De Stijl

W Holandii wypracowaniem stylu odzwierciedlajcego now

wiadomo zaja si grupa De Stijl.

Powstaa w 1917 i rozwijaa si w latach 20tych na terenie Holandii.

De Stijl po niderlandzku oznacza styl. Nazwa pochodzi od tytuu czasopisma wydawanego

w latach 1917-31 przez Theo van Doesburga.

PIET MONDRIAN

Najbardziej znanym artyst z krgu De Stijl jest Piet Mondrian. Wyda on w roku 1920
manifest grupy pod nazw Neo-Plastycyzm. Idee neoplastycyzmu wypracowane przez
Mondriana w malarstwie stay si punktem wyjcia dla nowej architektury.

Piet Mondrian zafascynowany mistykiem Schoemaekersem oraz Heglem stworzy kierunek

naznaczony pozytywn mistyk. Tajemne dziaanie wiata polegao na zasadzie
przeciwiestw: siy aktywnej i biernej, pionw i poziomw, uniwersalizm - indywidualizm.
Istot tej walki jest dwukierunkowo, ktrej wyraz plastyczny zawar w formie opozycji i
przecinania si pionu i poziomu. Tak te w architekturze podszytej neoplastycyzmem
wyrniamy dwie podstawowe linie pion i poziom- oraz trzy kolory zasadnicze ty,
niebieski i czerwony, oraz trzy niekolory biel, czer i szaro. Linia pionowa oznaczaa
dynamizm, pozioma statyk. Dla artystw zwizanych z De Stijl najwaniejszy w sztuce by
ukad linii, ktw prostych i operowanie najprostszymi figurami geometrycznymi. W
twrczoci osb zwizanych z tym nurtem uwidaczniaj si charakterystyczne cechy stylu:
prostoktno i stosowanie czystych kolorw, brak dekoracji, wiara w abstrakcj i postawa
odrzucajca natur na rzecz dzie rk ludzkich.

Architekci De Stijl pracowali nad rozmieszczeniem zrnicowanych bry w system

przestrzennych i antykubicznych, (bo o zamknitych konturach) figur.

Theo van Doesburg twierdzi, e kwadrat jest dla nas jak krzy dla pierwszych chrzecijan.

Wan rol odegra Frank Lloyd Wright i jego pomysy w procesie niszczenia pudeka, co
opisa w 1918 Jacobus Johannes Pieter Oud (wspzaoyciel De Stijl): Wright stworzy
podstawy dla nowej plastyki w architekturze. Rozrzuci bryy we wszystkich kierunkach w
przd, w ty, na prawo i lewo. Dziki temu rozwj architektury bdzie polega na jej redukcji
do odpowiednich proporcji, tak jak si to dzieje w nowoczesnym malarstwie.

Jednym z niewielu budynkw, ktre zrealizowano dokadnie wedug tych zaoe jest Willa
Schroedera, zbudowana w Utrechcie przez Gerrita Rietwelda.

THEO VAN DOESBURG

Ogromna popularno, jak zyska De Stijl w cigu zaledwie paru lat jest zasug przede
wszystkim Theo van Doesburga, malarza i architekta, ktry by gwnym zaoycielem i si
napdow grupy.

Pochodzi z zamonej rodziny, tote sta go byo na wydawanie wasnego czasopisma.

Urodzony w 1883 r w Utrechcie, rozpocz studia malarskie w wieku 16 lat, a w wieku 25 lat
wystawi po raz pierwszy swoje prace w Hadze. W kolejnych latach pisa eseje i krytyki dla
czasopism holenderskich. Podczas suby wojskowej(1914-16) zrodzia si idea zaoenia
ugrupowania czy te stowarzyszenia plastykw i architektw oraz czasopisma, w ktrym
mogliby wyraa swoje pogldy. Po zwolnieniu z wojska w 1916 r. zamieszka w Lejdzie. W
tym czasie nawizywa wspprac z Oudem, Mondrianem i van der Leckiem. Van der Leck z
obawy, e architekci zdominuj malarzy, rok pniej odchodzi od De Stijl.

