posia sposb wartoci U (0,9 do 1,5 W/mK) nie
daj z reguy grubo od 14 do 20 cm. speniaj dzisiejszych oczekiwa. Dlate
Wspczynnik przewodnoci cieplnej k go te takie rozwizanie nie moe oby
dla tych przestrzeni wynosi od 2,0 do si bez dodatkowej warstwy izolacyjnej.
2,7 W/mK, co z kolei daje (w zalenoci Stosujc izolacj wewntrzna na
od iloci uytego drewna) warto U dla ley pamita, e na stykach cian
caej ciany od 1,2 do 2,2 W/mK. Straty wewntrznych i stropu prawie nie
do uniknicia jest powstawanie most
siaj dopuszczalne. Ponadto due straty kw termicznych (przede wszystkim
ciepa powstaj dziki niewystarczaj w miejscach przenikania przez ciany
cej szczelnoci spoin (niekontrolowane belek stropowych). Dlatego te w tych
wietrzenie). Najprostszym i najlepszym miejscach termoizolacyjno nie po
rozwizaniem jest zwikszenie izolacyj winna by za dua. Ponadto jak wy
noci termicznej poprzez otulenie bu maga teoria oraz normy DIN naley
dynku dodatkow warstw zewntrzn. umieci tam dodatkowo paroizolacj.
Jeli taka dodatkowa izolacja z racji W praktyce jest to jednak tylko czcio
estetycznych czy te z uwagi na przepisy wo uzasadnione, poniewa w miejscach
mostkw termicznych przenika rwnie
para i wystpuje zwikszone powsta
wanie wody kondensacyjnej, co moe
prowadzi do uszkodze drewnianych
konstrukcji nonych.
13.6.4 Dodatkowa warstwa z gliny
lekkiej
Innym wariantem izolacji wewntrz
nej, przy zastosowaniu ktrej mona
zrezygnowa z osobnej warstwy pa
roszczelnej, jest wykonanie dodatkowej
warstwy z gliny lekkiej po wewntrz
nej stronie ciany. Warstwa ta powin
na przylega bezporednio do muru,
eby glina lekka, posiadajca znako
mite zdolnoci transportu kapilarnego
wody oraz due moliwoci wchania
nia wilgoci, moga przyj ewentualn
wod kondensacyjn i przyspieszy jej
wysychanie.
Warstwa powietrzna lub inne uszczel
nienie w rodku ciany przerwayby
transport kapilarny na zewntrz. Aby
opr dyfuzji pary wodnej w tynku ze
wntrznym i powoce malarskiej nie by
wyszy od wystpujcego w warstwie
wewntrznej, naley cian od rodka
otynkowa lub pomalowa materiaem,
ktrego opr dyfuzji jest odpowiednio
duy.
Przed wykonaniem nowej warstwy
z gliny lekkiej naley usun ze cia
ny tapety, powoki malarskie oraz tynk
i tak oczyszczon powierzchni pokry
cienk warstw szlamu glinianego.
Przed cian montuje si (odpowied
nio do gruboci przyszej, dodatkowej
warstwy) pionowe bale, krawdzia
ki lub aty, do ktrych przymocowuje
si deskowanie (rys. 13.6-2). Warstwa
gliny lekkiej powinna mie, zalenie
od warunkw fizyczno-budowlanych,
grubo od 15 do 25 cm, a jej gsto
nie powinna przekracza 800 g/m.
Korzystnym moe okaza si zastoso
wanie dodatkw zmniejszajcych zdol
noci gliny lekkiej do przenikania pary
wodnej. Podobn waciwo posiada powiksza si, kiedy konserwujce, al
j hamujce dyfuzj powoki malarskie. kaliczne dziaanie gliny zostanie z bie
Jako dodatki do gliny lekkiej mona giem czasu zneutralizowane kwanymi
zastosowa wszystkie materiay opi deszczami.
sane w rozdziale 4.7. Najbardziej pra
cochonne jest wykonanie tej warstwy
z gliny lekkiej ze som. O wiele mniej
czasu zabiera zastosowanie mineralnej
gliny lekkiej transportowanej do szalun
ku pomp, por. rozdz. 10.
Przy pokazanych na zdjciu (13.6-1)
pracach remontowych budynku o kon
strukcji szkieletowej w cigu 8 godzin 5
osb wypenio glin lekk z keramzy
tem deskowanie o wielkoci ok. 60 m.
Gdyby zastosowano glin lekk ze so
m, prace trwayby czterokrotnie duej.
Zdjcie 13.6-3 przedstawia powierzch
ni nowej ciany po rozdeskowaniu.
13.6-1 TRANSPORT MINERALNEJ GLINY LEKKIEJ PRZY
Do jej wykonania wybrano glin lekk POMOCY POMPY DO ZAPRAW
o gstoci 1000 kg/m, co dao wystar
czajc izolacj dwikow, dobre wa
ciwoci magazynowania ciepa i wilgo
ci oraz wystarczajco duy opr dyfuzji
pary wodnej.
Jeli przepisy mwice o ochronie za
bytkw nie stwarzaj przeszkd w wy
konaniu osony zewntrznej, to w ka
dym przypadku naley jednak wykona
izolacj z zewntrz budynku. Do tego
celu nadaje si take dodatkowa war
stwa wylana z mineralnej gliny lekkiej.
Naley wykona j podobnie jak opi
san, wewntrzn, tzn. bezporednio
poczon z powierzchni istniejcego
muru.
Prostsz metod jest wymurowanie 13.6-2 IZOLACJA WEWNTRZNA Z GLINY LEKKIEJ WY-
KONANA PRZY CIANIE O KONSTRUKCJI SZKIELETOWEJ,
dodatkowej warstwy ze stabilizowa DREWNIANEJ
nych cegie z gliny lekkiej, por. rozdz.
7.2. Zewntrzn powok moe stano
wi odporny na dziaania atmosferycz
ne tynk lub wentylowane deskowanie.
Glina lekka ze som nie jest pole
cana jako izolacja zewntrzna, ponie
wa materia ten stwarza zagroenie
powstawania grzyba albo zbutwienia
po przemoczeniu deszczem lub wod
13.6-3 POWIERZCHNIA CIANY Z GLINY LEKKIEJ
kondensacyjn. Niebezpieczestwo to Z KERAMZYTEM O GSTOCI 1000 KG/M
NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY 141
13. NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH
REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI
PRZY POMOCY GLINY
13.1 Uwagi wstpne

Naprawy uszkodzonych elementw
glinianych, szczeglnie zamykanie rys
i wikszych szczelin, wymaga specjal
nych zabiegw, ktre nie s porw
nywalne z typowym reperowaniem
np. cian z cegy ceramicznej albo tyn
kw wapiennych. Kolejne rozdziay
opisuj typowe dla gliny problemy wy
stpujce przy robotach remontowych
oraz specjalne wymagania dotyczce
napraw starych budowli, np. przy wyko
nywaniu dodatkowego ocieplenia mu
rw konstrukcji szkieletowej przy uy
ciu gliny lekkiej. Wskazwki na temat
odnowy przestrzeni midzybelkowych
w budynkach zabytkowych technik
na mokro omwione s w rozdziale 9.
13.2 O powstawaniu uszkodze
elementw glinianych
Szkody powstae w elementach glinia
nych mog by spowodowane przez
zrnicowane skurcze podczas schni
cia, poprzez rnice temperatur, przez
dziaanie wilgoci oraz przez uszkodzenia
mechaniczne.
Kiedy tynk podczas schnicia kurczy
si, kiedy jego przyczepno jest zbyt
maa albo jest po prostu zbyt kruchy,
jak w przypadku tynku cementowego,
to moe nastpi jego cakowite odcze
pienie si od podoa. Takie miejsca s
akustycznie atwo rozpoznawalne po
przez stukanie, a ton wydawany przez
nieprzylegajcy do podoa tynk jest wy
ranie niszy.
Rysy w tynku spowodowane s zarw 13.3 Naprawy spoin glin
no przez skurcze schnicia, jak i przez
due rnice temperatur, co z kolei spo 13.3.1 Wiadomoci oglne
wodowane jest rnymi wspczynnika Spoin albo rys w wyschnitych elemen
mi rozszerzalnoci cieplnej tynku i jego tach glinianych nie mona naprawia
podoa. plastyczn glin, poniewa nie czy si
Jeeli w zewntrznej czci cia ona z glin such. Podczas wysychania
ny glinianej skondensuje si wiksza powstawayby kolejne pknicia, a wy
ilo wilgoci i nie moe si ona wystar sychajca glina wypadaaby ze szczelin.
czajco szybko wydosta na zewntrz Dlatego wane jest odpowiednie przy
(co spowodowane jest przez szczelniej gotowanie zarwno podoa, jak i mate
szy od gliny tynk albo powok malar riau do napraw, aby podczas wysycha
sk), to glina zaczyna pcznie, a tynk nia kurczyy si w niewielkim stopniu.
lub farba odpryskuj.
Podobne uszkodzenia nastpuj, kie 13.3.2 Materia do spoinowania
dy woda dostaje si z zewntrz przez W celu uzyskania waciwego materiau
pknicia lub uszkodzenia mechaniczne. do wypeniania spoin i pkni naley
Jeli mur gliniany jest przemoczo pamita o nastpujcych zasadach:
ny, to dziaanie mrozu powoduje take
jego rozszerzanie si, a tym samym od 1. Masa powinna posiada wystarczaj
pryski tynku i powoki malarskiej. c si wizania, aby czy si z cz
Przy tym warto wiedzie, e zamarza steczkami namoczonej powierzchni
jca woda, przy niewielkim zawilgoce spoiny.
niu i duej porowatoci gliny, rozszerza 2. Zawarto w niej gruboziarnistego
si tylko w szczelinach, nie powodujc piasku powinna by bardzo dua,
odpryskw. Jest to typowe dla rcz a mieszanka moliwie sucha. W ten
nie formowanych cegie z piaszczystej sposb minimalizujemy skurcz
gliny. Zielonki, tzn. niewypalone ce schnicia, co zapobiegnie powstawa
gy gliniane z cegielni wykazuj mniej niu rys podczas wysychania. Zamiast
sz porowato, s przez to nieodpor gruboziarnistego piasku (lub te
ne na mrz i nie naley ich stosowa dodatkowo, oprcz piasku) mona
do wznoszenia zewntrznych warstw doda plew, trocin, patkw celulozy
cian osonowych. itp.
3. Przy wypenianiu szerokich szczelin
mona do wypeniajcego je mate
riau doda krtkie, drobne wkna.
Mog to by take wosy zwierzce

138 NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY
 oraz wkna kokosowe i sizalowe.
Dodatki te redukuj powstawanie
pkni.
4. W celu szybszego wizania mona
doda gipsu, kredy, wapna lub
cementu. Dodatki te powoduj take
schudzenie masy, co redukuje po
wstawanie rys skurczu. Wad takiej
mieszanki jest jednak jej mniejsza
sia wizania i czsto mniejsza
wytrzymao.
Dla wypeniania spoin wewntrznych
w budynkach stosuje si mieszank
z 1 czci gliny, 0,5 do 1 czci wapna oraz
0,5 do 1 czci gipsu. W przypadku spoin,
ktre naraone s na bezporednie dzia
anie atmosferyczne, mona do gliny do
da cementu, wapna trasowego, wapna
zwykego albo te mieszanki ze wszyst
kich tych materiaw w iloci 8 do 20%.
Dobrym dodatkiem jest take pokost
lniany w iloci 5 do 7%; masa taka posia
da przez wiele tygodni, a nawet miesicy
konsystencj plastyczn.
13.3.3 Przygotowywanie spoin
Aby uzyska dobre poczenie midzy
star, wyschnit i now, plastyczn gli
n, naley pknicia rozszerzy do wiel
koci ok. 1 cm (kiedy s one gbsze,
to odpowiednio wicej), lune kawaki
usun, a krawdzie tak dugo moczy,
a spczniej i stan si plastyczne. Kie
dy napraw dokonujemy przy uyciu mie
szanki gliny z pokostem, to brzegi pk
ni naley nasczy pokostem.
13.3.4 Wypenianie spoin
Plastyczn mas glinian naley naj
pierw noem albo podobnym narz
dziem nanie na krawdzie spoin i wci
sn w spcznia, mikk powierzchni,
albo te wgnie j w pknicie, mie
szajc ze star glin. Reszt spoiny na
ley wypeni troch bardziej suchym
materiaem, wgniatajc go lub ubijajc
motkiem.
Zaleca si wypenianie spoin wiksz 13.5 Naprawy wikszych
iloci materiau, ni to jest konieczne. powierzchni
Tak dugo, jak masa jest jeszcze plastycz
nie formowalna, mona ubija j za po 13.5.1 Wiadomoci oglne
moc motka lub drewnianego stempla Uszkodzenia krawdzi albo wikszych
i w ten sposb wypenia drobne rysy powierzchni, powstae wskutek wypu
powstajce podczas schnicia. kania, erozji lub dziaania mechanicz
nego, mona naprawia tak samo, jak
13.4 Naprawa spoin bez uycia spoiny. Dodatkowo naley zwrci uwa
gliny g na opisane niej aspekty.
13.4.1 Wiadomoci oglne 13.5.2 Naprawy przy pomocy gliny
Poniewa naprawa spoin w elementach Uszkodzenia na wikszych powierzch
glinianych przy pomocy czystej gliny niach (do gbokoci 5 cm) najlepiej
jest bardzo pracochonna, przedstawio naprawia uywajc zaprawy glinianej.
ne zostan inne materiay, ktre pod Roboty przygotowawcze i sama napra
czas wysychania nie kurcz si i lepiej wa powinny odbywa si wedug zasad
przylegaj do suchej powierzchni. opisanych w rozdziale 11. Wane jest,
aby przed tym usun wszystkie lune
13.4.2 Materiay do spoinowania czsteczki i dobrze namoczy repero
Zamiast wypenia spoiny glin, mona wan powierzchni.
uczyni to przede wszystkim przy pomo W zasadzie pojedyncza warstwa gli
cy materiaw, ktre stosuje si do tynko nianego tynku nie powinna by grub
wania. Jako spoiwa su przykadowo sza ni 1 do 1,5 cm. Jeli uszkodzenia s
wapno, wapno trasowe, cement, gips, gbsze ni 4 do 6 cm, to naley te miej
kazeina i pokost lniany. Dodatkami bd sca jeszcze bardziej pogbi, aby mo
tu pyy, piasek albo czasem drobny wir. na je byo wypeni cegami glinianymi
Stosuje si take dodatki organiczne, jak i zapraw. Oszczdzi to kilku procesw
korek, trociny, plewy zboa i ryu oraz naprawy oraz zmniejszy niebezpiecze
patki celulozy. stwo powstawania pkni podczas
Materia do wypeniania spoin zewn schnicia, jak rwnie zredukuje czas
trznych nie powinien zawiera doda remontu.
tkw organicznych albo powinien mie Przy wyborze cegie naley pamita,
wysok warto pH, nie pozwalajc na e tylko te formowane rcznie z chudej
zniszczenie ich przezmikroorganizmy. gliny i z wystarczajc iloci porw
Do spoinowania elementw glinia nadaj si do prac remontowych (zie
nych nadaj si take masy, ktre s lonki nie s odporne na mrz i dlate
trwale elastyczne, jak silikon albo akryl. go nie naley ich stosowa do cian
Ten pierwszy przylega bardzo dobrze zewntrznych).
do powierzchni glinianych pod warun
kiem, e s one suche i spoiste. 13.5.3 rodki zwikszajce
przyczepno powok malarskich
Powierzchnie zewntrzne pokrywa
ne s najczciej powok wapienn
(rozdz. 12.3). Kiedy tynk gliniany chce
my na nowo pomalowa, to naley naj
pierw cakowicie usun resztki starej
farby, a jako rodka zwikszajcego
NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY 139
przyczepno mona uy mieszanki
mleka z kazein i wapnem. Jeli po
wierzchnia jest bardzo piaszczysta lub
mikka, mona j zagruntowa klejem
kazeinowo-wapiennym. Do jego pro
dukcji uywamy 1 czci doowane odbywao si w preznaczonym do tego
go wapna i 5 czci chudego twarogu.
Skadniki naley dokadnie wymiesza
bez dodatku wody przez ok. 1 min., uy
wajc mieszarki mechanicznej i potem
rozcieczy w stosunku 1:5. Mieszank
naley nanosi bardzo cienko, ponie
wa za gruba jej warstwa przeszkadza
aby dyfuzji pary wodnej. Klej naley
zuy w cigu 1 godziny (Leszner i Stein
1987, str. 145).
13.6 Poprawa izolacyjnoci ciepl-
nej przez stosowanie gliny lekkiej
13.6.1 Uwagi wstpne
Na kolejnych stronach omwione zo
stan niektre oglne aspekty fizyczno
-budowlane i konstrukcyjne poprawy
izolacyjnoci cieplnej przy uyciu gliny
lekkiej.
Blisze informacje o dodatkach do gli
ny lekkiej opisano w rozdz. 4.7. Zasto
sowanie gliny lekkiej do wypeniania
przestrzeni midzybelkowych w kon
strukcjach szkieletowych omawia rozdz.
4.10. Budow nowoczesnych cian ze
wntrznych z gliny lekkiej o wysokim
stopniu izolacyjnoci opisuje rozdz.
14.2.1
13.6.2 Powody zwikszonego
wystpowania wody kondensacyjnej
Wystpujce coraz czciej w ostat ciepa s tu 3 do 6 razy wiksze ni dzi
nich dziesicioleciach zniszczenia kon
strukcji ciennych w zabytkowych bu
dynkach szachulcowych s przede
wszystkim spowodowane zwikszonym
wystpowaniem wody kondensacyjnej,
co z kolei jest wynikiem zmienionych
warunkw uytkowania i intensywniej
szego ogrzewania tych obiektw.
140 NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY
Take wytwarzanie wilgoci w kuch o ochronie zabytkw jest wykluczona,
niach i azienkach jest dzisiaj wielo pozostaje tylko moliwo izolowania
krotnie wiksze ni kiedy: do mycia od rodka. Rozwizanie to jest proble
uywamy prysznica, a zamiast coty matyczne, bo jak wykazuje praktyka,
godniowego prania, ktre najczciej uniknicie mostkw termicznych i prze
nikania pary wodnej przez mur pruski
pomieszczeniu, dzisiaj codziennie uru czy szachulec nie jest we wszystkich
chamiamy pralk. W nowoczesnym go miejscach ciany moliwe. Prowadzi
spodarstwie stosuje si suszarki do wy to w wielu przypadkach do czciowego
pranej bielizny, ktre take wytwarzaj przemoczenia ciany lub jej czci drew
dodatkow wilgo. nianych, co z kolei staje si powodem
Przy zwikszaniu izolacyjnoci ciepl daleko idcych szkd budowlanych.
nej, aby zapobiec uszkodzeniu cian Stae przemoczenia maj take ujemny
o konstrukcji szkieletowej, naley ko wpyw na zdrowie mieszkacw budyn
niecznie pamita o wielkim znaczeniu ku (powstawanie grzybw pleniowych)
przepuszczalnoci pary wodnej przez oraz powoduj dodatkowe koszty, zwi
zewntrzne warstwy murw oraz o ka zane z koniecznoci zwikszonego
pilarnych zdolnociach zastosowanych ogrzewania pomieszcze.
materiaw budowlanych. Ogromne Izolacja zewntrzna jest z punktu wi
znaczenie w zabytkowych budynkach dzenia fizyki i konstrukcji budowlanej
ma waciwy wybr rodzaju ogrzewa najlepszym rozwizaniem, poniewa
nia oraz jego rozmieszczenie. Tak samo po jej zastosowaniu elementy none
istotne jest wymuszone, mechaniczne pozostaj w strefie ciepej i suchej. Wy
odprowadzanie wilgotnego powietrza kona j mona w formie tynku izolacyj
z azienki i kuchni. nego albo te w postaci osobnej, wenty
lowanej warstwy fasady.
13.6.3 Sposoby izolacji cieplnej Poprzez zamurowanie przestrzeni mi
ciany zewntrzne o drewnianej kon dzybelkowych materiaami porowatymi
strukcji szkieletowej i przestrzeniach (gazobetonem, pumeksem, ceg lekk)
midzybelkowych wypenionych ceg mona wprawdzie znacznie zwikszy
ceramiczn, ceg glinian albo plecion izolacyjno ciany, ale uzyskane w ten
k i mieszank gliniano-somian posia sposb wartoci U (0,9 do 1,5 W/mK) nie
daj z reguy grubo od 14 do 20 cm. speniaj dzisiejszych oczekiwa. Dlate
Wspczynnik przewodnoci cieplnej k go te takie rozwizanie nie moe oby
dla tych przestrzeni wynosi od 2,0 do si bez dodatkowej warstwy izolacyjnej.
2,7 W/mK, co z kolei daje (w zalenoci Stosujc izolacj wewntrzna na
od iloci uytego drewna) warto U dla ley pamita, e na stykach cian
caej ciany od 1,2 do 2,2 W/mK. Straty wewntrznych i stropu prawie nie
do uniknicia jest powstawanie most
siaj dopuszczalne. Ponadto due straty kw termicznych (przede wszystkim
ciepa powstaj dziki niewystarczaj w miejscach przenikania przez ciany
cej szczelnoci spoin (niekontrolowane belek stropowych). Dlatego te w tych
wietrzenie). Najprostszym i najlepszym miejscach termoizolacyjno nie po
rozwizaniem jest zwikszenie izolacyj winna by za dua. Ponadto jak wy
noci termicznej poprzez otulenie bu maga teoria oraz normy DIN naley
dynku dodatkow warstw zewntrzn. umieci tam dodatkowo paroizolacj.
Jeli taka dodatkowa izolacja z racji W praktyce jest to jednak tylko czcio
estetycznych czy te z uwagi na przepisy wo uzasadnione, poniewa w miejscach
mostkw termicznych przenika rwnie
para i wystpuje zwikszone powsta
wanie wody kondensacyjnej, co moe
prowadzi do uszkodze drewnianych
konstrukcji nonych.
13.6.4 Dodatkowa warstwa z gliny
lekkiej
Innym wariantem izolacji wewntrz
nej, przy zastosowaniu ktrej mona
zrezygnowa z osobnej warstwy pa
roszczelnej, jest wykonanie dodatkowej
warstwy z gliny lekkiej po wewntrz
nej stronie ciany. Warstwa ta powin
na przylega bezporednio do muru,
eby glina lekka, posiadajca znako
mite zdolnoci transportu kapilarnego
wody oraz due moliwoci wchania
nia wilgoci, moga przyj ewentualn
wod kondensacyjn i przyspieszy jej
wysychanie.
Warstwa powietrzna lub inne uszczel
nienie w rodku ciany przerwayby
transport kapilarny na zewntrz. Aby
opr dyfuzji pary wodnej w tynku ze
wntrznym i powoce malarskiej nie by
wyszy od wystpujcego w warstwie
wewntrznej, naley cian od rodka
otynkowa lub pomalowa materiaem,
ktrego opr dyfuzji jest odpowiednio
duy.
Przed wykonaniem nowej warstwy
z gliny lekkiej naley usun ze cia
ny tapety, powoki malarskie oraz tynk
i tak oczyszczon powierzchni pokry
cienk warstw szlamu glinianego.
Przed cian montuje si (odpowied
nio do gruboci przyszej, dodatkowej
warstwy) pionowe bale, krawdzia
ki lub aty, do ktrych przymocowuje
si deskowanie (rys. 13.6-2). Warstwa
gliny lekkiej powinna mie, zalenie
od warunkw fizyczno-budowlanych,
grubo od 15 do 25 cm, a jej gsto
nie powinna przekracza 800 g/m.
Korzystnym moe okaza si zastoso
wanie dodatkw zmniejszajcych zdol
noci gliny lekkiej do przenikania pary
wodnej. Podobn waciwo posiada powiksza si, kiedy konserwujce, al
j hamujce dyfuzj powoki malarskie. kaliczne dziaanie gliny zostanie z bie
Jako dodatki do gliny lekkiej mona giem czasu zneutralizowane kwanymi
zastosowa wszystkie materiay opi deszczami.
sane w rozdziale 4.7. Najbardziej pra
cochonne jest wykonanie tej warstwy
z gliny lekkiej ze som. O wiele mniej
czasu zabiera zastosowanie mineralnej
gliny lekkiej transportowanej do szalun
ku pomp, por. rozdz. 10.
Przy pokazanych na zdjciu (13.6-1)
pracach remontowych budynku o kon
strukcji szkieletowej w cigu 8 godzin 5
osb wypenio glin lekk z keramzy
tem deskowanie o wielkoci ok. 60 m.
Gdyby zastosowano glin lekk ze so
m, prace trwayby czterokrotnie duej.
Zdjcie 13.6-3 przedstawia powierzch
ni nowej ciany po rozdeskowaniu.
13.6-1 TRANSPORT MINERALNEJ GLINY LEKKIEJ PRZY
Do jej wykonania wybrano glin lekk POMOCY POMPY DO ZAPRAW
o gstoci 1000 kg/m, co dao wystar
czajc izolacj dwikow, dobre wa
ciwoci magazynowania ciepa i wilgo
ci oraz wystarczajco duy opr dyfuzji
pary wodnej.
Jeli przepisy mwice o ochronie za
bytkw nie stwarzaj przeszkd w wy
konaniu osony zewntrznej, to w ka
dym przypadku naley jednak wykona
izolacj z zewntrz budynku. Do tego
celu nadaje si take dodatkowa war
stwa wylana z mineralnej gliny lekkiej.
Naley wykona j podobnie jak opi
san, wewntrzn, tzn. bezporednio
poczon z powierzchni istniejcego
muru.
Prostsz metod jest wymurowanie 13.6-2 IZOLACJA WEWNTRZNA Z GLINY LEKKIEJ WY-
KONANA PRZY CIANIE O KONSTRUKCJI SZKIELETOWEJ,
dodatkowej warstwy ze stabilizowa DREWNIANEJ
nych cegie z gliny lekkiej, por. rozdz.
7.2. Zewntrzn powok moe stano
wi odporny na dziaania atmosferycz
ne tynk lub wentylowane deskowanie.
Glina lekka ze som nie jest pole
cana jako izolacja zewntrzna, ponie
wa materia ten stwarza zagroenie
powstawania grzyba albo zbutwienia
po przemoczeniu deszczem lub wod
13.6-3 POWIERZCHNIA CIANY Z GLINY LEKKIEJ
kondensacyjn. Niebezpieczestwo to Z KERAMZYTEM O GSTOCI 1000 KG/M
NAPRAWA ELEMENTW GLINIANYCH REMONTY ZABYTKOWYCH BUDOWLI PRZY POMOCY GLINY 141
14. ROZWIZANIA SZCZEGLNE
14.1 Przyczenia

Specjalnej uwagi wymagaj czenia

elementw glinianych ze supami, bel-
kami albo ramami okiennymi. Przy sto-
sowaniu techniki na mokro tworz si
szczeliny spowodowane kurczeniem si
gliny podczas schnicia. Kiedy uywa-
my surowego drewna, to powstaj one
take ju po wyschniciu gliny, co nale-
y tumaczy o wiele duszym proce-
sem kurczenia si drewna. Przy nowych
budynkach o konstrukcji szkieletowej
supowej drewno dopiero po upy-
wie dwch lat jest na tyle wyschnite,
e przestaje si kurczy, podczas gdy
glina ten sam stan osiga ju po 2-12
tygodniach.
Rysunek 14.1-1 przedstawia moliwo-
ci tworzenia pocze cian glinianych
wzniesionych rnymi metodami ze su-
pami, filarami, jak rwnie z ramami
okiennymi i drzwiowymi. Przy cianach glina lekka i drewno
zewntrznych naley pamita, e spo-
gliniane liny cega gliniana cega
iny nie s szczelne. Szczelno spoin
musi zapewni ich zalepienie albo poo-
enie warstw tynku. 14.1-1 MOLIWOCI CZENIA CIAN WYKONANYCH Z PASM GLINIANYCH, RKAWW, CEGIE GLINIANYCH ORAZ GLINY
UBIJANEJ LUB WSYPYWANEJ DO SZALUNKU (PRZEKROJE POZIOME).

14.1-2 POCZENIA GRNE ZE CIANAMI GLINIANYMI NONYMI I DZIAOWYMI (PRZEKROJE PIONOWE)

142 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

 Jeli krokwie le na cianie nonej
z gliny, to w celu rwnomiernego prze-
noszenia si naley przewidzie uoe-
nie na niej muraty, por. rozwizanie
A rys. 14.1-2. Poniewa przy konstrukcji
szkieletowej supowej naley liczy si
z kurczeniem si supw, mona midzy
patwi dachow a cian pooy ela-
styczn wkadk np. z korka, filcu juto-
wego lub kokosowego albo podobnego
materiau, por. rozwizania B. Najprost-
szym rozwizaniem tego problemu jest
postawienie ciany poza konstrukcj
drewnian (rys. 14.1-2, C). W tym wy-
padku cian chroni przed przewrce-
niem si na zewntrz przymocowana
do krokwi knaga.
14.2 Szczeglne konstrukcje
cienne
14.2.1 ciany gliniane o duej
izolacyjnoci termicznej
Typowa ubijana glina bez okruchw
skalnych oraz lite cegy gliniane posia-
daj gsto od 1800 do 2000 kg/m
i przewodno ciepln = ok. 0,9 W/mK.
Wspczynnik przenikania ciepa U
dla nieotynkowanej ciany gruboci
ok. 0,3 m z ubitej gliny wyniesie wic:
Lita ciana gliniana o gruboci 50 cm,
otynkowana z obydwu stron posiada
warto U = 1,3 W/mK; warto U = 0,5
osignaby ciana gruboci 1,65 m.
Oznacza to, e uycie litej gliny w p-
nocnej i rodkowej Europie do budo-
wy cian zewntrznych ma tylko wtedy
uzasadnienie, kiedy z zewntrz zabez-
piecza j dodatkowa izolacja termiczna
albo gdy konstrukcje te powstaj z do-
brze izolujcej gliny lekkiej.
Rysunki 14.2-1 przedstawiaj przyka-
dy rozwiza cian, ktre osigaj war-
to U = 0,3 W/mK. Konstrukcje te za-
wieraj take wystarczajco duo masy
glinianej stanowicej izolacj dwiko-
chonn, kumulujcej ciepo oraz regu-
lujcej wilgotno pomieszcze.

