KONSPEKT REFERATU

Oliwia Juras
ODK III Konserwatorstwo

SZKOA CHICAGOWSKA

1. Geneza szkoy chicagowskiej przyczyny powstania i czynniki stymulujce rozwj:

szybki rozwj miasta w poowie XVIII w i rywalizacja z Nowym Yorkiem
1871 i 1874 poary niszczce znaczn czd miasta koniecznod odbudowy
zainteresowania materiaami o wysokiej wytrzymaoci nowe moliwoci techniczne
1859 pierwsza winda w NY Elisha Otis uatwienie w dostpie do bardzo wysokich
piter, brak przeszkody komunikacyjnej
2. Zaoenia szkoy chicagowskiej w wypowiedziach jej przedstawiciela L. Sullivana:
Przede wszystkim funkcjonalizm zgodny z prawami natury forma wynika z funkcji
architektura w subie spoeczeostwa powinna dostosowywad si do zmian
zachodzcych w spoeczeostwie i speniad jego wymagania
podzia na czci budynku ze wzgldu na funkcje piwnica i ostatnie pitro gospodarcze,
wysoki parter handlowy, wysze pitra biurowe
zastosowanie nowoczesnych materiaw o duej wytrzymaoci
3. Przedstawiciele i dziea:
William Le Baron Jenney
BUDYNEK LEITERA W CHICAGO 1879
CARNEGIE PHILIPPS STEEL COMPANY W PITTSBURGU 1885
HOME INSURANCE BUILDING W CHICAGO 1884-1885
Louis Sullivan:
WAINWRIGHT BUILDING W CHICAGO 1890-1891
DOM TOWAROWY CARSON, PIRIE, SCOTT W CHICAGO 1899-1905
Dankmar Adler
WAINWGRIHT BILDING W SAINT LOUIS 1890-1891
AUDYTORIUM W CHICAGO
Daniel Burnham
MONADNOCK BUILDING W CHICAGO 1891
RELIANCE BUILDING W CHICAGO 1894
William Holabird i Martin Roche
TACOMA BUILDING W CHICAGO 1889
MARQUETTE BUILDING W CHICAGO 1894
4. Podsumowanie cechy charakterystyczne szkoy chicagowskiej na przykadzie Domu
handlowego Schlesinger &Mayer w Chicago L. Sullivana:
nowy typ konstrukcji konstrukcja chicagowska: szkielet elazny na ruszcie
fundamentowym,
nowy typ duego okna okno chicagowskie
stalowa konstrukcja odzwierciedlajca si w podziale elewacji
kubiczna brya o paskim dachu
elewacje najczciej wykaoczane fabryczna terakot oraz detalami o ornamentyce
rolinnej
podzia budynku ze wzgldu na funkcje widoczny w elewacji
denie do czystych form jednoczcych konstrukcje i architektur inynier =
architekt
5. wiatowe Targi w Chicago 1893 kryzys funkcjonalizmu, koniec szkoy chicagowskiej.
 Na pocztku XIX stulecia rozwj miast amerykaoskich postpowa niezwykle
ywioowo. Wrd gwatownie rozwijajcych si miast powszechne byo przyjcie planw
urbanistycznych w oparciu o jednolit siatk kwadratw. Za takim postpowaniem
przemawiay argumenty pragmatyczne i ekonomiczne zagospodarowanie terenu o
regularnych ksztatach jest atwiejsze i taosze.
Szybko rozwj postpowa take w Chicago. Pierwsza dua budowla ruszya na
pocztku lat trzydziestych. Powszechnie stosowano wynalezion w 1832 roku drewniano-
stalow konstrukcje o nazwie baloon-frame, drewniane listwy umieszczano w fundamentach
i wzmacniano diagonalnymi belkami. Czci konstrukcyjne byy zbite stalowymi gwodmi.
Domy budowano coraz wysze i coraz bliej siebie wymagay wic solidnej i pewnej
konstrukcji. Pomimo coraz szerszego zastosowania stali w architekturze, w poowie XIX
wieku jako materia budowlany wci dominowao drewno.
Przeom nastpi w 1 poowie lat 70-tych, kiedy dwa wielkie poary miasta strawiy
ogromn czd zabudowao. Nasilono wtedy wysiki nad opracowaniem konstrukcji odpornej
na wysokie temp. Kiedy okazao si, e konstrukcje z metalu i cegy nie s palne zaprzestano
stosowania innych materiaw.

