Budowa i funkcje krgosupa jako caoci

Krgosup jest najwikszym narzdem ludzkiego ciaa w jego skad wchodzi:

krgosup waciwy, bdcy kolumn zbudowan z elementw kostnych (krgw),
poczonych krkami midzykrgowymi i stawami midzywyrostkowymi;
ukad rnych grup miniowych odpowiadajcych zarwno za czynnoci statyczne jak i
ruchowe obsugiwanych przez nie czci kostnych,
ukad nerwowy, w tym rdze i korzenie nerwowe przebiegajce w kanale krgowym oraz
znajdujcy si zewntrzkanaowo ukad wspczulny.

Konstrukcja kostna kolumny krgosupa jest utworzona z szeregu krgw. Trzony krgw s
poprzedzielane elementami elastycznymi - krkami midzykrgowymi (dyskami). cznie
kolumna krgosupa liczy 24 krgi i 23 krki (brak krkw pomidzy gow a pierwszym
krgiem szyjnym oraz pierwszym i drugim krgiem szyjnym). Krgosup ogldany z przodu
(w paszczynie czoowej) tworzy linie prost. Ogldany z boku ma cztery krzywizny: dwie
do przodu - lordoza szyjna i ldwiowa i dwie do tyu -kyfoza piersiowa i krzyowa. Na
pierwszym krgu szyjnym opiera si gowa, ostatni krek ldwiowy czy si z koci
krzyow.

Budowa krgw
Budowa krgw w poszczeglnych odcinkach krgosupa wykazuje istotne rnice,
aczkolwiek niemal wszystkie zawieraj te same najwaniejsze elementy anatomiczne: trzon,
luk i wyrostki stawowe. Tylna powierzchnia trzonu i uk krgu tworz ciany otworu
krgowego. Otwory krgowe krgw ustawionych jeden na drugim tworz kana krgowy, w
ktrym znajduje si rdze i korzenie nerwowe. Rdze koczy si na poziomie przejcia
piersiowo-ldwiowego. Odchodzce od niego korzenie nerwowe tworz w niej pooonej
czci kanau krgowego tzw. ogon koski.

Pomidzy dwoma ssiadujcymi krgami, na poziomie ich ukw, znajduj si otwory

midzykrgowe. Wychodz nimi z kanau krgowego korzenie nerwowe, tworzce nerwy
unerwiajce poszczeglne segmenty, narzdy i czci ciaa czowieka. W obrbie krgosupa
znajduj si 52 stawy, a razem ze stawami ebrowymi jest ich a 100. Nic te dziwnego, e
zaburzenia w obrbie staww s rdem najczstszych dolegliwoci blowych krgosupa.

Budowa krka midzykrgowego

Pomidzy trzonami poszczeglnych krgw znajduj si krki midzykrgowe (dyski),
bdce jednoczenie elementem dzielcym i czcym trzony. Krek midzykrgowy skada
si z centralnie lecego jdra miadystego (zwanego take galaretowatym) i obwodowo
okalajcego jdro piercienia wknistego. W skad krka wchodz blaszki graniczne
oddzielajce od gry i od dou krki od trzonw krgw.

Zespoy anatomiczno-czynnociowe krgosupa

Do segmentu ruchowego zalicza si dwa ssiadujce ze sob krgi poczone krkiem
midzykrgowym, systemem staww, torebek stawowych i wizade. Nale do niego take
odpowiadajce minie, waciwy odcinek rdzenia krgowego, korzenie nerwowe, nerwy
obwodowe, powizie i naczynia krwionone.

Sup przedni stanowi kolumna trzonw krgowych ustawionych jeden nad drugim,
poprzedzielanych krkami midzy krgowymi. Odpowiada on gwnie za przenoszenie
obcie w osi dugiej ciaa, zarwno podczas czynnoci statycznych, jak i ruchowych w
pozycji pionowej. Sup tylni tworz uki krgw i system staww midzywyrostkowych
poszczeglnych odcinkw krgosupa. cz one tylne czci krgw ze sob w sposb
zapewniajcy ich prawidow ruchomo oraz ukierunkowanie ruchw krgosupa.

Sup przedni odpowiada za przenoszenie obcie, sup tylny za prowadzenie i kierowanie

zakresem ruchw. Wspdziaaj z nimi odpowiadajce im inne tkanki krgosupa (minie,
nerwy, naczynia itd.). Jeeli jakie przyczyny zewntrzne (np. praca) lub wewntrzne (np.
choroby) zmusz sup przedni do niefizjologicznej ruchomoci lub sup tylny do ponoszenia
nadmiernych obcie, zaczynaj w tych strukturach powstawa objawy przecienia.

Funkcja stabilizujca i podporowa krgosupa

Podstawowym zadaniem krgosupa jest utrzymywanie konstrukcji szkieletu, stanowienie
staego punktu odniesienia dla ruchomych koczyn i gowy, miejsca przyczepu mini i
narzdw wewntrznych, a take ochrona najwraliwszej na urazy czci obwodowego
ukadu nerwowego - rdzenia krgowego. Do tego celu niezbdna jest maksymalna stabilno
jego konstrukcji.

Za utrzymywanie stabilizacji ciaa odpowiadaj nastpujce mechanizmy:

1. System mini kontrolujcych wiotk o krgosupa i utrzymujcych jego pionow
pozycj na podobiestwo lin - odcigw utrzymujcych stojcy maszt: (powysze minie
cign", a nie podpieraj", std niezbyt waciwe jest uywanie popularnej nazwy
gorset miniowy", zawierajcej w swoim znaczeniu element podpierania);
2. Cztery krzywizny: dwie do przodu (lordoza szyjna i ldwiowa) i dwie do tyu (kyfoza
piersiowa i krzyowa) zwikszajce odporno krgosupa na obcienie od gry a 17-
krotnie w stosunku do takiej samej konstrukcji zupenie prostej;
3. ebra ograniczajce w znacznym stopniu ruchy krgosupa piersiowego (z wyjtkiem
dolnego odcinka);

4. Bardzo silny, stabilizujcy system wizade i piercieni wknistych krkw

midzykrgowych kontrolujcy ruchy czynne i bierne pomidzy krgami;
5. Specyficzna funkcja i budowa jder miadystych krkw midzykrgowych. Jdra
miadyste, znajdujce si w piercieniu wknistym krka midzykrgowego i
ograniczone od gry i dou powierzchniami trzonw krgw.
6. Odpowiednia, odmienna na rnej wysokoci krgosupa, budowa wyrostkw stawowych
i staww midzykrgowych, z powierzchniami stawowymi umoliwiajcymi ruchy tylko
w okrelonych kierunkach i w odpowiednim zakresie w poszczeglnych jego odcinkach;
7. Specjalna budowa podstawy krgosupa. Stanowi j ko krzyowa, ktra czc si z
miednic bardzo szerokimi powierzchniami staww krzyowo-biodrowych, stanowi
najpotniejszy amortyzator naszego organizmu, niwelujcy obcienia w osi pionowej
(skoki, biegi, chd).

Funkcja ruchowa krgosupa

Najwikszy zakres ruchomoci ma odcinek szyjny, pozwalajcy na rozlege ruchy gow,
nastpnie ldwiowy, najmniejszy - odcinek piersiowy. Zwikszone moliwoci w
poszczeglnych kierunkach ruchw wystpuj w tzw. punktach kluczowych krgosupa.
Nazw t okrela si:
poczenie gowowo-szyjne (Co-Cl). Wystpuj tu ruchy zginania, prostowania, zgicia
bocznego, rotacji oraz ruchy bdce kombinacj wymienionych kierunkw,
poczenie szyjno-piersiowe: ruchy jak wyej, lecz w znacznie wikszym zakresie,
poczenie piersiowo-ldwiowe: ruchy zginania, prostowania, zgicia bocznego i rotacji,
poczenie ldwiowo-krzyowe: ruchy zginania, przeprostu i zgicia bocznego.
Funkcja odruchowa krgosupa
Funkcja odruchowa krgosupa jest jedn z najwaniejszych funkcji organizmu czowieka.
Integruje ona i koordynuje dziaanie poszczeglnych ukadw i narzdw ciaa z centralnym
ukadem nerwowym i kor mzgow. Odpowiada za przyjmowanie i przesyanie rnego
rodzaju bodcw oraz stymuluje reakcje zachodzce wzajemnie midzy poszczeglnymi na-
rzdami.

Funkcje krka midzykrgowego

Na czynno wykonywan przez cay krek midzykrgowy skada si suma czynnoci
piercienia wknistego i jdra miadystego. Piercie wknisty peni gwnie rol
stabilizujc oraz czy ssiadujce ze sob trzony krgw i wraz z pytkami granicznymi
ogranicza objto jdra. Jdra miadyste amortyzuj obcienia krgw znajdujcych si
powyej, przenosz i ukierunkowuj siy oddziaujce na krgosup a take porednicz w
wymianie pynw pomidzy czciami krka a trzonami krgw.

Funkcja staww krzyowo-biodrowych

Zadaniem staww krzyowo-biodrowych jest udzia w amortyzacji wszystkich obcie w osi
dugiej ciaa. Dziki stawom krzyowo-biodrowym ogromne przecienia, wystpujce np.
przy zeskokach, nie s bezporednio przenoszone z koczyn dolnych na wysze odcinki
krgosupa, a take narzdy jamy brzusznej i klatki piersiowej. Ponadto stawy te odgrywaj
bardzo wan funkcj przy chodzeniu i biegania. Rotacja oraz ruchy wahadowe do przodu i
do tyu koci krzyowej w akcie chodu niweluje przecienia.

Minie krgosupa i ich funkcje

Anatomicznie do ukadu miniowego krgosupa naley zesp krtkich i dugich mini
przy-krgosupowych. Funkcjonalnie wsppracuj natomiast z nim rne minie caego
ciaa, czce krgosup np. z koczynami lub nawet niemajce z kolumn krgosupa
bezporedniego, anatomicznego kontaktu (np. minie brzucha, niektre minie obrczy
barkowej czy biodrowej). Oba te ukady cile wspdziaaj ze sob, a ich zintegrowana
czynno jest niezbdna dla prawidowego funkcjonowania krgosupa.

Jedn z dwch grup mini krgosupa stanowi minie, ktrych gwn funkcj jest
moliwe najszybsze i najdokadniejsze wykonanie wiadomego ruchu (funkcja dynamiczna).
Zostay one nazwane miniami fazowymi. Druga grupa mini posiada, oprcz zdolnoci
wykonywania ruchw zalenych od woli czowieka, moliwo dziaania poza jego
wiadomoci. Ich gwn czynnoci jest utrzymywanie prawidowej postawy lub
podtrzymywanie niektrych czynnoci organizmu. Minie te umoliwiaj np.: oddychanie
czy utrzymywanie gowy i krgosupa w pionie (funkcja statyczna), bez koniecznoci
cigego o tym mylenia. Nazywa si je miniami posturalnymi.

Minie fazowe i posturalne rni si iloci biaych i czerwonych komrek miniowych

(miocytw). Powoduje to rnice w ich przystosowaniu do wykonywania rnych rodzajw
wysiku. Minie fazowe zawierajce wicej miocytw biaych s odpowiedzialne za ruchy
nage, szybkie, wymagajce uycia duej, lecz krtkotrwaej siy. Potrzebuj w tym celu duo
rodkw odywczych i tlenu. Podczas wysiku prdko si mcz i dugo regeneruj. Przy
bezczynnoci szybko zanikaj.

