Diametros 50 (2016): 97117 doi:

10.13153/diam.50.2016.978

ANTYPONOWOCZESNO ALAINA BADIOU

Andrzej Wasilewski

Abstrakt. Artyku analizuje filozofi Alaina Badiou z punktu widzenia relacji, jak tworzy z po-
nowoczesnoci. Alain Badiou jest politycznym aktywist, matematykiem, literatem, dramatopisa-
rzem oraz krytykiem literackim. Jednak nade wszystko jest on filozofem totalnym, czyli takim,
ktry prbuje od pocztku do koca wyjani wiat. W tym sensie jest antypostmodernist. Caa
jego filozofia jest wymierzona przeciwko wspczesnej sofistyce. Badiou konsekwentnie buduje
swj system przeciwstawiajc si filozofii XX wieku. Jednake Badiou nie dokonuje dogmatycznej
krytyki. Czyni co wicej, gdy| niejednokrotnie inspiruje si myl ponowoczesn. I cho wyra-
nie jego filozofia jest jej przeciwiestwem, to jego antyponowoczesno naley rozpatrywa jako
pewn syntetyczn prb przekroczenia dwch przeciwstawnych tradycji (modernistycznej
i postmodernistycznej).
Sowa kluczowe: Alain Badiou, antyponowoczesno, antyfilozofia, mnogo, gest platoski,
antyhermeneutyka.

ANTYFILOZOFIA
Jeeli mielibymy wskaza myliciela, ktry nadaje ton wspczesnej filozo-
fii francuskiej, to byby to bez wtpienia Alain Badiou. To wanie on przej sche-
d po paryskich poststrukturalistach, to on ciga tumy na swoje seminaria, to
jego ksiki widniej na licie filozoficznych bestsellerw. Jest wielowymiarowym
intelektualist dokadnie w tym sensie, w jakim by nim Sartre. Badiou jest prze-
cie politycznym aktywist, matematykiem, literatem, dramatopisarzem oraz ese-
ist i krytykiem literackim. Jednak nade wszystko jest filozofem totalnym, czyli
takim, ktry prbuje od pocztku do koca wyjani wiat. W tym sensie jest an-
typostmodernist.
Czasy, w ktrych tworzy swoje pierwsze koncepcje, byy jednoznacznie
okrelone. Sytuacja we francuskiej filozofii bya oczywista jednogonie domi-
nowaa myl sceptyczna, ktra zanegowaa moliwo tworzenia wielkich narra-
cji i uprawiania tradycyjnej metafizyki. Badiou zna wszystkich przedstawicieli
ponowoczesnoci, jest ich koleg z pracy cho modszym o dekad ale nie mo-

97
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

e pogodzi si z prezentowan przez nich lini mylenia 1. Najwyszy czas,

stwierdzi, zakoczy filozofowanie o niemoliwoci filozofowania.

Ogaszanie jakiego koca, zakoczenia, radykalnego impasu rzeczywicie

nigdy nie jest skromne. Zaanonsowanie koca wielkich narracji jest rwnie
nieskromne, co same wielkie narracje, pewno koca metafizyki porusza si
w metafizycznym elemencie pewnoci2.

Paradoksalnie, filozofowie powinni powrci do uprawiania filozofii, za-

miast dekonstruowa wasn tradycj. Odnowienie filozofii jest konieczne, ponie-
wa caa ponowoczesna myl jest zdaniem Badiou antyfilozofi, czyli now sofi-
styk. Wspczesny sofista przeciwstawia si reguy [] objawianiu czy te
produkowaniu prawdy3. Sofistyka przedkada retoryczne uwodzenie, nad oczy-
wisto dowodu, powab pozoru, nad uniwersalno prawdy. Badiou dostrzega, e
mylenie ponowoczesne doprowadzio do impasu w filozofii XX wieku.

Obwieszczanie koca filozofii oraz nieaktualnoci Prawdy jest waciwie sofi-

stycznym bilansem wieku. Uczestniczymy w drugim antyplatoskim odwecie,
poniewa wspczesna filozofia jest uoglnion sofistyk []. Gry jzykowe,
dekonstrukcja, sabe mylenie, bezapelacyjna heterogeniczno, pornienie i r-
nice, ruina Rozumu, promocja fragmentu, dyskurs w rozsypce: to wszystko do-
wodzi, e istnieje linia sofistycznego mylenia i sprawia, e filozofia znajduje si
w impasie4.

Gwnymi sofistami, ktrzy ugruntowali filozoficzny krajobraz wieku, s

wedug niego Nietzsche, Wittgenstein oraz Lyotard. Tak jak mielimy Gorgiasza
oraz Protagorasa [], tak te mamy Nietzschego oraz Wittgensteina5. To Nie-

1Zauwamy, e ponowoczesne idee zrodziy si nie tylko w jednym kraju, nie tylko w jednym
miecie, ale i na jednym uniwersytecie. Ot gwni przedstawiciele French Theory zaoyli wasny
uniwersytet, ktry do dzi funkcjonuje jako Universit Paris VIII. Ta paryska uczelnia jest efektem
Eksperymentalnego Centrum Uniwersyteckiego z Vincennes, ktre zostao zaoone przez Dele-
uze'a, Foucaulta i Lyotarda zaraz po kontrrewolucji majowej z 1968 roku. To wanie tam w znacz-
nym stopniu rozwijaa si myl ponowoczesna. Jest to rwnie macierzysta uczelnia Alaina Ba-
diou. Dodajmy jeszcze, e obecnie wykada na cole Normalne Suprieure, jednej z najbardziej
prestiowych uczelni francuskich, na ktrej nauczali tacy filozofowie jak: Bergson, Taine, Sartre,
Merleau-Ponty, Derrida, czy Durckheim.
2 Badiou [2015] s. 18.
3Badiou [1992] s. 61. Wszystkie z cytaty ksiek niedostpnych w jzyku polskim przetumaczy
autor artykuu.
4 Ibidem, s. 7576.
5 Ibidem, s. 77.

98
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

tzsche zakwestionowa uniwersaln prawd, rozpocz metaforyczn, aforystycz-

n i fragmentaryczn filozofi. Wittgenstein z kolei wprowadzi do filozofii
wspczesnej pojcie gier jzykowych, ktre zanegowao moliwo uprawiania
prawdziwego dyskursu. Wspczesny sofista prbuje zamieni ide prawdy na
ide reguy. Taki jest najgbszy sens przedsiwzicia [] Wittgensteina6. W w
trend wpisuje si te Lyotard. Regu dyskursu filozoficznego jest odkrycie jego
wasnej reguy: jego stawk jest jego a priori7, jak stwierdza. Badiou uwaa, e
takie definicje s z gruntu antyfilozoficzne, gdy pozbawiaj filozofi moliwoci
obcowania z prawdami czasu, traktujc j jako jeden z wielu dyskursw. W ten
sposb zostaje odebrany autorytet caej systemowoci filozoficznej. Ten antysys-
tematyczny aksjomat jest dzisiaj systematyczny8.
Antyfilozofia jest wic takim rodzajem refleksji, ktra zaprzecza filozoficz-
nym deniom do prawdy. Jej rozwj jest szczeglnie widoczny po zwrocie jzy-
kowym9. w zwrot uczyni z jzyka jego struktur i zasobw transcendental-
ne dla kadego badania wadzy poznawczej oraz ustanowi filozofi bd to jako
uoglnion gramatyk, bd jako osabion logik10. Wspczesna sofistyka jest
jednak uwieczeniem dugotrwaej drogi, ktrej symptomy s widoczne od daw-
na. Nawet jeli nie wszyscy filozofowie XX wieku podzielali sofistyczne zapdy,
to niemale wszyscy odwrcili si od dziedzictwa Platona. Cay poprzedni wiek
by opanowany przez antyplatonizm.

