ICD-10 - Tom I, ROZDZIAŁ V PDF

ROZDZIA V
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

(F00F99)
Obejmuje: zaburzenia rozwoju psychicznego

Nie obejmuje: objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidowe wyniki bada klinicznych i laboratoryjnych,
niesklasyfikowane gdzie indziej (R00R99)
Rozdzia ten zawiera nastpujce grupy klasyfikacyjne:

F00F09 Zaburzenia psychiczne organiczne, wcznie z zespoami objawowymi
F10F19 Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane uywaniem substancji psychoaktywnych
F20F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe
F30F39 Zaburzenia nastroju [afektywne]
F40F48 Zaburzenia nerwicowe, zwizane ze stresem i pod postaci somatyczn
F50F59 Zespoy behawioralne zwizane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi
F60F69 Zaburzenia osobowoci i zachowania dorosych
F70F79 Upoledzenie umysowe
F80F89 Zaburzenia rozwoju psychologicznego
F90F98 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie i w wieku modzieczym
F99 Nieokrelone zaburzenia psychiczne
W rozdziale tym oznaczono * nastpujce kategorie:

F00* Otpienie w chorobie Alzheimera
F02* Otpienie w przebiegu innych chorb sklasyfikowanych gdzie indziej
207
MIDZYNARODOWA KLASYFIKACJA CHORB
Zaburzenia psychiczne organiczne, wcznie z zespoami objawowymi

(F00F09)
W tej czci zebrano zaburzenia umysowe pogrupowane na podstawie ich wsplnej i znanej etiologii zwizanej ze
schorzeniem organicznym mzgu, urazem mzgu lub innym uszkodzeniem upoledzajcym funkcjonowanie mzgu.
Zaburzenia te mog mie charakter pierwotny, jak w przypadku chorb, urazw i uszkodze, ktre dotycz tkanki
mzgowej bezporednio i wybirczo, bd wtrny jak w przypadku schorze ukadowych i zajcia mzgu jako
jednego z wielu narzdw lub ukadw organizmu.
Otpienie (F00F03) to zesp zwizany z patologi mzgu, zwykle o charakterze przewlekym lub postpujcym,
w przebiegu ktrego dochodzi do zaburzenia licznych wyszych funkcji kory mzgowej, w tym pamici, mylenia,
orientacji, rozumienia, liczenia, zdolnoci uczenia si, znajomoci jzyka oraz sdw. wiadomo nie ulega
zaburzeniu. Opisanym zaburzeniom funkcji poznawczych czsto towarzyszy, a niekiedy je poprzedza, pogorszenie
kontroli emocji, zachowa spoecznych lub motywacji. Zesp ten wystpuje w przebiegu choroby Alzheimera, cho
obserwuje si go rwnie w schorzeniach naczyniowych mzgu oraz w innych chorobach pierwotnie lub wtrnie
obejmujcych mzg.
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia choroby podstawowej.
F00* Otpienie w chorobie Alzheimera (G30.)

Choroba Alzheimera to pierwotna choroba zwyrodnieniowa mzgu o nieznanej etiologii, charakteryzujca si
okrelonymi cechami neuropatologicznymi i neurochemicznymi. Pocztek choroby jest zwykle trudny do ustalenia.
Choroba rozwija si powoli, lecz stale postpuje przez okres kilku lat.
F00.0* Otpienie w chorobie Alzheimera o wczesnym pocztku (G30.0)
Otpienie w chorobie Alzheimera o pocztku przed 65 rokiem ycia o stosunkowo szybkiej progresji i z licznymi
towarzyszcymi zaburzeniami wyszych funkcji kory mzgowej.
Choroba Alzheimera typu 2
Otpienie przedstarcze typu Alzheimera
Pierwotne otpienie zwyrodnieniowe typu Alzheimera, rozpoczynajce si przed okresem starczym
F00.1* Otpienie w chorobie Alzheimera o pnym pocztku (G30.1)
Otpienie w przebiegu choroby Alzheimera o pocztku po 65 roku ycia, zwykle w zaawansowanych 70tych latach
ycia lub pniej, o wolnym przebiegu, z upoledzeniem pamici jako gwn cech.
Choroba Alzheimera typu 1
Pierwotne otpienie zwyrodnieniowe typu Alzheimera, rozpoczynajce si w wieku starczym
Otpienie starcze typu Alzheimera
F00.2* Otpienie atypowe lub mieszane w chorobie Alzheimera (G30.8)
Otpienie atypowe typu Alzheimera
F00.9* Otpienie w chorobie Alzheimera, nieokrelone (G30.9)
F01 Otpienie naczyniowe

Otpienie naczyniowe to wynik udarw mzgu wtrnych do schorze naczyniowych, w tym choroby nadcinieniowej
naczy mzgu. Zaway s zazwyczaj niewielkich rozmiarw, ale ich efekty kumuluj si w czasie. Objawy pojawiaj
si zazwyczaj w zaawansowanym wieku.
Obejmuje: otpienie miadycowe
F01.0 Otpienie naczyniowe z ostrym pocztkiem
Otpienie rozwija si zazwyczaj szybko po udarze mzgu spowodowanym przez zakrzep, zator lub krwotok z naczy
mzgowych. W rzadkich przypadkach przyczyn moe by pojedynczy, duy zawa.
F01.1 Otpienie wielozawaowe
Otpienie rozwija si stopniowo, wystpuje po szeregu mniejszych epizodw niedokrwiennych, powodujcych
kumulowanie si skutkw zawaw w miszu mzgu.
Otpienie gwnie korowe
F01.2 Otpienie naczyniowe podkorowe
Obejmuje przypadki z nadcinieniem ttniczym w wywiadzie i ogniskami zmian niedokrwiennych w gbokich
warstwach istoty biaej pkul mzgowych. Kora mzgu jest zwykle niezmieniona, co kontrastuje z obrazem
klinicznym, ktry moe bardzo przypomina otpienie w chorobie Alzheimera.
F01.3 Otpienie naczyniowe mieszane korowe i podkorowe
208
ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA
F01.8 Inne rodzaje otpienia naczyniowego

F01.9 Otpienie naczyniowe, nieokrelone
F02* Otpienie w przebiegu innych chorb sklasyfikowanych gdzie indziej

Przypadki otpienia spowodowane lub potencjalnie spowodowane przez czynniki inne ni choroba Alzheimera lub
choroby naczy mzgowych. Objawy mog wystpi w dowolnym okresie ycia, cho rzadko w podeszym wieku.
F02.0* Otpienie w chorobie Picka (G31.0)
Postpujce otpienie o pocztku w wieku rednim, charakteryzujce si wczesnymi i powoli postpujcymi zmianami
charakteru i upoledzeniem funkcjonowania spoecznego z nastpczym upoledzeniem intelektu, pamici i funkcji
jzykowych, z apati, eufori i niekiedy objawami pozapiramidowymi.
F02.1* Otpienie w chorobie Creutzfeldta-Jakoba (A81.0)
Postpujce otpienie z nasilonymi zmianami neurologicznymi, spowodowane przez okrelone zmiany
neuropatologiczne o najpewniej zakanym charakterze. Objawy zazwyczaj wystpuj w wieku rednim lub podeszym,
lecz mog rwnie wystpi u osb dorosych w dowolnym wieku. Choroba ma przebieg podostry i prowadzi do zgonu
w okresie jednego do dwch lat.
F02.2* Otpienie w plsawicy (chorobie Huntingtona) (G10)
Otpienie pojawiajce si jako objaw nasilonych zmian zwyrodnieniowych w mzgu. Zaburzenie jest dziedziczone
jednogenowo w sposb autosomalny dominujcy. Objawy zazwyczaj pojawiaj si w 3. i 4. dekadzie ycia. Choroba
postpuje powoli i zwykle prowadzi do zgonu w okresie 10 do 15 lat.
Otpienie w plsawicy Huntingtona
F02.3* Otpienie w chorobie Parkinsona (G20)
Otpienie wystpujce w przebiegu rozwinitej choroby Parkinsona. Jak dotd nie wykazano adnych
charakterystycznych cech klinicznych.
Otpienie w:
drczce poraennej
parkinsonizmie
F02.4* Otpienie w chorobie wywoanej przez ludzki wirus upoledzenia odpornoci [HIV]
(B22.0)
Otpienie rozwijajce si w przebiegu zakaenia wirusem HIV przy braku innych chorb lub zaburze
wspistniejcych poza zakaeniem HIV, ktre mogyby wyjania wystpujce objawy.
F02.8* Otpienie w przebiegu innych chorb sklasyfikowanych gdzie indziej
Otpienie w przebiegu:
lipidozy mzgu (E75.)
padaczki (G40.)
zwyrodnienia wtrobowo-soczewkowego (E83.0)
hiperkalcemii (E83.5)
nabytej niedoczynnoci tarczycy (E01., E03.)
zatrucia (T36T65)
stwardnienia rozsianego (G35)
kiy ukadu nerwowego (A52.1)
niedoboru niacyny [pelagry] (E52)
guzkowego zapalenia ttnic (M30.0)
tocznia rumieniowatego ukadowego (M32.)
trypanosomatozy (B56., B57.)
niedoboru witaminy B12 (E53.8)
F03 Otpienie nieokrelone

Otpienie przedstarcze BNO
Psychoza przedstarcza BNO
Pierwotnie zwyradniajce otpienie BNO
Otpienie starcze:
BNO
typu depresyjnego lub paranoidalnego
Psychoza starcza BNO
Nie obejmuje: otpienie starcze z majaczeniem lub ostrym stanem zaburze wiadomoci (F05.1)
staro BNO (R54)
209
F04 Organiczny zesp amnestyczny niespowodowany przez alkohol ani inne

substancje psychoaktywne
W zespole tym dominuje upoledzenie wieej i dawnej pamici, z zachowaniem bezporedniego przypominania, ze
znacznie zredukowan moliwoci uczenia si nowego materiau i zaburzeniami orientacji w czasie. Istotnym
objawem mog by konfabulacje, ale postrzeganie i inne funkcje poznawcze, w tym take sprawno intelektualna, s
zwykle zachowane. Rokowanie jest uzalenione od przebiegu choroby podstawowej.
Psychoza lub zesp Korsakowa, niealkoholowy
Nie obejmuje: amnezja:
BNO (R41.3)
nastpcza (R41.1)
dysocjacyjna (F44.0)
wsteczna (R41.2)
Zesp Korsakowa:
spowodowany przez alkohol lub nieokrelony (F10.6)
spowodowany przez inne substancje psychoaktywne (F11F19 ze wsplnym
czwartym znakiem kodu .6)
F05 Majaczenie niespowodowane przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne

Jest to nieswoisty etiologicznie organiczny zesp mzgowy, charakteryzujcy si rwnoczesnymi zaburzeniami
wiadomoci i uwagi, postrzegania, mylenia, pamici, aktywnoci psychoruchowej, emocji oraz rytmu sen-czuwanie.
Czas trwania jest zmienny, a stopie nasilenia waha si od lekkiego do bardzo gbokiego.
Obejmuje: ostry lub podostry:
zesp mzgowy
stan przymglenia (niealkoholowy)
psychoza zakana
reakcja organiczna
zesp psychoorganiczny
Nie obejmuje: majaczenie drenne spowodowane przez alkohol lub nieokrelone (F10.4)
F05.0 Majaczenie bez otpienia
F05.1 Majaczenie naoone na otpienie
Stany te speniaj powysze kryteria, ale rozwijaj si w toku otpienia (F00F03).
F05.8 Inne typy majaczenia
Majaczenie spowodowane mieszanymi przyczynami
F05.9 Majaczenie, nieokrelone
F06 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcj mzgu

i chorob somatyczn
Kategoria ta obejmuje rne stany zwizane przyczynowo z dysfunkcj mzgu spowodowan pierwotn chorob
mzgu, chorobami ukadowymi wtrnie oddziaujcymi na mzg, egzogennymi substancjami toksycznymi lub
hormonami, zaburzeniami wydzielania wewntrznego lub innymi chorobami somatycznymi.
Nie obejmuje: stany zwizane z:
majaczeniem (F05.)
otpieniem sklasyfikowanym w kategoriach F00F03
stany spowodowane uywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (F10
F19)
F06.0 Halucynoza organiczna
Choroba cechujca si trwaymi lub nawracajcymi omamami, zwykle wzrokowymi lub suchowymi, wystpujcymi
przy jasnej wiadomoci. Pacjent moe czasem zdawa sobie spraw z obecnoci zaburze i traktowa je jako chorob.
Moe wystpowa urojeniowa interpretacja omamw, ale urojenia nie dominuj w obrazie klinicznym; krytycyzm
moe by zachowany.
Stan halucynozy organicznej (niealkoholowej)
Nie obejmuje: halucynoza alkoholowa (F10.5)
schizofrenia (F20.)
210
F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne

Zaburzenie to wyraa si zmniejszon (osupienie) lub zwikszon (pobudzenie) aktywnoci psychoruchow i innymi
objawami katatonicznymi. Zaburzenia aktywnoci psychoruchowej mog wystpowa naprzemiennie.
Nie obejmuje: schizofrenia katatoniczna (F20.2)
osupienie:
BNO (R40.1)
dysocjacyjne (F44.2)
F06.2 Organiczne zaburzenia urojeniowe [podobne do schizofrenii]
W obrazie klinicznym tych zaburze dominuj trwae lub nawracajce urojenia. Urojeniom mog towarzyszy omamy.
Mog take wystpowa objawy przypominajce schizofreni, takie jak dziwaczne omamy lub inne zaburzenia
mylenia.
Organiczne zespoy paranoidalne i paranoidalno-omamowe
Psychozy podobne do schizofrenii w padaczce
Nie obejmuje: zaburzenia:
psychotyczne ostre i przemijajce (F23.)
urojeniowe utrwalone (F22.)
psychotyczne polekowe (F11F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu .5)
schizofrenia (F20.)
F06.3 Organiczne zaburzenia nastroju [afektywne]
Zaburzenia te charakteryzuj si zmian nastroju lub afektu, ktrej zwykle towarzysz zmiany w poziomie oglnej
aktywnoci, zaburzenia depresyjne, hipomaniakalne, maniakalne lub dwubiegunowe (patrz F30F38), lecz wynikaj
z zaburze organicznych.
Nie obejmuje: zaburzenia nastroju nieorganiczne lub nieokrelone (F30F39)
F06.4 Organiczne zaburzenia lkowe
Zaburzenia te charakteryzuj si podstawowymi cechami uoglnionych zaburze lkowych (F41.1), lku panicznego
(F41.0) lub obu tych typw zaburze, lecz wynikaj z zaburze organicznych.
Nie obejmuje: zaburzenia lkowe, nieorganiczne lub nieokrelone (F41.)
F06.5 Organiczne zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia te charakteryzuj si czciow lub cakowit utrat umiejtnoci integracji wspomnie z przeszoci,
poczucia wasnej tosamoci, aktualnie odbieranych wrae oraz kontroli ruchw ciaa (patrz F44.), lecz wynikaj
z zaburze organicznych.
Nie obejmuje: zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne], nieorganiczne lub nieokrelone (F44.)
F06.6 Organiczna chwiejno afektywna [asteniczna]
Zaburzenia te charakteryzuj si nietrzymaniem lub chwiejnoci emocji, ogln mczliwoci, a take rnorodnymi
nieprzyjemnymi odczuciami somatycznymi (np. zawrotami gowy) i blami, lecz wynikaj z zaburze organicznych.
Nie obejmuje: zaburzenia pod postaci somatyczn, nieorganiczne lub nieokrelone (F45.)
F06.7 agodne zaburzenia procesw poznawczych
Zaburzenia te charakteryzuj si upoledzeniem pamici, trudnociami w uczeniu si, ograniczon zdolnoci
koncentrowania si na zadaniu duej ni przez krtk chwil. Czsto wystpuje wyrane uczucie zmczenia
psychicznego przy prbie wykonania zada umysowych, a uczenie si nowych rzeczy wydaje si subiektywnie trudne,
nawet jeli obiektywnie jest efektywne. aden z objaww nie jest na tyle nasilony, aby mona byo rozpozna otpienie
(F00F03) lub majaczenie (F05.). Rozpoznanie to naley stawia tylko w przypadku konkretnej choroby somatycznej,
natomiast nie naley go stawia jeeli wystpuj jakiekolwiek zaburzenia psychiczne lub zaburzenia zachowania
sklasyfikowane w kategoriach F10F99. Zaburzenia te mog poprzedza, towarzyszy lub nastpowa po rnych
chorobach zakanych lub somatycznych, zarwno mzgowych jak i ukadowych, chocia nie zawsze dostpne s
bezporednie dowody za zajcie mzgu w przebiegu tych schorze. Zaburzenia te naley rnicowa z zespoem po
zapaleniu mzgu (F07.1) i zespoem po wstrznieniu mzgu (F07.2) na podstawie rnic w etiologii, wszego
zakresu objaww, ktre zazwyczaj s mniej nasilone, a take zwykle krtszego czasu trwania.
F06.8 Inne okrelone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem i dysfunkcj mzgu
lub chorob somatyczn
Psychoza padaczkowa BNO
F06.9 Nieokrelone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem i dysfunkcj mzgu lub
chorob somatyczn
Organiczny zesp mzgowy BNO
Organiczne zaburzenia psychiczne BNO
211
F07 Zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob, uszkodzeniem lub

dysfunkcj mzgu
Zmiany osobowoci i zachowania mog by rezydualne lub towarzyszce chorobie, uszkodzeniu lub dysfunkcji mzgu.
F07.0 Organiczne zaburzenie osobowoci
Zaburzenie to charakteryzuje si znaczn zmian staych wzorcw zachowa pacjenta wystpujcych przed chorob,
szczeglnie w zakresie wyraania emocji, potrzeb i popdw. Zaburzenia funkcji poznawczych i mylenia oraz
zmienione potrzeby seksualne mog take stanowi element obrazu klinicznego.
Organiczna:
osobowo pseudopsychopatyczna
osobowo pseudoupoledzona
Zesp:
pata czoowego
zaburze osobowoci w padaczce skroniowej
po lobotomii
po leukotomii
Nie obejmuje: trwaa zmiana osobowoci po:
katastrofie (F62.0)
chorobie psychicznej (F62.1)
zesp po wstrznieniu mzgu (F07.2)
zesp po zapaleniu mzgu (F07.1)
specyficzne zaburzenia osobowoci (F60.)
F07.1 Zesp po zapaleniu mzgu
Zesp ten obejmuje nieswoiste, rezydualne i zmienne zaburzenia zachowania po ustpieniu wirusowego lub
bakteryjnego zapalenia mzgu. Gwna rnica pomidzy tym zespoem i organicznymi zaburzeniami osobowoci
polega na tym, e zesp ten ma charakter odwracalny.
Nie obejmuje: organiczne zaburzenia osobowoci (F07.0)
F07.2 Zesp po wstrznieniu mzgu
Zesp ten pojawia si po urazie gowy (zwykle na tyle cikim, e zwizanym z utrat przytomnoci) i obejmuje wiele
rnych objaww, takich jak: ble gowy, zawroty gowy, mczliwo, draliwo, trudnoci w koncentracji uwagi
i wykonywaniu zada umysowych, osabienie pamici, bezsenno oraz zmniejszona tolerancja na stres, pobudzenie
emocjonalne i w reakcji na alkohol.
Zesp po stuczeniu mzgu (encefalopatia)
Pourazowy zesp mzgowy, niepsychotyczny
F07.8 Inne organiczne zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob,
uszkodzeniem lub dysfunkcj mzgu
Organiczne zaburzenia afektywne spowodowane zmianami w prawej pkuli
F07.9 Nieokrelone organiczne zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob,
uszkodzeniem lub dysfunkcj mzgu
Zesp psychoorganiczny
F09 Nieokrelone zaburzenia psychiczne organiczne lub objawowe

Psychoza:
organiczna BNO
objawowa BNO
Nie obejmuje: psychoza BNO (F29)
212
Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane uywaniem substancji

psychoaktywnych
(F10F19)
Ta cz obejmuje wiele rnych zaburze, ktre rni si stopniem nasilenia i objawami klinicznymi. Wszystkie te
zaburzenia mona jednak przypisa stosowaniu jednej lub wicej substancji psychoaktywnych, ktre mog, lecz nie
musz by przepisane ze wskaza medycznych. Trzecia pozycja kodu okrela stosowane substancje, natomiast czwarta
okrela stan kliniczny. Kody naley stosowa w miar koniecznoci dla kadej z wymienionych substancji; naley
jednak pamita o tym, e nie wszystkie kody wystpujce w pozycji czwartej maj zastosowanie do wszystkich
substancji.
Identyfikacja uytej substancji psychoaktywnej powinna by oparta na moliwie jak najwikszej liczbie rde
informacji. Nale do nich: wywiad zebrany od pacjenta, wyniki badania krwi i innych pynw ustrojowych,
charakterystyczne objawy fizyczne i psychiczne, objawy kliniczne i zachowanie pacjenta, a take inne wskazwki, takie
jak posiadanie przez pacjenta konkretnego leku lub narkotyku bd informacje pochodzce od osb trzecich. Wiele
osb uzalenionych od narkotykw przyjmuje wicej ni jeden rodzaj substancji psychoaktywnej. Podstawowe
rozpoznanie naley w miar moliwoci okrela na podstawie substancji lub klasy substancji, ktre w najwikszym
stopniu spowodoway lub przyczyniy si do wystpienia konkretnego zespou klinicznego. Inne rozpoznania naley
kodowa wwczas, gdy pacjent przyj rwnie inne substancje psychoaktywne w iloci powodujcej zatrucie (wsplna
czwarta pozycja .0), w iloci szkodliwej (wsplna czwarta pozycja .1), w przypadku uzalenienia (wsplna czwarta
pozycja .2) lub wystpowania innych zaburze (wsplna czwarta pozycja .3.9).
Rozpoznanie zaburze wynikajcych z przyjcia kilku substancji psychoaktywnych (F19.) naley stosowa jedynie
w przypadku, gdy schemat przyjmowania substancji psychoaktywnych jest chaotyczny lub niejasny, bd gdy wpyw
poszczeglnych substancji jest niemoliwy do okrelenia.
Nie obejmuje: naduywanie substancji, ktre nie powoduj uzalenienia (F55)
Dla kategorii F10F19 wprowadzono nastpujce kategorie dodatkowe, kodowane w pozycji czwartego znaku:
.0 Ostre zatrucie
Jest to stan wystpujcy po przyjciu substancji psychoaktywnej, ktry przejawia si zaburzeniami poziomu wiadomoci,
procesw poznawczych, percepcji, afektu lub zachowania, bd innych funkcji i reakcji psychofizjologicznych. Zaburzenia te
s bezporednim nastpstwem dziaania farmakologicznego danej substancji i z czasem cakowicie ustpuj, o ile nie doszo do
uszkodzenia tkanek lub innych powika. Powikania takie mog obejmowa uraz, zachynicie si wymiocinami, majaczenie,
piczk, drgawki lub inne powikania medyczne. Charakter tych powika jest uzaleniony od klasy farmakologicznej, do
ktrej naley dana substancja, jak rwnie sposobu jej podania.
Stan ostrego upojenia alkoholem
Dowiadczenia typu bad trip (po przyjciu substancji)
Upojenie BNO
Intoksykacja patologiczna
Stany transu i optania w nastpstwie zatrucia substancjami psychoaktywnymi
Nie obejmuje: intoksykacja o cechach zatrucia (T36T50)
.1 Nastpstwa szkodliwego uywania substancji
Kategoria ta okrela szkodliwy dla zdrowia sposb uywania substancji psychoaktywnej. Moe to by szkoda somatyczna (jak
w przypadkach zapalenia wtroby w wyniku autoiniekcji substancji psychoaktywnych) lub psychiczna (np. epizody depresyjne
wtrne wobec spoycia duej iloci alkoholu).
Naduywanie substancji psychoaktywnej
.2 Zesp uzalenienia
Zesp ten obejmuje objawy behawioralne, poznawcze i fizjologiczne, ktre rozwijaj si po wielokrotnym uyciu danej
substancji i ktre zazwyczaj obejmuj siln potrzeb przyjmowania rodka, trudnoci z kontrolowaniem jego uywania,
uporczywe uywanie pomimo szkodliwych nastpstw, przedkadanie przyjmowania rodkw ponad inne zajcia
i zobowizania, zwikszon tolerancj, a czasem wystpowanie objaww fizycznych zespou abstynencyjnego.
Zesp uzalenienia moe dotyczy pojedynczej substancji psychoaktywnej (np. tytoniu, alkoholu lub diazepamu), okrelonej
klasy substancji (np. opioidw), bd wielu rnych rodkw wykazujcych odmienne waciwoci farmakologiczne.
Przewleky alkoholizm
Dipsomania
Uzalenienie od lekw
.3 Zesp abstynencyjny
Grupa objaww, wystpujcych w rnych kombinacjach i w rnym nasileniu, pojawiajcych si po bezwzgldnym lub
wzgldnym odstawieniu substancji psychoaktywnej po okresie jej staego przyjmowania. Pojawienie si objaww i przebieg
zespou abstynencyjnego s ograniczone w czasie i s uzalenione od typu substancji psychoaktywnej oraz od dawki
stosowanej bezporednio przed zaprzestaniem lub ograniczeniem przyjmowania tej substancji. Zesp abstynencyjny moe by
powikany drgawkami.
213
.4 Zesp abstynencyjny z majaczeniem