DESKOWANIE WENTYLOWANE
PAPA
IZOLACJA TERMICZNA ( = 0,04)
CEGA GLINIANA MIDZY LUB
PRZED KONSTRUKCJ SZKIELETOW SUPOW

IZOLACJA TERMICZNA ( = 0,04)

GLINA LEKKA MINERALNA MIDZY DREWNIANYMI
SUPAMI ( = 0,21)

IZOLACJA TERMICZNA ( = 0,04)

CIANA NONA Z GLINY
( = 0,7) ( = 0,9)

TYNK WAPIENNY
KOREK ( = 0,05) POWOKA TERMICZNA ( = 0,04)
MINERALNA GLINA LEKKA ( = 0,21)

MINERALNY TYNK IZOLUJCY

MINERALNA GLINA LEKKA ( = 0,18)
KONSTRUKCJA SZKIELETOWA SUPOWA
TYNK Z GLINY LEKKIEJ

14.2-1 PRZEKROJE POZIOME RNYCH PRZYKADW CIAN O WARTOCI WSPCZYNNIKA U = 0,3 W/MK

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 143

 Rozwizania E i F przedstawiaj cia-
ny none, pozostae to ciany osonowe,
nienone. ciany zewntrzne z warstw
gliny lekkiej od strony wewntrznej
wpywaj dodatnio na przytulno po-
mieszcze. Dzieje si tak, poniewa
maj one niewielk przewodno ciepl-
n i temperatura powierzchni cian
jest nieznacznie tylko nisza od tem-
peratury w pomieszczeniu. Wypromie-
niowanie ciepa ludzkiego w kierunku
cian nastpuje te tylko w niewielkim
stopniu.
Rozwizania G do K cechuje ponadto
bardzo dobra izolacyjno dwikowa.
Suca za izolacj termiczn, zwizana
cementem pyta z weny drzewnej (przy-
kad G), moe suy rwnoczenie jako na dziaanie wiatru i aby zapewni ich
tracone deskowanie dla warstwy z mi-
neralnej gliny lekkiej oraz jako podkad
pod tynk. Rol traconego deskowania
przej mog take lekkie bitumizowa-
ne pyty z wknami drewnianymi, pyty
korkowe albo sprasowane pyty z weny
mineralnej, pod warunkiem jednak, e
znajd si one za wentylowanym de-
skowaniem, stanowicym bezpored-
ni ochron ciany przed warunkami
atmosferycznymi.
Lepsz izolacyjno ciepln, a tym
samym mniejsz grubo ciany z gliny
lekkiej, uzyskamy stosujc powok ter-
miczn, jak w rozwizaniu H.
Prostymi, a z punktu widzenia fizyki
budowli bardzo dobrymi rozwizaniami
s konstrukcje cienne J i K, bdce je-
dynie otynkowan glin lekk. Od stro-
ny zewntrznej naley jednak przewi-
dzie wystarczajco duy okap albo te
zastosowa zamiast tynku deskowanie
wentylowane. Zamiast przedstawione-
go w przykadach A do F wentylowane-
go deskowania mona zbudowa inn
wentylowan konstrukcj, np. z gontw,
z prasowanych pyt cementowo-wiro-
wych albo z warstwy cegy licwki.
Przy budowie cian zewntrznych na-
ley pamita, e spoiny nie s szczelne
144 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
14.2-2
14.2-2 I 14.2-3 CIANA Z WYPENIONYCH GLIN STARYCH OPON SAMOCHODOWYCH, USA
nieprzepuszczalno, naley albo je za-
klei, albo cian pokry tynkiem.
Wedug obowizujcego w Niemczech
od roku 2002 zarzdzenia o oszczdzaniu
energii, ciana zewntrzna o wartoci
U = 0,3W/mK jest niedostatecznie izolo-
wana. Oznacza to, e biorc po uwag
aspekty gospodarcze, rozsdnym bdzie
w przedstawionych na rys 14.2-1 rozwi-
zaniach A do F znacznie zwikszy izola-
cj termiczn, a w przykadach I oraz K 14.2-3
zastosowa dodatkowo izolacj ciepln
zewntrzn. na zdjciu 14.2-2 projekcie z roku 1978
poukadano zachodzce na siebie opo-
14.2.2 ciany z wypenionych glin ny, wypeniajc je glin pochodzc
starych opon samochodowych z wykopu pod budynek. W celu stabili-
Na moliwo wypeniania elemen- zacji cian grn warstw opon nape-
tw przestrzennych izolacyjn glin niono chudym betonem, poczono
lekk zwrcono uwag w rozdziale wiecem z bali drewnianych i pooono
10.6. Jeli wymagania dotyczce izola- na nim konstrukcj dachu. Powierzch-
cji termicznej s niewielkie, to mona nie wewntrzne pokryto siatk jednoli-
elementy te napenia gruzekowat, t i tynkiem.
wilgotn, niezagszczon glin albo te
zasypa lub napompowa brej glinia- 14.2.3 Rkawy z tkaniny wypenione
n z dodatkami. glin
Michael E. Reynolds w stanie Nowy W FEB sprawdzano rne moliwoci
Meksyk (USA) przy budowie cian wie- wykonywania cian i kopu z rkaww
lu budynkw mieszkalnych zastoso- napenianych piaskiem lub glin.
wa napeniane ziemi, uywane opo- Zdjcie 14.2-4 przedstawia wyko-
ny samochodowe. W przedstawionym nan w 1977 roku kopu z rkaww
14.2-4 KOPUA Z WORKW Z PIASKIEM
14.2-6 NAPENIANIE RKAWW ZIEMI mi. Za kadym razem, zanim pooo-
14.2-7 UBIJANIE
145
14.2-5 DOWIADCZALNA BUDOWLA FEB W KASSEL
poliestrowych wypenionych piaskiem
i czciowo ziemi. Zdjcie 14.2-5 po-
kazuje cian zbudowan w 1978 r. ja-
ko obiekt dowiadczalny Uniwersytetu
w Kassel. Uyto tu rkaww jutowych
wypenionych ziemi pumeksow. Aby
zapobiec zmurszeniu tkaniny nasczono
j najpierw rzadkim mlekiem wapien-
nym, a potem dwukrotnie pomalowano
wapnem z drobnym piaskiem.
Architekt Nader Khalili rozwin t
technologi w latach 80-tych. Uy r-
kaww poliestrowych, takich samych,
jakie stosuje si do wytwarzania wor-
kw na cukier i ry, napeniajc je zie-
stosuje si je dzisiaj tylko przy remon-
no kolejn warstw, t gotow zagci tach zabytkowych budynkw.
14.2-8 BUDYNEK Z SUPERADOBE, BRAZYLIA
poprzez ubijanie (zdjcia 14.2-6 i 14.2-7).
Technologia ta rozpowszechnia si
w krajach Poudniowej Ameryki pod na-
zw Superadobe (zdjcie 14.2-8).
14.3 Konstrukcje stropowe z glin
14.3.1 Tradycyjne konstrukcje
stropowe
W zabytkowych budynkach szachulco-
wych wypeniano stropy glin w celu
poprawienia ich odpornoci ogniowej
i izolacyjnoci termicznej oraz dwiko-
wej. Poniewa opisane niej tradycyjne
techniki s stosunkowo pracochonne,
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
Strop z ubitej gliny na drewnianych
belkach nonych
W zabytkowych stropach z ubitej gli-
ny deski none albo le bezpored-
nio na belkach drewnianych, albo mo-
cowane s za pomoc listew lub te
wsunite we wpusty (rys. 14.3-1). Na te
deski wsypywano wilgotn, gruzeko-
wat glin i lekko zagszczano przez
ubijanie. Aby glina przez szpary nie
przedostawaa si na zewntrz, uka-
dano wczeniej na deskach cienk war-
stw somy albo ok. 2 cm tynku z tustej
gliny zmieszanej ze som. Dzisiaj w tym
celu stosuje si nasczony olejem pa-
pier, maty z wkniny albo foli.
Glina lekka o niewielkiej gstoci nie
moe by obciana bezporednio,
a ponadto nie stanowi dobrej izolacji
od dwikw powietrznych. Jako ubija-
n mas stosuje si j tylko wtedy, gdy
wymagania dotyczce izolacji termicz-
nej s bardzo wysokie.
Strop szpalerowy
W historycznym stropie szpalerowym
obcienia przenosz pooone albo
wsunite kije, krawdziaki lub specjalnie
wytwarzane przez rozszczepianie listwy
drewniane. Wkada si je w odstpach
3 do 6 cm. Wsypywana z gry mieszanka
gliny ze som jest potem uciskana przez
szczeliny w listwach tak dugo, a u dou
zaczynaj zwisa gliniane jzyki na du-
go 8 do 10 cm, ktre potem zaciera si
od spodu pac (rys. 14.3-2)
14.3-1 STROP Z UBITEJ GLINY NA DREWNIANYCH
BELKACH NONYCH
146 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
Strop ubijany na listwach
drewnianych
Przy tym rodzaju stropu glina jest ubija-
na wok drewnianych listew na rucho-
mym, przesuwnym poziomo szalunku.
Przy tej metodzie deskowanie przesu-
wane jest albo pod, albo midzy belka-
mi stropowymi. Szalunek jest od dou
zaklinowany i podparty stojakami tak,
aby by przycinity do belek lub te
do at, na ktrych le listwy.
Strop wsuwkowy (szczapowy,
kokowy)
W historycznym stropie wsuwkowym
na listwy z drewna okrgego lub rozsz-
czepianego nawija si mieszank z gli-
ny i somy (patrz 9.5-3) i takie pki albo
wsuwa si do wpustw midzy belka-
mi, albo kadzie bezporednio na belki
stropowe. U gry na zwojach ukada si
warstw gliny zmieszanej ze som (rys.
14.3-3).
14.3-4 STROP NA BELKACH
DREWNIANYCH Z CEGAMI
GLINIANYMI
14.3-2 STROP SZPALEROWY
14.3.2 Nowsze konstrukcje stropowe
Glina midzy drewnianymi belka-
mi stropowymi zwiksza izolacyjno
od dwikw powietrznych, termoizo-
lacj i magazynowanie wilgoci. Zamiast
stosowanej kiedy lunej gliny albo
owinitych mieszank gliniano-somia-
n listew mona stosowa take cegy
gliniane. Zalet tej metody jest to, e
jest ona wykonywana na sucho i nie wy-
maga uycia adnych urzdze do przy-
gotowania i transportu materiau.
Rys. 14.3-4 A przedstawia prosty przy-
kad stropu, ktry jest moliwy do zbu-
dowania take przez laikw. Zdjcie
14.3-5 pokazuje wzr pasko uoonych
zielonek. Zalet przedstawionej na ry-
sunku 14.3-4 B alternatywy jest niewiel-
ka wysoko stropu, jednak rozwiza-
nie to jest do pracochonne.
W przykadach 14.3-6 A, B i C poka-
zano stropy ze sklepieniami odcinko-
wymi, gdzie cegy gliniane przenosz
wykadzina podogowa
pyta gipsowo-wknowa
pyta mikka wknista
cegy gliniane
pyta mikka wknista
deskowanie
deski podogowe
legary
paski filcu
cegy gliniane
izolacja przeciw osypywaniu
deskowanie
14.3-3 STROP NAWIJANY (WG VOLKHARDA1983)
14.3-6 KLEPIENIA ODCINKOWE
14.3-5 WARSTWA CEGIE GLINIANYCH NA STROPIE Z BELEK DREWNIANYCH
obcienia na belki podobnie, jak
w paskim stropie ceramicznym. Roz-
wizanie D to tzw. pozorne sklepie-
nie odcinkowe, poniewa glina sta-
nowi jedynie wypenienie przestrzeni
midzy belkami i nie jest elementem
nonym. Glin ukada si na matach
trzcinowych, bdcych traconym de-
skowaniem i rwnoczenie podkadem
tynkarskim.
14.4-1 BUDOWA POSADZKI W POMIESZCZENIACH
MIESZKALNYCH (WEDUG NIEMEYERA 1946)
14.4 Posadzka z ubijanej gliny
14.4.1 Wiadomoci oglne
Powierzchni posadzki, po ktrej chodzi
si codziennie, stawia si bardzo wyso-
kie wymagania. Powinna ona by wy-
trzymaa na nacisk, wodoszczelna, od-
porna na cieranie i pkanie. Budowa
takiej powierzchni z gliny nie jest prosta,
ale przy solidnym wykonaniu moliwa.
Przy posadzkach glinianych najtrud-
niejsze jest uzyskanie ich wysokiej od-
pornoci na cieranie (por. rozdz. 2.6.6).
atwiej jest uzyska waciw jako
przez uoenie na glinie posadzki drew-
nianej czy ceramicznej, lub te poo-
enie wykadziny np. dywanowej, kor-
kowej, ktra chroniaby powierzchni
podogi.
14.4-2 POSADZKI Z GLINY (MINKE 1985 (B))
147
14.4.2 Tradycyjne posadzki gliniane
Rysunek 14.4-1 przedstawia budow
tradycyjnej posadzki z gliny wedug Nie-
meyera (1946).
Izolacj przeciw wodzie gruntowej
stanowi podkad z tustej gliny grubo-
ci co najmniej 15 cm. Ukada si go
w dwch warstwach i podczas wysy-
chania zagszcza ubijakiem tak dugo,
a nie wida adnych rys. Warstwa wi-
ru o gruboci ok. 20 cm przerywa kapi-
larno podoa i w ten sposb zapo-
biega podnoszeniu si wilgoci. Ponad
ni ley ok. 10 cm gliny lekkiej powsta-
ej z mieszaniny tustej gliny z sieczk,
plewami, lnem, trocinami lub wirami
drewnianymi.
Do przyjcia wikszych obcie su-
y warstwa gruboci ok. 4 cm wykonana
z tego samego materiau, co poprzed-
nia oraz warstwa dodatkw w postaci
cementu i piasku w stosunku 1: 6.
Jako wierzchni warstw Niemeyer
poleca jastrych o gruboci 2 cm skadaj-
cy si z piasku, trocin i cementu w stosun-
ku 1:1:1. Powierzchni t, zanim jeszcze
zupenie nie zwie, mona zahartowa
dwukrotnym naniesieniem szka wodne-
go. Po co najmniej 2-miesicznym okre-
sie wysychania naley posadzk poma-
lowa woskiem i wyfroterowa.
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
 Historyczne posadzki w budynkach do wykorzystania w pomieszczeniach iu) 3 do 4 litry wody. Na pierwsz ubi-
chopskich byy zbudowane podobnie, mieszkalnych. jan warstw pooono ruszt o rozsta-
miay jednak zamiast jastrychu cemen- Podoa posadzek byy zawsze takie wie 2 x 4 m z krawdziakw 10 x 10 cm,
towego ostatni warstw wykonan same. Najpierw 15 cm warstwa wiru a na drug ruszt z listew 2 x 4 cm z twar-
z tustej gliny, gruboziarnistego piasku przerywajca si kapilarn (zapobie- dego drewna. Trzeci warstw stanowi-
i drobnego wiru. Mieszank w sta- ga ona podnoszeniu si wody zawar- y ubite pola o wielkoci 30 x 30 cm, por.
nie wilgotnym nakadano na grubo tej w gruncie). Nastpnie 3 cm warstwy zdjcie 14.4-4.
ok. 7 cm i ubijano. Powstajce w czasie wyrwnawczej z grubego piasku, ubite- Do ubijania poszczeglnych warstw
wysychania pknicia ubijano narz- go lub zagszczonego wibratorem. Ko- uywano opisanego w rozdz. 5.3 elek-
dziem z pokrgego kawaka drewna lejn warstw bya (wedug przepisw trycznego ubijaka wibracyjnego (14.4-3).
i poprzecznie umocowanego uchwy- budowlanych) izolacja przeciwwilgo- Typowe wibratory uywane w budow-
tu. Ubijanie trwao tak dugo, a po- ciowa z tworzywa sztucznego lub bitu- nictwie przy robotach ziemnych s zbyt
wierzchnia bya gadka i wiecia si. mu. Nastpnie ukadano 10 cm izolacji cikie, a przy ich uyciu warstwy gliny
W celu uodpornienia posadzki na cie- termicznej z keramzytu. Powierzchni ulegaj raczej rozbiciu ni wzmocnieniu.
ranie ubijano w grn jej warstw zgo- t, po lekkim zagszczeniu lub pooe-
rzelin kunicz (Fe3O4), powstajc niu cienkiej warstwy brejowatej gliny
podczas kucia elaza, a take krew lub i umocnieniu, pokrywano w trzech ko-
bydlc albo smo. lejnych warstwach ubijan na grubo
12 cm glin.
14.4.3 Wspczesne posadzki gliniane W celu maksymalnego zmniejszenia
W FEB wykonano i sprawdzono w 1984 skurczw schnicia mieszank wyko-
roku kilka rodzajw posadzek glinia- nywano z ok. 10% iu, 50% gruboziar-
nych. Pokazana na rys. 14.4-2 posadz- nistego piasku, a 1 cz niezbdnej
ka posiada nadajc si od razu do wymieszania wody zastpowano
do chodzenia po niej powierzchni, kt- pokostem lnianym. Pokost nie tylko
ra podzielona jest atami na mniejsze zmniejsza skurcz schnicia, ale powo-
pola. Na ubijanej w drewnianym rusz- duje wymagan wodoszczelno po-
cie (30 x 30 cm) posadzce nie wystpu- wierzchni i do du wytrzymao
j po wyschniciu adne rysy. Na dru- na cieranie. Zaleca si stopniowe
gim rysunku (14.4-2) grn warstw zwikszanie iloci dodawanego poko- 14.4.6 WYKONYWANIE POSADZKI GLINIANEJ Z
CZOOWYMI KLOCKAMI DREWNIANYMI
posadzki stanowi klocki drewniane stu do kolejnych warstw. Jak wykazay
wbijane czoowo w glin. Ponadto te- testy, do grnej naley doda go w ilo-
stowano pyty cite z okrglakw oraz ci od 6 do 8% caej zagszczonej ma-
paskie kamienie wybrane z grubego sy. Oznacza to, e na 100 litrw lunej,
wiru. Ostatnie rozwizanie jest bar- suchej masy glinianej dodaje si 4 litry
14.4-3, 14.4-4 I 14.4-5 WYKONYWANIE POSADZKI
dzo pracochonne i raczej nie nadaje si pokostu i (w zalenoci od zawartoci Z UBIJANEJ GLINY ORAZ PNIEJSZE UTWARDZANIE JEJ
POWIERZCHNI

14.4-3 14.4-4 14.4-5

148 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

14.4-7 14.4-8
14.4-7 DO 14.4-8 KADZENIE I WYKOCZANIE POSADZKI Z NASYPYWANEJ, NADAJCEJ SI DO CHODZENIA I ODPORNEJ NA CIERANIE ZAPRAWY Z GLINY LEKKIEJ
W rogach i na krawdziach posadz- ok. 10 godzin/m. Jeli nawet potrzeb-
k ubija si rcznie (por. 14.4-5). Grn ny czas budowy mona znacznie zre-
warstw naley na kocu wygadzi, dukowa dziki duemu dowiadcze-
uywajc duej siy nacisku na kielni niu wykonawcy, to i tak w kocu naley
w celu utworzenia tustej powierzchni stwierdzi, e posadzk z ubijanej gli-
(14.4-5). ny z uwagi na du pracochonno
eby zwikszy odporno na ciera- poleci mona jedynie do wykonywania
nie mieszanki gliniano-pokostowej, za- we wasnym zakresie.
leca si po kilku miesicach, kiedy po- Wedug testw autora znacznie szyb-
kost ulegnie ju zywiczeniu, pokrycie ciej mona wykona posadzk skada-
jej cienk warstw twardego wosku. jc si z 3-4 cm warstwy z zaprawy gli-
Czas potrzebny do wykonania 1 m nianej na podkadzie z mineralnej gliny
posadzki z ubitej gliny w opisany spo- lekkiej (rys 14.4-10). Czas potrzebny
sb i z przedstawionym podkadem do wykonania 1 m wynis jedynie
wynosi ok. 16 godzin. Do wykonania 1 godz. i 45 min. Mieszank z zapra-
posadzki z czoowo ubijanych klocw wy glinianej, piasku jastrychowego
drewnianych (zdjcie 14.4-6) potrzeba oraz keramzytu o uziarnieniu 1-4 mm
mona zrobi przy pomocy betoniarki
wolnospadowej oraz, tak jak jastrych,
zaprawa
pooy na 5 cm izolacji termicznej
gliniana i wygadzi.
glina
lekka Uwaga: wedug obowizujcego
izolacja
termiczna
w Niemczech od 2002 roku zarzdzenia
izolacja o oszczdzaniu energii, naley pod war-
przeciw-
wilgociowa stw gliny lekkiej wykonywa izolacj
wir
termiczn o wiele grubsz.
Aby przypieszy schnicie, dodano
4% cementu. Mieszank naley wyko-
nywa bardzo starannie, po pierwsze,
aby nie powstaway rysy podczas jej
schnicia i po drugie, aby zapewni
14.4-10 WARSTWY POSADZKI jej du wytrzymao na cieranie,
149
co w zasadzie nawzajem si wyklucza.
Zapraw ukada si w dwch warstwach.
Spodnia o gruboci 2 do 3 cm skada si
ze wiru jastrychowego (ziarno 0-4 mm)
oraz mocno schudzonej gliny, zawieraj-
cej jedynie 7% iu i 10% pyu. Mieszank
ukada si w stanie stosunkowo suchym
i albo ubija si ubijakiem rcznym, albo
te ukada si w dwch warstwach,
mocno przyciskajc materia kielni
i wykonujc przy tym wibracyjne ruchy
ubijajce (zdjcie 14.4-8). Powstae po
wyschniciu drobne rysy nie s w tym
wypadku wad, bo zwikszaj przy-
czepno kolejnej warstwy. Korzystne
jest wykonanie zadrapa na powierzch-
ni 1 warstwy, zanim jeszcze wyschnie.
Do wykonania wierzchniej warstwy gru-
boci ok. 1 cm przygotowuje si pra-
wie tak sam mieszank. Zamiast jed-
nak wiru uywa si tu piasku (ziarno
0-2 mm). W celu otrzymania wystarcza-
jcej wytrzymaoci na cieranie i ciska-
nie przetestowano 5 rnych dodatkw,
w iloci kadorazowo 6% masy: emulsj
butadienowo-styrenow (rozcieczony
klej stolarski), sodowe szko wodne
(rozcieczone 1:1 z wod), pokost lniany,
klej kazeinowo-wapienny (1 cz. wapna,
5 cz. chudego twarogu) oraz mieszank
kazeinowo-wapienn z dodatkiem 10%
kredy w proszku. Testy cierania nie
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
wykazay duych rnic. Szko wodne
stabilizowao najsabiej, a kreda z ka-
zein i wapnem najlepiej. Pokost lnia-
ny dawa mocny i dugotrway zapach
oraz powodowa dusze schnicie.
Przy zastosowaniu emulsji kleju stolar-
skiego nieprzyjemny zapach by stosun-
kowo saby i trwa tylko 2-4 tygodnie.
Wierzchnia warstwa po cakowitym
wyschniciu zostaa pomalowana twar-
dym woskiem.
Wedug dowiadcze autora spraw-
dzia si take stabilizacja grnej war-
stwy gliny 6-8% emulsj bitumiczn,
a take krowim nawozem.
Przy stosowaniu krowiego nawozu na-
ley pamita o nastpujcej kolejnoci:
tust brej glinian i brejowaty
nawz naley wymiesza w stosunku
1:1 i pozostawi w spokoju, w za-
lenoci od temperatury otoczenia,
na kilka dni, aby umoliwi fermen-
tacj mieszanki. Ma to spowodowa
wymian jonow midzy jonami
metali zawartymi w ile i jonami azotu
z nawozu.
powsta brej mieszamy:
jedn cz z jedn czci wyschniciu zostanie w ni wtarta cien-
14.4-11 ZAGSZCZANIE POSADZKI GLINIANEJ PRZY
POMOCY LEKKIEGO WIBRATORA
150 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
gruboziarnistego piasku, a drug
cz z piaskiem drobnoziarnistym,
te w stosunku 1:1
mas t naley w moliwie suchym
stanie uy jako zaprawy
tworzce si podczas schnicia rysy
trzeba zamyka poprzez uciskanie
kielni w czasie, kiedy posadzka jest
jeszcze lekko wilgotna.
jeeli po wyschniciu wci widoczne
s drobne pknicia, to zamykamy
je pac z gbk, zacierajc powierz
chni ruchami kolistymi.
mona jeszcze dodatkowo wygadzi
posadzk pac z gbk nasczon
rzadkim szlamem ze sfermentowanej
mieszanki nawozu z glin.
Kolejne testy pokazay, e stabilizacja
dodatkami powierzchni glinianych nie
zawsze jest konieczna, a nawet, e po-
sadzka bez dodatkw ma wystarczajc
odporno na cieranie, jeeli glina jest
optymalnie wymieszana z duym udzia-
em gruboziarnistego piasku oraz kiedy
powierzchnia w stanie prawie e suchym
zagszczona zostanie przy uyciu due-
go nacisku na kielni, a po cakowitym
gszczono dwie warstwy gruboci
ka warstwa pynnego wosku twardego
14.4-12 UKADANIE NA WARSTWIE ZAPRAWY
GLINIANEJ PYT GLINIANYCH STABILIZOWANYCH OLEJEM
LNIANYM
(w handlu s dwa rodzaje pynnego wo-
sku do impregnacji np. podg: zwyky,
do nasczania i twardy do wykonania
mocnej, wierzchniej powoki przyp.
tum.).
Kolejn moliwoci wykonania po-
wierzchni odpornej na cieranie jest
uycie wykonanych przez wytaczanie,
prefabrykowanych pyt z tustej gliny,
ktre kadziemy na zaprawie glinianej.
Mona te zastosowa prefabrykowane
pyy gliniane, stabilizowane pokostem
lnianym.
W 2010 roku, podczas prowadzonych
przez autora warsztatw zrealizowa-
no projekt dobrze izolujcej posadzki
z ubitej gliny. Rozwizanie byo bardzo
ekonomiczne i odpowiadao normom
oszczdzania energii. Zamiast pyty
podogowej zastosowano tu 50 cm war-
stw lekko zagszczonego granulatu
szka piankowego. Warstwa ta stano-
wi jednoczenie zapor dla si kapilar-
nych, jest fundamentem przenoszcym
obcienia ze sklepienia wykonanego
z bali somianych oraz tworzy izolacj
termiczn ( = ok. 0,08W/mK). Na niej
pooono geowknin, a potem za-
7-8 cm gliny kopanej o wilgotnoci zie-
mi i duej zawartoci piasku (o ziarni-
stoci 0-22 mm). W ten sposb powsta-
a posadzka gliniana o gruboci 10 cm.
Do zagszczania uyto lekkiego wibra-
tora o relatywnie niskiej czstotliwoci
drga (patrz zdjcie 14.4-11). Na tak
przygotowane podoe kadziono cien-
k warstw zaprawy glinianej oraz pyty
gliniane gruboci 2 cm, stabilizowane
olejem lnianym (zdjcie 14.4-12). Wy-
twrc pyt jest Piet Karlstedt.
 Rozprajca si tama izolacyjna oraz czarn farb absorpcyjn. Z ze- 78C, to na otynkowanej cianie nie
Szko gr. 5 mm
Roleta
Przezroczysta izolacja termiczna 122 mm wntrz cay ten system przykryty jest stwierdzono adnych pkni z tego
Warstwa absorpcyjna
Tynk gliniany szyb szklan (patrz 14.5-1). Kiedy pro- powodu.
mieniowania sonecznego jest za wiele,
mona zasoni szyb cigajc reflek- 14.6 Dachy z gliny
syjn rolet. Dla kadego pomieszcze-
nia wielkoci ok. 20 m powierzchnia 14.6.1 Wiadomoci oglne
Cega gliniana
akumulacyjna wynosi ok. 5 m. Zadzi- Paskie dachy z gliny ju od setek lat
Paskownik 4/30
Profil aluminiowy 20/100 wiajce dla mieszkacw byo to, e w wikszoci krajw o klimacie suchym
Rama drewniana
Osona Sarnafil nawet przy ekstremalnie niskich tem- i gorcym nale do tradycyjnych, ludo-
peraturach (-10C zim), mony byo wych elementw architektonicznych.
wyczy centralne ogrzewanie, po- Dachy z gliny, ktre nadawayby si
14.5-1 CIANA Z CEGY GLINIANEJ I Z PRZEZROCZYST niewa wystarczao samo ogrzewanie do stosowania w regionach deszczo-
IZOLACJ TERMICZN
soneczne. wych, to jedno z waniejszych zada
W budynku mieszkalnym o po- budownictwa w regionach wiejskich
14.5 Przezroczysta izolacja wierzchni 223 m w miejscowoci Ho- krajw rozwijajcych si. Tutaj koszty
termiczna ciany glinianej chdorf, kanton Lucerna, Szwajcaria, budowy typowych konstrukcji dacho-
kumulujcej ciepo zastosowano w 1993 roku podobne wych z betonu, pyt azbestowo-cemen-
rozwizanie. Tutaj, przy o wiele mniej- towych lub dachwek sigaj 25 do 30%
W jednym z domw akademickich szej powierzchni przezroczystej izolacji kosztw cakowitych inwestycji. Wyka-
w Kassel zbudowano we wasnym za- termicznej, osignito podczas sezonu zay to badania przeprowadzone przez
kresie przeszklon poudniow fasad grzewczego od padziernika do kwiet- autora w Gwatemali, Ekwadorze, Brazy-
jako przezroczyst izolacj termiczn. nia zysk energii cieplnej 8640 MJ. Daje lii i rodkowych Indiach. W Niemczech
Promienie soneczne przechodz przez to 46 MJ/(ma) i odpowiada 29% zapo- na pocztku tego stulecia propagowa-
10 cm gruboci izolacj termiczn z ru- trzebowania na energi ciepln (dot. no dachy pokryte gontami glinianymi
rek poliwglanowych i zatrzymuj si obliczenia za rok 1999). Jakkolwiek i w tym celu opracowano nawet obo-
na 24 cm gruboci cianie glinianej powierzchnia absorpcyjna osigna wizujce przepisy DIN (norma 18957,
pokrytej tynkiem, rwnie glinianym, maksymaln temperatur o wysokoci por. rozdz. 7.6).

