POSTIMPRESJONIZM [ac.-
Po 1895 zaznaczyo
franc.], zesp rnorodnych wwczas z C. Pissarrem
zjawisk artyst. wystpujcych
g. we Francji midzy 1886
(ostatnia wystawa
impresjonistw z udziaem
neoimpresjonistw) a 1905
(wystpienie fowistw);
ogln cech sztuki tego
okresu by odwrt od
impresjonizmu, jednake dla
wielu przedstawicieli
postimpresjonizmu
impresjonizm sta si
punktem wyjcia do dalszych
poszukiwa twrczych, zw.
dla G. Seurata i P. Signaca,
inicjatorw
neoimpresjonizmu, P.
Czanne'a, ktry dy i Parya, studia portretowe,
w swych dzieach do
wzmocnienia dyscypliny
kompozycji obrazu
i konstrukcji formy, czy H.
Toulouse-Lautreca,
zmierzajcego do silnej
ekspresji i podkrelenia
dekor. wartoci linii; do
postimpresjonizmu zalicza si
reprezentantw symbolizmu,
m.in. O. Redona, P. Gauguina
i . Bernarda (twrcw teorii
syntetyzmu i cloisonizmu)
oraz zwizanych z nimi
przedstawicieli szkoy z Pont-
Aven, a take dziaajcych
poza Francj: J. Ensora, J.
Tooropa, E. Muncha, F.
Hodlera; gosili oni prawo
artysty do deformacji,
syntezy i dekor. stylizacji
form, nadajc symbol.
znaczenie barwom i liniom.
Odrbne miejsce
w postimpresjonizmie
zajmuj dziea V. van Gogha,
odznaczajce si niezwyk geometryzacj (Topole,
si ekspresji, dramatyzmem
i wymow symbol.; wynikiem
poczenia impresjonist.
kolorytu z syntet.-dekor.
ujciem formy bya twrczo Czanne'a stao si
tzw. intymistw (P. Bonnard,
. Vuillard); do zjawisk
postimpresjonizmu niektrzy
badacze wczaj take z palet, Kpice si 1883
fowizm.
CZANNE PAUL (1839
1906), malarz franc.; jeden
z najwybitniejszych twrcw
sztuki nowocz.; 186164
przebywa w Paryu, gdzie
studiowa dziea dawnych
mistrzw w Luwrze oraz
uczszcza do Acadmie
Suisse; zaprzyjani si w karty ).
si u Czanne'a denie do
i zbliy do grupy przyszych dram. i dynamicznej syntezy
impresjonistw; 1888 osiad rodkw wyrazu ( Wielka
w Aix-en-Provence, gdzie pinia w Montriant 1895,
przebywa do koca ycia. We Kamienioomy w Bibemus
wczesnym okresie twrczoci, 18981900, Portret A.
oprcz ekspresyjnych Vollarda 1899). Od 1898
i dynamicznych scen niemal do koca ycia
figuralnych (pod wpywem pracowa take nad Wielkimi
Veronese'a, Caravaggia, E. kpicymi si; opierajc si
Delacroix i G. Courbeta) jak na studium natury, dy
Kuszenie w. Antoniego w tym dziele do odnowienia
(186770), Idylla (1870), klas. zasad kompozycji.
Czanne malowa martwe Dopiero w ostatnich latach
natury, nawizujce do prac ycia Czanne'a malarstwo
E. Maneta (Martwa natura jego znalazo uznanie, a
z czarnym zegarem ok. indywidualna wystawa 1895
1870), pejzae z Estaque u A. Vollarda w Paryu
zapocztkowaa wpyw sztuki
w ktrych zaznacza si Czanne'a na awangard
waciwe Czanne'owi mal. tych lat. Dziea i pogldy
wspzalene traktowanie artystyczne Czanne'a
bryy i plamy barwnej. Od oddziaay na wiele kierunkw
1873 tworzy pod wpywem artyst. (m.in. kubizm) i sztuk
impresjonizmu, co przynioso XX w.
oczyszczenie i rozjanienie GOGH VINCENT van (1853
jego palety, wzmoenie 90), malarz hol.;
wibracji barw i uspokojenie z malarstwem zetkn si
faktury (Dom powieszonego pracujc w modoci
1873, Portret V. Chocqueta w antykwariatach Goupila
1876/77). Odszed jednak od w Hadze, Londynie i Paryu;
impresjonizmu w kierunku 187879 prowadzi
wyrazistego rysunku, dziaalno misyjn wrd
budowania formy kolorem, grnikw w belg. zagbiu
klas. kompozycji duych wglowym w Borinage; 1881
paszczyzn (pragn da 86 przebywa kolejno
impresjonizmowi solidno w Hadze (studia u A.
sztuki muzealnej). Prace Mauve'a), Nuenen i Antwerpii,
z 187682 cechuje tworzc realist., surowe
przejrzysto i rwnowaga rysunki, akwarele i obrazy
kompozycyjna, budowanie nawizujce do hol.
przestrzeni przez malarstwa rodzajowego
nawarstwianie planw XVII w. (Jedzcy kartofle
i okrelanie struktury 1885). W 1886 przyby do
przedmiotw przez Parya, do brata Theo,
przyjaciela i doradcy
Autoportret 187375, martwe w sprawach artyst., ktry
natury z jabkami i pater). wspiera go materialnie; tam,
Okoo 1885 g. problemem pod wpywem malarstwa
malarskiego widzenia impresjonist. i grafiki jap.,
van Gogh rozjani
wydobycie wzajemnego i wzbogaci koloryt,
oddziaywania form i kolorw wyzyskujc te wartoci
(Bkitny wazon, Autoportret dekor. faktury i linii pejzae
z Montmartre'u i okolic
87). W kilku wersjach tematu Parya, portrety (Pre Tanguy
Gra w. Wiktorii usiowa 1887, Autoportret przy
poczy jednoci sztalugach 1888). W 1888
kompozycji rne punkty wyjecha do Arles, gdzie
widzenia, co doprowadzio do uksztatowa si w peni styl
kubizmu. W 189095 malowa jego malarstwa, w ktrym
g. kompozycje figuralne intensywne barwy widma
i portrety, dc do sonecznego, z przewag
osignicia peni formy mal. ulubionych ci, gruba,
(kilka wersji Grajcych impastowa faktura
i deformacja, s traktowane zakresu zainteresowa do wraz z G. Seuratem; od 1908
jako rodki ekspresji; w tym studium koloru i wiata przewodn. Socit des
duchu rozwin teori koloru dyli jednak do Artistes Indpendants;
sugestywnego; take zdyscyplinowania formy, stosowa metod
tematyka obrazw, wrd zachowujc niezmieniony dywizjonizmu, uywajc
ktrych przewaa pejza ksztat przedmiotu i stosujc czystych kolorw
i portret, nabieraa w tym bardziej zracjonalizowane pryzmatycznych; malowa g.
okresie czsto znaczenia prawa kompozycji; sceny rodzajowe w pejzau,
symbol. (Nocna kawiarnia wykorzystujc popularne najczciej nad brzegiem
w Arles 1888, Pokj artysty wwczas teorie opt., Sekwany, lub nadmor. (Port
1888, kilka wersji skodyfikowali, stosowane w Honfleur 1886) oraz
Sonecznikw ). Z powodu dotd instynktownie przez portrety; autor pracy teoret.
rozwijajcej si choroby impresjonistw, zasady D'Eugne Delacroix au no-
psych. umieszczony dywizjonizmu (podzia plamy impressionisme (1899), ktra
w zakadzie w Saint-Rmy, barwnej polegajcy na stanowi kodyfikacj
gdzie 188990 powstay rozbiciu plamy wizualnej na neoimpresjonizmu.
liczne pejzae o potgujcym niewielkie punkty barwne
si dram. napiciu i ograniczeniu palety do CROSS HENRI (18561910),
i dynamizmie (Gwiadzista zasadniczych kolorw widma) malarz franc.; reprezentant
noc 1888, Droga z cyprysem i wynikajc z niego metod neoimpresjonizmu; twrca
i gwiazd 1890), martwe mal. zw. pointylizmem pointylistycznych (pointylizm)
natury (kwiaty), portrety (kadzenie obok siebie pejzay, g. akwarelowych,
i kompozycje figuralne, m.in. maych, jednakowej wielkoci odznaczajcych si
wg J.F. Milleta. W 1890 van punktw barwnych); dziki dekoracyjnoci
Gogh opuci zakad temu kompozycje i intensywnymi barwami;
i zamieszka w Auvers-sur- neoimpresjonist. cz wywar wpyw na H. Matisse'a
Oise, pod opiek dra P. surowo i monumentalno i fowistw.