Obraz Krowa to najwaniejszy wczesny wkad van Doesburga w rozwj stylowy De Stijlu
w zdecydowany sposb wprowadza asymetri. Pierwszy numer pisma De Stijl wyszed w
padzierniku 1917 r, a pierwszy manifest wydrukowano rok pniej. Pod tekstem manifestu
widniay nazwiska van Doesburga, vant Hoffa, Huszara, Koka, Mondriana, Vantongerloo i
Wilsa. W tym czasie Oud zosta mianowany naczelnym architektem Rotterdamu i wola go
nie podpisywa. Po wojnie do grupy wczyli si take zagraniczni artyci, na przykad
rosyjski konstruktywista El Lissitzky, twrca filmw abstrakcyjnych Niemiec Hans Richter,
Austriak Friedrich Kiesler i byy student Bauhausu Werner Graeff. Nowym czonkiem grupy
sta si mody holenderski architekt i urbanista Cornelis van Eesteren.

Zastosowanie przez van Doesburga w swoich obrazach i projektach elementw ukonych

stao si jedn z przyczyn, ktre doprowadziy w 1925 do ostatecznego zerwania Mondriana z
De Stijlem. Jasna czytelno formy bya dla Mondriana swego rodzaju dogmatem, a
wprowadzenie przez van Doesburga linii diagonalnych stwarzao napicie, dynamik i ruch.

Ju wczeniej owa diagonalna abstrakcja pojawia si w konstrukcji fotela Gerrita Rietvelda.

Czerwono-niebieski fotel sta si inspiracj w zastosowaniu dynamicznego ukosu w dekoracji
kawiarni-kina Aubette w roku 1928 w Strassburgu. Ruch czowieka w przestrzeni nabiera
fundamentalnego znaczenia dla malarstwa w architekturze.

Van Doesburg posuy si po raz pierwszy dynamicznym ukosem w projekcie auli

uniwersytetu amsterdamskiego, opracowanym wraz z van Eeserenem, niestety
niezrealizowanym.

Linie ukone charakteryzuj take inne projekty, ktre van Doesburg wykona wraz z van
Eesterenem w 1923 roku takie jak dom mieszkalny w Paryu, zamwiony przez Leoncea
Rosenberga, i dom artysty()

Pewne oywienie wyczuwalne w Sali kawiarniano-kinowej Aubette dostrzec mona w

Kontrkompozycji van Doesburga znajdujcej si w Hadze w Gemeentemuseum. W Sali
dansingowej Aubette van Doesburg zastosowa jedynie paszczyzny oraz linie poziome i
pionowe, zapewne dlatego, i w samym tacu jest wystarczajco duo ruchu, za w Sali
kawiarniano-kinowej, przeznaczonej wycznie do siedzenia zastosowa bardziej dynamiczny
ukad skosw. Nowatorskim rozwizaniem Sali dansingowej byy rozmieszczone rzdami
jarzce si arwki, ktre tworzyy kwatery punktw wietlnych na suficie i na cianach.

Ostatnim wybitnym dzieem van Doesburga by projekt jego wasnej pracowni w Meudon
pod Paryem oraz mebli i caego jej wyposaenia. Studio, bdce miejscem pracy, (a nie
orodkiem rozrywkowym jak Aubette, czy budowl uytecznoci publicznej jak aula
uniwersytetu) zakomponowane zostao w odpowiednio spokojnym ukadzie horyzontalnym.
Jest to projekt o duej subtelnoci i zrwnowaonej czystoci form. Studio miao by zgodnie
z zaoeniem van Doesburga orodkiem wznowionej dziaalnoci De Stijlu oraz jego wasn
pracownia. Niestety van Doesburg zmar, zanim ukoczono budow. Mia wtedy 48 lat.