14.6-1 DACHY PASKIE PLEMIENIA DOGON, WE WSI SHANGA, MALI

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 151

 Na kolejnych stronach opisano tra-
dycyjne dachy gliniane oraz nowsze
eksperymenty dotyczce odpornych
na warunki atmosferyczne przykry da-
chowych z gliny.
14.6.2 Tradycyjne konstrukcje
dachowe
W wielu podzwrotnikowych, umiarko-
wanych i zimnych strefach klimatycz-
nych buduje si jeszcze dzisiaj paskie
dachy gliniane, w niektrych rejonach
take nachylone, zgodnie z tradycj si-
gajc kilku wiekw. Tak wygldaj da-
chy Indian Pueblo z Nowego Meksyku
(USA) zdjcie 6.2-1 oraz paskie da-
chy plemienia Dogon z Mali w Afryce
zdjcie 14.6-1.
Budowa takiego dachu wyglda za-
wsze podobnie: gwnymi elementami
nonymi s okrge pnie drzew albo
bambus, na tym kadzie si gazie
i ubija mieszank gliny ze som. War-
stw wierzchni stanowi kilka warstw
tustego, starannie wygadzonego tyn-
ku glinianego, ktry z reguy zawiera
duo gruboziarnistego piasku (niekiedy
take sier zwierzc), dodanego w ce-
lu minimalizacji tworzenia si rys.
W regionach, w ktrych mniej pada,
drobne rysy na powierzchni dachu nie
graj adnej roli. Jeeli dostanie si
tam woda, to glina pcznieje i zamyka
pknicia. Najczciej te nie pokry-
wa si ich farb, tylko w wyjtkowych
14.6-2 TRADYCYJNY DACH Z GLINY W PNOCNEJ
WENEZUELI
152 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
przypadkach nakada si powok wa-
pienn lub kazeinowo-wapienn.
W Anatolii, w Turcji, do uszczelnia-
nia paskich dachw uywa si szlamu
glinianego, pochodzcego z brzegw
sonych jezior. Zawiera on szczeglnie
duo iu i soli. Glina ta, z uwagi na higro-
skopijno soli kuchennej, pozostaje
bardzo dugo wilgotna i tworzy potem
wodoszczeln powierzchni. Gdy wy-
schnie i powstan rysy w wyniku skur-
czw schnicia, to zamykaj si one
podczas kolejnego deszczu w wyniku
pcznienia gliny. Jeeli z biegiem lat
deszcze wypucz sl, to mieszkacy
uzupeniaj jej brak przez posypywa-
nie lub polewanie son wod (Dalokay
1969).
Przy paskich dachach pokrytych
glin naley pamita, e brzegi mo-
g ulec mechanicznym uszkodzeniom,
szczeglnie w wyniku erozji eolicznej.
Mona temu zapobiec przez wykonanie
krawdzi dachu z kamienia albo dach-
wek ceramicznych, por. 14.6-3. Jeeli
dach ma suy jako taras, to zaleca si
(z uwagi na ochron przed cieraniem)
pooy na glinie pyty ceramiczne lub
kamienne (14.6-3 konstrukcja D).
W pnocnej Wenezueli stosuje si
glin take do uszczelnienia dachw
nachylonych (zdjcie 14.6-2). Najpierw
wciska si zapraw glinian w pierw-
sz warstw chrustu, a potem uka-
da si kolejne warstwy zaprawy, a do
14.6-3 PRZYKADY TRADYCYJNYCH DACHW PASKICH
Z GLINY
gruboci cakowitej od 8 do 12 cm. Za-
prawa zrobiona jest z tustej, zawieraj-
cej gruboziarnisty piasek gliny i ze spo-
rym dodatkiem wkien rolinnych. Dla
poprawy wodoszczelnoci dodaje si
take nawz bydlcy. Wypukany w cza-
sie deszczw tynk jest kadorazowo
uzupeniany.
14.6.3 Nowe rozwizania pochyych
dachw
W regionach, w ktrych czsto pada-
j deszcze, najczciej wystpuj da-
chy pochye. Unika si pokrywania ich
glin, poniewa byyby wypukiwane
przez wod. Najnowsze eksperymen-
ty polegajce na dodawaniu do gliny
skadnikw uodporniajcych na erozj
wskazuj na moliwoci rozwizania te-
go problemu.
Na podstawie opisanych w rozdziale
3.3 wynikw bada przeprowadzonych
przez FEB, autor razem z grup Funha-
bit z Quito uzyska pozytywne rezultaty
testw zbudowanego w Pujili w Ekwa-
dorze prototypu dachu. Bya to bardzo
ekonomiczna konstrukcja z okrglakw
i trzciny, pokryta 8 cm warstw zaprawy
glinianej, por. rys. 14.6-4.
Spodnia warstwa pokrycia gliniane-
go skada si z tustej gliny schudzonej
pumeksem (ziarno 0 do 12 mm) i zmie-
szana jest z niewielk iloci starego
oleju 52 czci gliny, 28 czci pumek-
su i 1 cz oleju (uyto starego oleju
14.6-4 KONSTRUKCJA DACHU GLINIANEGO,
LOW-COST-HOUSING, PROTOTYP W PUJILI, EKWADOR
ze wzgldw oszczdnociowych; mo-
na uy take pokostu lnianego). War-
stwa ta, naoona w stanie do suchym
i lekko zagszczona przez ubijanie, su-
y przede wszystkim jako termoizola-
cja oraz jako strefa buforowa, majca
tumi ruchy konstrukcji dachu. Aby
uniemoliwi jej obsunicie si (spadek
poaci wynosi ok. 30), przymocowano
co 60 cm okrglaki o rednicy 4 do 6 cm.
Jako wodoszczeln warstw wierzchni
pooono zapraw glinian o gruboci
2 do 3 cm. Miaa ona nastpujcy skad:
72 litry gliny, 36 litrw pumeksu o ziar-
nie 0 do 4 mm, 12 litrw nawozu krowie-
go, 12 litrw nawozu olego, 8,5 litrw
starego oleju, 6 litrw wkien sizalo-
wych (lunych, o dugoci 3 do 5 cm),
14.7-1 SKLEPIENIA KOPULASTE W JEDNEJ Z WIOSEK KOO ALEPPO W SYRII
14.7-2 WIOSKA W SIESTAN, AFGANISTAN
153
1 litr pokostu lnianego. Mas w sta-
nie plastycznym rozprowadzano rcz-
nie oraz przy pomocy kielni. Po kilku
dniach, kiedy powierzchnia podescha,
zagadzono j, mocno przyciskajc kiel-
ni. W ten sposb likwidowano powsta-
e w niektrych miejscach drobne rysy
skurczowe, a wygadzenie zapewniao
szybkie spywanie wody deszczowej.
14.7 Sklepienia z cegie glinianych
14.7.1 Wiadomoci oglne
Murowane sklepienia stanowice za-
mknicie dachu znane s w rodkowej
Europie nieomal wycznie z przyka-
dw budownictwa sakralnego. W po-
udniowych krajach europejskich oraz
w Azji i Afryce czsto mona je spotka
rwnie w budowlach mieszkalnych,
handlowych i socjalnych, (por. zdjcia
1.2-1, 1.2-2, 14.7-1 oraz 14.7-2). Zalet
tego sytemu w regionach suchych i go-
rcych, a szczeglnie w strefach, gdzie
wystpuj due rnice temperatur, jest
dobra, naturalna klimatyzacja. Powsta-
je ona dziki stosunkowo wysokim po-
mieszczeniom w rodkowej ich partii,
gdzie zbiera si lejsze, gorce powie-
trze, ktre stamtd jest odprowadzane
otworami na zewntrz. Naley jeszcze
doda, e sklepienie, w porwnaniu
do obejmowanej przez niego kubatury
pomieszczenia, posiada mniejsz po-
wierzchni ni odpowiadajca mu bu-
dowla o ksztacie szeciennym. Przez
to soce nie nagrzewa jej tak mocno,
a do budowy nie potrzeba tak wiele
materiau. W prawie wszystkich krajach
rozwijajcych si murowane konstruk-
cje sklepione s tasze ni typowe roz-
wizania murowane z paskimi albo lek-
ko pochylonymi dachami.
Take w klimacie rodkowoeuropej-
skim sklepienia maj zalety. Przez to, e
powierzchnia cakowita pomieszcze
ze sklepionymi stropami jest mniejsza
w porwnaniu z wntrzami szecienny-
mi, mniejsza jest take ilo potrzebne-
go do ich ogrzania ciepa. Do tej zalety
energooszczdnoci sklepie mona
jeszcze doda pozytywne, psycholo-
giczne dziaanie tych konstrukcji: s
one mniej przytaczajce i dziaaj
bardziej uspokajajco na ludzi ni typo-
we pomieszczenia szecienne.
Sklepienia gliniane wykonywano do-
tychczas wycznie z cegie. Wyjtek
stanowia budowa kopuy z ubijanej gli-
ny, opisanej w rozdziale 5.7.
W wielu suchych regionach wia-
ta, gdzie brakuje drewna jako budul-
ca, rozwinito sposoby konstruowania
sklepie z wysuszonych na wolnym po-
wietrzu cegie, z ktrych budowano za-
daszenia nie tylko bez uycia belek, ale
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
take bez zastosowania deskowania.
Te rne techniki omwione bd w ko-
lejnych rozdziaach.
14.7.2 Geometria sklepie
Jako sklepienie rozumiemy element bu-
dowlany o powierzchni zakrzywionej,
ktry suy do przykrycia jakiego po-
mieszczenia. W odrnieniu od zdolnej
do wyginania si konstrukcji skorupo-
wej, sklepienie moe przenosi jedynie
naprenia ciskajce. Jeeli jest ono
zakrzywione jednostronnie (jednoosio-
wo), rys. 14.7-3 z lewej, to nazywamy go
sklepieniem kolebkowym. Kiedy zakrzy-
wienie jest dwustronne (dwuosiowe),
rys. 14.7-3 z prawej, to mamy do czynie-
nia ze sklepieniem kopulastym. Skle-
pienia mog skada si take z rnych
podstawowych form geometrycznych.
Rys. 14.7-4 przedstawia sklepienie krzy-
pionowej i ktre przykrywa pomieszcze-
nie o planie kwadratu, stwarza geome-
tryczny problem przejcia z formy koa
do formy prostoktnej. Istniej cztery
zasadnicze rozwizania tej trudnoci.
Przedstawia je rys. 14.7-5 na przykadzie
14.7-3 SKLEPIENIE KOLEBKOWE I KOPULASTE
kopuy o ksztacie pkuli. Kopua a-
glowa jednopowierzchniowa wykonana
jest w ten sposb, e przycina si pku-
l pionowo z czterech stron tak daleko,
a cicia spotykaj si na kole postawy
bryy. Powstaj wic cztery pkoliste
powierzchnie.
W konstrukcji z pendentywami kopua
o podstawie kolistej ley na spodniej cz-
ci kopuy aglowej jednopowierzchnio-
wej. Powstaj w ten sposb cztery sfe-
ryczne trjkty, zwane pendentywami.
W innej konstrukcji z trompami okr-
ga podstawa kopuy nie dotyka kwadra- 14.7-4 SKLEPIENIA POWSTAE POCZE PO-
towej podstawy w rogach, lecz w rodku WIERZCHNI SKLEPIE KOLEBKOWYCH

owe (A, B) i klasztorne (C, D). Powsta-
y one z pocze powierzchni sklepie
kolebkowych.
Sklepienie przedstawiajce powierz
chnie obrotowe, tzn. takie, ktrych
ksztat wynika z obrotu krzywej (naj-
czciej z obrotu uku koa) dookoa osi
cian. Powstaje wic uoona po prze-
ktnej kopua aglowa, ktra przejcie
z okrgu do kwadratu tworzy przez tzw.
trompy, tj. wysklepki narone o stoko-
watym ksztacie.
Tzw. kopua dzwonowa tworzy pynne
przejcie z ksztatu okrgego w grnej
partii do kwadratowego przekroju u po-
stawy. Taka forma przedstawia w prze-
kroju pionowym, prowadzonym od rogu
do rogu, tzw. krzyw dzwonow, ktra
zmienia swoj krzywizn od wklsej
do wypukej i znowu do wklsej.

Kopua aglowa Konstrukcja kopulasta Konstrukcja kopulasta Konstrukcja kopulasta Kopua dzwonowa
jednopowierzchniowa z pendentywami z trompami z pendentywami i trompami

14.7.5 TYPY KOPU NAD BUDOWLAMI O PODSTAWIE KWADRATOWEJ

154 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

14.7.3 Statyka konstrukcji kopu
Patrzc z punku widzenia statyki, skle-
pienia s elementami budowli o zakrzy-
wionych powierzchniach i przenosz
jedynie naprenia ciskajce (zakrzy-
wione konstrukcje, ktre przenosz na-
prenia zginajce albo ciskajce i roz-
cigajce, okrela si mianem skorup).
Sklepienia muruje si najczciej
z cegie lub paskich kamieni. czce
je spoiny przebiegaj pionowo w sto-
sunku do powierzchni sklepienia. O po-
zornych sklepieniach mwimy w przy-
padku, gdy cegy lub kamienie uoone
s poziomo z wystpami do rodka.
14.7-6 SKLEPIENIE WACIWE I SKLEPIENIE POZORNE
14.7-7 I 14.7-8 MODEL BUDOWLI ZE SKLEPIENIEM POZORNYM
155
W tych konstrukcjach wystpuj take Jako regu blisk prawdy mona
naprenia zginajce (14.7-6 do 14.7-8). przyj, e sia wypadkowa wynikaj-
Gwnym problemem przy budowie ca z siy poprzecznej kopuy i siy ob-
sklepie jest odprowadzenie dziaaj- cienia cian powinna przechodzi
cych tu si do fundamentw. W kadym w wewntrznej trzeciej czci podsta-
sklepieniu wystpuj u jego podsta- wy cokou i podstawy fundamentu, tzn.
wy siy cinajce, ktre mona rozoy e niewsprodkowo nie moe by
na pionowe i poziome siy skadowe. wiksza ni 1/6 szerokoci podstawy
Wielko siy poziomej nie zaley jedy- fundamentu, por. rysunek 14.7-10.
nie od wielkoci siy cinania, ale take Poniewa taka konieczno powodo-
od kta jej nachylenia, por. rys. 14.7-9. waaby budowanie bardzo szerokich
Im bardziej pionowo sia ta zostanie i drogich fundamentw, niezbdne sta-
przekazana do fundamentu, tym mniej- je si planowanie dodatkowych kon-
sza jest sia pozioma i tym prostsze jest strukcji. Niektre z nich przedstawiono
rozwizanie konstrukcyjne fundamentu. na rys. 14.7-11.
14.7-10 DZIAANIE SIY WYPADKOWEJ CINAJCEJ
14.7-9 ROZKAD SI NA PODPORZE
NA FUNDAMENT
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
14.7-11 KONSTRUKCYJNE MOLIWOCI PRZEKAZYWANIA SI CINAJCYCH WYSTPUJCYCH W BUDOWLACH PRZYKRYTYCH SKLEPIENIAMI
Nachylenie siy wypadkowej mona
np. zmniejszy przez dodatkowe obci-
enie (przykad A). Drugie, proste rozwi-
zanie przedstawia rys. B. Przypory prze-
nosz siy do czciowo poszerzonych
fundamentw. W tym rozwizaniu na-
ley pamita, aby odstp midzy przy-
porami nie przekroczy wymiaru, przy
ktrym ciany znajdujce si midzy
14.7-12 WYPADKOWE SI CINAJCYCH
156 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
przyporami nie zdoaj przenie
napre zginajcych. Dobrym sposo-
bem na uniknicie tych problemw jest
pokazane w przykadzie C ukowate po-
czenie przypr. Konstrukcja D rozwi-
zuje przekazywanie si poziomych przez
elementy przenoszce naprenia roz-
cigajce w posadzce (np. przez pyt
elbetow). W przykadzie E pokazano
14.7-13 LINIA ZWISU I LINIA CINIENIA DLA SKLEPIE-
NIA KOLEBKOWEGO POD WASNYM OBCIENIEM
pojedyncze cigi przebiegajce przez
sklepione pomieszczenie. W tym przy-
padku midzy cigami, powyej ciany,
powinien znajdowa si odporny na na-
prenia zginajce element z drewna,
stali lub elbetu.
Konstrukcje F i G przedstawiaj dwie
moliwoci przekazania si cinajcych
z kopuy centralnej na nisze sklepienia
boczne. Jeli dwa jednakowe sklepie-
nia kolebkowe spotkaj si na jednej
awie fundamentowej, to pod wpywem
wasnego ciaru niweluj wzajemnie
poziome siy skadowe si cinajcych.
Powstaje sia wypadkowa przebiegaj-
ca pionowo (por. 14.7-12 z prawej). Przy
sklepieniach kolebkowych o rnych
wielkociach wypadkowe poziome wy-
rwnuj si tylko czciowo, jak pokazu-
je rys. 14.7-12 z lewej.
Poniewa sklepienie gliniane moe
przenosi tylko niewielkie siy rozci-
gajce, istotne jest, aby forma takiego
sklepienia pozwalaa na powstawanie
w nim prawie wycznie si ciskajcych.
Tak dzieje si w sklepieniu kolebkowym,

14.7-14 KRZYWA ACUCHOWA TEJ SAMEJ
DUGOCI PRZY RNYCH ODLEGOCIACH PUNKTW
ZACZEPIENIA
obcionym jedynie wasnym ciarem,
jeeli jego forma w przekroju przedsta-
wia odwrotno krzywej acuchowej.
acuch pod wasnym obcieniem
tworzy idealn form zwisu, w ktrej po-
wstaj jedynie siy rozcigajce. Jeliby
odwrci t lini tak, e powstanie sto-
jca krzywa, otrzymamy lini cinienia,
idealn form przekroju dla sklepienia
kolebkowego, w ktrym pod wpywem
ciaru wasnego wystpi tylko siy ci-
skajce, por. rys. 14.7-13.
Lini acuchow mona wyznaczy
eksperymentalnie albo matematycznie
wedug wzoru
y = acosh (x/a). Jest ona wyznaczana
jedynie przez pooenie dwch punktw
podparcia oraz punktu wierzchokowe-
go, por. 14.7-14.
14.7-15 NIEBEZPIECZESTWO DEFORMACJI SKLEPIENIA KOLEBKOWEGO
157
W pkolistym sklepieniu kolebko-
wym pod wpywem jego wasnego
ciaru powstaj siy zginajce. Jee-
li linia cinienia przebiega czciowo
przy brzegu albo nawet poza murem,
to w tym miejscu istnieje niebezpie-
czestwo zdeformowania lub wrcz za-
walenia si budowli, por. rys. 14.7-15 A.
Niebezpieczestwa nie ma, kiedy mur
jest tak gruby, e linia przebiega w we-
wntrznej trzeciej czci sklepienia, por.
rys. 14.7-15 B.
Idealnym ksztatem przekroju dla
sklepienia kolebkowego jest taka for-
ma, w ktrej pod wpywem wasnego
ciaru powstaj tylko skierowane w d
siy ciskajce. Nie wystpuj tu ani na-
prenia obwodowe rozcigajce ani
obwodowe ciskajce. Jeli przekrj
posiada ksztat odwrconej linii a-
cuchowej, to powstaj naprenia ob-
wodowe ciskajce, co jest przeszko-
d przy koniecznoci wycicia duych
otworw drzwiowych i okiennych.
Jeli podzielimy ukowaty fragment
sklepienia kolebkowego na rwne od-
cinki, tak jak na rys. 14.7-16 z lewej,
to mona je zastpi pojedynczymi sia-
mi tej samej wielkoci. Jeeli kopu po-
dzielimy odpowiednio, to powstan trj-
kty sferyczne. Kiedy z kolei te trjkty
14.7-16 ROZOENIE CIARU WASNEGO NA POJEDYNCZE SIY W SKLEPIENIACH
KOLEBKOWYCH I KOPULASTYCH
podzielimy (mwimy tu o przekroju) na
rwne odcinki, to bd one zwikszay
si w miar zbliania si do dou. Ozna-
cza to, e bd one cisze, a siy coraz
wiksze. Jeli chce si wyznaczy eks-
perymentalnie idealny przekrj kopu-
y, ktry odpowiadaby linii cinienia,
to naley ogniwa cienkiego acucha
obciy zwikszajcymi si ciarka-
mi (odpowiadajcymi zwikszajcej
si powierzchni czci kopuy), por.
14.7-17 i utworzon w ten sposb krzy-
w odwrci. Poniewa fragmenty po-
wierzchni mona obliczy dokadnie
tylko przy pomocy geometrii kuli, na-
ley t eksperymentalnie wyznaczon
krzyw traktowa jedynie jako przyblio-
ne rozwizanie. Fragmenty powierzchni
14.7-17 EKSPERYMENTALNE WYZNACZENIE IDEALNEJ
FORMY PRZEKROJU DLA KOPUY OBCIONEJ JEDYNIE
WASNYM CIAREM
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
kopuy wyznaczy mona uywajc wzo- naley pamita, e krzywa, ktra po-
rw 14.7-18. wstaa na podstawie modelu, odbiega
Jeli chcemy osign jeszcze wik- od pierwotnie przyjtego pokrgu,
sze zblienie do optymalnej krzywej, a kady wybrany wycinek posiada tak-
co w praktyce jest potrzebne tylko przy e minimalnie zmieniony promie. Przy
budowaniu kopu o wikszej rozpitoci, pomocy promieni poszczeglnych wy-
cinkw, ktre wyznacza si geometrycz-
CZASZA KULI nie z du doz dokadnoci, uywajc
wzorw 14.7-18 mona okreli poje-
h a
dyncze fragmenty powierzchni i tym sa-
r mym zastpujce je pojedyncze ob-
cienia. Jeli pojedyncze obcienia
pole czaszy kuli modelu acuchowego bd odpowied-
nio zmieniane, to powstanie w drugim
S = 2 r h = ( a2 + h2 )
przyblieniu poprawiony ksztat krzy-
wej. Kolejne przyblienie, przy uwzgld-
nieniu ponownie zmienionych promie-
PAS KULISTY ni, nie jest w praktyce budowania kopu
konieczne.
b
h Jeeli wysoko kopuy jest rna
a
od jej promienia, to uywajc wzorw
r
nie mona obliczy fragmentw po-
wierzchni w pierwszym przyblieniu.
pole pasa kulistego
W tym przypadku zaleca si wyj od for-
S=2rh
my elipsy, przy czym punkt rodkowy
i uzyskane wartoci podstawia si do
wzorw na obliczanie powierzchni kuli,
to uzyska si odpowiednie ciary. W ten
sposb mona ju przy pierwszym przy-
blieniu technicznie wyznaczy wystar-
czajco dokadnie optymaln form
kopuy.
Idealn lini cinienia, dla kopuy
obcionej tylko ciarem wasnym,
mona wyznaczy dokadniej metod
statyki graficznej oraz przy pomocy od-
powiedniego programu komputerowe-
go. Rys. 14.7-20 przedstawia przebieg tej
linii w porwnaniu z pkolem, parabol
i z odwrcon lini acuchow, w przy-
padku gdyby wysoko wierzchoka ko-
puy odpowiadaa wielkoci promienia
podstawy. Jak wynika to z rysunku, linia
cinienia przebiega w dolnej czci bar-
dziej stromo, a w czci grnej bardziej
pasko ni linia acuchowa.
Jeli linia przekroju kopuy przebiega
poza lini cinienia, jak w dolnej czci
kopuy o ksztacie pkuli, to dziaaj
tam naprenia obwodowe rozcigaj-

(
r = a2 + a2 b2 h2 2
2h ) powinien lee poniej linii podstawy,
por. 14.7-19. W ten sposb optymalny
ce, ktre w przypadku kopuy glinianej
mog prowadzi do jej zawalenia si.
ksztat kopuy jest ju prawie wyznaczo- Kiedy natomiast przekrj kopuy znajdu-
14.7-18 WYLICZANIE POWIERZCHNI CZASZY KULI I ny. Jeli wyznacza si promienie frag- je si w rodku linii cinienia, jak odwr-
PASA KULISTEGO, WENDEHORST, 1991
mentw powierzchni geometrycznie cona linia acuchowa, to powstaj tam

h = 1,5 r
h = 1,4 r
h = 1,3 r
h = 1,2 r
h = 1,1 r
h = 1,0 r
h = 0,9 r
h = 0,8 r
h = 0,7 r
h = 0,6 r parabola
h = 0,5 r linia cinienia

pkole
0,2 r
linia acuchowa

14.7-19 LINIE CINIENIA DLA OBCIONYCH WASNYM CIAREM KOPU O 14.7-20 PORWNANIE PKOLA, PARABOLI, LINII ACUCHOWEJ
RNYCH WYSOKOCIACH I LINII CINIENIA DLA KOPUY

158 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

 nr y x y x y x y x y x y x y x naprenia obwodowe ciskajce. Przy-
1 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000 0,0000 1,0000
2 0,0452 0,9854 0,0454 0,9875 0,0479 0,9885 0,0470 0,9902 0,0422 0,9912 0,0494 0,9918 0,0469 0,9929 padek ten nie jest niebezpieczny dla ko-
3 0,0973 0,9674 0,0982 0,9720 0,1013 0,9750 0,1007 0,9783 0,1016 0,9807 0,1036 0,9823 0,1013 0,9844 pu glinianych pod warunkiem, e ich
4 0,1489 0,9483 0,1508 0,9556 0,1544 0,9608 0,1543 0,9658 0,1555 0,9696 0,1578 0,9724 0,1556 0,9755
5 0,2001 0,9279 0,2030 0,9381 0,2073 0,9456 0,2077 0,9526 0,2093 0,9579 0,2118 0,9620 0,2098 0,9662 powierzchnia nie jest przerwana duym
6 0,2506 0,9061 0,2548 0,9195 0,2600 0,9295 0,2610 0,9386 0,2629 0,9456 0,2657 0,9511 0,2640 0,9565 otworem okiennym czy drzwiowym.
7 0,3005 0,8827 0,3061 0,8696 0,3123 0,9124 0,3139 0,9237 0,3164 0,9326 0,3195 0,9396 0,3180 0,9462
8 0,3495 0,8575 0,3569 0,8782 0,3642 0,8940 0,3667 0,9079 0,3697 0,9188 0,3732 0,9274 0,3720 0,9354 Na rys. 14.7-19 przedstawiono wyzna-
9 0,3974 0,8303 0,4069 0,8552 0,4156 0,8744 0,4191 0,8911 0,4227 0,9041 0,4267 0,9145 0,4258 0,9241
10 0,4441 0,8011 0,4562 0,8305 0,4665 0,8533 0,4711 0,8730 0,4755 0,8885 0,4800 0,9008 0,4795 0,9121
czone przy pomocy programu kompu-
11 0,4893 0,7695 0,5043 0,8038 0,5167 0,8306 0,5226 0,8536 0,5280 0,8718 0,5331 0,8863 0,5331 0,8993 terowego przekroje linii cinienia dla
12 0,5327 0,7355 0,5513 0,7749 0,5660 0,8060 0,5736 0,8328 0,5800 0,8540 0,5859 0,8708 0,5864 0,8858
13 0,5738 0,6987 0,5967 0,7436 0,6143 0,7795 0,6239 0,8103 0,6316 0,8347 0,6384 0,8542 0,6396 0,8714 jedenastu rnych proporcji wysokoci
14 0,6124 0,6592 0,6402 0,7097 0,6613 0,7507 0,6733 0,7860 0,6827 0,8140 0,6905 0,8364 0,6924 0,8561 kopuy h do jej promienia r (od h = 1,5r
15 0,6479 0,6170 0,6815 0,6731 0,7067 0,7194 0,7217 0,7596 0,7330 0,7917 0,7422 0,8173 0,7450 0,8397
16 0,6799 0,5721 0,7200 0,6337 0,7502 0,6855 0,7688 0,7309 0,7825 0,7674 0,7932 0,7966 0,7971 0,8220 do h = 0,5r). W kadym z tych przypad-
17 0,7081 0,5246 0,7554 0,5913 0,7913 0,6487 0,8143 0,6998 0,8309 0,7411 0,8436 0,7743 0,8488 0,8030 kw wzito pod uwag otwr na szczy-
18 0,7322 0,4750 0,7872 0,5462 0,8296 0,6090 0,8578 0,6658 0,8780 0,7124 0,8930 0,7500 0,8999 0,7825
19 0,7522 0,4235 0,8149 0,4984 0,8646 0,5663 0,8988 0,6290 0,9234 0,6811 0,9414 0,7235 0,9503 0,7602 cie konstrukcji o promieniu 1/5 promie-
20 0,7680 0,3707 0,8384 0,4485 0,8957 0,5207 0,9369 0,5891 0,9667 0,6470 0,9883 0,6947 0,9998 0,7360
21 0,7801 0,3168 0,8576 0,3967 0,9227 0,4725 0,9716 0,5461 1,0076 0,6099 1,0336 0,6632 1,0482 0,7096
nia kopuy.
22 0,7887 0,2624 0,8725 0,3436 0,9452 0,4221 1,0023 0,5002 1,0453 0,5696 1,0767 0,6287 1,0951 0,6807 W tabeli 14.7-1 zawarto wsprzdne
23 0,7944 0,2076 0,8836 0,2896 0,9633 0,3700 1,0286 0,4517 1,0795 0,5262 1,1172 0,5912 1,1403 0,6491
24 0,7978 0,1526 0,8912 0,2350 0,9771 0,3165 1,0504 0,4009 1,1095 0,4799 1,1544 0,5505 1,1830 0,6145 siedmiu kopu (bez otworu grnego)
25 0,7994 0,0975 0,8961 0,1801 0,9870 0,2623 1,0675 0,3485 1,1350 0,4309 1,1879 0,5065 1,2236 0,5768 o wysokoci od 0,8 r (promienia podsta-
26 0,8000 0,0425 0,8987 0,1251 0,9936 0,2075 1,0804 0,2948 1,1557 0,3798 1,2170 0,4596 1,2606 0,6358
27 0,8000 0,0000 0,8998 0,0700 0,9974 0,1526 1,0894 0,2404 1,1719 0,3270 1,2415 0,4101 1,2933 0,4915 wy) do 1,4 r.
28 0,9000 0,0000 0,9993 0,0975 1,0951 0,1856 1,1836 0,2731 1,2611 0,3585 1,3222 0,4443 Przy ustalaniu ksztatu przekroju ko-
29 0,9999 0,0425 1,0983 0,1306 1,1916 0,2185 1,2761 0,3054 1,3459 0,3944
30 1,0000 0,0000 1,0997 0,0755 1,1965 0,1636 1,2867 0,2513 1,3648 0,3425 puy naley raczej umieszcza go mini-
31 1,1000 0,0205 1,1990 0,1086 1,2936 0,1966 1,3789 0,2892
malnie pod wyznaczon dla jej ciaru
32 1,1000 0,0000 1,1999 0,0535 1,2976 0,1416 1,3887 0,2349
33 1,2000 0,0000 1,2995 0,0865 1,3949 0,1801 wasnego lini cinienia. W ten sposb
34 1,3000 0,0315 1,3983 0,1251
35 1,3000 0,0000 1,3997 0,0700 nie powstan naprenia obwodowe
36 1,4000 0,0150 rozcigajce podczas obcienia wia-
37 1,4000 0,0000
trem lub innym, pojedynczym bala-
h h
h h h stem. Takie same waciwoci uzyska-
h h
r r r r r r r my, kiedy dla kopuy z grnym otworem
h = 0,8r h = 0,9r h = 1,0r h = 1,1r h = 1,2r h = 1,3r h =1,4r
72,6 deg 75,0 deg 76,9 deg 78,5 deg 79,7 deg 80,7 deg 81,6 deg przyjmiemy wsprzdne linii cinienia
A 5,3374 r2 5,7789 r2 6,2195 r2 6,6941 r2 7,1685 r2 7,6426 r2 8,1514 r2 takie same, jak dla kopuy bez otworu.
V 16,1064 r3 18,2911 r3 20,4262 r3 22,6921 r3 24,9307 r3 27,1455 r3 29,5145 r3