Gacheta; malowa tam form z mozaikow i barwn Nad brzegiem Morza
portrety i sugestywne wibracj powierzchni obrazu. rdziemnego
pejzae, pene niepokoju Scena marynistyczna z
i dramatyzmu (Kruki nad SEURAT PAUL (18631935), cyprysami?
polem pszenicy); w lipcu franc. malarz i rysownik; wraz Zatoka Cavaliere
tego roku pod wpywem z P. Signakiem dy do
depresji psych. popeni usystematyzowania zasad GAUGUIN PAUL (18481903),
samobjstwo. Twrczo van impresjonizmu i opracowania franc. malarz, rzebiarz
Gogha wywara silny wpyw uniwersalnej, naukowo i grafik; w modoci suy
na malarstwo XX w. uzasadnionej metody mal.; w marynarce, od 1871 by
zapocztkowa kierunek urzdnikiem bankowym
NEOIMPRESJONIZM [gr.- neoimpresjonizmu; studiowa w Paryu. Malarstwem zaj
franc.], termin wprowadzony dziea nauk., badajc si 1874 jako amator, od
1886 przez krytyka F. zagadnienia koloru i teorii 1883 powici si mu
Fnona na okrelenie widzenia (H.F. Helmoltz, C. cakowicie, porzucajc
kierunku w malarstwie franc. Blanc); od 1880 tworzy dotychczasowe zajcia.
koca XIX w., ktrego celem rysunki rozumiane jako Pocztkowo tworzy pod
byo ucilenie zasad wietlna wibracja tonw; wpywem impresjonistw,
impresjonizmu, a w malarstwie stosowa zw. C. Pissarra; po podry
jednoczenie przezwycienie metod pointylizmu; tworzy 1887 do Panamy i na
jego sprzecznoci; kompozycje figuralne (Une Martynik oraz po krtkim
inicjatorem baignade 1884, La Grande pobycie z V. van Goghiem
neoimpresjonizmu by G. Jatte 1886, La Parade 1887 w Arles 1888, osiad
Seurat, autor programowych 88, Les poseuses 1888, Le w Bretanii; malowa w Pont-
obrazw Une baignade Chahut 188990, La Cirque Aven i Le Pouldu (188890),
(1884) i La Grande Jatte 189091), pejzae mor. gdzie skrystalizowa si jego
(1886), kontynuatorem i okolic Parya. wasny styl mal., peen poet.
i teoretykiem kierunku P. Kpiel w Amier symbolizmu, inspirowanego
Signac (autor traktatu Niedzielne popoudnie na folklorem i pejzaem Bretanii;
D'Eugne Delacroix au no- Grande Jatce powstay wwczas
impressionnisme 1899), a Modelki kompozycje, malowane
przedstawicielami H. Cross, Cyrk duymi paszczyznami
Ch. Angrand, A. Dubois-Pillet Kankan intensywnych, czystych barw,
oraz byy impresjonista C. zamknitych grubym
Pissarro. Neoimpresjonici SIGNAC PAUL (18631935), konturem (ty Chrystus
zachowali podstawow franc. malarz, akwarelista 1888, Walka Jakuba
zasad impresjonizmu i rysownik; wsptwrca z anioem 1888, Pikna
ograniczenie palety do i teoretyk neoimpresjonizmu, Angle 1889); wraz z .
czystych barw oraz g. ktrego zasady sformuowa Bernard oprac. zaoenia
cloisonizmu i syntetyzmu
(m.in. polegajce na
radykalnym uproszczeniu
form zamknitych wyranym,
pynnym konturem,
operowaniu pask jednolit
plam barwn i odrzuceniu
perspektywy), ktre stay si
podstaw tzw. szkoy z Pont-
Aven, a potem grupy
nabistw. W 1891,
w poszukiwaniu nie tknitej
cywilizacj natury
i obyczajowoci, Gauguin
wyjecha na wyspy Oceanii
(Tahiti) i Martynik, gdzie (z
wyjtkiem pobytu we Francji
189395) pozosta do koca
ycia; w zetkniciu
z bujnoci tropik. przyrody
i egzotyk tzw. prymitywnych
kultur (prekolumbijskiej,
jawajskiej, jap.) w twrczoci
Gauguina nastpio
pogbienie nurtu
symbolizmu, poczone ze
wzbogaceniem
i uintensywnieniem kolorytu,
maks. syntez formy
i wiksz monumentalizacj
kompozycji (Skd
przybywamy? Kim jestemy?
Dokd idziemy? 1897, Biay
ko 1898). W ostatnich latach
ycia Gauguin zajmowa si
te drzeworytem i rzebi;
pisywa artykuy do
czasopism paryskich, g. do
La Revue Blanche (gdzie
1897 drukowano w odcinkach
jego pamitnik z Tahiti: Noa
Noa, wyd. pol. 1925); 1899
1900 wydawa w Papeete
pismo Le Sourire. Twrczo wycigw, sdw, szpitali
Gauguina wywara
zasadniczy wpyw na
uksztatowanie si sztuki
wspczesnej.
Ogrd w niegu
Ndznicy-autoportret
Widzenie po kazaniu/walka
Jakuba z aniolem
Van Gogh malujcy
soneczniki
ty Chrystus
Autoportret z tym
Chrystusem
C to? Jeste zazdrosna
Skd przybywamy? Kim
jestemy? Dokd idziemy?
PONT-AVEN, szkoa z Pont-
Aven nazwa nadana grupie
malarzy (m.in. C. Amiet, E.
Bernard, Ch. Laval, M. de
Haan, A. Sguin, P. Srusier),
skupionych 18881900 wok operowanie za skrtem,
P. Gauguina, w czasie jego celno charakterystyki,
pobytu w Bretanii w Pont- czsto zawierajcej elementy
Aven i Le Pouldu; twrczo karykatury, oszczdno
ich, inspirowana przez grafik formy, zwizy rysunek
jap., sztuk archaiczn i lud., wzorowany na drzeworycie
bya jednym z przejaww jap., dekor. kontur, pasko
symbolizmu; intensywnej plamy barwnej
charakteryzowaa j syntet. suyy wyostrzeniu do granic
forma, nadawanie linii karykaturalnej ekspresji
i barwie znacze symbol., rodkw postimpresjonist.
posugiwanie si pask warsztatu. Twrczo Toulusa-
plam barwn obwiedzion Lauterka, zw. litografie,
dekor. konturem; pierwszym wywara silny wpyw na
wystpieniem grupy bya rozwj nowocz. plakatu.
wystawa 1889 w kawiarni Portret van Gogha
Volpini w Paryu; cisy Woltyerka
zwizek ze szko z Pont W MoulinRouge
Aven czy grup nabistw; Kobieta wkadajca
szkoa z PontAven rozpada poczoch
si po wyjedzie Gauguina na Ivet Gilbert
Tahiti, ale jej tradycje Anglik Korner w Mulin Rouge
kontynuowa E. Bernard; ze Taczca Jeanne Avril
szko z Pont-Aven wizaa si Toaleta
twrczo W. lewiskiego. Kobieta przy oknie; W loy
FOWIZM [ franc.], kierunek
TOULOUSE-LAUTREC HENRI w malarstwie franc. pocz.
de, H. de Toulouse-Lautrec- XX w., reprezentowany g.
Monfa (18641901), franc. przez H. Matisse'a oraz m.in.
malarz i grafik. W przez: A. Marqueta, G.
dziecistwie zosta kalek; od Rouaulta, A. Deraina, M.
1882 studiowa w cole des Vlamincka, O. Friesza, R.
