Soneczne dni

W jednej z warszawskich dzielnic dziaaa modzie harcerska, ktra pragna ksztaci swoje
charaktery i stawiaa sobie cele, do ktrych osignicia uparcie dya. Wrd nich
szczeglnie wyrnia si zesp Bukw, nazwany tak od czstych wypraw do lasu. Buki
tworzyli modzi ludzie, charakteryzujcy si aktywnoci, koleestwem i radosnym
umiechem. Naleeli do nich Alek i Rudy. Alek by wysokim, szczupym chopcem o
niebieskich oczach i powej czuprynie. Dziki swojej druynie uczy si panowania nad sob
w wanych chwilach. Pewnego dnia, podczas pobytu na wsi, Alek by wiadkiem wypadku, w
ktrym syn gospodarza uderzy si siekier w nog.
Wszyscy obecni wpadli w panik jedynie Alek przyklkn przy rannym i tamujc krew,
zrobi opatrunek uciskowy. Rudy mia piegowat twarz i rudawe wosy. By niezwykle
inteligentny, a druyna Bukw uczya go konkretw przyziemnego ycia. W duej mierze
ograniczao si to do faktu, e Rudy na kadej wycieczce zastpu by kucharzem, z czasem
wykazujc si coraz wikszym talentem kulinarnym. Nikt tak jak Rudy nie piek na patyku
chleba, nie ugotowa tak smacznej kaszy czy te zupy z pokrzyw. Rudy by rwnie
utalentowany artystycznie. To wanie on wymyli odznak dla zastpu Bukw cyfr 23
umieszczon w trjkcie, ktr wyci z metalu i osadzi na pomaraczowej podkadce z
materiau. Harcmistrzem Bukw by Zeus Leszek Domaski, nauczyciel geografii w
warszawskim gimnazjum i liceum. Zeus by zaledwie o osiem lat starszy od uczniw klasy,
ktrej by wychowawc. Z podopiecznymi czyy go przyjacielskie relacje, za co by
krytykowany przez grono pedagogiczne.
Alek i Rudy wychowali si w domach, w ktrych mieli moliwo zdrowego rozwoju
fizycznego i psychicznego. Domy takie wyrniaj si wizi, ktra czy poszczeglnych
czonkw rodziny, s ostoj, dodaj odwagi i zapewniaj spokj. Ojcowie obu chopcw brali
czynny udzia w yciu spoecznym, a matki cechowaa yczliwo i mdro. Ojciec Alka by
kierownikiem fabryki, a ojciec Rudego by pierwszym w chopskiej rodzinie, ktry opuci
wie i zdoby wyksztacenie. Na uksztatowanie si charakterw chopcw wpyny wic:
dom rodzinny, szkoa i dobra organizacja modzieowa. Alek by osob o cechach
przywdczych. atwo pozyskiwa sympati kolegw, ktrych przycigaa ku niemu
szczero, bezporednio i uczynno. Z czasem wok chopca skupia si grupka piciu
kolegw, podobnych do niego pod wzgldem charakteru, tworzc Klub Piciu. Naleeli do
niego mionicy tatrzaskich zboczy, wybitni narciarze i wielbiciele powieci Jacka Londona.
Rudy nie nalea do Klubu Piciu, cho z dala przysuchiwa si ich marzeniom i wysuchiwa
opowieci o przygodach, ktre zamierzali przey. Rudy mia bowiem natur marzyciela i
mionika rzeczy technicznych. Najwaniejszym jednak by dla niego wiat ycia
wewntrznego. Z biegiem czasu skupili si wok niego ci, ktrzy pragnli wymiany myli.
Wrd Bukw by chopiec, ktry wyrnia si doskonaym zmysem organizacyjnym. W
harcerstwie powierzano mu najbardziej odpowiedzialne funkcje, w szkole natomiast
obejmowa czoowe stanowiska w samorzdzie uczniowskim. Osob t by Tadeusz
Zawadzki, nazywany przez kolegw ze wzgldu na dziewczc urod, Zok. Zoka najlepiej
czu si w domu, a najserdeczniej przyjani si z matk, ktra zastpowaa mu kolegw i
przyjaci. Jego ojciec by profesorem, matka dziaaczk spoeczn, ktra po przyjciu na
wiat dzieci zrezygnowaa z pracy wychowawcy. Zoka by chopcem wraliwym, agodnym i
wyrozumiaym, o wyjtkowych zdolnociach, wybitnej inteligencji teoretycznej i praktycznej.
Ponadto wyrnia si w strzelectwie, hokeju i tenisie, zdobywajc pierwsze miejsca w
turniejach midzyszkolnych. Cechoway go rwnie niesamowity upr i ambicja. W
dziecistwie ba si wody, lecz kiedy kto zarzuci mu nieumiejtno pywania, w cigu
kilku miesicy sta si najlepszym pywakiem w szkole. Typowy samotnik o skrytej i
powcigliwej naturze przyciga do siebie wielu kolegw. Od pitnastego roku ycia rzdzi i
kierowa Bukami.
Nadesza pora matur, do ktrej przystpia klasa Alka, Rudego i Zoki. Alek zda egzamin
przecitnie, Rudy jako prymus. W pierwszych dniach czerwca 1939 roku zesp Bukw
pod wodz Zeusa wyruszy na dziesiciodniow wycieczk w Beskidy lskie. Nastpnego
dnia, spogldajc na dolin Wisy, zaczli rozmawia o przyszoci. Zeus rozwaa trudn
sytuacj w Polsce, ktra stopniowo odbudowywaa si po odzyskaniu niepodlegoci. By
wiadomy, e w kraju potrzeba wyksztaconych inynierw, wychowawcw, rolnikw i
rzemielnikw. Alek zacz dowodzi, e najwaniejsz spraw jest ksztatowanie swojego
charakteru. Rudy przysun si do niego, suchajc z uwag. On rwnie pragn intensywnie
pracowa nad sob. Nagle Andrzej zapyta, czy wybuchnie wojna. Kto ze miechem odpar,
e Hitler nie bdzie mia tyle odwagi, by zaatakowa Polakw, Francuzw i Anglikw.
Chopcy rozemieli si i umilkli, rozmylajc o potdze polskiego wojska. Po chwili
wyruszyli w dalsz wdrwk, piewajc harcersk piosenk.
W burzy i we mgle
Wrzesie 1939 roku okaza si jednym z najstraszniejszych miesicy w historii Polski. Polska
poniosa gwatown i potn klsk, ktra przyczynia si do katastrofy psychicznej narodu.
Nard, przekonany o swojej potdze, w czym utwierdzaa go polska propaganda i
wychowanie narodowe, nie by przygotowany na tak porak. Dla Zoki, Alka, Rudego, ich
kolegw, mieszkacw Warszawy i caego kraju, kolejne dni wrzenia zmieniay si w groz i
koszmar faktw. Szstego wrzenia Zeus zebra alarmowo warszawskich harcerzy i wyruszyli
na wschd. Chopcy, bdcy w wieku przedpoborowym, musieli opuci tereny, na ktrych
mogliby wpa w rce wroga.
Par kolejnych tygodni spdzili oni na drogach, dzielc los z milionami uchodcw. Po
wyjciu z miasta druyny opuciy gwne drogi, przemieszczajc si traktami lenymi i
polnymi. Wrd nich bya druyna 23 Buki. Wszyscy szli w milczeniu, z pospnymi
minami, nie rozumiejc dlaczego nie wyznaczono im jaki zada. Widzieli, jak nieprzyjaciel
zrzuca bomby na polsk wie, ktra w cigu kilkudziesiciu minut spona. Widzieli ludzi,
uciekajcych z miast, nioscych to, co zdoali uratowa. Wrd nich zauwayli mczyzn,
nioscego na plecach dwuletnie dziecko. Nagle pojawiy si wrogie samoloty, rac z
karabinw maszynowych bezbronnych uchodcw.
Tylko jeden raz Buki mogy wykaza si poytecznym wystpieniem. Pod Dbem Wielkim
niemieckie samoloty zbombardoway pocig z uchodcami. Widok, ktry ukaza si oczom
harcerzy, by przeraajcy. Wrd wykolejonych i zniszczonych wagonw leeli ranni. Jadce
w pobliu samochody nie zatrzymyway si. Alek uzna, e musz pomc ludziom i druyna
Bukw zacza opatrywa rannych. Kilku z nich stano na drodze i zatrzymao samochd
ciarowy. Alek nakaza szoferowi, aby zabra rannych z pocigu. Potem zatrzymywali
kolejne auta i do wieczora pomagali poszkodowanym. Bya to jednak jedyna okazja do
zaznaczenia swojej poytecznoci. We Wodawie dowiedzieli si o oddziaach sowieckich,
ktre przekroczyy granic Polski. Po naradzie Zeus zarzdzi powrt do Warszawy. Wracali
bocznymi drogami, zbierajc informacje o kolejnych klskach pastwa polskiego. Na wie o
kapitulacji Warszawy nie chcieli nic je. Dalsz drog przebyli, yjc nieustannym strachem
o najbliszych. Na ulice Pragi weszli za oddziaami niemieckimi, zajmujcymi miasto po
zawieszeniu broni. Warszawa w padzierniku 1939 roku bya miastem grozy. Ogrom
zniszczenia potgowaa niesamowita cisza ulic, ktrymi przemieszczay si tumy ludnoci.