Minie posturalne posiadajc duo miocytw czerwonych, s przystosowane do pracy

cigej, wymagajcej wytrzymaoci i dugotrwaego wysiku o umiarkowanym nateniu.
Maj one kilkakrotnie mniejsze zapotrzebowanie na rodki odywcze i tlen w tej samej
jednostce czasu pracy oraz wysok zdolno regeneracji. Rzadko te ulegaj zanikowi.

Obie grupy mini maj cechy wzajemnego przenikania i pod wzgldem morfologii, i pod
wzgldem funkcji. Najwaniejsze rnice z punktu widzenia powstawania zaburze czyn-
nociowych w obu grupach mini, to:
waciwo szybszego powstawania stanu rozcignicia, osabienia i zaniku mini
fazowych ni posturalnych, w przypadku obnionej aktywnoci fizycznej;
waciwo atwego reagowania nadmiernym napiciem i przykurczem mini
posturalnych pod wpywem powtarzajcych si czynnikw przeciajcych otaczajcego
nas rodowiska oraz oddziaywania sytuacji stresujcych.

Czynnikiem decydujcym o rzeczywistych obcieniach w obrbie krgosupa jest

rwnowaga napi miniowych, a nie bezwzgldna sia poszczeglnych mini. Silnie
wytre-nowane minie bynajmniej nie musz zapewnia takiej rwnowagi. Czasem
jednostronny trening lub praca fizyczna j wrcz zaburzaj, std moliwo przecie i
dolegliwoci blowych u osb uprawiajcych sport lub aktywnych fizycznie.

Rnice funkcjonalne mini posturalnych i fazowych wynikaj nie tylko z ich zrnicowania
morfologicznego. Gwn przyczyn takich, a nie innych, ich zachowa s odmienne procesy
sterowania nimi przez centralny ukad nerwowy. Procesy pobudzania i hamowania w
centralnym ukadzie nerwowym s najwaniejszym elementem decydujcym o
zrwnowaonej czynnoci ukadu miniowego.

Do gwnych mini posturalnych zwizanych z czynnoci krgosupa zalicza si:

Na powierzchni tylnej ciaa:
minie krtkie szyjno-czaszkowe: proste i skone,
minie dwigacze opatek,
cz grna minia czworobocznego (trapezius),
cz szyjn i ldwiow minia prostownika grzbietu,
minie czworoboczne ldwi,
minie gruszkowate,
minie napinacze powizi szerokiej,
minie pcigniste i pboniaste,
minie dwugowe ud.

Na powierzchni przedniej ciaa:

minie wacze
minie mostkowo-sutkowo-obojczykowe,
minie pochye,
minie piersiowe mniejsze,
minie piersiowe wiksze - cz mostkowa i ebrowa,
minie skone brzucha,
minie biodrowo-ldwiowe,
minie krtkie przywodziciele ud,
minie smuke,
minie proste ud.

Najwaniejsze minie fazowe zwizane z czynnoci krgosupa to:

 gbokie zginacze szyi,
misie piersiowy wikszy - cz obojczykowa,
minie zbate przednie,
cz dolna minia czworobocznego,
minie rwnolegoboczne,
cz piersiowa prostownika grzbietu,
misie prosty brzucha,
minie poladkowe rednie i wielkie,
minie dugie przywodziciele ud,
minie obszerne przyrodkowe, boczne i porednie ud (gowy minia czworogowego
uda).

Patomechanizm choroby zwyrodnieniowej krgosupa

Spord wielorakich przyczyn prowadzcych do powstania i rozwoju zmian
zwyrodnieniowych w obrbie krgosupa, w praktyce najczciej wystpuj dwa
mechanizmami. Mechanizmy te, nazwane drogami powstawania przecie, dotyczy mog
kadej struktury i tkanki wchodzcej w skad budowy krgosupa. Nastpstwem procesw
destrukcyjnych w obrbie krgosupa jest uszkodzenie krka midzykrgowego krgosupa,
z wypadniciem jdra miadystego lub jego zwyrodnieniem (dyskopati).

Droga nagego urazu

Mechanizm pierwszy to nastpstwo nagego urazu, ktre jest spowodowane przez nage
uszkodzenie tkanek piercienia wknistego krka pod wpywem zadziaania gwatownego,
silnego, jednorazowego urazu na uprzednio zupenie zdrowy krek. Mechanizm ten ma
charakter nagy, zazwyczaj jednorazowy. Do uszkodzenia krka midzykrgowego w tym
przypadku dochodzi w wyniku zadziaania znacznego przecienia (np. w trakcie urazu,
szarpnicia, wypadku) na zupenie zdrowy i wydolny krgosup.

Droga przewlekych przecie

Mechanizm drugi, zwany drog przewlekych przecie, gdy ostateczne uszkodzenie tkanek
piercienia wknistego jest poprzedzone wieloletnim stopniowym procesem
zwyrodnieniowym dysku. Proces rozwija si powoli, z wieloma etapami porednimi. Rwnie
w tym mechanizmie pocztek choroby bywa kojarzony przez pacjenta z urazem czy
przecieniem. Przyczyny te s jednak niewspmiernie bahe (pochylenie, kichnicie, nagy
ruch), w stosunku do natenia odczuwanego w ich nastpstwie blu. Przecienia te inicjuj
bowiem odczuwanie blu, a nie za chorob, ktra w rzeczywistoci ju od duszego czasu
toczy si w organizmie.

Zmiany przecieniowe dotycz najpierw mini okookrgosupowych, nastpnie tkanek

mikkich biernie stabilizujcych krgi (wizada, powizie, torebki staww, krki
midzykrgowe), wreszcie czci kostnych krgosupa (trzony krgw, stawy
midzywyrostkowe). Przy czym pocztkowo zaburzona jest czynno wyej wymienionych
struktur, a pniej zaczynaj si ich zauwaalne zmiany zwyrodnieniowe.

Zaburzenia funkcji i bl mog mie miejsce na kadym etapie choroby, nawet kiedy nie
stwierdza si najmniejszych objaww uszkodzenia tkanek w postaci np. zmian zapalnych czy
zwyrodnieniowych. Z reguy zaburzenia czynnoci poszczeglnych struktur krgosupa
poprzedzaj tworzenie si zmian zwyrodnieniowych. Zaburzenia czynnociowe mog take
towarzyszy zmianom morfologicznym ju rozwinitym. Czsto s one pierwsz przyczyn
dotkliwych dolegliwoci ju w pocztkowych etapach choroby zwyrodnieniowej.
Przebieg choroby zwyrodnieniowej krgosupa
Mona wyrni pi okresw rozwoju choroby zwyrodnieniowej
Okres I: Wpyw zaburze sterowania z centralnego ukadu nerwowego oraz przecie ze
strony rodowiska i rnych czynnoci yciowych na ukad miniowy.
Okres II: Powstawanie zaburze czynnociowych w obrbie ukadu miniowego i tkanek
mikkich okookrgosupowych (wizade, torebek stawowych, powizi, naczy, skry i
tkanki podskrnej).

Okres III: Powstawanie zaburze czynnociowych w systemie staww krgosupa i miednicy.

Okres IV: Powstawanie uszkodze morfologicznych (zmian zwyrodnieniowych) w obrbie
krkw midzykrgowych i uszkodze (zmian zwyrodnieniowych) staww krgosupa i
trzonw krgw.
Okres V: Wtrne uszkodzenia w ukadzie nerwowym i miniowym (zaburzenia odruchw,
niedowady i poraenia), spowodowane nasilonymi zmianami morfologicznymi.

Zaburzenia morfologiczne krgosupa w przebiegu procesw zwyrodnieniowych

Pod pojciem zaburze morfologicznych rozumiemy:
nieodwracalne zmiany degeneracyjne w tkankach mikkich okoo-krgosupowych
(zmiany struktury wkien miniowych, zbliznowacenia, zwknienia, trwae przykurcze
cigien, torebek stawowych, wizade, powizi);
zmiany zwyrodnieniowe w obrbie krka midzykrgowego prowadzce do uszkodzenia
jego struktury i przerwania piercienia wknistego (dyskopatia, przepuklina dyskowa);
zmiany zwyrodnieniowo-wytwrcze w obrbie tkanki chrzstno-kostnej krgw (dzioby,
kryzy, narol, czyli oglnie osteofity powstajce w miejscach najwikszych przecie
lub najmniejszej wydolnoci tkanki kostnej),
wtrne uszkodzenia korzeni nerwowych.

Najbardziej znanym dramatycznym zaburzeniem morfologicznym jest wypuklin lub

przepuklina jdra miadystego krka midzykrgowego. Powodowany przez ni ucisk
masy jdra na wizada kanau krgowego i korzenie nerwowe daje zazwyczaj objawy
zespou blowego korzeniowego, z bardzo silnymi dolegliwociami blowymi miejscowymi i
promieniujcymi wzdu koczyn oraz nierzadko ubytkami neurologicznymi.

Zmiany zwyrodnieniowe kostne, umoliwiaj organizmowi pewne do nich przystosowanie,

dziki czemu zazwyczaj nie powoduj one bardzo silnych dolegliwoci blowych. Ble w
tych przypadkach maj charakter przewleky, nkajcy, lecz w zasadzie nie eliminuj
czowieka z ycia zawodowego i spoecznego. Wyjtkiem s wyro-la kostne, ktre zwaj
rednic (wiato) otworw midzykrgowych, dr do kanau krgowego lub uciskaj na
korzenie nerwowe. W tych sytuacjach mog wystpi objawy uszkodzenia struktur ukadu
nerwowego, czyli penoobjawowego zespou blowego korzeniowego.

Uszkodzenie krka midzykrgowego

Uszkodzenie krka midzykrgowego stanowi dajc najbardziej burzliwe powikania
posta choroby zwyrodnieniowej krgosupa. Poziomem najczstszych uszkodze krkw
powodujcych objawy korzeniowe s segmenty L5-S1 i L4-L5 (90-95%), stosunkowo rzadko
segment L3-L4 (3%).

Wypuklin (protrusio) jdra miadystego jest stanem wpuklania si piercienia wknistego

do kanau krgowego. Wpuklanie moe mie miejsce przy:
 nadmiarze" tkanki piercienia wknistego zwizanym ze zwyrodnieniowym obnieniem
si wysokoci jdra miadystego,
czciowym przerwaniu wewntrznych warstw wkien piercienia wknistego, z
wypychaniem przez cinienie rdkrkowe osabionych wkien wewntrznych (jak w
oponie samochodowej z pknitym oplotem).

Przepuklina (prolapsus) jdra miadystego ma miejsce gdy dochodzi do cakowitego

uszkodzenia, przerwanie piercienia wknistego i czsto wizada podunego tylnego, z
wydobywaniem si przez t szczelin galaretowatej masy jdra miadystego do kanau
krgowego.

Zwenie otworu midzykrgowego

Zmniejszenie rednicy (wiata) otworu midzykrgowego spowodowane jest najczciej
obnieniem wysokoci przestrzeni midzykrgowej w nastpstwie zmian zwyrodnieniowych
lub uszkodzenia. Powierzchnie trzonw krgu lecego powyej i poniej uszkodzonego
krka zbliaj si do siebie, tym samym ograniczajc przestrze midzy ukami krgw
tworzcymi obramowanie otworw.