Beaux-Arts w Paryu, 1885 Dufy'ego, G. Braque'a, K. van
osiad na Montmartrze, Dongena. Najwiksza
z ktrym zwiza sw aktywno fowistw (ktrzy
twrczo; zafascynowany nie stanowili grupy zwartej
malarstwem E. Degasa; organizacyjnie i nie ogosili
w obrazach, rysunkach adnego programu teoret.)
i litografiach ukazywa zaznaczya si 190407; 1905
chwytane na gorco ycie odbya si synna wystawa
i typy paryskie koca XIX w. w Salonie Jesiennym
sceny z kabaretw, teatru, w Paryu, ktra wywoaa
cyrku, kawiarni, domw publ., oburzenie krytyki (okrelenie
malarzy jako cage des fauves
i prosektoriw (Danse au klatka dzikich bestii dao
Moulin de la Galette 1889, nazw fowizmowi). Fowizm
album litografii Le caf- by reakcj na impresjonizm
concert 1893, Au salon de la i symbolizm; nawizywa do
rue des Moulins 1894, twrczoci V. van Gogha, P.
Cyrkwka 1895); twrca Gauguina i P. Cezanne'a oraz
wnikliwych portretw (album sztuki ludw pierwotnych; g.
litografii Yvette Guilbert cechy: ekspresja plamy
1894), znakomitych plakatw barwnej, paska kompozycja,
(Divan japanais 1892, Jane syntet. rysunek czsto
Avril 1898), dekoracji graniczcy z deformacj,
ciennych w kabarecie ostre kontrasty kolorw,
Mirliton na Montmartrze traktowanych niezalenie od
(1886) i ilustracji przedstawianych motyww.
w czasopismach oraz do Po 1907 fowizm przesta
ksiki J. Renarda Histoire istnie; wpyn na
naturelle (1899). ksztatowanie si
Wycinkowo kompozycji, ekspresjonizmu.
denie do oddania
jednostkowego momentu MATISSE HENRI (1869
cz twrczo Toulousa- 1954), franc. malarz i grafik;
Lautreka z impresjonizmem, wsptwrca fowizmu;
wybitny artysta XX w.; ucze
G. Moreau; jego wczesne
prace maj charakter
akademicki (Deser 1897),
pod wpywem impresjonizmu
a nastpnie
neoimpresjonizmu rozjani
palet; pniej malowa i martwe natury,
obrazy we wasnym stylu
(Rado ycia 1906,
Przepych, spokj i rozkosz
1907), odznaczajce si
czystym kolorytem oraz
prostot kompozycji
i rysunku, zerwaniem
z tradycyjn przestrzeni. Od
1908 okres wiat. sawy
malarstwa Matisse'a (m.in.
190811 Muzyka, Taniec,
Czerwone studio); w latach
nastpnych dekor.
kompozycje z postaciami
odalisek i portrety kobiet
arab. oraz obrazy
z widocznym wpywem
kubizmu syntet. ( Zote rybki
1915, Lekcja muzyki 1917);
po 1930 najpeniejszy rozkwit
stylu Matisse'a; g. tematy
martwe natury i posta
kobieca we wntrzu ( Muzyka
1939, Wielkie czerwone
wntrze 1948); 193133
panneau dekor. Taniec (w sali
Fundacji Barnesa w Merion,
Pensylwania). Matisse tworzy
rysunki o lapidarnym stylu,
grafiki, ilustracje (cykle
ilustracji do Poezji S.
Mallarmgo 1932, Kwiatw
za Ch. Baudelaire'a 1947,
Poematw Karola
Orleaskiego 1950)
i scenografie (m.in. dla
zespou S.P. Diagilewa);
194851 powstao ostatnie
dzieo Matisse'a dekoracja
kaplicy Dominikanek
w Vence.
DERAIN ANDR (1880
1954), malarz franc.; 1904
07 jeden z g. przedstawicieli
fowizmu; g. pejzae miejskie
o ostrych barwach (Most
Westminsterski 1906);
pniej zbliy si do mistyczne i krytyka wspcz.
kubizmu, a nastpnie, po
1918, ulegajc oglnej
tendencji powrotu do
malarstwa tradycyjnego,
malowa portrety i martwe
natury; zajmowa si te
scenografi, grafik, rzeb byli V. van Gogh, H. Toulouse-
i ceramik.
VLAMINCK MAURICE de
(18761958), franc. malarz,
grafik i ilustrator; jeden z g.
przedstawicieli fowizmu,
najbardziej gwatowny
i spontaniczny malarsko;
malowa zw. pejzae
o jaskrawym, intensywnym
kolorze, uproszczonym
rysunku i paszczyznowo
ujtej kompozycji (Czerwone
drzewa 1906); pniejsza
ewolucja pod wpywem P.
Czanne'a.
ROUAULT GEORGES (1871
1958), franc. malarz i grafik;
wybitny malarz rel. XX
stulecia; ucze G. Moreau;
pocztkowo wystawia
z grup fowistw, ale b. od
nich odmienny w nastroju
i technice, malowa
kompozycje o silnym adunku
emocjonalnym, tematyce
spo.-obyczajowej i rel.;
191727 tworzy cykle
ilustracji akwafortowych
(m.in. Miserere 192227),
odznaczajce si mocnymi
kontrastami czerni i bieli; od
1932 dominujc dziedzin
jego twrczoci stao si
malarstwo o tematyce rel.,
przepojone nastrojem
mistycznej powagi i o syntet.
formie przypominajcej
redniow. witrae (wite
oblicze 1933), Homo homini
lupus 194044); Rouault
zajmowa si te ceramik,
projektowa dekoracje teatr.
i witrae.
EKSPRESJONIZMU
SZTUKA. Ekspresjonizm
w sztukach plast. by
zwizany z awangard.
prdami pierwszego
trzydziestolecia XX w. (np.
dadaizmem, fowizmem,
futuryzmem); g. cechy:
subiektywizm przez
spontaniczne wyraanie
przey wewn., tendencje
przygnbienia, lku przed
cywilizacji, posugiwanie si
brutalnym kontrastem,
karykatur i grotesk, celowe
deformowanie zewn. obrazu
wiata. Bezporednimi
prekursorami ekspresjonizmu
Lautrec, J. Ensor i E. Munch;
ekspresjonici nawizywali
m.in. do sztuki spoeczestw
pierwotnych i sztuki
dziecicej, do redniow.
rzeby, sztuki lud., fowizmu
i symbolizmu. Ogln
tendencj byo
przywizywanie duej wagi
do spraw formy (linearyzm,
deformacja obrazu, abstrakc.
koloryt w dysonansowych
zestawieniach), rezygnacja
z wiernego odtwarzania
rzeczywistoci na rzecz
wnikliwej analizy przey
wewn. i spotgowania siy
wyrazu (ekspresji). Rozwina
si grafika (zw. drzeworyt).
Orodkiem ruchu byo
ugrupowanie Die Brcke (E.L.
Kirchner, E. Heckel, K.
Schmidt-Rottluff, E. Nolde, M.
Pechstein) i Der Blaue Reiter
(W. Kandinsky, F. Marc, A.
Macke); z ekspresjonizmem
byli zwizani take P.
Modersohn-Becker, O.
Kokoschka, E. Barlach, K.
Hofer. Ekspresjonizm rozwin
si te we Francji (fowici,
malarze z cole de Paris),
Belgii (C. Permeke, F.
Mesereel), Polsce (m.in.
ugrupowania Formici, Bunt),
Holandii, Hiszpanii, a take
w obu Amerykach (m.in.
w Brazylii i Meksyku).
MUNCH EDVARD ( 1863
1944), norw. malarz i grafik;
studiowa w Oslo i Paryu,
gdzie uleg wpywom
malarstwa postimpresjonist.;
wiele lat spdzi
w Niemczech, Francji
i Woszech; przyjani si z S.
Przybyszewskim, by
zwizany z symbolistami
i szko z Pont-Aven; po
cikiej chorobie nerwowej
1909 osiad w Norwegii.
Tworzy symbol. kompozycje
figuralne, zblione atmosfer
do dzie A. Strindberga, dajc
w nich w ekspresyjny sposb
wyraz obsesjom erotycznym,
uczuciom samotnoci,
chorob i mierci (m.in.
Zazdro 1890, Krzyk 1893,
Fryz ycia 3 wersje, Taniec
ycia 1899/1900, Dziewczta
na mocie 1901); portrety,
pejzae, projekty dekoracji
teatr. (m.in. do Peer Gynta H.
