1.

Co rozumiem pod pojciem sztuki klasycznej (w sensie

handlu sztuki), a jak rozumiem klasycyzm w sztuce?

PROBLEMY:

RODOWD I ZNACZENIE KLASYCYZMU

TERMIN KLASYCZNY
Wadysaw Tatarkiewicz wyodrbni cztery znaczenia sowa klasyczny i dwa znaczenia
sowa klasycyzm.

Moshe Barasch zauway, e nie ma chyba w refleksji estetycznej rwnie czsto i rwnie
nieprecyzyjnie uywanego terminu jak wanie klasyczny. Warto te mie wiadomo, e
uwaany za twrc klasycystycznej doktryny Johann Joachim Winckelmann nigdy terminu
klasyczny nie uywa. Dla nowych prb definicyjnych najwikszych trudnoci nastrczaj
oczywicie klasycyzmy dwudziestowieczne, tak rne w swej ideologii i formach, jak dcy do
restytucji adu po awangardowym przesileniu klasycyzm lat dwudziestych, klasycyzmy w subie
politycznych totalizmw czy dzisiejszy new classicism wpltany w postmodernistyczne pastisze i
parodyzmy.

Przez ostatnie wierwiecze chyba najbardziej zmieni si obraz klasycyzmu XVIII-

wiecznego, dugo widzianego jako uniformizujcy artystyczne wypowiedzi styl kolumnad i
portykw. W wietle nowych bada przyjta za podstaw klasycyzmu interpretacja antyku w
winckelmannowskich kategoriach szlachetnej prostoty i dostojnej wielkoci okazaa si tylko
jedn z perspektyw XVIII-wiecznego odbioru antyku i tylko jedn z moliwych inspiracji.
Zoono XVIII-wiecznego klasycyzmu podkrela Mieczysaw Porbski.

Klasycystyczne nawroty' kolejne classical revivals zdaway si towarzyszy kulturze

europejskiej w caym jej rozwoju.

Problemy definicji i terminologii, badanie historycznych klasycyzmw, poszukiwanie

historycznych prawidowoci to wszystko nie wyczerpuje kwestionariusza podstawowych pyta.
Pozostaje jeszcze kwestia najtrudniejsza kwestia wartociowania. W naszym jzykowym
odczuciu klasyka jest sowem z wbudowan ocen pozytywn, lecz ju klasycyzm w swojej
wieloznacznoci ma te i niejasn aksjologi. Jak pisa Winckelmann: wiat klasyczny jest po
prostu upiorem dla nowoczesnych ludzi, upiorem, ktry ze swego wspaniaego grobu wychodzi i
zatruwa swych tchnieniem ich myli, paraliujc samodzielne porywy mas i indywiduw - te
sowa nie pochodz od futurystycznego burzyciela tradycji, lecz od wyrosego w duchu klasycznej,
dziewitnastowiecznej kultury Stanisawa Witkiewicza.

Terminu klasyczny i klasycyzm s wieloznaczne i nieprecyzyjne. Zrobiy one w dziejach

poj najwiksz bodaj karier, uywane przez pokolenia w przernych znaczeniach.

Naley si jednak skupi na ograniczeniu tylko do tych aspektw tych dwch poj, ktre
maj bezporedni zwizek z antykiem.

Tomasz Mikocki:
Definiujc KLASYCZNO jako zesp cech sztuki, literatury lub szerzej kultury
grecko-rzymskiej antyku, naleaoby si bliej zastanowi nad przymiotnikiem klasyczny. To
ten przymiotnik wanie, a waciwie zesp cech jakie bardzo szeroko i mao precyzyjnie okrela,
warunkowa powstanie terminw klasyczno i klasycyzm.
Termin KLASYCYZM sta si wygodnym narzdziem na okrelanie zespou cech,
ktrych inaczej zdefiniowa nie sposb; na okrelenie pozornie jednolitego zespou cech lub
cech warsztatowych podobnych do siebie jak si twierdzi mistrzw. Na okrelenie dzie
podobno zawsze wielkich i wspaniaych jakie pozostawia po sobie grecko-rzymska staroytno.
Na okrelenie modelu, wzorca i ideau, do ktrego odwoywa si naleao lub te wypadao.
Z drugiej strony KLASYCYZM oznacza zesp cech waciwy klasycyzmowi epok pniejszych,
zwizanych z kierunkami majcymi charakter nawrotu do antyku, jak renesans czy neoklasycyzm.
Wracajc do terminu KLASYCZNO podkreli trzeba jego dwa znaczenia:
1. Pierwsze ekstensywne obejmuje ca staroytno grecko-rzymsk.
2. Drugie zawajce, odnosi si tylko do Grecji okresu Peryklesa, ewentualnie, jak chc inni,
do Grecji od poowy wieku V (pocztki rzdw Peryklesa) a po rok 323 p.n.e. (mier
Aleksandra Wielkiego).

Definiujc termin KLASYCYZM widzimy, i jego podstawowe znaczenie: nawrt do

klasycznej sztuki antyku odnosi si moe do niektrych epok samej staroytnoci, ktra z kolei
jako cao jest postrzegana i jako cao okrelana mianem epoki klasycznej, ktra nowoytnym
twrcom dostarczaa wzorw.