Pejza architektoniczny Chicago z tego okresu jest dod jednolity. O ile, w NY

wysokie budynki wznoszono pord XVIII wiecznego budownictwa, o tyle w Chicago
nowoczesne domy o podobnej znacznej jak na owe czasy wysokoci wznoszono caymi
dzielnicami. W latach 1880-90 liczba mieszkaocw wzrosa z 500 000 do miliona, liczba piter
w wysokich budynkach z 10 do 16. W latach 90-tych w miecie byo ju wiele 8-9 pitrowych
budynkw nazywanych szumnie drapaczami chmur. Przyczynio si do tego wypracowanie
ognioodpornej konstrukcji stalowej, nowej technologii budowy fundamentw
wytrzymujcych znaczne obcienia oraz windy osobowej, ktra uczynia najwysze pitra
budynkw atrakcyjnymi. Postp technologiczny przewanie nie szed jednak w parze z
estetycznym. Nowoczesne konstrukcje czsto ukryte byy pod klasycznymi fasadami.
Zdarzay si jednak wyjtki, a konstrukcja szkieletowa znajdujca swoje odbicie w fasadzie
staa si jednym z znakw rozpoznawczych szkoy chicagowskiej.
Zaoenia szkoy chicagowskiej.
Louis Sullivan, obok Dankmara Adlera, by jednym z przedstawiciele szkoy, ktry
prbowa wypracowad artystyczna form dla budynkw uytecznoci publicznej. Swoje myli
na temat projektowania budynkw biurowych zawar w eseju Artystyczne rozwaania o
wysokich budynkach. Rozpatrywa w nim trzy funkcje biurowca.
PARTER to sklepy i czd komunikacyjna z wyszymi pitrami.
PITRA POREDNIE jednakowo przestrzennie zaprojektowane
kondygnacje, co daje fasad stanowic siatk okien podzielonych
kolumnami.
OSTATNIE PITRO urzdzenia i instalacje mieszczce mechanizmy
konieczne do obsugi budynkw. Szczyt wieoczy attyka.
O wartoci budynku decyduje jego funkcjonalnod i ten problem jest dla Sullivana
najwaniejszy. Cytat: Takie jest prawo rzdzce rzeczami i istotami, fizycznoci i
metafizyk, czowieczeostwem i nadczowieczeostwem, e ycie jest rozpoznawalne przez
swoje przejawy, e funkcja zawsze poprzedza form, takie jest prawo.
Stwierdzenie forma wynika z funkcji najlepiej oddaje idee architekta,
podsumowuje jednoczenie przeom jaki dokona si w architekturze amerykaoskiej na
przeomie XIX i XX wieku. Pogldy Sullivana wykraczay jednak poza przytoczone
stwierdzenia. Mwi: architektura () jest dziaalnoci spoeczn. Jeli pragniemy
zrozumied dlaczego w naszej architekturze pewne rzecz s takie, a nie inne, musimy spojrzed
na nasz nard (). Z tej perspektywy krytyczne spojrzenie na architektur staje si analiz
warunkw spoecznych, w ktrych ona powstaje. Tak wic funkcja jest niczym innym jak
koniecznoci spoeczn, forma architektury dostosowuje si do zachodzcych w
spoeczeostwie zmian, starajc si zaspokoid jego wymagania. Architektur traktowa wic
jako odpowied na pewien problem: () wysoki biurowiec naley traktowad jako problem
yciowy, wymagajcy jak najszybszego rozwizania.

Przedstawiciele i dziea.
WILIAM LE BARON JENNEY [1832-1907] budowa pierwsze prawdziwe drapacze chmur w
Chicago. Buduje z kamienia, dopiero jego nastpcy o ktrych bdzie mowa w nastpnej
kolejnoci zastpili cakowicie kamieo elazem, co szeroko otworzyo wrota nowoczesnoci.
Pierwszy prawdziwy amerykaoski drapacz chmur, mianowicie HOME INSURANCE BUILDING
W NOWYM YORKU, posiada tylko szkielet z lanego elaza, ma 42 m wysokoci, zewntrzn
okadzin z cegie i kamieni. Zastosowano w nim nowatorsk konstrukcj fundamentw,
skadajc si ze wzmocnionych betonowych pyt (jako element stabilizujcy).Zburzony w
1931 roku.
Prawdziwy skok naprzd nastpi dopiero w 1885 roku podczas prowadzonej przez Jenneya
nadbudowy 6 pitrowego budynku CARNEGIE PHILIPPS STEEL COMPANY W PITTSBURGU,
do 10 piter bez przeciania konstrukcji. Zastosowano stal besemerowsk, ktra staa si
podstaw wznoszenia budynkw o lejszym szkielecie. Oryginalnod Jenneya na tle
architektw tych czasw polega na stosowaniu rozwizao technicznych i przemysowych,
zwizanych z rozwojem wspczesnej mu metalurgii.
BUDYNEK LEITERA W CHICAGO 1891 jest ju przykadem waciwego drapacza chmur. Jest
to magazyn o konstrukcji szkieletowej. eliwne kolumny we wntrzu, pozwoliy na usunicie
cian samononych. Ceglane supy w cianach zewntrznych mieszcz szerokie, oszklone
otwory okienne. Szkielet jako dominujcy akcent budynku, ujawnia si w olbrzymich
kwadratach, bdcymi podziaem ciany zewntrznej. Elewacja jest surowa i gadka.