Ibsena) i dekoracje cienne
(uniw. w Oslo, 191015);
stosowa silny kontur, pynn
secesyjn lini, zrnicowany
koloryt, z ktrym wiza treci
symbol.; po 1909 rozjani
palet. Twrczo Muncha
oddziaaa b. silnie na
malarstwo eur. pocz. XX w.,
bdc jednym z g. rde 1980), austr. malarz, grafik,
ekspresjonizmu; w Polsce
wpyw Muncha zaznaczy si
dziki Przybyszewskiemu
w sztuce Modej Polski.
Chore dziecko
Wiosna
Letnia noc
Noc ST. Cloud
Dziewczyna czeszca wosy
Gwiedzista noc
wiato ksiyca
Krzyk
Gos
Autoportret nad mask
kobiety
Nazajutrz
Dojrzewanie
3 okresy w yciu kobiety
Portret Stanisawa
Przybyszewskiego
Autoportret z zapalonym
papierosem
Madonna
oe mierci
mier w pokoju chorego
Melancholia
Pocaunek
Taniec ycia
4 synw doktora Lindego
Samotni
Wszystko w niegu/nieg
padajcy na ciek
Autoportret z butelka wina
mier Maneta
Soce
Autoportret po Hiszpance
ENSOR JAMES (18601949),
belg. malarz i grafik;
studiowa w Brukseli (1877
80), potem dziaa
w Ostendzie; pocztkowo
realist., ciemne w tonacji
pejzae, wntrza, martwe
natury, portrety ( Muzyka
rosyjska 1881); pod wpywem
impresjonizmu rozjania
palet, wprowadza te wtki
symbol. i fantastyczne oparte
na groteskowych
zestawieniach elementw
realist. z irracjonalnymi
motywami widm, masek
karnawaowych i szkieletw
(Intryga 1890, Maski i mier
1897); twrczo Ensora
stanowi zapowied
ekspresjonizmu; g. dzieo
Wjazd Chrystusa do Brukseli i Monachium; 1909
(1888); liczne akwaforty zorganizowa w Monachium
(Katedra 1886) i litografie; Neue Kunstlervereinigung, a
Ensor tworzy te dziea muz. 1911 grup Der Blaue Reiter;
(balet-pantomima La gamma wsppracowa te z redakcj
d'amour 1908) i literackie. Der Sturm. Po wybuchu I
KOKOSCHKA OSKAR (1886 wojny wiat. powrci do
Rosji, gdzie po rewolucji
pisarz i dramaturg; po 1910 zosta cz. Wydziau Sztuki
w Niemczech, zwizany w Lud. Komisariacie Owiaty;
z Secesj; Berlisk oraz 191821 wykada we
Blaue Reiter, Der i Brcke, Wchutiemasie i 1920 na uniw.
Die; 191724 prof. akad. w Moskwie; 1921 za. Akad.
sztuk piknych w Drenie; Wiedzy o Sztuce. W kocu
1934 emigrowa; od 1953 1921 przenis si do Niemiec
w Szwajcarii; portrety, (192233 wykada
symbol. kompozycje figuralne w Bauhausie); 1924 wraz z A.
o charakterze ekspresjonist., Jawlenskym, P. Klee i L.
swobodnej technice mal., Feiningerem utworzy grup
bogatym kolorycie, czsto Die Blaue Vier. W 1933 osiad
o antywojennej i antyhitl. w Neuilly-sur-Seine we
wymowie, cykle graf.; autor Francji. Na malarstwo
ekspresjonist. dramatw. Kandinsky'ego wywar wpyw
fowizm oraz rodzime, lud.
BLAUE REITER, DER, tradycje sztuki ros.;
awangardowe, luno dynamizujc form
zwizane ugrupowanie artyst. i potgujc kolorystyk
(nazwa od obrazu W. w swych studiach
Kandinskiego bkitny pejzaowych i kompozycjach
jedziec), za. 1911 przeszed stopniowo (od
w Monachium, odam Neue 1910) do swobodnych,
Kunstlervereinigung; skupiao bezprzedmiotowych ukadw
malarzy o rnych postawach (zw. przez niego impresjami,
artyst.; pierwsza wystawa improwizacjami lub
1911; teoretycy grupy: kompozycjami). Zetknicie
Kandinsky, F. Marc, A. Macke, z konstruktywizmem
P. Klee; program Der Blaue i suprematyzmem w okresie
Reiter, zawarty w pracy ber moskiewskim poprowadzio
das Geistige in der Kunst go w kierunku geom. precyzji
Kandinskiego i artykuach elementw formy, przy
w almanachu Der Blaue zachowaniu waciwej dla
Reiter (oba 1912), gosi jego twrczoci dynamiki
odejcie od zewn. form i dekoracyjnoci. Teoretyczne
rzeczywistoci ku jej treciom zaoenia swego malarstwa
duchowym, wyraanym wg wyoy w pracy ber das
teoretykw Der Blaue Reiter Geistige in der Kunst (1911).
np. w sztuce ludw Dziaalno pedag.
pierwotnych, rysunkach w Bauhausie wpyna na
dzieci; przez podkrelenie usystematyzowanie tych
znaczenia formy i koloru Der zaoe w pracy Punkt i linia
Blaue Reiter wywaro wpyw a paszczyzna (1926, wyd.
na ugruntowanie si pol. 1986). Zajmowa si
tendencji abstrakc. w sztuce; rwnie twrczoci lit.
I wojna wiat. pooya kres (utwory sceniczne,
dziaalnoci grupy; idee Der opowiadania i poematy
Blaue Reiter podj Bauhaus proz). Wywar wielki wpyw
i grupa Blaue Vier, die. na rozwj malarstwa
abstrakc. po II wojnie
KANDINSKY WASSILY (1866 wiatowej.
1944), ros. malarz, grafik
i teoretyk sztuki; 188692 KLEE PAUL (18791940),
studiowa prawo w Moskwie, malarz i grafik szwajc.;
od 1896 malarstwo studiowa w akad. sztuk
w Monachium (w akad. sztuk piknych w Monachium, gdzie
piknych i szkole A. Abgo); osiad 1906; tam nawiza
od 1907 przebywa w Berlinie 1911 kontakt z W.
Kandinskym i grup Der
Blaue Reiter; 1912 w Paryu
zetkn si z ruchem
kubistycznym; 192031 prof.
Bauhausu, 193133 prof.
akad. sztuk piknych
w Dsseldorfie; od 1933
w Bernie. W twrczoci Klee
swoboda wyobrani czya
si ze wiadomie
ksztatowan dyscyplin
twrcz (wpywy kubizmu,
sztuki dziecicej); tworzy g.
rysunki i niewielkie akwarele,
czy oderwane dziaanie
tonu barwnego i delikatnej
kreski z bezporedni
symbolik znaczeniow
(Pejza z tymi ptakami
1923, Latajce miasto 1930);
w twrczoci ostatnich lat
ycia widoczne narastanie
dram. napicia; prace teoret.;
Pdagogisches Skizzenbuch
(1925).
MARC FRANZ (18801916),
niem. malarz i grafik;
wspzaoyciel i jeden z g. plam barwn, uprawiali te
przedstawicieli ugrupowania
Der Blaue Reiter, cz. Neue
Knstlervereinigung;
pocztkowo pod wpywem
impresjonizmu i symbolizmu;
symbol.-ekspresyjne
kompozycje animalistyczne
o syntet. formie i czystym
kolorycie oraz rytmizowane
kompozycje barwne, zbud.
z przenikajcych si form,
bliskie abstrakcji; g. dziea:
Los zwierzt, Wiea
niebieskiego konia (oba
1913).
MUNTER?
JAWLENSKY ALEKSIEJ (1864
1941), malarz ros., dziaa g.
w Niemczech; wspzaoyciel
(1909) ugrupowania Neue
Knstlervereinigung; cz.
grupy Die Blauen Vier; czy
elementy ros. sztuki lud.,
malarstwa ikonowego
i kierunkw sztuki
zachodnioeur., pniej
stworzy indywidualny styl
zbliony do abstrakcji
(Kontemplacyjne wntrze
1928).
MACKE AUGUST (1887
1914), malarz niem.; cz. Der
Blaue Reiter; twrczo
Mackego ewoluowaa przez
impresjonizm, kubizm
i futuryzm do tendencji
bliskich abstrakcjonizmowi;
g. poetyckie w nastroju
kompozycje figuralne
o uproszczonej formie
( Turecka kawiarnia 1914),
portrety, pejzae.