Od czasu do czasu rozlegay si kroki maszerujcych onierzy niemieckich. Zaczy si
pierwsze rewizje i aresztowania przez gestapo.
Ojciec Alka zosta aresztowany jako jeden z pierwszych. Rodzina siedziaa w mieszkaniu,
mina ju godzina policyjna. Nagle rozlego si pukanie i do pokoju weszo piciu oficerw.
Dawidowski, znany w Warszawie dziaacz i kierownik zakadu przemysowego, zachowa
spokj. Alek sta oszoomiony zajciem, nie mogc zrozumie, co si dzieje. Gestapowiec
zbliy si do niego i zacz wypytywa o ojca. Potem zapyta, gdzie s ukryte pienidze i
przystawi do brzucha chopca luf pistoletu. Alek powiedzia, aby strzela. Po chwili ojca
wyprowadzono z domu, a Alek podj dwie decyzje. Postanowi, e do czasu uwolnienia ojca
nie bdzie jad sodyczy ani cukru. Obietnic t wypenia sumiennie a do czerwca 1940
roku, kiedy to jego ojciec zosta rozstrzelany w lesie w Palmirach. Drugim postanowieniem
byo rozpoczcie akcji przeciw okupantowi. Podobnie jak inni by przekonany, e dopki
wojna trwa, Polacy musz walczy.
Po powrocie do Warszawy druyna Bukw zacza spotyka si z Zeusem, aby omawia
sposoby szkodzenia wrogowi i penienia suby spoecznej w zaistniaych warunkach. Jako
jedni z pierwszych zaczli dziaa czynnie. 15 padziernika 1939 roku Zoka przynis na
zebranie kilka arkuszy pierwszego tajnego numeru Polski Ludowej pisma demokratycznej
grupy modziey PLAN. Jeszcze tego samego dnia druyna postanowia nawiza kontakt z
organizacj i przyczy si do niej. Spraw uatwi fakt, e Zoka zna jednego z zaoycieli
PLAN-u, Juliusza Dbrowskiego. Siedziba organizacji miecia si przy ulicy Zotej, gdzie
przez cay dzie przyjmowano interesantw, a dwa razy w tygodniu powielano numery
Polski Ludowej. W kilka dni po przyjciu do PLAN-u druyny Bukw, uchwalono
przysig, a harcerze ochoczo przystpili do wypeniania obowizkw. Dwie pitki zajy si
drukowaniem i kolportaem pisma, jedna podja wspprac z grup bojow Kota, a dwie
pozostae podjy si propagand uliczn.
W skadzie pitek propagandy ulicznej znaleli si Zoka, Alek i Rudy. Pod koniec
padziernika 1939 roku grupa ta zalepia plakaty z odezw gubernatora Franka o utworzeniu
Generalnej Guberni kartkami z napisem: Marszaek Pisudzki powiedziaby: a my was w d
mamy. Nalepki przygotowa Rudy wraz z koleg, Jerzym Masiukiewiczem Maym.
Nastpnie PLAN zaj si uruchomionymi wrd ruin stolicy luksusowymi restauracjami i
dancingami. W grudniu czonkowie PLAN-u wrzucili do jednego z lokali Adrii, gaz
wywoujcy wymioty. By to jednak ostatni wsplny wyczyn Bukw i PLAN-u. Zeus i
pozostali chopcy uznali, e zwizanie si z grup byo czym nienaturalnym. Druyna
opucia szeregi PLAN-u na miesic przed aresztowaniami czonkw organizacji.
Przez kolejne trzy miesice Buki poszukiway dla siebie miejsca w Polsce Podziemnej.
Usiowali nawiza kontakt z centraln organizacj wojskow Sub Zwycistwu Polski,
lecz organizacja bya tak zakonspirowana, e nie mogli do niej trafi. Zajli si wic
kolportaem prasy podziemnej. Tymczasem w domach chopcw pogorszya si sytuacja
finansowa. Musieli zacz pracowa, aby pomc rodzicom, decydujc si na taki sposb
zarobkowania, by jednoczenie nie pomoc spoeczn. Najpierw zajli si szklarstwem.
Rudy zacz udziela korepetycji, a Alek uruchomi jedn z pierwszych w Warszawie riksz,
prowadzc j do spki z Maym. Wraz z nadejciem lata zosta drwalem, pracujc w jednej z
podwarszawskich miejscowoci. Wanie w lesie pozna Jdrka Makulskiego, modszego od
siebie o kilka lat. Obaj chopcy szybko zaprzyjanili si, a ich przyja umocnio odkrycie
zakopanego pod drzewem skadu broni i amunicji.
Przez kolejne tygodnie, wykorzystujc kad woln chwil, porzdkowali bro, czycili j, a
nastpnie starannie zakopywali w schronie. Z kolei Zoka zaj si produkcj marmolady,
zakadajc niewielk, domow fabryk. W pracy pomagali mu: matka, siostra, Urka, Czarny
Ja, Jacek Tabcki i Leszek Zieliski. Jacek Tabcki zosta pierwszym przyjacielem Zoki. Z
czasem dom Zoki sta si miejscem spotka Bukw. Zoka, doskonay organizator i
przywdca, wzi na siebie odpowiedzialno za druyn i zacz na nowo spaja zastp.
Dalej szukano nowych drg i nowych czynnoci. Przez jaki czas zwizali si ze Stoecznym
Komitetem Samopomocy Spoecznej. Pniej zajli si porzdkowaniem mogi onierzy.
Dziaali rwnie wsplnie z komrk wizienn, tzw. Komrk Andrzeja. Bya to ich
pierwsza praca na rzecz podziemnych si zbrojnych. Chopcy zostali podzieleni na mniejsze
zespoy, ktrym przydzielono okrelone dzielnice. Zajmowali si roznoszeniem grypsw
wiziennych. W kocu czerwca 1940 roku i ta dziaalno zakoczya si dla Bukw. W
drugiej poowie 1940 roku druyna Bukw skupia si na samoksztaceniu. Zorganizowali
komplety matematyki, fizyki oraz cykle dyskusji historycznych i wiatopogldowych. W tym
czasie Zoka, Alek, Rudy i kilku innych chopcw wstpio do Szkoy Budowy Maszyn
imienia Wawelberga. W marcu 1941 roku zwizali si z akcj maego sabotau, prowadzon
przez organizacj podziemn Wawer. Dziki temu zyskali moliwo otwartej walki z
okupantem oraz czynnej suby w pracy niepodlegociowej. W tym czasie ich szeregi opuci
Zeus, ktry zgodnie z rozkazem Gwnej Kwatery Szarych Szeregw wyruszy do Wilna, aby
nawiza kontakt z tamtejszym harcerstwem i lad po nim zagin.
W subie Maego Sabotau
Pierwsza akcja, w ktrej Buki wziy udzia, dotyczya fotografw. Okazao si, e wielu
warszawskich fotografw wystawiao w witrynach fotografie niemieckich onierzy. Listowne
wezwania, wysyane przez Wawra, odniosy niewielki sukces, dlatego te podjto decyzj o
tuczeniu szyb tym, ktrzy przymilali si wrogowi. Rozkaz nie by atwy do zrealizowania.
Wikszo zakadw miecia si przy gwnych ulicach miasta, gdzie o kadej porze dnia
panowa duy ruch. W akcji wybijania szyb najwikszy sukces odnis Alek. Po kilku
tygodniach zbierania informacji i planowania, zdecydowa si na do ryzykowny krok.
Pewnego dnia, wczenie rano, wsiad na rower i wyruszy na Marszakowsk. Jadc ulic,
zacz rzuca kamieniami w witryny zakadw fotograficznych, na ktrych dostrzega zdjcia
onierzy niemieckich. Do domu wrci zadowolony z dobrze wypenionego zadania. Akcja
fotograficzna odniosa zamierzony skutek z ulic Warszawy znikny fotografie niemieckich
onierzy.
W drug akcj woono wiele pomysowoci i wysiku. Miaa ona na celu zniechcenie
Polakw do uczestniczenia w seansach kinowych, podczas ktrych wywietlane byy rwnie
niemieckie materiay propagandowe. W przedsiwziciu tym na czoo wybi si Rudy. Akcj
rozpoczto od pisania na murach sloganu: Tylko winie siedz w kinie. Rudy, nieustannie
przezwyciajcy swj lk, pierwszy sukces odnis wanie przy pisaniu tego hasa na murze
przy ulicy Rakowieckiej. Dodatkowo narysowa dwie winie, siedzce na krzesach. May
Sabota wyda specjaln ulotk, skierowan do modziey. W tym czasie Niemcy rozwieszali
obwieszczenie urzdowe, zachcajce Polakw do uczszczania do kin. Wrzucano gaz do sal
kinowych, powodowano wybuchy i poary. Pomimo stara publiczka warszawska nadal
chodzia do kin, uczszczajc tumnie tam, gdzie najczciej przeprowadzano gazowanie.