Po mierci van Doesburga, na pocztku 1932 r. ukaza si ostatni numer De Stijlu w caoci
powicony jego twrczoci. Ten holenderski malarz, architekt, pisarz i teoretyk sztuki w
rzeczywistoci nazywa si Christian Emil Marie Kppers. Interesowa si take
problematyk dadaistyczn drukujc swoje prace literackie pod pseudonimem I. K. Bonset. W
1921 r. odby podr do Berlina i Weimaru (do Bauchausu), gdzie nawiza kontakt z
midzynarodowym rodowiskiem artystw awangardowych. W 1923 wraz z artystami De
Stijlu wystawia w Paryu, a w rok pniej odby podr po Europie z wykadami na temat
idei De Stijlu.

GERRIT THOMAS RIETVELD

Holenderski arch i projektant. Jego prace ewoluoway w kierunku coraz wikszego
uproszczenia ksztatw i okrelenia funkcjonalnego charakteru przedmiotw. Doczy do
grupy w 1918 r. Z tego samego roku pochodzi projekt jego synnego czerwono-niebieskiego
fotela. W 1919 przystpi do grupy de Stijl walczc przede wszystkim o jedno stylistyczn
zintegrowanego wntrza architektonicznego.

Najwaniejsz z wczesnych prac Rietvelda wykonan na zamwienie by projekt wntrza,

mebli i wyposaenia dla doktora Hartoga w Maarsen. Dom niestety uleg zniszczeniu. Krg
namalowany na cianie agodzi prostoktno mebli. Stojak o pytkich szufladach jest
zbudowany z wystajcych elementw konstrukcji. Lampa jest jedn z najprostszych i
najbardziej efektownych opraw owietleniowych zaprojektowanych przez Rietvelda. Cztery
podune arwki to standardowe wyroby Philipsa. Rietveld przyczepi do obu ich kocw
drewniane, pomalowane na czarno klocki i umocowa po dwie arwki, poziomo i pionowo,
na izolowanych przewodach wystajcych z sufitu. Inny wariant takiej lampy z jednym tylko
elementem pionowym - wykonany zosta do willi Schrodera.

Willa Schrodera w Utrechcie jest jedynym istniejcym budynkiem, w ktrym zrealizowano

najbardziej dojrzae koncepcje przestrzenne De Stijlu. Jest to pierwszy budynek kompletnie
zaprojektowany przez Rietvelda cznie z wntrzem.

Podstaw zaoenia jest forma kubiczna. Jej integralno zostaa jednak naruszona przez
horyzontalne elementy, wypuke oraz wertykalne pyty cian, listwy przy oknach i
wzmocnienia. Paszczyzny utworzone przez ciany i okna, balkony i dach silnie ingeruj w
przestrze. Kt prosty wyniesiony przez Mondriana do roli dogmatu rzdzi nawet detalami:
otwierane na zewntrz okna zabezpieczy mona w jednej pozycji dokadnie 90 stopni w
stosunku do fasady. Otwarcie na ocie okien sugeruje integralno przestrzeni wntrza z
otoczeniem na zewntrz budynku. Kolorystyka fasady jest Mondrianowska: elementy linearne
s czerwone, niebieskie lub te. Powierzchnie cian pomalowano na biao lub szaro.

cianki dziaowe pierwszego pitra mona rozsun tak, e cae pitro staje si kopert
przestrzenn, w ktrej tylko ustawienie mebli i czynnoci mieszkacw okrelaj funkcje
poszczeglnych jego czci. Kiedy jednak chcemy si odizolowa od innych
wspmieszkacw, moemy cianki zsun i otrzyma w ten sposb cztery oddzielne pokoje.
Jest to pierwszy nowoczesny dom o przestrzeni otwartej, pierwsze naprawd dajce si
przeksztaca wntrze, w ktrym uwzgldniono rosnc w XX wieku niekonwencjonalno i
elastyczno w organizacji przestrzeni mieszkalnej zgodnie z potrzebami ycia jednostki i
wsplnoty.
Rietveld zdawa sobie spraw z tego, e funkcje budynku bd si nieustannie zmienia.
Wsppraca z pani Truus Schroder-Schrader przy projektowaniu wntrza, a zwaszcza w
zakomponowaniu i wyposaeniu wydzielonych przestrzeni nadaa realizacji cech
uniwersalnych. atwo adaptacji domu do rnych potrzeb jego mieszkacw wzbudza
podziw. W roku 1928 Rietved pisa: Architekturze funkcjonalnej nie wolno ogranicza si
tylko do niewolniczego zaspokajania istniejcych potrzeb; musi ona rwnie odzwierciedla
warunki ycia.