BRCKE, DIE,
stowarzyszenie niem.
malarzy ekspresjonistw, za.
1905 w Drenie przez E.L.
Kirchnera, E. Heckla i K.
Schmidta-Rottluffa; cz. m.in.:
E. Nolde, M. Pechstein, C.
Amiet; od 1910 w Berlinie;
nazwa ugrupowania,
wprowadzona przez
Schmidta-Rottluffa, miaa
wskazywa na ch
przerzucenia mostu (niem.
die Brcke) midzy sztuk
wspcz. a sztuk przyszoci; Brcke; pocztkowo realist.
cz. Die Brcke postulowali
walk z naturalizmem
w sztuce; posugiwali si
pask, kontrastowo
zestawion, intensywn
dzieo: cykl malowide
grafik, zw. drzeworyt; g.
kompozycje figuralne, czsto
o charakterze spo.-
obyczajowym i symbol.;
regularne wystawy i wasne
publikacje; dziaalno
o duym znaczeniu dla
nowocz. niem. grafiki; 1913
rozwizane.
PECHSTEIN MAX (1881
1955), niem. malarz i grafik;
studiowa w Drenie, 190612
cz. Die Brcke; od 1908
dziaa w Berlinie
(wsptwrca grupy Neue
Sezesion); 1933 objty
zakazem wystawiania prac;
od 1945 prof. Wyszej Szkoy
Sztuk Piknych w Berlinie;
tworzy ekspresjonist.
kompozycje figuralne,
pejzae i portrety
o uproszczonej formie
i nasyconym kolorycie
(Powracajce odzie 1919);
drzeworyty, litografie
i projekty mozaik.
NOLDE EMIL, wac. E.
Hansen (18671956), niem.
malarz i grafik; wybitny
przedstawiciel niem.
ekspresjonizmu; studiowa
w Monachium, Paryu
i Kopenhadze; dziaa g.
w Berlinie, 190607 zwizany
z Die Brcke; w okresie III
Rzeszy szykanowany (od
1941 objty zakazem
tworzenia); pocztkowo pod
wpywem impresjonizmu, po
1908 tworzy ekspresjonist.
kompozycje graf. i mal.,
o tematyce rel. i symbol.
(obrazy z motywem masek),
odznaczajce si uproszczon
form i yw, ostr plam
barwn, oraz deniem do
groteski i deformacji;
autobiografie: Das eigene
Leben (1931) i Jahre der
Kampfe (1934).
GALLN-KLLELA AKSELI
(18561931), fi. malarz
i grafik; studiowa
w Helsinkach i w Paryu; od
1906 cz. ugrupowania Die
pejzae i sceny z ycia ludu
fi., potem dziea przepojone
mistycznym symbolizmem,
nawizujce do modernist.
prdw prze. XIX i XX w.; g.
o tematyce zaczerpnitej
z nar. eposu fi. Kalewala;
tworzy te freski (w
pawilonie fi. na Wystawie
wiat. w Paryu 1900;
w kaplicy grobowej Juseliusa
w Pori 190103), liczne
portrety (m.in. J. Sibeliusa
1894), prace graf., ilustracje,
malowida na szkle oraz
wzory dla rzemiosa
artystycznego.
AMIET CUNO (18681961),
szwajc. malarz i grafik;
zwizany ze szko z Pont-
Aven (188892) i grup Die
Brcke (190607); portrety,
pejzae, malowida cienne;
w pniejszej twrczoci
wpywy F. Hodlera
i malarstwa franc.; portrety,
pejzae, malowida cienne.
KIRCHNER ERNST LUDWIG
(18801938), niem. malarz
i grafik; jeden z g.
przedstawicieli niem.
ekspresjonizmu;
wspzaoyciel
stowarzyszenia Die Brcke;
191116 przebywa w Berlinie
(kontakt z grup Der Sturm),
od 1917 w Szwajcarii;
twrczo inspirowana sztuk
redniow., jap. drzeworytem,
sztuk prymitywn i wspcz.
kierunkami artyst.;
kompozycje figuralne
z aktami, sceny
wielkomiejskie, portrety,
pejzae; malowida cienne,
drzeworyty; malarstwo
Kirchnera cechuje paska,
intensywna plama barwna,
syntet. rysunek, silnie
zaznaczony kontur;
w kocowej fazie twrczoci
zbliy si do kubizmu
i abstrakcji; autor kroniki Die
Brcke ( Die Chronik der
Brcke 1912).
HECKEL ERICH (18831970),
niem. malarz i grafik;
przedstawiciel
ekspresjonizmu,
wspzaoyciel Die Brcke;
1918 bra udzia w ruchu
rewol. w Berlinie cz. rad
robotn.; 194955 prof.
Kunstschule w Karlsruhe;
grafika i kompozycje figuralne
oraz portrety i pejzae, g.
ekspresjonist., o elementach
symbolizmu; malowida
cienne.
SCHMIDT-ROTTLUFF KARL,
wac. K. Schmidt (1884
1976), niem. malarz i grafik;
jeden z czoowych
przedstawicieli sztuki
ekspresjonizmu;
wspzaoyciel grupy Die
Brcke; od 1947 prof.
Wyszej Szkoy Sztuk
Piknych w Berlinie; tworzy
ekspresjonist. kompozycje
o duych walorach dekor.
i treciach mistyczno-
symbol.; ekspresyjny
charakter miay rwnie jego
rzeby i prace graficzne.
KUBIZM, kierunek
w malarstwie i rzebie
zainicjowany we Francji
190609 przez P. Picassa i G.
Braque'a. Terminu kubizm
(ac. cubus szecian,
kostka) uy krytyk L.
Vauxelles w odniesieniu do
dzie malarzy
uczestniczcych w Salonie
Jesiennym 1908. W
manifestacjach kubistw brali
udzia m.in. malarze: A.
Gleizes, J. Metzinger, F. Lger,
H. Le Fauconnier, J. Gris, L.
Markus (Marcoussis) oraz
rzebiarze A. Archipenko i E.
Nadelman. W kibizmie
rozrnia si 3 fazy: i Madrycie; 19001902
prekubistyczn (190609), kilkakrotnie przebywa we
analit. (190912), syntet. (po Francji, gdzie 1904 osiad na
1912). W historii kubizmu stae. Wczenie osign
przeomow rol odegra dojrzao warsztatow,
obraz Picassa Panny z atwoci adaptujc
z Awinionu (1907), aktualne tendencje artyst.,
zapowiadajcy nowe ujcie ok. 1901 wyksztaci cechy
bryy w malarstwie dziki stylu (tzw. okres bkitny). Od
ostrym, ukowatym 1905 zmieni kolorystyk
i linearnym podziaom figury i tematyk obrazw (okres
(analogie z rzeb rowy). W dalszej ewolucji
murzysk); dalsze pod wpywem rzeby
zagszczenie podziaw, murzyskiej i iberyjskiej
zaostrzenie konturw doszed do znacznej
i rytmizacj pola obrazu deformacji bryy i przestrzeni
rozwin Braque, dajc (Panny z Awinionu 1907). Od
pocztek nowej koncepcji 1909 wsppracowa cile
przestrzeni w malarstwie z G. Braque'em. W tzw. analit.
tzw. przestrzeni kubistycznej fazie kubizmu obaj artyci
(faza analit.); w przestrzeni wypracowali koncepcj
tej sytuowano strukturalnego rozoenia
wieloaspektowe wyobraenia przedmiotu i umownej
ludzi i rzeczy; w miar upywu przestrzeni bdc
czasu przybieray one formy zanegowaniem tradycyjnego
graniczcych z abstrakcj perspektywicznego
wariacji na temat obranego ujmowania przestrzeni i bryy.
motywu; aby zapobiec W kolejnej, tzw. syntet. fazie
swoistemu hermetyzmowi, a kubizmu Picasso sign po
jednoczenie zwiza sztuk niemal. tworzywa,
z yciem kubici posuyli si komponujc z nich kolae
kolaem; technika ta i obrazy-reliefy. W t lini
zapocztkowaa ostatni faz poszukiwa wplt si cykl
kubizmu; kubizm by. kompozycji realist.
