TEORIA SZTUKI

Pierwszy i drugi wykad

KLASYFIKACJA SZTUK:
Stpie ujmuje to historycznie: w Grecji sztuka to choreja, take malarstwo,
rzeba architektura funkcjonoway jako odrbne sztuki.
XVII/XVIII wiek by przeomowy oddzielono sztuki pikne od rzemiosa i nauk
oraz szukano pokrewiestwa tych sztuk, tego, co jest wsplne. Stpie podkrela
wpyw dziea Lessinga pt. Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, take
rol tej ksiki podkrela Ingarden. W tej ksice Lessing podkrela rnice
midzy dzieem plastycznym i literackim to potwierdzenie klasyfikowania sztuk
piknych (Tatarkiewicz).
Hegel mwi, e sztuki doskonae (poezja liryka, epika, dramat; muzyka,
malarstwo, rzeba, architektura) oraz niedoskonae (to sztuki niesamodzielne,
ktre cz si z inn sztuk bardziej uytecznociow np. sztuka ogrodnictwa
arch. przestrzeni; taniec)
Od czasw romantyzmu zanika rola retoryki jako sztuki. Od koca XIX wieku
wzrasta sztuka sceniczna (Wielka Reforma), nastpuje usamodzielnienie sztuki
teatralnej.
W XX wieku tworz si nowe sztuki, gwnie ze wzgldu na rozwj techniki,
fotografia, film, plastyka, suchowiska radiowe, muzyka, nowe rodzaje widowisk,
take technika powielania przekazu staje si sztuk, zaciera si granica midzy
sztuk a niesztuk. Kade odkrycie przedmiotu, zwrcenie na niego uwagi to
sztuka (sedes). Dzi jest odwrotnie tzn. sztuki pikne wcielaj rzemiosa. Tworzy
si arch. przemysowa, meblarstwo staje si sztuk, ceramika, sztuki rozrywkowe,
taniec towarzyski. (Dla Stpnia sztuka rozrywkowa nie jest sztuk). Stpie widzi
problem w klasyfikacji/czy jest ona moliwa. Etymologicznie klasyfikacja to
rozrnienie grupy przedmiotw, to forma podziau logicznego.

Wedug rodzajw zada, ktre podejmujemy i do ktrych odnosi si dana klasyf.:

jako czynno dzielenie zbioru na odpowiednie podzbiory
jako wytwr czynnoci dzielenia

Wedug tego czy oznacza to pewn czynno mylow czy te jej wytwr:
jako czynno zmierzajca do odpowiedzi na pytanie do jakiej klasy naley dany
przedmiot
jako efekt tych czynnoci jako zaliczenie ju danego przedmiotu do
odpowiedniego zbioru

Dzi mwi si o klasyfikacji i typologii:

klasyfikacja idealna w znaczeniu czysto teoretycznym
klasyfikacja rzeczywista (faktyczna) w znaczeniu empirycznym
Typologia odnosi si do faktycznej. Klasyfikacja rzeczywista oznacza klasyf
faktycznie realizowan w poszczeglnych naukach czy dziedzinach praktycznych,
uwzgldniajc (w rnym stopniu) warunki jakich spenienie dana nauka/obszar
praktyczny moe zapewni. Te warunki to:
 formalne: - warunek rozcznoci i zupenoci (nie musi by realizowany w
typologii), zazwyczaj jest krzyowanie zbiorw; - warunek merytoryczny to
wymg naturalnoci tak wany w klasyfikacji jak w typologii.

Cele klasyfikacji i typologii:

poznawczy (sam w sobie) porzdkuje myli, jest skadnikiem nauki
praktyczny czyli odpowiadajcy zasadzie segregacji, porzdkowanie rzeczy i
czynnoci.

Typologia typos gr. to model, typ to model, obraz, czynno systematyzujca,

porzdkujca lub efekt tego zabiegu.
Tatarkiewicz Historia estetyki
Zakres poj sztuki uzaleniony by od definicji sztuki, najgorsze jest rozumienie
sztuki jako wszelk umiejtno wytwarzania rzeczy wg regu.
Platon, Arystoteles Etyka nikomachejska sztuka to trwaa dyspozycja do
wytwarzania zgodnego z trafnym rozumowaniem
Stoicy (Zenon) uwaali, e sztuka to gwnie system regu. Sztuka to kunszt,
rzemioso, take nauki: geometria, gramatyka.
Sofici: dzielili sztuki na uyteczne (konieczne do ycia) i te, ktre s przyjemne,
s dodatkiem do koniecznoci yciowych. Potem dochodz sztuki doskonaoci,
Plutarch doda je do podziau sofistw, te sztuki to nauki astronomia jako
najdoskonalsza ze sztuk. W podziale sofistw gwnym kryterium jest cel sztuki,
ze wzgldu na stosunek sztuki do rzeczywistoci (Platon dzieli wg tego na
wytwarzajce i odtwarzajce rzeczy).
Plotyn Enneady, dzieli sztuki wg stopnia uduchowienia sztuki, od najbardziej
materialnej do najbardziej duchowej:
sztuki wytwarzajce przedmioty fizyczne
sztuki wspdziaajce z natur medycyna rolnictwo
sztuki, ktre naladuj natur
sztuk ulepszajce i ozdabiajce dziaania ludzkie retoryka, polityka
najbardziej duchowe sztuki czysto umysowe

redniowiecze: Tomasz Suma teologiczna Sztuka to trafny ukad umysu

recta ordinatio rationis(?) pozwala znale waciwe rodki do osignicia
postawionego celu. Tatarkiewicz tumaczy to sztuka jest poprawnym pojciem o
rzeczach jakie maj by wytworzone.
redniowiecze przyjo klasyfikacj staroytn na sztuki wolne (to te sztuki
prawdziwe) oraz sztuki pospolite (mechaniczne). redniowiecze docenio warto
uytkow sztuk pospolitych.
Podzia ktry si teraz utworzy:
Sztuki wolne:
- humanistyczne artes rationales to sztuki trywialne: gramatyka,
retoryka, dialektyka.
- przyrodnicze (realne) artes reales: arytmetyka, geometria, astronomia,
muzyka.
Sztuki mechaniczne: XII/XIII, Ardens, Hugon od w. Wiktora wskazywali na 7
ich. Ardens mwi o sztukach sucych przyodziewaniu si, wytwarzaniu
schronienia, leczenia, transportu, suce umiejtnoci wymiany dbr, obronie
przed wrogiem.
Podobny podzia: gdy sztuka wytwarza realne rzeczy bd obrazy rzeczy.

Ion poezja jako sztuka natchniona, Platon nie umieszcza poezji w ramach tej
klasyfikacji, poezja jest bardziej modlitw, realizacj natchnienia, dany od bogw.
Arystoteles mia na myli stosunek sztuki do rzeczywistoci: sztuki uzupeniajce
przyrod i sztuki naladujce przyrod.
I w.n.e. Cyceron: sztuki wolne (liberales) ktre nie wymagaj wysiku fizycznego
to nauki np. geometria, astronomia; oraz sztuki pospolite (vulgares) wymagaj
wysiku fizycznego. By to podzia popularny w Rzymie, nie by spisany, by
obyczajowy, wytworzy si ze wzgldu na struktur spoeczn.
Seneka: sztuki pouczajce i wabice
Kwintylian (bazuje na Arystotelesie) dzieli sztuki wg kryteriw wytworw sztuki:
sztuki teoretyczne (badajce); praktyczne (dziaajce) teorie umiejtnoci
wytwarzania ale bez wytworw, taniec; wytwarzajce (produkcyjne) zostawiaj
wytwr.
Cyceron, zrobi te inny podzia wg kryterium wartoci sztuki: sztuka najwiksza -
wojskowa i polityczne; sztuki rednie czysto umysowe, nauki, poezja, retoryka;
sztuki mniejsze wsje pozostae sztuki pikne, teatr, muzyka, malarstwo,
atletyka...
Hugon sztuka poruszania si, medytacji itp., theatrika nauka o rozrywce,
sztukach rozrywkowych ludex.
W redniowieczu nie ma sztuk rozumianych jako malarstwo, rzeba, poezja.
Poezja klasyfikowana jako modlitwa (cze filozofii), malarstwo i rzeba zaliczy
mona do sztuk mechanicznych, nie wspominali o nich, chcieli mie w koronie 7,
bo wg nich to najbardziej uyteczne, ale klasyfikacja jest niepena.
Barok przej to co w staroytnoci. Najwaniejsze jest to, e pojawia si
wiadomo odrbnoci sztuk piknych. Zaczto inaczej traktowa artystw.
Klasyfikacji swej nie skodyfikowali ale zastanawiali si co czy sztuki pikne, co
rni je od rzemiosa.
Franciszek XVI/XVII wyodrbni umiejtno opart o wyobrani. Mwi, e ta
umiejtno to tworzenie poezji. Mwi te o malarstwie i muzyce, s to sztuki,
ktre sprawiaj przyjemno: dla uszu, oczu. Nazwa sztuk piknych to novum
owiecenia.
Bateaux 1747 Le beaux artes reduit o un seul principe czyli Sztuki pikne
zredukowane do samej gwnej zasady. Dzieli sztuki na pikne (poezja, muzyka,
malarstwo, rzeba, sztuka ruchu; ich zadaniem jest podobanie si i naladowanie
natury; one czyy rne sztuki w grup sztuk piknych, ta klasyf + nazwa to
novum) oraz mechaniczne (ich zadaniem jest uyteczno). Jest jeszcze grupa
porednia ktra realizuje cele uyteczne i przyjemnociowe: arch, wymowa.
OD TEGO CZASU SZTUKI PIKNE ZAJY MIEJSCE WYZWOLONYCH.
Romantyzm przypiecztowa to znaczenie sztuk piknych. Sztuki pikne to
jedyne prawdziwe sztuki zawa si znaczenie sztuk.
Po owieceniu pojawia si podzia na sztuki pikne i literatur pikn (jako
osobna grupa). wiadomo rnicy w wytwarzaniu rzeczy i sw (ta wiadomo
pojawia si wanie w owieceniu).
Lessing malarstwo odnosi si do figur i kolorw i byo realizowane w przestrzeni.
Malarstwo posugiwao si znakami naturalnymi, a poezja dwikami
artykuowanymi, realizowana bya w czasie i posugiwaa si znakami umownymi.
Kant Krytyka wadzy sdzenia 1790: sztuki mechaniczne i sztuki estetyczne
(estetyczne: przyjemne i pikne). Sztuka prawdy (architektura) i pozoru
(naladowanie).
Operujca przedmiotami w naturze i przedmiotami wytwarzanymi w sztuce. Kant
tyle jest sztuk ile jest sposobw wyraania myli i uczu. S 3 sposoby: przez
sowa (sztuka poezji, wymowa), dwiki (muzyka), gesty (mal, rzeba, arch).

XIX wiek Tatarkiewicz podkrela, e zmieni si punkt wyjcia w klasyfikacji

sztuk, teraz jako kryterium podziaw funkcjonuje pojcie sztuki i wskazanie na
odmiany tego pojcia. Jest to podejcie aprioryczne, ktre od wczeniejszego
rnio si tym, e tamto byo empiryczne. Tutaj tworzymy sobie abstrakcyjne
pojcia oraz jakie mog by jego odmiany. Zmierza to do stworzenia klasyfikacji
idealnych (a nie realnych jak byo wczeniej). Tatarkiewicz podaje przykady
tworzenia klasyfikacji sztuk: przywouje Shellinga (hm?) z klasyfikacj wedug
stosunku sztuk do nieskoczonoci. Klasyfikacja idealna realizuje cel poznawczy,
cel sam w sobie. Schopenhauer przywouje kryterium stosunku sztuki do woli.

Tatarkiewicz przywouje przykad Karola Libelta (to najbardziej estetyzujcy polski

romantyk) najbardziej podda si wyobrani i sztucznoci. Wg niego sztuk
mona podzieli wedug ideau, do ktrego d idea pikna, prawdy, dobra
(idea dobra chodzi o sztuk ycia codziennego). Libelt pyta czy sztuka ideay te
realizuje w przestrzeni, w czasie, czy w yciu.

Manifesty romantyczne (A. W. Shlegal, F. Shlegal, F. Shaling ????) ich

klasyfikacja nie moe by realna ani praktyczna. Dla rzeczywistych sztuk
wyszukiwali nieoczywistych racji. Sztuka jest tajemnic to punkt wyjcia
nieokrelony i tajemniczy std teoretyczne/nieoczywiste rozumowanie.

(W drugiej poowie XIX wieku bardziej empiryzm)

Wishel dzieli sztuki wedug rodzaju wyobrani: sztuka odtwrcza, ktra

przejawia si w sztukach plastycznych, sztuka poetycka.

Charakterystyczny jest pluralizm klasyfikacji, wspistniay przerne klasyfikacje

z racji tego, e byo wiele kryteriw ich podziau np. sztuki wzrokowe i suchowe.
Wedug stopnia twrczoci: odtwrcza i wytwrcza
Wg stopnia przemieszczania si: nieruchome i ruchome
Wg porednika (wykonawcy): potrzebujce wykonawcy (muzyk, aktor) i
niepotrzebujce (obraz)
Wg fazowoci
Wg obrazowoci
Wg figuratywnoci: konkretne (semantyczne) i abstrakcyjne (asemantyczne)
Tatarkiewicz mwi o podziale (wg kryterium popularnoci) na czyste (noniki
czyste) i stosowane (uyteczne). Jest to najbardziej rozpowszechniony podzia w
tym okresie.