Pewnego dnia hitlerowcy urzdzili apank w kinach, co ostatecznie zniechcio May
Sabota do przeprowadzanej akcji. Do najwaniejszych zada Maego Sabotau naleao
oddziaywanie na wasne spoeczestwo i upowszechnianie hase walki cywilnej. W akcji
przeciw Paprockiemu Alek i Rudy zjednoczyli swoje siy. Paprocki by wacicielem
restauracji przy ulicy Madaliskiego. W kad sobot zamieszcza w Nowym Kurierze
Warszawskim ogoszenie, e poredniczy w prenumeracie niemieckich czasopism. Chopcy,
nalecy do Maego Sabotau, postanowili zaj si t spraw. Spotykali si w mieszkaniu
Rudego, gdzie omawiali spraw Paprockiego. Najpierw wysano do mczyzny kilka listw
upominawczych, potem wybito mu szyby. Nastpnie zaczli rozwiesza na przystankach
tramwajowych ogoszenie, e Paprocki ma na sprzeda po niskiej cenie sonin. Przez kolejne
dni nkali go telefonami, wypisywali na murach obraliwe sowa i nalepili na drzwiach
restauracji klepsydr aobn. Po dwch tygodniach Paprocki wywiesi ogoszenie, e nie
prowadzi ju prenumeraty niemieckich pism.
Chopcy z druyny Bukw doskonale czuli si w subie Maego Sabotau. Pozytywne
opinie o ich dziaalnoci, krce po miecie, sprawiay, e odczuwali zadowolenie. Kolejne
akcje Wawra, polegajce na rozlepieniu afiszw omieszajcych Hitlera i rysowaniu na
murach wia, okazay si rwnie owocne. Rudy jednego wieczoru narysowa a
osiemdziesit sylwetek wi, symbolizujcych powoln prac w zakadach, dziaajcych na
rzecz okupanta.
Kolejnym zadaniem, jakiego podjli si czonkowie Maego Sabotau, byo oddziaywanie na
Niemcw, mieszkajcych na stae w Warszawie, oraz niemieckich onierzy i urzdnikw.
Miao to na celu udowodnienie okupantowi, e Polska nie zostaa ostatecznie pokonana, a
istniejce podziemne siy polskie s gotowe do walki i odwetu. Pierwsz akcj przeciwko
Niemcom staa si wojna z Goebbelsem, prowadzona za pomoc litery V, oznaczajcej
Victory - zwycistwo. Podobne akcje przeprowadzane byy w caej okupowanej Europie.
Na przeomie lipca i sierpnia 1941 roku propaganda niemiecka zacza rozpowszechnia t
sam liter jako symbol przyszego zwycistwa niemieckiego. W odpowiedzi na to Wawer
nakaza uzupenia liter V na niemieckich afiszach sowem verloren, co oznaczao
Niemcy zgubione. W podobny sposb uzupeniano niemieckie hasa propagandowe:
Deutschland siegt an Allen Fronten zmieniajc je na Deutschland liegt an Allen Fronten
Niemcy le na wszystkich frontach. W drugim roku okupacji Niemcy otworzyli w
Warszawie sie sklepw wdliniarskich, w ktrych wycznie Niemcy mogli robi zakupy.
Dla mieszkacw zrujnowanego miasta olbrzymie sklepy z zapenionymi pkami stay si
prowokacj. Zoka podj decyzj przeprowadzenia akcji przeciw kilku sklepom. W swj
plan wtajemniczy Rudego i wsplnie zdobyli kilka probwek gazowych. Pewnej soboty
wyruszyli do gwnego sklepu Wohlfartha na Nowym wiecie. W poudnie Zoka zapali
lont, szybkim krokiem wszed do budynku i pooy na ladzie probwk. Na zewntrz sta
Rudy z kdk. Zoka szybko opuci sklep i znikn, natomiast Rudy usiowa wsun kdk
w kka zamku. Wewntrz powstaa panika, a na ulicy zacz gromadzi si tum gapiw. Na
widok dwch policjantw, Rudy odbieg do przyjaciela.
Alek mia swoje pomysy, ktre realizowa. Jednym ze sposobw walki z okupantem byo
zrywanie hitlerowskich flag, wywieszanych z okazji wit. To wanie Alek, jako ten
pierwszy w Warszawie, odway si zerwa niemieck flag. Pniej jako jedyny zrywa flagi
z najbardziej eksponowanych punktw miasta. To Alek zerwa flag z budynku PKO na rogu
witokrzyskiej i Marszakowskiej. Pewnego dnia Rudy, wyranie poirytowany odwanymi
krokami Alka, kaza mu przyj do siebie nastpnego dnia. Kiedy Alek zjawi si w pokoju
Rudego ujrza trzy niemieckie flagi, kbice si na pododze, zerwane z gmachu Zachty.
Wszystkimi akcjami Bukw kierowa Zoka, bdcy komendantem jednego z szesnastu
rejonw, na jakie Wawer podzieli Warszaw. Sam bra take czynny udzia w kadej
grupowej pracy, cho jego osobiste wyczyny byy czym mao istotnym. Gwnie skupia si
na zajciach sztabowych, zyskujc powszechny szacunek i przywizanie Bukw. Z
czasem sta si specjalist w organizowaniu ludzi i ycia. W druynie sta si propagatorem
teorii spokoju w czasie akcji. Z biegiem dni organizacja Wawra rozrastaa si, skupiajc w
swych szeregach coraz wicej ochotnikw. Zesp Bukw zosta podzielony na mniejsze
grupy. Jedn z nich kierowa Zoka, kolejnymi Alek i Rudy. Szczeglnie ruchliwym okazaa
si grupa Alka, ktra po wielu prbach, zoya uroczyste przyrzeczenie.
Ceremonia odbya si w mieszkaniu Alka na oliborzu. Pokj zosta specjalnie przygotowany
na t wan okoliczno. Na pododze leay niemieckie flagi, na cianie wisia Orze Polski i
biao-czerwona chorgiew. W chwili skadania przysigi Alek zapali spirytus, wylany do
mosinego talerza i wszyscy powtarzali sowa roty, wypowiadanej przez komendanta
Wawra. Potem zaczli rozmawia o dziaalnoci Maego Sabotau. Alek owiadczy, e kada
akcja to szkoa odwagi i panowania nad sob. Jdrek by przekonany, e dziki temu nauczy
si szybkiego podejmowania decyzji. Marianowi dziaalno Maego Sabotau odpowiadaa
pod wzgldem atmosfery braterstwa, karnoci, rycerskoci i pogody. Na koniec spotkania
przemwi komendant. Poprosi o szczegln ostrono w akcjach podejmowanych z
wasnej inicjatywy. Tego dnia Alek zwierzy si siostrze, Maryli, e chciaby zrealizowa cho
cz swoich pomysw. By wiadomy tego, e ludzie oceniaj go yczliwie, lecz nie chcia
zosta przecenionym. Uwaa, e jest nieczuym na otaczajce go bestialstwo i postanowi
zoy wasne, indywidualne przyrzeczenie. Napisa na kartce obietnic, e bdzie pracowa
nad swoim lenistwem i rozwija w sobie siln wol oraz wraliwo, po czym zapali
ponownie znicz i wrzuci do misy arkusz. Po chwili usysza woanie matki z prob, aby
przynis wgiel. Alek, emocjonalnie zwizany z matk, stara si jej pomaga we wszystkim.
Jedyn rzecz, w ktrej jej nie uleg, byo zaprzestanie ryzykownych wypraw ulicznych.
Zblia si Trzeci Maja. May Sabota zaj si zorganizowaniem manifestacji z okazji wita
narodowego. Do tej pory Buki dwukrotnie uczestniczyy w akcjach ulicznych z okazji 3
maja i 11 listopada. Manifestowanie w rocznic majow polegao gwnie na malowaniu na
murach barw narodowych i umieszczaniu w rnych miejscach biao-czerwonych
chorgiewek. Alek i Rudy zakupili materia i uszyli parometrowej dugoci flagi, ktre
postanowili zawiesi na drutach tramwajowych i latarniach elektrycznych. O wicie zesp
Alka zarzuca na przewody chorgwie, obcione kamieniem. Sposb ten nazwano systemem
zarzucania. Natomiast Rudy skorzysta z systemu blokowego. Nikt nie wiedzia, w jaki
sposb zdoby klucz do opuszczania ulicznych latarni. Wieczorem jego zastp zawiesi na
latarniach flagi, ktre rozwinli rankiem.
Manifestacja z okazji 11 listopada polegaa na wypisywaniu na murach i chodnikach hasa:
Polska zwyciy!. Alek i Rudy stawiali sobie dodatkowe wymagania, malujc napisy w
najbardziej niebezpiecznych punktach Warszawy: na Banku Gospodarstwa Krajowego, na
gmachu Funduszu Kwaterunkowego, na drogowskazach wojskowych w pobliu dworca oraz
wzdu ulicy Puawskiej.
W czerwcu 1942 roku komendant wawerskiego Mokotowa, Radlewicz i Zoka postanowili
zamanifestowa czno kraju z rzdem emigracyjnym. Udao im si zdoby tysic
egzemplarzy Nowego Kuriera Warszawskiego. Nastpnie ostemplowano gazet kotwic,
bdc symbolem Polski Walczcej oraz yczeniami imieninowymi dla Wadysawa
Sikorskiego i Wadysawa Raczkiewicza. Pismo sprzedawali na ulicach miasta, w czym
rekordzist okaza si Rudy.