Obserwujemy bardzo ciekawe zjawisko z interesujcym nas zakresie: istniej bowiem w

obrbie antyku okresy, ktre jednoczenie jako klasycystyczne (w sensie neoklasycystyczne)
okreli mona ze wzgldu na ich stosunek do epok rwnie antycznych, ale nieco wczeniejszych.

STAROYTNA DEFINICJA KLASYCZNOCI

Sowo klasyczno/klasyka, jako pochodna od klasyczny, pochodzi od aciskiego
classis, pokrewnego greckiemu klesis. Classicus oznaczao nalecy do pierwszej klasy,
pierwszej z uprawnionych do gosowania grup obywateli.
W czasach nowoytnych kariera klasyki zaczyna si w okresie Renesansu, gdy to odnosi si
zaczyna do okrelonych norm. Przykadw tych norm dostarcza odkrywany antyk. Za klasyk
uwaa si teraz ca greck-rzymsk staroytno, gdy dopiero Winckelmann wie okrelenie
klasyczny z Grecj.
Charakterystyka klasycyzmu w sztuce oparta jest na kilku zasadach:
jedno,
prawdopodobiestwo,
wyrnienie etosu,
skonno do wielkiego i szlachetnego,
funkcja celebracyjna czca si wprost z kultem staroytnoci,
odniesienie do bezczasowoci.

ANTYCZNA TEORIA KLASYCYZMU

Termin classicus scriptor to autor doskonay i godny naladowania najlepiej Grek z
Aten.
Zasada mimesis - imitacji, powszechna w mentalnoci antycznej, wanie w dziedzinie
sztuki, skaniaa szczeglnie do naladowania poprzednikw. Bardzo rozwinita antyczna teoria
mimesis postuluje jednak nie proste kopiowanie lub naladowanie, ale raczej twrcze czerpanie
wzorw, czenie wasnej inwencji z imitatio.
Na temat dzie imitowanych i imitujcych oraz okresw i mistrzw tworzcych wzory, a
take takich, ktrzy z tych wzorw korzystali przekazuje Pliniusz Starszy.
Staroytno dzielona jest zwykle na 3 okresy:
1. do koca dziaalnoci klasykw
2. barbarzyski okres azjanizmu (symbol antytezy attycyzmu, plastyczno, sugestywno,
faszywo)
3. od pocztkw twrcw imitujcych mistrzw dawnych

KLASYCYZM KLASYCZNY I KLASYCYZM NIEKLASYCZNY

Nowoytni badacze sztuki wyrniaj w antyku okresy nawrotu do form szczeglnie
znanych i cenionych: do sztuki greckiej od poowy V w., a wic do Fidiasza, a do dzie Lizypa w
kocu wieku IV. Zauwaaj je szczeglnie w obrbie wtrnej wg nich sztuki rzymskiej.
Nazywaj je nawet nawet rzymskimi klasycyzmami, dopatrujc si czterech takich epok
markowanych zdecydowanymi tendencjami klasycystycznymi czterech rzymskich klasycyzmw:
za Augusta, Hadriana, Galiena i Konstantyna.
Wyrnia si tu cztery wielkie okresy klasycyzmu w sztuce wiatowej:
1. klasycyzm Peryklesa
2. klasycyzm Augusta
3. klasycyzm Ludwika XIV
4. neoklasycyzm XVIII i XIX w.

Najczciej podawane definicje:

A. Definicja najszersza: sztuka klasyczna to sztuka klasycznej staroytnoci.
B. Definicja szczegowa I: sztuka klasyczna to sztuka grecka V i IV w. p. Chr.
Definicja szczegowa II: sztuka klasyczna to sztuka grecka od Fidiasza po szko Lizypa

Klasycyzmami w sztuce antyku s imitacje dzie wielkich mistrzw V i IV w.

Basen M. rdziemnego opanowany by przez Rzymian. Zainteresowanie kultur greck

powoduje odrzucenie azjanizmu: barokowych form w sztuce i siganie po dziea mistrzw
dawnych. Kolekcjonuje si, imituje, podziwia rzeby z V i IV w. Klasycyzm rzymski odwoywa
si do dzie kadej epoki, kadego krgu o prowincji.
Rzymskie kopie greckich rzeb

Prbujc uporzdkowa od strony semantycznej kategorie klasycznoci na uytek

estetyki, Tatarkiewicz wymienia podstawowe waciwoci morfologiczne. Na tak definicj maj
si skada:
1. zgodno,
2. rwnowaga,
 3. harmonia,
4. umiar,
5. jasno i wyrano,
6. racjonalna przejrzysto,
7. zdyscyplinowanie formalne
8. przestrzeganie skali ludzkiej jako uniwersalnej miary.

CLASSICUS - tzn. wzorowy, pierwszorzdny, doskonay. Za taki wanie doskonay wzr uznano
sztuk antyku i na dugie wieki okrelia ona kryteria pikna i poprawnoci w krgu kultury
europejskiej.