Pocztek XX wieku:
Max Dessoir podzieli sztuki wg zastanej tradycji, mwi o tzw. Trjkach (kryteria
bd potrjne):
1. sztuki przestrzenne (rzeba), nieruchome (malarstwo), posugujce si
obrazami (architektura) 2. sztuki czasowe: ruchu, posugujce si ruchem,
posugujce si dwikiem poezja, taniec, muzyka
3. sztuka odtwrcza, figuratywna, okrelona (przywouje pewne skojarzenia)
rzeba malarstwo, poezja, taniec
4. sztuka wytwrcza, abstrakcyjna, bez skojarze muzyka i architektura
(hmm??)

W Anglii klasyfikacja odwouje si do sztuk tradycyjnych: naladujce i

nienaladujce, wolne i suebne, ksztatujce poruszajce i mwice (wg
podziau na funkcje literackie)

Nietzsche Narodziny tragedii sztuka apolliska i dionizyjska.

Po wojnie podziau podja si Alain (pseudo): spoeczne i samotnicze jest to

kryterium wg stosunku artysty do wykonywanej rzeczy, bez wzgldu na stosunki
spoeczne.

Tatarkiewicz mwi o podziale Surio (plastyczne i rytmiczne) oraz Munro

(geometryczne i biometryczne dotyczce cia ludzkich, ktre si poruszaj).

Adler: bezporednie (bez narzdzi) i porednie (z narzdziami).

Wsplna cecha wspczesnoci w klasyfikowaniu sztuk to PLURALIZM, wsjo w

zalenoci od przyjtych kryteriw. Te kryteria to np: sposb tworzenia, rodki
tworzenia, przedmiot wytwarzania, czasem rdo tworzenia. Take
ROZGRANICZENIE na sztuki i poezj. Niektrzy chc tworzy klasyfikacj w
sposb maksymalistyczny czyli taki w ktrym prbuj uj wsje zjawiska
artystyczne istniejce i moliwe. Take DNOCI MINIMALISTYCZNE gdy
podziay nie bd ani pene ani adekwatne i nie bd miay aspiracji naukowych,
nie bd niosy ze sob wiedzy. Za dnociami minimalistycznymi kryje si
sceptycyzm wynikajcy z przyjcia pojcia sztuk o nieokrelonym zakresie z
postaw niemonoci okrelenia, czym sztuka jest.

Dzi nie ma pojcia sztuki. Tatarkiewicz Dzi sztuk jest to, co przyjmowane jest
powszechnie za sztuk, co ma wasn nazw np. malarstwo, technik
wykonawcw (pracownikw) i wasn pozycj spoeczn.

Interdyscyplinarno i transdyscyplinarno:
INTERDYSCYPLINARNO to sztuka, ktra jest syntez kilku rodzajw sztuk
(teatr), interd. tworzy cao, happeningi, musi by jedno sztuki.
TRANSDYSCYOLINARNO przeniesienie do jednego tworu artystycznego
rnych metod z rnych rodzajw sztuk i zastosowanie w ramach tego wytworu
artystycznego (synkretyzm sztuk). Z rnych dziedzin tworzy si dzieo ale nie
tworzy to jednej caoci, nie ma jednej koncepcji.

Tatarkiewicz mwi, e jedyn pewn klasyfikacj, ktra powinna zosta jest:

sztuki rzeczowe (ukazuj rzeczy sztuki postrzee) oraz sztuki sowne (sugeruj
za pomoc jzyka to sztuki wyobrani)

Etienne Souriau kady czowiek odbiera sztuk jako co jednego, widzi j jako
monolit, poniewa w obyczajowoci przyjo si, e patrzymy na artystw jak na
braterstwo ujednolicajce rne grupy artystyczne. S. zastanawia si nad tym czy
sztuka to monolit. Tworzy estetyk porwnawcz jest to dyscyplina, ktrej baz
jest konfrontacja midzy dzieami, tym co oznaczaj, ale te midzy ronymi
sztukami. Zastanawia si te nad istot sztuki: robi analiz egzystencjaln dziea
sztuki i mwi o pluralistycznym sposobie istnienia (sposoby istnienia s cztery:
fizyczny, fenomenalny-zjawiskowy, rzeczowy, transcendentalny).
O dziele sztuki trzeba mwi na sposb artystyczny, bo trzeba przystosowa
jzyk do przedmiotu, o ktrym si mwi.
Kady wasny zmys, kada pewna jako uyta zostaje w dwch sztukach: na
poziomie pierwszym i drugim.
Mwi o siedmiu typach wasnych zmysw w gamie jakoci artystycznych: linie
(przysuguje im na pierwszym poziomie arabeska, na drugim poziomie rysunek),
brya (na pierwszym poziomie architektura, na drugim rzeba), barwy (na
pierwszym malarstwo czyste, na drugim malarstwo przedstawiajce), wiata (na
pierwszym film, na drugim fotografia), ruch ( na pierwszym taniec, drugim
pantomima), dwiki artykuowane - prozodia czysta(literatura, poezja), dwiki
muzyczne (muzyka dwiki czyste, na drugim muzyka dramatyczna lub
opisowa).

Problem: nie ma czego takiego jak prozodia czysta, jest to system

maksymalistyczny (moe kiedy bdzie sobie prozodia czysta). Prozodia to
szmery a muzyka to dwiki czyste. Moe stworzy si gdzie kiedy taka sztuka.
Prozodia to gwnie rytm w mowie, artykulacja.

Trzeci wykad

HISTORIA SZTUKI TEORIA SZTUKI FILOZOFIA SZTUKI ESTETYKA

I. Historia sztuki wie si z pogldami: historyzm faktograficzny jest to

pogld, e rzeczywisto artystyczna jest w swojej istocie zmienna. Postuluje si
adekwatne metody poznawania tej rzeczywistoci. Naukowcy wskazuj, e ten
pogld jest we wszystkich teoriach, tyle, e w rnym nasileniu. W odniesieniu do
historii sztuki jest to pogld na dzieje sztuki jako cigu zdarze. Wyznacza
zasady postulujce odtwarzanie tego cigu zasadniczo bez formuowania praw i
teorii. Prawa i teorie to poza faktograficzna struktura (faktografia cig zdarze).
Ale nie mona odtworzy cigu zdarze bez prby formuowania praw i regu (tak
jest praktycznie). Modne to, co w marksizmie historyczne ujmowanie
rzeczywistoci, tzn. bada si zjawiska w ich kontekcie (ujcie synchroniczne).
Krytyka artystyczna spojrzenie na zjawiska artystyczne z aktualnego punktu
widzenia (synchron)
Badanie zjawiska w diachronii szuka si genezy, postrzega si te zjawiska jako
elementy wikszych caoci, ulegajcych rozwojowi, bdcych procesie rozwoju.
Historia sztuki jest ujciem diachronicznym wanie.

II. Teoria sztuki nauka humanistyczna, jako samodzielna dziedzina wiedzy

uksztatowaa si w XV wieku, Leon Battista Albert we Woszech, nie
funkcjonowaa wtedy zupenie autonomicznie, dopiero w XIX wieku faktycznie
powstaa jako samodzielna. Na teorie sztuki wpyw mia rozwj naukoznawstwa
(pozytywizm filozoficzno naukowy, ktry uksztatowa gwne prdy teorii sztuki).
W zalenoci od tego, co wyznacza granice teorii to moe by: konkretny problem
lub dziedzina bada.

Jako problematyka badawcza teoria to hipoteza oferujca rozstrzygnicie

pewnego problemu badawczego, poczona z ogem twierdze pochodnych
czsto uszczegawiajcych t hipotez ogln.
Jako dziedzina bada teoria sztuki to spjny metodologicznie i pojciowo system
twierdze opisujcych pewn klas obiektw sztuki (dzie sztuki, faktw
kulturowych).

Generalnie s one nierozczne, czasem jest identyczno zakresu tych dwch

treci definicji, poniewa kady problem dotyczy jakiej dziedziny bada a u
podstaw dziedziny bada jest zawsze problematyka. Przy obu definicjach dodaje
si danie by twierdzenia teorii (zdania, z ktrych teoria si skada) miay
charakter twierdze uniwersalnych. Powinny dotyczy oglnej zalenoci a nie
jednostkowego faktu. Teori nie bdzie pojcie dziea sztuki, ale bdzie ni
estetyka muzyki.

Twierdzenia teorii (w ramach nauk empirycznych) zawiera: hipotezy i prawa.

Rnica midzy nimi jest charakteru psychologicznego, to kwestia stopnia
uwiarygodnienia. Prawa s bardziej ugruntowane w rzeczywistoci, hipotezy
mniej. Prawa s wysoko prawdopodobne, h mniej. Wsje twierdzenia s w
mniejszym lub wikszym stopniu hipotetyczne, mog by zakwestionowane.

Fundament empiryczny teorii: zwizki teorii z dowiadczeniem (ustalenie tych

zwizkw to interpretacja. Te zalenoci mog by:
- niezalenie czce twierdzenia teorii z wynikami bada empirycznych
- zalenie czce terminy teorii z terminami, za pomoc ktrych wyraane s
dane empiryczne (obserwacyjne).

Obecnie panuje przekonanie, e o empirycznoci teorii decyduje jej przydatno

do wyjaniania zjawisk empirycznych. Od takiej teorii oczekuje si, e jej zakres
stosowalnoci bdzie szerszy ni tylko znane nam zjawiska tzn. bdzie miaa ta
teoria oprcz opisowego take charakter projektujcy bdzie przewidywaa
zjawiska artystyczne.
Ktra teoria jest lepsza decyduje o tym szeroko klasy tej grupy przedmiotw,
ktre teoria wyjania i moe przewidzie (przewiduje).

III. Filozofia sztuki sama siebie nazywa estetyk. Estetyka to take teoria sztuki,
czerpie z historii sztuki. Zakresy tych poj si krzyuj, ale nie s identyczne.
Estetyka teoria konkretnych dziedzin sztuki, a teoria sztuki to oglna teoria
sztuki.

Filozofia sztuki zajmuje si wytumaczeniem zjawisk sztuki, gwnym pytaniem

jest przyczyna i cel dziaalnoci artystycznej. Problemy w ramach filozofii sztuki
to:
- odtworzenie, kreacja artystyczna jako odtworzenie rzeczywistoci
- konstrukcja form artystycznych
- wyraanie przey

rdo i cel to pytanie filozofii klasycznej raczej.

Jakie mog by odpowiedzi?:

- bo jest to naturalny popd i potrzeba czowieka, bo tak chcemy, tu kierunek
naturalistyczny, mimetyczna koncepcja Arystotelesa
- bo sprawia nam to przyjemno, tworzymy sztuk aby si nam podobaa
kierunek hedonistyczny
- teorii sztuki nie ma i nie powinno by to podejcie sceptyczne, wystarczy, e
sztuka daje nam zadowolenie, nie wane skd jest itp...

Inne odpowiedzi to np.: suba Bogu, rachunek sumienia, krytyka spoeczna,

projektowanie nowego wiata, sposb uzdrawiania, sztuka to eksperymentowanie
jak Tango.

- (Tatarkiewicz) Witkacy? Sztuka to poznanie ycia wewntrznego Tatarkiewicz

mwi, e to zarys teorii, to co wicej ni tylko ekspresja. Grotowski mwi, e to
poznanie siebie oraz wyraanie siebie.
- Confiteor Przybyszewski nurt modernistyczny sztuk to odtworzenie tego, co
wieczne, niezalene od wszystkich zmian, od przypadkowoci, od czasu i
przestrzeni. Jest odtworzeniem istotnoci tj. duszy. ycie duchowe we wszelkich
jej przejawach.
- sztuka to sposb uchwycenia tego, co w inny sposb nie jest uchwytne.
Sztuka jako metoda a nie przedmiot. Taka sztuka ma uchwyci co, co przekracza
ludzkie dowiadczenie, ma by zobrazowaniem rzeczy niepodanych naszym
zmysom. Wypowied Zamojskiego (rzebiarz) Sztuka usiuje przeama granice
naszego wspczesnego ycia, jest wysikiem by odnale, rozpozna, uchwyci
rzeczy, ktrych istnienia domylamy si, a ktrych inaczej uchwyci nie umiemy.

- Adolf Loos architekt, Sztuka to samowola geniusza, wg Tatarkiewicza ta

samowola jest zdolna znale to, czego zwyky czowiek rzemielnik nie
znajdzie, moe wie ludzi coraz dalej i dalej, wyej i wyej i to jest sens
sztuki. Wie si z transcendencj osoby ludzkiej dziki sztuce.
- sztuka wytwarza to, co jest nieprzewidywalne, nage, gdy styka si z nowymi
jakociami czy przedmiotami. Moe si zdarzy, e moe wytworzy te nowe
jakoci i przedmioty to propozycja koncepcji sztuki wie si z teori
wyaniania si (emergentyzm) sztuka to tworzenie nowych jakoci ktrych w
ogle jeszcze nie byo.

Ostateczne racje istnienia sztuki:

- teoria sztuki mimetycznej
- teoria maniczna
Na bazie tych dwch Krpiec potem Kiere wykoncypowali 3 teorie sztuki
prywatywnej (zwizane z koncepcj bytu). Prywatywna czyli wynikajca z braku
(gwnie w naturze), ktry przedmiot poznajcy odpoznaje i decyduje si na jego
uzupenienie. Atakuje si, e niby zwizana z mimetyczn...