By to dobry czas w yciu Rudego. Ukoczy szko Wawelberga jako pierwszy ucze, czyta
literatur naukow, bra udzia w odczytach i dyskusjach kilku orodkw naukowych. By
rwnie suchaczem konspiracyjnych wykadw profesora Hassena. Jego przyja z Zok
umacniaa si i coraz czciej wsplnie wychodzili na robot. czyy ich wsplne
zainteresowania i wzajemna sympatia. Podczas jednej z akcji Rudy owiadczy przyjacielowi,
e nie wyobraa sobie, e mgby y w przyszoci jako istota bierna. Jesieni aresztowano
Jacka Tabckiego, jednego z najbliszych Zoce ludzi. Tego dnia Jacek wyszed wieczorem z
mieszkania kolegi i bez zastanowienia zacz zrywa niemieckie afisze z tablic i supw.
Nagle na ulicy pojawili si dwaj andarmi i zatrzymali chopca. Zosta zaprowadzony na
komisariat, a nastpnie przewieziony na Pawiak. Po miesicu Jacek zosta wysany do
Owicimia. Wydarzenie to wstrzsno caym zespoem Bukw. Nie rozumieli, dlaczego
Jacek nie podj prby ucieczki w czasie transportu na Pawiak. Nie rozumieli te, dlaczego
nikt mu nie pomg. To nieco zachwiao przekonaniem o wartoci druyny i wypracowanych
przez May Sabota cechach charakteru. Zoka gboko przey aresztowanie Jacka. Przez
duszy czas stara si wydosta przyjaciela z Pawiaka, a pniej z Owicimia, lecz jego
wysiki okazay si daremne.
Tragedia Jacka spowodowaa jednak, e adna osoba z Bukw nie pozostaa bierna nawet w
najciszych chwilach. Jako pierwszy udowodni to Jdrek, ktry zastpowa Alka, kiedy ten
przebywa na wygnaniu na wsi. Jdrek postanowi zorganizowa zerwanie flagi z
niemieckiego szpitala Czerwonego Krzya na Solcu. Wartownik, stojcy w bramie, podnis
alarm. Chopcy uciekli, lecz na chodniku zosta oderwany przypadkowo numer roweru. Irka
Kowalska, wacicielka roweru, poinformowaa o tym Jdrka. Razem z Marianem udali si do
domu dziewczyny na narad.
W pewnej chwili do mieszkania wkroczyli policjanci i rozpoczli rewizj. Matka Irki,
kolporterka prasy podziemnej, bya przeraona. Podczas przeszukiwa staa si rzecz zupenie
nieoczekiwana dla uzbrojonych Niemcw. Jdrek z caej siy pchn policjanta, Marian
otworzy drzwi na korytarz i obaj zdoali uciec. Irka, po kilku miesicach wizienia,
wydostaa si z Pawiaka. W kilka dni pniej Alek przesa Jdrkowi list, w ktrym
skrytykowa go za pomys zerwania flagi Czerwonego Krzya i naraenie Irki. Pochwali
jednak jego opanowanie, trzewo umysu i miao w chwili zagroenia.
Najsynniejszym wyczynem Wawra bya znana w caym kraju i wiecie sprawa tablicy na
pomniku Mikoaja Kopernika. Bohaterem tej akcji sta si Alek. Niemcy, po zajciu
Warszawy, zasonili cz podstawy pomnika z napisem: Mikoajowi Kopernikowi
Rodacy, zamieszczajc na nim mosin pyt z odpowiednio zmienionym napisem
niemieckim. W pocztkach lutego 1942 roku Alek wyczyta w encyklopedii, e Kopernik
urodzi si 19 lutego i podj natychmiastow decyzj. Naleao usun niemieck tablic,
aby odpowiednio uczci rocznic narodzin polskiego astronoma. Wczesnym rankiem, 11
lutego, wybra si pod pomnik, by przyjrze si rubom. W cigu paru minut udao mu si
usun cztery ruby, kiedy jedna z nich wypada na marmurowe stopnie. Przeraony haasem,
zacz biec w kierunku ulicy Kopernika. Zatrzyma si i zorientowa, e nikt niczego nie
zauway. Po chwili wrci pod pomnik i zacz cign pyt w stron ulicy Obonej.
Nastpnie zakopa j w zaspie przy chodniku. Kilka dni pniej wraz z kolegami przewiz
pyt w inne miejsce. Akcja Alka poruszya opini polsk i niemieck. Tajna i emigracyjna
prasa uznaa j za protest przeciwko kradziey dbr kulturalnych, jakiej dokonywali Niemcy.
Gubernator Fischer natomiast pozbawi Warszaw pomnika Kiliskiego.
Dla Alka by to okres niespokojny i niezwykle ruchliwy. Wikszo czasu spdza na ulicy.
Udao mu si kupi szabl Kiliskiego z rozbieranego pomnika. Kiedy prba wykupienia
caego pomnika nie powioda si, ledzi magistrack lor i gdy zauway, e posg zosta
umieszczony w Muzeum Narodowym, napisa na murze: Ludu Warszawy jam tu! Jan
Kiliski. W tych dniach popeni jednak bd, ktry mg zagrozi yciu komu z jego
najbliszych. Gestapo nie zastao go w domu i aresztowano jego matk. Alek na kilka
miesicy musia opuci stolic i pod pseudonimem Kopernicki, ukrywa si u narzeczonej.
Basi, modsz o cztery lata, pozna na pocztku wojny. Dopiero teraz, w okresie
przymusowej ucieczki z miasta, mogli spdza ze sob cae dnie. Spacerowali po lesie,
rozmawiali dosownie o wszystkim. Bardzo czsto poruszali temat przyszoci Alka i zawodu,
ktry mgby wybra.
Pod koniec pierwszego miesica pobytu na wsi, Alek otrzyma list od Rudego, w ktrym
kolega zaprasza go do siebie. Na jeden dzie Alek uda si do Warszawy i w cigu tych
dwudziestu czterech godzin spotka si z przyjacimi, namalowa na bramie Ogrodu
Saskiego sowo ZOO, zamalowa wikszo tablic z napisem Adolf-Hitler-Platz na placu
Pisudskiego oraz wymalowa dwie kotwice po bokach gwnych drzwi budynku
Soldatenheimu.
Kotwice, bdce poczeniem liter PW, stay si symbolem Polski Walczcej. W tych czasach
popularyzacja tego znaku bya gwn prac Wawra, w ktrej wyrniali si Zoka jako
organizator i Rudy jako realizator. Rudy by pomysodawc wielu udoskonale
technicznych. To on wynalaz system blokowy do zawieszania flag, zrobi piecztki do
stemplowania niemieckich afiszy. To on wymyli metod zalewania farb tablic
propagandowych do pustego jajka wlewa farb, zalepia dziurk i w ten sposb
powstawa pocisk. Rola Zoki polegaa za planowaniu akcji w terenie i w czasie oraz
dobieraniu ludzi do okrelonych zada i kontrolowaniu ich wykonania. W czasie
kotwicowego szalestwa Rudy wykona dziesi duych stempli kotwic z poduszeczk,
nasczon farb. Stworzy rwnie przyrzd nazywany wiecznym pirem, dziki ktremu
pisano sowo bez maczania w farbie. Rudy, zachcony saw swych wynalazkw, zapragn
dokona czego, co powiadczyoby jego odwag. Pewnego dnia postanowi wymalowa
kotwic na pomniku lotnika, stojcego na placu Unii Lubelskiej. Dziki kluczom do latarni i
pomocy kolegw dla wikszego bezpieczestwa pogaszono lampy uliczne. W ostatniej chwili
pojawi si jednak mistrz od gaszenia i zacz zapala latarnie. Zbliaa si godzina policyjna,
wic Rudy zdecydowa si na ryzykowny krok. Ruszy w stron pomnika i w penym wietle
lamp narysowa kotwic. W par minut pniej jecha razem z Zok do domu, umiechajc
si z zadowolenia. Dziaalno w szeregach Maego Sabotau bya najwaniejsz, cho nie
jedyn prac Bukw w tamtych miesicach. Chopcy koczyli szkoy na og z dobrymi
wynikami, spotykali si i dyskutowali o sprawach spoecznych, etycznych i ekonomicznych.
Organizowali rwnie wiczenia, ktre przygotowyway ich do onierskiej suby w
powstaniu. We wrzeniu Zoka postanowi przeprowadzi szkolenie caego hufca Szarych
Szeregw, ktrego zosta komendantem. Gromada, liczca prawie sto osb, miaa spotka si
w lesie. Przed zebraniem poszczeglne pitki musiay rozwizywa zadania, ktre
rozmieszczono na trasie ich przejcia. Po zmroku wszystkie zastpy dotary w wyznaczone
miejsce. Po raz pierwszy wszystkie pitki stawiy si w jednym miejscu. Zoka poda Rudemu
kartk papieru z napisanym specjalnie na t chwil programem. Po chwili przyjaciel odczyta
rozkaz, wzywajcy do oczekiwania na walk zbrojn i ksztatowania swoich charakterw.
Reszt wieczoru spdzili przy ognisku, rozmawiajc o wiczeniach. Potem odezwa si Rudy.