Jednake to Sartre'owski egzystencjalizm podczas swojej polemiki z esencjami ce-

lowa w Platona. Jednake to Heidegger datuje zwrot platoski, bez wzgldu na
jego respekt dla tego, co jest jeszcze greckie w przejrzystym rozciciu Idei, u po-
cztku zapomnienia. Jednake wspczesna filozofia jzyka opowiada si po stro-
nie sofistw przeciwko Platonowi. Jednake mylenie dotyczce praw czowieka
wytyka Platonowi totalitarne zamiary jest tak mianowicie z inspiracji Poppera.
Jednake Lacoue - Labarthe stara si wytropi w dwuznacznej relacji Platona
z mimesis pocztek losu okcydentalnej polityki. Nie skoczylibymy tak wylicza

6 Ibidem, s. 61.
7 Lytorad [2010] s. 74.
8 Badiou [2015] s. 53.
9 Pamitajmy, e antyfilozofami s nie tylko sofici. S to generalnie filozofowie, ktrzy przeciw-
stawiaj si rozumowi. Antyfilozofami s take Heraklit, Pascal, Rousseau, czy Kierkegaard. Anty-
filozofowie z zasady sprzeciwiaj si gwnym nurtom filozoficznym. I tak Heraklit wystpuje
przeciwko Parmenidesowi, Pascal przeciwko Descartesowi, Rousseau przeciwko Wolterowi,
a Kierkegaard przeciwko Heglowi. Peter Hallward zauwaa, e antyfilozofia jest religi w filozo-
ficznym przebraniu, spierajc si na filozoficznym terenie, zob. Hallward [2003] s. 20.
10 Badiou [1997a] s. 31.

99
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

wszystkich sekwencji antyplatoskich, wszystkich skarg, wszystkich dekonstruk-

cji, w ktrych stawk gry jest Platon11.

Kocowym efektem takich postaw byo obwieszczenie koca metafizyki

wraz z ktrym prawda zostaje wydalona z dyskursu filozoficznego. A filozofia nie
moe istnie bez koncepcji prawdy, uwaa Badiou. Filozofia jest tak szczegln
dyscyplin, ktra bazuje na fakcie, e istniej prawdy12. Dlatego kada definicja
filozofii powinna j odrni od sofistyki13. To prawda warunkuje jej istnienie.
Naley zatem sprawi, aby ponownie znalaza si w centrum jej zainteresowania,
aby znw staa si gwnym obiektem filozoficznych analiz.

GEST PLATOSKI
Badiou rozpoczyna przywracanie koncepcji prawdy do dyskursu filozo-
ficznego od odwracania odwracania platonizmu. Ruch Badiou jest jednoznacz-
ny gest filozoficzny, ktry proponuj, jest gestem platoskim14. Rekonstru-
owanie filozofii powinno odwoywa si do tej tradycji, ktra przez ostatnie
dziesiciolecia bya dekonstruowana. Gest platoski jest odwrceniem si od
lingwistycznie i retorycznie uwarunkowanej refleksji. Jeeli filozofia ponowocze-
sna jest filozofi odwoujc si do literatury i do pozoru, to filozofia Badiou od-
wouje si do matematyki oraz prawdy.

Trzeba dzisiaj odwrci nietzscheask diagnoz. Wiek oraz Europa musz

bezwzgldnie wyleczy si z anty-platonizmu. Filozofia bdzie istnie tylko, gdy
bdzie proponowa w miar upywu czasu nowy etap w historii kategorii prawdy.
To prawda jest dzisiaj now ide w Europie. Tak dla Platona, jak i Lautmana
nowo takiej idei owieca w obcowaniu z matematyk15.

Gest platoski jest wic zwrotem matematycznym. Ontologi poetyck

[] trzeba zastpi ontologi matematyczn, w ktrej poprzez zapis urzeczywist-
nia si brak okrelania i nieprezentacja16. Operacja Badiou jest odwrotnoci po-
nowoczesnoci dokadnie tak samo, jak filozofia ponowoczesna jest odwrotnoci
filozofii racjonalistycznej. Mwic jzykiem Hegla, Badiou wysuwa antytezy wo-

11 Badiou [2015] s. 8687.

12 Badiou, Tarby [2010] s. 148.
13 Badiou [1992] s. 62.
14 Badiou [2015] s. 86.
15 Ibidem, s. 89.
16 Badiou [2010] s. 19.

100
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

bec dominujcych tez. Przechodzi do kontrofensywy. Chce przywrci wszystkie

zanegowane kategorie. Dlatego jego kierunek moe by tylko jeden, gdy to wa-
nie matematyka jest jzykiem cakowicie przeciwstawnym jzykowi literackiemu
dominujcemu w ponowoczesnym dyskursie. Tak wic czarowi bliskoci po-
etyckiej [] przeciwstawiam wymiar radykalnie pomniejszony, wykluczony nie
tylko z przedstawienia, ale i z wszelkiej prezentacji17, podkrela, wyranie prze-
ciwstawiajc si Heideggerowi i jego kontynuatorom. Badiou uwaa, e co naj-
mniej od czasw Nietzschego filozofia jest zszyta z literatur. Proces zszywa-
nia filozofii jest zabiegiem polegajcym na przenoszeniu pierwotnych funkcji
filozofii na dziedziny warunkujce j, czyli na nauk, polityk, sztuk oraz mio
(w ramach ktrych produkuje si prawdy). Filozofia ponowoczesna uwaa, e to
wanie w literaturze odbywa si prawdziwe mylenie takie, do ktrego filozofia
nie jest zdolna. Badiou chce odszy filozofi, co prowadzi go koniec kocw do
matematyki. Dlatego, jak zauway Franois Wahl, moglibymy si zapyta, czy
Badiou nie zszywa filozofii z nauk18. Jest to pytanie jak najbardziej uzasad-
nione, gdy Badiou wydziedzicza ontologi z nauk filozoficznych, utosamiajc j
z matematyk.
Gwnym aksjomatem systemu filozoficznego Badiou jest proste rwnanie:
ontologia = matematyka.

Wyjciowa teza mojego przedsiwzicia, teza, na podstawie ktrej sporzdzamy

splatajce si ze sob periodyzacje, zachowujc znaczenie kadej z nich, jest nast-
pujca: nauka o bycie jako bycie istnieje od czasw Grekw, gdy taki jest status
i sens matematyki19.

Wykluczenie ontologii z filozoficznego pola refleksji jest do niecodzien-

nym zabiegiem. Mona si tutaj dopatrze pewnego zblienia z myl ponowo-
czesn. Badiou jest radykalnym krytykiem ponowoczesnoci, ale nie jest te lepy
na jej argumenty. W pewien sposb godzi si na to, e metafizyka jest niemoliwa
w ramach filozoficznej refleksji. Ale jednoczenie zaprzecza, e kiedykolwiek bya
zakoczona. Nie moe by, gdy to nauki matematyczne s rozwaaniami o bycie
jako bycie, czyli tym, czym powinna si zaj metafizyka zgodnie z wytycznymi
Arystotelesa. Dedukcyjne rachunki s po prostu ontologi. Takie utosamianie
dwch rozcznych dotd dziedzin jest z gruntu rzeczy czym innym ni moder-
nistyczne odwoywanie si do matematyki. Dla Kartezjusza, Spinozy czy Leibniza

17 Ibidem.
18 Wahl [2009], w: Badiou [1992] s. 42.
19 Badiou [2010] s. 13.

101
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

matematyka bya wzorcem mylenia, metajzykiem, dla Badiou jest jedynym dys-
kursem bytu. Matematyka nie opisuje wic bytu to byt jawi si podmiotowi
w sposb matematyczny. Badiou przejmuje w pewnym sensie intuicje Pitagorasa.
Cho nie twierdzi, e byt skada si z przedmiotw matematycznych, ale e ma-
tematyka jako jedyna wyraa to, co moemy wiedzie o bycie jako bycie.

Teza, przy ktrej obstaj, nie gosi bynajmniej, e byt jest matematyk, czyli e
skada si z przedmiotw matematycznych. Jest to teza dotyczca nie wiata, lecz
dyskursu. Twierdzi ona, e matematyka w caym jej rozwoju historycznym wy-
powiada to, co mona powiedzie o bycie-jako-bycie20.