KLASYKA - inaczej zbir dziel uznanych i cenionych w tradycji danego okrgu kulturowego

WSPCZESNO
"Klasyczny" - pocztkowo: antyczny lub wzorujcy si na kulturze staroytnej Grecji i
Rzymu. Pniej to pojcie stao si ponadczasowym i ponadwymiarowym okreleniem tego, co
wzorcowe, doskonae, typowe, przykadowe, modelowe.
Moim zdaniem kariery sw klasycyzm / klasyczno: terminy, okrelenia, formuy, poprzez
swoj wieloznaczno, nic ju dzi nie okrelaj.
Obecnie dzieo sztuki zaliczane do kanonu, klasyki np. malarstwa to zazwyczaj obraz artysty o
wysokich notowaniach, prace klasykw polskiego malarstwa
malarstwa dawnego: Jzefa Chemoskiego, Kossaka, Jacka Malczewskiego.
Ecole de Paris: Boznaskiej
wspczesnoci: Strzemiskiego, Nowosielskiego, Fangora, Staewskiego, Kantora, Jerzego
Dudy Gracza, Edwarda Krasiskiego, Jana Tarasina, Gierowskiego, Brzozowskiego,
Kobzdeja, Tchrzewskiego, Sienickiego, Lenicy, lewiskiego, Opak.
Klasycy sztuki ksztatuj oglnopolski system artystyczny i jego oblicze. Co bardzo
charakterystyczne dla rynku sztuki - najlepiej sprzedaj si klasyczne prace mimo stosunkowo
wysokich cen. Jednak zasoby tego rodzaju malarstwa najczciej s ju wyczerpane. Jak si wydaje,
szczeglne trudnoci sprawia zakup tych wanie znaczcych twrcw, gdy ich prace s
poszukiwane przez odbiorcw prywatnych, przez muzea i inne instytucje. Take ich dziea nale
do czciej wywoonych za granic. Nieatwo kupi obrazy Tadeusza Brzozowskiego, Jerzego
Nowosielskiego, Jerzego Dudy-Gracza, prace Wadysawa Hasiora, Magdaleny Abakanowicz itp.

ELEMENTY MAJCE WPYW NA ZALICZANIE DANCYH DZIE DO KLASYKI

imi i nazwisko (tudzie: studio, warsztat, krg, styl, maniera, szkoa, wedug). Dowodem na to,
jak istotne znaczenie posiada nazwisko artysty na rynku dzie sztuki, jest istnienie, tworzenie (i
niekiedy wrcz domaganie si przez rynek, czyli nabywcw i sprzedawcw) tzw. list
rankingowych. Jedn z nich jest ranking artystw na polskim rynku dzie sztuki, na podstawie
liczby sprzedanych obiektw.

Jacek Malczewski
Wlastimil Hoffman
 Leon Wyczkowski
Stanisaw Ignacy Witkiewicz
Jerzy Kossak
Nikifor Krynicki
Alfons Karpiski
Wojciech Kossak
Julian Faat
Teodor Axentowicz
Stanisaw Kamocki
Juliusz Kossak
Tadeusz Makowski
Jzef Brandt
Jzef Chemoski
Alfred Wierusz-Kowalski
Piotr Michaowski
Olga Boznaska
Jerzy Nowosielski
Ferdynand Ruszczyc
Henryk Staewski
Eugeniusz Zak
Wadysaw lewiski
Artur Grottger
Henryk Siemiradzki
Aleksander Gierymski
Wadysw Czachrski

temat dziea sztuki. Istniej pewne bardziej i mniej modne tematy, czyli wzbudzajce wiksze
lub mniejsze zainteresowanie nabywcw. Dotyczy to zwaszcza nabywcw, ktrzy dokonujc
zakupw na rynku dzie sztuki, maj na uwadze przede wszystkim ozdobienie swoich mieszka,
biur etc., a wic aspekty estetyczne dziea. Naley ponadto podkreli, e temat obrazw odgrywa
tym wiksz rol, zarwno przy dokonywaniu zakupw, jak i w procesie ustalania ceny, im dany
obiekt jest sabszy, pod wzgldem poziomu artystycznego, jakoci wykonania, a take gdy
stanowi dzieo mniej znanego artysty. Natomiast w przypadku obiektw, ktrych autorami s
najwybitniejsi wiatowi i krajowi artyci, za ich poziom artystyczny uznawany jest za najwyszy,
tematyka posiada jedynie polednie znaczenie przy postulowaniu cen i dokonywaniu zakupw.
Wynika to z rzadkoci pojawiania si tych dzie na midzynarodowym rynku dzie sztuki. Warto
rwnie zwrci uwag na to, e cena danego dziea bdzie tym wysza, im tematyka jego bdzie
mniej typowa, tzn. rzadziej powtarzana przez okrelonego twrc. Piotr Sarzyski twierdzi, e
warto lokaty uniwersalnej wyranie podnosi tematyka obrazu. Zdecydowanie faworyzowane s
sceny hippiczne, du popularnoci ciesz si rwnie akt oraz tzw. malarstwo rodzajowe, czyli
sceny z ycia dworskiego, salonowego, wiejskiego. Zainteresowanie polskich nabywcw tematyk
hippiczn dotyczy nie tylko artystw znanych i wybitnych, ale take malarzy drugorzdnych,
ktrych obrazy sprzedaj si z uwagi na tematyk i walory dekoracyjne. Do grona pierwszych
zatem zaliczy mona takich twrcw, jak: Wojciech i Jerzy Kossakowie, Maksymilian Gierymski,
Jzef Chemoski, Alfred Wierusz-Kowalski, Jzef Brandt etc. Drug grup natomiast stanowi
tacy artyci jak Czesaw Wasilewski, Wiktor Korecki.