Mwi o tym, e powinni ju teraz przygotowywa si do walki. Radzi, aby przeprowadzali
szkolenie onierskie i jednoczenie przygotowywali si do pracy spoecznej w Polsce. O
wicie wyruszyli do miasta, dzielc si na zastpy. Zoka, Rudy, Alek i kilku kolegw
pomaszerowali w stron granic miasta. W poudnie Zoka i Rudy wysiedli z tramwaju w
centrum miasta i udali si do mieszkania Hali, koleanki siostry Zoki. Zoka pooy si na
tapczanie i w pewnej chwili rozemia si. Rudy spyta, z czego tak si cieszy i w odpowiedzi
usysza, e przyjaciel lubi, jak promienie soca grzej mu twarz. Hala rozemiaa si i
zacza nakrywa do stou, a obaj chopcy w milczeniu zaczli j obserwowa.
Dywersja
Listopad 1942 roku okaza si przeomowym miesicem drugiej wojny wiatowej. Wojska
radzieckie nie dopuciy do zajcia Stalingradu, zatrzymujc armi niemieck na Kaukazie.
Brytyjczycy zwyciyli w bitwie pod El Alamein, zmuszajc Rommela do wycofania si z
Egiptu i Libii. Desant amerykasko-angielski opanowa Maroko i Algier. Te wydarzenia
przerway cig zwycistw niemieckich. Komenda Si Zbrojnych w Kraju uznaa, e nadszed
czas, aby podj wzmoon akcj dywersyjn. Powoano do ycia centralne kierownictwo
Dywersji Kedyw, ktre zajo si organizacj nowych komrek. Dla Zoki i jego kolegw
nadszed czas zmian po ponad ptorarocznej subie z szeregach Maego Sabotau naleao
zmieni sposoby walki z okupantem. Zoka, Alek, Rudy i cz kolegw zostali wcieleni do
tworzonych przez kierownictwo Szarych Szeregw do Grup Szturmowych, ktre nastpnie
wczono do oddziaw dywersji. Rozpoczto gruntowne szkolenie, przygotowujce do
nowych zada. Chopcy po raz pierwszy dostali bro do rk, czemu towarzyszyy ogromne
emocje. Pierwsza akcja zostaa wyznaczona na noc sylwestrow roku 1942/1943. Z caej
grupy zostao wybranych pi osb, wrd ktrych znaleli si Zoka i Rudy.
W mieszkaniu Rudego pod okiem instruktora przygotowywano miny do wysadzenia torw
kolejowych i zapalniki elektryczne. Pewnego dnia pod domem stano auto, do ktrego Zoka
i jego towarzysze zanieli kilka paczek. Nastpnie pojechali w stron Pragi i przed pnoc
dotarli w okolice Kranika. Tam zaczto podkopywa tory, ktre miay by wysadzone. Rudy,
ubezpieczajcy akcj, sta samotnie nad torem. Po kilku godzinach miny zostay podoone i
w oddali usyszeli nadjedajcy pocig. Zoka, wyznaczony do funkcji obserwatora, w
odpowiedniej chwili wyda rozkaz do wczenia zapalnikw. W tej samej chwili Miner
stwierdzi, e pomimo wczenia zapalnika, wybuch nie nastpi. Chwyci za zapalnik
pocigowy i rozleg si huk. Zoka wraz z innymi rzuci butelk z pynem zapalajcym.
Pierwsze zadanie dywersyjne zostao zakoczone powodzeniem. Tej nocy kilkanacie innych
zespow wykonao podobne akcje pod dowdztwem podpukownika Oliwy. O pnocy grupa
Zoki doczya do szeregu onierzy i uczestniczya w uroczystej przysidze wojskowej
szofera, ktry akcj rozpoczyna swoj sub. Suba w dywersji wizaa si z
wypracowaniem poczucia odpowiedzialnoci i drobiazgowej dokadnoci. Chopcy, pod
okiem przeoonych: Oliwy, Jerzego i Puga, uczestniczyli w pracach przygotowawczych,
wiczeniach i oswajaniu si z broni. W niedziel, 17 stycznia 1943 roku, Niemcy
przeprowadzili apank, w wyniku ktrej ponad 5000 kobiet i mczyzn zostao
wywiezionych do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Tego dnia Alek, niewiadomy tego,
co zaczyna si dzia na miecie, wyszed z domu, niosc w kieszeni plik instrukcji
dywersyjnych. Kiedy zorientowa si, e dzieje si co niedobrego, skrci w najblisz
przecznic i stan przed niemieckim policjantem. Pod cian stao kilku mczyzn. Alek
poda cywilnemu agentowi faszywy dowd osobisty i stan pod murem. Na szczcie nie
przeprowadzano rewizji osobistej. Przy wsiadaniu na samochd, ktry mia przewie
wszystkich na Pawiak, Alek usiad jako pierwszy. Udao mu si przez szczelin midzy
deskami wyrzuci arkusze papieru. W kwadrans pniej znalaz si na Pawiaku. Alek
postanowi jak najszybciej uciec. Zorientowawszy si, e jedna z grup zatrzymanych jest ju
przygotowana do wywiezienia dalej, zacz si do niej przysuwa. Udao mu si dosta do
odkrytego wozu ZOM, a gdy samochody ruszyy, zwrci si do siedzcych obok mczyzn,
usiujc przekona ich do ucieczki. Wszyscy byli jednak zbyt niezdecydowani i nieufni. Na
rogu Miodowej i Krakowskiego Przedmiecia Alek przeskoczy przez barierk i zmiesza si
szybko w tum. Zadzwoni do Zoki, proszc, aby dowieziono mu dowd, lecz okazao si, e
przyjaciel nie mia adnego. W kocu dotar do mieszkania Zoki, a po jakim czasie pojawi
si rwnie Rudy, ktry powiadomi wszystkich zebranych, e wanie zdoa uciec z apanki.
Alek z zazdroci pomyla, e Rudy zawsze robi mu konkurencj. Okazao si, e dom
Rudego zosta otoczony kordonem niemieckiej policji, ktra rozpocza legitymowanie
mieszkacw. Rudy wydosta si z mieszkania za pomoc sznura, ktry przywiza do nogi
stou i na ktrym zjecha z drugiego pietra. W tym czasie Alek rozpocz prac zarobkow w
jednej z warszawskich firm. Po kilku dniach wynik konflikt midzy nim a innymi
pracownikami, ktrzy usiowali namwi go na wspln wypraw do pobliskiego baru. W
gronie pracownikw nazywano go fajtap. W pechow niedziel ktry z kolegw zjawi
si w fabryce z wiadomoci, e Alek zosta zatrzymany podczas apanki. Pokiwano nad t
wiadomoci z politowaniem gowami, nikt bowiem w fabryce nie dostrzeg, e Alek jest
jednym z najodwaniejszych ludzi w Warszawie. Zawsze umiechnity, gadatliwy i uczynny,
traktowa nowo poznanego czowieka przychylnie. Zawsze te bardziej dba o drug osob,
lekcewaco traktujc wasne potrzeby. Przez dugi czas marzy o skrzanej kurtce, ktr w
kocu naby za pienidze, uzyskane ze sprzeday deputatu z fabryki. Ucieszony, uda si do
Basi, lecz dziewczyna uznaa, e jest dziecinny. Sowa te sprawiy przykro Alkowi. Kurtka
spodobaa si natomiast kolegom, ktrzy zaczli j poycza. Po kilku tygodniach zostaa na
polu walki, a Alek mia j na sobie zaledwie kilka razy. Na przeomie 1942 i 1943 roku Rudy
sta si zdeterminowanym i odwanym mczyzn. Koledzy natomiast coraz chtniej
wysuchiwali jego rad i sugestii. Jego pluton z tygodnia na tydzie stawa si coraz lepiej
zorganizowany i wyrnia si spord innych. W tym samym czasie kilka grup szturmowych
przeprowadzio wiczenia w rozbrajaniu Niemcw. Pewnego dnia, pnym wieczorem, Rudy
ze swoj grup wyruszy na miasto. Na rogu ulicy Nowogrodzkiej naprzeciw Rudego pojawi
si oficer SS. Kiedy zbliy si do Rudego, ten skierowa luf pistoletu ku piersi Niemca,
ktry usiowa skoczy w bok. W tej samej chwili Rudy nacisn na spust, pochyli si nad
umierajcym onierzem i zapyta go po niemiecku, czy sysza o Owicimiu. Nastpnie
woy bro SS-mana do kieszeni i wolno ruszy dalej. Ubezpieczajcy go koledzy szli po
drugiej stronie ulicy. By to czas, kiedy modzi ludzie, po udanych akcjach dywersyjnych i
sabotaowych, spotykali si z panem Jankiem, przyjacielem Bukw z okresu suby w
komrce wiziennej. Dyskutowali wwczas o Polsce, ktr wywalcz, poruszajc
zagadnienie ludzi, jacy bd potrzebni do odbudowy kraju. Rudy czsto zabiera gos na tych
zebraniach. Organizowanie plutonu sprawio, e wiele razy mwi, i yje peni ycia. Czyta
ksiki, uczy si angielskiego, rozmawia z przyjacimi i peni sw sub podziemn.