Ksiga natury, jak powiedzia Galileusz, jest napisana jzykiem matematy-

ki. I tak wanie myli Badiou. Jego gest platoski jest finalnie stwierdzeniem, e
jzykiem bytu jest matematyka.
Badiou jest tutaj nie tylko pod wpywem modernistycznego paradygmatu,
ale i Lacana jednego z jego mistrzw. Realne Lacana jest tym, co nie poddaje si
symbolizacji. Jednak mona zarysowa jego model na podstawie formalizacji ma-
tematycznych21 - jak deklaruje. Wanie dlatego wymyla koncept matemy, ktry
jest zbiorem symboli (np. S, A, a) sucych do wykazania psychoanalitycznych
tez22. Badiou przejmuje w Lacanowski termin, uywajc go czsto jako synonimu
matematyki jako takiej.

POWRT NOUMENU
W rezultacie nie jest tak jak to jest u Kanta e rzecz-sama-w-sobie jest
niepoznawalna. Wrcz przeciwnie, jest absolutnie poznawalna, czyli znana (histo-
ria matematyki)23. Takie twierdzenie wydaje si niedorzeczne z punktu widzenia
ponowoczesnoci. Teza o niemoliwoci dotarcia do noumenu jest obowizujcym
aksjomatem od wielu lat, ktry zaway ad finem na decyzji o wygaszaniu
klasycznej ontologii. Badiou, jak widzimy, idzie pod prd antyontologicznym
gosom. Uwaa, e moemy powrci do kwestii noumenu dziki najnowszym
matematycznym teoriom.
Odwouje si do aksjomatyki teorii zbiorw zwanej te teori mnogoci,
a szczeglnie do prac George'a Cantora oraz Paula Cohena.

20 Ibidem, s. 17.
21 Lacan [1975] s. 118119.
22Formalizacja matematyczna jest naszym celem, naszym ideaem. Dlaczego? - poniewa sama
jest matem, czyli moe by przekazana integralnie, ibidem, s. 150.
23 Badiou [2006] s. 112.

102
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

Moja propozycja ontologiczna jest taka, e byt sam w sobie jest czyst mnogoci,
czyli mnogoci nieskadajc si z atomw. Byt skada si ewidentnie z elemen-
tw, ale te elementy s mnogociami, ktre same s zoone z mnogoci24.

Badiou dokonuje intelektualnej wykadni fundamentalnych tez teorii mno-

goci. Zgodnie z jej aksjomatami wszystko skada si ze zbiorw i elementw tych
zbiorw, ktre te s zoone ze zbiorw i ich elementw. Dlatego Badiou uwaa,
e byt jest z istoty mnogoci25. Oczyszcza przedmioty z ich akcydentalnych
jakoci. Na samym kocu takiego procesu pojawia si byt pozbawiony wszelkich
predykatw, czyli czysta mnogo nieposiadajca jakiegokolwiek innego predy-
katu ni jej mnogo26. A taka mnogo moe by jedynie pustk. Pustka jest
mianem bytu, stwierdza ostatecznie27.
Ontologia mnogoci zaprzecza caej tradycji wywodzcej si jeszcze ze sta-
roytnej filozofii Parmenidesa, ktra traktuje byt jako jedno. Kolejnym etapem
takiego mylenia jest metafizyka religijna, ujmujca wiat jako wytwr jednego
Boga. Rwnoznaczno jednego i bytu jest z pewnoci inauguracyjnym aksjo-
matem dyskursu filozoficznego, ktry doskonale wyraa Leibniz: To, co nie jest
jednym bytem, nie jest bytem28. Badiou przeciwstawia si takiej metafizyce.
Pojmowanie bytu jako jednej caoci uniemoliwia rozpatrywanie go ze wzgldu
na jego esencjonaln mnogo. Naley stwierdzi, e jedno, ktre nie istnieje, ist-
nieje tylko jako operacja. Inaczej mwic: nie istnieje jedno, istnieje tylko liczenie-
za-jedno29. Nieistnienie jednego uniemoliwia de facto totalizacj bytu, nie po-
zwala myle o nim jako o spjnej caoci. Dlatego ontologia moe by tylko teo-
ri mnogich niespjnych jako takich30. Byt jako byt jest niespjny, niepoliczalny,
nadmiarowy. Mnogo jest to zatem oglna forma prezentacji, skoro przyjmuje
si, e Jednego nie ma31.
Moemy w tym momencie zauway, e ontologia Badiou nie odbiega a
tak bardzo od osigni myli ponowoczesnej pomimo wyranych antyponowo-
czesnych zabiegw. Traktowanie bytu jako mnogoci jest swoistym rozwiniciem
linii rozpocztej przez przedstawicieli French Theory, ktrzy uwypuklali mnogo

24 Badiou, Tarby [2010] s. 126.

25 Badiou [2015] s. 91.
26 Badiou [2010] s. 38.
27 Ibidem, s. 64.
28 Ibidem, s. 33.
29 Ibidem, s. 34.
30 Ibidem, s. 38.
31 Ibidem, s. 515.

103
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

porzdkw i sensw oraz zrehabilitowali kategori rnicy. W pewnym sensie

Badiou ontologizuje osignicia ponowoczesnego dyskursu. W tym wietle okazu-
je si nie tyle radykalnym oponentem, co krytycznym kontynuatorem. Wracajc
do dialektyki Hegla, antyponowoczesno Badiou jest nie tyle (albo nie tylko) ra-
dykaln antytez ponowoczesnoci, co swoist syntez dokonan na bazie mo-
dernistycznego i postmodernistycznego dyskursu. Badiou zdaje sobie z tego
spraw: Przede wszystkim i pod tym wzgldem gboko zgadzam si z Lyotar-
dem istnieje mnogo32.
Najwaniejszym filozofem mnogoci jest jednak Deleuze. Dlatego Badiou
powici mu wiele tekstw, bdzie go te nazywa swoim ulubionym wrogiem.
Spord poststrukturalistw to wanie on jest najwikszym sprzymierzecem
Badiou. Jest jedynym, ktry nie wpisa si w logik kocw.

Deleuze przeciwstawia [] caemu myleniu koca [] przekonanie, e nic, co

nie jest afirmatywne, nie jest interesujce. Krytyka, limity, niemoce, koce,
umiary, to wszystko nie jest warte jednej prawdziwej afirmacji33.

Deleuze nie zredukowa filozofii do swoicie uprawianej gramatyki, nie

mia te adnych problemw z ontologi, co byo w oczach Badiou jego najwik-
sz zalet. Uwaa nawet, e Deleuze identyfikuje po prostu filozofi z ontolo-
gi34. Ontologiczny pluralizm Deleuze'a pozostaje gwnym punktem odniesie-
nia dla filozofii mnogoci Badiou.

Rozwijajc ontologi mnogoci, stopniowo dostrzegaem, e mj wysiek znajduje

si vis--vis Deleuze'a. Poniewa mylenie mnogoci dziaa w ramach dwch pa-
radygmatw []: witalnego paradygmatu [] dostpnych mnogoci (pocho-
dzenia bergsonowskiego) oraz matematycznego paradygmatu zbiorw35.

Najwaniejszym punktem spornym jest jednak problem jednoci bytu. Ba-

diou uwaa, e Deleuze nie potrafi doprowadzi koncepcji mnogoci do samego
koca. Pozostaje pod wpywem ontologii Jednego jako adept Spinozy. Najpierw
stwierdzimy, e naley starannie identyfikowa dzieo Deleuze'a z metafizyk
Jednego36 deklaruje Badiou. Byt Deleuze'a jest jednoznaczny, o czym pisze
w Logice sensu. Inaczej mwic: byt wypowiada si w jednym i tym samym sensie

32 Badiou [2008] s. 95.

33 Ibidem, s. 108109.
34 Badiou [1997a] s. 32.
35 Ibidem, s. 11.
36 Ibidem, s. 20.

104
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

o wszystkich swoich formach37. W ten sposb Deleuze zblia si do koncepcji

substancji u Spinozy, ktra jest wyraona przez nieskoczon liczb atrybutw.
Takie rozumowanie sprawia, e Badiou utosamia Deleuze'a z paradygmatem,
ktry chce zakoczy. Jest to gwny punkt sporny pomidzy tymi mylicielami.