Zwenie otworu midzykrgowego moe by take wynikiem obrzku okolicznych tkanek

mikkich - torebek stawowych, wizade. Obrzk take moe by wynikiem miejscowego
odczynu zapalnego spowodowanego mechanicznym naderwaniem tkanek, dranieniem
wyrolami zwyrodnieniowymi czy zablokowaniem czynnociowym w danym segmencie. W
efekcie powstaje ciasnota otworu, w ktrym zostaje uwiziony korze lub nerw rdzeniowy.

Objawy kliniczne neurologicznych powika choroby zwyrodnieniowej krgosupa

Zespoy korzeniowe
Zespoy korzeniowe nale do najpowszechniej wystpujcych objaww choroby
zwyrodnieniowej krgosupa. Pod wzgldem czstoci ukadaj si w nastpujcej kolejnoci:
ldwiowo-krzyowe;
szyjne;
piersiowe.

Objawem oglnym jest bl, ktry przebiega wzdu anatomicznego toru korzenia. Bl jest
szczeglnie silny na pocztku choroby i ma charakter rwcy. Nasila si on przy pochylaniu,
gbokim oddychaniu, napinaniu toczni brzusznej parciu, kaszlu i kichaniu. Czsto
nasilenie to wystpuje noc, uniemoliwiajc sen. Chodzenie, zmiana pozycji ciaa, a take
rozciganie korzeni oraz ucisk wzdu korzenia wzmagaj bl.

Dwufazowo przebiegu klinicznego

O rozpoznaniu, ktry korze jest podraniony lub uszkodzony, decyduj przede wszystkim
objawy kliniczne. Korze identyfikuje si na podstawie: toru blowego, zaburze czucia,
ubytku sprawnoci ruchowej i siy miniowej. Zespoy korzeniowe ldwiowo-krzyowe.
Najczstszym powikaniem neurologicznym towarzyszcym niedomodze krgosupa s
zespoy korzeniowe Si, L5, L4.

Zesp uszkodzenia korzenia Bl promieniuje wzdu korzenia S1. Niedowady mini

nigdy nie s cakowite. Ubytek siy dotyczy minia poladkowego wielkiego po stronie
uszkodzenia. Objawia si obnieniem fadu poladkowego oraz niewielkim osabieniem
zginania podeszwowego stopy. Stwierdza si trudnoci w stawaniu na palcach. Odruch
skokowy bywa osabiony albo zniesiony. W ostrym okresie wystpuj objawy rozcigowe i
uciskowe korzenia. Objaw Lasegue'a prostowanie podudzia przy zgitym udzie. Bl jest
usytuowany przykrgosupowo, przy wyjciu korzenia. Wystpuje przy uciskaniu wzdu
przebiegu korzenia (punkty uciskowe Valleixa).

Zesp uszkodzenia korzenia L5. Bl promieniuje wzdu korzenia. Wystpuje niedowad

przy grzbietowym prostowaniu palucha (objaw Kugelberga) i stopy. W okresie ostrym
stwierdza si objawy rozcigowe i uciskowe.

Zesp uszkodzenia dwch korzeni L5, Poza wymienionymi wyej objawami stwierdza si
objaw Lasegue'a odwrconego", znany jako objaw Fajersztaj-na-Krzemickiego. Wystpuje
take objaw Neriego bl korzeniowy oraz odruchowe zgicie kolana po stronie zmienionej
chorobowo podczas przyginania gowy do klatki piersiowej. Bl pojawia si w miejscu
wyjcia korzenia. Nierzadko obwody uda i podudzia s mniejsze oraz dochodzi do
zwiotczenia mini ydki po stronie uszkodzonego korzenia.

Zesp uszkodzenia korzenia L4. Bl promieniuje wzdu korzenia L4, nasila si przy
zginaniu podudzia (objaw rozcigowy Mackiewicza), stwierdza si osabienie siy minia
piszczelowego przedniego, opadanie stopy, chd koguci lub brodzcy (korzeniowe poraenie
nerwu strzakowego"). Wskutek niedowadu minia czworogowego wstawanie z pozycji
siedzcej jest utrudnione, odruch kolanowy jest osabiony, rzadziej zniesiony.

Zesp wielokorzeniowy ogona koskiego. Wystpuje asymetryczny niedowad koczyn

dolnych (silniej wyraony w czciach odsiebnych), typowe s opadajce stopy" z chodem
kogucim lub brodzcym. Stwierdza si asymetri zaburzenia czucia o typie korzeniowym,
ktremu w ostrym okresie towarzyszy rwcy bl, promieniujcy wzdu toru korzeniowego
oraz zaburzenia zwieraczy pcherza moczowego trudnoci lub niemono oddawania
moczu. Ponadto wystpuj objawy rozcigowe Lasegue'a i Fajersztajna-Krzemickiego.

Zespoy korzeniowe szyjne.

Zesp uszkodzenia korzenia C8. Bl promieniuje wzdu korzenia C8, zwaszcza do V
palca. Wystpuje niedowad zginaczy palcw i nadgarstka oraz odwodziciela krtkiego
kciuka i prostownika wskaziciela. Opisywano odruch Jacobsona po stronie uszkodzonego
korzenia.

Zesp uszkodzenia korzenia C7. Bl promieniuje wzdu korzenia C7, zwaszcza do palca
rodkowego. Stwierdza si niedowad mini: trjgowego, prostownikw nadgarstka i
palcw, minia nawrotnego oraz zginaczy nadgarstka. Wystpuj zaburzenie czucia oraz
osabienie odruchu z minia trjgowego.

Zesp uszkodzenia korzenia C6. Bl promieniuje wzdu korzenia C6, zwaszcza do palca II
(wskaziciela). Niedowad wystpuje w miniach: nawrotnym, obym, odwracacza,
dwugowym i naramienno-promieniowym. Nie ma odruchw ramienno-promieniowego i
dwugowego.

Zesp uszkodzenia korzenia C5. Bl promieniuje wzdu korzenia C5, jednak rzadko
poniej stawu okciowego. Stwierdza si niedowad mini: nadgrzebie-niowego,
podgrzebieniowego, naramiennego, dwugowego oraz ramienno-promieniowego. Wystpuje
osabienie lub brak odruchw dwugowego i ramienno-promieniowego.
Zespoy uszkodzenia rdzenia piersiowego. Objawy rdzeniowe narastaj zwykle powoli.
Niedowady spastyczne maj charakter zewntrzrdzeniowy. Towarzysz im objawy
korzeniowe, wskazujce na stopie uszkodzenia. Zazwyczaj nie stwierdza si zaburze czucia
typu sznurowego.

Zespoy uszkodzenia rdzenia szyjnego. Zesp ten na poziomie szyjnym rwnie poprzedza
wieloletni proces zwyrodnieniowy krgosupa szyjnego ze zmianami deformacyjno-
zwyrodnieniowymi oraz patologi wielopoziomow krkw midzykrgowych. Cech
charakterystyczn s niedowady spastyczno-wiotkie koczyn grnych z zanikami
miniowymi. Czasami wystpuj zaburzenia czucia typu korzeniowego. W koczynach
dolnych wystpuje niedowad spastyczny. Odruchy, zarwno w koczynach grnych, jak i
dolnych, s wygrowane.

Proces zwyrodnieniowy krgosupa szyjnego moe prowadzi do niewydolnoci krenia w

ttnicy krgowo-podstawnej, powodujc objawy pniowe, mdkowe i objawy ze strony
struktur patw potylicznych. Ttnice krgowe przebiegaj w otworach wyrostkw
poprzecznych krgosupa szyjnego. Przewenia otworw powstae w wyniku zmian
wytwrczo-deformacyjnych lub wypadnicia dysku doprowadzaj do zmniejszenia wiata
naczynia.

Obraz kliniczny niewydolnoci krenia mzgowego w wyniku procesw zwyrodnieniowych

zachodzcych w krgosupie szyjnym zaley od wielu czynnikw, midzy innymi od krenia
obocznego, rzutu serca itp. Na peen obraz niewydolnoci krenia mzgowego tylnego
skadaj si:
szum w uszach;
osabienie ostroci suchu;
zaburzenia chodu, najczciej ze zbaczaniem w stron, po ktrej such jest upoledzony;
nage, napadowe i powtarzajce si zwiotczenie koczyn dolnych z padaniem na kolana
(drop attackes);
zawroty gowy z uczuciem wirowania przedmiotw otaczajcych lub samego chorego
tak zwane ukadowe zawroty gowy.

Jeeli objawy niewydolnoci krenia tylnego obejmuj take obszary mzgu zaopatrywane
przez ttnice mzgowe tylne, mog si pojawi:
mroczki i gwiazdki" przed oczami;
sekundowe uczucie ciemnoci lub wraenie falowania ogldanych przedmiotw.
Dodatkowo w niewydolnoci krenia tylnego mog si pojawi:
objawowe neuralgie nerwu trjdzielnego;
napady padaczkowe czciowo zoone;
zesp depresyjny.

Przedstawiony obraz kliniczny ma charakter podranieniowy; podranieniu ulega tkanka

nerwowa w przebiegu przemijajcego niedokrwienia. Gdy niedokrwienie utrzymuje si
duej, powoduje gboki deficyt energetyczny w tkance nerwowej, co prowadzi do objaww
ubytkowych, ktre mog si zamieni w ogniska zawaowe. Ubytki dotycz:
pnia mzgu;
mdku;
pata potylicznego.
Zespoy pniowe cechuj zaburzenia motoryki gaek ocznych (podwjne widzenie) i renic
(nierwno anizokoria, zaburzenia reakcji na wiato), niedowady poowicze z
niedoczulic poowicz, niedowady w obrbie nerww czaszkowych ruchowych, mogcych
prowadzi do zaburze poykania. W przypadku gbokich uszkodze pnia mzgu wystpuje
motoryka pniowa w postaci zespou odmdeniowego oraz zaburzenia przytomnoci.
Objawom tym bardzo czsto towarzyszy burza wegetatywna, w czasie ktrej dochodzi do
zakce ttna, cinienia ttniczego, oddechu i temperatury ciaa.

Zespoy mdkowe prowadz do zaburze koordynacji motoryki, rwnowagi i napicia

miniowego. Ubytki struktur mdkowych mog wywoywa dwa zespoy kliniczne
zwizane z zaburzeniami czynnoci robaka mdku i pkul mdkowych.

Obraz kliniczny zespou robaka mdku jest nastpujcy:

chwianie w pozycji stojcej przy otwartych i zamknitych oczach (objaw Romberga);
chd na szerokiej postawie, czyli chd marynarski;
asynergia tuowia, polegajca na nienadaniu grnej czci tuowia za doln podczas
lokomocji;
chwianie si w pozycji siedzcej bez podparcia.

Na zesp pkul mdku skadaj si:

oczopls poziomy, gruboziarnisty przy spojrzeniu w stron uszkodzonej pkuli mdku;
ataksja koczyn z dysmetri;
drenie zamiarowe uwidaczniajce si pod koniec ruchu celowego, na przykad w czasie
prby palec-nos;
adiadochokineza zauwaalna przy ruchach naprzemiennych;
mowa skandowana, zamazana (dysartria mdkowa);
dodatnia prba mijania przy wycignitych do przodu koczynach grnych jedna
zbacza w kierunku uszkodzonej pkuli mdku;
zbaczanie z toru chodu w stron uszkodzonej pkuli mdku podczas chodzenia w
miejscu z zamknitymi oczami;
obnienie napicia miniowego.