pierwszym kierunkiem, ktry i klasycyzujcych,
radykalnie zerwa zainspirowanych pobytem we
z tradycyjn koncepcj sztuki. Woszech, gdzie Picasso
Kierunek ten wywar wsppracowa z J. Cocteau
decydujcy wpyw na dalszy nad wystawieniem Parad
rozwj sztuki XX w. (futuryzm, przez balet S.P. Diagilewa. W
konstruktywizm, latach 20., nie biorc udziau
abstrakcjonizm). w ruchu surrealist., Picasso
Tendencje kubizmu ujawniy adaptowa i przeksztaca
si take na gruncie niektre jego propozycje.
literatury, zw. awangard. Najwaniejsze dziea z lat 30.
poezji franc. (G. Apollinaire, to cykle Minotauromachia,
B. Cendrars, M. Jacob, P. Sny i kamstwa generaa
Reverdy), w Polsce g. Franco oraz obraz Guernica,
w poezji A. Wayka; kubizm przeznaczony do pawilonu
poetycki cechowao hiszp. na Wystawie wiat.
odrzucenie dyskursywnych w Paryu (1937). Po II wojnie
regu rozwijania wypowiedzi, wiatowej Picasso wstpi do
zastpienie zwizkw Komunist. Partii Francji
przyczynowo-skutkowych i okresowo zaangaowa si
midzy skadnikami obrazu w dziaalno publ. (udzia
poet. lunymi zestawieniami w Kongresie Obrocw Pokoju
elementw odlegych we Wrocawiu, 1948).
w czasie lub przestrzeni, Powojenna twrczo Picassa
symultaniczne ukazywanie nie podlegaa ju
przedmiotu z wielu stron, gwatowniejszym
stosowanie metody kolau. przemianom. Przez cae ycie
niezwykle wszechstronny
PICASSO PABLO, wac. i podny, Picasso tworzy
Picasso Ruiz Blasco (1881 w wielu technikach
1973), malarz hiszp.; i gatunkach sztuki (rzeba,
studiowa w Barcelonie grafika, ilustratorstwo,
ceramika). Prbowa te si
w literaturze. Dziea Picassa
cz miao nowatorskich (1945), Posta we wntrzu,
poczyna z przywizaniem do
rdziemnomor. tradycji
sztuki figuratywnej. Pozostaj
te w ywym dialogu
z dokonaniami wielkich
mistrzw malarstwa
europejskiego. Wyznaczajc
drogi rozwoju XX-wiecznej
sztuki, nie daj si
sprowadzi do adnego prdu
czy kierunku, pozostaj poza
g. nurtami artystycznymi.
Oddziaay na kilka pokole
artystw.
BRAQUE GEORGES ( 1882
1963), franc. malarz, grafik
i rzebiarz; wsptwrca kontakt z P. Picassem); 1912
kubizmu; 190405 tworzy
pod wpywem
neoimpresjonizmu, potem
zbliy si do fowizmu; 1907
pod wpywem P. Czanne'a
zaj si problemem bryy konsekwentnie doktryn
i przestrzeni mal. poprzez
geometryzacj przedmiotw
i sprowadzenie ich do
czystych form plast. (pejzae
z Estaque 190708). Okres
kubistyczny (wsppraca z P.
Picassem) obejmowa faz
kubizmu analit. (190912),
w ktrej Braque wprowadzi
motywy liter, cyfr
i instrumentw muz.
( Portugalczyk 1911), oraz
faz kubizmu syntet. (1912
14), w ktrej stosowa
technik kolau i wiele
efektw fakturowych. Po I
wojnie wiatowej Braque
stopniowo oddali si od
kubizmu; 192226 wystpiy
w jego twrczoci tendencje
klasycyzujce (cykl
Kanefory); w tych pracach,
jak rwnie pejzaach
nadmor. (od 1929)
i Kpicych si (193032), postaw kubistyczn, oraz M.
zaznaczy si ponownie
wpyw Picassa.
Zainteresowanie antykiem
znalazo wyraz w akwafortach
do Teogonii Hezjoda
i kompozycjach dekor., tzw.
gipsach grawerowanych,
o tematyce mitol. (1930);
seria kompozycji figuralnych
z motywem podwjnej
twarzy (Malarz i modelka
1939) to dalszy cig mal.
dowiadcze, ktrych
ukoronowaniem byy
powstae w ostatnim okresie
martwe natury i cykle: Bilard
wpywem P. Czanne'a
Pracownia (1949), Ptaki
(plafon w Sali Etruskiej
w Luwrze, 1952). Od ok. 1939
Braque tworzy take rzeb
figuraln (syntet. figury koni,
ptakw, ryb, profile twarzy),
grafik (Helios 194647),
witrae. Twrczo Braque'a
wywara wpyw na rozwj
wspcz. malarstwa i grafiki.
GRIS Juan, wac. Jos
Victoriano Gonzles (1887
1927), malarz franc.,
pochodzenia hiszp.; tworzy
g. obrazy olejne i kolae; od
1906 we Francji (bliski
wystawi pierwsze
kompozycje malowane wg
zasad kubizmu analit.
(Portret Picassa, martwe
natury); rozwijajc
kubizmu, G. sta si jednym
z twrcw kubizmu syntet.;
dziea tego okresu cechuje
silnie zgeometryzowana
forma, linearny kontur oraz
paska plama barwna
o przytumionym kolorycie;
zajmowa si take
scenografi i ilustracj
ksikow.
Markus?
SECTION D'OR [; franc.],
ugrupowanie artystw
zwizanych z kubizmem;
inicjatorem grupy by J. Villon,
dcy do nadania
poszukiwaniom kubistycznym
teoret.-programowej
podstawy; cz. grupy: F.
Lger, J. Gris, A. Gleizes, J.
Metzinger, A. Lhote, R. de Le
Fresnaye, L. Marcoussis
reprezentujcy zdecydowan
Duchamp, F. Picabia, F.
Kupka, M. Laurencin,
z ktrych jedni zapowiadali
sw twrczoci dadaizm
i abstrakcj, inni
reprezentowali tendencje
stylizatorskie; pierwszym
wystpieniem grupy bya
wystawa Section d'Or,
urzdzona 1912 w Galerie de
la Botie w Paryu.
LGER FERNAND (1881
1955), malarz franc.;
malarstwo Lger'a
ksztatowao si pod
i fowistw; od 1910 by
aktywnym uczestnikiem
ruchu kubistycznego;
malowa kompozycje
odznaczajce si rytmiczn
i zwart form, stosujc
czsto podzia przedmiotw
na cylindryczne segmenty
oraz, od 1912, take jasny
i ywy koloryt (Kontrasty
form 1913), ktry zblia
niektre jego obrazy do
orfizmu. Zafascynowanie
techn. aspektem cywilizacji
XX w. zapocztkowao w jego
malarstwie tzw. okres
mechaniczny 191830 (Dyski
1919), wzbogacony z czasem
oryginaln koncepcj
przedmiotw z przestrzeni
oraz dociekaniami nad istot
przestrzennego kontrastu
form i kolorw (Klucze 1929).
Po 1930 zaznaczy si zwrot
ku formom org.
i dynamicznym, prowadzcy
do ostatniej fazy wielkich
kompozycji tematycznych
(Nurkowie, Budowniczowie
1950). Lger czy
problematyk mal.
z zainteresowaniem dla
wspcz. architektury, baletu,
filmu i ksiki oraz
z dziaalnoci pedag.
i prelekcyjn przez co sta si
jednym z najwybitniejszych
twrcw tzw. stylu lat
dwudziestych.
GLEIZES ALBERT (1881
1953), franc. malarz
i teoretyk sztuki; pocztkowo
malowa pod wpywem
impresjonizmu, po 1910
doszed do kubizmu, pniej
do malarstwa abstrakc.; ok.
1912 zwiza si z grup
Section d'Or i z J. Villonem;
wyd. (wsplnie z J.
Metzingerem) dziea teoret.
o kubizmie (Du cubisme
1912); portrety, kompozycje
figuralne i pejzae; po I
wojnie wiat. uprawia
malarstwo religijne.
METZINGER JEAN (1883
1956), malarz franc.;
reprezentant kierunku
kubistycznego; 1912
opublikowa (z A. Gleizesem)
rozpraw Du Cubisme
pierwsz prb
sformuowania programu
kubizmu; wsppracowa
z grup Section d'Or.