Artystyczne i estetyczne:
Artystyczne to co dotyczy aktu twrczego
Estetyczne zwizane z aktem odbiorczym

IV. Estetyka: Uznaje si, e jest nauk o piknie lub sztuce, przedmiotach
estetycznych, estetycznych przeyciach. Moe mie charakter opisowy lub
normatywny (tworzy przepisy, reguy), moe te analizowa i wyjania fakty.
Wg Tatarkiewicza jest syntez i teorii sztuki i filozofii sztuki i historii sztuki,
poniewa estetyk wiedz swoj czerpie z :
- wiedzy innych estetykw, z tak zwanej myli estetycznej
- od samych artystw
- ze smaku epok obyczajw epoki, filozofii panujcej, ustrj polityczny, ... i te
tego co jest zawarte w sztuce samej. Estetyk to badacz samego przedmiotu
sztuki musi by historykiem i filozofem sztuki.
Te wszystkie dziedziny kryj si w estetyce.

Zazwyczaj estetyka to zbir regu charakterystycznych la dziedzin artystycznych.

Dzi: to nauka o piknie lub o sztuce. Gdy pierwotnie teoria sztuki i teoria pikna
byy rozczne tak potem cay czas dono do krzyowania si zakresu nauk o
piknie, o sztuce.

Obiektywno subiektywno w sztuce:

Estetyka moe pyta czym jest pikno i czym jest sztuka to prba obiektywnych
sformuowa. Ale jeli mwimy o sztuce nie odrzucamy koncepcji subiektywnych,
bo subiektywne to to co dotyczy czowieka- co jest da mnie pikne.

Estetyka pojawia si w poowie XVIII wieku, nazwa j A. Baungarten, ale to tylko

termin, bo estetyk uprawiano od staroytnoci (teoria mimetyczna)
Trzy dziedziny ludzkiej dziaalnoci
Teoria
Praxis
Pojesis
W sztuce s nierozczne - sztuka to wsjo co czowiek robi , to sztuka jego ycia i
w aspekcie teoretycznym, moralnym, i w aspekcie twrczoci artystycznej. Jest
prawdziwa jeli wyraa tego czowieka, dotyka dobra i wyraa si w piknie.

Raszewski: powoywa si na tezy Guardiniego Romana, "Koniec czasw

nowoytnych", "wiat i osoba" - "dzieo sztuki nie ma adnego celu ale ma sens,
tzn, aby byo, eby w nim istot rzeczy i ycie wewntrzne czowieka/artysty
znalazy prawdziw i czyst posta. Dziaalno artystyczna ma jednak charakter
celowy bo polega na szukaniu ksztatu nieprzypadkowego, odpowiadajcego
jakiemu zamiarowi" (jako tak)
Gdziekolwiek tworzy si posta, jej twrcy odwouj si do naszego ycia i do
naszej wiedzy pozaartystycznej bo sami i z tego i z tego korzystaj, wic treci w
sztuce wnikaj w przejawy ycia tworzcego si poza sztuk. Dzi rzadko do
sztuki wnika co z ycia prawdziwego. Dzi sztuka jest autotematyczna (o sobie
samej np parodia) i autoteliczna (np.jak artysta opowiada co tworzy). Wg
Raszewskiego odcicie od ycia to skoczenie z sokami dla sztuki, sztuka
potrzebuje uzasadnienia moralnego, jeli dzieo jest arcydzieem niesie zawsze to
co jest autentyczne a nie tylko nawizanie do innej sztuki.

Czwarty i pity wykad

Lata 50, 60, 70

Thomas Monroe teoretyk wspczesny wg niego sztuka to sprawno, sztuki
zachodz na siebie, krzyuj si.
1. Def sztuki w sensie szerokim/technicznym to kada umiejtno z
ukierunkowaniem uytecznociowym
2. Szeroka, intelektualna definicja
3. Def ktra odnosi si do sztuk piknych: - szerokie, estetyczne, wartociujce, -
sztuki estetyczne niewartociujce
4. Wizualny sens: - estetyczny wartociujcy, - niewartociujcy sens
5. Malarski, estetyczny, wartociujcy

TE SENSY ODNOSZ SI DO 2-AKIEGO ZNACZENIA TERMINU: - JAKO TWORZENIE,

SPRAWNO, - JAKO PRODUKT TEJ SPRAWNOCI.

Sposoby przekazywania zawartoci dziea odbiorcy:

1. prezentacje muzyka, dziea plastyczne
2. sugestia wymaga czsto kontekstu kulturowego np. dzieo literackie.

Sposoby kompozycji dziea sztuki:

1. kompozycje utylitarne charakteryzuj wsje dziea wytworzone, poniewa
tworzone s ze wzgldu na okrelon funkcj/niekoniecznie z zakresu sztuk
piknych.
2. ekspozycyjna polega na organizowaniu elementw dziea tak aby ukaza
zalenoci pomidzy tymi elementami gwnie przyczynow np. sztuki religijne,
kade dzieo o tematyce religijnej suy ekspozycji pewnej idei religijnej.
3. przedstawiajca pokrywa si z propozycj Ingardena, ktry mwi o warstwie
przedmiotw przedstawionych, dotyczy takiego zespou elementw w dziele
sztuki kt sugeruj jaki przedmiot lub osob czy zdarzenie.
4. tematyczna polega na takiej organizacji dziea aby widoczne, odczuwalne
byo stosowanie powtrze kompozycyjnych, zmienno elementw, kontrast
stosowany w kompozycji. Ma nas odwoa, przenosi nasze uczucia, skojarzenia
do gwnej idei dziea.

Klasyfikacja sztuk Thomasa Monroe:

Ze wzgldu na sposb prezentacji (porwnanie sztuk pod wzgldem iloci
zmysw, do ktrych odnosz si dziea sztuki)
1. apelujce do jednego zmysu: muzyka, malarstwo
2. do dwch: opera, balet
3. do wielu: rne formy rytuaw religijnych, zapachy, pokazy mody.

Ze wzgldu na sposb prezentacji pod wzgldem okrelonych zmysw:

1. sztuki wizualne: malarstwo i rzeba
2. suchowe: muzyka
3. suchowo-wizualne: opera, balet, literatura
4. sztuki apelujce do niszych zmysw: smaki, zapachy

Klasyfikacja pod wzgldem sposobu prezentacji dot.skadnikw podkrelonych w

prezentacji:
1. wrd sztuk wizualnych podkrela si np. barw: malarstwo, tkactwo,
ceramika.
2. ksztat: rzeba, architektura, el.przemysowe
3. lini: rysunek, sztuka drukarska
4. podkrelajce przestrze wew/duchow: pewne formy architektoniczne, formy
przyrzdw technicznych ktre s wyrzem zdolnoci ludzkiego intelektu
5. mog by podkrelone efekty biao czarne np. druk, niektre dziea
malarskie, fotografia, grafika
6. wrd suchowych i wizualno-suchowych mona wskaza na podkrelajce
rytm lub wysoko tonu (muzyka) lub te ktre rezygnuj z tonu np. poezja

Klasyfikacja pod wzgldem sposobu przekazu ze wzgldu na podkrelone

czynniki:
1. prezentowane akcent na prezentacje
2. sugerowane potrzebny kontekst, akcent na sugesti
3. raz prezentacja raz sugestia malarstwo w ktrym potrzebny kontekst

Klasyfikacja pod wzgldem sposobu przekazu ze wzgldu na podkrelone sposoby

sugestii:
1. - naladowanie (mimesis), - korzystanie z naturalnych skojarze, te ktre wi
si z realistycznymi elementami np. malarstwo, rzeba, taniec, pantomima,
muzyka
2. stosowanie symboli potrzebna znajomo kontekstu, mog by wypierane
przez naturalne skojarzenia np. literatura
3. naladowanie, stosowanie symboli i naturalnych skojarze te 3 elementy
razem (sztuka teatralna, film dwikowy)

Klasyfikacja pod wzgldem sposobw kompozycji pod wzgldem stopnia

podkrelenia przedstawienia:
1. te ktre maj zwykle wysoki stopie podkrelenia przedstawienia: literatura,
rysunek foto, taniec, sztuki teatralne
2. zwykle maja niski sposb: muzyka, architektura, przyrzdy tech, sprzty
gospodarstwa domowego

Klasyfikacja pod wzgl sposobw kompozycji pod wzgldem stopnia podkrelenia

uytecznoci:
1. te ktre maj wysoki architektura, sprzty, wyroby przemysowe
2. niski muzyka, poezja, literatura

Klasyfikacja pod wzgldem sposobw kompozycji pod wzgldem stopnia

podkrelenia kompozycji tematycznej:
1. zwykle wysoki stopie jej podkrelenia: muzyka, poezja, arch, tekstylia
2. zwykle niski literatura, proza
3. zmienny stopie: malarstwo, rzeba

Klasyfikacja pod wzgldem sposobw kompozycji pod wzgldem stopnia

podkrelenia ekspozycji:
1. zwykle wysoki jest w specjalnych gaziach literatury, malarstwie, rzebie,
architekturze
2. zwykle niski muzyka, wspczesne malarstwo i rzeba

Klasyfikacja pod wzgldem zrnicowania dziea sztuki:

1. sztuka stosunkowo niezrnicowana np. prymitywny taniec (choreja)
2. sztuka w wysokim stopniu wyspecjalizowana np. muzyka wspczesna
koncertowa
3. sztuki zoone, zrnicowane maj formy i prymitywne i wyspecjalizowane:
opera, balet, teatr, szt architektoniczna,

Monroe nie ma jednoznacznej koncepcji sztuki bo uwaa e sztuka jest tak

wieloznaczna, e te klasyfikacje si zazbiaj, robi on klasyfikacje bo one s
fundamentem, do ktrego pniej si odwouj.

Charles Lalos filozof, sceptyk, relatywista, . On chce wyrazi natur

poszczeglnych sztuk, nie odwouje si do tradycyjnych teorii sztuk estetycznych.
Wycieczka do rozumienia klasyfikacji strukturalnej sztuk piknych kade
dzieo sztuki jest kombinacj typu polifonicznego, struktur ktr uczyniono
wan przez proces przeciwstawienia jednej struktury innym strukturom.

Natura ma tylko struktury, jedynie sztuka ma suprastrukury (nadstruktury)

homo faber i homo sapiens ustrukturowuj natur, kade po swojemu, ale wsjo
trzyma si naturalnego sposobu. Natomiast homo artifex (kreator) narzuca na t
natur suprastruktury, nadaje jej sztuczno, melodie, wiersz itp to
kontranatura sztuczno przeciw naturalnoci. Przeciwstawienie.

Lalos nie zgadza si z tradycyjn klasyfikacj sztuk na przestrzenne i czasowe:

poniewa kada sztuka jest czasowo przestrzenna. Trzeba by wyrni tyle sztuk
ile jest zasadniczych nadstruktur i mwi, e zasadniczo moemy mwi o 7 (ale
nie s wyczerpujce, s podwaalne, zazbiaj si) to:
1. sztuki umoliwiajce optymaln suprastruktur, jest to moliwe gdy dana
sztuka bdzie operowaa maksymaln iloci podstruktur w ramach tej
suprastruktury, najlepiej nieskoczon iloci.
2. sztuka o dobrowolnym ograniczeniu technicznym: np.malarz gdy wiadomie
rezygnuje z jakiej barwy.
3. Sztuka o mniejszym stopniu czystoci - te sztuki ktre ulegaj zmiennoci bo
s otwarte na nowe infrastruktury (mog by wewntrz) np. najpierw w teatrze
jest scenografia a potem choreografia (lub infrastruk.z zewntrz) kt wejd i
zburz porzdek.

Koncepcja Janiny Makota (lata 60) - podzia z uwagi na rodzaj wykorzystywanego

podoa materialnego/fundamentu bytowego:
1. dziea opierajce si na przedmiotach trwajcych w czasie: rysunek, obraz,
rzeba, arch.:
- bior z podoa rozcigo powierzchniow rysunek
- bior z podoa rozcigo powierzchniow i barw malarstwo
- te ktre bior rozcigo trjwymiarow rzeba
- bior rozcigo trjwymiarow i barw rzeba w polichromii
2. opierajce si na przedmiotach procesualnych/procesach muzyka, dzieo
literackie, bior z podoa nastpstwo czasu:
- te ktre wyczerpuj si w czasie dzieo muzyczne
- nie wyczerpuj si w fazowoci np. dzieo literackie
3. czy opiera si na przedmiotach w czasie i procesach film, taniec, teatr:
- te ktre bior z podoa rozcigo powierzchniow, ewentualnie czce si z
dwikiem, sowami, muzyk np. film
- biorce z podoa ruch ywych osb taniec
- te ktre bior zdarzenia rozgrywane przez osoby, rzeczy oraz skoordynowane z
tymi zdarzeniami: dwiki, barwy, ruch, muzyk np. teatr

(DRUGA KLASYFIKACJA MAKOTY JELI KTO MGBY J UZUPENI, PONIEWA

NA WYKADZIE MI SI CHYBA POKIEBASIO TROSZK)
!!!!!!!!! Klasyfikacja ze wzgldu na warstwowo budowy:
1. jednowarstwowe - jednowymiarowe rysunek, obraz
2. te ktre posuguj si trjwym.: przestrzenne (rzeba, arch), czasowe(muzyka)

3. jednowarstwowe dwuwymiarowe: niemy film, taniec

4. trjwarstwowe lub wielowarstwowe dwuwymiarowe: dzieo literackie, ktre
zasadniczo jest czasowe:
- dwuwymiarowe ma warstw przedmiotw przedstawionych
- w sensie rozwinicia przestrzenno-czasowego: teatr, film !!!!!!!