W obrazie klinicznym zespow pata potylicznego wystpuj:

zaburzenia w polu widzenia (niedowidzenie poowicze);
zniesienie oczoplsu optokinetycznego;
zaburzenia widzenia przestrzennego;
lepota korowa z anozognozj.

Powikania naczyniowe w postaci niewydolnoci krenia ttnic rdzeniowych

Choroba zwyrodnieniowa krgosupa moe wspwystpowa z miadyc w uszkodzeniach
rdzenia krgowego szyjnego. Dochodzi wwczas do niedokrwienia w ttnicach rdzeniowych
odchodzcych od ttnic krgowych. W niesprzyjajcych warunkach moe doj do
postpujcego niedokrwienia rdzenia szyjnego. Obraz kliniczny, ktry towarzyszy tym
zmianom, okrela si mianem mielopatii szyjnej. Za pomoc badania neurologicznego
stwierdza si niedowady spastyczne, jak rwnie wiotkie, spowodowane uszkodzeniem
obszarw rogw przednich.

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej krgosupa

Diagnostyka w przebiegu choroby przecieniowej musi bra pod uwag zarwno etapowo
powyszego schorzenia, jak i moliwo nakadania si zarwno objaww czynnociowych,
jak i morfologicznych,. Kady z tych czynnikw moe by na danym etapie wiodc
przyczyn odczuwanych dolegliwoci blowych i badanych objaww.

Prawidowo przeprowadzone badanie neurologiczno-ortopedyczne z elementami diagnostyki

manualnej ju przy pierwszym kontakcie, w wikszoci przypadkw, umoliwia postawienie
wstpnego rozpoznania. Przy czym, w przypadku stwierdzenia czynnociowych przyczyn
blu, proces diagnostyczny na wywiadzie ogldaniu i badaniu manualnym si koczy, za
przy podejrzewaniu przyczyn morfologicznych obliguje do dalszych bada laboratoryjnych,
obrazowych czy neurofizjologicznych.

Podczas pierwszego kontaktu lekarza z chorym wskazane jest pogrupowanie zgaszanych

objaww i ich odpowiednie logiczne poczenie Umoliwia to ustalenie jednego z niej
wymienionych wnioskw diagnostycznych odnonie aktualnej przyczyny blw krgosupa:
1. Stwierdzenie lub wykluczenie istnienia u chorego wycznie zaburze morfologicznych
(np. przepukliny krka midzykrgowego).
2. Stwierdzenie ewentualnego wspistnienia zaburze i morfologicznych, i czynnociowych
(np. przepukliny L5 - Sl i zablokowania stawu krzyowo-biodrowego).
3. Stwierdzenie lub wykluczenie istnienia wycznie pierwotnych zaburze czynnociowych
(np. zablokowania stawu krzyowo-biodrowego).
4. Zrnicowanie, ktra z wymienionych powyej nieprawidowoci jest u chorego
przyczyn aktualnego nasilenia objaww zespou blowego.

Kolejnym krokiem w diagnostyce choroby zwyrodnieniowej jest badanie fizykalne i

neurologiczne. Opukanie krgosupa oraz dokadne badanie manualne z identyfikacj
punktw spustowych blu mog pomc w do dokadnym okreleniu poziomu uszkodzenia
Ocena deficytu neurologicznego rozstrzyga o dalszych losach pacjenta czy mona go leczy
zachowawczo, czy naley ju skierowa do neurochirurga lub ortopedy zajmujcego si
leczeniem krgosupa?

Klasyczne zdjcie rentgenowskie wybranego odcinka krgosupa moe suy do

wykluczenia swoistych chorb zapalnych oraz do oceny stopnia zaawansowania zmian
zwyrodnieniowych. Zwyke badanie radiologicznie jest natomiast mao precyzyjne w ocenie
charakteru uszkodzenia oraz jego lokalizacji. Wiksz przydatno maj tu zdjcia
czynnociowe.

Duo dokadniejszymi badaniami s rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa

(zwaszcza 3D). Badanie MRI bardzo dokadnie obrazuje zmiany w strukturach mikkich
krgosupa oraz ewentualne wcignicie w proces chorobowy rdzenia krgowego. Nieco
gorzej przedstawia zmiany kostne. Lepsze wyniki w tym zakresie mona uzyska za pomoc
badania CT (tomografii komputerowej). Poziom i stopie uszkodzenia korzeni nerwowych
mona okreli za pomoc bada elektrofizjologicznych EMG oraz czuciowych
potencjaw wywoanych.

Wrd starszych metod wymieni naley, stosunkowo rzadko stosowane, mielografi i

radikulografi. Pomocniczo wykonuje si standartowe badania laboratoryjne morfologie,
OB, CRP. Pomog wykluczy choroby zapalne lub nowotworowe. W razie wtpliwoci
naley oznaczy odpowiednie markery nowotworowe. Wane jest take oznaczenie stenia
wapnia. W niektrych przypadkach naley wykona USG jamy brzusznej i miednicy
mniejszej oraz badanie oglne moczu.

Leczenie
Leczenie choroby zwyrodnieniowej krgosupa jest realizacja nastpujcych celw
terapeutycznych w kolejnych etapach choroby:
1. Stworzenie warunkw do cofnicia si wypukliny lub przepukliny jdra miadystego i
wytworzenia zrostu wknistego w miejscu przerwania piercienia wknistego.
2. Usunicie objaww i skutkw uszkodzenia krka oraz nastpstw kompresji jdra
miadystego na korzenie (ble miejscowe, ble promieniujce, niedowady miniowe,
upoledzenie czucia skrnego itd)

3. Usunicie wspistniejcych zaburze czynnociowych lub tzw. pozostaoci po przebyciu

zespou blowego korzeniowego, mogcych by rdem przeduajcego si blu
(punktw maksymalnej bolesnoci, wzmoonego napicia wizade i mini, stref
przeczulicy skrnej oraz usunicie wspistniejcych zablokowa staww krgw -
szczeglnie w tzw. punktach kluczowych krgosupa).

4. Przywrcenie prawidowej symetrii napi miniowych (rozlunienie mini

przykurczonych i wzmocnienie mini osabionych).
5. Usunicie przyczyn prowadzcych do powstawania zjawiska zaburzenia rwnowagi
napi miniowych (zmiana trybu ycia, nauka prawidowych stereotypw ruchowych,
likwidacja przyczyn przewlekego stresu, prawidowe odywianie, zmiana nawykw
cywilizacyjnych, zmiana rodzaju pracy, utrata wagi).

Kryteria kwalifikacji chorych do leczenia operacyjnego

Ostry zesp blowy spowodowany procesem zwyrodnieniowym wymaga ju podczas
pierwszego badania rozstrzygnicia przez badajcego lekarza nastpujcych problemw:
czy istnieje bezwzgldna konieczno leczenia operacyjnego?,
czy istnieje szansa leczenia zachowawczego (bezoperacyjnego)?.

Kliniczne objawy kwalifikujce do leczenia neurochirurgicznego (potwierdzone dodatnim

wynikiem w badaniach obrazowych) to:
nage dolegliwoci blowe ze "wieymi" ubytkami neurologicznymi i poraeniami
miniowymi wiadczcymi o ucisku lub uszkodzeniu kilku korzeni,
zaburzenia czynnoci zwieraczy,
utrzymujce si ponad 6 tygodni nasilone dolegliwoci blowe i objawy kliniczne, nie
ustpujce po prawidowym leczeniu zachowawczym,
narastajce objawy kliniczne i dolegliwoci blowe, mimo stosowania prawidowego
leczenia zachowawczego.

Leczenie operacyjne
Fenestracja Wykonywana w celu usunicia przepukliny krka midzykrgowego. Jest
oszczdnym dostpem operacyjnym. Polega na usuniciu w.tego i krawdzi ukw po
stronie operowanej. Fenestracja to wycicie niewielkiego okna w wizadach krgosupa
oraz zwrconych do siebie krawdziach wyrostkw ocistych.

Hemilaminektomia Stosuje si w przypadkach przepuklin centralnych przy istniejcych

zmianach zwyrodnieniowo-przecieniowych. Polega na usuniciu poowy uku krgowego,
od jego nasady do podstawy wyrostka kolczystego
Laminektomia Wykonuje si ja w przypadkach krgozmyku lub rozlegych zmian
rdkanaowych, zmian uciskowych wewntrz worka oponowego. Polega on na usuniciu
uku krgu, przeciciu wizada midzykolcowego oraz odciciu wyrostka kolczystego.
Laminektomia to zabieg polegajcy na usuniciu czci uku krgowego i wizade w celu
lepszej oceny struktur kanau krgowego lub w celu odbarczenia stenozy kanau krgowego.
Okres rekonwalescencji, przy prawidowym przebiegu pooperacyjnym to 6-8 tygodni.

Laminoplastyka Polega na zastapieniu ukw krgw poprzez elementy egzogenne (pytki

tytanowe i ruby). Facetektomia Usunicie staww midzykrgowych. Transpedicularne
zespolenia krgosupa (z dojcia tylnego). Zespolenie za pomoca belek stabilizujcych i rub
umieszczanych w trzonach krgw. Dobra metoda ze wzgldu na dobr stabilizacj z mao
rozlegym usztywnieniem krgw zdrowych oraz wraz z odtworzeniem krzywizn krgosupa.

Wertebroktomia Usunicie trzonu krgu; w miejsce trzonu wszczepia si element kostny i

stabilizuje go za pomoc belek stabilizujcych lub pytek. Wertebroplastyka Polega na
wprowadzeniu cementu kostnego do uszkodzonego (zamanego, zmiadonego) trzonu krgu.
Najczciej wykonuje si j w przypadku zama osteoporotycznych.

Kyfoplastyka Polega na odtworzeniu operacyjnym ksztatu trzonu krgu piersiowego ; pierw

do zamanego/zmienionego w procesie choroby krgu wprowadza si balonik, pompuje si go
i stwarza miejsce pod kolejno wprowadzany cement.

Maoinwazyjne leczenie dyskopatii ldwiowej

Termonukleoplastyka (Intradiscal ElectroThermal Therapy - IDET) Jest to metoda
wykorzystujca technik termokoagulacji. Pod kontrol monitora RTG wprowadza si
odpowiedni cewnik, ktry umieszcza si w krku midzykrgowym po wewntrznej stronie
piercienia wknistego. Temperatura ok. 50C emitowana przez kilkanacie minut powoduje
przebudow struktury wkien kolagenowych piercienia wknistego. Procedura ta posiada
bardzo ograniczone wskazania, ktrych naley przestrzega, aby osign zadowalajc
skuteczno.

Mikrodiscektomia endoskopowa (Endoscopic Microdiscectomy - ME) Stosowana jest w

przypadkach, kiedy nastpio due przemieszczenie krka midzykrgowego do kanau
krgowego i nie ma moliwoci jego usunicia poprzednimi metodami. Jest odmian
stosowanych powszechnie operacji laparoskopowych. Jej zalet pozostaje maa inwazyjno,
wynikajca z niewielkiego cicia na skrze (1,5-2 cm), odwarstwienia mini bez ich
przecinania i operowania w bardzo maej przestrzeni.

Przezskrna Laserowa Dekompresja Dysku (Percutaneus Laser Disc Decompression -

PLDD) Jest technik, w ktrej w odrnieniu od poprzedniej metody wykorzystuje si du
energi wytworzon przez laser medyczny. Powoduje to usunicie fragmentu krka
midzykrgowego ("dysku") i stopniowe odparowanie wody, tzw. waporyzacj (krek
midzykrgowy u dorosych w 70% skada si z wody).