Wypenia swoje obowizki, rozwizawszy w sumieniu trudn problematyk zabijania.
Zupenie inaczej zachowywa si Alek, ktremu kwestia pozbawienia ycia drugiego
czowieka, zakcaa spokj snu. Rozmawia o tym z najbliszymi przyjacimi, poszed
nawet do spowiedzi. Cae dnie spdza samotnie w lesie, rozmylajc o tym, co byo
nieuniknione. Mia wiadomo potwornoci i bestialstwa, ktre cechowao okupanta, lecz
pomimo tego odczuwa niepokj na myl, e bdzie musia strzela do ludzi.
W lutym 1942 roku nastpia konieczno wywiezienia z mieszkania przy ulicy Brackiej
materiaw i pewnych rzeczy. Pewnego wieczoru pod kamienic pojawili si modzi ludzie i
zaczli znosi skrzynie do zaparkowanych samochodw. Akcj ubezpieczali Rudy i Alek, a
ewakuacj kierowa Zoka. Po dwch godzinach w bram domu weszli policjanci. Okazao
si, e kto z mieszkacw kamienicy, obawiajc si grabiey, zawiadomi komisariat.
Policjanci weszli do ewakuowanego mieszkania, odebrano im bro i posadzono w kcie. Po
dzieciciu minutach pojawi si patrol, ktrych Alek przepuci zgodnie z rozkazem. W tej
samej chwili wyszed Rudy i rozkaza, aby policjanci oddali bro. Jeden z Niemcw nacisn
na spust, rozpocza si strzelanina. Rudy, ranny w nog, wspierajc si na ramieniu Zoki,
wyszed na ulic. Przez nieuwag wsiedli do obcego samochodu i kazali szoferowi odjecha.
Tymczasem Alek, przeywajc ogromny niepokj, musia czeka do zakoczenia akcji. Do
rannego Rudego sprowadzono dyskretnego lekarza. Nastpnego dnia Zoka, przegldajc
wykaz agentw gestapo, dostrzeg na licie nazwisko chirurga, ktry opatrywa przyjaciela. W
par godzin pniej Alek i paru kolegw zjawili si w domu Rudego i czuwali przy nim przez
ca noc. O czwartej nad ranem zauwaono pod domem samochd policyjny. Okazao si
jednak, e alarm by faszywy, a informacja o lekarzu okazaa si pomyk.
Przez p roku Zoka i jego przyjaciele penili sub w dywersji. Suba ta zmienia ich
charaktery stali si twardzi, szorstcy, mscy oraz bardziej pewni siebie.
Pod Arsenaem
W pewn marcow noc gestapo aresztowao jednego z towarzyszy broni Rudego, Heka. Po
wielogodzinnych przesuchaniach, torturach i podstpie wydobyto z niego kilka istotnych
informacji. W znalezionych na miecie notatkach zapisane byo tylko jedno nazwisko i jeden
adres Rudego. Popoudnie 22 marca 1943 roku Rudy spdzi z Zok. Razem
przygotowywali akcj przenoszenia duego magazynu materiaw wybuchowych. Potem
odprowadzi przyjaciela. Kiedy si rozstawali, Rudy z oywieniem powiedzia, e teraz nie
ma adnych zmartwie. Wieczorem Zoka zatelefonowa do niego, by powiedzie dobranoc.
Nad ranem, o godzinie 4:30, do mieszkania Rudego weszo szeciu Niemcw. Po rewizji
zabrano Rudego i jego ojca na Pawiak.
W pitnacie minut pniej rozpoczto pierwsze przesuchanie. Gestapowcy, przekonani, e
zatrzymali jednego z gwnych dziaaczy dywersji, chcieli jak najszybciej zdoby adresy
przeoonych i kolegw. Kiedy Rudy wypar si wszystkiego, rozpoczo si bicie. W czasie
tortur, kiedy poda nazwisko kolegi, zmarego niedawno w Owicimiu, zarzucono mu
kamstwo. Po wielu godzinach przeniesiono go na Szucha, gdzie kontynuowano
przesuchania. Pierwszego dnia katowania nie by w stanie samodzielnie i. Wieczorem
wrci na Pawiak, gdzie zaopiekowali si nim winiowie. Nastpnego dnia zosta
przeniesiony do szpitala w cikim stanie, lecz par godzin pniej ponownie zosta
zawleczony na Szucha. W czasie przesuchania lea na noszach, bity i katowany. W pitek
skonfrontowano go z Hekiem. Kiedy Rudy nadal si wypiera, zaczto go bi w obecnoci
kolegi, ktry z trudem znosi cierpienie dowdcy. W kocu przerwano badanie, zapowiadajc,
e nastpnego dnia ponownie zostanie wezwany. Gestapowiec, prowadzcy ledztwo,
rozkaza bi przesuchiwanego a do mierci. W dniu aresztowania Rudego jego przyjaciele
ju o sidmej spotkali si, by omwi zaistnia sytuacj. W czasie rozmowy uczucie
rozpaczy zmienio si w nadziej. Uwiadomili sobie, e jest szansa na to, by odbi Rudego.
Spotkanie przerwane zostao na czas przenoszenia materiaw wybuchowych. W tym czasie
jeden z kolegw Zoki Wesoy mia za zadanie dowiedzie si, kiedy i w jaki sposb Rudy
jest przewoony z Szucha na Pawiak. Zoka rozmawia z naczelnikiem Szarych Szeregw,
nieustpliwie powtarzajc, e naley odbi przyjaciela. Wieczorem akcja ratowania Rudego
bya ju przygotowana. Zoka rozstawi ludzi, czekajc na rozkaz z gry. Tu przed
przejazdem samochodu wiziennego, Zoka wyda rozkaz zejcia ze stanowisk. Rozchodzili
si z uczuciem bezsilnoci i alu. Po dwch dniach, wypenionych rezygnacj, nadesza
wiadomo, e w pitek Rudy bdzie przewoony przez miasto. Przez cay pitkowe
przedpoudnie ludzie czekali na rozkazy. Wreszcie potwierdzon informacj przynis
naczelnik Szarych Szeregw, Nowak. Dziki jego interwencji zapada w grze decyzja
odbicia Rudego. Karetka wizienna miaa przejeda ulic Bielask okoo godziny
siedemnastej. W rejonie skrzyowania Bielaskiej i Dugiej rozstawione zostay trzy oddziay
Polskich Si Zbrojnych. Dwa uzbrojone w granaty i pistolety, jeden wyposaony w butelki z
benzyn. W pobliskich ruinach rozmieszczono karabiny maszynowe. Akcj nie dowodzi
jednak Zoka uznano, e jest zanadto ogarnity wirem wydarze i uczu. Wszystkim
kierowa komendant warszawskich Szarych Szeregw, Orsza. W pewnej chwili cznik,
wyznaczony do wypatrywania karetki, da znak i akcja rozpocza si. Na zakrcie ukazaa si
karetka i w tym samym momencie z bramy pobliskiego domu wyszed policjant. Dostrzeg
pistolet w rku jednego z chopcw i usiowa wycign z kabury swj rewolwer. Zoka
strzeli do niego, mczyzna upad, oddajc kilka strzaw. Tymczasem szofer karetki,
widzc, e co si dzieje, skrci w ulic Dug. Przed autem pojawili si modzi ludzie,
rzucajc podpalone butelki. Karetka skrcia w stron arkad Arsenau Warszawskiego. Z
szoferki wyskoczyli dwa gestapowcy, a od strony Nalewek nadbieg oficer SS. Alek strzeli i
Hitlerowiec upad. Rozpocza si strzelanina. Po paru minutach tylko jeden Niemiec strzela
w stron grupki atakujcych, ktrzy wraz z Zok ukryli si za filarami Arsenau.
Zdeterminowany Zoka wybieg z ukrycia i ruszy wprost na gestapowca, ktry pad na
ziemi. Szybko otworzyli drzwiczki karetki, wypuszczajc winiw. Dopiero po chwili ich
oczom ukaza si Rudy. Zanieli go do czekajcego samochodu, gdzie Rudy uj do Zoki i
umiechn si. Oddziay, biorce udzia w akcji, opuciy ulic. Alek wraz ze swoimi ludmi
oddali si w stron ulicy Miodowej. W pobliu Ministerstwa Pracy i Opieki Spoecznej
naprzeciw biegncej z broni sekcji, pojawia si grupa siedmiu cywilw. Nagle jeden z
mczyzn wydoby bro i strzeli. Alek poczu silne uderzenie w brzuch i upad na chodnik.