Zaliczanie danych dzie sztuki do klasyki zwizane jest czciowo z mod, z kierunkami i
artystami tzw. modnymi. Ich ceny bd wysze anieli ceny dzie artystw mniej popularnych lub
kierunkw nie wzbudzajcych takich emocji i zainteresowanie wrd nabywcw. Przewaajca
ilo najwyej sprzedanych dzie dotyczy artystw modnych oraz twrcw reprezentujcych
najpopularniejsze kierunki. Na polskim rynku dzie sztuki s to obrazy malarzy reprezentujcych
szkoy i kierunki wspomniane przy okazji omawiania roli tematu dziea sztuki. Z tym
zastrzeeniem, e list artystw najbardziej popularnych na polskich rynku naley rozszerzy o
grup twrcw wspczesnych, bliskich surrealizmowi i malarstwu metaforycznemu, takich jak
Stasys, Zdzisaw Beksiski, Maluszczak, Jerzy Duda-Gracz, W. Siudmiak, oraz takich artystw
wspczesnych jak Jerzy Nowosielski, Tadeusz Kantor, Franciszek Starowieyski i inni.
Uwagi te potwierdzaj rekordy cenowe dziea najmodniejszych twrcw, najpopularniejszych
nazwisk, przedstawiajce ponadto tematy najbardziej poszukiwane na polskim rynku dzie sztuki.
Szybko ronie warto obrazw najwybitniejszych. Prace zaliczane do klasyki mog oznacza
dziea najwybitniejszych i jednoczenie najmodniejszych twrcw na polskim rynku aukcyjnym.
Analizujc ponadto wpyw tzw. magii nazwisk naley zwrci uwag, e oprcz nabywcw o
strukturze oferty na rynku sztuki decyduj take sprzedajcy: domy aukcyjne, dealerzy, galerie, a w
szczeglnoci marszandzi, ktrzy tworz mod i promuj poszczeglne kierunki i oraz artystw.

Technika: olej, ptno

KLASYCYZM W SZTUCE (1789 - 1815)

Dzieje klasycyzmu i tendencji klasycyzujcych w wieku XIX byy w znacznym stopniu

konsekwencj pogldw na charakter sztuki Grecji i Rzymu zawartych w pismach Johanna
Joachima Winckelmanna, ktre gruntownie zmieniy stosunek do tradycji antycznej, postrzeganej
wczeniej gwnie w kontekcie doskonalenia technik artystycznych i mimetycznych wasnoci
W wieku XVIII sztuka ponownie odkrywa antyk, std nazwa kierunku - klasycyzm, ktry
nawizuje do szlachetnej prostoty i spokojnej wielkoci sztuki staroytnych. Wzory estetyczne
antyku, posuyy tutaj jako materia do manifestacji owieceniowych, racjonalistycznych i
areligijnych przekona. Malarstwo zdominowane jest przez tematy historyczne oraz przez
mieszczaski punkt widzenia wiata, jest take w znacznie wikszy sposb upublicznione, dlatego
staje si podmiotem agitacji politycznej. Jest to epoka obrazw zimnych i trzymajcych widza na
dystans, tchn wrcz jak nieludzka martwot, bez ywych barw, wiatocienia, przestrzeni i
emocjonalnego wyrazu s jakby sztuk z krainy bytw nieoywionych. Ta nienaturalno bya
wyrazem nowej misji artysty, ktry przetwarza natur, przeciwstawiajc jej wanie taki ogoocony
wiat sztuki z jedn interpretacj a wic ideologicznie zaangaowany. Rzeczywistoci ycia
przeciwstawiono rzeczywisto sztuki - czysty obraz ideowy, ktry mia politycznie agitowa
widza. Obrazy sawiy heroizm bezapelacyjny, dobitny i monumentalny - miay sprawi, by
obywatel ze szczer ochota przelewa krew dla ojczyzny. Ascetyzm i twarde formy stay si tu
wyrazem surowych cnt premiowanych przez wczesny system polityczny. Dobro, pikno i prawda
za pokazane w przejrzystej i niewyszukanej postaci to sztandar tej epoki, ktra przygotowywaa w
ten patetyczny sposb grunt pod rewolucj francusk. Mona powiedzie, e nieludzka forma
pracowaa w subie przetworzenia czowieka w onierza na barykadach.