BEZPODMIOTOWA FENOMENOLOGIA
Badiou nie koczy swoich rozwaa na tym poziomie. Pisze drug cz
Bytu i zdarzenia, ktr zatytuuje Logiques des mondes [Logiki wiatw]38.

Jest to teoria tego [] co si pojawia w wiatach zdeterminowanych, jak i form re-

lacji pomidzy przedmiotami tych wiatw. Proponuj nazywa t parti kon-
strukcji [] logik. Oznacza to logik jako tak, ktra nie odnosi si do kompozy-
cji tego, co jest, ale do relacji, ktre zachodz pomidzy wszystkimi przedmiotami
pojawiajcymi si lokalnie w wiatach. Po teorii bytu tworz teori bycia tu []
czyli bytu tego, ktry jest usytuowany i otrzymany w osobliwym wiecie39.

Badiou akceptuje rnic ontologiczn wprowadzon przez Heideggera

cho sam odwouje si do Hegla40. Nie koczy rozwaa na opisie bytu. Przecho-
dzi na drug stron rzeczywistoci czyli do wiata fenomenw aby po raz ko-
lejny przekroczy epistemologiczne granice narzucone przez kantowsk rewolu-
cj. W Bycie i zdarzeniu prowadzi rozwaania o rzeczy samej w sobie, natomiast
w Logiques des mondes opisuje wiat fenomenw bez odwoywania si do subiek-
tywnoci. Najpierw kluczowym pojciem by byt jako byt, pniej jest nim wiat.
Moemy wic stwierdzi, e wiat jest miejscem, w ktrym pojawiaj si obiek-
ty41. Sdzi, e do opisu zjawiajcych si fenomenw nie potrzebujemy konstytu-
ujcej wiat wiadomoci. Wystarczy nam teoria kategorii, czyli dzia formalnej
logiki, ktry zajmuje si opisem struktur matematycznych oraz relacji, w jakie owe
struktury wchodz. Jest to koncepcja alternatywna dla teorii zbiorw, i rwnie
moe by traktowana jako fundament matematyki. Badiou wprowadza wic za-

37 Ibidem, s. 40.
38Na marginesie zaznaczmy, e Badiou ogosi, i pracuje obecnie nad trzeci i ostatni czci
swojej ontologii. Ksika bdzie nosi tytu Immanencja prawd [L'immanence des vrits]. I tak
pierwsza cz zajmuje si bytem jako bytem, druga byciem-tu, trzecia natomiast ma by analiz
bytu i egzystencji z punktu widzenia prawdy. Zob. Badiou, Tarby [2010] s. 125138; oraz Przedmo-
wa do polskiego wydania dwch Manifestw dla filozofii, w Badiou [2015].
39 Badiou, Tarby [2010] s. 126127.
40Logiques des mondes jest wobec Bytu i zdarzenia tym, czym Fenomenologia ducha jest dla Nauk logi-
ki, Badiou [2006] s. 16.
41 Ibidem, s. 612.

105
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

sadnicze rozrnienie pomidzy swoimi gwnymi dzieami. Przechodzi z jedne-

go poziomu na drugi gdy, jak zaznacza, znajomo bytu onto-logii nie indu-
kuje znajomoci pojawiania si onto-logii42. Innymi sowy, najpierw uprawia
ontologi a prawd mwic to metaontologi, gdy ontologi zajmuje si mate-
matyka a nastpnie fenomenologi, ktrej nie naley wiza z tradycj Husser-
lowsk. Zamierzamy tutaj uprawia fenomenologi obliczeniow. Metoda uyta
do przykadw moe rzeczywicie by pokrewna fenomenologii, ale fenomenolo-
gii obiektywnej43. Jest ona odwrotnoci tradycyjnej koncepcji. Jeeli Husserl ni-
welowa rzeczywisty byt fenomenu, uzaleniajc go od podmiotu, to Badiou po-
stpuje dokadnie na odwrt niweluje jego wymiar intencjonalny, skupiajc si
na przedmiotowym. Gwn nowoci takiego podejcia jest to, e pojcie
przedmiotu jest tutaj cakowicie niezalene od pojcia podmiotu44.
Badiou opisuje podstawowe operacje oraz struktury, ktre zarzdzaj fe-
nomenalnym istnieniem kadego wiata. Chodzi o odnalezienie oglnych warun-
kw wpisywania si mnogoci w wiat. Dy wic do opisania wymiaru trans-
cendentalnego, ktry zarzdza strukturyzacj wiata, ktry wykazuje, e wiat
sam z siebie pojawia si obiektywnie. Transcendentalne, o ktre chodzi w tej
ksice, jest uprzednie wobec kadej subiektywnej konstytucji, poniewa jest im-
manentn dan jakichkolwiek sytuacji45. Innymi sowy, koncept transcendental-
nego odnosi si u Badiou do praw zarzdzajcych zjawianiem si wiata. Trans-
cendentalnym nazywamy operacyjny zbir, ktry pozwoli usensowni mniej
wicej identycznoci oraz rnice w okrelonym wiecie 46. C to oznacza? Ot
Badiou twierdzi, e kada rzecz, ktra si pojawia w wiecie, jest rna od innej
rzeczy, ale nie w takim samym stopniu. Jeden przedmiot moe by bardzo po-
dobny do drugiego, troch podobny, albo minimalnie podobny. Intensywno
rnorodnoci przedmiotw okrela tak zwany stopie identycznoci rzeczy. I to
wanie system regu odnoszcych si do stopni identycznoci jest nazywany
transcendentalnym wiata. Oglnie wiat jest uporzdkowany zgodnie z obiek-
tywnym systemem rnic i identycznoci, a logika jest w tym przypadku teori
formaln relacji nie ma wic nic wsplnego z logik jzykow. Kady przedmiot
pozostaje w relacji rnicy i identycznoci do innego przedmiotu. Dlatego poja-
wiajca si nieskoczenie mnogo nie jest chaotyczna tylko uporzdkowana. w

42 Ibidem, s. 112.
43 Ibidem, s. 48.
44 Ibidem, s. 205.
45 Ibidem, s. 111.
46 Ibidem, s. 128.

106
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

porzdek nie jest deistycznej natury, ale logicznej, i pojawia si z rn intensyw-

noci. Intensywno istnienia jednego obiektu jest jednoczenie silna i saba,
wszystko zaley od wiata, w ktrym si pojawia. Co co jest istotne w jednym
kraju, charakteryzuje si ma intensywnoci istnienia w innym, etc. Kady boha-
ter narodowy egzystuje w sposb maksymalny jedynie w ojczystym kraju. We
wszystkich innych jego intensywno jest mniejsza, a czasem minimalna.
W ten sposb Badiou wykracza nie tylko poza klasyczn fenomenologi,
ale i poza ponowoczesno, ktra jedynie zradykalizowaa relacj zachodzc
pomidzy podmiotem a fenomenem poprzez cakowite uzalenienie go od aktw
poznawczych. Z wntrza ponowoczesnej refleksji obiektywna fenomenologia jest
niemoliwa. Ju samo odwoywanie si do obiektywnoci wydaje si nierozsdne.
Zwrot Badiou w stron formalizmw i tym razem polega na przekraczaniu barier,
jakie ponowoczesno odziedziczya po postkantowskiej filozofii.