W nastpnej chwili ujrza wymierzon w swoj twarz luf pistoletu. W tym samym momencie
jeden z ludzi Alka, Anoda, strzeli do Niemca. Oddzia ukry si w pobliskiej bramie, mierzc
do Niemcw. Alek stara si wydawa rozkazy. Reszt si odbezpieczy granat i rzuci go w
stron Niemcw. Cz kolegw ucieka, dwch pozostao przy rannym Alku i zatrzymao
obce auto. Za nimi ruszya wizienna ciarwka niemiecka. Alek ponownie wycign granat
i cisn go pod samochd okupanta. Po kilkudziesiciu minutach udao im si dotrze do
domu Alka na oliborzu. Ranny, powoli wchodzi do mieszkania. Alek by niewiadomy tego,
jak powanie zosta ranny. Odczuwa bl, lecz rado z odbicia Rudego i ich zwycistwa
wprawia go w doskonay nastrj. Wezwani lekarze przeprowadzili operacj, lecz nie
poprawio to stanu zdrowia. Pomimo tego Alek czu si doskonale, witajc radonie kadego,
kto go odwiedza. Zwierzy si Basi, e jest zadowolony ze swojego cierpienia, poniewa do
tej pory cierpieli inni. Nastpnego dnia po operacji nastpio pogorszenie. Alek zacz
wypytywa o Rudego, chcia si z nim zobaczy, lecz nikt nie powiedzia mu prawdy o
cikim stanie przyjaciela. Kiedy zosta sam z kim z rodziny, poprosi o portmonetk, z
ktrej wyj karteczk z modlitw, napisan rk Basi. Wiadomo o nieuchronnej mierci
Alka rozesza si wrd znajomych, ktrzy poczuli bezsilno. Alek z kad godzin sab
coraz bardziej i traci przytomno. Rozumia, e jego ycie dobiega koca, ale nie przestawa
si umiecha. Na Mokotowie, otoczony przyjacimi, lea Rudy. Przy jego ku
nieustannie czuwa Zoka. Stan Rudego by straszny cierpia bardzo, lecz czu rado,
widzc najbliszych sobie ludzi. Lekarze, ktrych wezwano, nie mogli pomc, widzc ciao
skatowanego modzieca. W nocy Rudy zasn, a tu obok na ku polowym lea Zoka.
Okoo pnocy przebudzi si i zacz opowiada o tym, co przey w cigu ostatnich dni.
Wyzna, e al mu byo opuszcza przyjaci i pluton. W cikich chwilach, podczas
przesucha, myla wycznie o tym, jak przyspieszy swoj mier. Zmczony rozmow,
zasn ponownie. Rankiem znw gawdzili. Rudy rozmyla o przyszoci, wyjedzie na wie,
gdzie bdzie zdrowia. Nie wiedzc nic o cikim stanie Alka, wspomina przyjaciela. Mijay
kolejne dni. Rudy nie mg nic je, cigle wymiotowa. Wiksz cz czasu spdza w
towarzystwie Zoki. Po pewnym czasie wszyscy zrozumieli, e Rudy umiera. Przez ostatnie
godziny ycia mczy si strasznie, paczc z blu. Siedzcy obok Zoka cierpia, z trudem
powstrzymujc krzyk rozpaczy. W jakiej godzinie ulgi, Rudy poprosi, aby Czarny Ja
wyrecytowa Testament Juliusza Sowackiego. Rudy i Alek zmarli tego samego dnia. Ich
mier wywara wstrzsajce wraenie na przyjacioach. mier Alka bya dla nich czym
normalnym losem onierza. Z kolei widoku zmasakrowanego ciaa Rudego nie mogli
zapomnie ani wybaczy. W odwecie za katowanie podczas przesucha i ledztw,
Kierownictwo Walki Konspiracyjnej wydao rozkaz likwidacji najbardziej bestialskich
gestapowcw Schultza i Langego. W miesic po mierci Rudego, w dzie jego imienin, na
ulicy Mokotowskiej, w pobliu domu Schultza, zatrzymao si auto. Gestapowiec wyszed z
domu i skierowa si w aleje Szucha. W pewnej chwili podszed do niego mody mczyzna i
wycign pistolet. Niemiec zacz ucieka, lecz upad, zalany krwi. W trzy tygodnie
pniej, 22 maja, podobny cios spad na Langego, ktry prowadzi ledztwo Rudego.
Celestynw
Po mierci Alka i Rudego stan psychiczny Zoki pogorszy si. Spnia si na spotkania,
chodzi zaniedbany, nie chcia z nikim rozmawia. Jedynie dziki silnej woli zmusza si do
ycia i zaatwiania spraw zwizanych z organizacj. Bardziej ni do tej pory czu na swoich
barkach odpowiedzialno za losy towarzyszy pracy. W owym czasie Niemcy rozpoczli
ostateczn likwidacj warszawskich ydw. Powstacy ydowscy rozpoczli krtk walk, a
modzi ludzie z Grup Szturmowych szczeglnie intensywnie przeywali sprawy powstania w
getcie. Przekazano do getta cz broni i rozpoczto przygotowania do ataku na niemieckie
stanowisko ogniowe od strony ulicy Bonifraterskiej. Akcja nie dosza do skutku, poniewa
Niemcy przenieli stanowisko w gb getta. Stan psychiczny Zoki budzi niepokj przyjaci.
Namwiono go wic do wyjazdu na wie, a ojciec podsun mu pomys spisania wspomnie o
Rudym. Na wie wyjecha w towarzystwie ojca i siostry, Hanki. Zoka zasiad do pisania, a w
wolnych chwilach spacerowa z Hani bd z ojcem. Wspomnienia o przyjacielu sprawiy, e
na nowo przeywa to, co zaszo, lecz jednoczenie poczu si wyzwolony. Powstao
dwadziecia stron maszynopisu, ktremu nada tytu: Kamienie rzucane na szaniec. W kilka
tygodni pniej, podczas spotkania z czowiekiem, ktry chcia napisa ksik o Alku i
Rudym, uporczywie nalega, aby nada jej ten sam tytu. Pobyt na wsi pozytywnie wpyn na
Zok. Do tej pory milczcy i powcigliwy, zacz odczuwa potrzeb mwienia o swoich
przeyciach i przemyleniach. Dugie rozmowy z Hani zbliyy ich do siebie. Zoka
najczciej wspomina zmarego przyjaciela, bdc przekonanym, e teraz zosta zupenie
sam. Hania przyznaa mu racj, e stracili wyjtkowych ludzi i zadaa pytanie, co teraz stanie
si z pozostaymi. Zoka wyjani jej, e jego koledzy z organizacji zaczli szybko dojrzewa,
przyczaj si do nich nowi, a niektrzy staraj si dorwna Rudemu i Alkowi. Wspomnia
o Andrzeju Dugoszowskim, ktry chodzi z kul w gowie, a pomimo tego bra udzia we
wszystkich zadaniach organizacji. Andrzej Morro-Romocki okaza si doskonaym
organizatorem, a Maciek Bittner wykazywa si odwag tak jak Alek. Nikt jednak nie potrafi
zastpi Rudego. Te dni wypoczynku uspokoiy Zok, ktry wrci do Warszawy w lepszej
formie. Wkrtce, wraz z przyjacimi, uczestniczy w naboestwie aobnym, odprawionym
za dusz Alka i Rudego. W kaplicy Sistr Urszulanek przy ulicy Gstej zebraa si gromadka
modych ludzi, poruszonych nastrojem tego wiosennego dnia. W pewnej chwili ksidz
rozpocz kazanie od sw: Nie ma mierci!Zoka ponownie zacz interesowa si tym, co
dziao si wok niego. Z Komendy Gwnej Si Zbrojnych w Kraju przyszo pismo z
nazwiskami osb, ktre zostay odznaczone. Zoka znalaz si wrd wyrnionych, cho fakt
ten nie ucieszy go. Pomiertnie zostali rwnie odznaczeni Krzyem Virtuti Militari Alek,
Rudy i Tadzio. Zoka, ktry odczyta rozkaz Si Zbrojnych, pogratulowa wszystkim i
przypomnia o obowizku, jaki ciy na wszystkich wobec Alka i Rudego.
W maju Zoce powierzono odpowiedzialne zadanie mia zorganizowa i przeprowadzi
akcj odbicia winiw, przewoonych pocigiem. Obserwatorem mia by kapitan Pug,
przekonany, e Zoka doskonale wypeni pierwsz samodzieln robot. W par godzin
pniej rozpoczto prace przygotowawcze. Zadanie Zoki polegao na zatrzymaniu pocigu-
winiarki, przewocej ludzi z Majdanka do Owicimia. Zoka, po dokadnym
przestudiowaniu trasy przejazdu pocigu, zdecydowa, e miejscem ataku bdzie Celestynw.
19 maja otrzyma wiadomo, e winiarka bdzie doczepiona do pocigu nr 401. Wezwano
ludzi, wybranych do przeprowadzenia akcji i wyruszono w stron Lublina. W pierwszym
samochodzie, zdobytym podczas akcji pod Arsenaem, jecha Zoka. Obok niego, w
milczeniu, siedzia kapitan Pug. O zmierzchu dotarli na miejsce. Oddzia, podzielony na
mniejsze grupki, zaj wyznaczone stanowiska. O godzinie 23:00 dowiedzieli si, e
oczekiwany pocig bdzie mia kilkugodzinne spnienie. Po pnocy wreszcie usyszeli
odgosy nadchodzcego pocigu. Jeden z chopcw zjawi si z raportem, e w pobliu
zatrzyma si pocig wojskowy, wiozcy onierzy niemieckich na wschodni front. Zoka, po
chwili niepokoju, rozkaza kapitanowi przeci poczenie telefoniczne. Pocig zatrzyma si
na stacji, usyszeli sygna potwierdzajcy, e midzy wagonami znajduje si take winiarka.