Proteza bryana - sztuczny dysk szyjny. Nowy sposb w leczeniu operacyjnym dyskopatii
szyjnej, ktrego celem jest odtworzenie jednostki ruchowej krgosupa. Zastosowanie
protezy krka midzykrgowego hamuje postp zmian zwyrodnieniowych w obrbie
ssiednich segmentw krgosupa.
Leczenie zachowawcze Metody farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne w ostrych zespoach blowych sprowadza si w zasadzie do dwch
kierunkw dziaania:
stosowania rodkw ukierunkowanych na znoszenie blu orodkowego i obwodowego,
stosowania rodkw wspomagajcych efekt przeciwblowy poprzez swoiste dziaanie
przeciwzapalne, polepszajce ukrwienie i odywienie tkanek, uspokajajce i
rozluniajce.

W leczeniu ostrych zespow blowych obowizuje zasada podawania silnie dziaajcych

lekw przeciwblowych, nawet w duych dawkach, lecz przez moliwie krtki okres czasu.
Przeduajce si silne ble wywouj w narzdzie ruchu cay szereg zaburze wtrnych.
Najbardziej powszechnie stosowane grupy lekw przeciwblowych to: paracetamol,
pochodne kwasu salicylowego i pirazolony, niesterydowe leki przeciwzapalne, lidokaina,
kotrykosterydy, niektre leki przeciwdrgawkowe i antyarytmiczne, a take pochodne morfiny
czy leki blokujce receptor opioidowy.

Oprcz lekw przeciwblowych zakres stosowania innych grup rodkw farmakologicznych

w leczeniu krgosupa uzaleniony jest od rodzaju uszkodze lub szeregu innych objaww
mogcych w tych przypadkach wspistnie. W zalenoci od rodzaju stwierdzonych
zaburze mona zastosowa leki majce za zadanie:
zmniejszenie objaww zapalnych
popraw stanu psychicznego
podniesienie progu odczuwania dolegliwoci blowych.
dziaa relaksacyjnie na przykurczone minie
poprawi krenie krwi i pynw tkankowych.

Pozycje uoeniowe
Podstawowym warunkiem umoliwiajcym cofnicie si wypukliny i wytworzenie si zrostu
piercienia wknistego jest konsekwentne unieruchomienie chorego, najlepiej w pozycji
odcieniowej. Leenie w odpowiednich pozycjach uoeniowych jest u chorego z ostrymi
dolegliwociami blowymi spowodowanymi uszkodzeniem krka midzykrgowego,
najwaniejszym, sposobem postpowania leczniczego, jaki mona zastosowa w warunkach
domowych.

Okres przebywania w pozycji lecej z maksymalnym ograniczeniem ruchomoci nie

powinien przekracza 5-7 dni. Po tym czasie konieczne jest wczenie aktywnych form
rehabilitacji: napinania mini, mobilizacji czynnych i stopniowej pionizacji.

Mobilizacje czynne
Mobilizacje czynne polegaj na ostronym wykonywaniu, samodzielnie przez pacjenta,
ruchw w chorym odcinku krgosupa. Ruchy s wykonywane wycznie w tych kierunkach,
w ktrych bl nie wystpuje, zazwyczaj w przeciwnych do kierunku powodujcego
dolegliwoci najwiksze (zasada bezbolesnoci i ruchu przeciwnego). Powtarzanie tych
ruchw przez 2-3 minuty, co 2-3 godziny zmniejsza napicie miniowe, mobilizuje chore
segmenty, poprawia miejscowe ukrwienie.

Mobilizacje czynne w zespoach korzeniowych spowodowanych wypuklin czy przepuklin

jdra miadystego maj na celu stworzenie warunkw do repozycji (cofnicia si) fragmentu
jdra miadystego do wewntrz piercienia lub te dokonanie takiej repozycji. W miar ust-
powania dolegliwoci czy si ze:
 stopniowym rozszerzaniem iloci kierunkw ruchu,
czeniem kierunkw w ruch poredni,
zwikszaniem czasu trwania i siy napicia mini,
wczeniem oporu izometrycznego przeciwko ruchom czynnym w kierunkach bolesnych.

Leczenie fizykalne
Korzystne oddziaywanie zabiegw fizjoterapeutycznych jest zwizane z faktem, e mona
nimi oddziaywa leczniczo zarwno na przyczyn - uszkodzony krek, jak i na kady z
objaww z uszkodzeniem zwizanym: bl, zaburzenia czucia, niedowady i zaniki miniowe,
wzmoone napicie ochronne mini czy te zaburzenia ukrwienia.

Spord zabiegw fizykoterapeutycznych majcych korzystne dziaanie w zespoach

blowych krgosupa dyskowych naley wymieni:
jonoforez - w zalenoci od zastosowanego leku ma dziaanie przeciwblowe,
przeciwzapalne, rozluniajce, poprawiajce ukrwienie;
prdy impulsowe (diadynamiczne) - dziaanie przeciwblowe i rozluniajce;
prdy interferencyjne - dziaanie przeciwblowe i rozluniajce;
przezskrn elektryczn stymulacj nerww TENS - dziaanie przeciwblowe i
normalizujce przewodnictwo nerwowo-miniowe;
pole magnetycznej maej czstotliwoci - dziaanie przeciwblowe i przeciwzapalne;
ultradwiki i fonoforez - dziaanie przeciblowe, przeciwobrzko-we, przeciwzapalne;

promieniowanie laserowe w postaci nawietla lub akupunktury laserowej (pobudzania

punktw akupunkturowych) - dziaanie przeciwblowe i przeciwzapalne;
krioterapi w postaci nadmuchu zimnych par azotu, okadw z krio-eli itp. - dziaanie
przeciwblowe, przeciwzapalne i rozluniajce;
elektrostymulacje (elektrogimnastyka) - pobudzanie czynnoci mini niedowadnych i
poraonych.
Nie s wskazane zabiegi cieplne na miejsce uszkodzenia krka - okady parafinowe,
diatermia krtkofalowa, okady borowinowe czy Sollux.

Leczenie manualne
Leczenie manualne jest metod lecznicz, w ktrej rce terapeuty s bezporednim
narzdziem oddziaywania na ciao chorego. Jest to jedyna dziedzina medycyny, w ktrej
kontakt diagnostyczny i terapeutyczny leczcego lekarza z leczonym chorym jest absolutnie
bezporedni, przekazywany bez adnego narzdzia, aparatu, urzdzenia, rodka
farmakologicznego.

Wskazania do zabiegw manualnych

Najwaniejsze wskazania do zabiegw manualnych w obrbie krgosupa to:
zablokowania staww midzywyrostkowych,
zablokowanie zbyt dugiego" wizada podunego tylnego pomidzy krawdziami
trzonw w segmencie ze zwyrodniaym dyskiem,
zablokowanie (usidlenie) korzeni nerwowych w niestabilnych segmentach lub zbyt
maych otworach midzykrgowych,
zaburzenia w tkankach mikkich okookrgosupowych - miniach, wizadach,
powiziach,
dyskopatia prosta z zablokowaniami wewntrzdyskowymi.
Trakcje
Trakcjami nazywamy zabiegi majce na celu rozsunicie przestrzeni stawowych lub
rozcignicie i rozlunienie tkanek biernie i czynnie stabilizujcych stawy. Celem trakcji jest
wspomniane rozszerzenie powierzchni stawowych dla odbarczenia korzeni nerwowych,
zakleszczonych tkanek, zaklinowanych cia wewntrzstawowych lub rozlunienie tkanek
mikkich okoostawowych czy okookrgowych. Wykorzystuje si do tego si mini
terapeuty, si cienia (urzdzenie Perlscha, ptla Glissona) lub si rnego rodzaju
urzdze mechanicznych (stoy wycigowe).

Mobilizacje staww krgosupa

Mobilizacj stawu nazywamy zabieg powtarzajcego si (repetywnego) przesuwania
powierzchni stawowych wzgldem siebie w kierunku zablokowanego ruchu, ze stopniowym
przekraczaniem granicy ruchu (bariery) przy uyciu minimalnej siy zewntrznej. Istot
powyszych zabiegw jest umiejtne, krtkotrwae i wywaone przekraczanie granicy
ruchw z zakresu fizjologicznego do anatomicznego w kierunku zablokowanym. Celem jest
osignicie w danym stawie anatomicznej bariery ruchu w danym kierunku.

Mobilizacje bezporednie Polegaj one na wykonywaniu opisanych ruchw repetytywnych

bezporednio na jedn z powierzchni zablokowanego stawu przy stabilizacji drugiej
powierzchni Zabieg wykonuje si si mini terapeuty. Mobilizacje porednie to zabieg
wykonywany si wasnych mini chorego poprzez napinanie ich przeciwko cile
ukierunkowanej sile oporu rki terapeuty.

Manipulacje uciskowe staww krgosupa. Zabieg manipulacji polega na wykonaniu

szybkiego, zdecydowanego ruchu (pchnicia doni lekarza) na zablokowany segment
krgosupa. Zastosowany impuls winien by krtki, o wzgldnie maej sile i niewielkiej
amplitudzie. Chory przygotowany do zabiegu musi by odpowiednio uoony w pozycji
umoliwiajcej zaryglowanie ssiadujcych staww (osignicie bariery) i rozlunienie
mini.

Automobilizacje staww krgosupa

Automobilizacje s to zabiegi, za pomoc ktrych poinstruowany chory moe sam sobie
wykona zabieg mobilizacji niektrych segmentw krgosupa i staww obwodowych
Wykorzystuje w tym celu si wasnych mini, odpowiednie pozycje uoeniowe, ruchy
oddechowe, wspruchy gaek ocznych, si cienia i inne.

Oprcz mechanicznego efektu przywrcenia ruchomoci danego segmentu krgosupa

dochodzi do:
zwikszenia si zakresu ruchw w caym odcinku krgosupa lub wyrwnania
istniejcego deficytu ruchw w danym kierunku,
intensywnego odzewu ze strony tkanek, w ktrych uprzednio wystpoway zmiany
odruchowe (rozlunienie napitych mini, ustpienie przykurczy wizadowych, zmiana
natenia blu a do stopniowego ustpienia, poprawa ukrwienia i ucieplenia skry,
wyciszenia punktw maksymalnej bolesnoci itd. ),
regulacji zaburze w narzdach wewntrznych spowodowanych zablo-kowaniami (np:
ustpienie zawrotw gowy i zaburze rwnowagi, czy czstoskurczu napadowego).

Metoda Mc Kenziego
Metoda diagnostyczna i lecznicza Mc Kenziego opiera si na zaoeniu, e ogromna
wikszo dolegliwoci blowych krgosupa wywodzi si z przyczyn mechanicznych:
statycznych i dynamicznych. W metodzie Mc Kenziego choroby krgosupa dzieli si na 3
zespoy: Zesp posturalny, w ktrym na skutek czynnoci przeciajcych (np. pracy w
nieprawidowej pozycji) zupenie zdrowe i nieuszkodzone struktury okookrgosupowe oraz
kostne krgosupa ulegaj przecieniu i okresowo reaguj blem.

Zesp funkcjonalny (dysfunkcyjny). Przyczyn blu w tym zespole s tkanki

okookrgosupowe lub struktury krgosupa, w ktrych wprawdzie ju nastpiy pewne
zmiany patologiczne (zrosty, rozcignicia tkanek lub ich przykurczenia, zwknienia,
zbliznowacenia, zmiany zwyrodnieniowe), lecz bl wystpuje dopiero po zaistnieniu
dodatkowych czynnikw przeciajcych (uraz, przechodzenie, nieprawidowe czynnoci
ruchowe, przecienia statyczne i dynamiczne).