Stan, w ktrym zesp abstynencyjny, zdefiniowany w opisie wsplnego czwartego znaku .3, jest powikany majaczeniem
zdefiniowanym w F05.. Mog take wystpowa drgawki. Jeeli czynnikom organicznym rwnie przypisuje si istotn rol
w etiologii, wwczas stan ten naley klasyfikowa w kategorii F05.8.
Majaczenie alkoholowe
.5 Zaburzenia psychotyczne
Zesp objaww psychotycznych, ktre wystpuj podczas uywania substancji psychoaktywnych lub po ich zastosowaniu,
lecz ktrych nie mona wyjani samym ostrym zatruciem ani te ktre nie s czci zespou abstynencyjnego. Dla zaburzenia
tego typowe s omamy (zwykle suchowe, lecz czsto wystpuj doznania z zakresu wicej ni jednego ukadu zmysowego),
zaburzenia percepcji, urojenia (czsto o charakterze paranoidalnym lub przeladowczym), zaburzenia psychoruchowe
(pobudzenie lub zahamowanie), a take zaburzenia afektu, ktre mog mie rne nasilenie od ostrego lku do stanu
ekstatycznego. wiadomo jest zwykle jasna, cho moe pojawia si jej nieznaczne przymglenie, ale nie w stopniu
zamcenia.
Alkoholowa:
halucynoza
zazdro
paranoja
psychoza BNO
Nie obejmuje: rezydualne i pno ujawniajce si zaburzenia psychotyczne spowodowane przez alkohol lub
inne substancje psychoaktywne (F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu .7)
.6 Zesp amnestyczny
Zesp zwizany z przewlekymi, nasilonymi zaburzeniami pamici wieej i dawnej. Pami bezporednia jest zazwyczaj
zachowana, a zaburzenia pamici wieej s znamiennie bardziej nasilone ni zaburzenia pamici dawnej. Zwykle wystpuj
wyrane zaburzenia poczucia czasu i chronologii zdarze, jak rwnie trudnoci w uczeniu si nowego materiau. Mog
pojawia si konfabulacje, cho nie zawsze wystpuj. Inne funkcje poznawcze s zazwyczaj stosunkowo dobrze zachowane,
a deficyty pamici s nieproporcjonalne do innych zaburze.
Zaburzenia amnestyczne spowodowane przez alkohol lub inn substancj psychoaktywn
Psychoza lub zesp Korsakowa, spowodowane przez alkohol lub inn substancj psychoaktywn, bd
nieokrelone
Nie obejmuje: psychoza lub zesp Korsakowa o niealkoholowej etiologii (F04)
.7 Rezydualne i pno ujawniajce si zaburzenia psychotyczne
Zaburzenia, w ktrych spowodowane przez alkohol lub inn substancj psychoaktywn zmiany w zakresie funkcji
poznawczych, afektu, osobowoci lub zachowania utrzymuj si duej ni przez okres, w jakim mona byoby je racjonalnie
przypisa bezporedniemu dziaaniu substancji psychoaktywnej. Wystpienie zaburze powinno pozostawa w bezporednim
zwizku z zastosowaniem substancji psychoaktywnej. W przypadkach, gdy stan ten pojawia si pniej ni epizod uycia danej
substancji, naley stosowa ten kod tylko wwczas, gdy dostpne s wyrane i niewtpliwe dowody wiadczce o zwizku
tego stanu z resztkowym dziaaniem substancji psychoaktywnej. Zespoy reminiscencji alkoholowej (flashback) mona
odrni od stanu psychotycznego na podstawie ich epizodycznego charakteru, czsto bardzo krtkotrwaego przebiegu,
a take faktu, i stanowi one reprodukcj wczeniejszych dowiadcze zwizanych z uywaniem alkoholu lub innych
substancji psychoaktywnych.
Otpienie alkoholowe BNO
Przewleky alkoholowy zesp mzgowy
Otpienie i inne agodniejsze postacie trwaego zaburzenia funkcji poznawczych
Powracanie przebytych dozna psychotycznych typu flashback
Pno ujawniajce si zaburzenia psychotyczne spowodowane przez rodki psychoaktywne
Zaburzenia postrzegania po przyjciu rodkw halucynogennych
Rezydualne:
zaburzenia afektywne
zaburzenia osobowoci i zachowania
Nie obejmuje: spowodowane przez alkohol lub inn substancj psychoaktywn:
zesp Korsakowa (F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu .6)
stan psychotyczny (F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu .5)
.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokrelone
F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

alkoholu
[Dodatkowy podzia przedstawiono przed kategori F10.]
214

opioidw

kanabinoli

substancji uspokajajcych i nasennych

kokainy
F15 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem innych

substancji stymulujcych, w tym kofeiny

halucynogenw
F17 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu

F18 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane odurzaniem si

lotnymi rozpuszczalnikami organicznymi
F19 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem wielu

narkotykw i innych substancji psychoaktywnych
Tej kategorii naley uywa w przypadku, gdy pacjent uywa dwch lub wicej substancji psychoaktywnych, lecz nie
mona oceni, ktra z nich w najwikszym stopniu przyczynia si do wystpienia zaburze. Kategoria ta obejmuje
rwnie przypadki, w ktrych dokadna identyfikacja niektrych lub nawet wszystkich uywanych substancji
psychoaktywnych jest niepewna lub niemoliwa, gdy wielu uytkownikw rnych tego typu substancji nie jest
w stanie ich okreli.
Obejmuje: naduywanie lekw lub narkotykw BNO
215
Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

(F20F29)
Ta cz obejmuje schizofreni jako najwaniejsz chorob w tej grupie, zaburzenia schizotypowe, uporczywe
zaburzenia urojeniowe, a take du grup ostrych i przemijajcych zaburze psychotycznych. Przypisano tu take
zaburzenia schizoafektywne, pomimo ich kontrowersyjnego charakteru.
F20 Schizofrenia
Zaburzenia schizofreniczne charakteryzuj si oglnie podstawowymi i charakterystycznymi zakceniami mylenia
i postrzegania, jak rwnie niedostosowanym i spyconym afektem. Jasna wiadomo i sprawno intelektu s zwykle
zachowane, cho z czasem mog pojawia si pewne deficyty poznawcze. Najwaniejsze objawy psychopatologiczne
obejmuj: echo myli, nasyanie oraz zabieranie myli, rozganianie (odsonicie) myli, postrzeganie urojeniowe oraz
urojenia oddziaywania, wpywu lub owadnicia, gosy omamowe komentujce lub dyskutujce o pacjencie w trzeciej
osobie, zaburzenia mylenia i objawy negatywne.
Przebieg zaburze schizofrenicznych moe by cigy lub epizodyczny, z postpujcym lub stabilnym deficytem, bd
te moe wystpi jeden lub wicej epizodw z pen lub czciow remisj. Rozpoznania schizofrenii nie naley
stawia, jeeli wystpuj nasilone objawy depresyjne lub maniakalne, chyba e objawy schizofreniczne wyranie
poprzedzaj zaburzenia afektywne. Schizofrenii nie naley rwnie rozpoznawa w przypadku wystpowania
powanej choroby mzgu, ani te w przypadku zatrucia substancjami lub ich odstawienia. Podobne zaburzenia
rozwijajce si w przebiegu padaczki lub innej choroby mzgu naley klasyfikowa w kategorii F06.2, a spowodowane
przez substancje psychoaktywne w kategoriach F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu 5.
Nie obejmuje: schizofrenia:
ostra (niezrnicowana) (F23.2)
cykliczna (F25.2)
reakcja schizofreniczna (F23.2)
zaburzenia schizotypowe (F21)
F20.0 Schizofrenia paranoidalna
W schizofrenii paranoidalnej dominuj stosunkowo trwae urojenia, czsto paranoidalne, ktrym zwykle towarzysz
omamy, w szczeglnoci suchowe, jak rwnie inne zaburzenia postrzegania. Zaburzenia afektu, woli i mowy, a take
objawy katatoniczne albo nie wystpuj, albo maj stosunkowo niewielkie nasilenie.
Schizofrenia parafreniczna
Nie obejmuje: paranoidalny stan inwolucyjny (F22.8)
paranoja (F22.0)
F20.1 Schizofrenia hebefreniczna
W tej postaci schizofrenii zmiany afektywne s bardzo nasilone, urojenia i omamy zwiewne i urywkowe, zachowania
nieodpowiedzialne i nieprzewidywalne, a manieryzmy powszechne. Nastrj jest pytki i niedostosowany, mylenie
jest zdezorganizowane, a mowa rozkojarzona. Wystpuje tendencja do izolacji spoecznej. Rokowanie jest zazwyczaj
niekorzystne z powodu szybkiego rozwoju objaww negatywnych, w szczeglnoci spycenia afektu i braku woli.
Hebefreni z reguy rozpoznaje si jedynie w okresie dorastania lub u modych osb dorosych.
Schizofrenia zdezorganizowana
Hebefrenia
F20.2 Schizofrenia katatoniczna
W schizofrenii katatonicznej dominuj nasilone zaburzenia psychomotoryczne, oscylujce pomidzy takimi
skrajnociami jak pobudzenie i osupienie lub automatyczna ulego i negatywizm. Nienaturalne postawy i pozycje
ciaa mog utrzymywa si przez dugi czas. Uderzajc cech tego stanu mog by epizody gwatownego pobudzenia.
Objawy katatoniczne mog czy si ze stanami podobnymi do snu (oneroidalnymi) z wyrazistymi omamami
scenicznymi.
Osupienie katatoniczne
Schizofreniczna:
katalepsja
katatonia
gitko woskowa
216
F20.3 Schizofrenia niezrnicowana

Stany psychotyczne, ktre speniaj oglne kryteria diagnostyczne schizofrenii, lecz nie przypominaj adnej z postaci
F20.0F20.2, bd wykazuj cechy wicej ni jednej z tych kategorii, bez wyranej przewagi okrelonego zespou cech
diagnostycznych.
Schizofrenia atypowa
Nie obejmuje: ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii (F23.2)
schizofrenia przewleka niezrnicowana (F20.5)
depresja poschizofreniczna (F20.4)
F20.4 Depresja poschizofreniczna
Epizod depresyjny, czasem przeduony, ktry nastpuje po psychozie schizofrenicznej. Niektre objawy
schizofreniczne, pozytywne lub negatywne, powinny jeszcze wystpowa, lecz nie dominuj ju w obrazie klinicznym.
Tego rodzaju zaburzenia depresyjne wi si ze zwikszonym ryzykiem samobjstwa. Jeeli u pacjenta nie wystpuj
ju adne objawy schizofreniczne, wwczas naley rozpozna epizod depresyjny (F32.). Jeeli objawy
schizofreniczne s nadal wyrane i nasilone, wwczas naley rozpozna waciw posta schizofrenii (F20.0F20.3).
F20.5 Schizofrenia rezydualna
Przewleky etap rozwoju schizofrenii, w ktrym nastpi wyrany postp psychozy od etapu wczesnego do etapu
pnego nacechowanego dugotrwaymi, cho nie zawsze nieodwracalnymi, objawami negatywnymi, takimi jak:
spowolnienie psychoruchowe, ograniczenie aktywnoci, spycenie afektu, bierno i brak inicjatywy, zuboenie iloci
i treci wypowiedzi, upoledzenie komunikacji pozawerbalnej opartej na ekspresji twarzy, kontaktu wzrokowego,
modulacji gosu i postawy ciaa, niedostateczna dbao o siebie i ubstwo zachowa spoecznych.
Schizofrenia przewleka niezrnicowana
Stan resztkowy (schizofreniczny)
Schizofreniczny stan rezydualny
F20.6 Schizofrenia prosta
Zaburzenie to odznacza si powolnym, lecz postpujcym rozwojem dziwactw w sposobie zachowania i niezdolnoci
do speniania wymaga spoecznych oraz caociowym spadkiem sprawnoci. Charakterystyczne objawy negatywne
schizofrenii rezydualnej (np. spycenie afektu, brak woli) rozwijaj si bez jakichkolwiek poprzedzajcych
zauwaalnych objaww psychotycznych.
F20.8 Schizofrenia innego rodzaju
Schizofrenia cenestopatyczna
Zaburzenie podobne do schizofrenii BNO
Psychoza podobna do schizofrenii BNO
Nie obejmuje: krtkotrwae zaburzenie podobne do schizofrenii (F23.2)
F20.9 Schizofrenia, nieokrelona
F21 Zaburzenie schizotypowe

Zaburzenie to cechuje si ekscentrycznym zachowaniem oraz nieprawidowociami mylenia i afektu zblionymi do
zmian spotykanych w schizofrenii, cho w adnym etapie nie wystpuj tu zdecydowanie odchylenia charakterystyczne
dla schizofrenii. Objawy mog obejmowa: chodny lub niedostosowany afekt, anhedoni, dziwne lub ekscentryczne
zachowanie, skonno do spoecznego wycofywania si, paranoidalne i dziwaczne idee nieosigajce poziomu
rzeczywistych uroje, zaburzenia mylenia i postrzegania, niekiedy przemijajce epizody quasi-psychotyczne
z nasilonymi iluzjami, omamami suchowymi lub innymi oraz mylami podobnymi do uroje, zwykle pojawiajce si
bez udziau czynnikw zewntrznych. Nie ma wyranego pocztku, a rozwj i przebieg maj zwykle cechy waciwe
zaburzeniom osobowoci.
Utajona reakcja schizofreniczna
Schizofrenia:
typu borderline
utajona
prepsychotyczna
zwiastunowa
rzekomonerwicowa
rzekomopsychopatyczna
Schizotypowe zaburzenia osobowoci
Nie obejmuje: zesp Aspergera (F84.5)
osobowo schizoidalna (F60.1)
217
F22 Uporczywe zaburzenia urojeniowe

Jedyn lub najbardziej charakterystyczn cech kliniczn tych rnorodnych zaburze jest obecno trwaych uroje,
ktrych nie mona zaklasyfikowa jako organicznych, schizofrenicznych czy afektywnych. Zaburzenia urojeniowe,
ktre utrzymuj si krcej ni kilka miesicy naley klasyfikowa, przynajmniej tymczasowo, w kategorii F23..
F22.0 Zaburzenie urojeniowe
Zaburzenie cechujce si rozwojem albo pojedynczego urojenia, albo zespou powizanych ze sob uroje, ktre
zwykle utrzymuj si przez dugi czas, czasem do koca ycia. Urojenia maj bardzo rnorodn tre. Wyrane
i trwae omamy suchowe (gosy), objawy schizofreniczne, takie jak urojenia oddziaywania czy znaczne spycenie
afektu, jak rwnie oczywiste dowody choroby mzgu s sprzeczne z tym rozpoznaniem. Jednake wystpujce
okazjonalnie lub przemijajce omamy suchowe, szczeglnie u starszych pacjentw, nie wykluczaj tego rozpoznania,
pod warunkiem, e nie s one typowo schizofreniczne i stanowi jedynie niewielk cz caego obrazu klinicznego.
Paranoja
Psychoza paranoidalna
Stan paranoidalny
Parafrenia (pna)
Sensytywny zesp uroje odnoszcych
Nie obejmuje: osobowo paranoiczna (F60.0)
paranoidalna:
psychoza psychogenna (F23.3)
reakcja (F23.3)
schizofrenia (F20.0)
F22.8 Inne uporczywe zaburzenia urojeniowe
W tej grupie zaburze pojedynczemu urojeniu lub zespoowi uroje towarzysz utrwalone omamy o charakterze
gosw albo objawy schizofreniczne, ktre nie uzasadniaj rozpoznania schizofrenii (F20.).
Urojeniowa dysmorfofobia
Inwolucyjny stan paranoidalny
Paranoja pieniacza
F22.9 Uporczywe zaburzenia urojeniowe, nieokrelone
F23 Ostre i przemijajce zaburzenia psychotyczne

Heterogenna grupa zaburze charakteryzujcych si ostrym wystpowaniem takich objaww psychotycznych jak
urojenia, omamy i inne zaburzenia postrzegania, a take znaczn dezorganizacj dotychczasowego zachowania. Ostry
pocztek definiowany jest jako rozwj (pod postaci crescendo) wyranie nieprawidowego obrazu klinicznego
w czasie okoo dwch tygodni lub krtszym. W zaburzeniu tym nie mog wystpowa dowody na uwarunkowania
organiczne. Zagubienie i zakopotanie s czste, lecz dezorientacja co do czasu, miejsca i osoby nie jest na tyle
uporczywa ani gboka, aby moliwe byo rozpoznanie organicznie uwarunkowanych zaburze wiadomoci (F05.).
Cakowity powrt do zdrowia nastpuje zwykle w cigu kilku miesicy, czsto w cigu kilku tygodni lub nawet dni.
Jeeli zaburzenia utrzymuj si duej, wwczas zwykle konieczna jest zmiana zaklasyfikowania. Zaburzenie to moe,
lecz nie musi wiza si z ostrym stresem, okrelanym na og jako silnie traumatyzujce wydarzenia, ktre miay
miejsce jeden do dwch tygodni przed wystpieniem zaburze.
F23.0 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objaww schizofrenii
Ostre zaburzenie psychotyczne, w ktrym omamy, urojenia i inne zaburzenia postrzegania s wyraziste, lecz ulegaj
szybkim zmianom z dnia na dzie lub nawet z godziny na godzin. Czsto wystpuje te ekscytacja emocjonalna
z intensywnym, przemijajcym uczuciem szczcia lub ekstazy albo lku i draliwoci. Wielopostaciowo i niestao
s charakterystycznymi cechami caego obrazu klinicznego, a objawy psychotyczne nie uzasadniaj rozpoznania
schizofrenii (F20.). Zaburzenia takie maj czsto nagy pocztek, rozwijajc si gwatownie w cigu kilku dni; objawy
czsto ustpuj w krtkim czasie i nie nawracaj. Jeeli objawy utrzymuj si przez duszy czas, wwczas
rozpoznanie naley zmieni na uporczywe zaburzenia urojeniowe (F22.).
Bouffe dlirante bez objaww schizofrenii lub nieokrelona
Psychoza cykloidalna bez objaww schizofrenii lub nieokrelona
F23.1 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii
Ostre zaburzenia psychotyczne z wielopostaciowym i niestabilnym obrazem klinicznym opisanym w F23.0; mimo
niestabilnoci, w przebiegu tych zaburze przez wikszo czasu wystpuj take niektre objawy typowe dla
schizofrenii. Jeeli objawy schizofreniczne utrwalaj si, wwczas naley zmieni rozpoznanie na schizofreni (F20.).
Bouffe dlirante z objawami schizofrenii
Psychoza cykloidalna z objawami schizofrenii
218
F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii

Ostre zaburzenie, w ktrym objawy psychotyczne s wzgldnie stae i speniaj kryteria diagnostyczne schizofrenii,
jednake trwaj one krcej ni okoo jednego miesica; nie wystpuje rwnie wielopostaciowo i niestabilno
opisane w F23.0. Jeeli objawy schizofreniczne utrwalaj si, wwczas naley zmieni rozpoznanie na schizofreni
(F20.).
Schizofrenia ostra (niezrnicowana)
Krtkotrwae zaburzenie podobne do schizofrenii
Krtkotrwaa psychoza podobna do schizofrenii
Oneirofrenia
Reakcja schizofreniczna
Nie obejmuje: organiczne zaburzenia urojeniowe [podobne do schizofrenii] (F06.2)
zaburzenie podobne do schizofrenii BNO (F20.8)
F23.3 Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewag uroje
Ostre zaburzenia psychotyczne, ktrych gwn cech kliniczn s wzgldnie trwae urojenia lub omamy, ktre jednak
nie uzasadniaj rozpoznania schizofrenii (F20.). Jeeli urojenia utrzymuj si przez duszy czas, wwczas
rozpoznanie naley zmieni na uporczywe zaburzenia urojeniowe (F22.).
Reakcja paranoidalna
Psychogenna psychoza paranoidalna
F23.8 Inne ostre i przemijajce zaburzenia psychotyczne
Wszelkie inne okrelone ostre zaburzenia psychotyczne, bez dowodw podoa organicznego i podstaw
zaklasyfikowania do F23.0F23.3.
F23.9 Ostre i przemijajce zaburzenia psychotyczne, nieokrelone
Krtkotrwaa psychoza reaktywna BNO
Psychoza reaktywna
F24 Indukowane zaburzenie urojeniowe

Zaburzenie urojeniowe podzielane przez dwie osoby lub przez wicej osb blisko powizanych ze sob emocjonalnie.
Tylko jedna z tych osb wykazuje objawy pierwotnego zaburzenia psychotycznego; u pozostaych osb urojenia s
tylko wzbudzane i zwykle ustpuj, gdy osoby te s od siebie oddzielone.
Folie deux
Indukowane:
zaburzenie paranoidalne
zaburzenie psychotyczne
F25 Zaburzenia schizoafektywne