W Polsce sztuk lat 1760-1795 nazywano niekiedy stylem Stanisawa Augusta wielkiego
mecenasa sztuki tego okresu.
Klasycyzm jest wykadnikiem ideologii owiecenia, najbardziej wie si z ide nawrotu do
antyku, jako do sztuki stanowicej wyraz staroytnego racjonalizmu. Nowy stosunek do antyku
archeologiczny, poznawczy i naladowczy znalaz odbicie w badaniach wykopaliskowych i
studiach nad kultur i sztuk staroytn. Gwnym orodkiem zainteresowania stay si w 2 po.
XVIII w. Wochy, a zwaszcza Rzym, gdzie badania nad staroytnoci skupi si w rodowisku
tzw. antykwariuszy. Tu dziaa Winckelmann. Mengs czy Stanisaw Kostka Potocki.
 Malarstwo wyrazio si gwnie w tematyce historycznej (zw z dziejw staroytnych),
mitologicznej, alegorycznej (pojcia pastwa, narodu, wolnoci) i portrecie, pojawia si take
tematyka wspczesna, zwizana z rozwijajcym si mecenatem mieszczaskim.
Charakterystycznym rysem dla malarstwa klasycyzmu jest wydwik moralizatorsko-dydaktyczny
zwizany zarwno z ideologi owiecenia, jak i wydarzeniami historycznymi (m.in. wielka
rewolucja francuska). Obok sztalugowego wystpowao take malarstwo dekoracyjne zwizane z
wystrojem bogato zdobionych wntrz paacowych. Malarze klasycyzmu dyli przede wszystkim
do racjonalnej, przejrzystej kompozycji i doskonaoci rysunku, i zgodnie z zaoeniami
estetycznymi kierunku podporzdkowywali formie kolor. W Polsce dziaali artyci nadworni
Stanisawa Augusta zw kierownik malarnii na Zamku, autor dekoracji malarskiej do Zamku i
azienek, portretw krlewskich i obrazw historycznych Marcello Bacciarelli, J. B. Plersch, B.
Belotto zw. Canaletto, portrecici G. B. Lampi i J. Grassi, J. B. Norblin, Franciszek Smuglewicz, A.
Orowski, gwny klasycysta warszawski A. Brodowski.
Klasycyzm nazywano w kocu XVIII w. stylem prawdziwym, mwiono o nim jako o
odrodzeniu sztuk, pojmowano jako nowy renesans. By on zwizany z przemian, triumfem
philosophes, o ktrych pisa d'Alembert i ktrych rygorystycznie racjonalne pogldy zostay
zamieszczone w wielkiej Encyklopedii Diderota. Zaczto wwczas koncentrowa si na budowaniu
nowego wiata. Racjonalici (Wolter, Rousseau) z moralizatorskim zapaem gosili prawo do
wolnoci, dali tolerancji, harmonijnego adu, wakich treci duchowych, wystpowali przeciw
swobodzie obyczajw, cynizmowi, czemu towarzyszyo zwalczanie rokoka, wystpowanie przeciw
jakociom sensualnym, ktre nie odwouj si do umysu. W sztuce propagowano styl surowy,
rzetelny, niedwuznaczny i prostolinijny, tematy i wtki moralizatorskie, lekcje cnt, przykady
szlachetnego samopowicenia i heroicznego patriotyzmu. Stosowano mocne i wyrane kontury,
miae i gadkie paszczyzny obrazu. W sferze kompozycji ujcia frontalne, przestrze puda
perspektywicznego, jasne cho czsto pospne barwy, ktre skaniay si ku barwom
podstawowym, linearne techniki, czysty, pozbawiony cieni kontur.
Antyk, powracajcy w cigu stuleci w kolejnych protorenesansach i odrodzeniu, zacz
budzi nowego rodzaju zainteresowanie wrd teoretykw i twrcw sztuki w drugiej poowie
XVIII w. Przyczyny wczesnych fascynacji i zapatrzenia w staroytno mona widzie w reakcji
na barok i przesyt wyrafinowaniem rokoka, traktujc jako kolejn fal nawrotu do adu i harmonii
w sztuce lub wiadome denie do stworzenia nowego porzdku artystycznego opartego na
klasycznych formach. Jeeli nawet wielu artystw w owym czasie ograniczao si tylko do
naladowania lub kopiowania antyku, to ju dziea takich malarzy jak David pozwalaj na
wyodrbnienie wyranie nowych tendencji w sztuce, ktre sprowadza si zwykle do wsplnego
terminologicznego mianownika klasycyzmu. Czsto wymiennie uywa si te okrelenia
neoklasycyzm, podkrelajc tym samym fakt powtarzalnoci bd wrcz wtrnoci zjawiska.
w klasycyzm w obu omawianych zagadnieniach moe oznacza take styl pozbawiony ycia,
oparty na wskrzeszonych kanonach sztuki. Podoem wyranie do dzisiaj wyczuwalnej niechci
wobec obu problemw jest w duym stopniu zarwno romantyczny jak i obecnie wspczesny
punkt widzenia na sprawy zwizane ze sztuk. Uwielbienie i ch potwierdzenia istnienia
niezmiennych regu rzdzcych sztuk.
Bardzo istotny dla spojrzenia na oba zagadnienia jest cay kontekst wczesnej oraz wspczesnej
kultury w najszerszym znaczeniu tego sowa.