Zesp zaburze strukturalnych, (zaburze wewntrzdyskowego modelu dynamicznego).

Istot zespou jest zaburzenie wzajemnego ukadu pomidzy piercieniem wknistym, a
jdrem miadystym krka midzykrgowego. Zaburzenie jest zwizane z uszkodzeniem i
przemieszczeniem jdra miadystego wzgldem piercienia. Przyczyn blu s tu zaburzenia
strukturalne dotyczce krka midzykrgowego i jego bezporedniego otoczenia.

Ustalone w badaniu diagnostycznym ukierunkowane ruchy wykonywane czynnie przez

chorego s w metodzie Mc Kenziego zasadniczym elementem leczniczym. Wyuczone
wiczenia pacjent wykonuje samodzielnie powtarzajc je w okrelonych odstpach czasu
przez kilka dni. Modyfikacja zalecanych wicze nastpuje w miar postpu leczenia w
trakcie kolejnych spotka z terapeut. Wanym elementem leczniczym jest take
kompleksowa edukacja pacjenta odnonie przyczyn jego dolegliwoci, jak i sposobu ochrony
krgosupa przed pogbieniem si zaburze.

Neuromobilizacje
Jest to metoda diagnostyczna i lecznicza zaburze ruchomoci (przesuwalnoci, lizgu)
tkanek ukadu nerwowego wzgldem tkanek okolicznych w obrbie ciaa czowieka. Zabiegi
lecznicze polegaj na mobilizacji zdiagnozowanego miejsca unieruchomienia struktury
nerwowej za pomoc systemu specjalnych wicze. Mog one mie charakter bierny -
wykonywany przez terapeut lub mog by wykonywane przez chorego samodzielnie
(automobilizacje ukadu nerwowego).

Opracowano je dla takich struktur ukadu nerwowego, jak:

w obrbie koczyny dolnej: nerw kulszowy, udowy, strzakowy powierzchowny, gboki,
wsplny, piszczelowy i odpiszczelowy;
w obrbie koczyny grnej i barku: nerw okciowy, porodkowy, promieniowy,
miniowo skrny;
w obrbie krgosupa: pie wspczulny, opona twarda, korzenie czci szyjnej,
piersiowej i ldwiowej;
niektre nerwy czaszkowe;
inne, mniej wane.

Terapia kranio-sakralna
Metoda ta wywodzi si z technik osteopatycznych. Naley ona do nauk holistycznie
(caociowo) traktujcych czowieka i jego chorob. Zaburzenia takie jak: nieprawidowo
rytmu, zablokowania ruchomoci koci czaszki w szwach czaszkowych, naprenia w
strukturach boniastych organizmu prowadzi mog do poczucia choroby w obrbie
waciwie kadego narzdu ciaa ludzkiego.
Zgodnie z ujciem holistycznym, w terapii kranio-sakralnej nie naley ogranicza si do
leczenia konkretnego schorzenia narzdu lecz doprowadzi do ustpienia choroby przez
usuwanie zaburze wyej wymienionych struktur. W tym celu stosuje si okrelone lecznicze
zabiegi manualne. Nale do nich wykonywane za pomoc rk terapeuty: odpranie opon i
powizi, odpranie staww i pocze kostnych, koysanie" opon i inne. Zabiegi lecznicze
stosowane w technikach terapii kranio-sakralnej odznaczaj si niezwyk delikatnoci. Z
tego wzgldu czasami bardziej przypominaj seanse dotyku terapeutycznego" ni zabiegi
osteopatyczne.

Akupunktura
Zabiegi akupunktury nale do z najbardziej przydatnych w metod terapeutycznych
kompleksowym leczeniu zespow blowych krgosupa. Akupunktura pozwala dziaa w
znacznej mierze wybirczo. Za pomoc nakuwania odpowiedniego ukadu punktw
dowiadczony lekarz ma moliwo wybirczego wpywania na dolegliwoci czy objawy w
danym momencie i na danym etapie choroby krgosupa.

Najwaniejsze efekty terapeutyczne stosowania akupunktury w leczeniu choroby

zwyrodnieniowej krgosupa to:
dziaanie redukujce bl na drodze wyzwalania endorfin (substancji endogennych o
silnym dziaaniu przeciwblowym podobnym do morfiny),
rozszerzanie naczy krwiononych i poprawa ukrwienia tkanek,
rozlunianie wkien miniowych i obnianie wzmoonego napicia miniowego,
pobudzanie przewodnictwa nerwowo-miniowego i czynnoci mini niedowadnych,
usuwanie skrnych stref przeczulicy, parestezji, zaburze potliwoci, niedoczulicy,
zaburze naczynioruchowych,
dziaanie antydepresyjne, przeciwnerwicowe, relaksujce i poprawiajce nastrj,
moliwo oddziaywania wyciszajcego na punkty maksymalnej bo-lesnoci i punkty
spustowe.

Igoterapia
Igoterapia jest to specyficzna technika lecznicza ukierunkowana na usuwanie dolegliwoci
blowych w narzdzie ruchu prowokowanych przez aktywne tkankowe punkty spustowe i
punkty maksymalnej bolesnoci. Celem igoterapii jest zmniejszenie dolegliwoci blowych.
Igoterapia daje szereg efektw dodatkowych, do ktrych mona zaliczy:
popraw wydolnoci mini, w ktrych wystpuj punkty maksymalnej bolesnoci i
punkty spustowe,
popraw zakresu ruchomoci staww segmentarnie zwizanych z obszarem wystpowania
punktw maksymalnej bolesnoci i punktw spustowych,

usunicie jednego z ogniw patologicznego acucha odruchowego w zespoach blowych

krgosupa,
moliwo zastosowania igoterapii dla diagnostyki rnicowej, np. celem odrnienia
przyczyn rwy kulszowej spowodowanej przepuklin dyskow od rwy z ucisku napitych
wkien minia gruszko-watego,
moliwo stosowania nawet w bardzo ostrych zespoach blowych, gdy nie wchodz w
gr adne zabiegi fizykalne czy manualne.
Zabieg nakucia wykonuje si zazwyczaj jednorazowo w miejscu w ktrym stwierdzilimy
najwicej aktywnych punktw. W przypadku stwierdzenia caych pl aktywnych punktw
staramy si z jednego wkucia, przesuwajc skr i zmieniajc kierunek igy, podrani
moliwie najwiksz ich ilo. Nie zaleca si wykonywania jednorazowo kilku naku w
rnych okolicach ciaa ze wzgldu na moliwo wystpienia niepodanych reakcji
pozabiegowych.

Kinesiology Taping
Metoda polega na aplikacji na ciele, w cile okrelony sposb, specjalistycznego
elastycznego plastra. Nalepiony plaster jest rdem bodcw wycznie mechanicznych (nie
jest nasczony adnym lekiem) i w zalenoci od rodzaju plastra, sposobu i miejsca aplikacji,
ma rnorakie oddziaywanie. Plaster ten rozciga si tylko na dugo. Jego ciar i grubo
jest zblionej do parametrw skry, nie zawiera lekw. Jest odporny na dziaanie wody.
Odpowiednio zaaplikowany funkcjonuje 7-10 dni.

Nalepiony plaster jest rdem bodcw obieranych przez receptory rozmieszczone na skrze.
Dziki temu, odpowiednio zaaplikowany, odpowiedni rodzaj plastra, moe dziaa
przeciwblowo, peni funkcj przypominajc (np. utrzymanie prawidowej postawy),
normalizowa napicie miniowe i powiziowe, peni funkcj korygujc w sytuacjach
wystpowania nierwnowagi miniowej.

Dziki moliwoci korekcji mechanicznej taping moe zmniejszy nacisk (kompresj) tkanek
mikkich (w tym tkanki nerwowej) co w zespoach blowych o powyszej etiologii daje
niemal natychmiastowy efekt przeciwblowy oraz usprawnia lub wrcz umoliwia postp
procesom gojenia. Korekcja mechaniczna z wykorzystaniem tapingu moe posuy take do
bardziej poprawnego (jeeli zachodzi taka potrzeba) wzajemnego ustawienia wzgldem
siebie, poszczeglnych elementw acucha biomechanicznego.

Leczenie ruchem
Program leczenia wiczeniami jest niezbdnym elementem znajdujcym zastosowanie we
wszystkich okresach choroby zwyrodnieniowej krgosupa. Warunkiem skutecznoci wicze
jest jednak cise dopasowanie ich rodzaju do okresu choroby oraz typu i zaawansowania
zaistniaych uszkodze w narzdzie ruchu. Innych bowiem wicze wymaga okres ostry i
podostry choroby innych okres przewleky. Inaczej przebiega rehabilitacja mini
niedowadnych czy poraonych, a inaczej usuwanie zaburze czynnociowych mini i
przywracanie stanu rwnowagi napi miniowych krgosupa.

wiczenia w okresie ustpowania ostrych objaww w zespoach korzeniowych oraz

wiczenia w rnego typu zespoach rzekomokorzeniowych krgosupa dotycz przede
wszystkim mini morfologicznie i czynnociowo powizanych z krgosupem. Gwnie
bowiem w ukadzie miniowym krgosupa maj miejsce najbardziej znaczce i najbardziej
pierwotne zaburzenia, wtrnie przeciajce inne struktury. Std mniejsze znaczenie wicze
skierowanych np: na torebki stawowe czy same stawy krgowe ze wzgldu na to, e
nieprawidowoci tam stwierdzane naley traktowa jako zaburzenia wtrne.

Zasady rehabilitacji czynnociowych zburze miniowych

Terapia mini w zespoach przecieniowych krgosupa sprowadza si do usuwania
zaburze napicia miniowego -nadmiernego lub obnionego. Zasadniczym obiektem
stosowanych wicze s minie przykrgosupowe. Inne elementy krgosupa (stawy,
wizada, torebki) wiczone s jedynie przy okazji", a nawet s w zaoeniach wicze
rozmylnie omijane.

wiczenia mini musz by stosowane w sposb moliwie ukierunkowany: wiczenia

rozluniajce na minie przykurczone, wiczenia wzmacniajce na minie osabione.
Niedopuszczalne jest zalecenie chorym wicze okrelanych oglnikowo jako np. wiczenia
gorsetu miniowego", wiczenia fleksyjne, wiczenia extensyjne itp.

Program wicze naley rozpoczyna od stosowania wycznie wicze rozluniajcych.

Celem pocztkowym jest uzyskanie rozlunienia przykurczonych mini posturalnych.
Utrzymywanie si przykurczy tych mini wydatnie obnia skuteczno wicze
wzmacniajcych minie osabione, std celowo ich stosowania w okrelonej kolejnoci.
wiczenia wzmacniajce osabione minie fazowe wprowadza si po uzyskaniu rozlunienia
mini przykurczonych.

Naley unika wszelkich wicze w sposb niekontrolowany rozcigajcych elementy biernej

stabilizacji krgw - torebki stawowe, wizada, aby nie doprowadzi do ewentualnej
niestabilnoci krgw. Dotyczy to szczeglnie wicze, w ktrych wystpuje mechanizm
dwigniowy tuowia (skony w pozycji stojcej, przyciganie gowy do kolan itp. ). W
procesie kinezyterapii zespow blowych krgosupa waniejsze jest przywracanie
prawidowej rwnowagi statyczno-dynamicznej i stereotypw ruchowych ni
nieukierunkowane zwikszanie siy mini krgosupa.