Epizodyczne zaburzenia z intensywnymi objawami zarwno afektywnymi, jak i schizofrenicznymi, ktre jednak nie
uzasadniaj rozpoznania ani schizofrenii, ani epizodu depresyjnego czy maniakalnego. Inne stany z objawami
afektywnymi, ktre nakadaj si na wczeniej wystpujc psychoz schizofreniczn lub wspistniej bd pojawiaj
si naprzemiennie z utrwalonymi zaburzeniami urojeniowymi innego rodzaju, naley klasyfikowa w kategoriach F20
F29. Objawy psychotyczne w chorobach afektywnych, ktre nie s zgodne z nastrojem, nie uzasadniaj rozpoznania
zaburze schizoafektywnych.
F25.0 Zaburzenie schizoafektywne, typ maniakalny
S to zaburzenia z tak wyrazistymi objawami zarwno schizofrenicznymi, jak i maniakalnymi, i brak jest podstaw do
rozpoznania schizofrenii lub epizodu maniakalnego. Kategorii tej naley uywa tak w stosunku do pojedynczego
epizodu, jak i wobec nawracajcego zaburzenia, w ktrym wikszo stanowi epizody schizoafektywne typu
maniakalnego.
Psychoza schizoafektywna, typ maniakalny
Psychoza podobna do schizofrenii, typ maniakalny
F25.1 Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
S to zaburzenia z tak wyrazistymi objawami zarwno schizofrenicznymi, jak i depresyjnymi, i brak jest podstaw do
rozpoznania schizofrenii lub epizodu depresyjnego. Kategorii tej naley uywa tak w stosunku do pojedynczego
epizodu, jak i wobec nawracajcego zaburzenia, w ktrym wikszo stanowi epizody schizoafektywne typu
depresyjnego.
Psychoza schizoafektywna, typ depresyjny
Psychoza podobna do schizofrenii, typ depresyjny
F25.2 Zaburzenie schizoafektywne, typ mieszany
Schizofrenia cykliczna
Mieszana psychoza schizofreniczna i afektywna
219
F25.8 Inne zaburzenia schizoafektywne

F25.9 Zaburzenia schizoafektywne, nieokrelone
Psychoza schizoafektywna BNO
F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne

Zaburzenia urojeniowe lub omamowe, ktre nie uzasadniaj rozpoznania schizofrenii (F20.), uporczywych zaburze
urojeniowych (F22.), ostrych i przemijajcych zaburze psychotycznych (F23.), psychotycznych postaci epizodu
maniakalnego (F30.2) ani cikiego epizodu depresyjnego (F32.3).
Przewleka psychoza omamowa
F29 Nieokrelona psychoza nieorganiczna

Psychoza BNO
Nie obejmuje: zaburzenia psychiczne BNO (F99)
psychoza organiczna lub objawowa BNO (F09)
Zaburzenia nastroju [afektywne]

(F30F39)
Ta cz obejmuje zaburzenia charakteryzujce si przede wszystkim zmian afektu lub nastroju w kierunku depresji
(z towarzyszcym niepokojem lub bez niepokoju) lub nastroju podwyszonego. Zmianie nastroju towarzyszy zazwyczaj
zmiana napdu; wikszo pozostaych objaww jest albo wtrna, albo zrozumiaa w kontekcie zmiany nastroju
i aktywnoci. Wikszo tego typu zaburze ma charakter nawrotowy, a ich epizody czsto bywaj spowodowane przez
stresujce wydarzenia lub sytuacje.
F30 Epizod maniakalny

Zaliczone do tej grupy kategorie diagnostyczne dotycz wycznie pojedynczego epizodu chorobowego. Epizody
hipomanii lub manii stwierdzone u osb, ktre przebyy wczeniej zaburzenia afektywne (depresja, hipomania, mania,
zespoy mieszane) naley zaliczy do zaburze afektywnych dwubiegunowych (F31.).
Obejmuje: zaburzenia dwubiegunowe, pojedynczy epizod maniakalny
F30.0 Hipomania
Zaburzenie to cechuje duej utrzymujce si wzmoenie nastroju, zwikszenie energii i aktywnoci oraz zazwyczaj
wyranie wzmoone samopoczucie dotyczce wydolnoci fizycznej i psychicznej. Wystpuj rwnie: zwikszona
liczba kontaktw z otoczeniem, gadatliwo, spoufalanie si, wzmoenie popdu seksualnego i zmniejszona potrzeba
snu, jednak nasilenie tych objaww zazwyczaj nie zaburza w sposb powany zdolnoci do pracy i nie jest przyczyn
odrzucenia przez otoczenie. Zamiast czsto wystpujcej dobrodusznej towarzyskoci pojawia si moe draliwo,
zarozumiao, zachowania prostackie. Zaburzeniom nastroju i zachowania nie towarzysz omamy ani urojenia.
F30.1 Mania bez objaww psychotycznych
Wzmoenie nastroju jest nieadekwatne do sytuacji pacjenta i moe zmienia si od beztroskiej dobrodusznoci
(jowialnoci) do niekontrolowanego podniecenia. Bardzo dobremu samopoczuciu towarzyszy wzmoona energia
prowadzca do nadmiernej aktywnoci, wielomwno, zmniejszona potrzeba snu. Wystpuj trudnoci w utrzymaniu
uwagi oraz znaczne roztargnienie. Samoocena jest wyranie zawyona z ideami wielkociowymi i du pewnoci
siebie. Brak normalnych zahamowa w kontaktach spoecznych moe by przyczyn zachowa lekkomylnych,
nierozwanych, nieadekwatnych do sytuacji, niezgodnych z charakterem pacjenta.
F30.2 Mania z objawami psychotycznymi
Oprcz objaww i cech wymienionych w F30.1 wystpuj urojenia (zwykle wielkociowe) lub omamy (s to
zazwyczaj gosy skierowane wprost do pacjenta), albo te podniecenie, wzmoona aktywno ruchowa i gonitwa myli
osigaj tak skrajne nasilenie, e pacjenta nie mona zrozumie, ani nawiza z nim rzeczowego kontaktu.
Mania z:
objawami psychotycznymi zgodnymi z nastrojem
objawami psychotycznymi niezgodnymi z nastrojem
Zahamowanie w przebiegu manii
F30.8 Inne epizody maniakalne
F30.9 Epizod maniakalny, nieokrelony
Mania BNO
220
F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

Zaburzenia charakteryzujce si wystpowaniem dwch lub wicej epizodw chorobowych z wyranie zaburzonym
nastrojem i aktywnoci w postaci podwyszenia nastroju, wzmoonej energii i aktywnoci (hipomania lub mania) lub
obnienia nastroju oraz energii i aktywnoci (depresja). Do zaburze dwubiegunowych zalicza si rwnie nawracajce
epizody hipomanii lub manii.
Obejmuje: maniakalno-depresyjna:
choroba
psychoza
reakcja
Nie obejmuje: zaburzenia dwubiegunowe, pojedynczy epizod maniakalny (F30.)
cyklotymia (F34.0)
F31.0 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
Pacjent znajduje si obecnie w stanie hipomanii i przeby w przeszoci co najmniej jeden inny epizod zaburze
afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub mieszany).
F31.1 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez objaww
psychotycznych
Pacjent znajduje si obecnie w stanie maniakalnym bez objaww psychotycznych (opisanym w F30.1) i przeby
w przeszoci co najmniej jeden inny epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub
mieszany).
F31.2 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami
psychotycznymi
Pacjent znajduje si obecnie w stanie maniakalnym z objawami psychotycznymi (opisanym w F30.2) i przeby
w przeszoci co najmniej jeden inny epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub
mieszany).
F31.3 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o agodnym lub
umiarkowanym nasileniu
Pacjent znajduje si obecnie w stanie depresji, taka jak w epizodzie depresyjnym o agodnym lub umiarkowanym
nasileniu (F32.0 lub F32.1) i przeby w przeszoci co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburze afektywnych
(hipomaniakalny, maniakalny lub mieszany).
F31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod cikiej depresji bez objaww
psychotycznych
Pacjent znajduje si obecnie w stanie depresji, tak jak w epizodzie cikiej depresji bez objaww psychotycznych
(F32.2) i przeby w przeszoci co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny,
maniakalny lub mieszany).
F31.5 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod cikiej depresji z objawami
psychotycznymi
Pacjent znajduje si obecnie w stanie depresji, tak jak w epizodzie cikiej depresji z objawami psychotycznymi
(F32.3) i przeby w przeszoci co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny,
maniakalny lub mieszany).
F31.6 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany
Pacjent przeby co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny,
depresyjny lub mieszany), a obecnie wystpuj szybko zmieniajce si objawy depresji i manii lub objawy obu
zespow wystpuj jednoczenie.
Nie obejmuje: pojedynczy epizod mieszanych zaburze afektywnych (F38.0)
F31.7 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie remisja
Pacjent przeby co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny lub
mieszany) i dodatkowo co najmniej jeden inny epizod zaburze afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny
lub mieszany), jednak obecnie (od kilku miesicy) nie wystpuj adne wyraniejsze zaburzenia nastroju. Kod ten
naley rwnie stosowa w okresie remisji w czasie postpowania profilaktycznego.
F31.8 Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Zaburzenie dwubiegunowe typu II
Nawracajce epizody maniakalne BNO
F31.9 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nieokrelone
221
F32 Epizod depresyjny

W typowych agodnych, umiarkowanych lub cikich epizodach depresyjnych pacjent cierpi z powodu obnienia
nastroju, ubytku energii, zmniejszenia aktywnoci. Zmniejszone jest odczuwanie przyjemnoci, zakres zainteresowa
i koncentracja s obnione, czsto pojawia si znaczne zmczenie, nawet po maym wysiku. Sen jest zwykle
zaburzony, apetyt obniony. Samoocena i pewno siebie s niemal zawsze zmniejszone, nawet w agodnych stanach
depresyjnych pojawiaj si idee winy i maej wartoci. Obnienie nastroju nie ulega wikszym zmianom w kolejnych
dniach, jest niezalene od biecych wydarze, mog mu towarzyszy tzw. objawy somatyczne: utrata zainteresowania
przyjemnoci i obnienie zdolnoci do jej przeywania, wczesne budzenie si (kilka godzin wczeniej ni zwykle),
narastanie depresji w godzinach porannych, wyrane zahamowanie psychoruchowe, pobudzenie ruchowe, utrata
apetytu, ubytek masy ciaa i utrata libido. W zalenoci od liczby i nasilenia objaww epizod depresyjny mona
okreli jako agodny, umiarkowany lub ciki.
Obejmuje: pojedynczy epizod:
reakcji depresyjnej
depresji psychogennej
depresji reaktywnej
Nie obejmuje: zaburzenia przystosowania (F43.2)
nawracajce zaburzenia depresyjne (F33.)
stany zwizane z zaburzeniami zachowania w F91. (F92.0)
F32.0 Epizod depresji agodny
Zazwyczaj wystpuj dwa lub trzy z wyej wymienionych objaww. Pacjent jest z tego powodu zaniepokojony
i zwykle jest w stanie podoa wikszoci swoich obowizkw.
F32.1 Epizod depresji umiarkowany
Zazwyczaj wystpuj cztery lub wicej z wyej wymienionych objaww, a pacjent moe mie due trudnoci
z wykonywaniem codziennych obowizkw.
F32.2 Epizod depresji ciki, bez objaww psychotycznych
Epizod depresji, w ktrym kilka z wyej wymienionych objaww osiga znaczne nasilenie i jest rdem
przygnbienia; typowa jest utrata poczucia wasnej wartoci, niska samoocena i poczucie winy. Czsto pojawiaj si
myli i prby samobjcze, zazwyczaj wystpuje te szereg objaww somatycznych.
Depresja z podnieceniem
Depresja dua pojedynczy epizod bez objaww psychotycznych
Depresja witalna
F32.3 Epizod depresji ciki, z objawami psychotycznymi

Epizod depresji jak opisany w F32.2, ale z omamami, urojeniami, zahamowaniem psychoruchowym lub osupieniem
uniemoliwiajcym wykonywanie podstawowych codziennych czynnoci; stan ten moe zagraa yciu w zwizku
z ryzykiem samobjstwa, odwodnieniem lub godowaniem. Tre omamw i uroje moe, ale nie musi by zgodna
z obnionym nastrojem.
Pojedynczy epizod:
duej depresji z objawami psychotycznymi
psychozy depresyjnej psychogennej
depresji psychotycznej
psychozy depresyjnej reaktywnej
F32.8 Inne epizody depresyjne
Depresja atypowa
Pojedyncze epizody depresji maskowanej BNO
F32.9 Epizod depresyjny, nieokrelony
Depresja BNO
Zaburzenia depresyjne BNO
222
F33 Zaburzenia depresyjne nawracajce

Zaburzenia te cechuj si powtarzajcymi si epizodami depresji, opisanej jako epizod depresyjny (F32.), bez
jakichkolwiek niezalenych epizodw wzmoonego nastroju i zwikszonej energii (mania) w przeszoci.
Bezporednio po epizodzie depresyjnym mog jednak wystpi krtkotrwae stany podwyszenia nastroju
i zwikszonej aktywnoci (hipomania), niekiedy zwizane ze stosowaniem leczenia przeciwdepresyjnego. Cisze
postacie nawracajcych zaburze depresyjnych (F33.2 i F33.3) wykazuj wiele cech wsplnych z wczeniejszymi
koncepcjami diagnostycznymi, takimi jak: depresja w przebiegu psychozy maniakalno-depresyjnej, melancholia,
depresja witalna i depresja endogenna. Pierwszy epizod moe wystpi w kadym wieku, poczwszy od dziecistwa a
do wieku podeszego. Pocztek bywa ostry lub powolny, czas trwania od kilku tygodni do wielu miesicy. Ryzyko
pojawienia si epizodu maniakalnego u chorych z nawracajcymi zaburzeniami depresyjnymi nigdy cakowicie nie
znika, niezalenie od liczby przebytych epizodw depresyjnych. W przypadku pojawienia si epizodu maniakalnego
rozpoznanie naley zmieni na zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F31.).
Obejmuje: nawracajce epizody:
reakcji depresyjnej
depresji psychogennej
depresji reaktywnej
zaburzenie depresyjne zalene od pory roku
Nie obejmuje: nawracajce krtkotrwae epizody depresyjne (F38.1)
F33.0 Zaburzenie depresyjne nawracajce, obecnie epizod depresyjny agodny
Zaburzenie charakteryzuj nawracajce epizody depresji. Obecny epizod wykazuje agodne nasilenie, jak F32.0,
a w przeszoci nie wystpoway zaburzenia maniakalne.
F33.1 Zaburzenie depresyjne nawracajce, obecnie epizod depresyjny umiarkowany
Zaburzenie charakteryzuj nawracajce epizody depresji. Obecny epizod wykazuje umiarkowane nasilenie, jak F32.1,
a w przeszoci nie wystpoway zaburzenia maniakalne.
F33.2 Zaburzenie depresyjne nawracajce, obecnie epizod depresji cikiej bez objaww
psychotycznych
Zaburzenie charakteryzuj nawracajce epizody depresji. Obecny epizod wykazuje cikie nasilenie bez objaww
psychotycznych, jak F32.2, a w przeszoci nie wystpoway zaburzenia maniakalne.
Depresja endogenna bez objaww psychotycznych
Dua depresja nawracajca, bez objaww psychotycznych
Psychoza maniakalno-depresyjna, posta depresyjna bez objaww psychotycznych
Depresja witalna nawracajca, bez objaww psychotycznych
F33.3 Zaburzenie depresyjne nawracajce, obecnie epizod depresji cikiej z objawami
psychotycznymi
Zaburzenie charakteryzuj nawracajce epizody depresji. Obecny epizod wykazuje cikie nasilenie z objawami
psychotycznymi, jak F32.3, a w przeszoci nie wystpoway zaburzenia maniakalne.
Depresja endogenna z objawami psychotycznymi
Psychoza maniakalno-depresyjna, posta depresyjna z objawami psychotycznymi
Nawracajce cikie epizody:
duej depresji z objawami psychotycznymi
psychozy depresyjnej psychogennej
depresji psychotycznej
psychozy depresyjnej reaktywnej
F33.4 Zaburzenie depresyjne nawracajce, obecnie stan remisji
Pacjent przeby w przeszoci dwa lub wicej epizodw depresyjnych, takich jak F33.0F33.3, ale w okresie ostatnich
kilku miesicy nie wystpuj objawy depresji.
F33.8 Inne nawracajce zaburzenia depresyjne
F33.9 Nawracajce zaburzenia depresyjne, nieokrelone
Depresja jednobiegunowa BNO
223
F34 Uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne]

Zaburzenia nastroju, ktre utrzymuj si przewlekle, maj zmienne nasilenie, przy czym wikszo epizodw nie
osiga nasilenia pozwalajcego na rozpoznanie hipomanii ani epizodw depresji agodnej. Poniewa zaburzenia te
utrzymuj si przez wiele lat, a niekiedy przez wiksz cz dorosego ycia pacjenta, s one przyczyn znacznego
przygnbienia i istotnie ograniczaj moliwoci yciowe pacjenta. W niektrych przypadkach na uporczywe zaburzenia
nastroju mog nakada si nawracajce lub jednorazowe epizody manii lub depresji.
F34.0 Cyklotymia
Utrzymujce si stale wahania nastroju w postaci licznych okresw depresji i agodnie wzmoonego samopoczucia,
ktre nie s na tyle nasilone i dugotrwae, aby mona byo rozpozna zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F31.)
lub zaburzenia depresyjne nawracajce (F33.). Cyklotymia wystpuje czsto u krewnych pacjentw z zaburzeniami
afektywnymi dwubiegunowymi. U niektrych osb z cyklotymi mog wystpowa zaburzenia afektywne
dwubiegunowe.
Afektywne zaburzenia osobowoci
Osobowo cykloidalna
Osobowo cyklotymiczna
F34.1 Dystymia
Przewleke obnienie nastroju, trwajce przynajmniej przez kilka lat, ktre nie jest wystarczajco cikie lub w ktrym
poszczeglne epizody nie s na tyle dugotrwae, aby mona byo rozpozna nawracajce zaburzenia depresyjne
o nasileniu cikim, umiarkowanym lub agodnym (F33.).
Nerwica depresyjna
Depresyjne zaburzenia osobowoci
Depresja nerwicowa
Przewleka depresja lkowa
Nie obejmuje: depresja lkowa (agodna lub nieuporczywa) (F41.2)
F34.8 Inne uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne]
F34.9 Uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne], nieokrelone
F38 Inne zaburzenia nastroju [afektywne]

Jakiekolwiek inne zaburzenia nastroju, ktrych nasilenie lub czas trwania nie pozwalaj zaliczy ich do kategorii
F30F34.
F38.0 Inne wystpujce pojedynczo zaburzenia nastroju [afektywne]
Epizod mieszanych zaburze afektywnych
F38.1 Inne nawracajce zaburzenia nastroju [afektywne]
Nawracajce krtkie epizody depresyjne
F38.8 Inne okrelone zaburzenia nastroju [afektywne]
F39 Zaburzenia nastroju [afektywne], nieokrelone

Psychoza afektywna BNO
224
Zaburzenia nerwicowe, zwizane ze stresem i pod postaci somatyczn

(F40F48)
Nie obejmuje: stany zwizane z zaburzeniami zachowania w F91. (F92.8)
F40 Zaburzenia lkowe w postaci fobii

W tej grupie zaburze lk wywoywany jest tylko lub przede wszystkim przez pewne okrelone sytuacje, ktre
w rzeczywistoci nie s grone. W nastpstwie tego pacjent w charakterystyczny sposb unika tych sytuacji,
a zetknwszy si z nimi odczuwa przeraenie. Obawy pacjenta mog koncentrowa si na pojedynczych doznaniach,
takich jak koatanie serca lub uczucie omdlewania. Czsto s one powizane z lkiem przed mierci, utrat kontroli
nad postpowaniem czy przed chorob psychiczn. Sama myl o znalezieniu si w sytuacji fobicznej powoduje
zazwyczaj wystpienie lku antycypacyjnego. Lk fobiczny czsto wspwystpuje z depresj. Odpowied na to, czy
naley postawi oba rozpoznania: lku fobicznego i epizodu depresyjnego, czy te tylko jedno, zaley od przebiegu
tych dwch zaburze w czasie, wynikw rozpoznania rnicowego, a take od zamierze terapeutycznych w czasie
badania.
F40.0 Agorafobia
Termin ten oznacza wyranie okrelon grup fobii obejmujcych strach przed wyjciem z domu, wejciem do sklepu,
przed tumem i miejscami publicznymi, czy przed samotnym podrowaniem pocigiem, autobusem lub samolotem.
Czst cech zarwno obecnego, jak i poprzednich epizodw jest wystpowanie lku napadowego. Jako dodatkowe
cechy zaburzenia wystpuj rwnie objawy depresyjne, natrctwa i fobie spoeczne. Nierzadko zdarza si unikanie
sytuacji fobicznych, w zwizku z czym niektrzy pacjenci nie maj dowiadcze z odczuwaniem intensywnego lku.
Agorafobia bez lku panicznego w wywiadzie
Agorafobia z lkiem panicznym
F40.1 Fobie spoeczne
Polega na strachu przed ocen innych ludzi, ktry prowadzi do unikania sytuacji spoecznych. Bardziej uoglnione
fobie spoeczne zwykle wi si z nisk samoocen i strachem przed krytyk. Mog one przejawia si w formie
dolegliwoci takich jak czerwienienie si, drenie rk, nudnoci lub parcie na mocz. Pacjent czsto bywa przekonany,
e te wtrne przejawy lku stanowi pierwotny problem. Objawy mog nasila si a do napadu lku panicznego.
Antropofobia
Nerwica spoeczna
F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii
Fobie ograniczone do bardzo specyficznych sytuacji, jak przebywanie w pobliu niektrych zwierzt, wysoko, burza
z piorunami, ciemno, lot samolotem, zamknite przestrzenie, korzystanie z publicznych toalet, jedzenie pewnych
pokarmw, wizyta u dentysty, widok krwi czy ran. Cho sytuacja wywoujca jest wyranie okrelona, kontakt z ni
moe spowodowa napad paniki, jak w agorafobii czy w fobiach spoecznych.
Akrofobia
Fobie zwizane ze zwierztami
Klaustrofobia
Klaustrofobia
Nie obejmuje: dysmorfofobia (nieurojeniowa) (F45.2)
fobia choroby (F45.2)
F40.8 Inne zaburzenia lkowe w postaci fobii
F40.9 Fobie nieokrelone
Fobia BNO
Stan fobii BNO
225
F41 Inne zaburzenia lkowe