BEZPRZEDMIOTOWY PODMIOT
Jeeli fenomenologia obiektywna Badiou wyzbywa si konstytuujcej wiat
wiadomoci, to naley zapyta, co dzieje si z podmiotem? W Bycie i zdarzeniu
pisze o odwrceniu kwestii kantowskiej, w ktrej nie chodzioby ju o pytanie:
Jak jest moliwa czysta matematyka? [...]; ale raczej: poniewa czysta matematy-
ka jest nauk o bycie, to jak jest moliwy podmiot?47. Moemy analogicznie
stwierdzi, e w Logiques des mondes dochodzi do odwrcenia kwestii husserlow-
skiej. Naley wic zapyta, w jakiej relacji jest pojmowany podmiot, skoro feno-
meny s analizowane bezpodmiotowo? Odpowied na tak postawione pytanie
jest w pewnym sensie symetryczna do obiektywnej fenomenologii. Ot podmiot
musi by rozpatrywany bezprzedmiotowo. Zadaniem takiego mylenia jest pro-
dukcja koncepcji podmiotu, ktry nie podpiera si adn wzmiank o przedmio-
cie, podmiotu, jeli mog si tak wyrazi, bez vis--vis48. Badiou podkrela, e
absolutny punkt wyjcia jest taki, e teoria podmiotu nie moe by teori przed-
miotu49. Z jednej strony powraca wic do tego zdekonstruowanego przecie kon-
ceptu, z drugiej w aden sposb nie wpisuje si w tradycj kartezjaskiego cogito.
Fundamenty podmiotu zostay przecie mocno naruszone w ostatnich
latach. Pytanie, jakie stawia, jest zatem nastpujce: czy w dzisiejszych czasach
naley utrzyma ow kategori?

47 Badiou [2010] s. 15.

48 Badiou [2015] s. 81.
49 Badiou [2006] s. 57.

107
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

Na takie pytanie Lacan odpowiada radykaln reorganizacj utrzymanej kategorii

(co oznacza, e dla niego nowoczesny okres filozofii trwa, co jest rwnie perspek-
tyw Jambeta, Lardreau i moj), Heidegger za (ale rwnie Deleuze z pewnymi
niuansami, Lyotard, Derrida, Lacoue-Labarthe oraz zdecydowanie Nancy) odpo-
wiada, e nasza epoka jest epok, w ktrej [] kategoria Podmiotu musi by zde-
konstruowana i rozwaana jako ostateczny awatar (nowoczesny, precyzyjnie m-
wic) metafizyki50.

Badiou znw poda tropem Lacana. Postanowi kontynuowa a nie za-

koczy nowoczesn epok, a tym samym przekonstruowa a nie zdekonstru-
owa kategori Podmiotu. Problem podmiotu zostaje jednak przeniesiony na
inny poziom tam, gdzie nicowane wielokrotnie problemy staj si mniej istotne.
W filozofii Badiou podmiot pojawia si jako prosty, skoczony fragment
pewnej postwydarzeniowej prawdy bez przedmiotu51. Jest to koncepcja bezpo-
rednio powizana z tym, co si dzieje, a nie z tym, co jest, z wydarzeniem, a nie
z przedmiotem. A co to jest wydarzenie? Wydarzenie jest tym-co-nie-jest-bytem-
jako-bytem52. Byt jest tak uformowany, e nieustannie co go przekracza, co od-
rywa si od jego zjawiajcej si struktury. Pojawienie si wydarzenia zawsze bu-
rzy zastan sytuacj. Wraz z nim wyania si bowiem pewna sposobno, ktra
nie mieci si w zastygych, skoczonych strukturach danego wiata, ktre Badiou
nazywa sytuacj. Wydarzenie to co, co sprawia, e pojawia si moliwo, ktra
bya [] nie do pomylenia. Wydarzenie nie jest samo przez si kreacj rzeczywi-
stoci; jest kreacj moliwoci53. Nie mona go opisa z wntrza sytuacji, w ktrej
zachodzi, gdy jest nadmiarowe. Jest swoistym trans-bytem54.
Wydarzenie ukazuje nam pewn alternatywn moliwo, otwiera fakulta-
tywn drog, ale samo z siebie nie jest w stanie nic sprawi. W tym momencie po-
jawia si konieczno podmiotu. Tylko on moe potwierdzi, e co istotnego mia-
o miejsce. Wydarzenie ujawnia pustk w dotychczasowej wiedzy. Podmiot za
utrwala jego efekty poprzez akt nazywania owej pustki, akt, ktremu pozostaje
wierny. Podmiot konstytuuje si dopiero podczas procesu wiernoci wobec wyda-
rzenia. Jak widzimy, nie ma to nic wsplnego z kartezjaskim cogito. Podmiot
Badiou nie przypomina w niczym fenomenologicznej wiadomoci. Nie jest te

50 Badiou [2015] s. 32.

51 Ibidem, s. 81.
52 Ibidem, s. 93.
53
Badiou, Tarby [2010] s. 19.
54
Stwierdzimy zatem, e o ile matematyka zapewnia mylenie o bycie jako takim, to teoria wyda-
rzenia dy do okrelenia trans-bytu, Badiou [1998] s. 57.

108
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

pojmowany z egzystencjalnego punktu widzenia. Nie jest strumieniem wiado-

moci, nie jest powizany z ogldem rzeczy, nie jest bytem jednostkowym55.

Podmiot nie jest substancj. [] Podmiot nie jest rwnie punktem pustym. []
Podmiot nie jest w jakikolwiek sposb organizacj sensu dowiadczenia. Nie jest
funkcj transcendentaln. [] Podmiot nie jest niezmiennikiem prezencji. Podmiot
jest rzadki o tyle, o ile procedura generyczna stanowi przektn sytuacji. []
Podmiot nie jest rezultatem tym bardziej nie jest pocztkiem. Jest lokalnym sta-
tusem procedury prawdy, konfiguracj bdc nadmiarem w stosunku do sytu-
acji56.

O ile klasyczna koncepcja podmiotu jest rozpatrywana w relacji z przed-

miotem, to koncepcja Badiou jest wyranie bezprzedmiotowa. Podmiot jest rozpa-
trywany ze wzgldu na relacj, jak nawizuje z wydarzeniem, czyli z wykaza-
nym brakiem w caociowej wiedzy. Wydarzenie ujawnia pustk sytuacji,
poniewa pokazuje, e to, co istnieje byo bez prawdy. To na podstawie tej pustki
podmiot konstytuuje si jako fragment procesu prawdy57. Moliwoci podmiotu
wynikaj z nierozstrzygalnoci wydarzenia, gdy impas bytu jest punktem,
w ktrym Podmiot wzywa samego siebie do rozstrzygnicia58. W obliczu wyda-
rzenia podmiot musi wybiera, musi podejmowa decyzj.

BEZPRZEDMIOTOWA PRAWDA
Koncepcja wydarzenia jest bezporednio zwizana z prawd59. Kade wy-
darzenie jest pocztkiem prawdy, ktr podmiot musi wypracowa. Wybr, kt-

55Jak zauwaa P. Hallward, Badiou i tym razem jest pod wpywem Lacana. Badiou zakada, tak
jak Lacan, cise rozrnienie pomidzy prawdziwym podmiotem a zwyczajn jednostk czy ego.
Jednake poza tym rozrnieniem obie koncepcje nie maj wiele wsplnego. Dlatego Hallward
dodaje: Przez podmiot Lacan rozumie podmiot niewiadomoci podmiot rozszczepiony
przez wasn inkorporacj do symbolicznego porzdku oraz utrzymany jako brak w dyskursie
tego kolektywnego Innego, ktry pragnie strukturyzowa niewiadomo. W przeciwiestwie do
tego podmiot Badiou jest w pewnym sensie wiadomoci w swoich czystych formach: decyzji,
akcji i wiernoci, Hallward [2003] s. 12.
56 Badiou [2010] s. 393394.
57 Badiou [1997b] s. 88.
58 Badiou [2010] s. 429.
59
Koncepcja wydarzenia jest te istotna dla filozofii ponowoczesnej. Pojcie wydarzenia znajdzie-
my zarwno u Derridy, Faucault i Delleuze'a. Badiou w Logiques de mondes stwierdza, e jego pro-
pozycja jest odwrotnoci koncepcji Deleuze'a. Spr tym razem dotyczy tego, e Deleuze wie
wydarzenie z sensem. Od pocztku swojej ksiki wymyla to, co jest dla mnie [] niespjnym
akronimem, czyli sowo: sens-wydarzenie. Co zreszt sprawia, e wie si bardziej ni by chcia
z linguistic turn oraz wielk sofistyk wspczesn (Badiou [2006] s. 408). Badiou nie moe si
zgodzi na tak rozumiane wydarzenie, ktre oznacza w jego myli to, co dziurawi sens. Wyda-