Leczenie mini przykurczonych

W zespoach blowych wystpuj dwa rodzaje przykurczy. Pierwszy to dobrze znany
przykurcz ochronny mini przykrgosupowych powstay jako skutek silnych dolegliwoci
blowych. Stanowi on mechanizm unieruchamiajcy krgosup i zapobiegajcy dalszemu
ewentualnemu uszkodzeniu tkanek w okolicy wypukliny dyskowej lub zablokowanego stawu.
Przykurcz ten trwa tak dugo, jak dugo istniej sygnay blowe. Mona go zlikwidowa
lekami rozluniajcymi i omwionymi wyej zabiegami fizjoterapeutycznymi (masa,
okady, nacierania, prdy). Ten rodzaj przykurczy miniowych moemy okreli jako
przykurcze wtrne.

Zupenie odmiennym i znacznie mniej znanym rodzajem s przykurcze funkcjonalne mini

posturalnych. Zaistniay one w organizmie znacznie wczeniej, czasem wiele lat przed
wystpieniem dolegliwoci blowych, pod wpywem rnorodnych czynnikw, zwizanych z
yciem w okrelonym rodowisku cywilizacyjnym. W trakcie trwania zespou blowego
przykurcze te ulegaj spotgowaniu. Nie ustpuj jednak, gdy bl znika, utrzymujc si nawet
w okresach bez-blowych. Okrelamy je mianem przykurczy pierwotnych.

Przykurcze te sabo poddaj si leczeniu lekami rozluniajcymi, zabiegami terapeutycznymi

i masaem. Usunicie ich jest jednak niezbdne dla przywrcenia opisywanej poprzednio
rwnowagi napi miniowych. Dla osignicia tego celu stosuje si rne systemy wicze
rozluniajcych: tzw. stretching, pasywne i aktywne rozciganie statyczne, rozciganie
systemem maksymalne napicie - rozlunienie. Najskuteczniejszym jednak, i najbardziej
ukierunkowanym zabiegiem rozluniajcym przykurczone minie posturalne,
poizometryczn relaksacja mini (PIR).

Metoda ta wymaga wspudziau terapeuty i dobrze poinstruowanego chorego, wiadomie

wspdziaajcego w technice rozluniania. Stosowane w PIR etapy postpowania to:
 terapeuta doprowadza przykurczony misie do stanu delikatnego rozcignicia.
nastpnie chory czynnie przez 7-10 sekund napina misie przeciw oporowi doni
terapeuty, starajc si wykonywa to z minimaln si.
kolejno nastpuje trwajca 2-3 sekundy faza rozlunienia minia dokonywana czynnie
przez chorego.
powtrnie terapeuta, w miar ustpowania oporu, przez nastpnych 10-15 sekund
delikatnie rozciga misie - a do nowej granicy ruchu (granicy oporu).

W zespoach blowych szyjnych leczenie technik poizometrycznej relaksacji zazwyczaj

stosuje si dla rozlunienia nastpujcych mini posturalnych: czci szyjnej minia
prostownika grzbietu, czci grnej minia czworobocznego, mini dwigaczy opatek,
mini pochyych przednich, mini mostkowo-sutkowo-obojczykowych, czci mostkowej i
ebrowej mini piersiowych oraz mini prostych i skonych czaszki.

W zespoach blowych krgosupa piersiowego zasadnicze zaburzenia miniowe wynikaj z

nieprawidowego typu oddychania. W procesie rehabilitacji naley zwrci uwag na nauk
oddychania przeponowego. Zmiana typu oddychania skutecznie odciy i rozluni dodatkowe
minie oddechowe. Ponadto naley rozluni zazwyczaj przykurczone: minie pochye
przednie, cz ebrow i mostkow mini piersiowych wikszych, cz szyjn minia
prostownika grzbietu, minie dwigacze opatek i minie czworoboczne ldwi.

W zespoach blowych ldwiowych relaksacj poizometryczn stosuje si celem

rozlunienia: czci ldwiowej minia prostownika grzbietu, mini czworobocznych
ldwi, mini biodrowo-ldwiowych, mini prostych ud, mini kulszowo-goleniowych
oraz innych mniej wanych.

Leczenie mini osabionych

Podobnie jak w przypadku mini przykurczonych zjawisko czynnociowego osabienia
niektrych grup miniowych jest zupenie odmienne od znanego w diagnostyce medycznej
obnienia siy miniowej ocenianego testami Lovetta czy badaniem elektromiograficznym.
Mona je raczej okreli osabieniem relatywnym w stosunku do innych grup miniowych u
danego czowieka. Powoduje ono nie tyle wypadnicie" jakiego ruchu, co zaburzenie
symetrii napi mini ruch wykonujcych oraz jego precyzji i koordynacji.

W zespoach blowych szyjnych wiczenia wzmacniajce stosujemy na osabione minie

fazowe, z ktrych najwaniejsze to: gbokie zginacze szyi, cz rodkowa i dolna minia
czworobocznego, minie rwno-legoboczne, zbate przednie, cz obojczykow mini
piersiowych wikszych oraz misie najszerszy grzbietu. Te same minie, plus cz pier-
siowa minia prostownika grzbietu, wymagaj wzmocnienia w zespoach blowych
piersiowych. W odcinku ldwiowym wiczenia wzmacniajce stosujemy na osabione
minie fazowe - przede wszystkim misie prosty brzucha oraz grup mini poladkowych.

Oglne bezpiecznego treningu rekreacyjnego u to:

ukierunkowanie wicze gwnie na ukad miniowy, zamiast popularnego tzw.
rozruszania staww;
wprowadzajc wiczenia do swojego programu dnia, stosowanie przez pierwszy okres (7-
10 dni) jedynie wicze rozluniajcych minie przykurczone;
dopiero po uzyskaniu rozlunienia mini przykurczonych, dodanie do programu
usprawniania wicze wzmacniajcych minie osabione;
 wykonywanie rozluniania wolno, ze wiadomym, kontrolowanym przekraczaniem
granicy dotychczasowego ruchu. Rezultaty s wtedy znacznie korzystniejsze ni przy
ruchach zamachowych;
ukierunkowanie wicze wzmacniajcych konkretnie na minie zagroone osabieniem
lub osabione, zamiast wzmacniania wszystkich jednakowo.
powtarzanie wicze wzmacniajcych dany misie wiele razy, lecz przy stosunkowo
niewielkim obcieniu. Wiadomo bowiem, e przyrost siy jest rezultatem wielokrotnego
pokonywania mniejszego obcienia, a nie jednorazowo ciaru maksymalnego;
szerokie wykorzystywanie korzystnego i bezpiecznego napinania izometrycznego mini;

wykonywanie wicze ukierunkowanych na siowni w celu wzmocnienia okrelonych

mini, mao angaowanych w yciu codziennym;
ograniczenie stosowania wicze bezporednio skierowanych na popraw ruchomoci
staww jedynie do tych przypadkw, w ktrych rzeczywicie wystpuje zmniejszony
zakres ruchu w stawie;
wykonywanie ruchw rozluniajcych jedynie w tych kierunkach, w ktrych istniej
ograniczenia.

wiczenia mini odcinka ldwiowego

Regularne wiczenia s zalecane zarwno profikatycznie poniewa zapobiegaj rozwojowi
procesw zwyrodnieniowych u osb zdrowych, jak i leczniczo u chorych bdcych w fazie
ustpowania dolegliwoci blowych. Trening mini krgosupa ldwiowego powinien
obejmowa:
wiczenia rozluniajce misie prostownik grzbietu
wiczenia rozluniajce minie zginacze staww biodrowych
wiczenia wzmacniajce minie brzucha
wiczenia wzmacniajce minie poladkowe

wiczenia mini odcinka piersiowego

Program treningowy proponowany dla zapobiegania przecieniom odcinka piersiowego
krgosupa zawiera wiczenia ukierunkowane na przeciwdziaanie zaburzeniom miniowym,
jak i na usuwanie, czsto tu spotykanych, zablokowa czynnociowych staww krgosupa i
eber. wiczenia maj take na celu popraw czynnoci oddechowej klatki piersiowej, czyli
zapewnienie prawidowego stereotypu oddechowego.

wiczenia mini odcinka szyjnego krgosupa

W rozwoju procesw zwyrodnieniowych w obrbie szyjnego odcinka krgosupa dominujc
rol odgrywaj zaburzenia rwnowagi miniowej. Przyczyn tych zaburze jest nakadanie
si licznych czynnikw niekorzystnych dla pracy mini, midzy innymi: ogromnej
ruchomoci szyi, znacznego ciaru gowy, wraliwoci mini na sytuacje stresowe. Std,
istniejce w tym odcinku minie posturalne, maj wyjtkowe predyspozycje ulegania
przecieniom i utrwalonym przykurczom.

Dlatego w programie treningowym dla szyjnego odcinka krgosupa powinny przewaa wi-
czenia, ktra przyczyniaj si do rozlunienia tych grup miniowych stanowi wic zadanie
podstawowe. Aby jednak rozlunianie mini przykurczonych (posturalnych) krgosupa
szyjnego byo efektywne, powinno by prowadzone przez terapeut. Samodzielne
wykonywanie przez pacjenta wicze rozluniajcych jest mao skuteczne i mona je zaleci
w przypadku:
kontynuacji leczenia z terapeut,
 przykurczy niewielkiego stopnia,
jako wiczenia profilaktyczne u osb bez zaburze i dolegliwoci blowych.

Rwnie niekorzystn rol w odcinku szyjnym odgrywa osabienie mini fazowych. Std
konieczno stosowania take wicze wzmacniajcych. Ten typ wicze moe by, ju bez
zastrzee, wykonywany przez wszystkich pacjentw samodzielnie. Program treningowy
powinien realizowa zasad przywracania rwnowagi napi miniowych, z zastrzeeniem,
e u danej osoby przykurcze miniowe s nieznaczne lub ju zostay usunite.

Zdecydowanie przeciwwskazane s wiczenia zawierajce:

gwatowne przeprosty szyi,
ruchy zamachowe gow,
zataczanie gow wok osi szyi.
Nie zaleca si rwnie:
wicze z rkami powyej poziomu gowy,
wicze z duym obcianiem gowy i przeciwdziaaniem gow przeciwko znacznym
siom zewntrznym,
naciskania czci potyliczn gowy przeciw oporowi,
zwisw i podcigania na rkach.

Leczenie uzdrowiskowe
W programie leczniczym choroby zwyrodnieniowej krgosupa leczenie uzdrowiskowe
zajmuje bardzo istotn pozycj. Jest to jedna z nielicznych metod terapii, ktra wprowadza
elementy leczenia przyczynowego, oddziaywujce na najbardziej pierwotne przyczyny
schorzenia. Daje te wyjtkow moliwo realizacji zasady leczenia kompleksowego,
umoliwiajc poczenie czynnikw leczniczych powszechnie dostpnych, jak:
farmakoterapia, fizykoterapia, wiczenia, z czynnikami naturalnymi swoistymi dla danego
uzdrowiska.