Systematyczne ujcie wedug Stpnia:

W Grecji sztuka miaa szerokie znaczenie - jako umiejtno wytworzenia
pewnego przedmiotu (sprawno), wie si ze znajomoci regu wytwarzania.
Kada sztuka ma wasne reguy wytwarzania.
Klaudiusz Golen stworzy definicj sztuki, ktra przetrwaa do XIX wieku, sztuka -
to zesp powszechnych, trafnych i poytecznych przepisw sucych
okrelonemu celowi.
Koncepcja sztuki staroytnej: warto sztuki - to doskonao wytworu.
Dla Platona warto estetyczna jest podporzdkowana moralnym.
Dla Arystotelesa dzieo sztuki moe by niedoskonae, bo jest wytworem
czowieka, jest naladowaniem rzeczywistoci, a ona jest odbiciem tylko wiata
idealnego. Dobro, pikno jest idealne, za dzieo sztuki moe by ze.
Platon rozwaa to w kategoriach metafizycznych. Arystoteles podkrela, e sztuka
jest sprawnoci, umiejtnoci intelektualn. "Zdolno trafnego wytwarzania
(poiesis), doskonao wytworu jako sprawno wymaga wiczenia (geniusze si
nie rodz), doskonalenia si.

Struktura dziea sztuki (chodzi o konkretny materia):

Jest urabiany przez twrc, formowany, przeksztacany przez sprawc wedug
wzoru pewn okrelon metod pewnego materiau ku okrelonemu celowi.
(przyczyna materialna i celowa).

Sztuki katarktyczne - muzyka, taniec, poezja: Materiaem jest ciao ludzkie

(czowiek), sprawc jest czowiek, celem karharsis jest czowiek, wzorem jest
dobry, pikny, prawdziwy czowiek, przyczyna formalna to naturalny instynkt
czowieka

Mimesis - w szerszym znaczeniu to uzupenienie rzeczy przyrody, natury. W

sztuce potrzebny jest wysiek emocjonalny i intelektualny (konsekwencja -
upojenie). Wczasy dla Arystotelesa to to co zachodzi po wysiku emocjonalnym i
intelektualnym Odpoczynek fizyczny zwizany z rozwojem duchowym.

W redniowieczu:
Nurt Platon/Plotyn: sztuka odzwierciedla ducha ludzkiego, tworzy pikno,
angaowa pikno w ycie codzienne czowieka. Zmierza to miao ku sferze
religijnej, boskiej twrczoci czowieka - stwarzajcy wiat. Sztuka peni funkcje
pozaestetyczne ale rwnie estetyczne, religijne i moralne.

Nurt Arystoteles/Tomasz: sztuka jako sprawno intelektualna, sposb trafnego

wytwarzania czego. Jest to cnota kierujca wytwarzaniem doskonaych dzie.
Cnota - wiedza o doborze odpowiednich (trafnie rozeznanych) rodkw do
uzyskania doskonaego i wartociowego dziea w hierarchii: uyteczne--
>przyjemne-->pikne.
Problem Tomasza: Czy sztuka podlega ocenie moralnej? Zaley to od koncepcji
aksjologicznej sztuki.
Wartoci: materia z ktrego stworzone jest dzieo sztuki musi by stosowne do
celu wytworu. Dzieo sztuki pikne powinno realizowa cel estetyczny. Tomasz
odrnia pikno przedmiotu przedstawionego od sposobu przedstawienia: mona
przedmiot brzydki pokaza w pikny sposb.

Od renesansu - proces uwiadamiania sztuk piknych - oddzielanie ich od nauk

teoretycznych, wtedy zaczto przycza poezj do dziea sztuki. Sztuka w sobie
posiada pitno, realizuje je, jest indywidualna, oryginalna.
Zaczto docenia talent. Sztuka wytwarza odrbny wiat (Arystoteles te o tym
mwi), wiat prawdopodobiestwa.

XVIII wiek - Charles Batteux mwi o sztukach piknych, sztuka w wskim

rozumieniu (z poezj ale bez techniki, nauk teoretycznych). S nosicielami
wartoci estetycznych, ich cel to bycie dzieem piknym.

Stpie przywouje Tatarkiewicza, ktry definiuje sztuk. Definicja alternatywna

(nawizuje do tradycji), ambicja aby dotyczya wspczesnej sztuki.
Stpie ocenia j negatywnie, bo wedug niego Tatarkiewicz nie ujmuje istoty
sztuki, tworzy definicj rodzaju najbliszego, jest za szeroka, nie mwi o cechach
wyrniajcych dziea sztuki wobec innych dzie.
Wedug Tatarkiewicza sztuka/dzieo sztuki jest odtwarzaniem rzeczy lub
konstruowaniem form lub wyraaniem przey - jeli ich wytwr moe zachwyca,
wzrusza lub wstrzsa.

Stpie idzie za Ingardenem - posuguje si koncepcj Strewskiego. Definicje

Tatarkiewicza s prb ujcia czym jest sztuka, ale nie mwi o tym co j
wyrnia. A definicja nie obejdzie si bez tego co sztuk specyfikuje. To co j
wyrnia moe by z dziedziny aksjologicznej... Stpie chce rozumie sztuk w
sposb wski, jeli sztuk nie chcemy nazywa wiadomego i duchowego
dziaania.
Jak fenomenolog chce stworzy definicj przez rnic gatunkow, w analizie
uchwyci to, co istotne dla dziea sztuki, wychodzc od typowych niejako
wzorcowych przykadw tego co bywa uwaane za dzieo sztuki.
Warto zachowa z tradycji koncepcj sztuki jako sprawnoci wiadomego i
celowego wytwarzania dzie szczeglnego typu, oraz sposb doboru i ukadu
czynnoci wytwrczych, dziea szczeglnego typu. Dzieo sztuki to wytwr sztuki,
przedmiot szczeglnego typu powoany do istnienia wiadomie i celowo.
"Dzieo sztuki powouje do istnienia nowy wiat lub stanowi okno udostpniajce
ten nowy wiat. I to co udostpniane oraz samo udostpnienie s
niejednoznaczne i schematyczne". Sw transcendencj "prawdziwe" dzieo sztuki
zadziwia, olniewa, niepokoi. (za Strewskim).

Stpie za Ingardenem: dzieo sztuki jest indywidualnym, oryginalnym zestrojem

jakoci. Przedmiotem dostpnym wiadomoci w pewnym typie poznania ale
przedmiotem ktry mona oceni, o ktrym mona powiedzie zdania prawdziwe
bd faszywe. Mog dotyczy dziea sztuki jako caoci bytowej bd wiata
przedstawionego w dziele sztuki.
Wymiary dziea sztuki ze wzgldu na rodzaj czynnikw i sposb w jaki konstytuuj
one zawarto dziea sztuki:
1. fazowo dziea sztuki - quasiczasowo - to jest czas trwania dziea w procesie
odbiorczym
2. warstwowo (wielo) eby bya musi by:
- rnorodne skadniki w dziele literackim: brzmieniowa, sensu,
wiata przedstawionego,
- jednorodne skadniki tworz twory wyszego rzdu (zdania, zgoski, sens,
dwik caego dziaa)
- zachowana jest wzgldna autonomia podstawowych skadnikw - zawsze
moemy w ktrym czasie odbioru odczyta dan jednostk jako oddzielny
element.
- najwaniejszy warunek: aby midzy rnymi skadnikami podstawowymi istnia
organiczny zwizek tworzcy cao dziea.

Stpie "to co wyrnia artystyczne naladowanie czy przetworzenie czy

tworzenie, to ani udzielanie czy uzyskiwanie pewnej wiedzy - to nie jest cecha
specyficzna, nie jest te - wywoywanie okrelonej reakcji u odbiorcy. Nie jest
rwnie wyraanie (ekspresja) z psychiki twrcy, lecz powoywanie do bytu,
istnienia przedmiotu ktry ma by pikny, estetycznie wartociowy, moe jawi
si jako nosiciel wartoci estetycznej - to jest gwnie dzieo sztuki - powoywanie
do istnienia przedmiotu estetycznie wartociowego.
Dzieo sztuki to przedmiot stanowicy odrbn cao bytow. Pozornie
samoistny, niezaleny od twrcy, ktry pretenduje do pikna. Wewntrzny sens
istnienia dziea sztuki. Ze strony odbiorczej moe by ujty jako przedmiot
estetyczny ktry jest po co aby by estetycznie wartociowym dla odbiorcy. Moe
peni inne funkcje ale najwaniejsze aby by nosicielem pikna.
Opis:
1. muzyka
2. architektura
3. malarstwo, rzeba
4. sztuki sowne
5. pieni (folklor)
6. sztuki stosowane
7. dramat sztuki przedstawiane w teatrze
8. choreografia
do tej pory to klasyczny podzia
9. nagrania dwikowe,muzyka elektroniczna
10. sztuki ruchu (kinetyczne) wideo, choreografia, moliwe technicznie do
utrwalenia, zwizane z uchem
11. fotografia
12. teatr radiowy
13. TV
14. sztuka muzyczno-ruchowa, taka ktra dzieje si na koncertach
15. space music elektroniczna muzyka ktra opiera si na dwikach ostrych,
zgrzytach
16. labirynt typ sztuki, nie tylko architektura ale te jej cecha wyraania,
labirynt jako wyraz/motyw przey wewntrznych (wie si z ekspresj ludzk)
17. dwik i wiato performatywy czynu aktorskiego
18. magiczna lampa (hm?)
Pozostae speniaj podwjne funkcje np. estetyczna funkcja porednika
narzdzia: magnetofon, czowiek, estetyczna strona wizualna/dwikowa
narzdzia.

Galejew B. estetyka wschodnia tworzona pod wpywem myli marksistowskiej,

czerpa z koncepcji dialektyki Hegla, zm.w Kazachstanie. Instytut Prometeusza,
prbowa uwzgldni moliwoci tech wspczesnej kultury. Nowy Laokoon.
Uwzgldnia sztuki techniczne, w zwizku z rozwojem techniki mwi, e dzisiejszy
trend dy do syntezy sztuk, te sztuki ulegaj wymieszaniu, przy czym czasem
trac tosamo, tworz jedn cao, tworzenie synergii (2+2=5). Cao sztuk
w swoim systemie wytwarza naddatek estetyczny w jednoci wytwarza si co
nad. Ten naddatek ujmuje przeycia intelektualne i emocjonalne w dziele sztuki.

Sowa klucz: synergiczno, jedno.

Natura sztuk syntezyjna np jaki epitet otwiera nam inne zmysy, biel ktra jest
bodcem wzrokowym otwiera nas na przeycia ciszy. Sztuka jako synestezja
(dzieo sztuki jako zintegrowany system), rzeba nie musi oddziaywa tylko na
wzrok lub dotyk, mona j odebra wchem lub suchem. TO JEST JEGO
KONCEPCJA DIALEKTYKI.

Wojny pomidzy trendem postpujcym i wstecznym: artyst co pcha do przodu

i co go powstrzymuje. Ten postpujcy proces jest ku wyynom mentalnym ku
najwyszemu poziomowi naszej wiadomoci. Rwnoczenie zachodzi proces
przeciwny artysta dosiga tych najgbszych paszczyzn przey mentalnych i
te emocjonalnych. Tylko gdy zachodz te 2 procesy mwimy o dziele sztuki.
Galiejew wzi to z koncepcji Eizensteina.

METAESTETYKA:
Dziedzina wiedzy, ktra zajmuje si estetyk. Termin estetyka pochodzi od gr.
aisthesis wraenie, doznanie zmysowe, spostrzeenie, bo w staroytnoci
pikno czyo si z poznaniem zmysowym. Z czasem poznanie zmysowe
zaczo odpowiada dziedzinie twrczoci ludzkiej tak jak poznanie umysowe
odpowiada nauce. W XVIII wieku wprowadzono termin estetyka na okrelenie
autonomicznej dziedziny wiedzy zajmujcej si poznaniem zmysowym w
odrnieniu od naukowego, logicznego, na wyszym poziomie..

Kant stworzy swoj estetyk transcendentaln, ktra za przedmiot miaa to co

jest naocznie dane. Poznanie zmysowe odpowiada dziedzinie sztuki.

Romantyzm Hegel napisa Estetyka. Dzi rozumienie estetyki pochodzi od

Hegla jako filozofia sztuk piknych.

Stpie mwi o dzieach estetyki, kade zajmuje si czym innym oraz o teorii
pikna pozaartystycznego (dzia estetyki) czyli pikna tkwicego w naturze.
Stpie mwi e teoria sztuki jest mniej filozofujca od estetyki, odrnia te dwie
dziedziny, poniewa uwaa e zakresy tych poj nie s tosame tylko si
krzyuj. Przeycia estetyczne mona mie te w odniesieniu do przedmiotw
nieartystycznych, a dziea sztuki mog spenia funkcje inne od estetycznych.
Stpie nawizuje do Ingarden. Ingarden wyrni postawy: obiektywistyczn
(oscylowaa wok dziea sztuki, pikna obiektywnego) oraz subiektywistyczn
(odnosia si do przeycia estetycznego/odbiorczego).

Adam Szelek mwi o podobnym rozrnieniu. S dwa rodzaje sztuk:

- sztuka perceptualna gdy co dla kogo jest dzieem sztuki, wcale nie musi by
wiadomie wytworzone jako dzieo sztuki, ale odbiorca dostrzega w nim wartoci
estetyczne.
- konceptualna gdy artysta ktry j tworzy ma wiadomo tego, e tworzy
dzieo sztuki, tworzy je w sposb perfekcyjny wg wybranych przez siebie technik,
wiadomie je wybiera, dy do oryginalnoci, chce przedstawi szerok
rozumiane pikno. Zostawiona jest dowolno interpretacyjna.