Gwnym objawem tych zaburze jest lk, ktry nie ogranicza si do adnej okrelonej sytuacji. Wystpowa mog
rwnie objawy depresyjne i natrctwa, a nawet niektre elementy lku fobicznego, s one jednak wyranie wtrne lub
mniej nasilone.
F41.0 Zaburzenie lkowe z napadami lku [lk paniczny]
Istotn cech tego zaburzenia s nawracajce napady ostrego lku (stany paniki), ktre nie s ograniczone do jakiej
szczeglnej sytuacji czy okolicznoci, w zwizku z czym s niemoliwe do przewidzenia. Podobnie jak w innych
zaburzeniach lkowych, podstawowe objawy obejmuj nage wystpienie koatania serca, blu w klatce piersiowej,
uczucia dusznoci, zawrotw gowy, a take poczucie obcoci wasnej osoby (depersonalizacja) lub otoczenia
(derealizacja). Czsto wystpuje wtrny strach przed mierci, utrat kontroli czy chorob psychiczn. Nie naley
stawia rozpoznania lku panicznego jako rozpoznania podstawowego, jeeli u pacjenta w okresie pojawienia si
napadw paniki stwierdzono zaburzenie depresyjne; w takim wypadku napady lkowe s prawdopodobnie wtrne
w stosunku do depresji.
Lk paniczny:
napad
stan
Nie obejmuje: zaburzenia lkowe z napadami lku z agorafobi (F40.0)
F41.1 Zaburzenia lkowe uoglnione
Podstawow cech jest tu uoglniony i uporczywy lk niezwizany z adnymi okrelonymi sytuacjami zewntrznymi
(lk wolnopyncy). Dominujce objawy s zrnicowane. Nale do nich skargi na stae uczucie zdenerwowania,
drenie, napicie miniowe, pocenie si, zawroty gowy, przyspieszone bicie serca i uczucie ucisku w nadbrzuszu.
Pacjent czsto wypowiada obawy, e on sam lub kto z jego bliskich wkrtce zachoruje lub bdzie mia wypadek.
Nerwica lkowa
Reakcja lkowa
Stan lkowy
Nie obejmuje: neurastenia (F48.0)
F41.2 Zaburzenia depresyjne i lkowe mieszane
Kategori t naley stosowa, gdy wystpuj objawy lku i depresji, ale adne z nich nie przewaa w sposb
zdecydowany i aden z objaww rozwaany oddzielnie nie osiga stopnia nasilenia, ktry uzasadniaby postawienie
rozpoznania. Jeli wystpuje zarwno lk, jak i depresja w nasileniu uzasadniajcym te rozpoznania, wwczas naley
uwzgldni oba zaburzenia, a nie omawian tu kategori mieszan.
Depresja lkowa (agodna lub nieuporczywa)
F41.3 Inne mieszane zaburzenia lkowe
Objawy lku wspwystpuj tu z cechami innych zaburze z kategorii F42F48. aden z objaww rozwaany
z osobna nie jest dostatecznie nasilony, aby uzasadni postawienie odpowiedniego rozpoznania.
F41.8 Inne okrelone zaburzenia lkowe
Histeria lkowa
F41.9 Zaburzenia lkowe, nieokrelone
Lk BNO
226
F42 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Istotn cech tego zaburzenia s nawracajce uporczywe myli natrtne lub czynnoci przymusowe. Myli natrtne to
idee, wyobraenia czy impulsy, ktre pojawiaj si w wiadomoci w sposb stereotypowy. Nieomal zawsze s
przeywane w sposb przykry i pacjent czsto prbuje bezskutecznie si im przeciwstawia. Chocia pojawiaj si
wbrew woli i budz wewntrzny sprzeciw, s mimo wszystko uznawane za wasne myli. Czynnoci przymusowe czy
rytuay s to stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania. Nie sprawiaj one pacjentowi przyjemnoci, ani te
nie s zwizane z wykonywaniem uytecznych czynnoci. Maj one zapobiega jakim mao prawdopodobnym
wydarzeniom, ktre wedug pacjenta mogyby nastpi, gdyby zaniecha wykonania rytuau. Czsto te domniemane
wydarzenia zwizane s z wyrzdzeniem przez pacjenta krzywdy sobie lub komu. Zachowanie to pacjent zwykle
postrzega jako bezsensowne lub niepotrzebne i czsto prbuje mu si opiera. Zaburzenia te prawie zawsze cz si
z lkiem, ktry nasila si przy prbach zaniechania czynnoci przymusowej.
Obejmuje: nerwica anankastyczna
nerwica natrctw
Nie obejmuje: osobowo anankastyczna (F60.5)
F42.0 Zaburzenie z przewag myli czy ruminacji natrtnych
Moe przejawia si w postaci myli, wyobrae czy impulsw do dziaania, niemal zawsze bardzo przykrych dla
pacjenta. Czasem myli te maj posta niekoczcych si rozwaa uniemoliwiajcych podejmowanie najprostszych
decyzji niezbdnych w yciu codziennym. Powizanie midzy natrtnymi ruminacjami a depresj jest szczeglnie
cise. Rozpoznanie nerwicy natrctw naley preferowa tylko w przypadku, gdy ruminacje powstaj lub utrzymuj si
poza epizodem depresyjnym.
F42.1 Zaburzenie z przewag czynnoci natrtnych [rytuay obsesyjne]
Wikszo czynnoci przymusowych dotyczy czystoci (szczeglnie mycia rk), cigego porzdkowania, czyszczenia
i sprawdzania wszystkiego, w celu niedopuszczenia do niebezpiecznej sytuacji. U podstaw tego zachowania ley
zazwyczaj strach przed niebezpieczestwem zagraajcym pacjentowi, lub spowodowanym przez pacjenta, natomiast
czynno rytualna jest bezskuteczn czy symboliczn prb odwrcenia tego niebezpieczestwa.
F42.2 Myli i czynnoci natrtne, mieszane
F42.8 Inne natrctwa
F42.9 Natrctwa nieokrelone
F43 Reakcja na ciki stres i zaburzenia adaptacyjne

Podstaw wydzielenia tej kategorii zaburze s nie tylko objawy i przebieg, ale rwnie stwierdzenie jednego z dwch
czynnikw przyczynowych: wyjtkowo stresujcego wydarzenia yciowego, powodujcego ostr reakcj na stres albo
znaczcej zmiany yciowej prowadzcej do trwaej, przykrej sytuacji, ktra powoduje zaburzenia adaptacyjne. Mniej
cikie stresy psychospoeczne (wydarzenia yciowe) mog przyczynia si do wystpienia caego szeregu zaburze
sklasyfikowanych w innych miejscach tego rozdziau, ale ich znaczenie etiologiczne nie jest zawsze oczywiste i zaley
od osobniczej wraliwoci pacjenta. Oznacza to, e wydarzenia yciowe nie s konieczne, ani wystarczajce aby
wyjani wystpienie zaburzenia i ksztatowanie si jego obrazu klinicznego. Natomiast zaburzenia ujte w tej grupie
powinny by zawsze bezporedni konsekwencj ostrego, cikiego stresu lub trwaej sytuacji urazowej. Wydarzenie
stresowe, czy trwaa przykra sytuacja jest pierwotnym i nadrzdnym czynnikiem przyczynowym, bez ktrego nie
byoby tego zaburzenia. Zaburzenia te mona wic uwaa za dezadaptacyjne reakcje na ostry lub przewleky stres.
Uniemoliwiaj one skuteczne radzenie sobie i wskutek tego prowadz do trudnoci w funkcjonowaniu spoecznym.
F43.0 Ostra reakcja na stres
Przemijajce zaburzenie, ktre rozwija si w odpowiedzi na wyjtkowo silny stres fizyczny lub psychiczny u osoby,
ktra nie wykazuje innego zaburzenia psychicznego. Zaburzenie to zazwyczaj ustpuje w cigu kilku godzin lub dni.
Geneza i nasilenie ostrej reakcji na stres zaley przede wszystkim od osobniczej wraliwoci i umiejtnoci radzenia
sobie ze stresem. Objawy cechuje dua rnorodno i zmienno. Na pocztku wystpuje stan oszoomienia
z pewnym zaweniem pola wiadomoci i uwagi, niemonoci rozumienia bodcw i zaburzeniami orientacji. Potem
moe pojawi si dalsze wyczenie z otaczajcej sytuacji (a do osupienia dysocjacyjnego F44.2) albo pobudzenie
i nadmierna aktywno (reakcja ucieczki lub fugi). Czsto wystpuj wegetatywne znamiona panicznego lku
(przyspieszona akcja serca, poty, zaczerwienienie). Objawy uzewntrzniaj si w cigu kilku minut po zadziaaniu
stresowego bodca czy wydarzenia i zanikaj w cigu dwch trzech dni (czsto w okresie kilku godzin). Cay epizod
moe by objty czciow lub cakowit niepamici (F44.0). Jeeli objawy utrzymuj si duej, naley rozway
moliwo zmiany rozpoznania.
Ostra:
reakcja kryzysowa
reakcja na stres
Wyczerpanie walk
Stan kryzysowy
Szok psychiczny
227
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

Opniona lub przeduona reakcja na wydarzenie czy sytuacj stresow (krtk lub dugotrwa) o wyjtkowo
zagraajcym lub katastroficznym charakterze, ktra mogaby wywoa niezwykle cikie przeycia nieomal
u kadego. Czynniki predysponujce, takie jak cechy osobowoci (np. anankastyczna, asteniczna) lub wczeniejsze
dekompensacje nerwicowe, mog obnia prg podatnoci na rozwj tego zaburzenia lub przyczyni si do zaostrzenia
jego przebiegu, ale nie s one konieczne ani wystarczajce do jego wystpienia. Typowe objawy obejmuj wielokrotne
przeywanie urazowej sytuacji w natrtnych wspomnieniach (reminiscencjach) i koszmarach sennych. Pojawiaj si
one na tle poczucia odrtwienia i przytpienia uczuciowego, odizolowania od innych ludzi, braku reakcji na
otoczenie, anhedonii, a take unikania dziaa i sytuacji, ktre mogyby przypomnie przebyty uraz. Zazwyczaj
wystpuje stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmiern czujnoci i wzmoon reaktywnoci na bodce
oraz bezsennoci. Z powyszymi objawami i zmianami czsto zwizane s lk i depresja i nierzadko wystpuj myli
samobjcze. Zaburzenia pojawiaj si po urazie, po okresie latencji, ktry moe trwa od kilku tygodni do kilku
miesicy. Przebieg ma charakter zmienny, ale w wikszoci przypadkw mona oczekiwa ustpienia objaww.
U niewielkiej czci pacjentw zaburzenie moe utrzymywa si przez wiele lat i moe przej w trwa zmian
osobowoci (F62.0).
Nerwica urazowa
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne
S to stany napicia, niepokoju, przygnbienia i zaburze emocjonalnych, ktre powstaj w okresie adaptacji do
duych zmian yciowych lub do stresujcego wydarzenia yciowego i zazwyczaj utrudniaj spoeczne przystosowanie
i efektywne dziaanie. Stresor moe zaburza integralno spoecznego ukadu odniesienia jednostki (osierocenie,
przeycia zwizane z separacj) lub szerszego systemu wsparcia spoecznego i systemu wartoci (migracja, status
uchodcy). Moe te stanowi wany etap rozwoju, czy kryzys rozwojowy (pjcie do szkoy, rodzicielstwo,
niemono osignicia wanych celw osobistych, przejcie na emerytur). Indywidualne predyspozycje czy
wraliwo odgrywaj wan rol w genezie i ksztatowaniu objaww, ale zakada si, e zaburzenie to nie
wystpioby bez dziaania czynnika stresowego. Objawy mog by rnorodne i obejmuj: nastrj depresyjny, lk,
zamartwianie si (lub mieszanin tych objaww), poczucie niezdolnoci do radzenia sobie i planowania przyszoci lub
dalsze pozostawanie w obecnej sytuacji oraz pewne ograniczenie zdolnoci do wykonywania codziennych czynnoci.
Mog pojawia si rwnie zaburzenia zachowania, szczeglnie u nastolatkw. Dominujc cech moe by krtka lub
przeduajca si reakcja depresyjna, a take zaburzenia innych emocji lub zachowania.
Wstrzs kulturowy
Reakcja aobna
Choroba szpitalna u dzieci
Nie obejmuje: lk przed separacj w dziecistwie (F93.0)
F43.8 Inne reakcje na ciki stres
F43.9 Reakcja na ciki stres, nieokrelona
228
F44 Zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]

Wsplnym rysem zaburze dysocjacyjnych czy konwersyjnych jest czciowa lub cakowita utrata normalnej integracji
pomidzy wspomnieniami przeszoci, poczuciem tosamoci, wraeniami czuciowymi i kontrol ruchw ciaa.
Wszystkie typy zaburze dysocjacyjnych maj tendencj do ustpowania po kilku tygodniach lub miesicach,
szczeglnie jeli ich pocztek by zwizany z cikim wydarzeniem yciowym. Bardziej przewlekajce si zaburzenia,
szczeglnie niedowady i zaburzenia czucia, mog wiza si z nierozwizywalnymi problemami czy trudnociami
interpersonalnymi. Zaburzenia te klasyfikowano wczeniej jako rne typy histerii konwersyjnej. Obecnie uwaa si,
e s one pochodzenia psychogennego i s cile zwizane w czasie z traumatycznymi wydarzeniami,
nierozwizywalnymi i nietolerowanymi sytuacjami, czy te z zaburzonymi relacjami z otoczeniem. Objawy czsto s
odbiciem wyobrae pacjenta o tym, jak przejawiaaby si choroba somatyczna. Badanie lekarskie i badania
dodatkowe nie potwierdzaj adnej znanej choroby somatycznej ani neurologicznej. Poza tym utrata funkcji jest
wyrazem potrzeb psychologicznych czy konfliktw. Objawy mog rozwija si w cisym zwizku ze stresem
psychologicznym i czsto wystpuj nagle. Kategoria ta obejmuje tylko zaburzenia funkcji somatycznych bdcych
normalnie pod wiadom kontrol oraz zaburzenia wyraajce si utrat czucia. Zaburzenia obejmujce bl i inne
zoone doznania somatyczne, zwizane z czynnoci wegetatywnego ukadu nerwowego, naley klasyfikowa jako
zaburzenia pod postaci somatyczn (F45.0). Naley zawsze pamita o moliwoci pniejszego pojawienia si
powanych zaburze somatycznych czy psychicznych.
Obejmuje: konwersyjna:
histeria
reakcja
histeria
psychoza histeryczna
Nie obejmuje: symulacja [wiadome udawanie] (Z76.5)
F44.0 Amnezja dysocjacyjna
Dominujc cech jest niepami, zazwyczaj wanych wieych wydarze, ktra nie jest spowodowana organicznym
zaburzeniem psychicznym i jest zbyt nasilona, aby mona byo j wytumaczy zwykym roztargnieniem czy
zmczeniem. Przewanie koncentruje si na wydarzeniach urazowych, takich jak: wypadek, nieoczekiwane osierocenie
i zazwyczaj jest czciowa i wybircza. Cakowita i uoglniona amnezja pojawia si rzadko i zazwyczaj jest skadow
fugi (F44.1) i w ten sposb powinna by klasyfikowana. Rozpoznania amnezji dysocjacyjnej nie naley stawia
w przypadkach organicznego zaburzenia mzgu, zatrucia czy nadmiernego zmczenia.
Nie obejmuje: zaburzenie amnestyczne spowodowane przez alkohol lub inn substancj psychoaktywn
(F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem kodu .6)
amnezja:
BNO (R41.3)
nastpcza (R41.1)
wsteczna (R41.2)
niealkoholowy organiczny zesp amnestyczny (F04)
amnezja po napadzie padaczkowym (G40.)
F44.1 Fuga dysocjacyjna
Fuga dysocjacyjna wykazuje wszystkie cechy amnezji dysocjacyjnej wraz z pozornie celowymi podrami poza swj
teren. Zachowanie pacjenta podczas zaburze moe postronnemu obserwatorowi wyda si zupenie normalne, cho
okres fugi pokryty jest niepamici.
Nie obejmuje: fuga po napadzie padaczkowym (G40.)
F44.2 Osupienie dysocjacyjne
Osupienie dysocjacyjne rozpoznaje si na podstawie gbokiego ograniczenia lub zupenego braku ruchw dowolnych
i braku normalnej reakcji na bodce zewntrzne, jak wiato, haas i dotyk. Badanie fizykalne i badania dodatkowe nie
wykazuj objaww organicznych. Wystpuj natomiast wyrane dowody psychogennego uwarunkowania w postaci
wieych wydarze stresowych czy sytuacji problemowej.
Nie obejmuje: organiczne zaburzenia katatoniczne (F06.1)
osupienie:
BNO (R40.1)
katatoniczne (F20.2)
depresyjne (F31F33)
maniakalne (F30.2)
229
F44.3 Trans i optanie

Zaburzenia cechujce si przemijajc utrat wasnej tosamoci i penej orientacji co do otoczenia. Obejmuj
wycznie te stany transu, ktre s niezalene od woli, niechciane i nie zachodz w sytuacjach akceptowanych ze
wzgldw religijnych czy kulturowych.
Nie obejmuje: stany zwizane z:
ostrymi i przemijajcymi zaburzeniami psychotycznymi (F23.)
organicznymi zaburzeniami osobowoci (F07.0)
zespoem powstrzsowym (F07.2)
uywaniem substancji psychoaktywnych (F10F19 ze wsplnym czwartym znakiem
kodu .0)
schizofreni (F20.)
F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Najbardziej typowym objawem jest tu utrata zdolnoci do poruszania caymi koczynami lub ich czciami. Moe to
bardzo przypomina kad posta ataksji, apraksji, akinezji, afonii, dyzartrii, dyskinezy, napadw drgawkowych czy
poraenia.
Psychogenna:
afonia
dysfonia
F44.5 Drgawki dysocjacyjne
Drgawki dysocjacyjne mog przypomina napady padaczkowe pod wzgldem charakteru drgawek, natomiast rzadko
zdarza si przygryzienie jzyka, uszkodzenie ciaa z powodu upadku czy niewiadome oddanie moczu. wiadomo
moe by zachowana lub zaburzona tak, jak w osupieniu dysocjacyjnym lub w transie.
F44.6 Znieczulenie dysocjacyjne z utrat czucia
Granice obszarw skry, w ktrych wystpuj zaburzenia czucia, wi si bardziej z wyobraeniami pacjenta
o funkcjonowaniu ciaa ni z wiedz medyczn. Rnice takie dotycz np. ubytku poszczeglnych rodzajw czucia,
ktre nie znajduj odbicia w uszkodzeniu nerww obwodowych. Utracie czucia mog towarzyszy skargi na
parestezje. W zaburzeniach dysocjacyjnych rzadko dochodzi do cakowitej utraty wzroku i suchu.
Guchota psychogenna
F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]
Kombinacja zaburze okrelonych w F44.0F44.6.
F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]
Zesp Gansera
Osobowo mnoga
Psychogenne przymglenie
Psychogenny stan pomroczny
F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne], nieokrelone
230
F45 Zaburzenia wystpujce pod mask somatyczn

Gwn cech zaburze tej kategorii jest powtarzajce si wystpowanie objaww somatycznych z uporczywym
domaganiem si bada lekarskich, pomimo negatywnych wynikw takich bada i zapewnie lekarzy, e dolegliwoci
nie maj podstaw somatycznych. Jeeli wspistniej jakie choroby somatyczne, nie wyjaniaj one charakteru
i nasilenia objaww ani te przygnbienia i obaw o wasne zdrowie.
Nie obejmuje: zaburzenia dysocjacyjne (F44.)
wyrywanie wosw (F98.4)
dyslalia (F80.0)
seplenienie (F80.8)
obgryzanie paznokci (F98.8)
czynniki psychologiczne lub behawioralne zwizane z zaburzeniami lub chorobami
sklasyfikowanymi gdzie indziej (F54)
zaburzenia seksualne niespowodowane zaburzeniem organicznym ani chorob
somatyczn (F52.)
ssanie kciuka (F98.8)
tiki (w dziecistwie i okresie modzieczym) (F95.)
zesp Gillesa de la Tourette (F95.2)
trichotillomania (F63.3)
F45.0 Zaburzenie z somatyzacj
Gwn cech tego zaburzenia s rnorodne, nawracajce i czsto zmieniajce si objawy somatyczne, ktre
utrzymuj si od co najmniej dwch lat. Wikszo pacjentw ma za sob dug i skomplikowan histori kontaktw
z podstawow i specjalistyczn opiek zdrowotn, wcznie z licznymi negatywnymi wynikami bada i bezowocnymi
operacjami eksploracyjnymi. Objawy mog dotyczy kadej czci ciaa czy ukadu. Przebieg zaburzenia jest
przewleky i zmienny i czsto czy si z zakceniem funkcjonowania spoecznego, interpersonalnego i rodzinnego.
Krtkotrwae (trwajce krcej ni dwa lata) i mniej jaskrawe objawy naley klasyfikowa jako zaburzenia w postaci
objaww choroby somatycznej, niezrnicowane (F45.1).
Zesp Briqueta
Zoone zaburzenia psychosomatyczne
Nie obejmuje: symulacja [wiadome udawanie] (Z76.5)
F45.1 Niezrnicowane zaburzenie psychosomatyczne
Rozpoznanie takiego zaburzenia naley bra pod uwag, gdy dolegliwoci somatyczne s wielorakie, zmienne
i uporczywe, ale brak jest penego i typowego klinicznego obrazu somatyzacji.
Niezrnicowane zaburzenie psychosomatyczne
F45.2 Zaburzenie hipochondryczne
Istotn cech tego zaburzenia jest stae przekonanie pacjenta, e jest on chory na jedn lub wicej powanych
i postpujcych chorb somatycznych. Pacjent ujawnia uporczywe skargi somatyczne albo stale skupia uwag na ich
fizycznej naturze. Normalne czy banalne doznania lub przejawy s czsto interpretowane przez pacjenta jako
nienormalne i przykre, a uwaga skupiona jest zwykle na jednym lub dwch narzdach albo ukadach ciaa. Czsto
wystpuje wyrana depresja lub lk, co moe uzasadnia dodatkowe rozpoznanie.
Zaburzenia obrazu ciaa
Dysmorfofobia (nieurojeniowa)
Nerwica hipochondryczna
Hipochondriaza
Nozofobia
Nie obejmuje: urojeniowa dysmorfofobia (F22.8)
utrwalone urojenia dotyczce funkcjonowania i ksztatu ciaa (F22.)
231
F45.3 Zaburzenia wegetatywne wystpujce pod postaci somatyczn

Pacjent prezentuje objawy tak, jakby byy one spowodowane przez fizyczn chorob caego ukadu lub narzdu, ktry
jest gwnie lub wycznie unerwiony i kontrolowany przez ukad nerwowy wegetatywny, np. ukadu krenia,
przewodu pokarmowego lub ukadu moczowo-pciowego. Zazwyczaj wystpuj dwa typy objaww, z ktrych aden
nie jest wyrazem fizycznej choroby narzdu lub caego ukadu. Pierwszy typ obejmuje skargi stanowice obiektywne
objawy pobudzenia ukadu wegetatywnego, jak przyspieszona czynno serca, poty, zaczerwienienie, drenie oraz
towarzyszcy lk i poczucie zagroenia chorob somatyczn. Drugi typ stanowi subiektywne skargi, zmienne
i niespecyficzne, jak wdrujce ble, uczucie pieczenia, ciaru, ciskania, wzdcia lub rozdymania, ktre odnoszone
s przez pacjenta do okrelonego narzdu lub ukadu.
Nerwica serca
Zesp Da Costy
Nerwica odka
Astenia nerwowo-kreniowa
Psychogenne formy:
aerofagii
kaszlu
biegunki
niestrawnoci
zaburze oddawania moczu
wzdcia
czkawki
hiperwentylacji
czstomoczu
zespou jelita draliwego
kurczu wpustu
Nie obejmuje: czynniki psychologiczne lub behawioralne zwizane z zaburzeniami lub chorobami
sklasyfikowanymi gdzie indziej (F54)
F45.4 Uporczywe ble psychogenne
Do gwnych dolegliwoci naley uporczywy, silny i niepokojcy bl, ktrego nie mona w peni wyjani
zaburzeniami fizjologicznymi lub chorobami somatycznymi i ktry wystpuje w zwizku z konfliktem emocjonalnym
czy problemami psychospoecznymi. Nasilenie tego konfliktu czy problemu uzasadnia przypuszczenie, e stanowi one
gwn przyczyn dolegliwoci. W nastpstwie uporczywego blu zwykle wzrasta zainteresowanie i opieka nad
pacjentem zarwno ze strony osb bliskich, jak personelu medycznego. Kategoria ta nie obejmuje blu
klasyfikowanego jako psychogenny, w przebiegu zaburze depresyjnych czy schizofrenii.
Psychalgia
Psychogenne:
ble krzya
ble gowy
Zaburzenia blowe psychogenne
Nie obejmuje: ble krzya BNO (M54.9)
bl:
BNO (R52.9)
ostry (R52.0)
przewleky (R52.2)
oporny na leczenie (R52.1)
bl gowy typu napiciowego (G44.2)
F45.8 Inne zaburzenia wystpujce pod postaci somatyczn
Kategoria ta obejmuje wszystkie inne zaburzenia czuciowe, czynnociowe i behawioralne, ktre nie s spowodowane
przez chorob somatyczn i ktre s niezalene od czynnoci ukadu nerwowego wegetatywnego. S one natomiast
ograniczone do jednego okrelonego ukadu lub narzdu i s cile powizane w czasie z wydarzeniami stresowymi lub
problemami.
Psychogenne:
zaburzenia miesiczkowania
zaburzenia poykania (wczajc uczucie kuli w gardle)
Psychogenny:
wid
krcz karku
Zgrzytanie zbami
F45.9 Zaburzenia wystpujce pod postaci somatyczn, nieokrelone
Zaburzenia psychosomatyczne BNO
232
F48 Inne zaburzenia nerwicowe