Oderwanie od problemw osobistych i zawodowych, uregulowany tryb ycia, odpowiednia

ilo snu i wypoczynku, regularne spoywanie posikw, ustawienie obcie dobowych
zgodnie z biologicznym zegarem aktywnoci czowieka - czyli wspomniany reim sana-
toryjny, okazuje si niesychanie przydatny w leczeniu zespow blowych krgosupa.
Dziaa antystresowo i rozluniajco na psychik chorego, a tym samym na zaburzenia
napicia mini zalene od jej stanu. Przywraca tym samym rwnowag napi miniowych,
jeden z najwaniejszych warunkw prawidowego dziaania krgosupa.

Zapobieganie nawrotom dolegliwoci blowych krgosupa

Planujc program zapobiegania nawrotom dolegliwoci u chorych, ktrzy ju przebyli jeden
lub kilka epizodw blowych, naley rwnolegle:
stosowa system wicze przywracajcych rwnowag napi miniowych,
nauczy chorych sposobw obniania do minimum ryzyka przecie zewntrznych
zwizanych z yciem w okrelonym rodowisku cywilizacyjnym.
Program treningowy zapobiegajcy nawrotom choroby powinien obejmowa wiczenia na
wszystkie grupy miniowe krgosupa. Bardzo wana jest systematyczno wykonywania
wicze.

Daje to moliwo zachowania pewnej pamici ruchowej" i prawidowego stereotypu

ruchowego. Zdecydowanie niekorzystne jest nadrabianie" intensywniejszymi wiczeniami w
kolejnym dniu, po paru dniach przerwy. W razie zaistnienia takiej przerwy program wicze
naley wprowadza stopniowo, ze wzrastajc intensywnoci. Jeeli jakie wiczenie
prowokuje lub nasila dolegliwoci, naley si zastanowi nad celowoci lub prawidowoci
jego stosowania.

Profilaktyka
Wprowadzajc program zapobiegania wystpowaniu przecie w trakcie codziennej
aktywnoci ruchowej, w pracy, a take w czasie wypoczynku, naley:
nauczy si i utrwali prawidowe wzorce wykonywania podstawowych ruchw;
nauczy si praktycznie stosowa powysze prawidowe ruchy podczas codziennych
czynnoci yciowych i zawodowych;

usun z otaczajcego rodowiska przedmioty i sprzty wymuszajce ruchy lub pozycje

przeciajce i zamieni je w miar moliwoci na przedmioty i sprzty oszczdzajce
krgosup;
nauczy si prawidowych form i sposobw wypoczynku, rekreacji i aktywnoci
fizycznej;
w przypadku zaistnienia objaww choroby przecieniowej krgosupa dostosowa rodzaj
i charakter pracy, czynnoci codziennych oraz sprztw do rodzaju wystpujcych
zaburze.

W profilaktyce choroby zwyrodnieniowej krgosupa generalnie obowizuje zasada

przystosowania czynnoci ycia codziennego, narzdzi, sposobw i intensywnoci pracy,
rodzaju ubiorw, sposobw rekreacji itd. do wymogw krgosupa, a nie odwrotnie. Wane
jest zminimalizowanie niekorzystnego wpywu przewlekego stresu na ukad miniowy
krgosupa poprzez:
odizolowanie si od sytuacji powodujcych przewleky, nadmierny stres;
nauczenie sposobw rozadowywania stresu i usuwania jego skutkw w narzdzie ruchu;
wiadomy trening uodparniajcy przeciwko czynnikom stresujcym.

Sposb chodzenia
Zalecany jest chd stosunkowo energiczny, z wyranym pozostawianiem nogi zakrocznej z
tyu. Niekorzystne jest chodzenie z ugitymi stawami biodrowymi, bez ich przeprostu,
powczc i szurajc nogami. Jest to tzw. chd starczy, spotykany niestety take u
dorastajcej modziey. Chd bez przeprostu biodra wystpuje ponadto u kobiet chodzcych
drobnymi kroczkami na bardzo wysokich obcasach. Brak fazy wyprostu biodra doprowadza
do przykurczu zgiciowego staww biodrowych, a to do pogbienia lordozy i przecienia
odcinka ldwiowego krgosupa.

Zapobieganie przecieniom w czasie stania

napina okresowo minie ng.
sta na nodze stojnej".
podpiera tuw w czasie pracy.
dba o prawidowe obuwie.
zmienia pozycj pracy.
wyrwnywa rnice w dugoci koczyn dolnych.

Zapobieganie przecieniom w czasie siedzenia

Wybr prawidowego krzesa do pracy i fotela do wypoczynku Krzeso do pracy i nauki musi
mie moliwo rnorodnych regulacji tak, aby mona je przystosowa do indywidualnych
cech budowy ciaa danego uytkownika, z zapewnieniem okrelonych wymogw
medycznych. Moliwoci regulacji powinny istnie w zakresie: wysokoci siedzenia, kta
jego ustawienia, wysokoci oparcia, kta pochylenia oparcia, przesuwania oparcia w przd i
w ty, wysokoci podokietnikw.

Unikanie przecie w czasie siedzenia wie si nie tylko z doborem waciwego krzesa,
lecz take ze sposobem jego uytkowania. Uywajc krzesa do pracy czy nauki naley
przestrzega nastpujcych zasad:
siadajc podpiera si rkami o podokietniki;
siedzie z poladkami wsunitymi moliwie gboko pod oparcie tak, aby wypychao ono
krgosup ldwiowy do przodu;
przysuwa si krzesem jak najbliej biurka czy stou tak, aby klatkpier-siow opiera si
o blat;

wstajc, odsun krzeso od stou lub obrci si (na krzele obrotowym); podstawi stopy
pod siedzenie i opierajc rkami o podokietniki podnie si z moliwie prostym
krgosupem (bez zamachu tuowia);
w czasie pracy w pozycji siedzcej stara si moliwie czsto podpiera okciami o blat
stou lub podokietniki krzesa, niwelujc tym ciar ramion.

Zapobieganie przecieniom w czasie leenia i spania

Dokonujc wyboru ka naley zwrci uwag na zapewnienie optymalnych warunkw dla
odpoczynku dla krgosupa. Podstawow cech uytkow ka jest odpowiedni materac,
ktry zapewnia uoenie ciaa, z prawidowym podparciem krzywizn krgosupa i
plastycznym ugiciem w punktach najwikszego obcienia. Rol t spenia materac z gbki
o gruboci 7-10 cm, pooony na pycie wirowej. Szyja, i gowa powinny by podparte w
pozycji neutralnej, bez nadmiernego zgicia do przodu czy przeprostu do tyu.

Wykonywanie czynnoci higienicznych wymaga zwikszonej ostronoci i realizacji

nastpujcych zalece zapobiegawczych:
mycie zbw wykonywa podpierajc si jedn rk o umywalk;
mycie wosw wykonywa stojc pod prysznicem, ewentualnie nad umywalk lub
ostatecznie klczc przy wannie. Naley bezwgldnie unika pochylania tuowia nad
wann przy wyprostowanych kolanach;
porann kpiel wykonywa pod prysznicem w pozycji stojcej lub siedzc w wannie na
specjalnie zainstalowanej peczce;
stosowa w azience podkady i maty zabezpieczajce przed polizgniciem. W czasie
porannej toalety wana jest take ochrona przed nagym przechodzeniem ciaa, ktre
bywa czst przyczyn wyzwalajc dolegliwoci blowe krgosupa.

W czasie pochylania si naley przestrzega nastpujcych zalece:

ruch pochylania czy z przykucniciem, a w przypadku dolegliwoci krgosupa stara
si to robi (przykucn) z usztywnionym krgosupem;
przy pochylaniu bez przykucnicia pomaga sobie podparciem rk o kolano lub stojcy
obok przedmiot. Podpiera si naley zarwno w fazie zginania, jak i prostowania,
w przypadku koniecznoci pochylania z prostymi kolanami stara si najpierw wiadomie
napi minie brzucha, a potem wykona zgicie tuowia. Podobnie prostowanie z
pozycji pochylonej poprzedzi naley napiciem mini brzucha.;
unika czenia ruchu zginania i prostowania tuowia z rotacj lub zgiciem bocznym.;
 kad przewidywan prac zwizan ze zginaniem i prostowaniem tuowia poprzedzi
rozgrzewk" ukadu miniowego.

Podczas podnoszenia ciaru z ziemi naley:

stan idealnie na wprost i jak najbliej podnoszonego przedmiotu;
ustawi stopy tak, aby podnoszony ciar znalaz si pomidzy nimi, przy czym jedn
stop lekko w stosunku do drugiej wysun do przodu,
przykucn z rozstawionymi kolanami;
napi minie brzucha i poladkw i nabra powietrza;
uchwyci ciar rkami, i jeli to moliwe, przycisn go do tuowia;
wyprostowa ugite stawy kolanowe i biodrowe;
podnosi ciar si mini ng, utrzymujc go jak najbliej powierzchni tuowia.

Przesuwajc cikie przedmioty z miejsca na miejsce, stan w rozkroku, umieszczajc

ciar midzy stopami. Ugi biodra i kolana unie przedmiot kilka centymetrw nad ziemi
i przenoszc ciar ciaa raz na jedn, raz na drug nog przesuwa si do przodu. Podczas
noszenia maych dzieci najkorzystniej usadzi je okrakiem na jednym biodrze lub na swoim
brzuchu - twarz w twarz. Przy duszym noszeniu, np. na spacerze, stosowa naley
specjalne nosideka umoliwiajce transport dziecka na plecach lub brzuchu.

Naley pamita, e:
nawet wikszy ciar, lecz rozdzielony symetrycznie na obie rce, mniej przecia
krgosup ni mniejszy, niesiony w jednym rku;
ciszy plecak znacznie mniej przecia krgosup ni lejsza walizka lub torba.
pchanie przedmiotu mniej przecia krgosup ni jego cignicie,
nawet niewielki ciar, lecz przenoszony na wycignitych rkach, daleko od tuowia,
zwielokrotnia obcienie krgosupa.

Przecienia krgosupa a wspycie seksualne

Regularne, satysfakcjonujce ycie seksualne jest jednym z bardzo skutecznych sposobw
agodzenia nastpstw stresu w narzdzie ruchu. Sposobem szczeglnie efektywnym, bo
dziaajcym jednoczenie rozluniajco na napicia psychiczne, jak i na napicie miniowe.
Przykadem fizycznie korzystnego oddziaywania wspycia seksualnego na narzd ruchu
jest zjawisko likwidowania tzw. zespou napicia seksualnego w obrbie miednicy maej u
kobiet.

Nieprawidowe ycie seksualne bywa samo w sobie przyczyn stresu i porednio rdem
powstawania zespow przecieniowych krgosupa na tym tle. U kobiet mechanizm ten jest
zwizany z brakiem satysfakcji seksualnej lub brakiem wspycia. W tym przypadku
czstym miejscem ujawniania si nastpstw tego stanu jest wzmoone napicie mini
stresowych w grnej czci krgosupa szyjnego. Objawia si to blami szyi, gowy, obrczy
barkowej, drtwieniem rk, nawrotowymi zablokowaniami staww krgosupa.

Sport wyczynowy
Kady rodzaj wyczynu, ktry zmusza do dugotrwaego, jednostronnego, niefizjologicznego
treningu, powoduje mikrourazy i urazy w narzdzie ruchu. Poczony z dugotrwaym
napiciem psychicznym wprowadzajcym czsto w stan przewlekego stresu, przynosi
zdecydowanie negatywne skutki dla krgosupa. Przykadem moe by czsta dyskopatia
szyjna u pywakw i kolarzy czy ldwiowa u siatkarzy.