TABELA 14.7.1 WSPRZDNE RNYCH WYSOKOCI DLA KOPU O PRZEKROJACH ODPOWIADAJCYCH LINIOM
CINIENIA

h = 3,5 m 75

60
Kt Kt zredukowany Optymalna krzywa
15 0,006 r dla r = 3,5 m
30 0,012 r 45
45 0,018 r Zmodyfikowana
krzywa
60 0,024 r
75 0,018 r
30

Krzywa prowadzca
15

F2

r = 3,5 m

14.7.21 PROPOZYCJA REDUKCJI PROMIENIA W CELU WYZNACZENIA ZMODYFIKOWANEJ KRZYWEJ 14.7-22 SKLEPIENIE GLINIANE SPRZED 3200 LAT, EGIPT

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 159

14.7-23 NUBIJSKIE SKLEPIENIA KOLEBKOWE OPARTE NA CIANACH I UKACH, WIDOKI Z BOKU
14.7-24
14.7-24 I 14.7-25 BUDOWA SKLEPIENIA NUBIJSKIEGO ZE RODKOWYM UKIEM DO OPARCIA
W praktyce sprawdzia si minimal-
na zmiana teoretycznego wyznaczania
linii cinienia. Powoduje to wywoane
wasnym ciarem niewielkie napre-
nia obwodowe ciskajce i wyrwnuje,
w przypadku dachu zielonego, dodatko-
we obcienie kopuy przez nacisk ziemi
w dolnej czci. Naley zmniejszy odle-
go midzy punktem oparcia szablo-
nu a punktami na krzywej (odpowied-
nio dla nachylenia 15, 30, 45, 60 oraz
75) i utworzone w ten sposb nowe
punkty poczy w harmonijn krzyw,
patrz przykad 14.7-21.
14.7.4 Nubijskie konstrukcje
kolebkowe
Znane w Grnym Egipcie od tysicy ju
lat, tradycyjne nubijskie konstrukcje ko-
lebkowe muruje si z paskich cegie gli-
nianych, bez stosowania dodatkowych
160 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
14.7-25
rusztowa czy deskowa potrzebnych
do zbudowania uku. Zdjcie 14.7-22
przedstawia sklepienie sprzed ok. 3200
lat w grobowcu Ramzesa II koo Lukso-
ru. Skada si ono z czterech lecych
na sobie warstw cegie glinianych. Jak
wykazay przeprowadzone przez au-
tora badania wielu historycznych bu-
dowli, cegy te miay zawsze szeroko
15 cm, dugo 25 cm i grubo 5 cm.
Oznacza to, e przy stosunkowo maym
ciarze miay one du powierzchni
do ukadania na zaprawie, co przeszka-
dzao zsuwaniu si w pooeniu sko-
nym. Znaczcym elementem tej tech-
niki jest skone pooenie ukw. Stoj
one we wszystkich badanych budow-
lach zabytkowych pod ktem 65 do 70
w stosunku do poziomu. Testy wyka-
zay, e gdyby murowano je bardziej
pasko, to obsuwayby si w dolnych
partiach do rodka, a gdyby byy sta-
wiane bardziej pionowo, to zsuwayby
si lub przewracay w grze uku.
Sklepienie nubijskie potrzebuje jed-
nej lub dwch cian do oparcia na nich
skonie murowanych ukw. Inn mo-
liwoci jest przebiegajcy w rodku uk
o ksztacie przekroju sklepienia. Wspie-
raj si na nim kolejne, ju skone uki,
por. rys. 14.7-23 i zdjcie 14.7-24. Prze-
krj sklepienia nubijskiego, ktre ob-
cia tylko jego ciar wasny, powinien
posiada ksztat odwrconej linii acu-
chowej, aby powstaway w nim jedynie
naprenia ciskajce.
Na podstawie bada przeprowadzo-
nych przez FEB poprawiono tradycyjn
technik nubijsk w dwch miejscach.
Zamiast cegy prostoktnej, do muro-
wania dolnych partii uyto cegy kwa-
dratowej o wymiarach 20 x 20 x 6 cm,
 14.7-26 DO 14.7-28 BUDOWA AFGASKIEGO SKLE-
PIENIA AGLOWEGO

14.7-29 A, B I 14.7-30 FORMY KOPU, KTRE MONA

14.7-26 UZYSKA STOSUJC AFGASKIE TECHNIKI BUDOWANIA
SKLEPIE

14.7-27 14.7-28 14.7-29 A

14.7-29 B 14.7-30

14.7-31 KOMBINACJA NUBIJSKIEJ METODY BUDOWANIA SKLEPIE KOLEBKOWYCH Z AFGASK KON- 14.7-32 PERSKA KONSTRUKCJA KOPUY
STRUKCJ KOPU

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 161

natomiast do wykonania pozostaych
czci ukw cegy skonej, zmniejszo-
nej na dole po jednej stronie o 1,5 cm.
W ten sposb zredukowano pracochon-
no oraz ilo zuywanej zaprawy
(w spoinach pionowych oszczdno
wynosia ponad 50%). Przy stosowa-
niu zaprawy o optymalnej konsysten-
cji moliwe jest murowanie sklepie
z cegie o gruboci 8 cm, co daje kolejn
oszczdno czasu pracy.
Druga poprawka starej techniki po-
legaa na tym, e dla kontroli formy
ukw przecignito sznury od jednej
ciany, na ktrej opieraa si konstruk-
cja, do drugiej (albo do odpowiednie-
go rusztowania). Tutaj wane jest, aby
sznur z jednej strony przebiega przez
oczko, a z drugiej przez zawieszony
na kocu ciarek (np. jedn z cegie)
i by stale naprony. W ten sposb mo-
e si on wprawdzie przesun przez
przypadkowy nacisk, ale dziki ru-
chomemu obcinikowi nacignie si
z powrotem do waciwego pooenia.
Jeeli sznury s z obydwu stron przy-
mocowane, to przy nacisku obwisn lub
ulegn zerwaniu, co znaczco przeszka-
dza przy murowaniu.
14.7-34
14.7-34 I 14.7-35 KONSTRUKCJA KOPUY NUBIJSKIEJ, CRATERRE, 1979
162 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
Zdjcie 14.7-24 pokazuje budo-
w sklepienia nubijskiego opartego
na rodkowym, wymurowanym przy
pomocy szablonu, pionowym uku, kt-
ry ma form odwrconej linii acucho-
wej. Kolejne uki stawiane bez szablonu
i bez deskowania, oparte s pod ktem
65 o element centralny. Spoiny piono- 14.7-33 A
we zawieraj niewielk ilo zaprawy.
Niezbdnym jest murowanie w ten spo-
sb, aby cegy jedn stron dotykay
si. Tworzc si z drugiej strony szpa-
r naley wypeni maym, kamiennym
klinem, por. 14.7-25. Tylko w ten sposb
uk moe natychmiast przenosi napr-
enia ciskajce, a cegy nie bd si ob-
suway na wilgotnej zaprawie. Ostatni
14.7-33 B
ceg, aby znalaza si na swoim miej-
scu, mona pobi motkiem murarskim.
14.7.5 Afgaskie i perskie konstrukcje
kopu
Kolejn technik budowania sklepie
bez uycia szablonw i deskowa jest
konstrukcja kopuy afgaskiej, przykry-
wajca pomieszczenia kwadratowe. Tu-
taj z paskich cegie muruje si elementy 14.7-33 C
w formie ukw nachylonych do poziomu
14.7-33 A DO C ZBUDOWANE BEZ POMOCY
pod ktem 30. Zdjcia 14.7-26 do 14.7-28 DESKOWANIA SKLEPIENIE OGRODU ZIMOWEGO
14.7-35
przedstawiaj powstawanie kopuy na
podstawie kwadratowej 4 x 4 m. 5 do 6
robotnikw do jej zbudowania potrze-
buje ok. p dnia.
W tej metodzie, podobnie jak przy
budowaniu nubijskich sklepie koleb-
kowych, wane jest, aby ssiadujce
cegy dotykay si w dolnych i grnych
rogach.
Jeli grne krawdzie nie spotykaj
si bezporednio, to naley uy klinw
kamiennych. Dziki temu mona obci-
a uki jeszcze zanim zwie gliniana
zaprawa. Przy konsekwentnym prze-
strzeganiu tej zasady nawet kilka osb
moe stan na wieo wymurowanej
konstrukcji, bez obawy o jej deforma-
cj, por. zdjcie 14.7-27.
Moliwoci budowania innych skle-
pie aglowych afgask technik mu-
rowania, a take kombinacji z nubij-
skimi konstrukcjami kolebkowymi,
pokazuj zdjcia 14.7-29 do 14.7-31. S
to wyniki studiw modelowych prze-
prowadzonych przez FEB.
Przedstawiona na zdjciu 14.7-32
technika jest jednym z wariantw tech-
niki afgaskiej. Bya kiedy czsto sto-
sowana w Iranie i nazywana jest persk
konstrukcj kopu.
W tym przypadku na podstawie kwa-
dratowej muruje si nie dwie, lecz cztery
14.7-36 SZABLON MIMORODOWY DO BUDOWANIA KOPUY O KSZTACIE ODBIEGAJCYM OD KOPUY NUBIJSKIEJ
163
pochylone pod ktem 30 uki, rozpo-
czynajce si kadorazowo w rogach
pomieszczenia. Na pokazanym modelu
wida na wierzchoku kopuy wbudo-
wane cztery otwory suce do prze-
chwytywania podmuchw wiatru (tzw.
wind catcher).
Przedstawione na zdjciach 14.7-33
sklepienie nad szecioktnym pomiesz-
czeniem azienki i ogrodu zimowego,
w zrealizowanym przez autora wasnym
domu (por. 15.8), jest zmienion form
sklepienia afgaskiego. uki murowano
bez deskowa pod ktem 45, a pooe-
nie ukw w czci rodkowej obrcono
o 90, aby sklepienie zamkn t sam
technik.
14.7.6 Nubijskie konstrukcje kopu
W nubijskiej technice wznoszenia ko-
pu, ktra take znana jest ju od ty-
sicy lat w Grnym Egipcie, ukada si
poziome piercienie z cegie glinianych,
uywajc do tego ruchomego szablonu,
por. rys. 14.7-34. Cegy le zakleszczo-
ne i nie mog obsun si podczas mu-
rowania, poniewa kada z nich opiera
si o ceg ssiedni, a ostatnia pod-
trzymywana jest szablonem. Przy sto-
sowaniu tej metody naley ze wzgldw
geometrycznych co jaki czas ukada
ceg o ksztacie klina. Produkcja takiej
cegy jest bardzo pracochonna. Rysu-
nek 14.7-35 przedstawia widok trzech
piercieniowych warstw na rnych wy-
sokociach kopuy, z uwzgldnieniem
cegie typowych oraz klinowych.
Z uwagi na zwikszon podczas stoso-
wania tej metody pracochonno, wik-
szo powstajcych kopu tego rodzaju
wznoszona jest sposobem uproszczo-
nym, gdzie cegy nie le skrcone, lecz
s ukadane pod ktem prostym w sto-
sunku do uku koa.
Gwn wad nubijskich konstruk-
cji kopu jest to, e t metod tworzy
mona tylko sklepienia kuliste, tzn. ko-
puy o formie pkuli albo mniejszego
(spaszczonego) odcinka kuli. (Ten ro-
dzaj kopuy nazwany jest odcinkiem ku-
li, bo jego paska podstawa jest w kszta
cie koa. Wycinek to brya bdca sum
wycinka i stoka, ktrego podstaw jest
koo wyznaczone przez paszczyzn
okrelajc odcinek kuli, a wierzcho-
ek znajduje si w rodku kuli. przyp.
tum.).
Poniewa przy takiej formie, co wyja-
niono w rozdz. 14.7.3, w dolnej, skraj-
nej czci wystpuj naprenia obwo
dowe rozcigajce, naley w tych
mie jscach, przy wikszych rozpito-
ciach, stosowa opaski stalowe, wie-
ce elbetowe lub inne stabilizujce
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
kopu elementy. Kiedy nie przestrzega
si tej zasady, to kopua moe si za-
wali, jak pokazay przykady z prakty-
ki. Zbudowana przy zastosowaniu tej
techniki kopua, w zaprojektowanym
przez Hassana Fathy meczecie w New
Guorna koo Luksoru w Egipcie, jest sta-
bilna dziki kilku czynnikom: poniewa
ma stosunkowo grube ciany; poniewa
posiada wygite ukowato mury dzia-
ajce jak przypory, wystpujce na ze-
wntrz w pobliu otworw okiennych
oraz jest dodatkowo usztywniona przez
14.7-37
schodkow, powikszon podbudow.
Grupa Development Workshops
z Lauzerte (Francja) zastosowaa w Ni-
gerii, przy budowie budynkw mieszkal-
nych, biurowych i socjalnych, najlepszy
z wariantw tradycyjnej techniki nubij-
skiej konstrukcji kopu. Tutaj zamiast
centrycznie obracajcego si szablonu
(rys. 14.7-34) uyto zamocowanej mi-
morodowo obracajcej si tyczki (rys.
14.7-36). Powstaje w ten sposb forma
odbiegajca od formy odcinka kuli. Jest
ona w dolnej partii mocniej nachylo-
na i tworzy u gry, w rodku szpic. Przy
waciwym wyborze mimorodu mo-
na unikn wystpujcych w tradycyj-
nej konstrukcji napre obwodowych 14.7-38 14.7-39

14.7-37 DO 14.7-40 POWSTAWANIE KOPUY

O KSZTACIE ZGODNYM Z LINIAMI CINIENIA PRZY POMO-
CY OBROTOWEGO SZABLONU, BUDOWLA DOWIADCZAL-
14.7-40
NA, UNIWERSYTET W KASSEL

164 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

rozcigajcych. Dla bezpieczestwa po-
grubiono jeszcze ciany w dolnej partii.
Forma w grnej czci kopuy, odbiega-
jca od ksztatu odcinka kuli, powoduje
wystpowanie tu napre obwodo-
wych ciskajcych, ktre w przypadku
wikszych otworw i wikszych rozpi-
toci mog by niebezpieczne.

14.7.7 Kopuy o ksztacie zgodnym

z liniami cinienia
W celu ominicia sabych stron kopuy
nubijskiej opracowano w FEB obrotowy
szablon, przy pomocy ktrego mona
uzyska statycznie optymaln, odbie-
gajc od geometrii kuli form sklepie-
nia. Kopu tak wznosi si bez uycia
deskowania.
Szablon mona przesuwa rwnole-
gle do wewntrznej powierzchni kopu-
y. Dziki zamocowaniu oyskowemu
moliwe jest obracanie go w poziomie.
Szablon przesuwa si na wygitym te-
owniku, ktrego krzywizna odpowiada
zaoonemu przekrojowi poprzecznemu
kopuy. Prowadnica ta przymocowana
jest elementem dystansowym do pio-
nowej osi, a oysko pozwala na jej ob-
racanie si. Wykrzywion prowadnic
mona wymieni na inn, odpowiadaj-
c projektowanemu przekrojowi kopuy.
14.7-43 BUDOWA KOPUY Z CEGY GLINIANEJ NA FORMIE Z PIASKU
W ten sposb przy pomocy szablonu
mona uzyska rne obrotowe formy
geometryczne.
Zdjcia 14.7-37 do 14.7-40 pokazu-
j zastosowanie tej techniki podczas
wznoszenia dowiadczalnej budowli
w Kassel w roku 1992. Powstaa kopua
ma rednic wewntrzn 7 m, wysoko
6 m, a na samej grze wietlik w formie
piramidy. Grubo cian wynosi jedy-
nie 20 cm. Ksztat przekroju uzyskano
komputerowo i jest to forma statycz-
nie optymalna dla obcienia ciarem
wasnym, zgodna z liniami cinienia.
Oznacza to, e siy cinajce, wynikajce
z ciaru wasnego, przebiegaj w rod-
ku sklepienia. Nie powstaj tam ani siy
zginajce, ani te naprenia obwodo-
we rozcigajce. Aby przeszkodzi ob-
suniciu si cegie glinianych w grnej
czci, nachylenie ich przebiega nie pod
ktem prostym do krzywizny przekroju
kopuy, ale zmniejsza si w sposb ci-
gy tak, e grna warstwa jest o ok. 20
mniej nachylona ni w typowych kon-
strukcjach sklepie. Konsekwencj tego

14.7-41 I 14.7-42 BUDOWA SKLEPIENIA ODCINKOWEGO NA DESKOWANIU

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 165

rozwizania jest wystawanie dol-
nych krawdzi cegie w stosunku
do poprzedniej warstwy. Ta korek-
ta pooenia, ktr osiga si przez
zmienione ustawienie szablonu,
ma ponadto jeszcze dwie zalety:
po pierwsze odbite dwiki ulegaj
wikszemu rozproszeniu, a po drugie
powstaje interesujce wraenie este-
tyczne, por. rozdz. 16.
Skone cegy gliniane maj wyso-
ko 11,2 cm, szeroko 18 lub 20 cm
i dugo 20 cm. Wytaczane s przy
pomocy specjalnej kocwki prasy
cegielnianej.
14.7-44 DESERT RESEARCH INSTITUTE, SADAT CITY, EGIPT
W celu przyspieszenia wykonywa-
nia spoiny poziomej skonstruowano
urzdzenie do ukadania zaprawy
glinianej. Zbiornik moe pomieci
do 20 litrw zaprawy, przesuwa si
na rolkach po uoonej poprzednio
warstwie cegie i rozkada skon
warstw o gruboci 1 do 3 cm, por.
zdjcie 14-7-39.
Jeszcze atwiejsze jest podawanie
zaprawy rkawem i odpowiedni
pomp do zapraw. W celu poprawia-
nia akustyki w kopule, autor opraco-
wa specjalne akustyczne cegy gli-
niane o zaokrglonych krawdziach,
ktre ukada si w murze pod odpo-
wiednim ktem, patrz rozdz. 6.11.
14.7-45 DESERT RESEARCH INSTITUTE, SADAT CITY, EGIPT
14.7.8 Konstrukcje kopu
z uyciem deskowania z pyt poliestrowych z wknami szkla wykonywaniu tzw. pruskich sklepie
Wykonanie deskowania dla zbudowa- nymi albo z blachy. Najprostsze jest odcinkowych (patrz rys. 14.3-6), wyko-
nia kopuy, tzn. wykonanie dwustronne- jednak (przy maych rozpitociach) rzystywanych do konstrukcji stropw.
go, jednakowo zakrzywionego sklepie- uksztatowanie formy z piasku i wymu- Przy budowie sklepienia kolebkowe-
nia, jest bardzo pracochonne i dlatego rowanie na niej kopuy (zdjcie. 14.7-43). go (zdjcia 14.7-41 i 14.7-42) w budyn-
rzadko spotykane w historycznych kon- Wykonywanie i zastosowanie desko- ku mieszkalnym wznoszonym w Kassel,
strukcjach. Wyjtek stanowi tzw. skle- wania przy sklepieniach kolebkowych Niemcy, wykonano tzw. oszczdny sza-
pienie kataloskie (nazywane w Indiach jest o wiele atwiejsze i praktyczniejsze, lunek z cienkich at, ukadanych luno
funecular shells). Jest ono ekstre- poniewa maj one krzywizny jedno- na elementach ukowatych. Listwy te
malnie paskie i moe by rozpite nad stronne. Ponadto do wykonania takiego podtrzymyway na krawdziach uka-
polami kwadratowymi, prostoktnymi, sklepienia potrzebny jest tylko jeden dane na nich bez zaprawy cegy glinia-
jak rwnie trjktnymi. krtki odcinek deskowania, funkcjonu- ne. Po uoeniu caego pola wypeniano
Przy niewielkich rozpitociach mo- jcego jak szalunek lizgowy. Technik spoiny zapraw.
na kompletny szalunek wykona np. t stosuje si przede wszystkim przy

166 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

14.7-46 BUDYNKI WYSTAWOWE, NEW DELHI

14.7-47 WISSA WASSEF CENTRE, KAIR

14.7-48 WISSA WASSEF CENTRE, KAIR

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 167

14.7.9 Wzmacnianie kopu glinianych
przez wypalanie od wewntrz
Urodzony w Teheranie architekt Nader
Khalili w wielu budynkach wzniesio-
nych w Iranie i USA prbowa wzmoc-
nienia kopu wymurowanych z cegie
glinianych przez wypalanie wznieco-
nym w ich wntrzu ogniem. Zasto-
sowanie czterech ywiow (ziemi,
wody, powietrza i ognia), na co zwra-
ca on uwag, daje jego budowlom
wprawdzie pewien adunek mistyczny,
wywiera jednak niekorzystny wpyw
na rodowisko i klimat wntrza tych
pomieszcze. Podczas spalania drew-
na nastpuje due zanieczyszczenie
rodowiska naturalnego i znaczne zu- 14.8-1 CIANA Z NIEWYPALONYCH CEGIE KUMULUJCA CIEPO
ycie tlenu. Przez wypalanie cegie
glinianych zamykaj si w nich pory,
a zdolno wchaniania i oddawania
pary wodnej, regulowania przez glin
wilgotnoci ulega drastycznej reduk-
cji. W ten sposb dwie gwne zalety
gliny jako materiau budowlanego
tj. zmniejszenie zanieczyszczania ro-
dowiska i poprawa klimatu wntrza
zostaj przez wypalanie zaprzepasz-
czone. Ponadto, proces wypalania pro-
wadzi do nierwnomiernego rozgrze-
wania cegie glinianych, co powoduje
powstawanie pkni i przez to osa-
bienie statyczne struktury kopuy.

14.7.10 Przykady nowoczesnych

budowli z kopuami
Na wczeniejszych oraz kolejnych stro-
nach przedstawiono niektre budowle
gliniane, ktrym ksztat naday kombi-
nacje rnych form kopulastych.
Przedstawione na zdjciach 14.7-44
i 14.7-45 budynki Desert Research In-
stitute amerykaskiego uniwersytetu
w Sadat City w Egipcie zostay zapro-
jektowane w 1979 roku przez Hassana
Fathy. Wszystkie pomieszczenia i pod-
cienia przykryte s nubijskimi kopua-
mi lub sklepieniami kolebkowymi. cia-
ny z murowanych cegie glinianych s
14.8-2 UKADANIE ELEMENTW CHLEBOPODOBNYCH Z GLINY W STANIE PLASTYCZNYM
pokryte tynkiem wapiennym, a kopu-
y powok bitumiczn oraz tynkiem
cementowo-wapiennym dla ochrony
przed wpywami atmosferycznymi.
W New Delhi powsta obiekt wysta-
wowy Indira Gandhi National Centre
for Arts (architekt: Sanjay Prakash),
por. zdjcie 14.7-46. Ta budowla, ktrej
ciany i sklepienia wykonano z rcznie
toczonych, niestabilizowanych cegie
glinianych, zostaa zbudowana jako bu-
dynek prowizoryczny w 1990 roku. Pier-
wotnym zamiarem inwestorw bya je-
go rozbirka po zakoczeniu wystawy.
Zdjcia 14.7-47 i 14.7-48 przedsta-
wiaj sklepienia kolebkowe i kopulaste
budynku Wissa Wassef Centre w Kairze
(architekt: Wissa Wassef).
Kolejne przykady budowli z kopua-
mi przedstawiono w rozdziale 15.

168 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

 14.8 Gliniana ciana kumulujca
ciepo w ogrodzie zimowym

W celu poprawienia kumulacji ciepa

i regulacji wilgotnoci w ogrodzie zimo-
wym wielkoci 20 m w pewnym domu
mieszkalnym w Kassel, Niemcy, wyko-
nano z gliny ciany gromadzce ciepo.
Stanowi one wprawdzie tylko 10 m
powierzchni stojcych za nimi murw,
ale dziki plastycznemu wyprofilowa-
niu oraz gbokim spoinom posiada-
j powierzchni cakowit wiksz ni
20 m.
Do budowy uyto elementw podob-
14.9-1 TAPETA GLINIANA NAD WANN
nych do bochenkw chleba dugoci
ok. 20 cm i szerokoci ok. 14 cm, ktre
wyciskano pras do produkcji pasm gli-
nianych. Elementy te ukadano jedne
na drugich w stanie plastycznym, bez
zaprawy i nawet bez smarowania spo-
in. W celu zwikszenia stabilizacji cia-
ny wciskano w co sm warstw rury
bambusowe, ktre przymocowywano
kotwami z drutu do stojcego z tyu mu-
ru (zdjcie 14.8-2).
Powierzchnie nad przeszklonymi
drzwiam i (por. 14.8-1) obrzucono tyn-
kiem z bry glinianych wedug zasad
opisanych w rozdz. 11.7.
Nowa ciana bardzo poprawia klimat
wntrza. Dziki niej znacznie zmniejszy-
y si wahania temperatury i wilgotno-
ci w pomieszczeniu.
Obie zastosowane tu techniki nada-
j si przede wszystkim do wykonywa-
nia we wasnym zakresie. Wymagaj
one wprawdzie wiele pracy, ale nie jest
do nich potrzebne dowiadczenie rze-
mielnicze. Nie powoduj one take
kosztw zwizanych z materiaem czy
urzdzeniami mechanicznymi, jeeli
tego rodzaju glina wystpuje w miejscu
budowy, a elementy wykonywane bd
rcznie.