Nagle rozleg si strza okazao si, e Maciek, biegncy midzy wagonami, stan oko w
oko z gestapowcem. Z wagonw pocigu pady strzay z karabinw maszynowych, a
konwojenci zamknli drzwi winiarki. Nieprzewidziane zdarzenia rozzociy Zok, ktry
wyda rozkaz do ataku. Wszyscy rzucili si ku winiarce i po krtkiej walce rozbili drzwi
wagonu. Zoka z obaw popatrzy w stron pocigu z niemieckimi onierzami. Z
niezrozumiaych przyczyn nikt nie zainterweniowa. Tymczasem z winiarki wyszli
uwolnieni ludzie czterdzieci dziewi osb. Po czterdziestominutowej akcji w
Celestynowie, samochody dywersantw odjechay w stron Warszawy. Akcja potwierdzia
zdolnoci przywdcze Zoki. W cigu ostatnich miesicy sta si on twardy i zacity.
Pewnego dnia jedna ze znajomych zapytaa go, czy zamierza po wojnie zosta w wojsku na
stae. Zoka odpar, e nie ma takiego zamiaru, lecz bdzie walczy na nowych frontach:
spoecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym, ktre powstan w Polsce.
Wielka gra
Miny letnie miesice 1943 roku czas klsk niemieckich w Rosji i we Woszech, akcji
przeprowadzanych przez polskie grupy dywersyjne i Bataliony Chopskie. Suba Maego
Sabotau nadal przeprowadzaa rne akcje, takie jak wczenie si Wawra w megafonow
sie i nadanie polskiej audycji z hymnem polskim. Zoka bra udzia w rnych
przedsiwziciach, ktre czsto sam organizowa. Pewnego dnia urzdzili wypraw po
materiay wybuchowe do fabryki chemicznej na Targwku. Przez pomyk do samochodu
zaadowano beczki z czerwon farb, ktra rozlaa si na pododze samochodu. Od tej pory
auto zyskao miano Czerwonego Forda. Samochd przynosi szczcie oddziaowi Zoki. To z
niego zastrzelono gestapowca, ktry drczy Rudego.
Jednym z najbardziej pechowych i najciszych zada Zoki bya wyprawa czarnociska.
Akcja miaa na celu wysadzenie mostu pod Czarnocinem. Przed wyjazdem samochd,
wyznaczony do akcji, natkn si na drogowy patrol andarmerii niemieckiej. Jadcy nim
chopcy postanowili omin Niemcw, lecz policja ruszya za nimi. Chopcy wyskoczyli z
pojazdu i uciekli do najbliszych domw. Po krtkiej walce caa trjka zgina. By wrd
nich Oracz Tadeusz Mirowski. Wypadek ten wstrzsn Zok, ktry z uporem zacz
koczy przygotowania do wyprawy. Cz oddziau, wyznaczona do wysadzenia mostu,
wyruszya pierwsza. Zoka zosta w Warszawie, by odebra z magazynu materiay i
dodatkow bro. Kiedy opuszcza miasto, by spniony. Zjawi si na miejscu na kilkanacie
minut przed nadejciem pocigu i okazao si, e nic nie byo wykoczone. Nie udao si
jednak wszystkiego zorganizowa i niemiecki pocig bezpiecznie przejecha przez most.
Zmuszeni byli wysadzi pusty most, lecz miny uszkodziy jedynie cz przse. Zagniewany
Zoka nakaza powrt do Warszawy. Drugie auto, prowadzone przez Ryka, jechao za nim.
W pewnym momencie na jednym z zakrtw szofer straci panowanie nad kierownic i
samochd wpad do rowu. Rysiek, powanie ranny, zosta umieszczony w samochodzie Zoki
i ruszyli dalej z szybkoci 20 kilometrw na godzin. Felek Pendelski, Andrzej Zawadowski-
Gruby i Maciek musieli wraca do stolicy pieszo. Za nimi pojawi si niemiecki patrol i
chopcy ledwie zdyli skoczy do pobliskiego rowu. W tej samej chwili usyszeli strzay.
Andrzej upad, a Maciek i Felek pobiegli w stron anu zboa. Wwczas zauwayli, e nie ma
z nimi Grubego i zaczli strzela w stron Niemcw. Pistolet Maka zaci si, Felek by
ranny. Starali si zbliy do Zawadowskiego, lecz w tej samej chwili od strony Woli
Pkoszewskiej nadjechao kilka samochodw z andarmami. Otoczono Felka i zaczto rzuca
granatami. Przed mierci zdoa pokn cz dokumentw, a reszt zagrzeba w ziemi. Z
caej trjki ocala jedynie Maciek. Pechowy przebieg akcji poruszy cay oddzia. Zoka z
uporem analizowa bdy, jakie popeniono. Na nic zday si sowa bezporedniego
przeoonego, ktry zapewnia ich, e zadanie zostao wypenione, a walka jest przecie
nieodcznie zwizana ze mierci i przypadkiem. Pewnego dnia Zoka szed w towarzystwie
pana Janka ulicami Powila. Trzyma w rku kilka r, ktre chcia zoy na grobie Oracza.
W pewnej chwili dostrzegli mczyzn, rewidowanego przez Niemcw. Skrcili z boczn
ulic, kiedy wyoni si kolejny patrol. Ukryli si w bramie i po jakim czasie ruszyli dalej.
Wtedy na wprost nich wyszed patrol niemiecki. Oficer policyjny zapyta Zok, co trzyma w
rku. Modzieniec odpar, e re i zacz powoli odwija bibu. W tej samej chwili z
kwiatw wypada kartka z danymi do faszywej karty rozpoznawczej. Niemiec podnis j i
zada dowodu osobistego. Pan Janek zosta wypuszczony, a Zok poprowadzono w stron
komisariatu. Po przesuchaniu i rewizji odesano go na Szucha. Czekajc na swoj kolejk,
Zoka poprosi eskortujcego go andarma, aby odda mu dowd i zostawi samego. Ze
zdumieniem stwierdzi, e wraz z dowodem otrzyma obciajc go kartk. Bez
zastanowienia pokn j. Po jakim czasie zaprowadzono go do referenta, ktry skierowa go
do wizienia. Kiedy opuszcza komisariat, dostrzeg Wesoego. Tymczasem pan Janek
zawiadomi przyjaci o aresztowaniu Zoki. W cigu kilku godzin odbyy si narady, w jaki
sposb wycign go z wizienia. W cigu kilku nastpnych dni Wesoy stara si
wykorzysta swoje znajomoci na Szucha. Jego zabiegi poskutkoway i po tygodniu Zoka
wrci do domu. Zmizerniay, z ostrzyon gow i nowymi dowiadczeniami oraz
przemyleniami. Zrozumia, e oprcz konspiracji byy jeszcze rodziny uwizionych, ktre
kadego dnia przeyway mki cierpienia, czekajc na wiadomoci o bliskich. Po tych
wydarzeniach wicej uwagi powica ojcu i siostrze i czciej przebywa w domu. W ich
domu, w gronie przyjaci, odbyway si dyskusje, dotyczce niebezpieczestw i wypacze,
jakie wizay si z prac niepodlegociow. Andrzej Morro by przekonany, e najwiksze
niebezpieczestwo niosy ze sob przeycia wojenne. Pan Janek obawia si, e wojna
uniemoliwia ksztacenie si ludzi. Ojciec Zoki przestrzeg modych ludzi przed tym, by nie
uwaali si za elit. Zoka postanowi zorganizowa kka samoksztacce, w czym pomaga
mu pan Janek. Zaoono rwnie tajne gimnazjum i liceum dla modziey z Szarych
Szeregw. Zoka, dziki pomocy kolegw, stworzy tajne komplety. Do wsppracy
zaangaowano grono nauczycieli z gimnazjum i liceum im. Stefana Batorego.
W drugiej poowie sierpnia kierownictwo walki konspiracyjnej zorganizowao likwidacj
sieci ponad dziesiciu posterunkw andarmerii niemieckiej na pnocno-wschodniej granicy
Generalnej Guberni. Akcja miaa by przeprowadzona w cigu jednej nocy. Jednym z
oddziaw dowodzi Zoka. Wyznaczono im posterunek, mieszczcy si pod Wyszkowem, we
wsi Sieczychy. Na trzy dni przed atakiem Zoka zebra swj oddzia w pobliskim lesie. 20
sierpnia 1943 roku, o godzinie 19:30, nastpi wymarsz na stanowiska. Zoka, idcy na
przedzie kolumny, spoglda na przyjaci. Dugi przypomina mu Alka, Andrzej Morro mia
w sobie wiele cech charakteru Rudego. O pnocy rozpocza si akcja. Zaczli wrzuca
granaty do izby posterunku. Zoka rzuci si do furtki, za nim poderwali si inni. Nagle
poczu uderzenie w pier. Opar si o cian, a tu obok przebiegli jego ludzie, wdzierajc si
do budynku posterunku. Zoce wydawao si, e widzi przyjaci, Alka i Rudego, ktrzy
doczyli do walki. Nagle osun si na ziemi.
Akcja okazaa si jednym z najwikszych sukcesw Zoki. Tylko jeden czowiek zgin
podczas zdobywania posterunku andarmerii w Sieczychach. Tym czowiekiem by Zoka.