PODSTAWOWE ROZUMIENIE ESTETYKI: nauka o piknie i przedmiotach piknych,

oo ujmowaniu i ocenie czego w aspekcie pikna. Nauka o zwizkach czowieka z
piknem.

Stpie mwi, e estetyka jest nauk o piknie, ale skd si bior wartoci
estetyczne poj. si gdy uwaa si e pikno nie jest jedyn wartoci
estetyczn, bo moe co by wzniose, subtelne, adne, olniewajce.
PODEJCIA ESTETYCZNE (estetyk mona uprawia w sposb):
1. filozoficzny- mwi si i czerpie si z metod filozoficznych np. ogld, opis tego
co dane, lub z metody opisu sposobu funkcjonowania jzyka danej estetyki (to
filozofia analityczna). Ujcie tego co istotne (analiza ejdetyczna). Szukanie racjo
dotyczcej bytu artystycznego lub estetycznego (tworzonego lub w odbiorze (to
metoda metafizyczna).
Podejcie filozoficzne podejmuje zagadnienia istoty, sposobu istnienia badanych
przedmiotw estetycznych, ocen prawdziwoci sdw estetycznych.
2. Podejcie empiryczne korzysta z metod nauk szczegowych (psychologia,
socjologia, etnologia, historia kultury). Posuguje si metodami danej nauki
szczegowej i estetyczne angauje te dokonania i na ich podstawie moe podj
problemy filozoficzne. Wyniki nauk szczegowych mog by zaangaowane
przez podejcie filozoficzne.

Paszczyzny estetyki:
1. przedmiotowa teoria pikna, teoria dziea sztuki, teoria twrczoci
2. metaprzedmiotowa mwimy o faktach estetycznych teoria percepcji, teoria
oceny/wartociowania estetycznego.

Metaestetyka rozwaanie teoretyczne dotycze samej estetyki jako nauki.

Historia estetyki:
1. przedplatoskie
2. Platon
3. Arystoteles
4. Plotyn
5. Pseudodionizy
6. Tomasz
7. Kant
8. Hegel
9. B. Croce
10. Ingarden

Nurty estetyczne: (XIX-XX wiek zacza si mnogo nurtw):

1. neokantyzm
2. tomizm
3. pozytywizm
4. pragmatyzm
5. marksizm
6. fenomenologia
7. filozofia analityczna

Polska estetyka:
1. Trentowski
2. Kremel
3. Libelt
4. Wallis
5. Witkacy
6. Chwistek
7. Elzenberg
8. Kridl
9. Ossowski
10. Tatarkiewicz
11. Kubikowski (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
12. Markiewicz (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
13. Morawski (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
14. nurt tomistyczny: Krpiec, Kiere, Strewski, Swieawski
15. nurt personalistyczny JPII

Siedem

EGZYSTENCJALIZM:
Styl uprawiania filozofii, niesystemowa analiza, opis egzystencji rzuconej w
wiat czyli transcendentn rzeczywisto. E. charakteryzuje si bezporednioci
opisu prawd, poniewa forma mwienia o tych zagadnieniach jest tak samo
wana jak tre. (prawd o autentycznym zaangaowaniu, troska o sprawy
najistotniejsze). E. charakteryzuje si szerokimi formami literackimi (powie,
dramat, esej, teksty teoretyczne).
Sposb przekazu jest wany poniewa sztuka jest bezporednim apelem do tego
co jest w jednostce.
E. korzysta z metod fenomenologicznych, dotrze do ywiou egzystencji jawicej
si w swej bezporednioci. Nieprzekraczalna granica bytowa i poznawcza midzy
egzystencj jednostkow a zastanym wiatem, czowiek czuje si wyobcowany.
Czowiek w egzystencjalizmie jest bytem sprzecznym w sobie, niemoliwe jest
jego zaistnienie a jednak istnieje. Sens bycia czowieka to prba nadania
zbdnemu istnieniu czstki sensu. Czowiek to niepowtarzalna subiektywno i
podmiotowo, wolno w sytuacjach i tych codziennych i tych granicznych. Ta
wolno zmusza do odpowiedzi na pytania ostateczne, ktre s nierozstrzygalne,
do dokonywania wyborw, nawet takich jak tworzenie norm, prawd
oglnospoecznych, swego osobistego ycia.
W egzystencjalizmie gwnym celem jest odkrywanie prawdy o czowieku
rozszyfrowa zudne, pozorne strategie obronne czowieka, ktre tumacz
wiadomo, wolno i odpowiedzialno. Strategia obronna to ucieczka w co co
jest nieprawd o czowieku,np. myl o sobie w pewnych kategoriach, okrelanie
siebie w czym upewnia nas w naszej egzystencji.

3 drogi mwienia o sztuce:

1. wprost explicite tu mwimy te o piknie i prawdzie, np.sztuka to
jednostkowe zindywidualizowane podejcie do egzystencji, badacz teoretyzuje i
wprost wyraa pewne zaoenia artystyczne.
2. implicite te ktre odczytujemy gwnie z literackiego dorobku, pogldw na
dziea sztuki, warto, twrc. Nieautentyczna to sztuka mimetyczna (odtwrcza,
ona stwarza iluzje,ktre zniewalaj jednostk, zacieraj jej
osobowo/wynaturzaj. Sztuka autentyczna odrzuca te fasze, iluzje, np. iluzj
wspaniaego wiata, utopie, ktre pozbawiaj czowieka tego co w nim najbardziej
wartociowe, czyli prawa do samostanowienia o swoim losie.
3. praxis krytyka artystyczna, interpretacja dzie, badanie czy opis osobowoci
twrczych, to upraktycznienie wiatopogldu filozoficznego

Heidegger: dzieo sztuki to siedlisko ziemskiego i symbolicznego, ktre

pozwala pojawia si w pewnej wyjtkowej jakoci, ktra jest niespotykana
nigdzie w rzeczywistoci w odosobnieniu np. prawdy prawda to jako
egzystencji.
Sztuka moe pokaza i ujawni istot tego co jest w tym dziele sztuki
przedstawione, adna rzecz nigdy nie powie wprost co jest w nim przedstawione,
a sztuka ma t wyjtkow moliwo.
W dziele sztuki stawia si prawda bytu
Historia sztuki rozbija iluzj egzystencji ludzkiej.

Jaspers: filozofia egzystencji. Dzieo sztuki ma moliwo ujaniania struktury

skomplikowanej i tajemniczej struktury bycia we wszechogarniajcej
transcendencji.
Sztuka jest dziedzin zmysowej naocznoci, podejmuje swoist funkcj
porednika, pomidzy tym co racjonalne a tym co poznawczo pierwotne, co jest
intuicyjne. Czsto char.dla religii, metafizyki, a co si wymyka i rozumowi i
duchowi racjonalnoci.
Sztuka to sygna niepojtego absolutu, ksztatuje ludzk egzystencj i nadaje
mu (....uzupeni....).
Nieodczny znak, konsekwentna droga ku wszechogarniajcemu to nieodczny
znak tej drogi.
Sztuka autentycznie dystansuje nas od tego wiata po to aby umoliwi powrt
do niego, na innym bogatszym w dowiadczenia transcendentalne poziomie.
Sztuka jest wgldem w nie dany bezporednio krg wszechogarniajcego, a
przez kontakt z dzieami my stajemy si bardziej otwarci i wraliwi na t
tajemnic transcendencji, prawd o sobie, swojej egzystencji.
Sartre: o sztuce wprost nic nie napisa, on zaj si koncepcj wyobrani twrczej.
W.t. to autonomiczny wiat w czowieku, jeli chcemy do niego wkroczy musimy
odwrci si od wszelkich obrazw rzeczywistoci, odwrci si od tego co jest
nam bezporednio dane (zmysowo postrzegalne), dziki temu widzimy przedmiot
nie dany percepcyjnie ale wyobraony, inny wiat ale istniejcy realnie. wiat
wyobrani i rzeczywistoci materialnej to dwa inne wiaty.
Projekt estetyczny to denie do pooenia kresu samego pragnienia i
przedmiotu pragnienia.

Merleau Ponty: Sztuka to napicie wystpujce pomidzy tym co widziane a tym

co wyobraone, co jawi si w naszej wiadomoci wyobraeniowej. Wytwr
artystyczny jest odsanianiem fragmentu pewnego wiata, w ktrym tkwi, jest
zanurzona cielesna wiadomo. Sztuka jest po to aby odsoni nam wymiar bytu
inny, ale zasania jeszcze inny. Sztuka co zasania co odsania.

Albert Camus: teoria sztuki zaangaowanej/zaangaowania sztuki. Sztuka

sprawdza si w momentach przeomowych. Istot takiej sztuki jest ekspresja
doznania absurdu w momentach zadawania gwatu wolnoci ludzkiej. Kade
dzieo sztuki jest wiadectwem godnoci ludzkiej, wzbogaca czowieka. Sztuka
czy w sobie to co jest uniwersalne dla egzystencji ludzkiej ale i to co jest
historyczne/charakterystyczne dla epoko. Cel sztuki to rozumienie.

FENOMENOLOGIA:
Punktem wyjcia jest fenomen, dowiadczenie go, fenomen to co bezporednio
dane. Gwnym zadaniem metody fenomenologicznej jest uchwycenie istoty tego
co dane. Fenomenologowie rozrzniaj naoczno dowiadczeniow i
istotnociow (dana czysta istota, dotrze do istoty poprzez naoczno
dowiadczeniow).
Odkry istot tzn. drog analizy jednego przypadku odkry to co dla niego jest
konieczne i oglne,skupi si na jednym przedmiocie, dowiadcza tego jednego
przedmiotu i to dowiadczenie estetyczne wytwarzajc przedmiot estetyczny
bdzie go cay czas ksztatowao. Analiza powinna ujmowa nie tylko te cechy,
ktre s w danym momencie, ale te te ktre mogy konstytuowa przedmiot
wczeniej i bd mg konstytuowa go potem. Std dynamizm badania i jego
aktualno.

Ingarden: punkt wyjcia to spotkanie dziea sztuki z odbiorc. On odrnia

warto estetyczn i artystyczn. Uprawia autonomiczn koncepcj dziea sztuk.
Dla niego ta sztuk jest spotkanie odbiorcy z wytworem artystycznym, to
obcowanie, konkretyzacja, tworzy w odbiorze przedmiot estetyczny, ktry jest
przedmiotem wyszego rzdu, bo tworzy ono jedno/cao. Dzieo sztuki jest
przedmiotem intencjonalnym, swj przedmiot bytowy ma w jakiej materii. Dzieo
sztuki jest doskonae gdy tworzy harmonijn cao. Zadaniem dziea sztuki jest
odsanianie jakoci metafizycznych, czyli najgbiej poruszajcych nas wartoci,
ktre zdarzaj nam si w yciu, ale ktrych my w naszym yciu nie jestemy w
stanie odczyta w formie czystej, bo w formie czystej sa tylko w sztuce.
Przeycie estetyczne: - pierwotne (wstpna emocja co nas porusza, jest
wzruszenie) potem zaczynamy co spostrzega w tym dziele artystycznym
dostrzegamy jego elementy, prbujemy dotkn tego co wyrwao nas z tej
codziennoci to jest przeycie estetyczne. Badamy a do momentu gdy
wytwarza nam si pewien przedmiot estetyczny.

Max Scheller: Sztuka to tworzenie czego czego nie ma ale co jest godne aby
byo, sztuka zwraca si ku sferze idei i czyni podobnie jak metafizyka. Istot
sztuki jest przedstawianie, a to polega na wnikniciu w tre
prafenomenu/istoty/idei.
O istocie tragicznoci: Scheller zajmuje si zwizkiem tragicznoci z
wartociami. Tragiczno to szczeglny ruch wartoci, dotyczy on moe tylko i
wycznie jednostkowego zdarzenia, tragiczno nie jest ogem. Prawdziwie
tragiczny bohater jest tam gdzie jest wolny od winy tej wiadomej.

Heidegger: dzieo jest symbolem, ktry nigdy nie jest zwyk rzecz, narzdziem
wok czowieka, jest radykalnie rne od wsjego co wok czowieka.
Przeznaczenie sztuki odsonicie prawdy bytu. Poetycko mieszka czowiek na
tej ziemi. Poezja to wsjo to co stanowi, konstytuuje istnienie czowieka a
zarazem jest sposobem jego bytowania w wiecie.