14.9-2 AZIENKA Z GLINIANYMI CIANAMI I GLINIANYM SKLEPIENIEM

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 169

14.10-1 OTWARTA SZAFA ZBUDOWANA Z PASM 14.10-2 CIANA Z PASM GLINIANYCH, KTREJ ZDOBIENIA WYKONANO W CZASIE JEJ
GLINIANYCH WYSYCHANIA

14.9 azienka z gliny na 1 m, przy nagym wzrocie wilgot-
noci w pomieszczeniu z 50 do 80%,
Twierdzenie, e azienka ze cianami w cigu 48 godzin 300 g wody. Podczas
glinianymi jest bardziej higieniczna tego dowiadczenia ustalono ponadto,
od azienki pokrytej glazur, wydaje e cega gliniana nawet przy 6-miesicz-
si w pierwszej chwili zdumiewajce. nym leakowaniu w komorze klima-
Potwierdzaj to jednak dugoletnie do- tycznej o 95% wilgotnoci wchania nie
wiadczenie i badania laboratoryjne. wicej ni 5 do 8% wody, co jest zalene
Obserwacje pokazuj, e w wykafel- od skadu gliny. Cega gliniana nie moe
kowanej azience, przy zamknitych wic w adnym wypadku spcznie lub
oknach, lustro po kpieli pozostaje ulec rozmikczeniu. Taki stan obserwu-
pokryte par przez ok. 30 do 60 minut, jemy dopiero przy 10 do 12% zawartoci
podczas gdy w pomieszczeniu z glinia- wody.
nymi cianami ju po 3-6 minutach jest W azience z glinianymi cianami tak
znowu czyste. Dzieje si tak dlatego, szybko zmniejsza si wilgotno powie-
e ciany gliniane stosunkowo szybko trza, e nie mog tam wyrosn grzyby.
wchaniaj nadmiar wilgoci. Oddaj j Tworz si one do szybko w spoinach
jednak rwnie prdko, jeeli wilgotno azienek, ktrych cae ciany pokryte s
powietrza zmniejsza si. glazur. Produkowane tam zarodniki
Przeprowadzone w FEB badania sorpcji grzybw pleniowych stanowi zagro-
wilgoci zawartej w powietrzu przez glin enie dla zdrowia ludzi. Jeeli spoiny
(por. rozdz. 1.4.4) wykazay, e warstwa wypenione s mas z fungicydami,
o gruboci 1,5 cm jest w stanie wchon to tworzenie si grzybw pleniowych
zostanie wprawdzie opnione, ale
za to powstaj najczciej wyziewy za-
wierajce formaldehyd. Formaldehyd
jest zwizkiem powodujcym choroby
nowotworowe.
Nawet cian z tyu za prysznicem
mona zbudowa z gliny, jeeli kabina
otoczona jest ze wszystkich stron spe-
cjaln zason azienkow. Take tam,
gdzie pryska woda, np. nad wann, nie
trzeba rezygnowa z gliny. Wystarcza
pokry cian rodkiem hydrofobowym
i w ten sposb stworzy powierzchni
wodoodporn.
Zdjcie 14.9-2 przedstawia fragment
wykonanej przez autora azienki, w kt-
rej ciany zbudowano z wypenionych
lekk glin rkaww bawenianych
(patrz rozdz. 10.8), a strop stanowi skle-
pienie z cegie glinianych. W tej azien-
ce wzgldna wilgotno powietrza nie
wzrasta ponad 70%, nawet po dugim
uywaniu prysznica, poniewa ciany

170 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

 14.10-3 PLASTYCZNIE UFORMOWANA CIANA Z PASM
GLINIANYCH, STANOWICA TY KA

14.10-4; 14.10-5 RODKOWY RZD ZDJ DETALE CIENNE W AZIENCE

14.10-6 ELEMENTY SANITARNE OTULONE RKAWAMI Z GLIN LEKK 14.10-7 REGAY, LUSTRO I LAMPA WBUDOWANE W CIAN Z RKAWW GLINIANYCH

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 171

i strop szybko wchaniaj jej nadmiar.
Moliwe byo take pozostawienie
otwartego (bez drzwi) i bez wywietrz-
nika ssiedniego pomieszczenia o po-
wierzchni 4 m, sucego jako gardero-
ba. W poczeniu z typow azienk bez
cian glinianych, powieszone w garde-
robie ubrania stchyby wkrtce i poja-
wiyby si na nich plamy pleni.
Zdjcie 14.9-1 przedstawia tapet
glinian nad wann. Star, wysuon
zason zamoczono w tustym szlamie
glinianym i w stanie wilgotnym przyci-
nito do ciany. Przez przesunicia tka-
niny mona uzyska ciekawe efekty pla-
styczne. Do tego samego celu nadaje si
take tkanina jutowa o duych oczkach.
14.11.1 UMYWALKA DO MYCIA RK Z NIEWYPALONEJ GLINY
172 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
14.10 Meble wbudowane wyko- i wnki do powieszenia obrazkw, por.
nane z gliny 14.10-2.
Wyobienia w cianie za kiem
Przedstawiona na zdjciu 14.10-1 cia- z pasm glinianych (zdjcie F-17) wyko-
na sypialni jest jednoczenie cian ze- nano przy pomocy noa take w czasie
wntrzn i wbudowan szaf. Powstaa budowy, a podobne do uszu wykszta-
ona z elementw zwanych pasmami cenie, stanowice jakby klosz lampy
glinianymi (por. rozdz. 8.4). Poprzecznie nocnej, wykonano rcznie i przy pomo-
ustawione cianki su jako boki sza- cy drewnianego klocka.
fy, a rwnoczenie usztywnienie muru Regay midzy cianami z pasm (por.
zewntrznego. Zabudowane podczas rozdz. 8.4) lub z rkaww glinianych
wznoszenia konstrukcji kije bambuso- (por. rozdz. 10.7) mona atwo wykona,
we s nie tylko elementami stabilizu- jeeli deski zostan zabudowane pod-
jcymi ciany boczne, ale take su czas wznoszenia konstrukcji. Zdjcie
do wieszania na nich ubra. W prawej 14.10-4 przedstawia takie rozwizanie
czci ciany sypialni wykonano no- w azience. Przykadem na to, jak pro-
em w na wp wyschnitej glinie pki sto jest zabudowa lustro i lamp, jest
14.11-2 OBUDOWA UMYWALKI Z NIEWYPALONEJ GLINY
 zdjcie 14.10-5. Zdjcie 14.10-6 pokazu-
je, jak obudowano prysznic rkawami
wypenionymi glin lekk, a take sto-
jc obok donic z rolin oraz wann.

14.11 Umywalka z gliny

Rwnie umywalk mona wykona

z niewypalonej gliny. Ta przedstawiona
na zdjciu 14.11-1 zrobiona jest z gliny
o specjalnym skadzie, z 1% dodatkiem
rodka hydrofobowego. Po wykonaniu
miski pomalowano j take tym samym
rodkiem, co pozwolio glinie na zacho-
wanie powierzchni z otwartymi porami

14.11-3 UMYWALKA Z NIEWYPALONEJ GLINY

14.12-1 OSZCZDNY W ZUYCIU DREWNA OPAOWEGO TRZON KUCHENNY Z GLINY 14.12-2 OSZCZDNY W ZUYCIU DREWNA OPAOWEGO TRZON KUCHENNY Z GLINY

ROZWIZANIA SZCZEGLNE 173

i rwnoczenie uniemoliwio kapilarne
wchanianie wody. Kolejne wykonane
z gliny dodatki, np. na past do zbw,
szczoteczk, owietlenie i ram lustra,
uformowano z tego samego materiau.
Aby unikn normalnie wystpujcych
rys podczas schnicia, przestrzegano
nastpujcych zasad:
Mieszanka gliniana posiadaa spe-
cjaln tzw. krzyw rozdziau ziarna
o duej zawartoci pisku o rednicy
1 do 2 mm.
Mieszank wyrabiano w stanie stosu
nkowo suchym.
W misce przewidziano 4 planowane
rysy skurczu, ktre przy wysychaniu
otwierano i wypeniano sabo elastycz-
n mieszank gliny z silikonem. Dziki
temu kontrolowanemu zachowaniu
si przy skurczu mona byo przy in-
nych elementach azienki cakowicie
zapobiec pkniciom. Specjalna mie-
szanka do wykonania miski umywalki
sprawdzia si: po szecioletnim uytko-
waniu nie wida na niej adnych ladw
wytarcia ani wypukania. Poczenie
z rur odprowadzajc wod wykonano
z przewierconej miski ceramicznej.
W przykadzie pokazanym na zdjciu
14.11-1 obudow umywalki wykonano
ze specjalnie piaszczystej zaprawy gli-
nianej o duej spjnoci. Udao si tutaj
prawie cakowicie unikn tworzenia
si rys skurczowych podczas schni-
cia. Planowanie spoin pkania nie byo
w tym przypadku konieczne. Zapraw
wymieszano najpierw z minimaln ilo-
ci wody, a potem z 6% pokostu lnia-
nego. Przedstawiona na zdjciu 14.11-2
umywalka jest take wodoodporna
dziki dodatkowi pokostu, natomiast t
na zdjciu 14.11-3 wykonano z mieszan-
ki gliny z 6% dodatkiem kleju kazeinowo-
-wapiennego. Powierzchni wygadzo-
no yk i pomalowano jedn warstw
twardego wosku, aby umoliwi atwiej-
sze jej mycie. Wszystkie przedstawione
i wykonane przez autora umywalki nie
174 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
wykazuj po czternastoletnim uytko- szczapami drewna, a do przygotowy-
waniu adnych oznak erozji. wania posikw uywa si duej patelni
zwanej tortilla lub comal. Na tym trzo-
14.12 Piece i trzony kuchenne z nie kuchennym mona rwnoczenie
gliny podgrzewa trzy garnki lub patelnie.
Pierwszy i najwikszy otwr znajduje
14.12.1 Wiadomoci oglne si bezporednio nad paleniskiem i na-
Dwch poj: piec i trzon kuchenny nie daje si przede wszystkim do smaenia
naley jednoznacznie rozdziela. Przy- i gotowania w duych garnkach. Oba
jo si jednak, e miejsce palenia ognia mniejsze miejsca do gotowania, znaj-
do gotowania nad nim okrelamy mia- dujce si nad ukowato przebiegaj-
nem trzonu, a do ogrzewania i piecze- cym a do komina kanaem gorcego
nia chleba nazywamy piecem. powietrza, su do stawiania mniej-
W Europie tradycyjnie jeszcze w XIX szych garnkw oraz do podtrzymywa-
wieku domowe urzdzenia do ogrze- nia ciepa gotowych potraw lub wody.
wania, gotowania i pieczenia, czyli trzo- Cok powinien mie okoo 60 cm wy-
ny i piece, budowano czsto z gliny. sokoci i mona go zbudowa z ama-
We wschodniej Europie piece suyy za- nego kamienia, cegy ceramicznej lub
rwno do ogrzewania, jak i do gotowa- wymurowa z podobnego materiau.
nia, a czsto rwnie do pieczenia. Sta- Moliwe jest rwnie wykonanie dolnej
nowiy one centralny punkt domostwa, czci trzonu o ksztacie stou.
ciepe jdro mieszkania, przy ktrym Wan zalet tej konstrukcji jest pu-
stawiano czsto awki, a nawet przy- sta przestrze w dolnej czci pieca,
gotowywano na nich miejsca do spa- suca do ukadania tam drewna opa-
nia. W Europie zachodniej stosunkowo owego. Jest to rwnie wygodne przy
wczenie dla rnych funkcji tj. ogrze- gotowaniu, bo znajduje si tam do
wania, gotowania i pieczenia budowa- miejsca na czubki stp. Jeli taka pusta
no osobne urzdzenia. przestrze nie jest planowana, to nale-
W Niemczech w ostatnich latach lu- y zmniejszy cok w dolnej jego cz-
dzie sami zbudowali sporo piecw ci. Podczas murowania cokou naley
i trzonw kuchennych z gliny. W mi-
dzyczasie znalazy si rwnie firmy
specjalizujce si w tym gatunku.
14.12.2 Oszczdny, gliniany trzon
kuchenny dla krajw Trzeciego wiata
Na podstawie analizy typowych trzo-
nw glinianych w Indiach i Gwatemali,
opracowano w FEB w 1978 roku popra-
wiony, gliniany trzon kuchenny, ktrego
rne warianty doskonale sprawdziy
si zarwno w Niemczech, jak i w Gwa-
temali oraz w Ekwadorze. Rys. 14.12-
1 przedstawia trzon gliniany, ktrego
grna cz nadaje si do stosowania w
Europie. Na rysunku 14.12-2 wida z ko-
lei trzon, ktry jest typowy dla kuchni
14.12-3 OSZCZDNY W ZUYCIU DREWNA OPAOWEGO
gwatemalskich, gdzie pali si duszymi TRZON KUCHENNY, KOLUMBIA
pamita o wykonaniu otworu na po-
pielnik, ktry najatwiej przykry szta-
bami elaznymi gruboci od 6 do 10 mm,
ukadanymi rwnolegle w odstpach
od 3 do 4 cm.
Wielko i pooenie miejsc do goto-
wania zaley od uywanych garnkw
i patelni. Naley jednak pamita o na-
stpujcych zasadach:
Trzon kuchenny powinien by jak
najbardziej zwarty.
Cakowita dugo przewodw dy-
mowych nie powinna by zbyt du-
ga, a zmiany kierunku nie za ostre.
Przepyw gorcego powietrza powi-
nien odbywa si zawsze po przekt-
nej otworw na gotowanie.
Grubo cian midzy kanaami,
otworami i powierzchni zewntrzn
nie powinna by mniejsza ni 5 cm,
ale take nie wiksza ni 10 cm.
Aby umoliwi szybkie rozniecania
ognia oraz dobre odprowadzanie
dymu podczas rozpalania albo przy
niekorzystnych warunkach atmos-
ferycznych, naley przeprowadzi
bezporedni kana od paleniska
do komina. Jego otwarcie lub
zamknicie reguluje si zasuw.
14.12-4 OSZCZDNY W ZUYCIU DREWNA OPAOWEGO
TRZON KUCHENNY, KOLUMBIA
175
W celu zmniejszenia tworzenia si rys
podczas schnicia gliny powinna ona
zawiera duo gruboziarnistego piasku,
mao pyu i niewiele iu. Mieszanki na-
ley uy do budowy w stanie moliwie
suchym (o konsystencji wilgotnej) i do-
brze j zagci. Si wizania chudej
gliny najlepiej zwiksza dodatek nawo-
zu krowiego. Mona take zamiast wody
do rozmieszania uy serwatki.
Mieszanka o najlepszych waciwo-
ciach do budowy trzonw kuchennych
powinna mie nastpujcy skad:
10 wiader gliny zmieszanej z gru-
boziarnistym piaskiem i o duej sile
wizania (zawarto iu 8 do 15%),
12 wiader lunej, pocitej somy
(d. 5 do 15 cm),
1 wiadro trocin,
2 wiadra nawozu krowiego o kon-
systencji brejowatej.
Budowa trzonu kuchennego
Na cokole naley zbudowa szalunek
z desek i ubi w nim dobrze wyrobio-
n mieszank. Poniewa mieszanka
gliniana podczas zagszczania zmniej-
sza sw objto do ok. 60% wielkoci
pocztkowej, trzeba woy nieomal
14.12-5 PIEC POCZONY Z TRZONEM KUCHENNYM ORAZ AWK I MIEJSCEM DO SPANIA
podwjn jej ilo w stosunku do po-
jemnoci deskowania. Szalunek powi-
nien by do stabilny i solidnie pod-
party z zewntrz, poniewa podczas
ubijania na jego powierzchni bdzie
wywierany duy nacisk. Ruszt naley
w tym czasie dobrze przykry np. pap,
desk itp., aby glina podczas ubijania
nie wcisna si do popielnika. Teraz
wrzuca si mieszank warstwami gru-
boci ok. 10 cm i zagszcza drewnia-
nym ubijakiem, np. krawdziakiem.
Aby umoliwi szybkie wyschnicie ca-
ego bloku oraz w celu zaoszczdzenia
materiau, mona w miejsca, gdzie b-
d otwory na palenisko i garnki, woy
cegy lub butelki w ten sposb, aby a-
two byo je potem wyj. Powierzchni
wygadza si duym noem lub kielni.
Deskowanie naley zdj natych-
miast po wykonaniu bloku pieca, aby
glina moga szybko wyschn. Po roz-
deskowaniu zaznacza si na wygadzo-
nej powierzchni trzonu gwodziem
obrysy przyszych miejsc gotowania
czy smaenia. Korzystne jest wycinanie
otworw na gotowanie zaraz po roz-
szalowaniu, poniewa wilgotna glina
jest atwiejsza w obrbce oraz dlatego,
e przyspiesza si w ten sposb proces
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
wysychania. Otwory naley jednak wy-
kona najpierw troch mniejsze, z uwa-
gi na zmieniajc si jeszcze w czasie
schnicia geometri trzonu. Z tego sa-
mego powodu kanay spalinowe nale-
y tylko przewierci, nie powinny one
od razu mie formy ostatecznej. Wyo-
bienia w glinie wykonuje si duym
kuchennym noem. Szpary na zasuwy
regulacyjne najlepiej wycina szpachl
lub cienkim noem, gdy glina jest ju
na wp sucha.
Podczas wykonywania otworu na pa-
lenisko naley szczeglnie uwaa, po-
niewa znajdujce si u gry ukowate
wykoczenie moe w stanie wilgotnym
atwo si zaama lub zdeformowa.
Zaleca si wic wycicie z przodu naj-
pierw okrgego otworu rednicy
ok. 10 cm, ktry naley powiksza
stopniowo w miar wysychania gliny.
Trzon przy suchej i ciepej pogodzie jest
ju po tygodniu na tyle wysuszony, e
otworom na garnki oraz kanay mona
nada ostateczn form. Powstajce
podczas schnicia rysy naley natych-
miast zamyka, przyciskajc mocno
kielni lub paznokciem.
Podczas wykonywania systemu ka-
naw oraz otworw na garnki naley
przestrzega nastpujcych zasad:
14.12-6 I 14.12-7 PIEC DO WYPIEKU CHLEBA I PIZZY, KOLUMBIA
176 ROZWIZANIA SZCZEGLNE
Otwory na garnki naley dopasowa lub w kanale z gorcym powietrzem
dokadnie do ich wymiarw, aby na elaznych sztabach. Palenisko przy-
dym nie mg ulatnia si szparami. krywaj blachy z okrgymi wyciciami,
Garnki powinny siga wystarcza- odpowiadajcymi dokadnie wymiarom
jco gboko, a do strumienia garnkw. Blachy zachodz na siebie
gorcego powietrza. i w ten sposb nie przeszkadzaj we wa-
Otwr pod garnkiem naley tak ciwym cigu spalin. Przednia blacha nie
zawzi (poprzez wypuke podwy- ma wycicia i tym samym suy do pie-
szenie), aby pole przekroju miejsca czenia na niej podpomykw albo ciast
pod garnkiem nie byo duo wiksze na patelni.
od pola przekroju kanau.
Kanay powinny mie rednic 14.12.3 Piec z elementem trzonu
od 8 do 10 cm. Mog one mie take kuchennego oraz zabudowan awk
odpowiednio duy przekrj owalny. i miejscem do spania
Przedstawiony na zdjciu 14.12-4 piec
Do odprowadzania spalin nadaje si ty- jest tak skonstruowany, e ogrzewa po-
powa rura piecowa o rednicy 10 cm. mieszczenie poprzez promieniowanie
Naley j dobrze wpasowa w trzon i wy- ciepa, a umieszczona nad paleniskiem
prowadzi ponad kalenic domu. Wy- elazna pyta moe suy za trzon ku-
soko komina jest bardzo wana dla chenny. Gorce spaliny ogrzewaj tak-
dobrego funkcjonowania trzonu. Zbyt e awk, ko i zbiornik z wod. Piec
niski komin nie posiada wystarczajcego powsta w roku 1982 w jednym z budyn-
cigu. kw eksperymentalnych FEB. Lity kor-
Korzystna jest te moliwo regulacji pus wykonano z gliny zagszczonej ubi-
dopywu powietrza do paleniska wbu- jakiem wibracyjnym, opisanym w rozdz.
dowan klap albo stawian z przodu 5.3. Palenisko wymurowano z cegy sza-
ceg. motowej i przykryto pyt stalow. Spa-
Przy wikszych potrzebach, jakie maj liny prowadzone s trzema kanaami,
np. mae restauracje w Kolumbii, autor ktre mona pojedynczo docza. Mo-
zastosowa w 2008 roku trzon poduny, g one uchodzi bezporednio do komi-
por. 14.12-4. Tutaj garnki stoj w ogniu na i ogrzewa wbudowany tam zbiornik
z wod (stary bojler azienkowy), albo
te przechodz innymi kanaami pod
awk lub pod miejscem do spania.
W miejscach przyszych kanaw dy-
mowych pooono rkaw z folii wype-
niony keramzytem, ktry mona byo
bez problemu ubija razem z caym
korpusem pieca. Po wykonaniu caego
bloku glinianego keramzyt odessano
odkurzaczem przez boczne otwory re-
wizyjne, a foli wycignito. Ostateczny
ksztat pieca, cznie z awk i miejscem
do spania, uformowano noem i kiel-
ni w czasie, kiedy glina bya jeszcze
wilgotna.
Wykonany w piecu kana prowadz-
cy spaliny w d okaza si niekorzyst-
nym rozwizaniem, poniewa sto-
sunkowo niski komin nie wytwarza
wystarczajcego cigu, aby powstaj-
cy przy rozpalaniu dym odprowadzi
do komina. Podczas niekorzystnych
warunkw atmosferycznych, nawet
przy rozgrzanym piecu, sia cigu bya
za maa i spaliny, zamiast przechodzi
przewodem pod awk i kiem, trzeba
byo kierowa najkrtsz drog do ko-
mina. Piec powinien zatem posiada
o wiele wyszy komin. Ponadto naley
zaznaczy, e wedug zasad prawnych
obowizujcych w Niemczech spaliny
14.12-8 I 14.12-9 PRZYKADY INDYWIDUALNYCH PIECW GRUNTOWYCH (FIRMY NEIDLINGER I FIRMY NIERMANN)
177
naley odprowadza bezporednio
do komina, a nie kanaami wykonany-
mi w ubitej glinie (wicej na ten temat:
Oestereich 1984).
14.12.4 Piec do wypieku chleba
i pizzy
Piece gliniane do wypieku chleba albo
pizzy mona wykona bardzo atwo.
Do tego potrzebny jest najpierw cok
wymurowany z kamienia amanego,
polnego albo z cegy. Na cokole kadzie-
my rwn i gadk pyt z kamienia albo
betonu. Jej lekkie nachylenie pozwoli
na wygodniejsze patrzenie na wypiek
i uatwi czyszczenie.
Nad pyt buduje si z cegy glinianej
albo z bry gliniano-somianych komor
pieca w ksztacie sklepienia kopulaste-
go lub kolebkowego. Jako deskowanie
moe posuy plecionka z witek wierz-
bowych lub leszczynowych albo te
ze stali zbrojeniowej. Mona rwnie
wykona konstrukcj mieszan z tych
elementw. Kopua powinna posiada
wystarczajc mas akumulacyjn oraz
by pokryta z zewntrz warstw izola-
cyjn w celu ochrony przed zbyt szyb-
kim ozibieniem.
Zdjcia 14.12-6 i 14.12-7 przedstawiaj
opracowany przez autora piec piekarski,
ktry buduje si bez szalunku. Kopu-
wykonuje si w formie pkuli z ce-
gie glinianych, przy pomocy listwy dy-
stansowej, zamocowanej przegubowo
w rodku spodniej pyty. Na gotow
kopu kadzie si warstw ok. 12 cm
z gliny lekkiej (mieszanka ze som albo
wirami stolarskimi), ktra stanowi izo-
lacj termiczn. Grny otwr odprowa-
dzania spalin zamyka si czopem cera-
micznym, gdy w piecu jest ju tylko sam
ar. Do skadowania drewna opaowego
suy kolebkowy otwr w cokole.
14.12.5 Piec z paleniskiem
bezrusztowym oboony glin
Piec gliniany sucy do ogrzewania
pomieszcze to zazwyczaj typowy piec
bezrusztowy tzw. piec gruntowy (niem.:
Grundofen), obudowany paszczem
z gliny (zdjcia 14.12-8, 14.12-9).
W piecu gruntowym drewno nie ley
na ruszcie, ale bezporednio na niecko-
watej pycie, tzn. na jego dnie, na grun-
cie. Drewno ulega zgazowaniu powyej
warstwy aru i spala si dziki wprowa-
dzanemu tam powietrzu. Dzienna porcja
drewna powinna spali si w wysokiej
temperaturze (800 do 1000C) i moli-
wie szybko, aby powstao jak najmniej
szkodliwych substancji. Promieniujce
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
przez palenisko ciepo oraz gorce spa-
liny kumuluj si w wymurowanych
we wntrzu pieca kanaach. Kiedy pro-
ces spalania koczy si i w palenisku nie
wida ju pomienia, naley zamkn systemem rur grzewczych. Te prefabry-
dopyw powietrza. Piec powinien mie
moliwie du powierzchni, aby przez
promieniowanie oddawa ni ciepo.
Kanay wewntrzne prowadzone s naj-
czciej nie tylko we wntrzu pieca, ale
zakrcaj wielokrotnie take w rodku
przybudwek. Dlatego te komin po-
winien dysponowa odpowiednio du
si cigu.
14.13 Ogrzewanie w cianach
z gliny
Umieszczenie ogrzewania w cianach
pomieszcze posiada wiele zalet w po-
rwnaniu z systemem ogrzewania pod-
ogowego: nisze koszty wykonania,
atwo przeprowadzania napraw,
mniejsza inercja, zdrowszy klimat i nie-
wielkie wznoszenie si kurzu. Cechy te
rubami do istniejcych cian. Inn mo-
liwoci jest zabudowanie elementw
ciennych o wysokoci pomieszczenia,
w ramach drewnianych z wbudowanym
katy pokrywa si po instalacji specjaln
mieszank glinian.
Jedyn wad tych systemw jest mo-
liwo uszkodzenia rur przy wierceniu
otworw w cianie.
Tego niebezpieczestwa nie ma przy
zastosowaniu sposobu ogrzewania po-
mieszcze przez wprowadzenie gorce-
go powietrza do cian. Rys. 14.13-1 do-
kadniej opisuje ten system. Powietrze
ogrzewane jest poprzez siatk rur z go-
rc wod i podnosi si do gry w ka-
naach glinianego elementu ciennego.
Tu ulega schodzeniu i zostaje skierowa-
ne w d, do kanaw po drugiej stro-
nie pyty. Tam ogrzewa si ponownie
ciana zewntrzna
np. konstrukcja drewniana
pokryta cienk oson
i znowu podnosi do gry. Gorce powie-
trze cyrkuluje w ten sposb w zamkni-
tym obszarze bez sztucznego napdu
wentylatorami.
14.14 Uszczelnianie staww
glin
14.14.1 Wiadomoci oglne
Tusta glina o zawartoci min. 30% iu
nadaje si do uszczelniania staww,
dow na wapno gaszone i skadowisk
mieci, jako alternatywa wobec stoso-
wanych do tego celu folii czy tkanin po-
krytych tworzywem sztucznym. Nawet
jeeli uszczelnianie glin jest bardziej
praco- i czasochonne, to metodzie
tej naley si pierwszestwo z powo-
dw ekologicznych. Naley j stoso-
wa przede wszystkim przy pracach
indywidualnych.

spowodoway, e od pewnego czasu ju

Hypothermal elementy gliniane firmy CASADOBE
wiele firm zajmuje si budow tego sys- (wymiary 100 x 29 x 10 cm)

temu grzewczego i jako budulca cienne-

ksztatka ceowa
go uywa gliny.
Takie ogrzewanie najprociej wykona
ukadajc w cianie cienkie rurki wodo-
cigowe w formie meandrw, spirali al-
bo drabin i zalepiajc bruzdy tynkiem
glinianym. Przy tym naley jednak pa-
ciepo pr
omieniuj
mita, e ogrzewanie w trakcie zabudo- ce

wywania musi by czynne. Cienkie rury

nie potrzebuj wprawdzie wiele miejsca, gliniana masa
szpachlowa
ale wymagaj zastosowania pompy, kt- firmy CASADOBE

ra zuywa prd, a jej ywotno nie prze-

kracza czsto 6 lat. Grzejniki drabinowe
s drosze w produkcji, ale nie potrzebu-
j tak wysokiego cinienia.
listwa przycienna
Grubsze rury s wykonane najcz-
ksztatka
ciej z aluminium otulonego z obu stron ceowa posadzka jastrychowa
i izolacja przeciwdwikowa
(od rodka i na zewntrz) warstw two- siatka rur z ciep wod
rzywa sztucznego. wymiennik ciepa

W handlu dostpne s prefabrykowane

pyty gliniane, ktre przymocowuje si 14.13.1 OGRZEWANIE W CIANIE GLINIANEJ (CASADOBE)

178 ROZWIZANIA SZCZEGLNE

 Wykonywana warstwa powinna mie
co najmniej 10 cm gruboci. Naley te
zwrci uwag na to, eby w stanie wil-
gotnym nie wykazywaa spoin i pkni.
W celu jej zabezpieczenia przed uszko-
dzeniami mechanicznymi np. przez
chodzenie albo uderzenie fali, wymycie
prdem wodnym, a na brzegach przed
wyschniciem na socu i wietrze, na-
ley uoy na glinie warstw ochronn
ze wiru gruboci 10 do 15 cm. Stanowi
ona jednoczenie podoe, w ktrym za-
korzeni si roliny wodne.
Poniej zostanie przedstawionych
pi rnych moliwoci wykonania
uszczelnienia staww z gliny.
14.14.2 Uszczelnienie z ubitej gliny
Jeeli mamy do dyspozycji gruzeko-
wat glin o wilgotnej konsystencji,
to mona j ukada na dnie stawu
na grubo 15 do 18 cm i mocno ubi.
Zagszczona warstwa powinna mie
grubo od 10 do 12 cm. Ubijanie naj-
lepiej wykona przy pomocy zagsz-
czarki do robt ziemnych, ale mona
take ubijakami rcznymi. Tam, gdzie
ubijanie jest bardzo trudne, np. na skar-
pie, naley glin ukada w dwch lub
trzech cienkich warstwach i zagszcza
drewnianym ubijakiem rcznym. Mo-
liwe jest take uycie do zagszczania
wskiego walca.
14.14-1 UKADANIE PREFABRYKATW GLINIANYCH
JAKO ELEMENTW USZCZELNIAJCYCH STAW (FIRMA
DIEKMANN, PEINE, NIEMCY
179
Aby ubita warstwa miaa rwnomier- znajduje si warstwa bentonitu. Bento-
n grubo (min.10 cm), naley dla nit skada si w ok. 70% z montmoryloni-
kontroli co 1 do 2 m powbija pionowo tu, minerau szczeglnie mocno pcznie-
w dno stawu paliki z podziak metrycz- jcego. Mata w zalenoci od sposobu
n. Po zagszczeniu caego dna pali- wykonania way od 3,6 do 4,1 kg/m
ki naley usun, a pozostae po nich i ma grubo od 8 do 10 mm. W stanie
dziury wypeni glin. mokrym materia ten pcznieje o 50%
Przy stosowaniu tej metody wane i tworzy warstw nieomale wodo-
jest ustalenie zawartoci wody w glinie. szczeln. Dostarczana jest na budow
Nie moe ona by zbyt sucha i powin- w belach, zawierajcych maty wielkoci
na da si stosunkowo atwo zagci 2,25 x 25 m.
do konsystencji plastycznej, cisej ma- Zalet tego zapakowanego i szcze-
sy. Jednoczenie glina nie moe by tak glnie mocno pczniejcego materiau
wilgotna, e podczas chodzenia po niej, jest maa czasochonno przy jego roz-
ju po zagszczeniu, buty wnikaj w jej kadaniu oraz to, e zawarty w nim i jest
mas na gboko wiksz ni 1 cm. dobrze chroniony przed wypukaniem
pync wod. Tym niemniej mat nale-
14.14.3 Ukadanie wilgotnych y, podobnie jak przy stosowaniu innych
prefabrykatw glinianych systemw, przykry warstw ochronn
Zdjcie 14.15-1 przedstawia ukada- z grubego piasku lub drobnego wiru.
nie elementw glinianych o grubo-
ci 10 cm, szerokoci 27 cm i dugoci
30 cm. Z bokw zachodz one na siebie
na szeroko 5 cm. Maj z przodu i z tyu
skone krawdzie, co pozwala (w stanie
wilgotnym) na robienie zakadw z ka-
dej strony. Po uoeniu zagszcza si
ca powierzchni ubijakiem mecha-
nicznym, takim samym, jaki stosuje si
do robt ziemnych. Ubijanie trwa tak
dugo, a wszystkie spoiny zostan za-
mknite, a poszczeglne elementy po-
cz si w jedn cao. Podczas plano-
wania naley pamita, aby nachylenie 14.14-2 UKADANIE PREFABRYKATW GLINIANYCH
JAKO ELEMENTW USZCZELNIAJCYCH STAW (FIRMA
skarpy nie byo wiksze ni 30. DIEKMANN, PEINE, NIEMCY
Na zdjciu 14.15-2 przedstawiono
ukadanie i ubijanie elementw wik-
szych (87 x 42 x 10 cm). Do ukadania
uyto dwigu, a do zagszczenia spe-
cjalnego walca.
14.14.4 Uszczelnienia przy uyciu
wkniny nasczonej glin
Do uszczelniania staww, zbiornikw
wodnych i kanaw stosuje si specjal-
ny materia geotekstylny. Skada si
on z dwch warstw mechanicznie za-
gszczonej wkniny, midzy ktrymi
ROZWIZANIA SZCZEGLNE
15. NOWE BUDOWLE Z GLINY
Uwagi wstpne

Jak pokazuj opisywane przykady,

domy z gliny, tzn. domy, ktrych domi
nujcym budulcem jest glina, nie maj
szczeglnej formy wizualnej. Wyglda
j jak inne konwencjonalne budynki
s proste, modne, nowoczesne albo
ekskluzywne.
W klimacie Europy zachodniej, wscho
dniej i pnocnej fasady budynkw
mieszkalnych musz wykazywa du
termoizolacyjno, co oznacza, e gliny
jako materiau budowlanego najcz
ciej z zewntrz nie wida. Tworzy ona
warstw wewntrzn, jest te stosowa
na do budowy stropw i posadzek.
Opisane poniej budynki z gliny
przedstawiaj wybr nowych budowli DOM MIESZKALNY W HELENSVILLE, NOWA ZELANDIA

z wielu krajw, o rnych przezna

czeniach uytkowych i rnorodnych
formach przestrzennych. Inne obiek
ty z gliny o sklepieniach kopulastych
przedstawiono ju w rozdz. 14.7-10.