LOUIS HENRY SULLIVAN [1856-1924] by najwybitniejszym przedstawicielem szkoy

chicagowskiej. Swoje wyksztacenie uzupenia w Europie w Ecole des Beaux Arts i nie by
zadowolony z tego dowiadczenia. Nie ulega jednak wtpliwoci, e dowiadczenie to
odcisno si na jego twrczoci. Funkcjonalizm wysnuty z teorii Violle-le-Duca wiara w
aktywny charakter szkieletu oraz czenie go z dekoracj jest charakterystyczne dla
Sullivana. W 1879 roku wstpuje do biura architektonicznego Dankmara Adlera *1844-1900],
a od 1881 r pracuj pod wsplnym szyldem Adler&Sullivan. Ich pierwszym wsplnym
projektem jest AUDITORIUM BUILDING W CHICAGO 1889. Budynek czy w sobie wysokiej
klasy hotel i pomieszczenia biurowe. Sta si wzorem, z ktrym konkurowad pragny
pniejsze drapacze chmur w miecie. Budynek jest ciki w proporcjach, dominant
wysokociow stanowi wiea, fasada jest surowa, podzielona na 3 pasy, zrnicowane
poprzez zamknite penym ukiem wnki okienne obejmujce okna na kilku pitrach. W
projekcie tym widad jeszcze inspiracje stylami historycznymi. Kolejnym projektem tej pary
jest WAINWRIGHT BUILDING W ST. LOUIS 1890-1891. Budynek ma 10 kondygnacji, a
dominujcy wertykalny kierunek wyznaczaj wskie supy.
Samodzielnie sygnowanym przez Sullivana projektem jest przebudowa istniejcego ju
DOMU TOWAROWEGO CARSON, PIERRIE, SCOTT W CHICAGO 1899-1905. Wntrze ma
charakter magazynu, o cigych, nieprzerwanych powierzchniach podg. elewacja ma ukad
horyzontalny. Okrga wiea wtopiona w jednen z naronikw ma inny charakter ni reszta
budynku wskie pionowe ebra mieszcz tafle szka. Okna chicagowskie, o cienkich
metalowych ramach, s ostro wycite w fasadzie, daj mocny efekt wiatocieniowy. Okna
niszych piter poczono wskim pasem ornamentu wytoczonego w terrakocie.

DANIEL BURNHAM [1846-1912]jest kolejnym architektem dziaajcym w tym czasie w

Chicago.
MONADNOCK BUILDING W CHICAGO 1891 gadk, nie dekorowan fasad. Ascetyczn,
ceglan cian oywiaj jedynie wskie okna umieszczone w cianie pomidzy 13
kondygnacyjnymi dwuosiowymi wykuszami.
Inny projekt tego architekta to RELIANCE BUILDING W CHICAGO 1894 bdcy szklan wie
o wysokoci 15 kondygnacji. Cok z ciemnego kamienia silnie kontrastuje ze szkem i biaymi
pytkami glazurowanymi. Okapy dachu stanowi cienkie pyty, konieczne jedynie dla celw
osony.

Kolejn wan spk projektow w Chicago jest firma WILIAMA HOLABIRDA [1854-1923] &
MARTINA ROCHE [1853-1927]
TACOMA BUILDING W CHICAGO 1889 rwnie mia konstrukcj szkieletow wany to
jednak by aspekt ekonomiczny i to on motywowa ksztat budynku (w gmachu o takich
rozmiarach zysk z dodatkowej przestrzeni mieszkalnej, uzyskanej przez zastosowanie
szkieletu zamiast konstrukcji ceglanej, rwna si czynszowi z dodatkowego pitra). Fasada
jest jakby 2 wymiarowa, rytmiczne, cignce si niemal przez ca fasad wykuszowe okna
nadaj jej dynamiki.
MARQUETTE BUILDING W CHICAGO 1894 ma proporcjonalna elewacje rozdzielon przez
szerok przestrzeo okien chicagowskich. Brya przypominajca liter E ( rodkowa czd,
najciemniejsza uyta jako pion dwigowy). Powierzchnie kadego pitra nie maj cian
dziaowych.

Cechy charakterystyczne szkoy chicagowskiej na przykadzie Domu handlowego Schlesinger

&Mayer w Chicago L. Sullivana:
nowy typ konstrukcji konstrukcja chicagowska: szkielet elazny na ruszcie
fundamentowym,
nowy typ duego okna okno chicagowskie
stalowa konstrukcja odzwierciedlajca si w podziale elewacji
kubiczna brya o paskim dachu
elewacje najczciej wykaoczane fabryczna terakot oraz detalami o ornamentyce
rolinnej
podzia budynku ze wzgldu na funkcje widoczny w elewacji
denie do czystych form jednoczcych konstrukcje i architektur inynier =
architekt.
Midzynarodowa Wystawa w 1893 roku nie zapewnia triumfu ani stalowej konstrukcji ani
dekoracji wypywajcej z nowego ukadu linii strukturalnych, lecz przeciwnie powrt do
stylw historycznych. Sprzeciwiono si rozwojowi sztuki wysnutej z obliczeo inyniera i
nieograniczonej moliwoci tworzenia przestrzeni.