KUPKA FRANTIEK (1871
1957), czes. malarz i grafik;
po studiach w Pradze
i Wiedniu osiad 1895
w Paryu, gdzie pocztkowo
by rysownikiem; wczesne
obrazy pod wpywem
fowizmu, nastpnie
kubizmu; po 1910
bezprzedmiotowe
kompozycje zoone
z barwnych rytmw (Nokturn
1910, Dwubarwna fuga
1912); od 1913 zwizany
z grup Section d'Or; od 1931
cz. grupy Abstraction-
Cration.
DUCHAMP MARCEL (1887
1968), brat Raymonda
Duchamp-Villona i Jacquesa
Villona, malarz franc.; cz.
grupy Section d'Or (1912), g.
reprezentant midzynar.
ruchu dadaistycznego
i surrealist.; od 1915 g.
w USA, gdzie wsppracowa
z redakcj pisma 291;
twrczo Duchampa
ewoluowaa od
impresjonizmu, przez
poszukiwania kubistyczno-
futurystyczne ( Akt
schodzcy po schodach
1912) do eksperymentw
manifestujcych
nieograniczon wolno
twrcy (tzw. ready mades,
abstrakc. konstrukcje ze
szka, drewna i metalu La
marie nu par ses
clibataires 191523);
oddziaa na sztuk wspcz. w konwencji realist.,
awangardy.
PICABIA FRANCIS, wac. F.
Martinez de Picabia (1878
1953), malarz franc.,
pochodzenia hiszp.; 1911 cz.
ugrupowania Section d'Or;
bra udzia w ruchu
dadaistycznym w Nowym
Jorku (1913), Barcelonie,
Zurychu i Paryu (od 1919);
192125 zwizany
z surrealizmem; po 1945
powrci do malarstwa
abstrakc., ktrego pierwsze
prby podejmowa od 1909.
FUTURYZMU SZTUKA.
Inicjatorami futuryzmu
w sztukach plast. byli: G.
Balla, U. Boccioni, C. Carra, L.
Russolo, G. Severini; 1910
wydali oni Manifest malarzy
futurystw i Manifest
techniczny. Podstaw
futuryzmu w sztukach plast.
byo odrzucenie sztuki
przeszoci, zasada
powszechnego dynamizmu,
teoria zaniku materialnoci
cia pod wpywem wiata
i ruchu, nowa koncepcja
czasu (symultanizm),
przestrzeni (odrzucenie
perspektywy). Tematyk byy
rne przejawy ruchu oraz
rytm i tempo wspcz.
cywilizacji. Rzeba (g.
Boccioni) oddawaa zasad
dynamizmu przez rozoenie
jednorodnej materii na szereg
rnych tworzyw, przenikanie
si paszczyzn lub
architektonik kompozycji
cigo form w przestrzeni.
Koncepcja architektury (g.
nie zrealizowane projekty A.
Sant'Elii) opieraa si na
najnowoczeniejszych
osigniciach techn.,
upodobniajc wizj miast
przyszoci do organizmw
gigantycznych maszyn.
Futuryzm wywar duy wpyw
na uksztatowanie si sztuki
nowocz. (dadaizm, uczyzm,
suprematyzm, surrealizm);
w Polsce do futuryzmu
nawizywali w swym
programie Formici.
BALLA GIACOMO (1871
1958), malarz w.;
pocztkowo tworzy
nastpnie uleg wpywom
impresjonizmu (pobyt
w Paryu); 1910 podpisa
manifest futurystw,
przejmujc od nich
zainteresowanie
zagadnieniami ruchu (Pies na
smyczy 1912, Lot jaskki
1913, Merkury przechodzcy
przed socem 1916);
w niektrych kompozycjach
zblia si do abstrakcji, po
1918 zwrci si ku
kierunkowi Novecento
Italiano.
CARR CARLO (18811966),
w. malarz i krytyk sztuki;
pocztkowo futurysta
( Toczca si doroka),
pniej jeden z g.
przedstawicieli
metafizycznego malarstwa
(Pijak); od ok. 1921 malowa
g. nastrojowe pejzae mor.;
napisa m.in. Pittura
metafisica (1910), Giotto
(1924), La mia vita (1945).
BOCCIONI UMBERTO (1882
1916), w. malarz, rzebiarz
i teoretyk sztuki; 1910 wraz
z F. Marinettim, C. Carr i L.
Russolo oprac. manifest
futurystw; dy do przejcia
od analit. metody
impresjonizmu do
symultanicznej syntezy
czasu, przestrzeni, formy
i barwy, majcej oddawa te
stany emocjonalne; szuka
plast. wyrazu ruchu
i moliwoci jednoczesnego
przedstawiania elementw
wiata wewn. i zewn. (Stany
duszy 1911, Elastyczno
1912); w rzebie stosowa
formy negatywowe, czsto
przenikajce si (Wypuka
i wklsa abstrakcja gowy
1911, Jedyne ksztaty
cigoci w przestrzeni 1913).
RUSSOLO LUIGI (1885
1947), malarz w.; jeden
z inicjatorw futuryzmu;
wczesne dziea pod wpywem
O. Redona, pniej przyj
futuryst. zasady
symultanizmu i dynamizmu,
dy do zapisywania
impulsw akust. za pomoc
rodkw malarskich.
SEVERINI GINO (1883
1966), malarz w.; 190106
przebywa w Rzymie, od 1906
w Paryu; 1910 zwiza si
z futuryzmem; jego prace
odzwierciedlaj wpywy
kubizmu (Bkitna tancerka
1912) i impresjonistw, zw.
G. Seurata, 191314
abstrakcjonizmu; 1915 S.
powrci do sztuki
figuratywnej; od 1945 tworzy
g. malowida cienne
i mozaiki.
DADAIZM [ franc.],
awangard. ruch artyst.-lit.
rozwijajcy si 1916ok. 1923
g. w Szwajcarii, Francji
i Niemczech; animator
i czoowy teoretyk T. Tzara;
dadaizm wyrs na podou liczne prace lit. (m.in.
buntu przeciw wojnie
i wspcz. cywilizacji
mieszczaskiej jako
programowa negacja eur.
dziedzictwa kult.,
uznawanych wartoci spo.,
moralnych i artyst.; stworzy
wasn koncepcj sztuki,
majcej wyrazi bezsens
i chaos rzeczywistoci przez
swoisty prymitywizm
i infantylizm (dziecice
dada, zabawka); istot
twrczoci artystycznej
dadaizmu bya
nieograniczona swoboda,
demonstrowanie
indywidualnej fantazji
ujawniajcej si
w improwizowanej zabawie
penej absurdalnego dowcipu.
Dadaistyczny utwr lit.,
czsto bezznaczeniowy, by
zespoem mechanicznie
czonych sw, formu, (tzw. Merzbilder), abstrakc.
cytatw, nawet dwikw rzeby (tzw. Merzbau);
i liter; w sztukach plast.
charakterystyczne byy
kompozycje z przypadkowo
dobranych przedmiotw
uytkowych, czci
mechanizmw itp. (ready
mades), czsto stosowano
technik fotomontau
i kolau. Gwni
przedstawiciele: G. Ribemont-
Dessaignes, A. Breton, L.
Aragon, P. luard, H. Arp, F.
Picabia, M. Ernst, M.
Duchamp, K. Schwitters, H.
Ball, R. Huelsenbeck. W
Polsce dadaizm znalaz wyraz
w prymitywistycznych
tendencjach futuryzmu (T.
Czyewski, S. Modoeniec).
Dadaizm zapocztkowa
surrealizm.
ARP HANS (JEAN) (1887
1966), franc. malarz,
rzebiarz, grafik i poeta,
pochodzenia niem.; wybitny
przedstawiciel
abstrakcjonizmu; dziaa
w Paryu, Monachium, Kolonii
i Zurychu; wspinicjator
dadaizmu, cz. grupy
surrealistw (192630)
w Paryu oraz Cercle et Carr
(1930) i Abstraction-Cration
(193134); twrca rzeb (w
ktrych dominuj formy obe
o nienagannie wygadzonych
powierzchniach), reliefw,
kolay, ilustracji ksikowych;
Dreams and Projects 1952).