Architekt: Graeme North

180 NOWE BUDOWLE Z GLINY

15.1 Budynek mieszkalny w La
Paz, Boliwia

Budynek stoi na skraju stolicy Boliwii,

na wysokoci ok. 3700 m. ciany i skle
pienia kolebkowe wykonane s z rcz
nie formowanych cegie glinianych i po
siadaj dobre waciwoci kumulacji
ciepa. Charakteryzuj si te pozytyw
nym, przesunitym w czasie przepusz
czaniem ciepa, wynoszcym od 6 do 8
godzin. Oznacza to, e podczas mocne
go promieniowania sonecznego ciepo
przechodzi do wntrza dopiero wieczo
rem lub w nocy i wtedy, kiedy na dworze
jest ju zimno, podgrzewa je. Sklepienie
chronione jest przed erozj deszczow
hydrofobowym tynkiem i elastyczn
powok malarsk.

Projekt: Raul Sandoval, La Paz

Zakoczenie budowy: 1999
Powierzchnia mieszkalna: 84 m

NOWE BUDOWLE Z GLINY 181

 15.2 Budynek mieszkalny w Turku,
Finlandia

Ten czciowo dwukondygnacyjny dom

mieszkalny stoi na przedmiejskim osie
dlu i jest mieszkaniem dla piciooso
bowej rodziny. Budynek ma drewnian
konstrukcj szkieletow, z zewntrz za
budowan prostopadocianami z gliny
lekkiej ze som. Jako ochron przed
wpywami atmosferycznymi wykonano
deskowanie lub pooono na cianach
tynk wapienny. Elementy prostopado
cienne wykonywano na budowie, wy
korzystujc wasnorcznie skonstruowa
n pras. Maj one gsto 450 kg/m;
warto U dla ciany zewntrznej wynosi
0,28 W/mK.

Projekt: Teuvo Ranki, Finlandia

Zakoczenie budowy: 1999
Powierzchnia mieszkalna: 127 m
WIDOKI OD ZACHODU

182 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 MUROWANIE CIANY Z ELEMENTW Z GLINY LEKKIEJ ZE SOM

RZUT POZIOMY

WIDOK DOMU MIESZKALNEGO W TURKU, FINLANDIA

NOWE BUDOWLE Z GLINY 183

 15.3 Budynek mieszkalny w Des
Montes, Nowy Meksyk, USA

Ten wiejski dom mieszkalny stoi w po

bliu Taos, w okolicy, gdzie styl archi
tektoniczny adobe ma ju wieloletni
tradycj. Okrgy salon z centralnie po
stawionym piecem, przestrze kuchen
na razem z mieszkaln oraz dwa due,
przykryte dachem tarasy to najbardziej
charakterystyczne elementy rzutu po
ziomego tego domu. Do tego dochodz
dwie sypialnie, jak rwnie pomiesz
czenie gocinne oraz taras widokowy
na pitrze. Wszystkie ciany zbudowa
no z rcznie formowanych cegie glinia
nych (adobes) i pokryto tynkiem glinia
nym. Niezbdny zasb ciepa zapewnia
pasywne wykorzystanie energii so
necznej, kolektory na ciep wod oraz
centralnie usytuowany piec, w ktrym
pali si drewnem. Woda zbierana na da
chu suy do podlewania ogrodu.

Architekt: Joaquin Karcher, Taos, USA

Zakoczenie budowy: 2004
Powierzchnia mieszkalna: 204 m

184 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 0 10' 20' 50'
0 10' 20' 50'
1/8" = 1'
1/8" = 1'

NOWE BUDOWLE Z GLINY 185

 15.4 Dom mieszkalny w Taos, USA

Rzut poziomy tego budynku stanowi

pomieszczenia pooone wok krtych
schodw. Cylindryczna budowla klat
ki schodowej wyrnia si z zewntrz
ciemniejszym kolorem.
Na pitrze znajduje si studio i ta
ras z rozlegym widokiem na pustynny
krajobraz.
Dom jest energetycznie samowystar
czalny i zaprojektowany z uwzgldnie
niem duych waha temperatury mi
dzy dniem i noc.
Fasada poudniowa to przede wszyst
kim okna, ktre su do pasywnego
wykorzystywania energii sonecznej.
Mury midzyokienne oraz wewntrzne
wykonano z cegie glinianych (adobes)
doskonale magazynujcych ciepo. Po
zostae ciany zewntrzne zbudowano
z bali somianych pokrytych grub war
stw tynku glinianego. Komin solarny
nad klatk schodow wyciga z budyn
ku gorce powietrze.
W zimie kominek opalany drewnem su
y jako dodatkowe rdo ogrzewania.

Architekci: EDGE Achitetects, Ken Ander

son, Pamela Freund
Zakoczenie budowy: 2004
Powierzchnia mieszkalna: 140 m

186 NOWE BUDOWLE Z GLINY

15.5 Budynek mieszkalny
w Tucson, Arizona, USA

Dom skada si z trzech szeciennych

czci, ktrych grube na 60 cm ciany
z ubitej gliny wyprowadzone s tak wy
soko, e nie wida nachylonych poaci
dachowych. Take miejsca do wypo
czynku na zewntrz budynku osoni
te s przez przeduone mury. ciany
gliniane zarwno z zewntrz, jak i we
wntrz pozostay w formie naturalnej;
glina bya stabilizowana niewielk ilo
ci cementu. Na brzegu attyki doda LEGENDA
1. SALON
tek cementu jednak znacznie zwik 2. KUCHNIA
szono. W zwizku z tym, e wsypywana 3. JADALNIA
4. SYPIALNIA
do deskowania luna glina zagszczana 5. GARDEROBA
6. AZIENKA
zostaa mocniej w grnej czci ka 7. POKJ DO PRACY
dej warstwy, powstaa na powierzchni 8. POMIESZCZENIE GOSPODARCZE

pozioma tekstura.

Architekt i przedsibiorca budowlany:

Paul Weiner, Tucson

NOWE BUDOWLE Z GLINY 187

 15.6 Dom farmerski w Wazipur,
Haryana, Indie

Koncepcja budynku zostaa dopasowa

na do gorcego klimatu. Dom zbudowa
no korzystajc z lokalnych materiaw,
a projekt przewidywa daleko idce
wykorzystanie pasywnej klimatyzacji.
Pomieszczenia zgrupowane s dooko
a centralnego podwrza i w ten sposb
zapewniono im dobre wietrzenie po
przeczne. Powietrze w podwrzu cho
dzi si przez parowanie wody (fontanny,
wegetacja). Poniewa w okolicy brakuje

wiatr
so
c
e

Elementy pasywnej klimatyzacji

1. zarola do ochrony przed wiatrem
2. nasyp z ziemi do regulowania klimatu
3. pyty z piaskowca do przejmowania nacisku gruntu
4. pusta przestrze jako izolacja
5. pyty z jasnego piaskowca do odbijania promieni
sonecznych oraz jako ochrona izolacji dachu przed
wpywami atmosferycznymi
6. odpowietrzona pusta przestrze jako izolacja
7. uszczelnienie bitumiczne dachu
8. pyty z jasnego piaskowca jako element zacieniajcy,
kierujcy promienie wietlne i sucy jako zabezpieczenie
przed wamaniem
9. mur licowy z cegie glinianych jako regulacja wilgotnoci
powietrza w pomieszczeniach oraz akumulator ciepa
10. klimatyzacja systemem tunelu podziemnego

RZUT POZIOMY

188 NOWE BUDOWLE Z GLINY

drewna, narone supy omiobocznych
pomieszcze wykonano z kamienia.
ciany midzy supami wymurowano
z rcznie wykonanych cegie glinianych.
Supy czy u gry betonowy wieniec,
na ktrym spoczywaj pyty z piaskow
ca uoone w lekko sklepion konstruk
cj stropu. Dach wykonano z dwch
warstw. Biae pyty piaskowca odbijaj
do znacznie promieniowanie sonecz
ne. Reszta przepuszczonego ciepa od
prowadzana jest przez przewietrzan
pust przestrze midzy pytami. Na
sypy ziemi i posadzone roliny chroni
przed gorcym wiatrem. Poziome biae
pyty z piaskowca przed oknami su
do zacieniania, kierowania wiata oraz ziemi, tj. ok. 25C. W ten sposb uzysku
jako ochrona przed wamaniem. Muro je si latem przyjemny efekt ochody,
wanym, podziemnym tunelem dugoci a z kolei w zimie ogrzewania. Dziki tym Projekt: Gernot Minke, Kassel, razem
60 m pompowane jest z zewntrz do po rozwizaniom mona byo zrezygnowa z DAAT, New Delhi
mieszcze powietrze, ktre w cigu du z typowych urzdze klimatyzacyjnych Zakoczenie budowy: 1994
giej drogi schadza si do temperatury i zaoszczdzi wiele energii elektrycznej. Powierzchnia mieszkalna: 206 m

NOWE BUDOWLE Z GLINY 189

 15.7 Budynek mieszkalny
w Rosdorf, Niemcy

W rodowisku wiejskim, gdzie wszystkie

dwuspadowe dachy pokryte s dachw
k, dom z lekko pochylonym, paskim
dachem zielonym, z bateriami sonecz
nymi pokrywajcymi dach pulpitowy
oraz z dwukondygnacyjnym ogrodem zi
mowym rzuca si od razu w oczy.
W rodku zaskakuje centralnie poo
ona sie mieszkalna, sklepiona kopu
RZUT PARTERU
glinian, spoczywajc na omiokt
nej, wieczcej belce z drewna klejo
nego. Kopua ta, o przektnej w wietle
6 m, jest na pitrze widoczna od strony
zewntrznej. Rozdziela ona wpadajce
z gry wiato na okalajc j galeri,
prowadzc do sypial i azienek.
Drabina prowadzi na podest widoko
wy, z ktrego mona oglda rozprze
strzeniajcy si krajobraz ponad zielo
nym dachem ogrodu zimowego.
ciany zewntrzne gruboci 36,5 cm
s wymurowane z elementw lekkich,
dobrze izolujcych (warto = 0,11),
a od wewntrz pokryte tynkiem glinia-
nym. ciany wewntrzne wykonane s
RZUT PITRA z cegie glinianych, najczciej w for-
mie muru licowego, celem osignicia

190 NOWE BUDOWLE Z GLINY

maksymalnego wyrwnania wilgotno- Architekci: Gernot Minke, Kassel, Tobias
ci w pomieszczeniach. Weyhe, Quedlinburg
Dach skada si z przegrody paroizo Powierzchnia mieszkalna: 273 m
lacyjnej, 30 cm warstwy izolacji termicz Zakoczenie budowy: 2001
nej, wolnej od PVC warstwy ochronnej,
15 cm warstwy lekkiego substratu mine
ralnego oraz rolinnoci dzikiej trawy
i zi.
Nad pomieszczeniem gospodarczym
i wiat samochodow znajduje si dach
pokryty bateriami sonecznymi o mocy
6000 Wat. Na osobnej szopie ogrodo
KOPUA GLINIANA NAD CENTRALN SIENI
wej zainstalowano kolektory soneczne
wielkoci 16 m. Centraln sie ogrzewa
kominek, ktry w razie potrzeby peni
funkcj pomocnicz dla instalacji ogrze
wania sonecznego.
Budynek spenia warunki domu nisko
energetycznego o zuyciu ciepa rw
nym 49 kWh/ma.
Zapotrzebowanie energii cieplnej, po
trzebnej do ogrzania powierzchni 327 m,
wyliczono na 16000 kWh.
Ilo t w cigu pierwszego procza
2002 w 26% dostarczya soneczna insta
lacja termalna, a w 74% opalany drew
nem piec kaflowy. ciany zewntrzne
maj warto U = 0,28 W/mK a dach, bez
uwzgldnienia warstwy zielonej, war
to U = 0,18 W/mK. Dach zielony daje
dodatkowy i znaczcy efekt ocieplajcy,
ktry jednak przy obliczeniach nie by
brany pod uwag. Jeeli uwzgldnioby
si pitnastocentymetrow grubo lek
kiego substratu i gst warstw trawy,
to daoby to dla caego dachu warto
U = 0,10 do 0,14 W/mK.
Dziki ogrodowi zimowemu, ktry
znaczco kumuluje ciepo w posadzce
z kamieni naturalnych oraz w cianach
z cegie glinianych, pasywne korzystanie
z energii sonecznej dziaa pozytywnie
na bilans energetyczny. Nadmiar ener
gii (ok. 4000 kWh rocznie) instalacja fo
towoltaiczna przesya do oglnej sieci
energetycznej. W ten sposb koszty jej
zabudowy zamortyzuj si w cigu kilku
lat.

NOWE BUDOWLE Z GLINY 191

 15.8 Budynek mieszkalno-biurowy
w Kassel

W zbudowanym w 1992 roku w Kassel

budynku mieszkalno-biurowym po
mieszczenia mieszkalne oraz przedsio
nek, azienka i ogrd zimowy przykryte
s kopuami. Przez przedpokj, ktrego
strop stanowi przedstawione na zdjciu
14.7-41 sklepienie odcinkowe wykonane
z zielonek, wchodzi si do centralnego
holu. Pomieszczenie to pokrywa kopua
o ksztacie zgodnym z liniami cinienia
i wysokoci 4,60 m. Hol owietla grny
otwr przykryty dwuwarstwow kopu
ze szka akrylowego. Z tego centralnego
punktu budynku mona wej do czte
rech kolejnych pomieszcze zwieczo
nych kopuami 4-metrowej wysokoci.
Wntrza te oprcz centralnego, grne
go owietlenia wyposaone s rwnie
w boczne okna. Budow i technologi
powstawania owych piciu kopu opi
sano w rozdziale 14.7.7. Jakkolwiek ko
puy w pomieszczeniach mieszkalnych
rozpoczynaj si od wysokoci 0,75 m,

192 NOWE BUDOWLE Z GLINY

a w holu od wysokoci 1,75 m, to udao
si wszystkie siy wystpujce w kon
strukcji skierowa bezporednio do fun
damentw, bez koniecznoci wykonania
wieca.

Projekt: Gernot Minke, Kassel

Zakoczenie budowy: 1993
Powierzchnia mieszkalna: 213 m
Opis budowli
Fundamenty: niezbrojone awy
betonowe
Posadzka: przerywajca si kapilar
n warstwa wiru, izolacja termiczna,
deski podogowe na legarach drewnia
nych albo glina lekka z keramzytem
i warstw gliny lub wykadzin sizalo
w (w pomieszczeniach naraonych
na dziaanie wody pywajca podoga
jastrychowa z wykadzin korkow).

NOWE BUDOWLE Z GLINY 193

194 NOWE BUDOWLE Z GLINY
15.9 Budynek mieszkalny w Bad
Schussenried, Niemcy

Budowla skada si z 3 sklepie kolebko

wych spoczywajcych wok centralnej
kopuy. Wszystkie sklepienia i ciany we
wntrzne wykonano z cegie glinianych
(zielonek).
Rolinno porastajca nachylone po
aci dachu z belek drewnianych tworzy
z boku budynku jeden cig z trawnikiem
w ogrodzie.
Dom zaprojektowano w ten sposb,
e wszystkie powierzchnie zewntrzne,
rwnie okna i drzwi, stanowi oson
przed promieniowaniem elektromagne
tycznym o wysokiej czstotliwoci. Oso
na ta przy czstotliwoci 2 GHz jest sku
teczna w 99,4 do 99,999%.

Architekci: Gernot Minke, Tobias Weyhe

Zakoczenie budowy: 2007
Powierzchnia mieszkalna: 208 m

NOWE BUDOWLE Z GLINY 195

 15.10 Dom trzyrodzinny w Stein
am Rhein, Szwajcaria

Budynek ma konstrukcj drewnian

szkieletow supow z usztywniaj
cym, skonym deskowaniem. ciany
zewntrzne pokryte s tynkiem wapien
nym pooonym na lekkich pytach
z weny drzewnej. Pod pytami znajduje
si izolacja celulozowa gruboci 12 cm.
Wewntrzn stron cian osonowych
stanowi ubita mieszanka gliny z rozdrob
nionym drewnem, pokryta tynkiem gli
nianym. Szkieletowa konstrukcja cian
wewntrznych wypeniona jest cegami
glinianymi. Pokryty dachwk ceramicz
n dach oraz balkony od poudnia wy
staj poza lico budynku na tyle, e latem
pomieszczenia pozostaj zacienione,
a zim s dobrze dowietlone socem.

196 NOWE BUDOWLE Z GLINY

Projekt: Michael Nothhelfer, berlingen
Projekt:
Michael Nothhelfer, berlingen
Powierzchnia mieszkalna:
Suterena: 82 m
Parter: 118 m
Poddasze: 108 m

NOWE BUDOWLE Z GLINY 197


ELEMENT RAMY DREWNIANEJ WYPENIONY GLIN UKADANY DO WYSUSZENIA
198 NOWE BUDOWLE Z GLINY
15.11 Grupa budynkw ekolo-
gicznych Soliterra w Mhlacker-
Enzberg, Niemcy
Grup budynkw stanowi trzy ssiadu
jce ze sob domy o powierzchni od 123
do 133 m. ciany wykonano z nonych,
prefabrykowanych ram drewnianych,
wysokich na ca kondygnacj i szero
kich na metr. Elementy pokryto i usztyw
niono trzema warstwami desek. Wszyst
kie ciany wewntrzne wypenione s
cegami glinianymi, pytami glinianymi
lub mieszank gliny z rozdrobnionym
drewnem. Wszystkie ciany zewntrzne
maj warstw izolacyjn z zamoczonych
w cemencie wirw drewnianych. Stro
py nad omiobocznymi pomieszczenia
mi wykonano jako kopulaste drewnia
ne typu hogandach wg tradycyjnej
konstrukcji Indian Navajo. Wszystkie
powierzchnie drewniane s jedynie na
sczone woskiem. Prefabrykowane mo
duy cienne montowano przy pomocy
dwigu samochodowego, co pozwolio
na wykonanie stanu surowego w cigu
3 dni.
Domy pokryte s dachem zielonym
z 15 cm lekkiego substratu, na ktrym
ronie ka z trawy i zi.
Nad obydwoma garaami zainstalo
wano kolektor soneczny o powierzchni
30 m. Pokrywa on w 34% zapotrzebo
wanie energii na ogrzewanie budynku
(43 kWh/m) i ciep wod (18 kWh/m).
48% zapotrzebowania uzyskuje si dziki
pompie ciepa z pionow sond ziemn.
Pozostae 18%, tj. 12 kWh/m, potrzebne
s do napdu pompy. Powstajce latem
nadwyki ciepa przekazywane s przez
sond w gb ziemi, ktra w ten sposb
suy jako dugoterminowy akumulator.
Projekt: Gernot Minke i Tobias Weyhe,
Kassel
Zakoczenie budowy: 2000
Powierzchnia mieszkalna: 133 m,
123 m, 133 m
MONTA ELEMENTU (TERRA LINES)

NOWE BUDOWLE Z GLINY 199

 15.12 Centrum modzieowe,
Berlin-Spandau, Niemcy

Bdce pod opiek pedagogw cen

trum modzieowe zapewnia dzieciom
tej dzielnicy najrniejsze moliwoci
spdzania czasu wolnego.
Duga na 32 metry lita ciana z ubitej
gliny o rnych barwach dzieli budynek
oraz suy do magazynowania ciepa
i wyrwnywania wilgotnoci powietrza.
Szklana fasada od poudnia zapewnia
pasywne korzystanie z energii sonecz
nej. Dach zielony zbiera ok. 70% opa
dw, reszta jest odprowadzana i wsika
w pobliski teren.

Projekt: Hermann Scheidt, Frank

Kasprusch
Zakoczenie budowy: 2005
Powierzchnia uytkowa: 385 m

200 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 NOWE BUDOWLE Z GLINY 201
 15.13 Przedszkole w Wennigsen-
Sorsum, Niemcy

Trzy sale dla grup dzieci w przedszkolu

waldorfskim rozmieszczone s wok
wielofunkcyjnej hali, przykrytej wyko
nan z cegie glinianych kopu wysoko
ci 7 m i o rednicy 10m. Ganek dookoa
hali, przykryty konstrukcj drewnian,
suy jako pomieszczenie przy wikszych
imprezach. Kad sal dla grup przy
krywaj dwie kopuy z cegie glinia
nych, spotykajce si na jednym uku
(patrz przekrj). Cegy maj zaokrglo
ne gwki i wystaj doem na ok. 3 cm.
Powstaje w ten sposb bardzo pozytyw
ne rozproszenie dwiku. Konstrukcja
powoduje take, e dwik nie jest od
bijany do rodka pomieszczenia (patrz
zdjcie detalu). Caa budowla przykryta
jest zielonym dachem skadajcym si
z 15 cm lekkiego substratu, na ktrym
ronie trawa z zioami, oraz szczelnej po
woki gruboci 2 mm z wkna szklanego
pokrytego warstw poliolefinow. Pod
spodem znajduje si izolacja termiczna
gruboci 20 cm.

Projekt: Gernot Minke i Christian Balc

ke, Kassel
Zakoczenie budowy: 1996
Powierzchnia uytkowa: 595 m

202 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 NOWE BUDOWLE Z GLINY 203
204 NOWE BUDOWLE Z GLINY
15.14 Szkoa w Jrna-Solvig,
Szwecja

Dwukondygnacyjny budynek nale Projekt: Mats Wedberg, Szwecja

y do antropozoficznego kompleksu Zakoczenie budowy: 1993
szkolnego. ciany parteru wymurowa Powierzchnia uytkowa: 140 m
no z 2 warstw cegie z betonu lekkie
go z zachowaniem pustej przestrzeni
o szerokoci 20 cm. Powsta bruzd
wypeniono perlitem. ciany none pi
tra gruboci 50 cm wykonano z formo
wanych rcznie elementw glinianych
w ksztacie bochenkw chleba, ukada
nych w stanie plastycznym bez uycia
zaprawy (por. rozdz. 8.3). Konstrukcja
drewniana dachu jest izolowana torfem
i przykryta gontami z upka.

NOWE BUDOWLE Z GLINY 205

 15.15 Panafrykaski instytut
w Ouagadougou, Burkina Faso
(Grna Wolta)

Instytut wielkoci ok. 5000 m zawiera

trzy grupy budynkw: nauczanie i ad
ministracja z bibliotek oraz restaura
cj, grup domw akademickich dla 72
studentw oraz budynki mieszkalne dla
9 profesorw.
Wszystkie ciany i sklepienia wykonano
z wykopanej tam gliny, ktr stabilizowa
no cementem. Z zewntrz budynki pokry
wa tynk cementowo-wapienno-gliniany.
Ponadto wszystkie sklepienia pokryto wo
doszczeln powok malarsk.
Projekt dosta w roku 1992 nagrod
Aga Khan za architektur.

Projekt: Philippe Gleuser, A.D.A.U.A.

Czas budowy: 1981 do 1984
Finansowanie: EZE, Bonn-Bad
Godesberg;
DDA, Berno;
IPD, Ouagadougou

206 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 NOWE BUDOWLE Z GLINY 207
 15.16 Szkoa w Rudrapur,
Bangladesz

Szkoa jest wynikiem projektu samopo

mocy przy wykorzystaniu lokalnie do
stpnych materiaw, jak glina i bam
bus. Na parterze znajduj si trzy sale
lekcyjne, z ktrych kada poczona jest
okrgymi przepustami z ma jaskini.
Na pitrze s dwa due pomieszczenia
dla zaj pozalekcyjnych. ciany parteru
postawiono korzystajc z wymieszania
dwch technik: lokalnej budowania
z mokrej gliny oraz tradycyjnej lepianki
glinianej z duym dodatkiem somy ry
owej. Utworzon na zewntrz struktu
r pozostawiono w stanie naturalnym.
Od wewntrz ciany otynkowano glin
i pomalowano wapnem. Strop midzy
kondygnacjami wykonano z bambusa
zlepionego glin. Dach skada si z no
nej konstrukcji ramowej, opartej na wy
stajcych ze stropu dwigarach. Fasad
pitra tworz drewniane okna, ktrych
ramy przykryto listwami z bambusa.
Projekt otrzyma w 2007 roku nagrod
Aga Khan.

Projekt: Anna Heringer, Eike Roswag,

Berlin
Konsultacja: Christof Ziegert, Berlin
Zakoczenie budowy: 2006
Powierzchnia uytkowa: 325 m
Koszty budowy: ok. 30.000

208 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 NOWE BUDOWLE Z GLINY 209
 15.17 Biurowiec w Hanowerze,
Niemcy

Na terenie Parku Nauki w Hanowerze

powsta w roku 2003 biurowiec, ktry
zmontowano w krtkim czasie z prefa
brykatw drewnianych. Najbardziej cha
rakterystyczne cechy wntrza budynku
to materia (drewno i glina) oraz omio
boczne pomieszczenia. Z zewntrz bu
dowla wyrnia si fasad z poziomych
desek modrzewiowych oraz dachem
zielonym.
Z gwnego wejcia wchodzi si do ho
lu z sadzawkami i zielonymi rolinami,
a nastpnie idzie si do klatki schodo
wej. Dotychczas zrealizowano pierwszy
etap budowy, tj. cz zachodni.
Regularnie powtarzany omiokt jako
forma podstawowa pomieszcze stwa
rza atmosfer bezpieczestwa i spokoju
oraz daje wiele moliwoci rnego upo
rzdkowania miejsc pracy.
Biura s dostpne z omiobocznego
pomieszczenia, ktre suy nie tylko jako
sie, ale take obszar komunikacyjny.
ciany z nonych ram drewnianych,
o wysokoci kondygnacji i szerokich
na metr, montowano dwigiem, stawia
jc je na podwalinach z drewna mod
rzewiowego. Elementy zewntrzne s
z obu stron pokryte deskowaniem i wy
penione padzierzami lnianymi. Pozio
me deskowanie, w ktrym pozostawio
no szczeliny cieniowe, suy take jako
ochrona przed wpywami atmosferycz
nymi. Elementy cian zewntrznych
od rodka wyoone s wytaczanymi
pytami glinianymi pokrytymi biaym
tynkiem glinianym.
Drewniane ramy cian wewntrznych
wypeniono po montau niewypalony
mi cegami glinianymi i rwnie pokryto
biaym tynkiem glinianym. Stropy mi
dzy kondygnacjami wykonano z prefa
brykowanych elementw z desek uka
danych na sztorc.