Krystyna Wikoszewska:
1. postmodernizm
2. ekologia
3. nowe media
4. Feminizm

Osiem:

1. postmodernizm nie jest jeszcze skodyfikowan estetyk, jest wiey, dziejcy

si, ale te ze wzgldu na to, e postmodernizm czsto chce by sprzeczny sam
w sobie. Zakada on w przeciwiestwie do formalizmu (formuowania regu...)
radykalny eklektyzm, pluralizm, ktry dopuszcza cakowite pomieszanie stylw w
jednym dziele sztuki, chce zasypa przepa midzy kultur wysok i nisk,
poczy elitaryzm i egalitaryzm, internacjonalizm i regionalizm, teraniejszo i
przeszo. To koncepcja miaa by radykalnym odciciem si od sztuki
awangardowej, ktra cechowaa si eksperymentowaniem formalnym. Lotard
wznioso gdy jest eklektyzm. Estetyka postmodernistyczna ksztatowaa si na
bazie zjawisk artystycznych gwnie krytyki artystycznej, nowa krytyka-
swobodne, subiektywne interpretowanie tradycyjnych dzie artystycznych.
Na bazie tego pojawiaj si tendencje:
- dziaamy przeciwko ustalonym formom
- pluralizm
- eklektyzm radykalny
To mix stylw w jednej sztuce, przekraczamy granice.
- ahistoryczno Lotard uwaa e postmodernizm to nie jest nurt artystyczny,
ktry nastpi po modernizmie, mimo tej nazwy to byo w nurcie krytyki.
Postmodernizm przejawia si wedug niego zawsze w dziejach sztuki/kultury,
ktra bdzie wyznacza pewne cechy char namysu nad sztuk.
- rehabilitacja awangardy eksperymenty formalne to te awangarda bo to
szukanie, a postmodernizm to poszukiwanie denie, wic awangard te
moemy zaliczy do postmodernizmu.
- pluralizm radykalny w teorii i w krytyce
- przeciwko koherencji i moliwoci uzyskania harmonijnej caoci, nakazuje
czy elementy obce ze sob, rnorodne a nawet sprzeczne. Punktem wyjcia
postmodernizmu jest estetyka. Zjawisko powszechnej estetyzacji tzn. dzi
wspczenie jest tendencja w myleniu ludzkim do estetyzacji nie patrzenia na
co w kategoriach klasycznego rozumienia pikne/brzydkie, estetyczny to
odnoszcy si do zdolnoci postrzegania ludzkiego.
- relatywizacja pikna, prawdy
- powszechna tendencja wrd filozofw/naukowcw do refleksji estetycznej.
Lotard: kategoria pikna i wzniosoci (sfera nie przedstawialnego), sztuka
powinna kroczy w sfer wraliwoci, on usprawiedliwia sztuk awangardow
jest nieprzedstawiajca, czsto intelektualna, ma moliwoci dotknicie
zrealizowania wartoci wzniosoci (wznioso to co przekracza), obcowanie z
dzieem sztuki jest zawsze jednorazowe, niepowtarzalne, subiektywne i zmusza
odbiorc zawsze do innego odczytania dziea.
Jacques Delida dekonstrukcja swoisty sposb traktowania tekstu: tekst jako
fragment kultury i ten tekst uobecnia si w sztuce wic on nie chce swej metody
zawa tylko do sztuki, dekonstrukcja jest efektem twrczych zabiegw artysty,
dekonstrukcja destruuje to co zostao odziedziczone, co jest w tradycji, chodzi
gwnie o opozycj pojciow, odsunicie poj tradycyjnych ma usytuowa
mylenie po rodku, poczy z tego i z tego i z naszego osobistego mylenia,
adne pojcia nie s lepsze, s one rwnowane.
Najpierw destruujemy to co zastane i sytuujemy si gdzie pomidzy to nowe
odczytanie, dekonstrukcji nie mona si nauczy, kade dzieo jest indywidualne i
kady odbiorca jest subiektywnym podmiotem za kadym razem musimy podj
now metod, na now swoj subiektywno naoy i odczyta to dzieo.
Dekonstrukcja nie zmierza do cytowania znowu kolejnych poj, musimy cigle
na nowo indywidualnie wytwarza to swoje odczytywanie. adna interpretacja nie
moe by waniejsza czy lepsza kady ma prawo do odczytania tego tekstu.
Tu materiaem zasadniczym jest jzyk, chodzi tu o tekst szeroko pojty.
Intertekstualna gra obcowanie z dzieem to wejcie w wiat gry, gra to wsje
relacje, ktre tworz dzieo sztuki i proces wytwarzania dziea sztuki i obcowania
dziea sztuki.
Swoista uciecha nie tylko powierzchniowe wraenia ale
obcowanie/zaangaowanie.
Virilio: estetyka zanikania, ktra ma si opiera na dromologii co okrela nauk
o prdkoci. On chce i z duchem czasu: dzi: rozwj techniki, media nie
zatrzymuj si, s dynamiczne, wsjo ulega pdowi co zrobi ze sztuk ktra cay
czas sie zmienia i w odbiorze i w kontekcie, z cechami tej rzeczywistoci wie
si prdko. To pd nasza moliwo odbiorcza jest uwarunkowana nasz
moliwoci percepcyjn. Ta sztuka pojawia si i znika. Jego koncepcja opiera si
na badaniu sztuki kinematograf./multimedialnej. Te obrazy ktre si pojawiaj
znikaj z pola widzenia.
Welsh W.: on te idzie z duchem czasu. Estetyka/estetyzacja i
anestetyka/anestetyzacja. Estetyzacja aktywno zmysw, rozpdzona, nasze
zmysy s rozbujae i nie moemy ich zatrzyma.
Anestetyka przez to rozpdzenie stajemy si nieczuli na pewne zjawiska,
tracimy wraliwo, nie odczuwamy ich. Welsh propaguje sztuk awangardow.
Postmodernizm poszerza nowoytn formu filozofii sztuki, ale nie znosi jej,
artyci kr pomidzy etymologicznym znaczeniem estetyki a estetyk jako
filozofi sztuki, nie operuj jednym znaczeniem poj.
Postmoderniczno estetyki pewna cecha, odmiana, zabarwienie wspczesnej
estetyki, wraliwo na zachodzce zmiany, ktrych nie byo w nowoytnej
filozofii sztuki.
Imi ry

2. nowe media cecha specyficzna kultury ponowoczesnej, postulat

reinterpretacji mediw starych, XX wieczna technika i medialno, twrczo,
percepcja, mimesis A TERAZ digitalno, wirtualno, immaterialno,
interaktywno.
Estetycy jako filozofowie podchodz ostronie do tendencji zwizanych z nowymi
mediami, bo wci gdy mylimy o dziele sztuki mamy na myli mamy na myli
jaki wytwr geniusza artysty, ktry jest unikatowym rkodzielnym (funkcjonuje
pojcie model).
Media s miejscem narodzin twrczoci. Tworzenie to dziaanie, w ktrym obok
twrcy uczestniczy maszyna inteligentna, tworzenie to ju nie tworzenie ale
generowanie, podstaw bytow dziea jest zawsze jaka podstawa immaterialna
np. wiato, dwik, informacja.
Celem nowych mediw jest nawizanie kontaktu z odbiorc i proces odbioru.
Spostrzeganie- elektronika oddziauje na moliwoci percepcyjne spoeczestwa,
zmuszaj oczy odbiorcy do przeksztace, za kadym razem widzimy co innego i
s to zmiany jakociowe albo ilociowe.
Pierwszy teoretyk, ktry zacz si wypowiada na temat mediw w sztuce to
A.M.Bonnet: Kade nowe medium zmienia porzdku postrzegania, a nawet
pojcia rzeczywistoci, nawet nieuwiadamiane.
Sekwencyjno czowiek w odbiorze widzi co caostkami w pewnym porzdku,
linearnym, w nowych mediach mamy to zachwiane, obrazy prezentowane przez
nowe media zmieniaj koncepcj mimetycznoci.
Digitalna abstrakcja Lotard przeprowadzi wystaw multimedialn by rozszerzy
wraliwo na odbir sztuk, zatrzyma ten pd, wic w muzeach powinny by
wystawy wspczesnej sztuki z wykorzystaniem narzdzi multimedialnych.

3. ekologia - kultura soft/estetyka soft wiatopogld ekologiczny w jej ramach

estetyka rodowiska. Ekologia chce by dziedzin a) interdyscyplinarn, chce
korzysta z nauk przyrodniczych, humanistycznych, geografii. To pogld
przeciwko takiemu wiatopogldowi, ktry uwaa e ja podmiotu jest
najwaniejsze w wiecie, co czowiek to przecie tylko jeden z elementw
rodowiska. b) ujcie kolistyczne czy dziedziny ktre dotykaj kategorii
wartoci np. moda, prawo, sztuka kulinarna. Okrelenie EKO, estetyka nie chce
by ekoestetyk i nie ma te tego terminu. Jest estetyka ekologiczna,
rodowiskowa, ktrej zadaniem jest ksztatowanie wiata na miar estetycznej
przyjemnoci. Estetyka rodowiskowa posuguje si kategoriami tradycyjnymi np.
przeycie estetyczne, twrca itp. ale widzi je w innym kontekcie. Bunt nie wobec
poj lecz wobec ograniczonemu traktowaniu sztuki jako dziedziny
autonomicznej, sztuka tymczasem nie jest autonomiczna i nie ma sztuki dla
sztuki. Estetyka rodowiskowa utworzya s bo estetyka przestaa dotyczy ycia,
wycofaa si z ycia dotychczasowego, szeroko rozumiane rodowisko ludzkie.
Wartoci estetyczne s wpisane w cao rodowiska nie tylko przynale
dziedzinie sztuki. Estetyka rodowiskowa chce estetyki natury natury jako
rodowiska/pejzau to naturalne elementy otoczenia i te wytworzone przez
czowieka.
Wprowadza pojcie miejsce vs przestrze. Przestrze to pojcie: oglne, nic nie
znaczce. Miejsce
to przestrze znaczca, zadomowienie, indywidualno. rodowisko rozumiana
procesualnie/dynamicznie. rodowisko to zoona siatka relacji, zalenoci
fizycznych, spoecznych i psychologicznych uwarunkowa, to proces obejmujcy
wsjo co jest: byty fizyczne, duchowe, intencjonalne, osoba i rodowisko to
continuum, jedno, proces, osoba jest wpisana w rodowisko, jest jednym z
elementw tej siatki. Estetyka ekologiczna wymaga dowiadczenia
zintegrowanego dowiadczenia dziea sztuki od wewntrz z zaangaowaniem,
nie kontemplacja (bo jest z zewntrz) a tu chodzi o zaangaowanie.
Dowiadczenie estetyczne nie jest rne od dowiadczenia yciowego, to jest
jego cz. Poszerzenie estetycznej wiadomoci.

4. feminizm ekologia wspgra z feminizmem w poszerzaniu granic estetyki,

feminizm przenikn do wielu dyscyplin naukowych, rozpocz si od twrcw: J.
Chicago. Zasadniczo mwi si o penym nurcie feminizmu po dekadzie XX wieku.
Zaczto formuowa feminizm jako (w: Hypatia amerykaskie pismo, ost
dekada XX). Feminizm chce pokaza, e powszechnie wszyscy chc by neutralni
wobec jakichkolwiek rozrnie. Trzeba zdemaskowa ten fasz spoeczny,
artystyczny. Analizy dzie artystycznych g.w nowej krytyce i to co dzi
nabudowuje si jako teoria feministyczna interdyscyplinarno przenikn do
rnych dziedzin, korzysta z rnych. Brak czystoci przedmiotw i metod,
estetyka zmierza do jednoci. Feminizm przeciwstawia si badaniu naukowemu
oraz metodom scjentystycznych estetyk (ktre korzystaj z dokona nauk
szczegowych). Feminizm chce zaj si przedmiotem konkretnym, szczegem
rzeczywistoci, czasem posuguje si metod fenomenologii. Gwne zaoenia
estetyki feministycznej:
- krytyka tradycji np. za praktyki ycia
- atak na formalistyczn estetyk (pokantowsk, tu problem autonomii sztuki)
- prby oddzielenia sztuk piknych i uytkowych
- krytykowane zamknicie sztuk piknych w muzeach
- okrelenie kryteriw formalnych w sztuce zazwyczaj prowadzi do tendencji
wskazywania na autonomi sztuki std te krytyka
- demaskacja koncepcji artysty-geniusza, bo nazwa ma konotacje mskie.
- demaskuje koncepcje wyuczonej sprawnoci artysty bo wystarczy posiada t
sprawno i to wystarcza do bycia artyst bo jego przestajemy widzie w
kontekcie.
- krytyka bezinteresownej percepcji i kontemplacji sztuki, bo wie si z izolacj
od rzeczywistoci.
- prba wyprowadzenia alternatywnej teorii sztuki opartej na kontekstualizmie,
chce zwrci sztuk czowiekowi bo umieszcza j w jego kontekcie spoeczno-
kulturowym. Ta sztuka ma sta si rewitalizujca odnawiajca czowieka,
rdem inspiracji do ycia/tworzenia przez ludzi.
- rewizja tradycyjnych poj sztuka to kontynuacja dzie
ludzkich/wytworw/poj wytwarzanych przez czowieka wic nie mona jej
oddzieli od ycia/czowieka, jest zakorzeniona w yciu/czowieku, artysta jest
wsptwrc struktur zakorzenionych w naturze i kulturze. Odbir sztuki zawsze
jest uwikany w relacje, odbiorca chce zrozumie dzieo zawsze w relacji do
kultury w ktrej yje, wic najpierw odczytuje si znaczenia w jakim dziele
przez to dopiero rozbudza si wraliwo czowieka, ktra umoliwia lepsze
odczytywania dzie sztuki, uwraliwia na pewne zagadnienia.