Picabia:patrz section dor
Duchamp: patrz section
dor
ERNST MAX (18911976),
niem. malarz, rzebiarz,
grafik i pisarz; od 1919
w Kolonii, zwizany z ruchem
dadaistycznym (zaoyciel
czasopism Der Ventilator,
Die Schammade); od 1921
w Paryu wsporganizator mades), znalezione,
ruchu surrealist. (okres 1941
52 w USA); malarstwo
sztalugowe i cienne, rzeba,
rne techniki graf., ilustracje
ksikowe, scenografia,
zainteresowanie filmem.
SCHWITTERS KURT (1887
1948), malarz niem.; jeden
z g. przedstawicieli
dadaizmu; tworzy kolae
zajmowa si poezj, wydawa
pismo Merz (od 1923),
wsppracowa z redakcj
Der Sturm; od 1937
przebywa na emigracji.
SURREALIZMU SZTUKA.
Przesanki obrazowania
surrealist. zawierao metafiz.
malarstwo G. de Chirico oraz
twrczo dadaistw,
z ktrych wielu stao si
surrealistami; programowy
surrealizm pojawi si wraz
z rozszerzeniem teorii
surrealizmu na malarstwo (A.
Breton Le Surralisme et la
peinture 1928); zaoeniami
malarskimi surrealizmu byo
wyraanie wizualne
percepcji wewntrznej,
odrzucenie naladowania
wiata zewn. na rzecz
uzewntrzniania modelu
wewntrznego, odkrywanie
nadrzeczywistoci,
wydobywanie na jaw stanw
podwiadomoci, zarwno
indywidualnej jak zbiorowej.
Obrazowanie surrealizmu
cechuje burzenie log.
porzdku rzeczywistoci,
kojarzenie elementw przez
przypadek, inspiracja
marzeniami sennymi, sztuk
dzieci i umysowo chorych;
szukajc moliwoci
przeniesienia zasady
automatyzmu psych.
w dziedzin sztuk wizualnych,
surrealici sigali po nowe
techniki: kolau, frotau,
fumau (zadymianie,
przypalanie), dekalkomanii
(odbijanie przypadkowych
plam), operowali zarwno
formami odtworzonymi
naturalistycznie (S. Dali) jak
bliskimi abstrakcji (J. Mir);
konstruowali take
przedmioty o dziaaniu poet.:
rzeczy gotowe (ready
oniryczne i in.; stosowali
szokujce formy ekspozycji
swych dzie, organizowali
prowokujce i skandalizujce
wystpienia. Czonkami ruchu
byli: M. Ernst, H. Arp, Dali,
Mir, R. Magritte, F. Picabia, Y.
Tanguy, O. Dominiguez;
niezalenym inspiratorem
surrealizmu by M. Duchamp.
CHIRICO GIORGIO de (1880
1978), w. malarz i rzebiarz;
twrca koncepcji malarstwa
metafizycznego; malowa
widoki opustoszaych miast,
dziwne postacie i manekiny,
m.in. Melancholia ulicy (ok.
1913), Siedzcy manekin;
1924 wyjecha do Parya,
gdzie sw twrczo zwiza
z surrealizmem; po 1930
zwrci si w kierunku
realizmu i akademizmu; od
1968 zajmowa si rwnie
rzeb; napisa powie
Hebdomeros (1929).
Ernest: patrz dadaizm
Arp:patrz dadaizm
Picabia: patrz section dor
Duchamp: patrz section
dor
DALI SALVADOR (190489),
hiszp. malarz, grafik
i teoretyk malarstwa. Po
studiach w Madrycie (1921
26) uda si do Parya, gdzie
spotka P. Picassa i A. Bretona
przywdc ruchu
surrealist.; wkrtce sta si
czoowym przedstawicielem
tego kierunku.
Wsppracowa z L. Buuelem
nad filmami Pies andaluzyjski
(1929) i Zoty wiek (1931).
Opierajc si na teorii
psychoanalizy Z. Freuda
rozwin wasn metod
twrcz, ktr nazwa
paranoiczno-krytyczn;
w celu uzyskania atmosfery widniej ksztaty nakrelone surrealizmu; w latach 20.
niezwykoci i fantastyki sumarycznie za pomoc w Paryu zafascynowany
wykorzystywa wizje senne, czarnych i biaych linii. sztuk G. de Chirico zacz
halucynacje i przypadkowe Ukady linii i kolorowych form, malowa; od 1939 w USA;
zestawienia realnych uoonych w pozornym malowa rozlege, udziwnione
przedmiotw, przedstawiajc chaosie i o zakconej skali, pejzae, niekiedy
je w sugestywny budz skojarzenia przypominajce dno mor., na
i naturalistyczny sposb, z postaciami ludzkimi ktrych tle umieszcza twory
przez umiejtne czenie i zwierzcymi. Dominujcym o ksztatach org. (Geneza
elementw formalnych ksztatem jest pojawiajca si 1926) lub elementy podobne
z wirtuozeri techn., dziki w centralnej czci obrazu do form geol. (Wielokrotno
czemu uzyskiwa efekty plast. posta w czarnej, ozdobionej ukw 1954); prace jego
graniczce z iluzjonizmem biaym i czerwonym pasem odznaczaj si poet.
(Mikkie zegary, Trwao sukni oraz widoczny nad ni nastrojowoci marze
pamici oba 1931, Ponca po prawej bkitny sierp sennych, subtelnym
yrafa 1935, Przeczucie ksiyca. kolorytem i precyzyjnym
wojny domowej 1936). W Intensywne kolory, rysunkiem.
wielu obrazach Dalego s operowanie skrtowym
widoczne wpywy innych znakiem i lini budz ducha
surrealistw, a take humoru i zabawy,
reminiscencje twrczoci np. upodabniajc prace Mir do
Rafaela, Vermeera van Delft. radosnych tworw dziecka.
W 194055 przebywa w USA, Artysta operowa jednak
po powrocie do Hiszpanii wszystkimi rodkami
zwiza si z frankistami, w sposb cakowicie
tworzc na ich zamwienie wiadomy i wyrafinowany,
kompozycje rel. (Ostatnia wyczarowujc za ich pomoc
wieczerza 1955); zajmowa bogactwo znacze
si take grafik ksikow i nastrojw.
(ilustracje do Don Kichota Prace Mir zdaj si cofa
1946), plakatem, scenografi. widza w w stan pobudzonej
Opublikowa autobiografi La dziecicej wyobrani,
vie secrte de Salvador Dali w ktrym nawet w najbardziej
(194244) i Dziennik umownych formach i znakach
geniusza (1964, wyd. pol. mona odczyta peni
1993). W 1972 otwarto treciowego przekazu
Muzeum S. Dali w Figueras, i skomplikowanej narracji.
jego rodzinnym miecie. Stanowi temu towarzyszy
zarazem zatarcie granic
MIR Juan, hiszpaski midzy wiatem wyobrani
malarz, rzebiarz i grafik a rzeczywistoci, ktre
pocztkowo tworzy pod stapiaj si w jedno
wpywem kubizmu oraz i przenikaj.
malowa kompozycje w duchu
naiwnego realizmu. MAGRITTE REN (1898
Najtrwalsze zwizki poczyy 1967), malarz belg.;
go jednak z surrealizmem, pocztkowo pod wpywem
ktrego sta si jednym futuryzmu i kubizmu; ok.
z najbardziej oryginalnych 1925 zwrci si ku
przedstawicieli. Mir surrealizmowi, sta si g.
wyksztaci swj jego reprezentantem w Belgii;
niepowtarzalny styl, obrazy nacechowane
charakteryzujcy wszystkie niezwykoci i poet.
jego wytwory od obrazw nastrojowoci, ktr
i rysunkw, po ceramik, osign dziki zaskakujcym
freski i osobliwe zestawieniom realnie
surrealistyczne przedmioty. istniejcych przedmiotw,
Prezentowana kompozycja przedstawionych w sposb
naley do serii tak zwanych naturalist., przy uyciu
powolnych obrazw, precyzyjnej techniki mal. (W
namalowanych w latach 40., krainie nocy 1928, U progu
ktrych tematem by wolnoci 1929, Drabina ognia
opracowywany w wielu 1933, Wieczny ruch 1934).
wariantach motyw kobiety
i ptaka. Na ceglasto-rudym, TANGUY YVES (190055),
przyciemnionym ku doowi tle malarz franc.; reprezentant