210 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 Stropy nad pierwszym pitrem s zbu
dowane systemem Hogan. Oznacza
to, e ukadano ramy drewniane jedna
na drug, z przesuniciem o 45, a po
wstae trjktne pola wypeniano py
tami z desek na sztorc. Niektre z tych
stropw na rodku przykryto wietlikami
o ksztacie piramidy, co daje w tych po
mieszczeniach rwnomierne i harmonij
ne owietlenie.
Ogrzewanie zapewnia kondensacyjny
kocio gazowy. Zabudowane w cien
nych elementach glinianych ogrzewanie
promieniuje ciepem o niskiej tempera
turze. Instalacja ta moe w razie potrzeby
funkcjonowa latem jak chodnica i od
prowadza nadmiar ciepa na zewntrz.

Architekci: Gernot Minke, Kassel,

Tobias Weyhe, Quedlinburg
Zakoczenie budowy: 2003

NOWE BUDOWLE Z GLINY 211

 15.18 Biurowiec IIT w New Delhi i kopu cegy gliniane wyprodukowano
przy pomocy rcznej prasy dwigniowej.
Dla Centre of Energy Studies przy Indian Aby zabezpieczy budowl przed eroz
Institute of Technology w New Delhi zbu j spowodowan deszczami, signito
dowano w 1990 roku biurowiec, dzi do uywanego w Indiach od setek lat
ki ktremu mona byo udowodni, e tynku glinianego z krowim nawozem.
wybrane sklepienia i sposoby ich two Zaprawa zostaa naniesiona rcznie
rzenia nie tylko day due zmniejsze w trzech cienkich warstwach. Na pod
nie kosztw i energii, ale rwnie spo stawie przeprowadzonych wczeniej
wodoway znaczn popraw klimatu testw zoptymalizowano mieszank
w pomieszczeniach. nastpujco: 1 cz. piasku z ma za
Trzy sklepienia kolebkowe wykonano wartoci gliny (materia z wykopu),
z rcznie formowanych cegie glinianych 1 cz. krowiego nawozu, 1 cz. piasku gru
tak samo, jak w opisanym przykadzie boziarnistego. Wane jest, aby gsty,
na budowanie sklepie nubijskich spo rozcieczony wod, brejowaty nawz
sobem poprawionym. zostawi na jeden dzie do sfermento
Trzy kopuy wzniesiono uywajc opra wania (w chodniejszych strefach klima
cowanego w FEB szablonu obrotowego. tycznych odpowiednio duej). Dopiero
Kopu rodkow (o rednicy w wietle potem mona go wymiesza z pozosta
5,40 m) posadowiono na tworzcych ymi skadnikami.
omiokt cianach, ktre miay suy Wyschnity tynk gliniany pokryto ty
jako powierzchnie do projekcji oraz wy powym, dostpnym na rynku rodkiem
staw. ciany te trzeba byo w grnej ich hydrofobowym. Wytrzymuje on bez
partii wzmocni wiecem. Przy mniej wykazywania szkd wszystkie deszcze
szych kopuach siy zostay sprowadzone monsunowe. (Wicej o tym projekcie:
bezporednio na awy fundamentowe; Minke, 1991, a) i b))
zbrojenie wieca nie byo tu konieczne. Szczeglnie interesujca jest klima
Potrzebne do budowy cian pionowych tyzacja pomieszcze systemem tuneli

212 NOWE BUDOWLE Z GLINY

podziemnych. Powietrze z zewntrz jest 30C. W porwnaniu z typow klimaty
wdmuchiwane dwoma wentylatora zacj system ten oszczdza ok. 2/3 ener
mi przez dwa kanay dugoci ok. 40 m, gii elektrycznej.
schodzcymi do gboko 3,50 m. Na tej
gbokoci panuje przecitna roczna Projekt: Gernot Minke, Kassel
temperatura 25C. Dziki temu zim po Konsultacja dot. energii: N.K. Bansal,
wietrze z zewntrz o temperaturze 5C New Delhi, Indie
zostaje ogrzane do ponad 20C, a latem Powierzchnia uytkowa: 206 m
gorce (ok. 40C) schodzone do poniej Zakoczenie budowy: 1990

NOWE BUDOWLE Z GLINY 213

 15.19 Drukarnia w Pielach,
Austria

Budynek ten to z jednej strony hala

dla maszyn, a z drugiej, od poudnia,
to trzykondygnacyjna cz biurowa.
Obie strefy czy przykryty szklanym
dachem korytarz z pomieszczeniem dla
goci. Ten segment budynku ogranicza
j z obu stron ciany wykonane z ele
mentw z ubitej gliny. Do ich montau
uyto 160 prefabrykatw o wymiarach
1,70 x 1,30 x 0,40 m, wacych w sumie
208 ton.
W cianach o gruboci 40 cm prze
biegaj kanay, ktrymi zim przepy
wa ciepe powietrze, a latem chodne.
wiee powietrze jest zasysane z ka
naw podziemnych. Rekuperacja cie
pa pokrywa w duej czci jego pene
zapotrzebowanie.

Architekci: Ablinger, Vedral & Partner,

Wiede
Cz gliniana: M. Rauch, Lehm-Ton-Er
de, Schlins, Austria
Zakoczenie budowy: 2000
Powierzchnia uytkowa: 2125 m

214 NOWE BUDOWLE Z GLINY

 NOWE BUDOWLE Z GLINY 215
 15.20 Hala wielofunkcyjna
w Picada Cafe, Brazylia
W seminarium Integria w Picada Cafe,
maym miasteczku w stanie Rio Gran
de do Sul w Brazylii, powstaa pierwsza
w Ameryce kopua gliniana z zielonym
dachem. Z zewntrz budowla wygl
da jak gra, ktrej szczyt pokrywa pi
ramida ze szka akrylowego, a w nocy,
owietlona od rodka, jak wieccy
kryszta. Wewntrz powstaa sala o po
wierzchni 65m suca do sakralnych
tacw, pieww, medytacji oraz spo
tka. Kopua gliniana o rednicy w wie
tle 9,07 m i wysokoci 6,70 m jest posa
dowiona na cokole ceglanym metrowej
wysokoci.
Wymurowano j przy pomocy szablo
nu obrotowego, opracowanego w FEB.
Specjalne akustyczne cegy zrobiono
rcznie z czystej gliny. Maj one zaokr
glone krawdzie w celu rozproszenia
dwiku i s ukadane troch pochyo, gwiadziste pola ograniczone listwami
aby zapobiec efektowi jego ognisko
wania. Spoiny wydrapano, aby uzyska
czciowe pochanianie dwiku. Efekt
jest znakomity: Kopua ma fascynujc
216 NOWE BUDOWLE Z GLINY
akustyk. Cegy gliniane formowano
ze skosami, aby zmniejszy zuycie za
prawy w spoinach poziomych, i z trzema
otworami, ktre su do atwiejszego
chwytania ich przy murowaniu oraz jed
noczenie redukuj ciar i zwikszaj
ich izolacyjno ciepln.
Przedsionek, z miejscem do pozosta
wiania tam obuwia, tworzy gliniane skle
pienie kolebkowe. Wejcie do pomiesz
czenia pod kopu jest koliste, z progiem.
Z zewntrz otynkowano kopu zapra
w glinian, pokryto pap bitumiczn
termozgrzewaln oraz pooono foli
polietylenow gr. 0,2 mm jako warstw
rozdzielcz. Aby nie dopuci do ob
sunicia si ziemi, czy te warstwy zie
lonej, obsypano kopu lekk ziemi
(tzw. saibro o duych czsteczkach,
pochodzenia wulkanicznego) na tyle,
a uzyskano kt nachylenia 45. Na tym
podkadzie uoono dar.
Posadzka z ubijanej gliny tworzy
z twardego drewna. Grna warstwa wy
konana jest z zaprawy glinianej, stabili
zowanej krowim nawozem. Aby uzyska
rne barwy, dodano tego, wzgldnie
czerwonego tlenku elaza. Dla uodpor
nienia powierzchni na cieranie pokryto
j woskiem.
Architekt: Gernot Minke, Kassel
Powierzchnia uytkowa: 72 m
Zakoczenie budowy: 2005
 NOWE BUDOWLE Z GLINY 217
15.21 Kaplica Pojednania
w Berlinie
Kaplica znajduje si przy ulicy Bernau
er na terenie byego pasa granicznego
midzy wschodnim i zachodnim Ber
linem, dokadnie w tym miejscu, gdzie
sta wysadzony w powietrze przez wa
dze NRD neogotycki Koci Pojednania
(Vershnungskirche).
218 NOWE BUDOWLE Z GLINY
Wntrze obiektu ma form owaln,
ograniczon wysokimi na 7,20 m i gru
bymi na 60 cm cianami z ubitej gliny.
Dach oraz osona zewntrzna z piono budowy domieszce wody, wynosz
wych profili drewnianych tworz drugi,
mimorodowy owal.
Mieszanka gliniana zawiera gruboziar
niste dodatki w postaci gruzu ceglanego
z dawnego kocioa oraz wiru. Skad nosi 0,7%. Dziki dodaniu wkien lnia
niki te stanowi 55% caego, ubitego
materiau. Zawarto iu wynosi jedynie
4%. Dziki tej gruboziarnistej mieszan
ce oraz niewielkiej, potrzebnej podczas
cej 8,1%, uzyskano redukcj skurczu
schnicia do wartoci 0,15%. Przy 50%
wilgotnoci powietrza i temperaturze
20C wilgotno rwnowagi gliny wy
nych oraz intensywnemu zagszczeniu
materiau przy pomocy specjalnego
walca uzyskano wytrzymao na ci
skanie 3,2 N/mm (warto mierzona
na prbkach 20 x 20 x 20 cm). Uyto
tu specjalnego deskowania, ktre mo
na byo dopasowywa do ustawicznie
zmieniajcego si promienia krzywizny.
Projekt: Reitermann i Sassenroth, Berlin
Zakoczenie budowy: 2000
Wykonawstwo z gliny: Martin Rauch,
Schlins
 NOWE BUDOWLE Z GLINY 219
15.22 Kaplica przy Centralnej
Klinice w Suhl, Austria

Pomieszczenie do odprawiania nabo

estw jest osobn budowl na parte
rze domu modlitw.
Poprzez zakrzywiony kuluar wchodzi
si najpierw do pomieszczenia spo
tka a potem idc dalej spiralnym ko
rytarzem dociera si do pomieszczenia
ciszy. ciany to 45 do 170 cm gruba
glinobitka, w ktrej ukryte s niektre
supy i przewody instalacyjne. Otwory
okienne o wysokoci kondygnacji daj
wystarczajce owietlenie. Lekko na
chylona posadzka te jest z ubitej gli
ny. Poniewa cian nie mona byo ubi
ja do wysokoci istniejcego stropu,
ostatnie 70 cm wymurowano z cegie
glinianych. T przestrze oraz nadproa
nad oknami zakrywa podwieszony sufit
z pyt glinianych.

Architekci: Worschech Architekten,

Erfurt, Niemcy
Zakoczenie budowy: 2005
Budowa z gliny: Jrg Zimmer,
Wernigshausen, Niemcy

220 NOWE BUDOWLE Z GLINY

A POMIESZCZENIE SPOTKA
B POMIESZCZENIE CISZY
C KULUAR
D POMIESZCZENIE TECHNICZNE

NOWE BUDOWLE Z GLINY 221

 15.23 Meczet w Wabern, Niemcy

Meczet powsta w cigu 2 lat, w duej

czci zbudowany wasnorcznie przez
czonkw gminy religijnej. Budowla po
siada dwa due pomieszczenia przykry
te kopuami o rednicy 9 m i wysokoci
prawie 6 m. Wybudowano je z niewy
palonych, akustycznych (patrz rozdz.
6.11) cegie glinianych przy pomocy
szablonu obrotowego (patrz rozdz.
14.7.7). Z trzech stron kopuy okalaj
gliniane sklepienia kolebkowe przykry
wajce biura, kuchni i pomieszczenia
sanitarne.
Meczet jest jedyn na wiecie bu
dowl wykonan z niestabilizowanych
cegie glinianych i przykryt zielonym
dachem.