F48.0 Neurastenia
Rodzaj objaww klinicznych tego zaburzenia bywa zmienny w zalenoci od czynnikw kulturowych, wyrnia si
jednak dwa gwne rodzaje, czsto nachodzce na siebie. W jednym z rodzajw obserwuje si zwikszone zmczenie
po wysiku umysowym, czsto zwizane z pewnego stopnia zmniejszeniem wydolnoci zawodowej lub radzenia sobie
z czynnociami dnia codziennego. Mczliwo umysowa bywa czsto opisywana jako nieprzyjemne nachodzenie
przez rozpraszajce skojarzenia lub wspomnienia, trudnoci w koncentracji i zasadniczo niewydajne mylenie.
W drugim rodzaju dolegliwoci zwizane s gwnie z uczuciem osabienia lub fizycznej saboci lub wyczerpania ju
po minimalnym wysiku, ktrym towarzysz uczucie blw mini i niezdolno do odprenia. W obu postaciach
czsto wystpuj nieprzyjemne fizyczne odczucia jak zawroty gowy, ble gowy typu napiciowego i wraenie braku
stabilnoci. Czste s rwnie obawy o pogarszajc si wydolno umysow i fizyczn i dobry stan cielesny
i umysowy, draliwo, anhedonia i rnego stopnia lekkie formy zaburze depresyjnych i lkowych. Pocztkowa
i rodkowa faza snu ulegaj zazwyczaj zaburzeniu, dominowa moe jednak rwnie hipersomnia.
Zesp zmczenia
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia choroby fizycznej poprzedzajcej
wystpienie zaburzenia psychicznego.
Nie obejmuje: astenia BNO (R53)
wypalenie (Z73.0)
ze samopoczucie i zmczenie (R53)
zesp zmczenia po zakaeniach wirusowych (G93.3)
psychastenia (F48.8)
F48.1 Zesp depersonalizacji-derealizacji
Rzadkie zaburzenie, w przebiegu ktrego pacjent spontanicznie uskara si na zmian jakociow wydolnoci
umysowej, fizycznej i otoczenia. Wydaj si one nierealne, odlege lub zautomatyzowane. Wrd wielu rnych
objaww zespou, pacjenci najczciej skar si na utrat emocji oraz uczucie alienacji i odczenia od mylenia, ciaa
lub wiata. Mimo dramatycznego charakteru dowiadcze pacjent zdaje sobie spraw z nierealnoci zmian. Wraenia
zmysowe s zachowane, podobnie jak zdolno do wyraania emocji. Objawy depersonalizacji i derealizacji mog
wystpowa jako element schizofrenii, depresji, fobii lub zaburze obsesyjno-kompulsyjnych. W takich przypadkach
naley rozpozna gwne schorzenie.
F48.8 Inne okrelone zaburzenia nerwicowe
Zesp Dhat
Nerwica zawodowa, w tym kurcz pisarza
Psychastenia
Nerwica psychasteniczna
Omdlenie psychogenne
F48.9 Zaburzenia nerwicowe, nieokrelone
Nerwica BNO
233
Zespoy behawioralne zwizane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami

fizycznymi
(F50F59)
F50 Zaburzenia odywiania

Nie obejmuje: jadowstrt BNO (R63.0)
trudnoci w karmieniu i nieprawidowe karmienie (R63.3)
zaburzenia odywiania u niemowlt i dzieci (F98.2)
polifagia (R63.2)
F50.0 Jadowstrt psychiczny
Zaburzenie to charakteryzuje si celow utrat wagi ciaa, wywoan i podtrzymywan przez pacjenta. Wystpuje ono
najczciej u dziewczt w okresie pokwitania i u modych kobiet, ale zdarza si take u chopcw przed osigniciem
dojrzaoci i modych mczyzn oraz u dzieci przed okresem pokwitania i u dojrzaych kobiet a do okresu menopauzy.
Chorobie towarzysz szczeglne objawy psychopatologiczne: lk przed otyoci i znieksztaceniem sylwetki ciaa.
Lk ten przybiera posta uporczywej idei nadwartociowej, w zwizku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit masy
ciaa. Zazwyczaj stwierdza si niedoywienie rnego stopnia z wtrnymi zmianami hormonalnymi i metabolicznymi
oraz zaburzeniami funkcjonowania organizmu. Do objaww jadowstrtu psychicznego nale ponadto: ograniczenia
w diecie, wyczerpujce wiczenia fizyczne, prowokowanie wymiotw, stosowanie rodkw przeczyszczajcych oraz
tumicych aknienie i rodkw diuretycznych.
Nie obejmuje: utrata aknienia (R63.0)
psychogenna utrata aknienia (F50.8)
F50.1 Jadowstrt psychiczny atypowy
Przypadki, w ktrych stwierdza si pewne objawy typowe dla jadowstrtu psychicznego, ale cao obrazu klinicznego
nie spenia warunkw tego rozpoznania, gdy nie ma charakterystycznych objaww, takich jak na przykad brak
miesiczek lub nasilony lk przed otyoci, wystpuje natomiast znaczny spadek masy ciaa oraz zachowanie
ukierunkowane na utrat masy ciaa. Nie naley posugiwa si rozpoznaniem jadowstrtu psychicznego atypowego
w przypadkach znanych chorb somatycznych przebiegajcych ze spadkiem masy ciaa.
F50.2 aroczno psychiczna
Przejawia si okresowymi nawrotami arocznoci i nadmiern koncentracj uwagi na kontroli masy ciaa. Typowe jest
prowokowanie wymiotw lub zaywanie rodkw przeczyszczajcych po epizodzie przejedzenia. Obserwuje si wiele
objaww psychopatologicznych, na przykad nadmierne zainteresowanie ksztatem i mas ciaa; wystpuj one
zarwno w bulimii psychicznej, jak i w jadowstrcie psychicznym. Powtarzajce si wymioty mog doprowadzi do
zaburze elektrolitowych i powika somatycznych. Czsto, cho nie zawsze, stwierdza si w wywiadzie epizod
jadowstrtu psychicznego, ktry wystpi od kilku miesicy do kilku lat wczeniej.
Obarstwo BNO
Hyperorexia nervosa
F50.3 aroczno psychiczna atypowa
W zaburzeniu tym wystpuj pewne objawy charakterystyczne dla arocznoci psychicznej, jednak cao obrazu
chorobowego nie usprawiedliwia takiego rozpoznania. Stwierdza si na przykad nawracajce epizody przejadania
i naduywanie rodkw przeczyszczajcych, ale bez istotnej zmiany masy ciaa, moe te nie wystpowa typowe,
nadmierne zainteresowanie ksztatem i mas ciaa.
F50.4 Przejadanie si zwizane z innymi czynnikami psychologicznymi
Przejadanie si spowodowane czynnikami stresowymi, takimi jak aoba, wypadek, urodzenie dziecka, itd.
Przejadanie psychogenne
Nie obejmuje: otyo (E66.)
F50.5 Wymioty zwizane z innymi czynnikami psychologicznymi
Powtarzajce si wymioty w zaburzeniach dysocjacyjnych (F44.) i zaburzeniach hipochondrycznych (F45.2). Do
kategorii tej nie zaliczamy wymiotw w schorzeniach sklasyfikowanych w innych rozdziaach. Terminem wymiotw
zwizanych z innymi czynnikami psychologicznymi mona natomiast uzupeni rozpoznanie nadmiernych wymiotw
ciarnych (O21.) w przypadku, w ktrym gwn przyczyn nawracajcych nudnoci i wymiotw podczas ciy s
czynniki emocjonalne.
Wymioty psychogenne
Nie obejmuje: nudnoci (R11)
wymioty BNO (R11)
234
F50.8 Inne zaburzenia odywiania

Pica u dorosych
Psychogenna utrata aknienia
Nie obejmuje: pica u niemowlt i dzieci (F98.3)
F50.9 Zaburzenia odywiania, nieokrelone
F51 Nieorganiczne zaburzenia snu

Zaburzenia snu s czsto jednym z objaww innego schorzenia psychicznego lub somatycznego. Zaburzenia snu naley
klasyfikowa jako pierwotne lub jako jeden z objaww schorzenia wymienionego gdzie indziej, w tym lub innych
rozdziaach, na podstawie obrazu i przebiegu klinicznego, jak rwnie w oparciu o wzgldy terapeutyczne i priorytety
w chwili konsultacji. Jeeli zaburzenia snu stanowi jedn z gwnych dolegliwoci i s postrzegane jako odrbne
schorzenie, wwczas zazwyczaj naley posugiwa si kodem nieorganicznych zaburze snu cznie z innymi
odpowiednimi rozpoznaniami, opisujcymi objawy psychopatologiczne i stan patofizjologiczny stwierdzane
w konkretnym przypadku. Rozpoznaniem nieorganicznych zaburze snu naley si posugiwa tylko wwczas, gdy
pierwotn przyczyn stanowi czynniki emocjonalne. Rozpoznanie to nie obejmuje zaburze snu spowodowanych
zdiagnozowanymi schorzeniami somatycznymi sklasyfikowanymi gdzie indziej.
Nie obejmuje: zaburzenia snu (organiczne) (G47.)
F51.0 Bezsenno nieorganiczna
Polega na niedostatecznej iloci i/lub jakoci snu, utrzymujcej si przez duszy czas. Stwierdza si trudnoci
w zasypianiu, trudnoci w utrzymaniu snu lub zbyt wczesne budzenie si. Bezsenno jest czstym objawem licznych
zaburze psychicznych i somatycznych. Rozpoznanie choroby podstawowej naley uzupeni rozpoznaniem
bezsennoci nieorganicznej tylko w przypadku, gdy dominuje ona w obrazie klinicznym.
Nie obejmuje: bezsenno (organiczna) (G47.0)
F51.1 Nieorganiczna hipersomnia
Hipersomni okrela si albo stan nadmiernej sennoci w cigu dnia i napadw snu (niewynikajcych z niedoboru snu),
albo wyduone przechodzenie ze snu do stanu penego czuwania po przebudzeniu. Jeli hipersomnia nie jest
spowodowana czynnikami organicznymi, to zazwyczaj towarzyszy ona zaburzeniom psychicznym.
Nie obejmuje: hipersomnia (organiczna) (G47.1)
narkolepsja (G47.4)
F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
Niezgodno midzy indywidualnym rytmem snu i czuwania a rytmem oczekiwanym u danej osoby, co prowadzi do
objaww takich jak bezsenno lub hipersomnia.
Psychogenne odwrcenie rytmu:
okoodobowego
dnia i nocy
snu
Nie obejmuje: zaburzenia rytmu snu i czuwania (organiczne) (G47.2)
F51.3 Somnambulizm [sennowctwo]
Stan zaburze wiadomoci, w ktrym wystpuje poczenie cech snu i czuwania. W czasie epizodu somnambulizmu
pacjent wstaje z ka, zazwyczaj podczas pierwszej trzeciej czci snu nocnego i chodzi bez celu, ujawniajc obniony
poziom wiadomoci, zmniejszon reaktywno i ograniczenie sprawnoci ruchowej. Po przebudzeniu epizod
somnambulizmu pokryty jest zazwyczaj niepamici.
F51.4 Lki nocne
Epizody bardzo nasilonego, panicznego lku z gon wokalizacj, pobudzeniem ruchowym i pobudzeniem ukadu
nerwowego wegetatywnego. Pacjent siada lub zrywa si z rozpaczliwym krzykiem, zazwyczaj podczas pierwszej
trzeciej czci snu nocnego, czsto rzuca si do drzwi, jakby prbowa ucieka, chocia bardzo rzadko wychodzi
z pokoju. Pami epizodu jest szcztkowa i zazwyczaj ograniczona do jednego lub dwch fragmentarycznych
wyobrae.
F51.5 Koszmary senne
Przepenione lkiem marzenia senne, ktre pacjent pamita w najdrobniejszych szczegach i niezwykle silnie
przeywa. Tre koszmarw sennych jest bardzo ywa i zazwyczaj dotyczy zagroenia ycia, bezpieczestwa lub
godnoci osobistej. Czsto powtarzaj si te same lub podobne przeraajce tematy. W czasie typowego epizodu
dochodzi do znacznego pobudzenia ukadu nerwowego wegetatywnego, ale nie wystpuje wokalizacja ani wzmoenie
ruchw ciaa. Po przebudzeniu pacjent natychmiast jest w peni przytomny i zorientowany.
Lk przed marzeniami sennymi
F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
235
F51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nieokrelone

Emocjonalne zaburzenia snu BNO
F52 Zaburzenia seksualne niespowodowane zaburzeniem organicznym ani chorob

somatyczn
Kategoria ta obejmuje rne zaburzenia, w ktrych pacjent nie jest w stanie realizowa satysfakcjonujcych go
stosunkw seksualnych. Reakcje seksualne s zjawiskiem natury psychosomatycznej, a wic ich zaburzenia maj to
zarwno psychologiczne, jak i somatyczne.
Nie obejmuje: zesp Dhat (F48.8)
F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych
Utrata potrzeb seksualnych jest tu objawem podstawowym, a nie wtrnym w stosunku do innych problemw
seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji czy dyspareunia.
Ozibo
Osabienie popdu seksualnego
F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemnoci seksualnej
Perspektywie kontaktu seksualnego towarzyszy lk tak silny, e pacjent unika aktywnoci seksualnej (awersja) lub
reakcje seksualne przebiegaj normalnie, orgazm jest osigalny, ale pacjent nie przeywa adekwatnej przyjemnoci
(brak seksualnej przyjemnoci).
Anhedonia (seksualna)
F52.2 Brak reakcji genitalnej
U mczyzn gwnym problemem s zaburzenia erekcji, to znaczy trudnoci w uzyskaniu lub utrzymaniu erekcji
niezbdnej do satysfakcjonujcego stosunku. U kobiet gwnym problemem jest sucho pochwy (upoledzone
zwilanie).
Zaburzenia pobudzenia seksualnego u kobiet
Zaburzenia erekcji u mczyzn
Impotencja psychogenna
Nie obejmuje: impotencja z przyczyn organicznych (N48.4)
F52.3 Zaburzenia orgazmu
Orgazm albo nie wystpuje, albo jest istotnie opniony
Zahamowanie orgazmu (u mczyzn) (u kobiet)
Anorgazmia psychogenna
F52.4 Wytrysk przedwczesny
Mianem tym okrela si niezdolno do kontrolowania wytrysku w stopniu zapewniajcym obu partnerom
satysfakcjonujcy stosunek seksualny.
F52.5 Pochwica nieorganiczna
Jest to skurcz mini otaczajcych pochw. Skurcz ten powoduje zamknicie wejcia do pochwy. Wprowadzenie
czonka jest niemoliwe albo bolesne.
Pochwica psychogenna
Nie obejmuje: pochwica (organiczna) (N94.2)
F52.6 Dyspareunia nieorganiczna
Dyspareunia (bl w czasie stosunku) wystpuje zarwno u kobiet, jak i u mczyzn, czsto jest spowodowana
miejscowym stanem patologicznym i powinna by wwczas odpowiednio zakwalifikowana. Rozpoznaniem
dyspareunii nieorganicznej naley posugiwa si tylko wwczas, gdy nie stwierdza si innej pierwotnej dysfunkcji
seksualnej (np. pochwicy lub suchoci pochwy).
Dyspareunia psychogenna
Nie obejmuje: dyspareunia (organiczna) (N94.1)
F52.7 Nadmierny popd seksualny
Nimfomania
Satyriaza
F52.8 Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub chorobowych
F52.9 Nieokrelona dysfunkcja seksualna, niespowodowana przez zaburzenia organiczne ani
inn chorob
236
F53 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z poogiem,

niesklasyfikowane gdzie indziej
Terminem tym okrela si wycznie zaburzenia psychiczne zwizane z poogiem (zaczynajce si w okresie szeciu
tygodni od porodu), ktre nie speniaj warunkw rozpoznania chorb sklasyfikowanych w innym miejscu tego
rozdziau wskutek braku dostatecznych informacji, albo ze wzgldu na szczeglne dodatkowe objawy kliniczne.
F53.0 agodne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z poogiem,
Depresja:
postnatalna BNO
poporodowa BNO
F53.1 Cikie zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z poogiem,
Psychoza poogowa BNO
F53.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z poogiem,
F53.9 Poogowe zaburzenia psychiczne, nieokrelone
F54 Czynniki psychologiczne lub behawioralne zwizane z zaburzeniami lub

chorobami sklasyfikowanymi gdzie indziej
Kategori t naley stosowa, opisujc czynniki psychologiczne lub behawioralne, jeli odgrywaj one gwn rol
w etiologii zaburze somatycznych, ktre mona sklasyfikowa w innych rozdziaach. Zaburzenia psychiczne
wywoane przez te czynniki s zazwyczaj agodne i dugotrwae (np. zamartwianie si, konflikt emocjonalny, obawa),
nie byoby wic uzasadnione stosowanie jakiejkolwiek innej kategorii wymienionej w tym rozdziale.
Psychologiczne czynniki wpywajce na stan somatyczny
Przykady zastosowania tej kategorii obejmuj nastpujce zaburzenia:
astma oskrzelowa F54 i J45.
zapalenie skry F54 i L23L25
choroba wrzodowa F54 i K25.
zesp jelita draliwego F54 i K58.
wrzodziejce zapalenie jelita grubego F54 i K51.
pokrzywka F54 i L50.
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia ewentualnych towarzyszcych
zaburze psychicznych.
Nie obejmuje: bl gowy typu napiciowego (G44.2)
F55 Naduywanie substancji, ktre nie powoduj uzalenienia

Naduywane mog by bardzo rne substancje, waciwe leki i rodki tradycyjne (naturalne), ale najwaniejsze
spord nich to: a) leki psychotropowe niepowodujce uzalenienia, np. rodki przeciwdepresyjne, b) leki
przeczyszczajce i c) leki przeciwblowe dostpne bez recepty, jak kwas acetylosalicylowy i paracetamol.
Przewleke stosowanie wymienionych rodkw prowadzi do zbdnych kontaktw z pracownikami suby zdrowia,
a czasem do szkd zdrowotnych. Prby zniechcenia i zakazu uywania tych rodkw czsto napotykaj na opr.
Bywa, e pacjent nadal przyjmuje rodki przeczyszczajce lub przeciwblowe mimo ostrzeenia o ich szkodliwoci czy
nawet mimo takich nastpstw, jak uszkodzenie nerek lub zaburzenia elektrolitowe. Stwierdza si siln motywacj do
przyjmowania tych substancji, nie wystpuje jednak uzalenienie ani objawy abstynencyjne, jak w przypadku rodkw
psychoaktywnych klasyfikowanych w kategoriach F10F19.
Naduywanie:
substancji przeciw nadkwasocie
zi lub rodkw tradycyjnych
steroidw i hormonw
witamin
Nawykowe stosowanie rodkw przeczyszczajcych
Nie obejmuje: naduywanie rodkw psychoaktywnych (F10F19)
F59 Nieokrelone zespoy behawioralne zwizane z zaburzeniami fizjologicznymi

i czynnikami fizycznymi
Psychogenne zaburzenia somatyczne BNO
237
Zaburzenia osobowoci i zachowania dorosych

(F60F69)
W czci tej zawarto rne stany i zachowania o znaczeniu klinicznym, ktre utrzymuj si i wydaj si by wyrazem
stylu ycia pacjenta i sposobu odnoszenia si do wasnej osoby i do innych. Niektre z tych stanw i wzorcw
zachowania pojawiaj si wczenie w przebiegu rozwoju osobniczego jako wynik czynnikw osobniczych i wpyww
spoecznych, podczas gdy inne nabywane s w pniejszym okresie ycia. Specyficzne zaburzenia osobowoci (F60.),
mieszane i inne zaburzenia osobowoci (F61.) i przetrwae zmiany osobowoci (F62.) to cile zintegrowane i trwae
wzorce zachowania, przejawiajce si jako sztywne reakcje na zmienne sytuacje osobiste i spoeczne. Stanowi skrajne
lub istotne odchylenia od standardowych w danej kulturze sposobu odbioru, mylenia, odczuwania, a zwaszcza
kontaktw z innymi osobami. Takie wzorce zachowania s stabilne i obejmuj rnorodne sfery zachowania
i funkcjonowania psychologicznego. Czsto, cho nie zawsze, wi si z rnego stopnia napiciem indywidualnym
i trudnociami w funkcjonowaniu spoecznym.
F60 Specyficzne zaburzenia osobowoci

S to gbokie zaburzenia osobowoci i behawioralnych tendencji jednostki, ktre nie s bezporednim nastpstwem
choroby, urazu czy innego uszkodzenia mzgu ani innego zaburzenia psychicznego. Zazwyczaj obejmuj kilka
wymiarw osobowoci, prawie zawsze skojarzonych z odczuwaniem znacznej przykroci osobistej i zerwaniem wizi
spoecznych. Zaburzenia te pojawiaj si ju w okresie dziecistwa lub pokwitania i utrzymuj si w wieku dojrzaym.
F60.0 Osobowo paranoiczna
Zaburzenia osobowoci, ktre charakteryzuje nadmierna wraliwo na niepowodzenia, niezdolno do wybaczania
zniewag, podejrzliwo i tendencja do znieksztacania dowiadcze przez opaczn interpretacj obojtnych a nawet
przyjaznych zachowa innych ludzi jako wrogich czy pogardliwych, nawracajca podejrzliwo bez uzasadnienia,
dotyczca seksualnej wiernoci wspmaonka czy partnera i nieustpliwo w obronie wasnych praw. Moe te
wystpowa tendencja do nadmiernego poczucia wasnej wartoci oraz czsto przesadne odnoszenie wydarze do
siebie.
Osobowo:
ekspansywno-paranoiczna
fanatyczna
pieniacza
paranoidalna
sensytywno-paranoiczna
Nie obejmuje: paranoja (F22.0)
paranoja pieniacza (F22.8)
paranoidalna:
psychoza (F22.0)
schizofrenia (F20.0)
stan paranoidalny (F22.0)
F60.1 Osobowo schizoidalna
Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si wycofaniem z kontaktw emocjonalnych, spoecznych i innych, tendencj
do fantazjowania, dziaania w samotnoci i introspekcji; ograniczeniem zdolnoci do wyraania uczu i odczuwania
przyjemnoci.
zaburzenie urojeniowe (F22.0)
zaburzenia schizoidalne okresu dziecistwa (F84.5)
schizofrenia (F20.)
zaburzenia schizotypowe (F21)
238
F60.2 Osobowo dyssocjalna

Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si lekcewaeniem zobowiza spoecznych, nieliczeniem si z uczuciami
innych, znaczc niewspmiernoci pomidzy zachowaniami a obowizujcymi normami spoecznymi. Zachowanie
to nieatwo ulega zmianie po rnych negatywnych dowiadczeniach, wcznie z karaniem. Tolerancja na frustracj
jest niska, podobnie jak prg zachowa agresywnych, w tym take czynw gwatownych. Wystpuje rwnie tendencja
do obwiniania innych lub uciekanie si do pozornie prawdopodobnych racjonalizacji zachowa, ktre powoduj
konflikty z otoczeniem.
Osobowo:
amoralna
antyspoeczna
aspoeczna
psychopatyczna
socjopatyczna
Nie obejmuje: zaburzenia zachowania (F91.)
osobowo chwiejna emocjonalnie (F60.3)
F60.3 Osobowo chwiejna emocjonalnie
Cechuje si wyran tendencj do dziaa impulsywnych bez przewidywania konsekwencji tych dziaa. Nastrj
zmienny i nie dajcy si przewidzie. Wystpuje te skonno do wybuchw emocjonalnych, niezdolno do
kontrolowania dziaa impulsywnych, tendencja do zachowa zaczepnych i konfliktw z innymi, szczeglnie wtedy,
gdy te zachowania s potpiane lub kocz si niepowodzeniem. Wyodrbniono dwa rodzaje tych zaburze: typ
impulsywny, ktrego cech dominujc jest niestabilno emocjonalna i brak kontroli dziaa impulsywnych oraz typ
borderline, w ktrym dodatkowo zaburzony jest obraz samego siebie, swoich celw i preferencji, stae uczucie pustki
wewntrznej, skonno do wchodzenia w intensywne i nietrwae zwizki z innymi oraz tendencja do dziaa
samouszkadzajcych, w tym do grb i prb samobjczych.
Osobowo:
agresywna
borderline
impulsywna
Nie obejmuje: osobowo dyssocjalna (F60.2)
F60.4 Osobowo histrioniczna
Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si pytk i chwiejn uczuciowoci, tendencj do dramatyzowania,
teatralnoci, przesadn ekspresj emocjonaln, sugestywnoci, egocentryzmem, pobaliwoci wobec siebie,
nieuwzgldnianiem potrzeb innych, nadmiern uraliwoci oraz pragnieniem admiracji, uznania i potrzeb podniet.
Osobowo:
histeryczna
psychoinfantylna
F60.5 Osobowo anankastyczna
Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si tendencj do niepewnoci, wtpliwoci, perfekcjonizmu, nadmiern
skrupulatnoci, potrzeb sprawdzania i zajmowania si drobiazgami, sztywnoci, uporem i ostronoci. Mog
pojawia si uporczywe, niepodane myli czy popdy, ktre nie osigaj nasilenia zaburze obsesyjno-
-kompulsyjnych.
Osobowo:
kompulsyjna
obsesyjna
obsesyjno-kompulsyjna
Nie obejmuje: zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (F42.)
F60.6 Osobowo lkliwa [unikajca]
Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si uczuciem napicia, lku, niepewnoci i poczucia niszoci, pragnieniem
akceptacji i uznania, nadmiern wraliwoci na odrzucenie i krytyk, zaweniem osobistych wizi spoecznych oraz
tendencj do unikania niektrych dziaa przez stae wyolbrzymianie potencjalnego zagroenia lub ryzyka
w codziennych sytuacjach.
239
F60.7 Osobowo zalena

Zaburzenie osobowoci charakteryzujce si biernym opieraniem si na innych w podejmowaniu mniej lub bardziej
wanych decyzji yciowych, nadmiern obaw przed porzuceniem, poczuciem bezradnoci i niekompetencji, biern
ulegoci wobec ycze starszych od siebie i innych oraz niedostatecznym wypenianiem codziennych zada. Brak
napdu moe przejawia si zarwno w sferze intelektualnej, jak i emocjonalnej. Czsto wystpuje skonno do
przenoszenia odpowiedzialnoci na innych.
Osobowo:
asteniczna
nieadekwatna
bierna
samoponiajca si
F60.8 Inne okrelone zaburzenia osobowoci
Osobowo:
ekscentryczna
ulega
niedojrzaa
narcystyczna
bierno-agresywna
psychoneurotyczna
F60.9 Zaburzenia osobowoci, nieokrelone
Nerwica charakteru BNO
Osobowo patologiczna BNO
F61 Zaburzenia osobowoci mieszane i inne

Kategoria ta odnosi si do zaburze osobowoci, ktre czsto sprawiaj trudnoci z klasyfikacj, ale nie wyraaj si
w okrelonych wzorcach zachowa czy objawach opisanych w F60.. W zwizku z tym stwarzaj one wiksze
trudnoci diagnostyczne ni zaburzenia w F60..
Przykady obejmuj:
mieszane zaburzenia osobowoci z cechami niektrych zaburze opisanych w F60., lecz bez przewagi objaww,
ktre pozwoliyby na bardziej okrelone rozpoznania
zmiany osobowoci, ktre nie mieszcz si w F60. lub F62. i mog by rozpatrywane jako wtrne do
podstawowego rozpoznania, wspistniejcych zaburze afektywnych czy lkowych.
Nie obejmuje: zaostrzenie istniejcych cech osobowoci (Z73.1)
F62 Trwae zmiany osobowoci niewynikajce z uszkodzenia ani z choroby mzgu

Zaburzenia zachowania i osobowoci dorosych, ktre powstaj po przeyciach zwizanych z katastrof czy
dugotrwaej sytuacji stresowej lub po cikiej chorobie psychicznej u osb, ktre przedtem nie wykazyway zaburze
osobowoci. Rozpoznanie mona postawi jedynie wtedy, gdy dochodzi do wyranej i trwaej zmiany
w dotychczasowym sposobie postrzegania, odnoszenia si do innych czy mylenia o sobie i otoczeniu. Zmiany
osobowoci powinny by znaczne i zwizane z niedostosowanymi i sztywnymi zachowaniami, ktre nie wystpoway
przed patogennym przeyciem. Zmiana ta nie moe by bezporednim wyrazem innego zaburzenia psychicznego czy
objawem rezydualnym wczeniej przebytej choroby psychicznej.
Nie obejmuje: zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob, uszkodzeniem lub
dysfunkcj mzgu (F07.)
F62.0 Trwaa zmiana osobowoci po katastrofie
Trwae zmiany osobowoci, ktre nastpuj po przeyciach zwizanych z katastrof i utrzymuj si co najmniej dwa
lata. Stres musi by tak skrajnie nasilony, e nie ma potrzeby uwzgldniania stopnia osobniczej wraliwoci dla
zrozumienia jego gbokiego wpywu na osobowo. Zaburzenie charakteryzuje wroga lub nieufna postawa wobec
otaczajcego wiata, wycofanie z ycia spoecznego, uczucie pustki lub beznadziejnoci, stae uczucie napicia
i rozdranienia jako wynik zagroenia i wyobcowania. Pourazowe zaburzenia stresowe (F43.1) mog poprzedza ten
typ zaburze.
Zmiany osobowoci po:
przeyciach w obozie koncentracyjnym
klsce ywioowej
duszej niewoli ze staym zagroeniem mierci
duszej ekspozycji na sytuacje zagraajce yciu, np. u ofiar terroryzmu
torturach
Nie obejmuje: zaburzenie stresowe pourazowe (F43.1)
240
F62.1 Trwaa zmiana osobowoci po chorobie psychicznej

Zmiany osobowoci utrzymujce si co najmniej dwa lata, zwizane z traumatycznymi dowiadczeniami wynikajcymi
z przebytej cikiej choroby psychicznej. Zmian tych nie mona przypisywa prepsychotycznym zaburzeniom
osobowoci. Trzeba je rnicowa ze schizofreni rezydualn oraz innymi stanami niepenego wyzdrowienia po
poprzedzajcej chorobie psychicznej. Ten typ zaburze charakteryzuje nadmierna zaleno od innych oraz
roszczeniowa postawa; przekonanie o zmianie lub stygmatyzacji przez chorob, prowadzce do niemonoci
nawizania czy utrzymania bliskich i przyjaznych stosunkw z ludmi i do spoecznej izolacji; bierno, ograniczenie
zainteresowa i umiejtnoci wykorzystania wolnego czasu; stae narzekanie na rne dolegliwoci, co moe i
w parze ze skargami hipochondrycznymi i wejciem w rol chorego; nastrj dysforyczny lub chwiejny, niezwizany
z obecnym czy przebytym zaburzeniem psychicznym, z rezydualnymi objawami afektywnymi oraz dugotrwae
problemy w funkcjonowaniu spoecznym i zawodowym.
F62.8 Inne trwae zmiany osobowoci
Zesp zaburze osobowoci wtrny do blu przewlekego
F62.9 Trwaa zmiana osobowoci, nieokrelona
F63 Zaburzenia nawykw i popdw

Kategoria ta obejmuje pewne zaburzenia zachowania, ktre nie s opisane w innych rozdziaach. Charakteryzuj je
powtarzajce si dziaania bez jasnej, racjonalnej motywacji, ktre nie mog by kontrolowane i zazwyczaj szkodz
interesom pacjenta i innych ludzi. Pacjent okrela te zachowania jako zwizane z popdem do dziaania. Przyczyny ich
nie s znane. Zaburzenia te ujte s w jedn grup z racji wyranych opisowych podobiestw, a nie dlatego, e maj
inne wsplne cechy.
Nie obejmuje: nawykowe nadmierne uywanie alkoholu lub substancji psychoaktywnych (F10F19)
zaburzenia popdw i nawykw, w tym zachowania seksualnego (F65.)
F63.0 Patologiczny hazard
Zaburzenie to polega na czsto powtarzajcym si uprawianiu hazardu, ktry przewaa w yciu czowieka ze szkod
dla wartoci i zobowiza spoecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych.
Hazard przymusowy
Nie obejmuje: nadmierne uprawianie hazardu przez pacjentw maniakalnych (F30.)
uprawianie hazardu i zakadw BNO (Z72.6)
hazard uprawiany przez osoby z zaburzeniami osobowoci typu dyssocjalnego (F60.2)
F63.1 Patologiczne podpalanie [piromania]
Zaburzenie to charakteryzuje si wieloma podpaleniami lub prbami wzniecenia poaru bez widocznego motywu, ale
z uporczywym zainteresowaniem si tematami zwizanymi z ogniem czy poarem. Takie zachowanie jest czsto
zwizane z uczuciem narastajcego napicia przed podpaleniem oraz intensywnym podnieceniem bezporednio po nim.
Nie obejmuje: podpalanie:
przez osob doros z zaburzeniami osobowoci typu dyssocjalnego (F60.2)
z powodu zatrucia alkoholem lub substancjami psychoaktywnymi (F10F19 ze
wsplnym czwartym znakiem kodu .0)
jako przyczyna obserwacji w razie podejrzenia choroby psychicznej (Z03.2)
przez osob z zaburzeniami zachowania (F91.)
przez osob z organicznymi zaburzeniami psychicznymi (F00F09)
przez osob chor na schizofreni (F20.)
F63.2 Patologiczne kradziee [kleptomania]
Zaburzenie to polega na powtarzajcej si trudnoci lub niemonoci powstrzymania si od kradziey przedmiotw,
ktre nie s zabierane dla osobistego uytku ani z chci zysku. Zamiast tego rzeczy skradzione mog by wyrzucane,
rozdawane lub zbierane. Zachowanie to idzie rwnie w parze z wzrastajcym uczuciem napicia przed kradzie
i gratyfikacji podczas tego czynu i bezporednio po jego dokonaniu.
Nie obejmuje: zaburzenia depresyjne z kradzieami (F31F33)
organiczne zaburzenia psychiczne (F00F09)
kradziee sklepowe jako przyczyna obserwacji w przypadku podejrzenia zaburzenia
psychicznego (Z03.2)
F63.3 Trichotillomania
Zaburzenie charakteryzuje wyrana utrata wosw spowodowana niemonoci powstrzymania si od ich wyrywania.
Czynno jest poprzedzana wzrastajcym napiciem, a po jej zakoczeniu nastpuje uczucie ulgi lub zadowolenia.
Takiego rozpoznania nie naley stawia, jeli wyrywanie wosw zbiego si z poprzedzajcym zapaleniem skry lub
jest wynikiem uroje czy omamw.
Nie obejmuje: stereotypie ruchowe z wyrywaniem wosw (F98.4)
241
F63.8 Inne zaburzenia nawykw i popdw

Kategori t naley stosowa w innych rodzajach stale powtarzajcego si niedostosowanego zachowania. Nie s to
odmiany innych, znanych zespow psychopatologicznych i cechuj si niezdolnoci do powstrzymania si od
powtarzania nieprawidowych zachowa. Impulsywne dziaanie jest poprzedzone stanem napicia i uczuciem ulgi
w czasie wykonywania czynnoci.
Okresowe eksplozywne zaburzenia zachowania
F63.9 Zaburzenia nawykw i popdw, nieokrelone
F64 Zaburzenia identyfikacji pciowej

F64.0 Transseksualizm
Pacjent pragnie y i by akceptowanym jako przedstawiciel pci przeciwnej, czemu towarzyszy zazwyczaj uczucie
niezadowolenia z powodu niewaciwoci wasnych anatomicznych cech pciowych oraz ch poddania si leczeniu
hormonalnemu czy operacyjnemu, by wasne ciao uczyni moliwie najbardziej podobnym do ciaa pci preferowanej.
F64.1 Transwestytyzm o typie podwjnej roli
Przebieranie si w odzie pci przeciwnej w celu osignicia przyjemnoci z chwilowego odczuwania przynalenoci
do pci przeciwnej, jednak bez chci bardziej trwaej zmiany pci i bez pragnienia operacyjnego potwierdzenia tej
zmiany. Przebieraniu si nie towarzyszy podniecenie seksualne.
Zaburzenia identyfikacji pciowej w okresie dojrzewania lub wieku dorosym, typ nietransseksualny
Nie obejmuje: transwestytyzm fetyszystyczny (F65.1)
F64.2 Zaburzenia identyfikacji pciowej w dziecistwie
Zaburzenia te rozpoczynaj si zazwyczaj we wczesnym dziecistwie (zawsze przed pokwitaniem) i charakteryzuj si
uporczywym gbokim niezadowoleniem z wasnej pci wraz z chci posiadania cech pci przeciwnej. Cechuj si
staym zainteresowaniem ubraniem i postpowaniem pci przeciwnej i odrzucaniem wasnej pci. Rozpoznanie wymaga
ustalenia gbokich zaburze identyfikacji pci. Nie wystarczy stwierdzenie u dziewczynek zachowania chopicego,
a u chopcw zachowania dziewczcego. Tego rozpoznania nie naley stawia u osoby na pocztku lub podczas
pokwitania (naley wwczas stosowa kategori F66.).
Nie obejmuje: orientacja seksualna egodystoniczna (F66.1)
zaburzenia dojrzewania seksualnego (F66.0)
F64.8 Inne zaburzenia identyfikacji pciowej
F64.9 Zaburzenia identyfikacji pciowej, nieokrelone
Zaburzenia rl pciowych BNO
F65 Zaburzenia preferencji seksualnych

Obejmuje: parafilie
F65.0 Fetyszyzm
Uzalenienie si od martwych przedmiotw jako bodcw wywoujcych podniecenie i satysfakcj seksualn. Wiele
tych przedmiotw (fetyszy) stanowi jakby uzupenienie ludzkiego ciaa, tak jak odzie czy obuwie. Niektre popularne
fetysze wyrnia rodzaj materiau, z ktrego s wykonane, jak guma, plastik czy skra. Przedmioty bdce fetyszami
mog mie rne znaczenie dla pacjentw. Niektrzy potrzebuj ich dla wzmoenia naturalnego podniecenia
seksualnego, np. prosz partnera o woenie okrelonej czci garderoby.
F65.1 Transwestytyzm fetyszystyczny
Polega na potrzebie noszenia ubra pci przeciwnej gwnie po to, by osign podniecenie seksualne i mie wygld
osoby pci przeciwnej. Transwestytyzm fetyszystyczny odrnia si od transwestytyzmu transseksualnego poprzez
wyrany zwizek z seksualnym pobudzeniem i siln potrzeb zdjcia ubrania, kiedy pojawia si orgazm, a pobudzenie
zanika. Zaburzenie to moe by wyrazem wczesnej fazy w rozwoju transseksualizmu.
Fetyszyzm transwestytyczny
F65.2 Ekshibicjonizm
Polega na okresowo nawracajcej lub staej tendencji do eksponowania narzdw pciowych obcym osobom (zwykle
przeciwnej pci) lub osobom przebywajcym w miejscach publicznych, bez denia do bliszego kontaktu. W czasie
odsaniania wystpuje zwykle, ale nie zawsze, podniecenie seksualne, a potem czsto nastpuje masturbacja.
F65.3 Ogldactwo
Powtarzajca si lub staa tendencja do podgldania ludzi bez ich wiedzy w czasie seksualnych zblie czy
w intymnych sytuacjach, np. rozbierania si. Prowadzi to zwykle do podniecenia seksualnego oraz masturbacji.
F65.4 Pedofilia
Kontakty seksualne osoby dorosej z dziemi, najczciej w wieku przed pokwitaniem lub pokwitania. Niektrzy
preferuj kontakty z dziewczynkami, inni z chopcami, albo s zainteresowani jedn i drug pci.
242
F65.5 Sadomasochizm
Kontakty seksualne, zwizane z zadawaniem blu, upokarzaniem, czy zniewalaniem. Jeli partner woli by odbiorc
takiej stymulacji seksualnej okrela si to masochizmem, jeli za woli j wywoywa sadyzmem. Do pobudzenia
seksualnego dochodzi czsto przy zastosowaniu sadystycznych i masochistycznych metod.
Masochizm
Sadyzm
F65.6 Zoone zaburzenia preferencji seksualnej
Czasami u jednej osoby wystpuje wicej ni jedno zaburzenie w zakresie preferencji seksualnej i adne z nich nie
przewaa. Do najczstszych naley powizanie fetyszyzmu, transwestytyzmu i sadomasochizmu.
F65.8 Inne zaburzenia preferencji seksualnych
Do innych odchyle zachowania w zakresie preferencji seksualnej naley: prowadzenie obscenicznych rozmw
telefonicznych, ocieranie si o ludzi w zatoczonych miejscach publicznych jako forma stymulacji seksualnej, kontakty
seksualne ze zwierztami czy te wykorzystanie podduszania lub niedotlenienia w celu zintensyfikowania dozna
seksualnych.
Froteryzm
Nekrofilia
F65.9 Zaburzenia preferencji seksualnych, nieokrelone
Dewiacje seksualne BNO
F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania zwizane z rozwojem i

orientacj seksualn
Uwaga: Orientacja seksualna jako taka nie powinna by uznawana za zaburzenie.
F66.0 Zaburzenia dojrzewania seksualnego
Pacjent cierpi z powodu niepewnoci dotyczcej wasnej identyfikacji czy orientacji seksualnej, co powoduje lk lub
depresj. Wystpuje to najczciej w okresie pokwitania u osb, ktre maj trudno co do okrelenia orientacji
seksualnej czy jest ona homoseksualna, heteroseksualna czy biseksualna. Moe take wystpi u osb, ktre po
okresie pozornie ustalonej orientacji seksualnej (pozostajc w duszych zwizkach) zauwayy zmian swojej
orientacji.
F66.1 Orientacja seksualna egodystoniczna
Identyfikacja pciowa czy te preferencja seksualna (heteroseksualna, homoseksualna, biseksualna lub
przedpokwitaniowa) nie budz wtpliwoci, ale jednostka z powodu wspistniejcych zaburze psychologicznych
i behawioralnych chciaaby, by byo inaczej i chce leczy si w celu zmiany pci.
F66.2 Zaburzenie zwizkw seksualnych
Kategoria ta zawiera zaburzenia identyfikacji czy preferencji seksualnych (heteroseksualnych, homoseksualnych lub
biseksualnych) prowadzce do trudnoci w nawizywaniu i utrzymaniu zwizku z partnerem seksualnym.
F66.8 Inne zaburzenia rozwoju psychoseksualnego
F66.9 Zaburzenia rozwoju psychoseksualnego, nieokrelone
F68 Inne zaburzenia osobowoci i zachowania u dorosych

F68.0 Objawy fizyczne wtrne do zaburze psychologicznych
Wyolbrzymianie lub przeduanie si objaww fizycznych wystpujcych w przebiegu schorze przewlekych,
zaburze lub niewydolnoci somatycznej z powodu psychologicznego stanu pacjenta. Pacjent przeywa zazwyczaj
przygnbienie z powodu blu lub niewydolnoci i czsto ma uzasadnione obawy co do moliwoci przeduania czy
nasilania si blu lub niewydolnoci.
Nerwica roszczeniowa
F68.1 Zamierzone wytwarzanie lub naladowanie objaww lub niewydolnoci fizycznych bd
psychicznych [zaburzenie pozorowane]
Pacjent udaje objawy wielokrotnie, bez jasnego powodu i moe dokona samouszkodzenia w celu wywoania
objaww. Motywacja tego zachowania jest niejasna i przypuszczalnie wewntrzna. Celem udawania jest wejcie w rol
chorego. Zachowanie to czsto wie si z znacznymi nieprawidowociami w zakresie osobowoci i zwizkw
z innymi ludmi.
Zesp pacjenta wdrujcego po szpitalach
Zesp Mnchhausena
Wdrujcy pacjent
Nie obejmuje: zapalenie skry wywoane (L98.1)
symulowanie (osoba udajca chorob z oczywist motywacj) (Z76.5)
243
F68.8 Inne okrelone zaburzenia osobowoci i zachowania u dorosych

Zaburzenia charakteru BNO
Zaburzenia charakteru BNO
F69 Nieokrelone zaburzenia osobowoci i zachowania u dorosych
Upoledzenie umysowe
(F70F79)
Zatrzymanie lub niepeny rozwj umysowy, manifestujce si upoledzeniem w okresie wzrastania, zwaszcza
w zakresie umiejtnoci zwizanych z oglnym stanem inteligencji np. kognitywne, jzykowe, ruchowe i spoeczne.
Moe ono wystpi w zwizku z dowolnym innym zaburzeniem umysowym lub fizycznym lub bez niego.
Zwyczajowo stopie upoledzenia umysowego okrelany jest za pomoc wystandaryzowanych testw inteligencji.
Mona je uzupeni skalami oceniajcymi przystosowanie spoeczne w okrelonych warunkach. Narzdzia te
umoliwiaj przyblione okrelenie stopnia upoledzenia umysowego. Rozpoznanie zaley rwnie od oglnego
funkcjonowania intelektualnego badanego w ocenie wykwalifikowanego diagnosty.
Intelekt i stopie przystosowania spoecznego mog ulega na przestrzeni lat zmianie i, cho pocztkowo mog by
niskie, mog ulega poprawie dziki odpowiedniemu treningowi i rehabilitacji. Rozpoznanie powinno uwzgldnia
biecy poziom funkcjonowania.
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia towarzyszcych zaburze, takich jak autyzm, inne
zaburzenia rozwoju, padaczka, zaburzenia zachowania lub znacznego stopnia upoledzenie funkcjonowania fizycznego.
Dla kategorii F70F79 wprowadzono nastpujce kategorie dodatkowe, kodowane w pozycji czwartego znaku,
umoliwiajce okrelenie stopnia zaburze zachowania:
.0 Niewielkie zmiany lub brak zmian w zachowaniu
.1 Znaczne zmiany zachowania powodujce konieczno opieki lub leczenia
.8 Inne zmiany w zachowaniu
.9 Brak informacji na temat zmian w zachowaniu
F70 Upoledzenie umysowe lekkiego stopnia