Warto zastanowi si nad wpywem tradycji klasycznej na kreowanie obrazu przeszoci

artystycznej i wartociowania sztuki w XIX w.

Wystawienie rzeb Partenonu w 1807 (430 p. Chr.) r. w szopie na Picadilly, a od roku

1816 w British Museum wzbudzio skrajne reakcje. Sztuka Fidiasza nie odpowiadaa bowiem nie
tylko adnej z nakrelonych przez Winckelmanna stylistycznych faz okresu klasycznego (styl
wysoki i pikny), podwaaa rwnie zbudowan na nich estetyk, na linii relacji artystycznego
pikna do rzeczywistoci. Realizm anatomiczny rzeb Partenonu by w znacznej mierze szokujcy
dla twrcw aktw neoklasycznych, ktrych pikno idealne wymagao generalizacji,
upraszczania muskulatury na rzecz elegancji kontury i ekspresji gadkich powierzchni.
Pomimo fascynacji si ekspresji rze Partenonu i opinii o ich doniosym wpywie na sztuk
wspczesnych, w pocztkach wieku nikt rzeb tych nie naladowa.
Dokonane w cigu pierwszych 15 lat XIX w. odkrycia rzeby greckiej V w. p.n.e. (Bassaj
1812 Londyn, 1812 Egina, Partenon 1801-12), wywoay spr zwolennikw i obrocw pikna
idealnego.
Odkrywanie antyku, nie mieszczcego si w kategoriach nakrelonych przez Winckelmanna
dokonywao si rwnie na gruncie stawiajcej swe pierwsze kroki archeologii. Znaczc rol
odegrao wydanie w roku 1814 pracy de Quincy, powiconej Zeusowi Olimpijskiemu Fidiasza.
Zaopatrzona w kolorowe plansze, praca ta stawiaa po raz pierwszy tez o polichromii rzeby
greckiej. lady koloru w architekturze byy obserwowane od pierwszych XVIII-wiecznych studiw
nad ruinami greckich wity, lecz obecno ich interpretowano jako ingerencj wiekw rednich
lub wandalizmu okupacji tureckiej. Dla Winckelmanna pikno posgw zwizane byo cile z
nieobecnoci koloru jako pierwiastka zmysowego i subiektywnego.
Nowe spojrzenie na kultur greck zwizane byo w znacznym stopniu w przezwycieniem
winckelmannowskiej estetyki i podwaenie zwizanej z ni koncepcji historii jak i z reakcj
antyheglowsk.

ARCHEOLOGIA STAROYTNEJ GRECJI

Badania nad kultur Grecji staroytnej zapocztkowano w 1665 w Acadmie des
Inscriptions et Belles - Lettres. Systematyczne badania archeologiczne rozpoczy si dopiero w
XVIII w. w wyniki prac towarzystw naukowych (1732 - Dilletanti Society, Wielka Brytania. 1735
Societa Colombaria). Rozpoczto prace wykopaliskowe na terenie Wielkiej Porty (wczesna nazwa
Turcji), w granicach ktrej leay kraje nalece do staroytnej Hellady (Grecja waciwa, Azja
Mniejsza). Okres ten zdominowany przez kolekcjonerstwo przyczyni si do poszukiwania jedynie
dzie sztuki, przez co niszczay inne, bardzo cenne dla wspczesnego archeologa znaleziska.
W 1764 J.J. Winckelmann wyda pierwsz histori sztuki antycznej z prb syntezy.
Pocztek XIX w. to zwikszanie si iloci poznanych zabytkw, co wywoao potrzeb ich
systematyzacji i klasyfikacji (O. Montelius). Niektrzy badacze w czasie przeprowadzanych
wykopalisk bezpowrotnie niszczyli i ograbiali dziea sztuki (lord Elgin na Akropolu ateskim -
Elgina marmury).
Uczeni zaczli przeprowadza badania w wielkich obiektach (1811 - Egina, 1812 witynia
Apollina w Figalei, od 1829 - Olimpia). Rozwj bada archeologicznych przyczyni si do
powstania w 1. poowie XIX w. midzynarodowych instytutw badawczych (woski, niemiecki,
francuski). Prowadzone badania na terenach Azji Mniejszej (Kasntos, Milet, Efez, Magnezja,
Priene), jak te w Atenach i Olimpii, a take rozszerzenie wykopalisk na tereny nad Morzem
Czarnym day obraz kultury greckiej.
Wykopaliska prowadzone przez H. Schliemanna w Troi i Mykenach (1871, 1874), A.
Evansa w Knossos (od 1900) oraz badania w Tyrynsie, Orchomenos i Gortynie day obraz Grecji
przedarchaicznej (sztuka mykeska). Opracowano dotychczasowe znaleziska i wydano katalogi
(Miller, Overbeck). Na przeomie XIX i XX w. wypracowano nowe metody badawcze.
Podwaliny pod nowoczenie pojmowan archeologi Grecji pooyli: W. Amelung, G.
Lippold, I. Loewy, R. Bianchi - Bandinelli, S. Reinach, M. Collignon, Ch. Picard. Badania te id w
kierunku opracowa syntetycznych (kultury materialnej, topografii, sztuki, dekoracji, sztuki
zdobniczej). Archeologia korzysta z dorobku nauk pomocniczych historii. Wspczesne osignicia
archeologw zaowocoway rekonstrukcj wielu greckich zabytkw i kompleksw miejskich tak w
Grecji, jak w Azji Mniejszej (Turcja).
Polskie badania archeologiczne zostay zainicjowane w kocu XVIII w. we Woszech (S.
Kostka Potocki, A. Moszyski) lub w greckich miastach na Krymie. Prawdziwie naukowe prace
przeprowadzono dopiero w 2. poowie XIX w. (Dodona, Pamfilia i Pizydia), gdzie polscy uczeni
pracowali jako czonkowie ekipy nalecej do pastw zaborczych (Austria, Rosja). Po I wojnie
wiatowej Polska nie miaa wasnych stanowisk archeologicznych w Grecji (brak koncesji).
Dopiero po II wojnie wiatowej polska szkoa archeologiczna, powstaa pod kierunkiem K.
Michaowskiego, moga wykaza si osigniciami w badaniach nad sztuk greck i hellenistyczn
(Mirmeki, Olbia, Kalos Limen, Nea Pafos, Palmyra, Aleksandria). 1. Egipt (Edfu). 2. Kolonia
grecka Myrmekjon na Krymie. 3. Palmira, w Dolnym Egipcie i Nubii. Akcj ratowania wity
zagroonych zalaniem po zbudowaniu tamy asuaskiej w Tell Atrib. 4. Wykopaliska w Aleksandrii i
rekonstrukcja fragmentw rzymskiej dzielnicy. 5. Wykopaliska w dolinie Deir el Bahari.
Rekonstrukcja wityni grobowej krlowej Hatszepsut w Deir el-Bahari. 6. Wykopaliska w Faras.
Odnalezienie wczesnochrzecijaskiej bazyliki, nekropolii biskupw oraz paacu.