Dziewi:

TEORIA PIKNA:
Tatarkiewicz pokazuje trzeci syntetyczn koncepcj pikna, ktre czy teori
obiektywistyczn i subiektywistyczn (ma swe rda w koncepcji Tomasza). W
staroytnoci chodzio o harmoni, ktra moe by pomidzy czciami wic bya
zoono, dopiero Plotyn mwi o piknie prostym np. blask soca.
Nurt syntetyczny uwidacznia si u Tomasza, wczeniej u Bazylego Wielkiego on
te widzia pikno i zoone i proste. , potem u Pseudo Dionizego proporcja i
blask.
Tomasz pikno to wasno przedmiotw obiektywnie ugruntowana, relacyjna,
warunkami pikna s: a) proporcja harmonia/konsomancja, b) cakowito
doskonao integritas, perfectio, c) to co odpowiada prostemu piknu to blask
formy claritas.
Pulchrum est quod visum placet samo ujcie budzi upodobanie.
Tomasz oddziela pikno od dobra, cho mwi e zawsze wystpuj razem.
Bonawentura XIII nominacja augustynizmu w rozumieniu pikna pikno to
odpowiednio midzy percypowanym a perceptorem.
Renesans: gwna kategoria to idea ide jest pikno, sztuka nadaje materialny
ksztat tej idei. Jak to jest moliwe e my moemy tej idei doznawa? Czowiek
jest mikrokosmosem, on w swym umyle zawiera czstk tej idei dlatego moe j
poznawa.
XVIII w. dominuje praktycyzm, modna teoria D. Huma, on te zajmuje si
estetyk, pikno istnieje w umyle ktry je oglda ale kady umys widzi inne
pikno, niektrzy widz brzydot tam gdzie inni widz pikno, Hume nie
przyjmowa istnienia obiektywnego pikna (idei). Std w XVIII wieku dominuje
subiektywistyczna teoria pikna.
Romantyzm Hegel, Schopenhauer. Koncepcja obiektywnych idei jest aktualna,
idea ktra ucielenia si w dziejach wiata. Sztuka (Hegel) to ostatni etap samo
uwiadamiania si ducha stan wyej ni pikno przyrody czy wiat itp. bo
pikno przyrody jest na poziomie obiektywizacji realizacji ducha.
Inne teorie obiektywistyczne: pikno jako doskonao, jedno w wieloci. Teoria
symboliczna, pikno jako zgodno syntezy i kontekstu to koncepcja Jerzego
Klindela. Synteza, zgodno brzmieniowa.

Strewski przywouje jeszcze jedn teori pikna, ktra wg niego byaby

uzasadniona metafizycznie, przyswek piknie. Strewski za T. Czeowskim
mwi, e tu byoby miejsce dla pikna jako transcendentale. Strewski szuka
istoty pikna! Pikno u Strewskiego: poszukajmy co w piknie jest stae a co
jest zmienne, to co jest stae bdzie decydowao o tosamoci pikna, to co jest
zmienne bdzie ukazywao realizacj pikna w rnych konkretyzacjach. To prba
odpowiedzi na pytanie czym jest pikno, szukanie staych. Zbyt czsto i zbyt
szybko prbowano cechy zmienne nazwa staymi - w wielkiej obiektywistycznej
teorii harmonia wcale nie musi by wyznacznikiem naszego patrzenia na pikno,
bo jest te teoria chaosu, ktra take jest pikna. Strewski mwi acuch
grski nie ma harmonii a jest pikny, niebo w nocy nie ma harmonii a jest pikne
to przykady ktre podwaaj wielk teori pikna. Strewski chce wyrni
takie stae, ktre okrelajc kad rzecz pikn dopuszczayby moliwy zakres
zmiennych.

Stae:
1. moment koniecznoci stajc wobec czego piknego nie mamy wtpliwoci,
wsjo jest tu takie jak by powinno, nie mona niczego zmieni, doda, ani uj.
Kady element jawi si jako konieczny i w elemencie i w caoci. Konieczno jest
jedyna i niepowtarzalna dla kadego dziaa. Rzdzi tylko tym dzieem. Dlatego
odbir dziea artystycznego jest trudny, bo kade dzieo kieruje si swoj wasn
jakoci artystyczn i dla kadego trzeba znale odrbny, indywidualny klucz.
Odbiorca musi znale t jedyn konieczno, z ktrej rodzi si doskonao.
Strewski mwi e tak naprawd dzieje si to tylko w dziele sztuki, tak
konieczno mamy tylko gdy stajemy wobec dziea sztuki. Pikno w dziele sztuki
moe zapeni pustk aksjologiczn, przeamuje przygodno aksjologiczn ta
konieczno ktra jest doskonaoci. Nie ma niczego gorszego ni obojtno,
ktra zabija, tworzy pustk aksjologiczn w czowieku. Pikno osobowo wypenia
odbiorc.
- postawa bezgranicznej afirmacji u odbiorcy zachodzi gdy jestemy
przewiadczeni o doskonaoci dziea (afirmacja powiedzie komu czemu
TAK), gdy afirmujemy to pikno, sztuka staje si dla nas objawieniem czego
znacznie szerszego, 1. my stajemy si bardziej otwarci na dowiadczenie tej
doskonaoci, 2. dzieo staje si wyjtkowe w wiecie wsjego innego. Ono nabiera
wikszych wartoci gdy my je afirmujemy. To dowiadczenie transcendencji,
moment kontemplacji moe nas zawie do transcendencji czego szerszego.
Dowiadczamy/afirmujemy caoksztat celu dziea sztuki, percypujemy go te w
sposb caociowy, bo jak dzieo jest doskonae to musi by caoci.
Galjejew mwi e to to co otwiera, pokazuje co wicej i nas rozbudza, ukazuje
naddatek
(synergia).
JPII pikno jest bowiem poniekd widzialnoci dobra, tak jak dobro jest
metafizycznym warunkiem pikna. Ludzki zachwyt moe sta si rdem
entuzjazmu aby podejmowa wyzwania.

2. transcendencja pikna kade autentyczne pikno wskazuje na wicej.

Casirer: Pikno jest symbolem w takim zakresie w jakim jest w sobie samo
rozdwojone, zawsze i wszdzie jest jedno i podwjne, zmysowe i pozazmysowe,
relacja midzy tym co zmysowe i pozazmysowe ta dialektyka/napicie
wskazuje nam na nieskoczono, to dialektyka midzy skoczonoci i
nieskoczonoci, to teoria symbolu, ktra obrazuje 2 moment pikna
Strewskiego. Midzy ide a jego jednostkow konkretyzacj, ucielenieniem.
Strewski zawsze przywouje pikno gdy chcemy dowiadczy czego
transcendentnego, zaleno midzy natur religijn czowieka a piknem,
wyraanie ludzkiej natury, samo pikno ma przyciga wyznawcw.
Pikno a prawda : Strewski wprost nie pisze o tym, o tej relacji jest w historii
sztuki. Prawda od zawsze bya odsoniciem istoty rzeczy, dla tej relacji prawdy i
pikna rdem bya teoria mimezis, to wierne naladowanie wskazuje na
warunek pikna, pikno jest gdy odzwierciedlenie jest trafne, prawda
odpowiednio rzeczy i intelektu, ale przedstawia mona w rnych ujciach,
rne aspekty przedmiotu przedstawionego to problem. Plotyn mwi e pikno
to jest to co jest piknem duchowym. Dionizy, e pikno jest symbolem jednym z
imion Boga. Od Hegla przedmiot sztuki jest waniejszy ni przyroda. Ju Augustyn
mwi e w sztuce przeplataj si prawda i nieprawda, one wspistniej.
redniowiecze to moralitety. W renesansie prymat celw poznawczych i
naukowych, te cele naukowe zaczy wyznacza cele artystyczne. Klasycyzm to
dodatkowy aspekt krytyka artystyczna (30. XVII w Akademii Francuskiej pojawia
si krytyka, tam studiowano dziea sztuki aby z nich nauczy si regu tworzenia,
badano je i dociekano istoty pikna, prawdy konkretnych dzie.
Heidegger rdo dziea sztuki, robi on oryginaln interpretacj
etymologiczn, gr. prawda to aleteja to synteza alfa, nie i leto sztuka ma
objawia prawd. Przejawianie si jako bycie prawdy w dziele i jako dzieo jest
piknem. Tylko byt rzeczywisty moe by siedliskiem pikna i prawdy, sztuka
musi by bytowa. Aby okreli czym jest pikno trzeba wyj od metafizycznej
podstawy tego pikna.
Relacja = przeycia estetyczne powinno by olnienie (wsplny moment
pikna i prawdy), kiedy naukowcy doznaj bysku prawdy. W sztuce to zachodzi
czciej, to nas otwiera na transcendencj.
Konieczno wsplna, konieczno prawdy jest absolutna, jeli to jest prawda to
jest jedyna, niepodwaalna, niezmienna, a jak mwimy o koniecznoci pikna w
piknie to nie jest to niepodwaalne, tu wchodzi wolno ludzka ktra moe
wyznacza elementy zmienne w tej koniecznoci i po stronie artysty i odbiorcy,
taka koncepcja jest w sztuce postmodernistycznej (wolno w sztuce).

Dziesi:

Kant:
Dla Kanta pikno jest wartoci obiektywn, ale on ma inny punkt wyjcia ni
wszyscy, ktrzy mwi o teorii pikna obiektywnej, bo pikno jest jako
powszechne.
Cechy sdw ostatecznych wedug Kanta:
1. bezinteresowno nasz sd o piknie jest bezinteresowny
2. powszechny sd
3. formalnie celowy
4. subiektywnie konieczny- czy w sobie teori subiektywn i obiektywn.

Strewski te podkrela ten moment koniecznoci czujemy potrzeb, by

stwierdzi, e co jest piknem.
Inne teorie pikna:
Paul Surio:\jest teoria wpisuje si w tendencje modernistyczne, a z drugiej strony
przeczy tym tendencjom. Musimy patrze na wiat w sposb zdroworozsdkowy,
jest racjonalistyczna, nie sztuka dla sztuki. O prawie racjonalnym 1904 r.
- inwencja twrcza modna w modernizmie
- gust wane w owieceniu francuskim, gust dla Surio wany jest ten
refleksyjny, racjonalny , a nie taki ktry jest powszechnie.
- wraliwo czujnik w kadym odbiorcy, ale najwaniejsze jest to aby krytyk
artystyczny mia szczeglnie dobrze rozwinit wraliwo opart na gucie.
Prawdziwy krytyk powinien kocha pikno mioci wznios, zwaszcza za to
zjawisko, ktre ma ocenia. Krytyk powinien wybra do swej krytyki przedmiot,
ktry kocha i dopiero na tym angaowa swoj mio wznios z oddaniem
szacunku przedmiotowi.
Definicja pikna wg Surio to zaproponowa idea zdefiniowa idea tego co
powinnimy kocha i podziwia to jest estetyka racjonalna. Pikno to nie to co
odpowiada naszemu osobistemu gustowi, ale to co zgodne jest z gustem
najrozsdniejszych, z gustem czowieka zdrowego, normalnego i w peni
rozwinitego. To problem naturalizmu Surio mwi e skrajna posta naturalizmu
jest stworzona przez czowieka patologicznie uwraliwionego.
Sztuka jest dla kadego, ale musi by racjonalny/normalny. Pikno to co
powinnimy wszyscy kocha i podziwia, pikno to to co nas jednoczy w tym
wszystkim co w nas najlepsze.
Aby koncepcja pikna by odpowiedzialna spoecznie, szlachetna i gboka,
pikno powinno podbija dusze. Wielka sztuka nie zwraca si jedynie do elity,
ona jest uniwersalna, ale da dzie potnych.
Pikno jest oczywist doskonaoci to co widziane jako doskonae. Oczywiste
to widziane oczyma. Nie wystarczy abym wiedzia, e jaka rzecz jest
doskonaa, trzeba abym widzia j wanie tak.
Oczywisto jest niezbdn, zwyke przypuszczenie, e co jest doskonae nie
wystarczy. Nie moe by sprzecznoci midzy piknem a uytkowoci. Warto
sztuki mierzy si wartoci uruchamianej przez ni energii psychicznej.
Stopniowalno pikna Midzy piknem a dobrem dostrzegam tylko rnic
stopnia, pikno jest dobrem wzniosym tak wysoko, e zasuguje na podziw.
Nick Zangwill Metafizyka pikna. Pikno jest przedmiotem sdw o piknie,
np. jest przedmiotem sdu smaku (termin Kanta), jest sdem smaku, sdem o
wartoci estetycznej, o zaletach estetycznych.
Cechy sdu estetycznego/o piknie:
1. Ma sw podstaw subiektywn taki sd, dokonywany na podstawie reakcji
przyjemnoci i przykroci chodzi o wraenie zmysowe.
2. roszczenie sobie prawa do poprawnoci sd chce by sdem poprawnym to
cecha, ktra zapewnia powszechno, wano, to cecha nauk szczegowych,
ktre s uoglnieniem.
(Kant w swoich teoriach czy jedno i drugie)
Pikno to o czym dowiadujemy si dziki szczeglnemu rodzajowi przyjemnoci,
temu rodzajowi ktry uprawomocnia sdy roszczce sobie pretensje do
poprawnoci.
Zangwill dzieli pikno na:
1. wolne jest w rzeczy niezalene od funkcji tej rzeczy, w dalszym momencie
pikno jest wolne od historii rzeczy, pikno wolne jest z racji tego jaka ta rzecz
jest w tym dokadnie momencie.
2. zalene jest piknem jakie ta rzecz posiada jako rzecz o okrelonej funkcji,
rodzaj rzeczy implikuje jak funkcj te pozaestetyczn np. muzyka programowa
gdy muzyka spenia niemuzyczne funkcje w muzycznie poprawny
sposb/waciwy.
Obydwa pikna mog si realizowa w danym dziele sztuki. Np. obraz pikno
zalene to jest przedstawieniowe waciwoci, pikno wolne postrzegalne
wasnoci powierzchni.
Pikno wolne jest waniejsze, musimy by w stanie oszacowa pikno wolne jeli
mamy oceni jakiekolwiek inne pikno.