109
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

ry wie podmiot z prawd, jest wyborem kontynuacji bycia. Jako wierno wy-
darzeniu; wierno pustce60. Podmiot Badiou jest podmiotem zwrconym
w stron objawionej veritas, dziki czemu moe przey prawdziwe ycie, gdy
y i y dla Idei to jedno i to samo61. Wwczas to przekroczymy biologicz-
ny egotyzm i bdziemy silniejsi ni Czas62. W ten neoplatoski sposb Badiou
odpowiada na narcystyczno-hedonistyczne zapdy epoki63.
Koncepcja podmiotu Badiou jest wic bezporednio powizana z istnieniem
prawdy. Wbrew antyfilozoficznym tezom, Badiou wprowadza pojcie prawdy
do swojego systemu. Jeeli czasy ponowoczesne jako czasy antyplatoskie s
dewaloryzowaniem kategorii prawdy oraz eksponowaniem kategorii pozoru,
to Badiou jako neoplatonik postpuje dokadnie na odwrt. Podstawowym
zadaniem filozofii jest jego zdaniem odrnianie pozoru od prawdy. Na pocztku
Logiques des mondes Badiou przeciwstawia materializm dialektyczny ktrego
jest reprezentantem materializmowi demokratycznemu, ktry jest podstaw
obowizujcych obecnie ruchw. Caa dzisiejsza wiedza kry wok nastpujcej
tezy: Istniej tylko ciaa i jzyki64. Badiou uwaa jednak, e ponadto istniej do-
datkowe rzeczy.

Te rzeczy o trans-wiatowej, czy te uniwersalnej wartoci, wypowiedziane

w formie nauki, sztuki, polityki i mioci, nazywam prawdami. Cay problem
w tym [] e prawdy istniej, dokadnie tak samo jak istniej ciaa i jzyki65.

Powrt prawdy do filozofii jest dla Badiou koniecznoci. Filozofia jest

tak konstrukcj mylow, w ktrej gosi si w przeciwiestwie do sofistyki e
istniej prawdy66. Zwrmy uwag na to, e pisze o prawdach, a nie o prawdzie.
Koczy z absolutyzmem filozoficznym. Skoro nie ma Jednego, to nie moe te by

rzenie rozbija caociow wiedz, wskazujc na jej braki. W ten sposb Badiou zblia si do Real-
nego Lacana, dla ktrego jest ono impasem formalizacji.
60 Badiou [1997b] s. 88.
61 Badiou [2006] s. 532.
62 Badiou [2015] s. 202.
63Etyka Badiou jest wic etyk prawdy. W ten sposb Badiou przeciwstawia si obowizujcej
ideologii praw czowieka, ktr oskara o definiowanie czowieka z punktu widzenia czowieka
Zachodu. W efekcie prawa czowieka akceptuj jedynie okcydentalny system zachowa. Poza tym
prawa czowieka prezentuj pesymistyczn wizj czowieka, czowieka czysto biologicznego,
miertelnego. Etyka prawd Badiou formuje wizj pozytywn, czyli wizj Czowieka Niemier-
telnego, takiego, ktry potrafi dojrze wieczno prawd. Zob. Badiou [2009].
64
Badiou [2006] s. 9.
65 Badiou [2015] s. 117.
66 Badiou [1992] s. 65.

110
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

jednej prawdy. Skoro byt jest z istoty mnogoci, musi te by mnogo prawd.
Nie ma jednej prawdy, gdy s prawdy; liczba mnoga jest tutaj kluczowa. Przyj-
mujemy nieredukowaln mnogo prawd67. Jednake prawda Badiou nie ma nic
wsplnego z sdem.

Dla filozofii zszytych z poematem, czy te, oglniej mwic, z literatur, a nawet
sztuk, mylenie rezygnuje zarwno z przedmiotu, jak i podmiotu. [] Wszyscy
s zgodni w jednym punkcie, ktry jest tak oglnym aksjomatem filozoficznej no-
woczesnoci, e mog jedynie do niego doczy: w kadym razie nie moe by
mowy o definiowaniu prawdy jako odpowiednioci podmiotu z przedmiotem68.

A wic Badiou te si nie zgadza z formu veritas est adequatio rei et intellec-
tus. Filozofia ponowoczesna krytykowaa tak rozumian koncepcj prawdy, zwra-
cajc uwag na metaforyczno takiego sformuowania. Skoro rzeczywisto jest
zawsze zaporedniczona w jzykowym wymiarze, to nie mona utrzyma takiej
koncepcji. Badiou zaneguje zarwno ponowoczesne wykluczanie prawdy, jak
i klasyczn definicj. Zamierza przywrci koncepcj prawdy, ktra nie bdzie
zalee od kontekstu, ktra nie bdzie si przydarza. Jednake po zwrocie j-
zykowym tylko zminimalizowanie lingwistycznych uwarunkowa pozwoli
utrzyma owo pojcie. Dlatego przenosi rozwaania o prawdzie z poziomu jzy-
kowego na poziom wydarzeniowy.

Kady proces prawdy rozpoczyna si od wydarzenia; wydarzenie jest nieprzewi-

dywalne, nieobliczalne. Jest uzupenieniem sytuacji. Kada prawda, a wic i kady
podmiot, zaley od wydarzeniowego pojawiania si. Prawda oraz podmiot praw-
dy nie pochodz od tego, co jest, ale od tego, co nadchodzi w mocnym sensie tego
sowa69.

Jak pamitamy, byt jako byt jest mnogoci niespjn, pustk, z kolei byt,
ktry si pojawia, jest mnogoci spjn, czyli sytuacj strukturyzowan zgodnie
z porzdkiem liczenia-za-jedno. Jzykiem sytuacji jest wic wiedza, czyli encyklo-
pedia. Wiedza opisuje i kataloguje zastan rzeczywisto, ale nie jest jzykiem
prawdy. Moglibymy powiedzie, e wiedza opisuje to, co si zdarza na porzdku
dziennym, a prawda objawia niespjno takiego porzdku. W tym miejscu wy-
ranie wida odejcie od klasycznej koncepcji prawdy, ktra przynaley raczej do

67 Badiou [1997b] s. 87.

68 Badiou [2015] s. 8081.
69 Badiou [1997b] s. 8788.

111
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

porzdku wiedzy. Prawda natomiast si wydarza, przybywa. Kada prawda jest

procesem, a nie sdem, czy te stanem rzeczy. Taki proces jest zgodnie z prawem
nieskoczony, albo nie do ukoczenia70. Prawda pojawia si, a wraz z ni obja-
wia si luka w dotychczasowej wiedzy, gdy adna wiedza nie jest totalna. Poja-
wienie si wydarzenia przynosi na wiat prawd, ktra wierci dziur w wie-
dzy71.
Tak teori moemy nazwa rewolucyjn koncepcj prawdy. W ogle cae
mylenie Badiou jest przeszyte myleniem rewolucyjnym na wielu poziomach.
W tym przypadku uwidacznia si kwintesencja takiej logiki. Nie ma prawdy, kt-
ra nie byaby nowatorska, ktra nie byaby rewolucj w poznaniu.

Nie ma zwaszcza prawdy strukturalnej czy obiektywnej. Nigdy nie powiemy

o wypowiedziach strukturalnych, moliwych do przyjcia w danej sytuacji, e s
prawdziwe [vrais], ale tylko, e s prawdomwne [vridiques]. Nie objawiaj one
prawdy, ale wiedz72.

Prawda nie opisuje obiektw, a wyraa jedynie fundamentaln pustk

i niespjno sytuacji. Dlatego jest generyczna i bezprzedmiotowa.

W ten sposb prawda bdzie generyczn czci sytuacji, a generyczny oznacza

to, e jest jej jak czci, e nie mwi nic szczeglnego o sytuacji, a waciwie nie
wyraa nic oprcz jej mnogiego-bytu jako takiego, oprcz jej fundamentalnej nie-
konsystencji73.

ANTYHERMENEUTYKA CZYLI FILOZOFIA SUBTRAKTYWNA

Istnienie prawd warunkuje istnienie filozofii. Mamy cztery rodzaje prawd,
cztery rodzaje procedur generycznych, ktre produkuj prawdy: nauk, sztuk,
polityk oraz mio.