Budynek wzniesiono z tradycyjnej holenderskiej cegy i drewna, stalowych belek

dwuteowych uyto tylko na nadproa i jako podpory dachu i balkonw. Betonowe s tylko
fundamenty i pyty balkonowe. Ceglany mur pokryto zapraw i otynkowano na biao-szary
kolor, aby sugerowa beton. Rietveld chcia pokaza w ten sposb (podobnie jak jego
czerwono-niebieski fotel), co mona by zrobi w dziedzinie produkcji masowej i
standaryzacji.

Zaudy w Wesel w Niemczech to projekt aranacji frontonu sklepu przykad jednej z wielu
prywatnych realizacji z lat dwudziestych. W latach trzydziestych zostay zrealizowane jego
projekty w dziedzinie taniego budownictwa mieszkaniowego dla klas rednich. Swoich
rewolucyjnych pomysw z pnych lat dwudziestych niestety nie mg rozwin. Chodzio o
zastosowanie prefabrykowanych betonowych pyt na szkielecie ze stalowych belek
dwuteowych. Po 1945 projektowa prywatne wille, budynki i wntrza wystawowe oraz
zespoy mieszkaniowe.

JACOBUS JOHANNES PIETER OUD

By wspzaoycielem grupy De Stijl. Poniewa bdc od 1918 roku architektem miejskim

Rotterdamu, wikszo jego realizacji architektonicznych rozmijaa si z zaoeniami De
Stijlu.

Czoowym dzieem Ouda zrealizowanym w duchu De Stijl jest fasada Cafe de Unie w
Rotterdamie. Kompozycja przypomina obrazy Mondriana z koca lat dwudziestych, co
potwierdza opini, e malarstwo miao wpyw na architektur. Rwnie silnie narzuca si tu
zbieno z zaprojektowan przez van Doesburga w roku 1921 okadk De Stijlu. Elewacja
przycigaa uwag kontrastowymi kolorami i zgeometryzowan kompozycj, w ktr zostay
wczone rwnie napisy reklamowe. Cao silnie przyciga uwag i kieruje wzrok w d,
gdzie przez stref ogromnych okien wida wntrze kawiarni. W Cefe de Unie poczono
dwie role nowej typografii suy ona praktycznemu celowi (reklamie), a ponadto staje si
interesujcym elementem oywiajcym krajobraz miejski.

Tymczasowy domek administratora kolonii Oud-Matthenesse jest to kompozycja zarwno

przestrzenna jak i paszczyznowa. Powierzchnie cian s tutaj, podobnie jak w Cafe de Unie
ozdobione pseudokoncentrycznym motywem geometrycznym.

Oud w pierwszym roczniku De Stijlu napisa: Podporzdkowanie aspektu utylitarnego

idealistycznemu przyniosoby uszczerbek wartociom kulturowym i oglnym i krpowaoby
denie do stylu. Dla rozwoju stylu architektonicznego dobry dom (w sensie czystoci
technicznej i praktycznej) ma wic wiksze znaczenie od domu piknego.

Podobny rozwj wzajemnej wsppracy twrcw mia jedynie miejsce w neutralnej

Szwajcarii (dadaizm) i rewolucyjnej Rosji (suprematyzm i konstruktywizm). Owe trzy
kierunki: De Stijl, dadaizm i konstruktywizm, miay we wczesnych latach 20tych jak adne
inne oddziaywa na siebie i poda razem drog, ktra okrelia dalszy rozwj sztuki,
architektury i wzornictwa w XX wieku.