Przybliona warto IQ od 50 do 69 (u osb dorosych wiek umysowy odpowiednio od 9 do mniej ni 12 lat). Moe
powodowa pewne trudnoci w nauce szkolnej. Wiele osb dorosych jest w stanie pracowa i utrzymywa dobre
relacje spoeczne oraz wnosi swj wkad w rozwj spoeczestwa.
Obejmuje: ociao umysowa
lekki niedorozwj umysowy
F71 Upoledzenie umysowe umiarkowanego stopnia

Przybliona warto IQ od 35 do 49 (u osb dorosych wiek umysowy odpowiednio od 6 do mniej ni 9 lat). Moe by
przyczyn znacznych opnie w rozwoju w dziecistwie, ale wikszo tych osb moe osign pewien stopie
niezalenoci w zakresie samoobsugi, jak rwnie rozwin umiejtnoci adekwatnego komunikowania oraz uczenia
si. Wiele osb dorosych wymaga wsparcia, aby mc y i pracowa w spoeczestwie.
Obejmuje: umiarkowany niedorozwj umysowy
F72 Upoledzenie umysowe znacznego stopnia

Przybliona warto IQ od 20 do 34 (u osb dorosych wiek umysowy odpowiednio od 3 do mniej ni 6 lat). Moe
stwarza konieczno staej opieki.
Obejmuje: znaczny niedorozwj umysowy
244
F73 Upoledzenie umysowe gbokiego stopnia

Warto IQ poniej 20 (u osb dorosych wiek umysowy odpowiednio poniej 3 lat). Powoduje powane ograniczenia
w zakresie samoobsugi, kontrolowania zwieraczy, komunikowania si i poruszania si.
Obejmuje: gboki niedorozwj umysowy
F78 Inne upoledzenie umysowe

F79 Nieokrelone upoledzenie umysowe

Obejmuje: niedorozwj umysowy BNO
oligofrenia BNO
Zaburzenia rozwoju psychologicznego

(F80F89)
Wsplne cechy zaburze zawartych w tej czci to: (a) pocztek zawsze w okresie niemowlctwa lub dziecistwa;
(b) upoledzenie lub opnienie rozwoju funkcji cile zwizanych z dojrzewaniem biologicznym orodkowego ukadu
nerwowego; (c) stay przebieg bez okresw remisji i nawrotw. W wikszoci przypadkw zaburzeniu ulegaj
zdolnoci jzykowe, wzrokowo-przestrzenne i koordynacji motorycznej. Zwykle upoledzenie lub opnienie
zauwaalne s ju od najwczeniejszych chwil ycia i ulegaj stopniowemu zmniejszeniu wraz z dojrzewaniem dziecka,
cho mniejsze zaburzenia mog utrzymywa si a do wieku dorosego.
F80 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i jzyka

Zaburzenia charakteryzujce si upoledzeniem normalnych wzorcw nabywania umiejtnoci jzykowych od
wczesnych stadiw rozwoju. Stanw tych nie mona bezporednio wiza z zaburzeniami neurologicznymi,
nieprawidowociami mechanizmw mowy, zaburze sfery czuciowej, upoledzeniem umysowym lub czynnikami
rodowiskowymi. Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i jzyka czsto pocigaj za sob problemy, takie jak:
trudnoci w czytaniu i ortografii, zaburzenie zwizkw interpersonalnych oraz odchylenia w zakresie emocji
i zachowania.
F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji
W tej grupie zaburze rozwojowych stopie umiejtnoci posugiwania si przez dziecko dwikami mowy jest niszy
od poziomu odpowiedniego dla jego wieku umysowego, ale poziom umiejtnoci jzykowych jest prawidowy.
Rozwojowe:
zaburzenie fonologiczne
zaburzenie artykulacji
Dyslalia
Czynnociowe zaburzenia artykulacji
Lambdacyzm
Nie obejmuje: upoledzenie artykulacji wynikajce z:
afazji BNO (R47.0)
apraksji (R48.2)
upoledzenia suchu (H90H91)
upoledzenia umysowego (F70F79)
zaburze rozwoju mowy:
zaburzenia ekspresji mowy (F80.1)
zaburzenia rozumienia mowy (F80.2)
245
F80.1 Zaburzenia ekspresji mowy

Specyficzne zaburzenie rozwojowe, w ktrym zdolno ekspresji mowy dziecka jest wyranie nisza od poziomu
typowego dla jego wieku umysowego, jednak rozumienie mowy mieci si w granicach normy. Mog wystpowa
zaburzenia artykulacji.
Rozwojowa dysfazja lub afazja typu ekspresyjnego
Nie obejmuje: nabyta afazja z padaczk [zesp Landaua-Kleffnera] (F80.3)
dysfazja lub afazja:
BNO (R47.0)
rozwojowa, typu recepcyjnego (F80.2)
mutyzm wybirczy (F94.0)
upoledzenie umysowe (F70F79)
caociowe zaburzenia rozwojowe (F84.)
F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy
Umiejtno rozumienia mowy nie osiga poziomu typowego dla wieku umysowego dziecka. Niemal we wszystkich
przypadkach wyranie zaburzona jest take ekspresja mowy. Czste s nieprawidowoci w tworzeniu sw
przypominajcych dwiki.
Wrodzone zaburzenia percepcji suchowej
Rozwojowa:
dysfazja lub afazja typu ekspresyjnego
afazja Wernickego
Guchota sw
Nie obejmuje: nabyta afazja z padaczk [zesp Landaua-Kleffnera] (F80.3)
autyzm (F84.0F84.1)
dysfazja lub afazja:
BNO (R47.0)
typu recepcyjnego (F80.1)
mutyzm wybirczy (F94.0)
opnienie rozwoju mowy spowodowane upoledzeniem suchu (H90H91)
upoledzenie umysowe (F70F79)
F80.3 Nabyta afazja z padaczk [zesp Landaua-Kleffnera]
Normalnie rozwijajce si dotychczas dziecko traci umiejtnoci rozumienia i ekspresji mowy, zachowujc przy tym
ogln inteligencj. Towarzysz temu zmiany napadowe w EEG, a w wikszoci przypadkw take napady
padaczkowe. Zaburzenie rozpoczyna si zwykle pomidzy trzecim a sidmym rokiem ycia dziecka, ktre traci
wwczas te umiejtnoci w cigu dni lub tygodni. Zwizek czasowy pomidzy wystpieniem napadw a utrat
umiejtnoci jzykowych jest zrnicowany; pierwszy z tych objaww moe wyprzedza drugi (lub na odwrt) o kilka
miesicy do dwch lat. Prawdopodobn przyczyn tego stanu moe by proces zapalny mzgu. Okoo dwch trzecich
pacjentw wykazuje mniej lub bardziej wyrany deficyt rozumienia mowy.
Nie obejmuje: afazja:
BNO (R47.0)
w przebiegu autyzmu (F84.0F84.1)
w przebiegu innych dziecicych zespow dezintegracyjnych (F84.2F84.3)
F80.8 Inne zaburzenia rozwoju mowy i jzyka
Seplenienie
F80.9 Zaburzenie rozwoju mowy i jzyka, nieokrelone
Zaburzenie mowy BNO
246
F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejtnoci szkolnych

Upoledzenie normalnych wzorcw nabywania umiejtnoci szkolnych od wczesnych stadiw rozwoju. Nie s one
prost konsekwencj braku moliwoci uczenia si ani wycznym efektem upoledzenia umysowego, urazw lub
chorb mzgu.
F81.0 Specyficzne zaburzenia czytania
Specyficzne i znaczne upoledzenie rozwoju umiejtnoci czytania, ktrego nie tumaczy wycznie wiek umysowy
dziecka, obnienie ostroci wzroku lub nieadekwatny proces nauczania. Upoledzeniu ulega mog wszystkie
wymienione funkcje: umiejtno rozumienia tekstu czytanego, rozpoznawania czytanych sw, ustnego czytania oraz
sprawno wykonywania zada wymagajcych umiejtnoci czytania. Specyficznym zaburzeniom czytania czsto
towarzysz kopoty z ortografi, ktre utrzymuj si czsto w wieku modzieczym, nawet jeli nastpi pewien postp
w czytaniu. Zaburzenia czytania poprzedzaj zazwyczaj zaburzenia rozwoju mowy i jzyka. W okresie szkolnym
towarzysz im zwykle zaburzenia emocjonalne i zachowania.
Czytanie do tyu
Dysleksja rozwojowa
Specyficzne opnienie w czytaniu
Nie obejmuje: aleksja BNO (R48.0)
dysleksja BNO (R48.0)
trudnoci czytania wtrne do zaburze emocjonalnych (F93.)
F81.1 Specyficzne zaburzenia ortograficzne
Specyficzne i znaczne upoledzenie rozwoju umiejtnoci ortograficznych (przy braku w wywiadzie specyficznego
zaburzenia czytania), ktrego nie tumaczy wycznie niski wiek umysowy, obnienie ostroci wzroku lub
nieadekwatny proces nauczania. Upoledzona jest zarwno zdolno ustnego sylabizowania, jak i prawidowego
pisania sw.
Specyficzne opnienie umiejtnoci ortograficznych (bez zaburze czytania)
Nie obejmuje: agrafia BNO (R48.8)
trudnoci ortograficzne:
zwizane z zaburzeniami czytania (F81.0)
wynikajce z nieadekwatnego procesu nauczania (Z55.8)
F81.2 Specyficzne zaburzenia umiejtnoci arytmetycznych
Obejmuj specyficzne upoledzenie umiejtnoci arytmetycznych, ktrego nie da si wyjani wycznie oglnym
upoledzeniem umysowym lub nieadekwatnym procesem nauczania. Upoledzenie to dotyczy raczej podstawowych
umiejtnoci rachunkowych: dodawania, odejmowania, mnoenia, dzielenia ni bardziej abstrakcyjnych umiejtnoci
matematycznych potrzebnych do algebry, trygonometrii, geometrii, rachunku rniczkowego lub cakowego.
Rozwojowa akalkulia
Rozwojowe zaburzenia arytmetyczne
Rozwojowy zesp Gerstmanna
Nie obejmuje: akalkulia BNO (R48.8)
trudnoci arytmetyczne:
zwizane z zaburzeniami czytania lub ortografii (F81.3)
wynikajce z nieadekwatnego procesu nauczania (Z55.8)
F81.3 Mieszane zaburzenia umiejtnoci szkolnych
Sabo zdefiniowana, rezydualna kategoria zaburze, obejmujca zarwno znaczne upoledzenie umiejtnoci
arytmetycznych, jak i czytania oraz ortografii. Zaburze tych nie mona wytumaczy wycznie oglnym
upoledzeniem umysowym lub nieadekwatnym procesem nauczania. Kategori t naley stosowa la zaburze
odpowiadajcym kryteriom F81.2 oraz F81.0 lub F81.1.
Nie obejmuje: specyficzne:
zaburzenia umiejtnoci arytmetycznych (F81.2)
zaburzenia czytania (F81.0)
zaburzenia ortograficzne (F81.1)
F81.8 Inne zaburzenia rozwojowe umiejtnoci szkolnych
Rozwojowe zaburzenie ekspresji pisania
F81.9 Zaburzenie rozwojowe umiejtnoci szkolnych, nieokrelone
Niezdolno nabywania wiedzy BNO
Niezdolno uczenia si BNO
Zaburzenie uczenia si BNO
247
F82 Specyficzne zaburzenia rozwojowe funkcji motorycznych

Powane upoledzenie rozwoju koordynacji motorycznej, ktrego nie da si uzasadni wycznie oglnym
upoledzeniem intelektualnym lub jakimkolwiek specyficznym wrodzonym lub nabytym zaburzeniem neurologicznym.
Niemniej jednak, dokadne badanie kliniczne ujawnia w wikszoci przypadkw znamiona niedojrzaoci ukadu
nerwowego, przypominajce ruchy plsawicze niepodpartych koczyn lub ruchy lustrzane oraz inne towarzyszce
zmiany motoryki, jak rwnie objawy zej koordynacji motorycznej w zakresie drobnych i duych ruchw.
Zesp niezgrabnego dziecka
Rozwojowe zaburzenia koordynacji
Rozwojowa dyspraksja
Nie obejmuje: zaburzenia chodu i poruszania si (R26.)
brak koordynacji (R27.)
wtrny do upoledzenia umysowego (F70F79)
F83 Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe

Resztkowa kategoria zaburze, ktra stanowi kombinacj kilku zaburze rozwojowych: mowy i jzyka, umiejtnoci
szkolnych i funkcji motorycznej, ktre s zwykle, ale nie zawsze, skojarzone z pewnym oglnym osabieniem funkcji
poznawczych. Brak jest jednak podstaw do postawienia gwnego rozpoznania, poniewa adne z nich nie przewaa.
Kategori t naley stosowa wycznie wtedy, gdy poszczeglne zaburzenia rozwojowe znacznie zachodz na siebie.
Zaburzenia te s zazwyczaj, cho nie zawsze, zwizane z pewnego stopnia oglnym upoledzeniem funkcji
poznawczych. A zatem kategori t naley stosowa, gdy wystpuj dysfunkcje speniajce kryteria dla dwch lub
wicej kategorii spord F80., F81. i F82.
F84 Caociowe zaburzenia rozwojowe

Grupa zaburze charakteryzujcych si jakociowymi odchyleniami od normy w zakresie interakcji spoecznych
i wzorcw komunikacji oraz ograniczonym i stereotypowym repertuarem zainteresowa i aktywnoci. Te jakociowe
nieprawidowoci stanowi podstawow cech funkcjonowania jednostki we wszystkich sytuacjach.
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia wspistniejcych stanw chorobowych
lub opnienia rozwoju umysowego.
F84.0 Autyzm dziecicy
Autyzm dziecicy to rodzaj caociowego zaburzenia rozwojowego charakteryzujcego si: (a) nieprawidowym lub
zaburzonym rozwojem przed trzecim rokiem ycia oraz (b) charakterystycznym sposobem wadliwego funkcjonowania
w trzech obszarach psychopatologii: interakcji spoecznych, komunikacji oraz zachowania (ograniczone, stereotypowe,
powtarzajce si). Obok tych specyficznych cech diagnostycznych wystpuje czsto szereg innych objaww, takich
jak: fobie, zaburzenia snu i odywiania, napady zoci i (auto)agresji.
Zaburzenia autystyczne
Autyzm dziecicy
Psychoza dziecica
Zesp Kannera
Nie obejmuje: psychopatia autystyczna (F84.5)
F84.1 Autyzm atypowy
Autyzm atypowy rni si od autyzmu dziecicego wiekiem, w ktrym si pojawia, bd niespenianiem wszystkich
trzech wspomnianych kryteriw diagnostycznych. Kategori t naley stosowa wwczas, gdy nieprawidowy lub
wadliwy rozwj pojawia si dopiero po trzecim roku ycia oraz brak jest widocznych odchyle od normy w jednym lub
dwu z trzech zakresw wymaganych dla rozpoznania autyzmu (mianowicie interakcji spoecznych, komunikacji oraz
zachowania, ktre jest ograniczone, stereotypowe, powtarzajce si), mimo charakterystycznych zaburze
w pozostaych. Autyzm atypowy wystpuje najczciej u osb gboko upoledzonych i u osb z cikim
specyficznym zaburzeniem rozwojowym rozumienia mowy.
Atypowa psychoza dziecica
Upoledzenie umysowe z cechami autystycznymi
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu (F70F79) w celu okrelenia wspistniejcego
opnienia rozwoju umysowego.
F84.2 Zesp Retta
Stan ten opisywano dotychczas wycznie u dziewczt. Po normalnym wczesnym okresie rozwoju nastpuje czciowa
lub cakowita utrata mowy, umiejtnoci lokomocyjnych i posugiwania si rkami wraz z zahamowaniem wzrostu
czaszki. Zaburzenie rozpoczyna si zwykle pomidzy 7. a 24. miesicem ycia. Do charakterystycznych cech nale:
zanikanie celowych ruchw rk, stereotypie typu mycia rk i hiperwentylacja. Rozwj spoeczny i umiejtnoci
zabawy zostaj zahamowane, natomiast zainteresowania spoeczne utrzymuj si bez zmian. Okoo czwartego roku
ycia zaczyna rozwija si ataksja tuowia i apraksja z nastpujcymi czsto ruchami choreoatetycznymi. W efekcie
prawie zawsze dochodzi do znacznego upoledzenia umysowego.
248
F84.3 Inne dziecice zaburzenia dezintegracyjne

Rodzaj gbokiego zaburzenia rozwojowego cechujcy si pocztkowo zupenie prawidowym rozwojem i nastpujc
potem w okresie kilku miesicy pen utrat uprzednio nabytych umiejtnoci w kilku sferach funkcjonowania.
Zwykle towarzyszy im oglna utrata zainteresowa otoczeniem, stereotypowe, powtarzajce si manieryzmy ruchowe
i podobne do autyzmu nieprawidowoci w zakresie interakcji spoecznych i komunikacji. W niektrych przypadkach
mona wykaza zwizek zaburzenia z towarzyszc mu encefalopati, ale rozpoznanie naley stawia na podstawie
zmian zachowania.
Otpienie dziecice
Psychoza dezintegracyjna
Zesp Hellera
Psychoza symbiotyczna
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia towarzyszcych zaburze
neurologicznych.
Nie obejmuje: zesp Retta (F84.2)
F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszcym upoledzeniem umysowym i ruchami
stereotypowymi
Niedostatecznie zdefiniowana kategoria zaburze o wtpliwej wartoci nozologicznej, przeznaczona dla dzieci
znacznie upoledzonych umysowo (IQ poniej 35), ktre maj due problemy z nadpobudliwoci ruchow, uwag
i zachowaniami stereotypowymi. Dzieci te jak si wydaje nie odnosz korzyci ze stosowania lekw stymulujcych
(w przeciwiestwie do dzieci z prawidowym IQ) i mog reagowa na nie cik reakcj dysforyczn (niekiedy
z zahamowaniem psychoruchowym). W okresie modzieczym nadpobudliwo ruchowa ma tendencj do
przechodzenia w obnienie aktywnoci (co nie jest typowe dla dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi o normalnej
inteligencji). Zespoowi temu czsto towarzysz rnorodne opnienia rozwojowe specyficzne albo globalne. Nie jest
znany stopie zalenoci tego zaburzenia od niskiego IQ lub uszkodzenia mzgu.
F84.5 Zesp Aspergera
Jest to zaburzenie o niepewnej wartoci nozologicznej, charakteryzujce si takimi samymi nieprawidowociami
w zakresie interakcji spoecznych jak autyzm, a take ograniczonym, stereotypowym repertuarem zainteresowa
i aktywnoci. Od autyzmu rni si ono przede wszystkim brakiem oglnego opnienia lub upoledzenia rozwoju
mowy i funkcji poznawczych. Zaburzeniu temu czsto towarzyszy wyrana niezgrabno i tendencja do utrzymywania
si zaburze w wieku modzieczym i w yciu dorosym. W pocztkach wieku dojrzaego pojawiaj si sporadycznie
epizody psychotyczne.
Psychopatia autystyczna
Zaburzenia schizoidalne okresu dziecistwa
F84.8 Inne gbokie zaburzenia rozwojowe
F84.9 Gbokie zaburzenia rozwojowe, nieokrelone
F88 Inne zaburzenia rozwoju psychologicznego

Agnozja rozwojowa
F89 Nieokrelone zaburzenia rozwoju psychologicznego

Zaburzenie rozwojowe BNO
249
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie

i w wieku modzieczym
(F90F98)
F90 Zaburzenia hiperkinetyczne

Grupa zaburze charakteryzujcych si wczesnym pocztkiem (zazwyczaj w okresie pierwszych piciu lat ycia),
brakiem wytrwaoci w realizacji zada wymagajcych zaangaowania poznawczego, tendencj do przechodzenia od
jednej aktywnoci do drugiej bez ukoczenia adnej z nich oraz zdezorganizowan, sabo kontrolowan, nadmiern
aktywnoci. Mog wystpowa inne nieprawidowoci. Dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi s czsto
lekkomylne i impulsywne, skonne do wypadkw. Popadaj w kopoty z dyscyplin raczej z powodu bezmylnego
amania zasad, ni z powodu przemylanego nieposuszestwa. Ich stosunki z dorosymi s czsto pozbawione
dystansu, brak im normalnej ostronoci i rezerwy. S niepopularne wrd innych dzieci i mog by izolowane. Czsto
pojawia si osabienie funkcji poznawczych i specyficzne opnienia zarwno w rozwoju ruchw, jak i mowy. Wtrne
komplikacje obejmuj zachowania aspoeczne oraz nisk ocen wasnej wartoci.
Nie obejmuje: zaburzenia lkowe (F41.)
zaburzenia nastroju [afektywne] (F30F39)
schizofrenia (F20.)
F90.0 Zaburzenie aktywnoci i uwagi
Deficyt uwagi:
zaburzenie z deficytem uwagi
zaburzenie z deficytem uwagi i nadmiern aktywnoci
zesp z nadmiern aktywnoci [zesp nadpobudliwoci ruchowej]
Nie obejmuje: zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszcymi zaburzeniami zachowania (F90.1)
F90.1 Hiperkinetyczne zaburzenie zachowania
ADHD [zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszcymi zaburzeniami zachowania]
F90.8 Inne zaburzenia hiperkinetyczne
F90.9 Zaburzenie hiperkinetyczne, nieokrelone
Hiperkinetyczna reakcja w dziecistwie lub wieku modzieczym BNO
Zesp hiperkinetyczny BNO
F91 Zaburzenia zachowania

Zaburzenia te charakteryzuj si uporczywym i powtarzajcym si wzorcem aspoecznego, agresywnego
i buntowniczego zachowania. Zachowanie takie powinno prowadzi do powanego naruszenia adekwatnych dla wieku
oczekiwa spoecznych. Musi wic by czym wicej ni tylko zwyk dziecic zoliwoci i modzieczym buntem
oraz mie wzgldnie trway charakter (sze miesicy lub duej). Cechy zaburzonego zachowania mog by rwnie
przejawem innych zaburze psychicznych, w tych przypadkach naley preferowa pierwotne rozpoznanie.
Do przykadw zachowa uzasadniajcych rozpoznanie zalicza si: nadmiernie czste wdawanie si w bjki,
tyranizowanie otoczenia, okruciestwo wobec ludzi i zwierzt, powane niszczenie mienia, podpalenia, kradziee,
powtarzajce si kamstwa, wagarowanie i ucieczki z domu, czste i cikie napady zoci oraz nieposuszestwo.
Kade z tych zachowa wystarcza do postawienia rozpoznania, jeli jest dostatecznie silnie wyraone, ale izolowane
czyny aspoeczne nie mog stanowi podstawy dla tej diagnozy.
Nie obejmuje: zaburzenia nastroju [afektywne] (F30F39)
schizofrenia (F20.)
zaburzenia zachowania, jeeli wspistniej z nimi:
zaburzenia emocjonalne (F92.)
zaburzenia hiperkinetyczne (F90.1)
F91.0 Zaburzenie zachowania ograniczone do rodowiska rodzinnego
Zaburzenie przejawiajce si zachowaniami aspoecznymi i agresywnymi (a nie jedynie buntowniczymi
i niszczycielskimi), ktre ograniczaj si cakowicie lub prawie cakowicie do domu rodzinnego i interakcji z rodzicami
lub rodzestwem albo najbliszymi domownikami. Powinno ono spenia oglne kryteria kategorii F91., ale nawet
gboko zaburzone relacje rodzic-dziecko nie s wystarczajce do postawienia rozpoznania.
250
F91.1 Zaburzenie zachowania z nieprawidowym procesem socjalizacji