Filozofia jest zarzdzana przez uwarunkowania, ktre s typami procedur praw-

dy, czyli procedurami generycznymi. Owe typy to nauka (a szczeglnie matema),
sztuka (a szczeglnie poemat), polityka (a szczeglnie polityka wewntrzna, czy

70 Ibidem, s. 87.
71 Ibidem [2015] s. 68.
72 Ibidem, s. 95.
73 Ibidem.

112
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

te polityka emancypacji) i mio (a szczeglnie procedura, ktra przyczynia si

do rozczenia pozycji seksualnych)74.

Nasuwa si pytanie, gdzie si podziay prawdy filozoficzne? Od praczasw

to wanie filozofia dya do wyraenia absolutnej Prawdy. Tymczasem Badiou
stwierdza znw jakby w czstkowej zgodzie z filozofi ponowoczesn e filo-
zofia nie produkuje adnych prawd. W ten sposb swoicie syntetyzuje klasycyzm
z wtkami ponowoczesnoci. Z jednej strony przystaje na to, e modernistyczne
denie do totalizujcej wiedzy nie jest zadaniem filozofii, z drugiej zaprzecza ja-
koby prawdy nie znajdoway si w centrum filozoficznej aktywnoci. Filozofia nie
wytwarza adnej prawdy, zajmuje si natomiast formuowaniem konceptu praw-
dy, na podstawie ktrego bdzie mona je rozrnia. Filozofia jest miejscem
mylenia, w ktrym wypowiada si istnienie prawd oraz ich wspmoli-
wo75. Tworzy intelektualn przestrze, ktra otworzy drog do procesu
prawdy. Jednake najpierw naley pozyska prawdy. Badiou pisze o przechwy-
tywaniu, zawaszczaniu prawd. Zwizek Prawdy (filozoficznej) z prawdami (na-
ukowymi, politycznymi, artystycznymi, czy miosnymi) jest zwizkiem przechwy-
tywania76. W tym momencie dochodzimy do szczeglnie istotnego momentu
w koncepcji Badiou. W jaki sposb filozofia moe wykazywa istnienie prawd,
skoro nie mieszcz si w ramach dotychczasowych nauk? Jest to skomplikowany
mechanizm, ktry bazuje na koncepcji prawdy oraz na subtraktywnych opera-
cjach. Przez termin subtraktywno Badiou opisuje istnienie mechanizmw, ktre
uniemoliwiaj istnienie peni, totalnoci, ktre wykazuj, i co si wymyka.
Istniej cztery takie operacje: nierozstrzygalno, nierozrnialno, generycz-
no i nienazywalno77. Subtraktywno oznacza wic istnienie pustki, braku,

74 Badiou [1992] s. 79. O ile prawdy naukowe, polityczne i artystyczne nie budz wikszych za-
strzee, to naley zapyta, dlaczego Badiou wymienia rwnie prawdy miosne. Wytypowanie
mioci jako procedury prawdy wykazuje, jak daleko jego koncepcja odchodzi od tradycyjnego
dyskursu o prawdzie. Mio moe by jednym z rodzajw prawdy, wanie dlatego e prawda
jest postwydarzeniowa. Kade spotkanie miosne jest wydarzeniem, ktre perturbuje mikrowiat
dwch nieznajcych si wczeniej osb. Jest wynikiem spotkania, ktrego efektem jest nowy, nie-
istniejcy wczeniej wiat. Przed spotkaniem miosnym nie byo nic. Dwie nieznajce si osoby
istniay w dwch niezalenych wiatach. Pewne przypadkowe spotkanie, ktre jest pocztkiem
prawdy mioci, powoduje, e rodzi si dugotrwaa procedura bdca dowiadczaniem wiata
z punktu widzenia Dwjki. Mio jest wic prawd o rnorodnoci, wykazuje, co znaczy y
dwuosobowo. Mio, jak kada prawda, jest procesem, jest konstruowaniem czego nowego, cze-
go uniwersalnego, co Badiou nazywa scen Dwjki. Prawda mioci najlepiej wykazuje, co
oznacza dla Badiou fakt bycia wiernym wydarzeniu, czyli spotkaniu, ktre na zawsze zmienio
ycie kochankw.
75 Ibidem.
76 Ibidem, s. 68.
77 Ibidem, s. 180.

113
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

luki w tym, co si prezentuje jako obowizujcy dogmat78. Skoro kada prawda

jest absolutn nowoci, to jej nadejcie wykazuje, i dotychczasowa wiedza bya
niepena. Praca filozofii powinna wic by nastawiona na wykazywanie braku w
strukturach wiedzy, dziki czemu bdzie moga wykaza istnienie prawd. Filo-
zofia jest subtraktywna, dlatego e robi dziur w sensie, albo wyrw w cyrkulacji
sensu, aby prawdy wszystkie razem byy wypowiedziane79. Filozofia jest wic
uwarunkowana przez veritas. Wykazywanie istnienia prawd jest jej zasadniczym
celem dziaania. Filozofia dy do delimitacji prawd po to, aby udowodni ich
bytno, udokumentowa, e s wrd nas. Subtraktywnym zadaniem filozofii jest
permanentne wyciganie heterogenicznych prawd z jzykowego porzdku. Ba-
diou stwierdza, e kategoria filozoficzna Prawdy jest pusta, jest czysto operacyjna
i nie prezentuje nic. To dlatego nie naley [] miesza pustki, ktra jest gbi
bytu [] z pustk filozoficznej kategorii Prawdy, pustk nieontologiczn, pustk
czysto logiczn jak zaznacza Franois Wahl80. Prawda, ktr zajmuje si filozo-
fia, jest bez substancji, bez treci. Filozofia przechwytuje heterogeniczne prawdy,
zawaszcza wyjtkowe prawdy czasu, podczas wykazywania luk w aktualnym
sensie. W ten sposb odseparowuje prawdy od praw wiata. Filozofia musi per-
manentnie wykazywa braki w ukonstytuowanym sensie, aby mc ukaza
wspmoliwo heterogenicznych prawd. Nie jest wic interpretacj sensu, ktry
si objawia, nie jest opowieci. Filozofia jest aktem wykazujcym istnienie pustki
w tym, co wydaje si ostateczne i skoczone. Zrywa z obowizujc opowieci,
przez co ukierunkowuje prawdy na nieskoczono pustki.
Tak rozumiana filozofia jest zaprzeczeniem hermeneutyki. Badiou inten-
sywnie podkrela (w duchu marksistowskim), e filozofia jest czynem, a nie inter-
pretacj. Dlatego jest antyhermeneutyczna. Jest ufundowana na zasadzie opozycji
do dyskursu, jaki ma miejsce po zwrocie jzykowym. Obszar jzyka sta si gw-
nym zagadnieniem, gwnym polem badawczym dla postmodernistycznych nur-
tw. Badiou wyranie idzie pod prd takiej refleksji. Filozofia powinna by
tuczeniem lustra jzyka, jego miraw, a nie eksploracj heterogenicznych gier
jzykowych. Jeeli Wittgenstein stwierdza w Traktacie logiczno-filozoficznym:
O czym nie mona mwi, o tym trzeba milcze, to mona rzec, e filozofia sub-
traktywna zaczyna dokadnie w tym punkcie, w ktrym trzeba milcze. Innymi
sowy, wskazuje, co jest nierozstrzygalne, nierozrnialne, nienazywalne i gene-

78Sam byt wedug Badiou jest rwnie subtraktywny, co oznacza, e nie mona go zaoy na
podstawie jakiejkolwiek obecnoci i jakiegokolwiek dowiadczenia Badiou [2010] s. 37. Innymi
sowy, byt jest oderwany, wycofany z obecnoci.
79 Badiou [1992] s. 80.
80 Wahl [2009] s. 31.