MALARZE KLASYCYZUJCY (1 po. XIX w.)

Frederic Leighton dy do malowania obrazw w wielkim stylu, poprawiania natury przez ni
sam, denie do klasycznego harmonijnego pikna
Poynter, Moore, Watts, Alma-Tadema, Gerome, Couture, Cabanel, Chasseraiu, Fauerbach,
Siemiradzki
Wywodzce si z akademickich zasad i regu umiowanie dla antyku. Czyste pikno nieustannie
kojarzyo si ze sztuk antyczn, a klasyczne formy jawiy si jako dogodny rodek dla wyraania
jak najbardziej XIX-wiecznych zaoe estetycznych.
Obok Francji Anglia staa si w pewnym momencie azylem spnionych pompeistw, tych jak
ich okrelano marble painters, wspaniaych eklektykw
THE ANCIENTS - STAROYTNICY 1825 - 1835
The Ancients (Staroytnicy) to grupa skupionych wok Samuela Palmera angielskich malarzy,
ktrych czya skonnoci do archaizacji, podziw dla dziea Williama Blake'a, oraz misja
krzewienia tradycyjnych, chrzecijaskich wartoci. Twrczo staroytnikw (przede wszystkim
Palmera z okresu spdzonego w Shoreham) zawieraa silne wtki mistyczne i przyczynia si do
powstania symbolizmu. Przypisywane im zwizki z wartociami chrzecijaskimi naley rozumie
jako wpyw romantycznego mistycyzmu w wydaniu Williama Blake'a.
PALMER, RICHMOND, CALVERT, TATHAM, LINNELL

KLASYCYZM W POLSKIM MALARSTWIE XIX W.

Klasycyzm sta si czci polskiego malarstwa XIX w., bdc wyrazem bardzo rnych
postaw artystw. Prbujc bliej okreli klasycyzm w polskim malarstwie XIX w. mona byoby
przyporzdkowa trzem kolejnym generacjom trzy rodzaje klasycyzmu: pragmatyczny, eklektyczny
i romantyczny.

Aleksander Brodowski Gniew Saula na Dawida (1819)

Jzef Oleszkiewicz, Troskliwo i opieka cesarozwej Marii Fiodorowny nad ubogimi (1812)
Aleksander Kokular Edyp i Antygona (1825)
W. K. Stattler Machabeusze (1842)
Elementy klasycyzmu: Henryk Rodakowski, Jzef Simmler, Juliusz Kossak, Aleksander Kotsis, Jan
Matejko

Klasycyzm roztapia si w naszej sztuce, pozostawiajc widome lady swojej obecnoci.

Dopenia formy, omielony brakiem polskiej odmiany akademizmu, wydobywa znaczenia, bywa
jednym z wanych elementw dialogu. Nie sta si jednak chyba nigdy antytez romantyzmu, bo w
naszych warunkach by zawsze zbyt saby, a potem za miao wiarygodny. Sam, zadaniom,
stawianym przed sztuk polsk w czasach zaborw, sprosta w adnym razie nie mg.
POCZTKI NOWOCZESNEGO RYNKU SZTUKI

MUZEA
W Galerii Staroytnej mieszczcej si w dawnym Arsenale Miejskim eksponowane s zabytki
staroytnych kultur rdziemnomorskich nalece do zbiorw Czartoryskich, Muzeum
Narodowego w Krakowie i do depozytu Rodziny Potockich z Krzeszowic, np. wazy greckie.