Wspistnienie utrwalonych aspoecznych i agresywnych zachowa (zgodnie z oglnymi kryteriami kategorii F91.,
nie tylko zachowaniem opozycyjnym, buntowniczym i niszczycielskim), z towarzyszcymi, bardzo nieprawidowymi,
relacjami z innymi dziemi.
Zaburzenie zachowania typu agresywny samotnik
Zachowania agresywne z nieprawidowym procesem socjalizacji
F91.2 Zaburzenie zachowania z prawidowym procesem socjalizacji
Zaburzenie to odznacza si utrwalonymi zachowaniami aspoecznymi lub agresywnymi (zgodnie z oglnymi
kryteriami kategorii F91., nie jedynie z zachowaniem opozycyjnym, buntowniczym lub niszczycielskim). Wystpuje
ono u jednostek dobrze zintegrowanych ze swoj grup rwienicz.
Zaburzenia zachowania, rodzaj grupowy
Przestpczo grupowa
Przestpstwa zwizane z przynalenoci do gangu
Kradziee w towarzystwie rwienikw
Wagarowanie
F91.3 Zaburzenie opozycyjno-buntownicze
Zaburzenie to wystpuje zazwyczaj u modszych dzieci i charakteryzuje si nasilonym buntowniczym, nieposusznym,
niszczycielskim zachowaniem, ktre nie obejmuje czynw przestpczych lub bardziej skrajnych form zachowania
agresywnego lub aspoecznego. Powinno ono spenia oglne kryteria kategorii F91., jednak nawet szczeglnie
zoliwe lub niegrzeczne zachowania nie s wystarczajce do postawienia rozpoznania. Stosowanie tej kategorii
diagnostycznej wymaga szczeglnej ostronoci, zwaszcza w odniesieniu do starszych dzieci, poniewa istotnym
klinicznie zaburzeniom zachowania towarzysz zazwyczaj zachowania aspoeczne i agresywne, przekraczajce zakres
zachowania opozycyjnego, buntowniczego i niszczycielskiego.
F91.8 Inne zaburzenia zachowania
F91.9 Zaburzenia zachowania, nieokrelone
Zaburzenie behawioralne
wieku dziecicego BNO
Zaburzenie zachowania
F92 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji

Grupa zaburze charakteryzujcych si wspwystpowaniem uporczywego, agresywnego, aspoecznego lub
buntowniczego zachowania z ewidentnymi objawami depresji, lku lub innych zaburze emocjonalnych. Musz by
jednoczenie spenione kryteria zaburze zachowania (F91.) i emocjonalnych (F93.) w dziecistwie lub zaburze
nerwicowych dorosych (F40F48) albo zaburze nastroju (F30F39).
F92.0 Depresyjne zaburzenie zachowania
Kategoria ta jest kombinacj zaburze zachowania (F91.) z uporczywym i wyranym obnieniem nastroju (F32.),
ktre wyraa si tym, e pacjent czuje si nadmiernie nieszczliwy. Ponadto stwierdza si utrat zainteresowa
i odczuwania przyjemnoci ze zwykych zaj, samoobwinianie si i poczucie beznadziejnoci, a take zaburzenia snu
i apetytu.
Zaburzenie zachowania F91. z towarzyszcym zaburzeniem depresyjnym F32.
F92.8 Inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji
Kategoria ta wymaga wspistnienia zaburze zachowania (F91.) z uporczywymi i wyranymi zaburzeniami
emocjonalnymi, takimi jak lk, myli i czynnoci natrtne, depersonalizacja lub derealizacja, fobie lub hipochondria.
Zaburzenie zachowania F91. z towarzyszcym:
zaburzeniem emocjonalnym F93.
zaburzeniem nerwicowym F40F48
F92.9 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nieokrelone
251
F93 Zaburzenia emocjonalne rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie

Zaburzenia te polegaj bardziej na przerysowaniu normalnych tendencji rozwojowych ni na zmianach jakociowych.
Przy okrelaniu rnicy pomidzy tymi zaburzeniami emocjonalnymi a zaburzeniami nerwicowymi (F40 F48)
najwiksz warto diagnostyczn ma zgodno z norm rozwojow.
Nie obejmuje: z towarzyszcymi zaburzeniami zachowania (F92.)
F93.0 Lk przed separacj w dziecistwie
Powinien by rozpoznawany tylko wtedy, gdy strach przed separacj jest gwnym rdem lku i gdy lk pojawi si
w okresie wczesnego dziecistwa. Od normalnego lku przed separacj rni si znacznie wikszym nateniem
(trwajcym duej ni typowo dla danego wieku) oraz powanymi trudnociami funkcjonowania spoecznego.
Nie obejmuje: zaburzenia nastroju [afektywne] (F30F39)
zaburzenia nerwicowe (F40F48)
zaburzenie lkowe o typie fobii w dziecistwie (F93.1)
lk spoeczny w dziecistwie (F93.2)
F93.1 Zaburzenie lkowe o typie fobii w dziecistwie
Lki w dziecistwie, ktre odznaczaj si znaczn specyficznoci rozwojow, wikszym ni w zwykle nateniem
i pojawiaj si (do pewnego stopnia) u wikszoci dzieci. Inne lki, ktre pojawiaj si w dziecistwie (np. agorafobia),
ale nie s normalnym elementem rozwoju psychospoecznego, powinny by kodowane w odpowiedniej kategorii
F40F48.
Nie obejmuje: zaburzenia lkowe uoglnione (F41.1)
F93.2 Lk spoeczny w dziecistwie
Zaburzenie to cechuje przesadna ostrono wobec obcych i lk przed nowymi, nieznanymi lub spoecznie
zagraajcymi sytuacjami. Kategori t naley stosowa tylko wwczas, gdy lk pojawia si we wczesnym
dziecistwie i rni si od zwykego lku zarwno nateniem, jak i towarzyszcymi problemami w funkcjonowaniu
spoecznym.
Zaburzenie o typie wycofania, typowe dla okresu dziecistwa lub wieku modzieczego
F93.3 Zaburzenie zwizane z rywalizacj w rodzestwie
Zaburzenia emocjonalne wystpuj u wikszoci maych dzieci tu po urodzeniu si modszego brata lub siostry.
Zaburzenia zwizane z rywalizacj w rodzestwie naley rozpoznawa tylko wtedy, gdy zarwno stopie nasilenia, jak
i trwao zaburze odbiegaj od normy i towarzysz im nieprawidowoci w interakcjach spoecznych.
Zazdro o rodzestwo
F93.8 Inne zaburzenia emocjonalne okresu dziecistwa
Zaburzenie tosamoci
Nadmierny lk
Nie obejmuje: zaburzenia identyfikacji pciowej w dziecistwie (F64.2)
F93.9 Zaburzenia emocjonalne okresu dziecistwa, nieokrelone
F94 Zaburzenia funkcjonowania spoecznego rozpoczynajce si zwykle w

dziecistwie lub w wieku modzieczym
Wspln cech tej heterogennej grupy zaburze s zaburzenia funkcjonowania spoecznego rozpoczynajce si
w okresie rozwoju. W odrnieniu od gbokich zaburze rozwojowych nie wystpuje tu konstytucjonalnie
uwarunkowana niezdolno do interakcji spoecznych ani niedobory w zakresie wszystkich sfer funkcjonowania.
W wielu przypadkach podstawow rol w etiologii odgrywaj powane nieprawidowoci i niedostatki otoczenia
spoecznego dziecka.
F94.0 Mutyzm wybirczy
Charakteryzuje si wyran, zdeterminowan emocjonalnie wybirczoci werbalnego komunikowania si, polegajc
na tym, e dziecko w pewnych sytuacjach rozmawia swobodnie, ale w innych (okrelonych) przestaje mwi.
Zaburzeniu towarzysz zwykle pewne cechy osobowoci, takie jak lkliwo, wycofywanie si, nadmierna wraliwo
lub upr.
Mutyzm selektywny
Nie obejmuje: caociowe zaburzenia rozwojowe (F84.)
schizofrenia (F20.)
specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i jzyka (F80.)
przemijajcy mutyzm zwizany z lkiem przed separacj u maych dzieci (F93.0)
252
F94.1 Reaktywne utrudnienie nawizywania relacji spoecznych w dziecistwie

Zaburzenie to rozpoczyna si w pierwszych piciu latach ycia dziecka i charakteryzuje si uporczywymi odchyleniami
od normy we wzorcach relacji spoecznych dziecka, ktre s zwizane z zaburzeniami emocjonalnymi i stanowi
reakcj na zmiany w otoczeniu dziecka. Nale do nich np. lkliwo i nadmierna czujno, ubogie interakcje
spoeczne z rwienikami, agresja wobec siebie i innych. Czasami pacjent czuje si niezmiernie nieszczliwy.
Niekiedy dochodzi do zahamowania wzrostu. Zesp ten wystpuje prawdopodobnie jako bezporedni rezultat
powanych zaniedba ze strony rodzicw i nieumiejtnego lub zego obchodzenia si z dzieckiem.
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia wspistniejcego opnienia rozwoju
lub wzrostu.
nadmierna atwo w nawizywaniu relacji spoecznych w dziecistwie (F94.2)
zesp dziecka maltretowanego (T74.)
normalne odchylenia we wzorcach wizi spoecznych
seksualne lub fizyczne naduycia w okresie dziecistwa z wynikajcymi z nich
problemami psychospoecznymi (Z61.4Z61.6)
F94.2 Nadmierna atwo w nawizywaniu relacji spoecznych w dziecistwie
Szczeglny wzr nieprawidowego funkcjonowania spoecznego, ktry powstaje w pierwszych piciu latach ycia.
Dzieci bardzo atwo przywizuj si do wszystkich bez wyboru i pragn zwraca na siebie uwag, oraz sabo moduluj
interakcje z rwienikami. Zaburzenia te utrzymuj si uporczywie, nawet w przypadku zaistnienia wyranych zmian
w otoczeniu spoecznym dziecka. Zalenie od okolicznoci mog wystpi zaburzenia emocji i zachowania.
Psychopatia bezuczuciowa
Zesp dziecka szpitalnego
choroba szpitalna u dzieci (F43.2)
zaburzenia hiperkinetyczne (F90.)
reaktywne utrudnienie nawizywania relacji spoecznych w dziecistwie (F94.1)
F94.8 Inne zaburzenia funkcjonowania spoecznego wieku dziecicego
F94.9 Dziecice zaburzenia funkcjonowania spoecznego, nieokrelone
F95 Tiki
Gwnym objawem tego zaburzenia jest dowolny rodzaj tikw. Tik jest mimowolnym, raptownym, powtarzajcym si,
nierytmicznym ruchem (obejmujcym najczciej ograniczone grupy mini) lub wyrzucaniem z siebie dwikw lub
wyrazw, ktre nie su adnemu widocznemu celowi. Tiki s przeywane jako co, czemu nie mona si oprze, ale
zazwyczaj chory moe si powstrzyma w pewnym stopniu i raczej na krtko. Tiki nasilaj si w okresie stresu,
a znikaj podczas snu. Do czstych prostych tikw ruchowych zaliczamy: mruganie oczami, ruchy szyi, wzruszanie
ramionami i grymasy twarzy. Do pospolitych prostych tikw gosowych zaliczamy: pochrzkiwanie, szczekajcy
kaszel, pociganie nosem i syczenie. Do zoonych tikw ruchowych nale midzy innymi: uderzanie si, skakanie
i podskakiwanie, a do gosowych powtarzanie okrelonych sw, a czasem uywanie spoecznie nieakceptowanych,
czsto obscenicznych sw (koprolalia), jak rwnie powtarzanie wasnych dwikw lub sw (palilalia).
F95.0 Tiki przemijajce
Odpowiadaj oglnym kryteriom tikw, ale nie utrzymuj si duej ni 12 miesicy. Przyjmuj zwykle posta
mrugania oczami, grymasw twarzy lub potrzsania gow.
F95.1 Przewleke tiki ruchowe lub gosowe
Speniaj oglne kryteria tikw typu ruchowego lub gosowego (ale nie jednoczenie), mog by proste, lecz czciej
s zoone oraz utrzymuj si duej ni rok.
F95.2 Zesp tikw gosowych i ruchowych [Gillesa de la Tourette]
Charakteryzuje si wspistnieniem licznych tikw ruchowych z jednym lub kilkoma tikami gosowymi, ktre nie
musz wystpowa jednoczasowo. Zaburzenie ulega zwykle zaostrzeniu w wieku modzieczym i ma tendencj do
utrzymywania si w yciu dorosym. Tiki gosowe cechuj si eksplozywnym powtarzaniem takich objaww jak
pochrzkiwanie, mruczenie, a czasem wypowiadanie obscenicznych sw lub zda. Niekiedy towarzyszy im
echopraksja gestw, ktre mog mie rwnie obsceniczny charakter (kopropraksja).
F95.8 Inne tiki
F95.9 Tiki, nieokrelone
Tiki BNO
253
F98 Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie

Wspln cech tej heterogennej grupy zaburze jest pocztek w dziecistwie, rni si one jednak pod wieloma
innymi wzgldami. Niektre z tych stanw to dobrze zdefiniowane zespoy, ale wikszo jest tylko zbiorem objaww,
ktre zostay zaliczone do tej kategorii z uwagi na ich czsto i wspwystpowanie z problemami psychospoecznymi
oraz poniewa nie mieszcz si w innych kategoriach.
Nie obejmuje: napady powstrzymywania oddechu (R06.8)
zaburzenia identyfikacji pciowej w dziecistwie (F64.2)
Zesp Kleinego-Levina (G47.8)
zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (F42.)
zaburzenia snu uwarunkowane emocjonalnie (F51.)
F98.0 Moczenie mimowolne nieorganiczne
Zaburzenie polegajce na nieplanowanym oddawaniu moczu, zarwno podczas dnia i nocy, o patologicznym
charakterze w stosunku do rozwoju psychicznego i niemajce zwizku z organicznymi zaburzeniami kontroli pcherza
moczowego lub zaburzeniami neurologicznymi, napadami padaczki lub wadami anatomicznymi ukadu moczowego.
Zaburzenie to moe wystpowa od urodzenia lub pojawia si po okresie nabycia kontroli nad funkcj pcherza. Moe
rwnie, cho nie musi, by zwizane z szerszymi zaburzeniami emocjonalnymi lub zachowania.
Moczenie mimowolne (pierwotne) (wtrne) o etiologii nieorganicznej
Moczenie mimowolne czynnociowe
Moczenie mimowolne psychogenne
Nietrzymanie moczu bez organicznej przyczyny
Nie obejmuje: moczenie mimowolne BNO (R32)
F98.1 Zanieczyszczanie si kaem nieorganiczne
Powtarzajce si, planowe lub nieplanowe oddawanie kau, zazwyczaj o prawidowej lub prawie prawidowej
konsystencji, w miejscach nienadajcych si do tego celu w wietle osobistych i spoecznych uwarunkowa. Moe by
przedueniem niemowlcego okresu nietrzymania kau, pojawi si ju po nabyciu kontroli nad funkcj zwieracza
odbytu lub by czynnoci zamierzon mimo prawidowej fizjologii. Zaburzenie moe charakteryzowa si
wystpowaniem pojedynczego objawu lub by jednym z objaww bardziej zoonych zaburze, zwaszcza
emocjonalnych (F93.) lub zachowania (F91.).
Zanieczyszczanie si kaem czynnociowe
Nietrzymanie kau o etiologii nieorganicznej
Zanieczyszczanie si kaem psychogenne
W razie potrzeby naley uy dodatkowego kodu w celu okrelenia przyczyny wspistniejcych zapar.
Nie obejmuje: zanieczyszczanie si kaem BNO (R15)
F98.2 Zaburzenia odywiania u niemowlt i dzieci
Zaburzenia odywiania o rnych objawach, zwykle charakterystycznych dla okresu niemowlcego i wczesnego
dziecistwa. Polegaj na odmawianiu przyjmowania pokarmu pomimo jego dostpnoci, dowiadczonego opiekuna
i braku schorze organicznych. Zaburzeniu moe, cho nie musi, towarzyszy ruminacja (nawracajce wymioty bez
nudnoci lub zaburze odkowo-jelitowych).
Ruminacja okresu niemowlcego
Nie obejmuje: jadowstrt psychiczny i inne zaburzenia odywiania (F50.)
trudnoci w karmieniu i nieprawidowe karmienie (R63.3)
problemy zwizane z karmieniem noworodka (P92.)
pica u niemowlt i dzieci (F98.3)
F98.3 Pica u niemowlt i dzieci
Powtarzajce si spoywanie substancji nieodywczych (takich jak gleba, paty farby, itp.), ktre moe by jednym
z objaww szerszych zaburze psychicznych (jak autyzm) lub wzgldnie izolowanym zaburzeniem
psychopatologicznym. W tej kategorii klasyfikowane jest tylko zaburzenie izolowane. Zaburzenie to wystpuje
najczciej u dzieci umysowo upoledzonych, w tych przypadkach jako gwne rozpoznanie naley poda kody
F70F79.
254
F98.4 Stereotypie ruchowe

Dowolne, powtarzajce si, nieczynnociowe (czsto rytmiczne) ruchy stereotypowe, ktre nie stanowi czci
okrelonych zaburze psychiatrycznych lub neurologicznych. Jeli ruchy te wystpuj w przebiegu innych zaburze,
naley rozpozna jedynie gwne schorzenie. Do ruchw nieprowadzcych do samouszkodzenia zalicza si: koysanie
ciaem, koysanie gow, wyrywanie wosw, krcenie wosw, strzelanie palcami, wyginanie rk. Stereotypowe ruchy
prowadzce do samouszkodzenia to: powtarzajce uderzanie gow, uderzanie w twarz, wciskanie gaek ocznych,
obgryzanie rk, ust i innych czci ciaa. Wszystkie wymienione stereotypie ruchowe wystpuj najczciej u osb
z niedorozwojem umysowym (w tym przypadku naley wpisa oba rozpoznania). Jeli wciskanie gaek ocznych
wystpuje u dziecka z upoledzeniem widzenia, naley rozpozna obydwa zaburzenia, wskazujc t kategori oraz
kategori okrelajc odpowiednie zaburzenie somatyczne.
Stereotypie
Nie obejmuje: patologiczne ruchy samowolne (R25.)
zaburzenia ruchu o podou organicznym (G20G25)
obgryzanie paznokci (F98.8)
dubanie w nosie (F98.8)
stereotypie jako element szerszego spektrum zaburze psychiatrycznych (F00F95)
ssanie kciuka (F98.8)
tiki (F95.)
trichotillomania (F63.3)
F98.5 Jkanie [zacinanie si]
Mowa charakteryzujca si czstym powtarzaniem lub wydueniem dwikw, sylab lub wyrazw albo czstymi
wahaniami lub przerwami zaburzajcymi rytm mowy. Jako zaburzenie naley j klasyfikowa tylko wwczas, gdy jej
nasilenie w znaczny sposb zaburza pynno mowy.
Nie obejmuje: mowa bezadna (F98.6)
tiki (F95.)
F98.6 Mowa bezadna
Szybka mowa z zaburzeniem pynnoci, jednak bez powtrze lub waha, o nasileniu prowadzcym do obnienia
zrozumiaoci. Mowa jest urywana i nierytmiczna z nagymi wybuchami i zwykle z nieprawidowym frazowaniem.
Nie obejmuje: jkanie (F98.5)
tiki (F95.)
F98.8 Inne okrelone zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie
Zaburzenia uwagi bez nadaktywnoci
Nadmierna masturbacja
Obgryzanie paznokci
Dubanie w nosie
Ssanie kciuka
F98.9 Nieokrelone zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajce si zwykle w dziecistwie
lub w wieku modzieczym
Nieokrelone zaburzenia psychiczne

(F99)
F99 Zaburzenie psychiczne nieokrelone inaczej

Choroba psychiczna BNO
Nie obejmuje: organiczne zaburzenia psychiczne BNO (F06.9)
255

ICD-10 - Tom I, ROZDZIAŁ V PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ICD-10 - Tom I, ROZDZIAŁ V PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROZDZIA V

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Obejmuje: zaburzenia rozwoju psychicznego

Rozdzia ten zawiera nastpujce grupy klasyfikacyjne:

W rozdziale tym oznaczono * nastpujce kategorie:

Zaburzenia psychiczne organiczne, wcznie z zespoami objawowymi

F00* Otpienie w chorobie Alzheimera (G30.)

F01 Otpienie naczyniowe

F01.8 Inne rodzaje otpienia naczyniowego

F02* Otpienie w przebiegu innych chorb sklasyfikowanych gdzie indziej

F03 Otpienie nieokrelone

F04 Organiczny zesp amnestyczny niespowodowany przez alkohol ani inne

F05 Majaczenie niespowodowane przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne

F06 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcj mzgu

F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne

F07 Zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob, uszkodzeniem lub

F09 Nieokrelone zaburzenia psychiczne organiczne lub objawowe

Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane uywaniem substancji

.4 Zesp abstynencyjny z majaczeniem

F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F11 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F12 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F13 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F14 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F15 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem innych

F16 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem

F17 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu

F18 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane odurzaniem si

F19 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem wielu

Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

F20.3 Schizofrenia niezrnicowana

F21 Zaburzenie schizotypowe

F22 Uporczywe zaburzenia urojeniowe

F23 Ostre i przemijajce zaburzenia psychotyczne

F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii

F24 Indukowane zaburzenie urojeniowe

F25 Zaburzenia schizoafektywne

F25.8 Inne zaburzenia schizoafektywne

F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne

F29 Nieokrelona psychoza nieorganiczna

Zaburzenia nastroju [afektywne]

F30 Epizod maniakalny

F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F32 Epizod depresyjny

F32.3 Epizod depresji ciki, z objawami psychotycznymi

F33 Zaburzenia depresyjne nawracajce

F34 Uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne]

F38 Inne zaburzenia nastroju [afektywne]

F39 Zaburzenia nastroju [afektywne], nieokrelone

Zaburzenia nerwicowe, zwizane ze stresem i pod postaci somatyczn

F40 Zaburzenia lkowe w postaci fobii

F41 Inne zaburzenia lkowe

F42 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

F43 Reakcja na ciki stres i zaburzenia adaptacyjne

F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

F44 Zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]

F44.3 Trans i optanie

F45 Zaburzenia wystpujce pod mask somatyczn

F45.3 Zaburzenia wegetatywne wystpujce pod postaci somatyczn

F48 Inne zaburzenia nerwicowe

Zespoy behawioralne zwizane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami

F50 Zaburzenia odywiania

F50.8 Inne zaburzenia odywiania