114
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

ryczne w bycie i w myleniu. Std te i filozofia nie bdzie miaa adnego przed-
miotu. Filozofia jest nieustannie otwarta na prawdy, ktre zawaszcza. Jest bez-
przedmiotowa w tym samym sensie, co podmiot i prawda czyli zwrcona
w stron impasu formalizowania.
Celem takiego podejcia jest wykazywanie dziur w tym, co wydaje si
spjne, jest wskazywanie tego, co niemoliwe z punktu widzenia danego para-
dygmatu. Nie naley wic takiej subtraktywnej filozofii pojmowa jako dziaalno-
ci destruktywnej. Ale filozofia musi rwnie utrzymywa, e owa pustka jest
warunkiem dla efektywnej operacji81. Jej negatywna praca okazuje si finalnie
pozytywna. Po pierwsze ukazuje, i prawdy s wieczne, po drugie wykazuje no-
we drogi, jakie pojawiaj si wraz z wydarzeniami. Aktywno filozofii skupia si
na zawaszczaniu prawd oraz wykazywaniu ich istnienia poza granicami ukonsty-
tuowanego sensu. W ten sposb filozofia wystpuje przeciw temu, co skoczone
i powtarzalne. Tutaj ab novo wida rewolucyjny charakter systemu Badiou. Zada-
niem filozofii jest walka ze statycznoci wiedzy, z totalizujc, skoczon ideolo-
gi. Mona stwierdzi, i filozofia dziaa dwupoziomowo. Po pierwsze, pracuje na
epokowych prawdach, po drugie, objawia ich konfiguracj. Filozoficzna praca po-
legajca na wykazywaniu rewolucyjnoci aktualnie rodzcych si prawd czasu jest
jednoczenie diagnozowaniem epoki. Taka filozofia jest syntez wiecznoci pustki
i czasowoci epoki. Filozofia jest z koniecznoci ukazywaniem tego, co najistot-
niejsze, tego, co najwaniejsze w danym momencie czasu. Zawsze zwraca uwag
na to, co nowego epoka ma do zaproponowania. Filozof pomaga wic czowieko-
wi zorientowa si we wspczesnym wiecie, pomaga mu zwrci si w stron
prawd i przey ycie, ktre bdzie warte przeycia, czyli ycie wierne wydarze-
niu.
Jak widzimy, nie tylko ontologiczne koncepcje Badiou, ale i jego wizja filo-
zofii s wymierzone przeciwko wspczesnej antyfilozofii. Jak zauwaa Ian James,
Badiou konsekwentnie buduje opozycj wobec caej ponowoczesnoci:

Od lat 70. prace Alaina Badiou stanowi reakcj na dostrzegany impas czy bdne
zwroty w obrbie XX-wiecznej czy wspczesnej filozofii europejskiej. Niewane,
czy chodzi o (post)strukturalistyczny nacisk na jzyk i dyskurs, poetyckie wypo-
wiadanie bycia, zwrot ku literackoci w filozofii, mylenie skoczonoci, etyk
Innego czy polityk tosamoci i dyskursywny relatywizm ponowoczesnoci,

81 Badiou [1992] s. 76.

115
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

Badiou konsekwentnie przeciwstawia si temu, co uznaje za wspczesn orto-

doksj82.

Pamitajmy jednak, e nie dokonuje jedynie dogmatycznej krytyki. Badiou

czyni co wicej, gdy niejednokrotnie jest zainspirowany myl ponowoczesn.
I cho wyranie jego filozofia jest przeciwiestwem antyfilozofii, to jego antypo-
nowoczesno naley rozpatrywa jako pewn syntetyczn prb przekroczenia
dwch przeciwstawnych tradycji (modernistycznej i postmodernistycznej)83.

Bibliografia

Badiou [1982] A. Badiou, Thorie du sujet, Seuil, Paris 1982.

Badiou [1992] A. Badiou, Conditions, Seuil, Paris 1992.
Badiou [1997a] A. Badiou, Deleuze, la clameur de ltre, Hachette, Paris 1997.
Badiou [1997b] A. Badiou, Petit manuel d'inesthtique, Seuil, Paris 1997.
Badiou [1998] A. Badiou, Court trait d'ontologie transitoire, Seuil, Paris 1998.
Badiou [2005] A. Badiou, Le Sicle, Seuil, Paris 2005.
Badiou [2006] A. Badiou, Logiques des mondes, Seuil, Paris 2006.
Badiou [2008] A. Badiou, Petit panthon portatif, La fabrique, Paris 2008.
Badiou [2009] A. Badiou, Etyka, Krytyka Polityczna, Warszawa 2009.
Badiou [2010] A. Badiou, Byt i zdarzenie, tum. P. Pieniek, Wydawnictwo UJ, Krakw
2010.
Badiou [2015] A. Badiou, Manifesty dla filozofii, tum. A. Wasilewski, PWN, Warszawa
2015.
Badiou, Tarby [2010] A. Badiou, F. Tarby, La philosophie et lvnement, Germina, Paris
2010.
Barker [2002] J. Barker, Alain Badiou: A Critical Introduction, Londres, Pluto Press, 2002.
Besana, Felthan [2007] B. Besana, O. Feltham (red.), crits autour de la pense d'Alain Ba-
diou, Harmattan, Paris 2007.
Deleuze [1997] G. Deleuze, Rnica i powtrzenie, tum. B. Banasiak, K. Matuszewski, KR,
Warszawa 1997.
Deleuze [2011] G. Deleuze, Logika sensu, tum. G. Wilczyski, PWN, Warszawa 2011.
Deleuze, Guattari [2000] G. Deleuze, F. Guattari, Co to jest filozofia?, tum. P. Pieniek,
sowo/obraz terytoria, Gdask 2000.

82 James [2014] s. 205.

83Najpeniejszym wyrazem takiej syntezy jest fakt, e system Badiou jest syntez materializmu
z idealizmem. Jak zauwaa Tarby, jest to nowa synteza, ktra zachodzi pomidzy precyzyjn
klarownoci materializmu a niezwycion nadziej idealizmu, Tarby [2010] s. 174.

116
 Andrzej Wasilewski Antyponowoczesno Alaina Badiou

Hallward [2003] P. Hallward, Badiou: A Subject to truth, University of Minnesota Press,

Minneapolis 2003.
Hallward [2004] P. Hallward (red.), Think again: Alain Badiou and the future of philosophy,
Continuum, London 2004.
James [2014] I. James, Nowa filozofia francuska, tum. J. Bednarek i P. Juskowiak, PWN,
Warszawa 2014.
Kubiski [2009] G. Kubiski, Alain Badiou. Onto-logia mnogoci, Elipsa, Krakw 2009.
Lacan [1975] J. Lacan, Encore, Seuil, Paris 1975.
Lyotard [1997] J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna, tum. M. Kowalska, J. Migasiski,
Fundacja Altheia, Warszawa 1997.
Lyotard [2010] J.-F. Lytorad, Pornienie, tum. B. Banasiak, Wydawnictwo UJ, Krakw
2010.
Meillasoux [2011] Q. Meillassoux, Destinations des corps subjectivs, [w:] Autour de Logiqu-
es des mondes d'Alain Badiou, D. Rabouin, O. Feltham, L. Lincoln (red.), EAC, Paris
2011.
Nietzsche [1912] F. Nietzsche, Poza dobrem i zem, tum. S. Wyrzykowski, Warszawa
Krakw 1912.
Noris [2009] Ch. Noris, Badiou's Being & Event, Continuum, London 2009.
Rabouin, Feltham, Lincoln [2011] D. Rabouin, O. Feltham, L. Lincoln (red.), Autour de
Logiques des mondes d'Alain Badiou, EAC, Paris 2011.
Ramond [2002] Ch. Ramond (red.), Penser le multiple, Harmattan, Paris 2002.
Wahl [2009] F. Wahl, Le soustractif, [w:] A. Badiou, Conditions, Seuil, Paris 2009, s. 954.
Tarby [2005] F. Tarby, La philosophie dAlain Badiou, Harmattan, Paris 2005.
Tarby [2010] F. Tarby, Courte introduction la philosophie d'Alain Badiou, [w:] A. Badiou,
F. Tarby, La philosophie et l'vnement, Germina, Paris 2010, s. 153174.

117