Architekt: Gernot Minke

Zakoczenie budowy: 2006
Powierzchnia uytkowa: 273 m

222 NOWE BUDOWLE Z GLINY

16. WSKAZWKI DOTYCZCE PLANOWANIA
I REALIZACJI BUDOWLI Z GLINY
16.1 Uwagi wstpne
W kolejnych ustpach bdzie mowa
o najwaniejszych przepisach i wska-
zwkach budowlano-fizycznych oraz
niektrych aspektach organizacji budo-
wy, posiadajcych szczeglne znacze-
nie dla budownictwa z gliny.
16.2 Przepisy, zezwolenia
W Niemczech pierwsze przepisy doty-
czce zezwolenia na budowanie z gli-
ny, tzw. rozporzdzenia dotyczce bu-
downictwa z gliny (Lehmbauordnung)
wydano 4 padziernika 1944 roku oraz
w roku 1951 jako DIN 18951. W roku
1956 wydano kolejne przepisy jako nor-
my tymczasowe, ktre jednak nigdy nie
zostay zamienione na obowizujce
normy.
Wymienione tu zostan wszystkie
niemieckie normy i normy tymczasowe
oraz niektre przepisy zagraniczne.
DIN 1169: Zaprawa gliniana do murw
i tynkw, czerwiec 1949;
DIN 18951 cz.1: Budowle z gliny, przepi-
sy wykonawcze, stycze 1951;
DIN 18951 cz.2: Wyjanienia; stycze
1951;
DIN 18952 cz.1: Glina budowlana: poj-
cia, rodzaje (norma tymczasowa), maj
1956;
DIN 18952 cz.2: Badanie gliny budow-
lanej (norma tymczasowa), padziernik
1956;
DIN 18953 cz.1: Glina budowlana/ele-
menty budowlane z gliny, zastosowanie
gliny budowlanej (norma tymczasowa),
maj 1956;
DIN 18953 cz. 2: Murowane ciany gli-
niane (norma tymczasowa), maj 1956;
DIN 18953 cz. 3: ciany z gliny ubijanej
(norma tymczasowa), maj 1956;
DIN 18953 cz. 4: ciany lepione z gliny
i somy (norma tymczasowa), maj 1956;
DIN 18953 cz.5: ciany lekkie z gliny
w budownictwie szkieletowym (norma
tymczasowa), maj 1956;
DIN 18953 cz.6: Posadzki z gliny (norma
tymczasowa), maj 1956;
DIN 18954: Wykonawstwo budowli gli-
nianych, przepisy (norma tymczasowa),
maj 1956;
DIN 18955: Glina budowlana/elementy
z gliny, ochrona przed wilgoci (norma
tymczasowa), maj 1956;
DIN 18956: Tynk na elementach budow-
lanych z gliny (norma tymczasowa),
sierpie 1956
DIN 18957: Dach z gontw glinianych
(norma tymczasowa), sierpie 1956
Wszystkie normy tymczasowe oraz
norma 18951 zostay w roku 1971 wy-
cofane i niczym nie zastpione. Jako
uzasadnienie decyzji podano: byy one
technicznie przestarzae i nie posiaday
WSKAZWKI DOTYCZCE PLANOWANIA I REALIZACJI BUDOWLI Z GLINY 223
adnego znaczenia gospodarczego. Po-
mimo tego posiadaj one jednak pew-
ne znaczenie. Przez to, e normy byy
kiedy obowizujce, glina staa si
znanym materiaem budowlanym, kt-
ry nie potrzebuje nowego budowlano-
-prawnego pozwolenia do stosowania
na budowach.
W ostatnich latach wydawano w nie-
jednym kraju zwizkowym Niemiec ze-
zwolenia na konstrukcje none budyn-
kw z gliny, jeeli odpowiaday one
wymaganiom wycofanych norm. W He-
sji w styczniu 1998 w biuletynie pa-
stwowym opublikowano rozporzdze-
nie o moliwoci stosowania gliny jako
materiau budowlanego o nastpujcej
treci:
W zwizku z tym, e budowle gliniane
nie mog by oceniane wedug obowi-
zujcych norm, naleaoby je formal-
nie, tak jak przewiduj to zasady prawa
budowlanego w Hesji (HBO), traktowa
jako nieuregulowane przepisami rodza-
je budynkw, a moliwo ich stosowa-
nia naleaoby udowodni w myl HBO
3.
Z drugiej strony glina jest sprawdzo-
nym materiaem budowlanym, o ile sto-
suje si j zgodnie z nieobowizujcymi
ju normami i w ten sposb wedug 24
ustp 1 cz. 3 HBO mona zrezygnowa
z koniecznoci udowadniania moliwo-
ci jej stosowania, jeeli spenione s
nastpujce warunki:
1. Planowanie i wykonawstwo
budowli z gliny musi odbywa si
pod kierownictwem fachowcw.
Po zakoczeniu budowy osoba
biorca w niej udzia, a bdca
 rzeczoznawc, przeprowadza
odbir kontrolny oraz sporzdza
protok i wpina go do akt budowy.
2. Zakres stosowania produktw bu-
dowlanych i elementw z gliny musi
odpowiada wycofanym normom
DIN 18951 do DIN 18956, normie
DIN 1169 oraz tradycyjnym reguom
rzemiosa. W innych wypadkach
moliwo stosowania konstrukcji
glinianych musi by udowodniona
wedug 24 ustp 1 cz. 1 HBO
(oglne dopuszczenie przez nadzr
budowlany oraz potwierdzenie
w pojedynczym przypadku, przy-
pisek autora). Naley przestrzega
obowizujcych przepisw nadzoru
budowlanego dotyczcych ochrony
przeciwpoarowej i akustycznej.
3. Izolacja cieplna musi odpowiada
wymaganiom przepisw doty-
czcych ochrony przed wysok
temperatur. Do zastosowania jest
nastpujca warto wyliczona
przewodnoci cieplnej:
glina cika 2000 kg/m E2392-05).
= 0,93 W/(mK)
glina ze som 1200-1700 kg/m ne przepisy wydane przez Standargs
= 0,70 W/(mK)
glina lekka 1200 kg/m ding Handbook.
= 0,47 W/(mK)
Inne wartoci s dopuszczalne, jeeli
wyznaczone s prze uznan placwk
kontroln.
Zwizek Organizacji Glina
(Dachverband Lehm) wyda w 1999
roku reguy budowania z gliny, kt-
re odnosz si do norm DIN. Przepi-
sy te zostay w roku 2008 znacznie
przerobione.
W Australii wadze pastwowe wyda-
y w 1952 r. przepisy Bulletin 5, Earth
wall Construction, ktre w midzycza-
sie ju kilkakrotnie zmieniono i ktre
stanowi zbir regu dot. budownic-
twa z gliny.
224 WSKAZWKI DOTYCZCE PLANOWANIA I REALIZACJI BUDOWLI Z GLINY
W USA w national constructions
codes and standards przewidziane s
nastpujce przepisy dotyczce budo-
wania z gliny:
Uniform Building Code Standards
Section 24-15, 2403 Unburned Clay
Masonry, Units and Standards.
Uniform Building Section 2405
Unburned Clay Masonry, 1973.
Ponadto w poudniowo-zachodnich
stanach USA obowizuj podobne
i uzupeniajce przepisy, take doty-
czce gliny ubijanej i stabilizowanych
cegie glinianych wyciskanych pras.
We Francji wydano w 1945 roku trzy
oficjalne normatywy dotyczce betonu
ziemnego: REEF DTC 2001, 2101 i 2102.
W 1991 r. w Nowym Meksyku ukaza
si kodeks omawiajcy cegy gliniane
i glinobitk: CID-GCB-NMBC-91-1.
Od American Testing and Standards
Association (ASTM) pochodz ASTM ciepa U. Oblicza si go ze wzoru:
Earthen Building Guidelines (ASTM
W Australii obowizuj jako oficjal-
Australia reguy Australian Earth Buil-
W Nowej Zelandii prawomocne s na-
stpujce standardy: NZS 4297:1998;
NZS 4298: 1998; oraz NZS 4299: 1998.
W Indii Indian Standards Institute
w New Delhi opublikowa: IST 715 Spe-
cifications for soil-cement blocks.
W Peru istnieje cay szereg przepisw:
Norma de diseno seismo resistente,
construcciones de adobe y bloque
estabilizado. Reglamento Nacional
de Construcciones. Resolucion
Ministerial no. 159-77/UC-110,
1977.
Itintec 331.201. Diciembre, 1978,
9 p. Elementos de suelo sin cocer:
adobe estabilizado con asfalto para
muros: Requisitos.
Itintac 331.202. Diciembre, 1978,
8 p. Elementos de suelo sin cocer:
adobe estabilizado con asfalto para
muros: Metodos de ensayo.
Itintac 331.203. Diciembre, 1978,
4 p. Elementos de suelo sin cocer:
adobe estabilizado con asfalto para
muros: muestra y recepcion
16.3 Izolacja termiczna
Izolacyjno termiczna elementu bu-
dowlanego zaley od wspczynni-
ka przewodnoci cieplnej (W/mK),
od gruboci s (m) i od wilgotnoci ma-
teriau. Okrela j warto oporu przeni-
kania ciepa R = s/ (mK/W).
Im wikszy opr przenikania ciepa,
tym wiksza jest izolacyjno elementu.
Dla wyznaczenia przenikania ciepa na-
ley okreli wspczynnik przenikania
1
U= = (W/m2K)
1 + dj + 1
hi j j he
gdzie hi oznacza wewntrzny, a he ze-
wntrzny opr przenikania ciepa. War-
to 1/hi wynosi dla cian 0,13, a warto
1/he dla cian otynkowanych = 0,04, dla
deskowania wentylowanego 0,08 mK/W.
Wedug przepisw dotyczcych izola-
cyjnoci termicznej budynkw zdolno
przenikania ciepa materiaw budow-
lanych moe osiga wartoci obli-
czeniowe takie, jak przewiduje to nor-
ma DIN 4108 albo jakie obwieszczono
w monitorze rzdowym (Bundesanze-
iger). Norma DIN 4108 z roku 2007 po-
daje odpowiednio wartoci dla mate-
riaw budowlanych z gliny, por. rozdz.
2.5.2.
16.4 Tworzenie si wody
kondensacyjnej
Obliczenia techniczne prowadzce do
wyeliminowania wody kondensacyjnej
omawia norma DIN 4108, cz. 4. Przepisy
wychodz z zaoenia, e ilo wody kon- nia 1981, ciana o konstrukcji szkieleto-
densacyjnej przypadajcej na 1 m dachu
lub ciany nie moe by wiksza ni 1 kg
oraz e jej ilo powstajca podczas skra-
plania si oddana zostanie otoczeniu
w czasie wyparowywania. Na powierzch-
niach stykajcych si z warstwami, ktre
nie wchaniaj wody (beton, paroizola-
cja), nie moe tworzy si wicej wody
kondensacyjnej ni 0,5 kg/m.
16.5 Ochrona przeciwpoarowa
Glina wedug DIN 4102 cz. 4 naley do ma-
teriaw budowlanych klasy A1 (niepalne
materiay budowlane). W tekcie normy
DIN 18591 str.1, 1, ustp 3 zapisano:
ciany z litej gliny o gruboci co naj-
mniej 25 cm uznaje si za ognioodporne
w znaczeniu DIN 4102. Tam, w wydaniu
z 1981 roku, zapisano rwnie, e stwier-
dzenie ma moc prawn take, jeeli w gli-
nie zawarte s materiay wkniste, pod
warunkiem, e gsto mieszanki jest nie
mniejsza ni 1700 kg/m.
W normie DIN 18951, str. 2 o cianach
ogniowych zapisano: Poniewa do-
puszcza si budowanie cian ogniowych
z gliny, mona rwnie ciany dzielce
dwa budynki [...] wykonywa jako lite
ciany gliniane, ale powinny one, z uwa-
gi na wymagan odporno ogniow
(wg 1 ust. 3) oraz wymagan dwiko-
chonno, mie grubo min. 25 cm.
W normie 18954 (norma tymczasowa
z maja 1956) skorygowano ten wymiar
na 24 cm z uwagi na typowy ju wtedy
format cegy o dugoci 24 cm.
Szwajcarskie SIA reguy o budowaniu
z gliny podaj, e ciany z cegy glinia-
nej o gruboci 25 cm osigaj klas od-
pornoci ogniowej F 180 a przy gruboci
12,5 cm klas F 90. Dla gliny lekkiej z do-
datkami mineralnymi okrelaj odpor-
no ogniow nastpujco: dla gruboci
cian 10 cm F 90, dla 12,5 cm F 120
a dla 25 cm F 180.
Wedug DIN 4102 cz. 4, wydanie z sierp-
wej drewnianej i przestrzeniach midzy
belkami wypenionych glin (take ple-
cionkami obrzuconymi glin) posiada
klas odpornoci ogniowej F 30-B, przy
zaoeniu, e konstrukcja drewniana
ma przekrj wikszy ni 100 x 100 mm
i jest przynajmniej z jednej strony po-
kryta tynkiem gruboci min. 15 mm. Dla
elementw budynku, ktre nie s wy-
mienione w DIN 4102 cz. 4, naley czas
odpornoci ogniowej udokumentowa
wynikami przeprowadzonych bada.
Sklepienia stropowe odcinkowe z ce-
gie glinianych speniaj wymagania od-
pornoci ogniowej F90-A, odpowiada-
jce DIN 4102, cz. 4, tabela 29, jeeli
dwigary stalowe chronione s w sposb
tam podany.
16.6 Izolacja dwikowa
Aby zmniejszy dwik materiaowy,
tj. przenoszenie dwiku z jednego ele-
mentu budowlanego do drugiego, na-
ley zastosowa rodki konstrukcyjne.
Najwaniejsze z nich to izolacja tumica
odgos krokw. Polega ona na ogranicze-
niu przenoszenia drga posadzki przez
strop poprzez ukadanie sprynuj-
cych warstw z pyt z mikkich wkien,
paskw filcu albo mat z weny mineral-
nej lub z wkien kokosowych.
Izolacj od dwikw przenoszonych je dziesi albo wicej osb, to wskazane
przez powietrze osiga si najprociej
przez wbudowanie odpowiednio ci-
kich elementw. Minimalne wymaga-
nia oraz wskazwki i obliczenia obydwu
typw izolacji zapisane s w normie
DIN 4109.
Na temat tumienia dwikw przez
lite ciany gliniane napisano w normach
WSKAZWKI DOTYCZCE PLANOWANIA I REALIZACJI BUDOWLI Z GLINY 225
DIN jedynie jedno zdanie: Izolacja
dwikowa cian z litej gliny jest wik-
sza ni cian z cegy (ceramicznej) (DIN
18953). Dokadniejszych wynikw bada
nie przedstawiono.
16.7 Organizacja i przebieg budowy
Organizacja placu budowy oraz przebieg
wznoszenia obiektu, poczwszy od ska-
dowania i przygotowania materiaw a
do ich zabudowania, jest decydujcym
aspektem ekonomicznym budowania
z gliny. Na podstawie pojedynczych przy-
kadw wznoszenia budynkw przez nie-
profesjonalistw stwierdzono, e le zor-
ganizowane budowy, ze z koordynacj
procesu, wymagaj 10-krotnie (!) wicej
czasu ni obiekty powstajce w sposb
zorganizowany.
Przed rozpoczciem przedsiwzicia
naley ustali, ile materiau trzeba zma-
gazynowa oraz jakie miejsce si do tego
celu najlepiej nadaje. Przy tym naley
wzi pod uwag ochron przed wpy-
wami atmosferycznymi oraz minimaliza-
cj transportu. Pomocne jest wykonanie
diagramu zapotrzebowania materiaw
oraz harmonogramu, w ktrym nanie-
siona jest kada pojedyncza czynno,
cznie z planowan liczb zatrudnio-
nych osb (ewentualnie z roboczogodzi-
nami). Taki harmonogram, ktry w trak-
cie procesu budowlanego musi by stale
korygowany z uwagi na rzeczywist cza-
sochonno, jest ponadto rdem da-
nych dla prowadzenia dokumentacji bu-
dowy oraz kosztorysowania robt.
Jeeli przy wznoszeniu obiektu pracu-
jest, aby jedna z nich zajmowaa si jedy-
nie koordynacj przebiegu budowy oraz
sprawdzaa jako wykonanych robt.
Przy tym zdarza si czsto, e ta osoba
potrzebna jest take do pomocy w wie-
lu miejscach, co rwnie wpywa do-
datnio na pynno przebiegu procesu
budowania.
17. PERSPEKTYWY
17.1 Trend w kierunku gliny brak fachowcw
Budowanie z gliny nie bdzie miao
w przyszoci takiej roli w spoecze-
stwach dobrobytu Europy rodkowej,
jak np. od kilku ju lat w poudniowo-
-wschodnich stanach USA albo w pou-
dniowej Australii. A to dlatego, e tam
dziki sprzyjajcym warunkom atmos-
ferycznym mona stawia mury ze-
wntrzne z litej gliny bez dodatkowej
izolacji termicznej. ciany te wytwa-
rzaj dobry klimat w pomieszczeniach,
a poza tym s tasze w budowie ni te
z kamienia naturalnego, z cegy albo
betonu. W Europie rodkowej przewa-
a moda wznoszenia budynkw z ma-
teriaw bliskich naturalnym nie tylko
z uwagi na wiadomo przynalenoci
do rodowiska naturalnego, ale take
dziki zrozumieniu, e przemysowe
wytwarzanie materiaw budowlanych
prowadzi do duego jego zanieczysz-
czania. Czstym yczeniem przyszych
mieszkacw jest rwnie zapewnienie
zdrowego klimatu w pomieszczeniach
z wywaon wilgotnoci, bez obci-
enia toksycznymi gazami oraz bez nie-
bezpieczestwa wdychania pyw po-
chodzcych z materiaw wknistych.
Duym problemem w dzisiejszych
czasach jest znalezienie fachowcw
potraficych budowa z gliny oraz od-
powiednich specjalistw nadzoru bu-
dowlanego. Dotyczy to zarwno rze-
mielnikw parajcych si glin jak
i architektw projektujcych w glinie.
Laboratorium Budownictwa Ekspery-
mentalnego przy Uniwersytecie w Kas-
sel prowadzi od 1982 r. wstpne kursy
budownictwa z gliny, w ktrych wzio
dotychczas udzia ponad 2000 osb.
226 PERSPEKTYWY
W midzyczasie Zwizek Organizacji 17.3 Jakie techniki budowania
Glina (Dachverband Lehm), w porozumie- z gliny maj przyszo?
niu z niektrymi regionalnymi izbami rze-
mielniczymi, organizuje 120-godzinne Profesjonalne budowanie z gliny jest
kursy ksztacce fachowcw budownic- oszczdne wtedy, gdy zapewni si wa-
twa z gliny. Europejskie Centrum Na- ciwe planowanie i organizacj oraz
uczania Budownictwa z Gliny FAL e.V. zastosuje czciowo mechaniczne me-
w Ganzlin, Niemcy, oferuje szkolenie tody produkcji. Oznacza to, e odpo-
pn. Twrca tynkw glinianych, ktre wiednie maszyny do przygotowania
skada si z 80-godzinnego kursu pod- i transportu gliny s niezbdne.
stawowego i 116-godzinnego kursu dla Murowanie z cegie glinianych jest
zaawansowanych. metod w dalszym cigu wiodc, po-
niewa nie stanowi ona adnego proble-
17.2 Budownictwo z gliny mu dla murarza. Mao tego, ju po kilku
zapotrzebowanie rynkowe dniach wie on, e praca ta jest o wiele
przyjemniejsza ni murowanie z cegy
Kolejnym problemem jest niech ceramicznej, poniewa nie niszcz si
do posugiwania si nowymi technika- tak szybko rce, a elementy gliniane s
mi przez firmy budowlane, co prowadzi atwiejsze w obrbce. Szczeglnie spo-
do zawyania kalkulacji o tzw. czynnik inowanie albo wygadzanie spoin za-
ryzyka i tym samym podroenie zamie- praw glinian w murze licowanym jest
rzonej inwestycji. Budowanie z gliny o wiele prostsze do wykonania.
wydaje si wic niektrym prywatnym Glina ubijana jako materia do wzno-
inwestorom zbyt drogie, a mogoby szenia cian nonych moe by stoso-
okaza si szlagierem na rynku przed- wana jedynie w cieplejszych strefach
sibiorczoci, szczeglnie wtedy, gdyby klimatycznych. Tam trzydziestocenty-
mona byo mu ju od pocztku zapew- metrowej gruboci ciana zewntrzna
ni solidn baz. Powinna ona polega pokryta tynkiem albo powok malar-
na przykad na wsppracy z budow- sk stanowi ekonomiczne rozwizanie
nictwem konwencjonalnym oraz konstrukcyjne, pod warunkiem jednak,
z wytwrczoci i handlem produktami e do transportu i zagszczania zastosu-
glinianymi. je si odpowiednie urzdzenia.
Fakt, e w ostatnich 10 latach na ryn- Jakkolwiek glinobitka z uwagi na duy
ku niemieckim pokazao si ponad 20 nakad pracy jest drosza od cian mu-
nowych produktw glinianych, wskazu- rowanych z cegy glinianej, to w ostat-
je jednoznacznie na wzrost zaintereso- nich latach w Niemczech i w Austrii
wania tym budulcem. powstao wiele takich cian, przede
wszystkim z uwagi na ich estetyk.
Mieszanki gliny lekkiej ze som,
z konopiami i z drewnem uywa si
przy indywidualnym budowaniu domw.
Rzemielnicy i firmy budowlane prefe-
ruj mineralne dodatki do gliny lekkiej,
a materia wsypuje si lub pompuje
do deskowa, co jest metod i tasz,
i mniej ryzykown.
Opisana w rozdziale 10.8 metoda bu-
dowania z napenionych glin lekk
rkaww z tkaniny nadaje si do roz-
propagowania z uwagi na stosunko-
wo may udzia maszyn, niewielki czas
potrzebny przy jej realizacji oraz z racji
duych moliwoci twrczych. Mona
j stosowa zarwno przy indywidual-
nym wznoszeniu nowych budynkw,
jak i przy remontach starych, tam gdzie
naley zwikszy izolacyjno termicz-
n obiektw.
Tynki gliniane stosuje si coraz cz-
ciej, szczeglnie odkd jest znany ich
pozytywny wpyw na atmosfer wntrz
mieszkalnych. Wane jest jednak to, e
przemys dostarcza pfabrykatw, kt-
re nie wymagaj indywidualnego mie-
szania skadnikw oraz posiadaj wa-
ciwoci izolacyjne i regulujce klimat.
Najnowsze cegy i pyty z gliny lekkiej, Najnowsze wyniki bada wykazuj, e
ktre z uwagi na ich domieszki w po- glina w odrnieniu od cegy ceramicz-
staci trocin, konopii, sieczki lub perlitu nej i wapienno-piaskowej oraz betonu
daj si atwiej obrabia oraz wykazuj odgradza nieomal cakowicie pomiesz-
wiksz izolacyjno termiczn, maj czenia przed promieniowaniem elek-
take szerszy wachlarz zastosowania tromagnetycznym o wysokiej czstotli-
i s atwiejsze w montau. Kiedy bd woci wytwarzanym np. przez telefony
produkowane w wikszych ilociach, komrkowe i inne systemy komunikacji.
a wic i taniej, otworzy si przed nimi Daje to z pewnoci nowy impuls bu-
bardzo interesujcy rynek. downictwu z gliny. Lekarze ju dzisiaj
Najciekawsze perspektywy dla przy- domagaj si dla pacjentw dotknitych
szoci budownictwa z gliny otwieraj elektrostresem budowania obiektw
wielkoformatowe pyty z gliny lek- przykrytych sklepieniami z gliny i zielo-
kiej (wzgl. prefabrykaty z tego ma- nymi dachami.
teriau). Zmniejszaj one znacznie
pracochonno oraz czas schnicia
i przez to zwiksza si zapotrzebowanie
na te elementy, szczeglnie pord bu-
dujcych indywidualnie i firm remon-
tujcych budynki. Take w zakresie bu-
downictwa masowego, prowadzonego
przez rzemielnikw i firmy, wzronie
zainteresowanie duymi pytami i ele-
mentami z gliny lekkiej w ramach drew-
nianych o wysokoci kondygnacji.
PERSPEKTYWY 227
18. WSKAZWKI DOTYCZCE
LITERATURY
18.1 Cytowana i stosowana literatura
Aslam, M.; Satiya, R.C.: A Technique of
Waterproofing Mud Wall. Building Materials
Note No. 14, Central Research Institute,
Roorkee, India, o.J.
Balassa, J.; Ortutay, G.: Ungarische
Volkskunde, in: Ethnographia, Budapest
1977, s. 329-364
Bardou, P.; Arzoumanian, V.: Archi de
terre. Paris, France 1978
Beckert, J.: Wirkung von Verunreinigungen
der Raumluft auf den Menschen, in: Beckert
et al. (red.): Gesundes Wohnen, Dsseldorf
1986
Berglund, M.: Rammed Earth, in: Fine
Homebuilding, No. 11, 1982, s. 21-25
Behm-Blanke, G.: Die altthringische und
frhmittelalterliche Siedlung. Weimar,
Berlin 1954
Boemans, U.: Projekt Brder-Grimm-47
Tragende Wnde aus Lehm (Projektarbeit
Gesamthochschule Kassel, FB 12) 1989
(niepublikowany)
Boemans, U.: Sanierung und Umnutzung
einer Fachwerkscheune. University of
Kassel, Germany 1990
Boenkendorf, U.: Knfel, D.: Les Mortiers
dEnduit dans la Construction en Pan de
Bois, in: Proceedings of the International
Congress on the Conservation of Stone
and other Materials, Unesco/Rilem, Paris
29.06-1.07.1993
Bourgeois, J.-L.: Traditional adobe is
illegal in New Mexico, in: Adobe Journal
(Albuquerque, USA) No. 5, 1991, s. 47
Cointeraux, F.: Schule der Landbaukunst.
Hildburghausen, Germany 1793
228
CRATerre: Construire en terre. Paris, France
1979
CRATerre: Compressed Earth Block:
Production Guidelines. GTZ, Eschborn,
Germany 1991
Dachverband Lerh (red.): Lehmbau
Regeln. 3 Aufl., Braunschweig 2008
Dalokay, Y.: Lehmflachdachbauten in
Anatolien. Praca naukowa Technische
Universitt Braunschweig 1969
Dehn, W.: Lehmziegel der Hallstattzeit
(6. Jhd.v. Chr.) von der Heuneburg, in: Der
Museumsfreund (Schorndorf) No. 4/5 1964,
s. 54-61
Department of Housing and Construction
(ed.): Earth-wall Construction. EBS Bulletin
No. 5. Canberra, Australia 1981
Dethier, J. (): Lehmarchitektur. Mnchen
1982
Dhonau, H.: Menschel, Th. et al (red.): Die
Felke-kur. Schriftenreihe
Elias, P.: Le Bilan nergtique de quelques scale manufacture of stabilised soil blocks.
parois de btiment, in: Cahier du Centre Geneva, Switzerland 1987
Scientifique et Technique du Btiment No.
213, Oct. 1980
Easton, D.: The Rammed Earth House,
White River Junction, USA 1996
Fathy, H.: Natural Energy and Vernacular
Architecture. Chicago/London, USA/Great
Britain 1986
Gilly, D.: Praktische Abhandlung aus der
Lehmbaukunst betreffend den Bau der
sogenannten Lehm- oder Wellerwnde,
wie man dieselben dauerhaft mit wenigen
Kosten und einer wahren Holzersparung
auffhren knne. Berlin, Germany 1787
Gilly, D.: Beschreibung einer vorteilhaften
Bauart mit getrockneten Lehmziegeln.
Berlin, Germany 1790
Gilly, D.: Handbuch der Land-Bau-Kunst.
Braunschweig and Halle, Germany 1800
and 1822
Gotthard, H.: ber physikalische
Eigenschaften des Baustoffes Lehm, in:
Naturbauweisen 5/1949
Grandjean, E.: Wohnphysiologie. Zurich,
Switzerland 1972
Gntzel, J.G.: Zur Geschichte des
Lehmbaus in Deutschland. Dissertation,
University of Kassel. Staufen, Germany 1988
Hofmann, U.; Schembra, F.W. et al.:
Die Trockenbiegefestigkeit von Kaolinen
und Tonen, in: Berichte der Deutschen
keramischen Gesellschaft, vol. 44 (1967),
H.4, s. 131-140
Houben, H.; Guillaud, H.: Earth
Construction Primer. Brussels, Belgium
1984
Ingles, O.G.; Metcalf, J.B.: Soil
stabilisation. Sydney, Australia 1972
International Labour Office (red.): Small-
Jain, J.P.; Kulshrestha, R.P.; Singh, I.:
A New Technique of Making Thatch Fire
Retardent. Technical Note. Central Building
Institute, Roorkee, India, 1978
Karsten, R.: Bauchemie fr Studium und
Praxis. Haslach, Germany (7th edition) 1983
Keefe, L.: Earth Building: Methods and
Materials, Repair and Conservation.
London, Great Britain 2005
Knfel, D.: Bautenschutz mineralischer
Baustoffe. Wiesbaden, Berlin, Germany
1979
Knzel, H.: Die hygrothermische
Beanspruchung von Auenputzen, in:
Bauphysik (Berlin) vol. 4/1990, s. 104-109
Letzner, T.; Stein, J.: Lehm-Fachwerk.
Cologne, Germany 1987
Manandhar, R.: Mud brick dome and
vault construction, in: Proceedings
of the First International Earth Sheltered
Buildings Conference. August 1-6, Sydney
1983, s. 371-375
Marm, W.; Seeberger, J.: Der
Primrenergieinhalt von Baustoffen, in:
Bauphysik No. 5/1982, s. 155-169 and No. 6,
s. 208-214
McCann, J.: Clay and cob buildings.
Aylesbury, Great Britian 1983
McHenry, P.G.: Adobe and rammed earth
buildings. New York, USA 1984
McHenry, P.G.: The Adobe Story: A Global
Treasure. Albuquerque, USA 2000
Middleton, C.F.: Build your house of earth.
Victoria, Australia (revised edition) 1979
Miller, T.; Grigusch, E.; Schulze, K.W.:
Lehmbaufibel. Weimar, Germany 1947
Minke, G.: Earthquake resistant low-
cost houses utilising indigenous building
materials and intermediate technology,
in: Proceedings, International Symposium
on Earthquake Relief in Less Industrialized
Areas. March 28-30, 1984. Zurich,
Switzerland 1984
Minke, G.: Design and Construction
of Energy and Cost Saving Vault and
Dome Structures, in: Proceedings of the
International Symposium of Hassan Fathy
for Architecture for the Poor, April 20-22,
1993. Cairo, Egypt 1993
Minke, G.: Humidity Control/Balancing
humidity fluctuations, in: Bansal,
Hauser, Minke: Passive Building Design,
A Handbook of Natural Climatic Control.
Amsterdam, Netherlands 1994, s. 180-188
Minke, G.; Mukerji, K.: Structurally
Optimized Domes A Manual of Design and
Construction. Braunschweig, Germany 1995
Minke, G.: Earth Construction Handbook.
Southampton, Great Britain 2000
Minke, G.: Das neue Lehmbau-Handbuch.
Staufen, Germany (6th edition) 2004
Minke, G.: Construction manual for
earthquakeresistant houses built of earth.
Eschborn, Germany 2002
Minke, G.; Mahlke, F.: Building with Straw.
Basel, Berlin, Boston, Germany 2005
Mhler, K.: Grundlagen der
Holzhochbaukonstruktionen, in Gtz,
K.-HJ.; Hoor, D et al.: Holzbauatlas. Munich,
Germany 1978
Mukerij, K.: Soil Block Presses. GTZ,
Eschborn, Germany 1986
Mukerij, K.: Soil Block Presses: Product
Information. GTZ, Eschborn, Germany 1988
Niemeyer, R.: Der Lehmbau und seine
praktische Anwendung. Hamburg, Germany
1946. OECD, Nuclear Energy Agency:
Exposure to Radiation from Natural
Radioactivity in Building Material, in:
Report, May 1979. Paris, France 1979
Oliver, M.; Mesbah, A.: The earth as
a material, in: Proceedings International
Symposium on Modern Earth Construction.
Peking, China 1985
Pingel, M. and P.: Bericht ber den Anstrich
der Lehmkuppeln ihres Hauses in Auroville,
Indien. Niepublikowany dokument. 1993
Popposwamy, G.: Rural India. Village
Houses in Rammed Earth. Stuttgart,
Germany 1979
Pumpelly, R. (ed.): Explorations in
Turkestan. Washington, USA 1908
Rauch, M.; Kapfinger, O.: Rammed Earth/
Lehm und Architektur/Terra cruda. Basel,
Berlin, Boston, Germany 2001
Schmitt, C. Leichtlehmbau. BPS-I Report,
niepublikowany dokument. University of
Kassel, Germany 1993
Schreckenbach, H.: Construction
Technology for a tropical developing
country. Eschborn, Germany, bez daty
Smith, R.G.; Webb, D.T.J.: Small
Scale Manufacture of Stabilized Soil
Bricks. Technical Memorandum No. 12.
International Labour Office. Geneva,
Switerland, 1987
Sibtain, S.N.: To build a village
earthquakeresistant rural architecture.
Parramatta, Australia 1982
Stulz, R.; Mukerji, K.: Appropriate Building
Materials. St. Gallen, Switzerland 1988. 198
Appendices
Turowski, R.: Entlastung der Rohstoff- und
Primrenergiebilanz Praca naukowa,
University of Essen, Germany 1977
United Nations Centre for Human
Settlements (red.): Earth Construction
Technology. Nairobi, Kenia 1992
Volhard, F.: Leichtlehmbau. Karlsruhe,
Germany 1983
Vorhauer, K.: Low Cost/Self Help Housing.
Gate Modul 6/6. Eschborn, Germany 1979
Voth, B.: Boden, Baugrund und Baustoff.
Wiesbaden/Berlin, Germany 1978
Walker, P.; Keable, R.; Martin, J.;
Maniatidis, V.: Rammed earth: design
and construction guidelines. BREPress,
Bracknell, Great Britain 2005
Wehle, K.: Werkstoffe und Techniken der
Malerei. Ravensburg, Germany (5th edition)
1985
Weiss, A.: Angewandte Chemie 75 (1963),
s. 755-762
Weller, K.; Rehberg, S.: Lsungsanstze
fr den energie- und rohstoffsparenden
229
Wohnungsbau. DFG projekt badawczy,
Technical University of Berlin, Germany
1979
Yazdani, H.: Erhhung der Lebensdauer
von Lehmbauten in erdbebengefhrdeten
Gebieten Afghanistans. Praca naukowa,
University of Kassel, Germany 1985
Zogler, O.: Wohnhuser aus Lehm. Munich,
Germany 2004
18.1.1 Polskojzyczne rda
proponowane przez redakcj polskiego
wydania
Tymczasowe zasady wykonywania
budynkw z gliny. Instytut Budownictwa
Mieszkaniowego 1955
Instrukcja tymczasowa stosowania
w budownictwie tworzyw cementowo-
glinianych. Pastwowe Wydawnictwa
Techniczne. Instytut Techniki Budowlanej
1951
Choliski Stanisaw, Bany Bogdan:
Budownictwo z gliny w wietle bada
i dowiadcze Instytutu Techniki
Budowlanej. Arkady 1962
Chrzanowski Seweryn: Pyty somiane
i trzcinowe w budownictwie wiejskim.
Pastwowe Wydawnictwa Techniczne 1952
Grbczewska Maria: Jak samemu
zbudowa domek z gliny. Arkady 1957
Kaczmarski Zygmunt: Robimy sami
z materiaw miejscowych. Pastwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Lene 1958
Krassowski Kajetan: Sposb stawiania
budowli gospodarskich z wrzosu i gliny
i pokrycia onych dachem niepalnym. B.
Nauman 1839
Kupiec-Hya Danuta, Hya Maciej: Domy
z lekkiej gliny. Zarzd Jurajskich Parkw
Krajobrazowych w Krakowie, bez daty
Lipowski Leopold: Budujemy sami.
Biblioteka Przyjaciki, bez daty
230
ukasiewicz Menandr: Ogniotrwae
budownictwo na wsi. Wydawnictwo
Ministerstwa Odbudowy 1946
ukasiewicz Menandr: Budynki z masy
wapienno-trzcinowej. Arkady 1958
Pawlikowski M.: Nowoczesne
budownictwo z gliny. Pastwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Lene 1955
Racicki Zygmunt: Budownictwo z gliny.
Pastwowe Wydawnictwa Techniczne 1950
Racicki Zygmunt: Budynki z gliny. Arkady
1962
Racicki Zygmunt: Budynki z tworzyw
cementowo-glinianych. Arkady 1958
Racicki Zygmunt: Jak samemu zbudowa
z gliny tani, zdrowy i trway budynek
mieszkalny lub gospodarczy. Powszechny
Zakad Ubezpiecze Wzajemnych 1946
Remiszewski E.: Instrukcja o stosowaniu
materiaw miejscowych w budownictwie
wiejskim. Pastwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Lene. Ministerstwo Rolnictwa.
Departament Budownictwa Wiejskiego
1953
Witebski Zdzisaw: Miejscowe materiay
budowlane. Wyd. Budownictwo
i Architektura 1957
Norma BN-62/6738-01: Masy cementowo-
gliniane z wypeniaczami. Polski Komitet
Normalizacyjny 196x
Norma BN-62/6738-02: Budownictwo
z gliny. Masy gliniane. Polski Komitet
Normalizacyjny 196x
Norma BN-62/9012-01: Cega i bloki
cementowo-gliniane z wypeniaczami.
Polski Komitet Normalizacyjny 196x
Norma BN-62/8841-04: Budownictwo
z gliny. cany z gliny ubijanej - Warunki
techniczne wykonania i odbioru. Polski
Komitet Normalizacyjny 196x
18.2 Zalecane albumy
o budownictwie z gliny
Courtney-Clarke, M.: Die Farben Afrikas,
Mnchen 1993
Gardi, R.: Auch im Lehmhaus lt sichs
leben. Graz 1973
Dethier, J.: Lehmarchitektur. Mnchen
1982
Fiedermutz-Laun, A.; Gruner, D.;
Haberland, E.; Striedter, K.-H.: Aus
Erde geformt, Lehmbauten in West und
Nordafrika, Mainz 1990
Gruner, D.: Die Lehm-Moschee am Niger,
Stuttgart 1990
Lauber, W. (red.): Architektur der Dogon,
Mnchen 1998
Schneider, J.: Am Anfang die Erde sanfter
Baustoff Lehm. Kln 1985
Wichmann, H. (red.): Architektur der
Vergnglichkeit. Basel/Boston/Stuttgart
1983
Wienands, R.: Die Lehmarchitektur der
Pueblos. Kln 1983
19. ADRESY FIRM
19.1 Producenci artykuw
glinianych
Casadobe (cegy, tynki i pyty z gliny):
www.casadobe.de
Claytec (zaprawy, pyty i cegy z gliny, glina):
www.claytec.de
Colfirmit Rajasil GmbH (tynki gliniane):
www.colfirmit.de
Conluto (tynki gliniane, cegy gliniane,
glina): www.conluto.de
DIA Diekmann (pyty gliniane do budowy
zbiornikw wodnych): www.diekmann.de
Eiwa (cegy i zaprawy z gliny):
www.eiwa-lehmbau.de
Epilepsiezentrum Kork (cegy z gliny lek-
kiej): .diakonie-kork.de/d/epilepsie_kork
Haacke (glina lekka, tynk natryskowy):
www.haacke-cellco.de
Hasit (zaprawy gliniane): www.hasit.de
Hypothermal (ogrzewanie cienne):
www.hypothermal.de
Karphosit (cegy, pyty i zaprawy gliniane):
www.karphosit.de
KTS Krlicher Ton (iy): www.kts-kg.de
Lehmbaustoffe Thilo Schneider (cegy
i zaprawy gliniane): www.lehmbau-ts.de
Lesando (tynk gliniany): www.lesando.de
Maroton (tynk gliniany): www.maroton.de
Mnsterische Transport Mrtel (zaprawy
gliniane): www.mtm-baustoffe.de
Maxit (tynk gliniany) www.maxit.de
Natur lehm (tynk gliniany, pyty gliniane,
glina): www.lehm.at
Tex-Bis (tynki gliniane): www.texbis.de
WEM Wandheizung (ogrzewanie cienne):
www.wandheizung.de
Ziegelei Gumbel (cegy gliniane, zaprawy
gliniane, glina): ziegelei.gumbel@gmx.de
Ziegelwerk Grn (tynk gliniany, pyty glinia-
ne, glina): www.gruen-ziegelwerk.de
Ziegelwerk Huber (cegy gliniane, zaprawy
gliniane): www.ziegelhuber.de
19.2 Producenci maszyn i urzdze
Atlas Copco (ubijaki pneumatyczne):
www.atlascopco.de
Max Boll (maszyny do mieszania i rozdrab-
niania ziemi): www.boll-maschinenbau.de
Ceratec Belgium (prasy blokowe):
www.eratec.eu
Forschungslabor fr Experimentalles Bau-
en, Universitt Kassel (szablony obrotowe):
www.asl.uni-kassel.de/-feb
Hako-Werke (urzdzenia rozdrabniajce):
www.hako.com
Lescha (mieszarki): www.lescha.de
Oskam (prasy do cegie glinianych, mieszar-
ki, rozdrabniarki): www.oskam-vf.com
lzener Maschinenfabrik (agregaty do tyn-
kw natryskowych): www.uezener-ums.de
19.3 Piece z gliny
Ingo Bartussek:
www.ingo-bartussek.de
Peter Ehrenzeller:
www.lehmoefen.com
Naturwerkstatt:
www.naturwerkstatt-hennef.de
Josef Neidlinger:
www.lehmoefenbau.de
Niermann GmbH:
www.niermann-ofenbau.de
Ralph Schrmann:
www.kachelofenbau-schuermann.de
19.4 Organizatorzy kursw budowa-
nia z gliny
Dachverband Lehm:
www.dachverbandlehm.de
FAL e.V.: www.fal-ev.de
Planungsbro fr kologisches Bauen
Kassel: www.gernotminke.de
20. AUTORZY FOTOGRAFII
1.2-2 Gruner, D.
1.2-3 Yazdani, S.
1.2-4 Gerster-Rapho
1.2-8 Krner, D.
5.3-4 Fa. Atlas-Copco
5.3-5 Fa. Heuser
5.6-6 do 9 Oliver, D.
5.6-10,11 Wolf, S.
5.6-12 CEPED
6.2-2 Bochow, K.-H
6.4-10 Fa. Sonsolid
6.4-11 Fa. Pacific Adobe
6.4-12,13 Weller, K.
7.2-5 Dufter, S.
7.2-10 Weissinger, K.-H.
8.2-5 Schreckenbach, H.
8.2-7,8 Lucas, G.
8.2-9 Dressler, F.
8.3-1 Heimsttte Dnne
9.3-1 Kraus, H.-B
10.2-4 Schmid, E.
11.1-1 Schreckenbach, H.
14.2-2,3 Reynolds, M.
14.6-1 Schijns, W.
14.7-1 El Badwan, G.
14.7-2 Breshna
14.7-26 do 28 Yazdani, S.
14.7-46 Pilz, J.
14.12-8 Fa. Neidlinger
14.2-9 Fa. Niermann
14.14-1,2 Fa. Diekmann
s. 162 North, G.
s. 163 Fischer, A.
s. 166, 167 Karcher, J.
s. 168 EDGE Architects
s. 169 Weiner, P.
s. 181 gra lewa str. Weissinger, K.-H.
s. 178, 179 Nothhelfer, M.
s. 188 Glauser, Ph.
s. 189 Schneider, J.
s. 190, 191 Hrbst, K.
s. 196, 197 Reinagl, Th.
s. 201 d lewa str. Ziegert, Chr.
s. 202 Worschech, C.
Wszystkie pozostae zdjcia wykona autor.
231
O AUTORZE
Profesor dr in. Gernot Minke jest emeryto-
wanym nauczycielem akademickim Uniwer-
sytetu w Kassel. Kieruje tam Laboratorium
Budownictwa Eksperymentalnego (FEB) na
Wydziale Architektury. Ponadto pracuje ja-
ko architekt i doradca w sprawach ekologii
budownictwa, a take jako rzeczoznawca
i autor.
FEB powstao w roku 1974 i do roku 1977
zajmuje si gwnie podstawowymi bada
niami i rozwojem budownictwa z gliny.
Jest to jedyna niemieckojzyczna instytu-
cja, ktra stale i ju od ponad 30 lat zajmu-
je si tymi zagadnieniami. Przeprowadzia
ponad 30 projektw badawczych i rozwo-
jowych. Dotychczas nie wyznaczone, nowe
parametry fizyczno-budowlane i statyczne,
dotyczce materiaw glinianych, uzyska-
no przede wszystkim dziki wspieranemu
przez Ministerstwo Bada i Technologii
w Bonn projektowi Glina w budownictwie
szkieletowym drewnianym (1990-93) oraz
finansowanemu przez Uni Europejsk pro-
jektowi Unburned Clay Building Products
(1999-2001).
Dowiadczenia dotyczce budownictwa
z gliny w krajach trzeciego wiata autor zbie-
ra podczas pracy jako zaproszony wyka
dowca na wyszych uczelniach w Gwate-
mali, Paragwaju, Wenezueli i w Meksyku
oraz w czasie podry naukowych po Egip-
cie, Ekwadorze, Peru, Boliwii, USA, Indiach
i Nepalu.
W Gwatemali, Ekwadorze, Boliwii, Chile,
Nigerii i Indiach autor mia moliwo reali-
zacji inwestycji w ramach projektw bada
wczych i rozwojowych, stosujc techniki
opracowane, wzgldnie udoskonalone przez
FEB.
Poczwszy od roku 1983 pod kierownic-
twem Gernota Minke prowadzone s wstp-
ne kursy budowania z gliny dla architektw,
232
inynierw, rzemielnikw oraz laikw. Ce-
lem szkolenia jest zapoznanie w teorii i prak-
tyce (podczas intensywnego, tygodniowego
kursu) z podstawowymi wiadomociami
o budownictwie z gliny. W roku 2007 powi-
tano dwutysicznego uczestnika szkolenia.
W jego prywatnym biurze projektw bu-
downictwa ekologicznego powstay plany
prywatnych i pastwowych obiektw. Pro-
jekty te tworzono zawsze z uwzgldnieniem
aspektu ekologii, a wiodc rol jako mate-
ria budowlany penia w nich glina.
Ostatnie 30 lat bada, nauczania oraz
praktyki autor powica budownictwu z gli-
ny. Na pocztku swojej drogi zawodowej,
po ukoczeniu studiw architektonicznych,
by pracownikiem naukowym u prof. dr in.
Freia Otto w Instytucie Lekkich Dwiga-
rw Powierzchniowych (Institut fr leichte
Flchentragwerke) Uniwersytetu w Stutt-
garcie. Zajmowa si tam wycznie teori
i praktyk dotyczc lekkich konstrukcji.
Budowa powoki z kratownic drewnianych,
obiekty namiotowe i hale pneumatyczne.
Jego ksiki fachowe dotyczce budowa-
nia z gliny, z bali somianych oraz dachw
zielonych zostay przetumaczone ju na
wiele jzykw.
Droga prof. Gernota Minke od lekkich
konstrukcji budowlanych do budownictwa
z gliny jest drog od obiektw materiao-
oszczdnych do budynkw powstajcych
z myl o oszczdzaniu zasobw natural-
nych, o ochronie rodowiska oraz o zdrowiu
ich mieszkacw, czyli po prostu o budow-
nictwie ekologicznym. Przegld jego dzie
daje ksika z 2007 roku autorstwa A. Mahl-
ke pt. Schwerelos erdverbunden. Das Werk
des Architekten Gernot Minke.