W. Strewski:
1. Pikno w znaczeniu szerokim to o estetycznie wartociowe, du rol ma tu
kategoria wzniosoci. W postmodernizmie wznioso to sowo klucz. Wznioso
w przeciwiestwie do smaku pojawia si wtedy gdy wyobrania nie jest w stanie
przedstawi sobie przedmiotu, ktry miaby si zgadza z pojciem np. idea
wiata, mamy w mylach ide wiata wszyscy, ale kade unaocznienie kadej
idei jest aonie niewystarczajce ucielenieni tej idei temu odpowiada
przedmiot wzniosoci.
Unaoczni, e istnieje co co mona poj a czego nie mona zobaczy ani
pokaza.

2. Pikno w znaczeniu wskim to pikno jako okrelona wyodrbniona spord

innych wartoci jako estetyczna np. pikno kontrastowe, pikno statyczne,
dynamiczne, klasyczne, romantyczne, liryczne, dramatyczne, racjonalne, pikno
jasnoci (apolliskie) a pikno mroku (dionizyjskie). Czasem mog si czy ale
nie zawsze. Nie mona powiedzie brzydka wznioso nie ma ona podstaw w
rzeczy. Jakoci estetyczne mog si wiza lub wyklucza z pozaestetycznymi
pikne tchrzostwo formalnie tak, ale na czym nabudowane s te sowa?

Stpie rozrnia ujcia:

1. ujcia szersze mwi e to jest problem czysto jzykowy: a) pikno w sensie
metafizycznym, b) pikno w sensie moralnym jako dobro, c) w sensie utylitarnym
jako warto uyteczna warto estetyczna moe nabudowa si na wartociach
innego typu co jest uyteczne wic jest piknem, d) piknem jest to co
estetycznie nieobojtne teoretyczne znaczenie, rzecz pikna budzi jakkolwiek
reakcje estetyczn, e) pikno jako co estetycznie dodatnie tzn. posiada
dodatnie wartoci estetyczne np. co jest przyjemne.
2. ujcie wskie pikno jako jedna z wartoci estetycznych. Warto to to co jest
cenne lub dziki czemu co jest cenne. Warto jest zawsze wartoci czego np:
agodno (ktra jest spokojniejsz postaci pikna wg Stpnia), wdzik (to
mikko, delikatno), liczno (to pikno rzeczy drobnych, wie si ze
sodycz), wznioso (potny lub wspaniay), tragizm i komizm, ekspresyjno,
oryginalno, brzydota (szpetno, okropno, wstrtno).
To w ramach tego ujcie mieszcz si te wszystkie teorie: obiektywistyczna,
subiektywistyczna itp.
Stpie rozrnia jeszcze jedno pikno w sensie artystycznym (to rozumienie
wskie) dotyczy samego wytworu twrcy a nie przey estetycznych. Dzieo jest
nosicielem wartoci gwnie estetycznych, jest rodkiem przekazu tych wartoci i
moe by rozumiane jako rezultat/wytwr czynnoci artysty.
Stpie mwi: brzydota jest rozumiana jako brak wartoci pozytywnych, dzieo
jest brzydkie kiedy brakuje mu wartoci czy brzydota jest wartoci
estetyczn?? To problem.
Metafizyka u Stpnia subiektywistyczna koncepcja pikna nie wystarcza aby
zdefiniowa pikno w sensie metafizyczny. Stpie powouje si na Tomasza
claritas, perfectio, ale podkrela claritas hierarchizuje w przeciwiestwie do
Tomasza, podkrela syntetyzm w swej teorii pikna. Tomici mwi, ze pikno to
synteza prawdy i dobra. Krpiec czsto daje rne ujcia rnych rzeczy,
przeycie piknociowe to ludzka, pierwsza reakcja na byt, nasze pierwotne
przeycie bytu. Stpie przywouje ks. Kusaka poniewa pikna nie mona
zdefiniowa bez odniesienia do podmiotu w zwizku z tym pikno jest wzgldne,
ale wedug Stpnia zdefiniowa to nie znaczy stwierdzi o istnieniu, to e jego
istnienie jest niezalene od odbiorcy nie musi by definiowane (hm?).

Jedenacie:

ISTNIENIE DZIEA SZTUKI:

Dzieo sztuki wytwr celowej i wiadomej dziaalnoci czowieka (Ingarden),
ktry jest caoci bytow i ktrego wewntrznym sensem/celem jest (cay wielki
aspekt teleologii dziea) bycie nosicielem wartoci estetycznych, bycie piknem.
On istnieje dziki intencji nadawcy i odbiorcy.

Problem czy sztuka musi by normatywna?

M. Czechow dzieo bdzie pikne gdy nawet rzeczy brzydkie, ze bdzie

przedstawiao w sposb pikny. Piknie przedstawia mona co tylko gdy bdzie
kontekst moralny autora, wiata przedstawionego itd. Nie moe by oderwany od
rzeczywistoci pozaestetycznej.
Kade dzieo jest w swej naturze religijne, wynika z jakiego braku w czowieku,
czowiek potrzebuje dopenienia tym co jest sakralne.

Ingarden podstawa metafizyczna dziea sztuki, ma istnienie, okrelona tre

istniejca byt. Istnienie proporcjonalne do istoty. Istnieje w jeden okrelony
sposb (intencjonalny, realny...)

Czy istnieje realnie?:

Stpie istnie realnie to by: niezalenym od podmiotu poznajcego, by
wewntrznie ukwalifikowanym mie wasne immanentne cechy, stanowi
samodzielny orodek wasnego dziaania. Krpiec mwi, e to byt albo fizyczny
albo psychiczny.
Ingarden mwi, e gdyby dzieo sztuki byo psychiczne to musiaoby by
przeyciem nadawcy lub odbiorcy lub musiaoby by zdolnoci nadawcy lub
odbiorcy. Gdyby natomiast byo bytem fizycznym musiaoby by jedynie zapisem,
kartkami, bry i niczym wicej.
Dzieo artystyczne nie jest ani wasnoci ani predyspozycj, istnieje zewntrznie.
Dzieo artystyczne to te nie to samo co jego utrwalenie, ksika. Dzieo
artystyczne jest transcendentne w stosunku do twrcy i odbiorcy, i te wzgldem
zapisu. To nie jest te wykonanie dziea cho to jest istotne bo jest form
kontaktu. W swoim istnieniu jest zawise wobec intencji czyli wiadomych operacji
twrcy i odbiorcy to niesamoistno (gdy jest zawisy). Moe by odbieramy
przez twrc i inne podmioty wiadome.
Ingarden - dzieo sztuki jest bytem schematycznym. Warstwa wygldw to to co
jest dane np. jako plamy w obrazie i nic wicej, a warstwa wiata
przedstawionego jest tworzona w momencie konkretyzacji/odczytywania odbioru
jest peniejszy ni warstwa wygldw. Warstwa wygldw twrca sam
obiektywnie tworzy, a wiat przedstawiony my odczytujemy subiektywnie.
Konkretyzacja jest tylko w okrelonych granicach, jest to naocznociowe
wypenienie, to co odbiorca dopenia. Jest te dzieem intencjonalnym. Jest
przedmiotem wiadomoci.

Problem trwaoci dziea sztuki/tosamoci:

Krpiec dzieo sztuki ma jakoci postaciowe to ta cecha w dziele sztuki, ktra
tworzy wygldy np. czerwie, to pierwotna forma wygldw. Aby odbiorca mg
odebra dzieo sztuki musi przyj odpowiedni postaw.. Istnienie czysto
intencjonalne zostaje wprowadzone w byt przez interakcje aktu i czynu o
odpowiednio zbudowanej treci czyli przypisanie okrelonych cech okrelonej
kwalifikacji.
Samo w sobie dzieo sztuki nie ma adnych cech, ono ma tylko te cechy, ktre
nada jej wiadomo. A mimo to e nie ma immanentnie zawartych cech to jest
bytem okrelonym, poznawanym przez rne osoby to w podobny sposb.
Dzieo sztuki nie musi by zawsze utrwalone. Moe by w gowie.

M. Goaszewska: Sytuacja estetyczna to sytuacja, ktra zachodzi midzy:

1. nadawc (osobowo twrcza, proces twrczy, zamiar artystyczny, realizacja
dziea, zamiary i motywy twrcze, kontekst spoeczno-kulturowy.
2. rodkiem dzieo (zaoenie artystyczne, ktre moemy odczyta, rodki
artystyczne i wartoci art)
3. odbiorc (osobowo, wraliwo na jakoci, przeycia estetyczne, przedmiot
estetyczny to dzieo artystyczne w odbiorze, sdy i oceny czyli krytyka
artystyczna, kontekst spoeczno-kulturowy).
Historia sztuki vs Teoria sztuki vs Estetyka:
Teoria sztuki bya od zawsze, Arystoteles zarysowa jej szkielet, estetyka bya
take od zawsze, nazwa pojawia si w XVIII wieku. Podejcie moe by
subiektywne (uwzgldnia w badaniach nad dzieem sztuki przeycie autora i
odbiorcy) lub obiektywistyczne (to prba posuenia si metodami
obiektywizujcymi nauk szczegowych). Goaszewska chce to poczy:
1. etap to opis/rejestracja zjawiska
2. okrelenie tych zjawisk jako faktw, dopiero potem trzeba porzdkowa fakty,
potem zinterpretowa dzieo sztuki najlepiej w kontekcie antropologicznym.
3. nastpnie sprawdzamy nasz interpretacj/teori znw wracajc do przykadu
artystycznego, czy zgadza si z tym co widzimy.

Wartoci estetyczne moemy bada:

1. z punktu widzenia treci idei czym jest pikno samo w sobie
2. z punktu widzenia dozna estetycznych/czowieka pikno tkwi w dziele
sztuki, pikno aktualizowane jest w odbiorze przez wiadomo ludzk.

Dwa style uprawiania teorii sztuki:

1. bazuje na klasycznych teoriach/wartociach, jest zasadniczo uwzgldniajcy
aksjologi/wartociowanie, pikno to harmonia.
2. nurty ktre odrzucaj aksjologi, bo mwi e s nienaukowe, tutaj s prby
zobiektywizowania, liczenie pozytywnych dozna u odbiorcy dziea.

Krytyka artystyczna:
To teoria sztuki/estetyki w ramach filozofii analitycznej. Przedmiotem bada nie
s zjawiska sztuki lecz krytyka, to co si napisao na ich temat, bada si jakie s
zaoenia teoretyczne/ocenia si/uznawane wartoci/jzyk krytyki. Dlaczego
akurat tym si zajmuj? Bo dostp do zjawisk artystycznych maj tylko nauki
szczegowe, natomiast nauki humanistyczne nie mog ocenia i opisywa
zjawisk z rzeczywistoci a jedynie mog opisywa teksty.

Kryzys: Goaszewska mwi, e zmiany teraz sa tak szybkie, e nie tylko nie
mona zdy tworzy nowych teorii na ich temat ale nawet samo dzieo nie jest
w stanie zreflektowa tego co na bieco si tworzy. Jeli nie ma refleksji/teorii to
nam to ucieka i powstaje kryzys.

Styl: sposb ksztatowania wypowiedzi artystycznej polegajcy na okrelonym

wyborze interpretacji i konstrukcji materiau artystycznego ten sposb jest
zawsze dobrany do celu twrcy.

Konwencja artystyczna jednakowe sposoby ksztatowania tworzywa

artystycznego. Utrwalony w praktyce zesp norm okrelajcych charakter
poszczeglnych skadnikw dziea.

Styl czsto jest skodyfikowany.

Adiaforyzacja termin upowszechni Bauman, to oddzielenie dziea sztuki od

wartoci moralnych z akcentem na techniczne.

Jako estetyczna/metafizyczne jakoci/egzystencjalne.

Jak udowodni, e logika wiata przedstawionego jest paralelna do logiki w

rzeczywistoci? Jak przej z jednego do drugiego?
Stpie: dzieo niedookrelone dziki temu, e jest niedookrelone, ma
sprawno prezentowania ucielenie/modeli tzn. nadaje konkretn posta
pewnym oglnociom, moliwociom i prawidowociom. To artystyczne
ukonkretnienie tego co oglne, potraktowane i moliwe jako
model/odzwierciedlenie czego transcendentnego wobec dziea tej
rzeczywistoci. Daje on poredni, swoisty wgld w to co rzeczywiste lub moliwe.
Jako egzystencjaln przeywa kady w swym yciu: zachwyt itp. w dziele sztuki
mier itp. nie jest dla kogo wstrzsem egzystencji ale ubogaca.
Jakoci metafizyczne s realizowane w odbiorze.

TEZY DO EGZAMINU:

1. Dziedziny pokrewne, nazwy, historia wiedzy o sztuce (oglna i szczegowa

nauka o sztuce, nauka o sztuce a estetyka).

2. Klasyfikacja sztuk: staro. vs wspczesno (Surio, Lalos, Makota, Galjejew

itd.)

3. Nauka o sztuce jako teoria pikna (JPII, Strewski)

4. Nauka o sztuce jako teoria dziea sztuki.

5. Nauka o sztuce jako teoria twrczoci - struktura procesu twrczego.

6. Nauka o sztuce jako teoria przeycia estetycznego - odbir, ocena,

wartociowanie.

7. Jednostkowe zagadnienia: artystyczne i estetyczne, prawda artystyczna, styl,

warto - szczeglnie warto estetyczna w krgu innych wartoci (Zangwill,
Lalos, Elzenberg, Goodman).

8. Wybrane problemy estetyki najnowszej: Zangwill, Goodman...,

transkulturowo a sztuka, sdy estetyczne i nieestetyczne, awangarda, sztuka a
antysztuka.

Nie wszystko zostao zrealizowane, egzamin obejmuje tylko to, co

omawiane byo na wykadach.