RODOWISKO ANTYKWARIUSZY

GABINETY OSOBLIWOCI, ROZWJ STAROYTNICTWA

ROZWJ KOLEKCJONERSTWA

ROZWJ MECENATU

STANISAW KOSTKA POTOCKI

EDWARD RACZYSKI

MALARSTWO OKRESU KLASYCYZMU

MEBLE

ELEMENTY KLASYCYZMU W PNIEJSZEJ SZTUCE

PODOBIESTWA: fascynacja i zapatrzenie w to co dawne, we wzorce klasyczne

W Europie tzw. "powrt do rde" (klasycznych) pojawi si ju w renesansie - jako odrodzenie

kultury wielkiego Rzymu (Andrea Palladio 1508-1580, Nicholas Poussin (1594 - 1655)). Jako styl
dominujcy epoki wpywa na ksztat innych nurtw kulturowych okresu jak manieryzm, barok,
rokoko. Trwa do koca wieku XVIII, w niektrych krajach do lat 30. nastpnego stulecia, a nawet
duej. Najpeniejszy rozkwit klasycyzmu nastpi w I po. XVIII wieku.
Klasycyzm by ostatnim "wielkim stylem" - zamyka histori sztuki nowoytnej i rozpoczyna dugi
i burzliwy okres wykluwania si nowoczesnoci, co trwao przez cay XIX wiek. Zmodyfikowany
klasycyzm przeradza si czasem w eklektyzm koca XIX wieku. By artystycznym wyrazem
Owiecenia i rozwija si od schyku panowania Ludwika XV, przez Wielk Rewolucj,
napoleoski konsulat i cesarstwo (empire), a do czasw restauracji, a nawet Wiosny Ludw. Mimo
i w caej Europie rozprzestrzeni si w okresie napoleoskich kampanii i w rnych odmianach
dotrwa niemal do XX wieku, jest stylem w najgbszej swojej istocie osiemnastowiecznym.
Paradoks polega na tym, e bdc reakcj na absolutyzm i "stylem rewolucji", wzorujc si na
antyku i odwoujc si do artystycznych tradycji Grecji i Rzymu - odwoywa si do tradycji
republikaskich zapominajc o tym, e i w Grecji i w Rzymie istniay wprawdzie republiki, ale
byy to republiki niewolnicze. Wanie dlatego klasycyzm z tak atwoci zmieni si ze stylu
mieszczaskiej rewolucji w oficjalny styl napoleoskiego cesarstwa.
Zauroczenie klasyczn harmoni pojawiao si wielokrotnie, take w XX wieku, pod
postaci neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a nastpnie wrd artystw
awangardowych, np. u Picassa.

W Polsce okres klasycyzmu przypad na szczeglne czasy upadku i rozbiorw. Dlatego te

wczesne malarstwo przyjo sobie za cel podtrzymywanie ducha narodowego, gwnie poprzez
ukazywanie wanych scen historycznych, zwizanych z polskim umiowaniem wolnoci.
Klasycyzm w Polsce bywa te zwany stylem stanisawowskim.
Styl Stanisawa Augusta by rodzajem bagau, z ktrym u zarania niepodlegoci chcielimy
dosta si do rodziny kulturalnych narodw europejskich. Stosunek do osoby krla jest wci nader
zoony, a pogldy na jego dziaalno mecenasowsk nigdy nie byy, nie s nadal zgodne. Mao
wiemy o samym Stanisawie Augucie.
Kiedy po raz pierwszy zdano sobie spraw z odrbnoci sztuki doby stanisawowskiej? Ot
polskie pimiennictwo o sztuce ju na pocztku ubiegego stulecia podkrelao zgodnie odrodzenie
dobrego smaku, jakie dokonao si za panowania S. A. (Aigner, Kostka Potocki, Lauterbach,
Sobieszczaski). Sztuka w Polsce zaczo si nieco poprawia w ostatnich 30-tu latach XVIII w.
Sztuka nawizywaa do szlachetnych wzorw antyku i tym samym przeciwstawiaa si
rozpowszechnionemu za Sasw naladownictwu sztuki francuskiej, przez ktra rozumiano
najoglniej pny barok i rokoko.
Tatarkiewicz pisa, e na skutek przebudowy w 1784 r. do paacu w azienkach dosta si
nowy styl, bliski temu stylowi, ktry nawczas panowa w caej Europie stylowi Ludwika XVI,
jednak od niego rny, o bardziej mocnych akcentach antycznych, o bardziej dosadnej dekoracji. To
styl wybiegajcy ku majcemu przyj stylowi cesarstwa, ale te nie styl cesarstwa. Styl bdcy
wyrazem swoistego kompromisu wpyww francuskich i woskich. To odrbny styl Stanisawa
Augusta, jego tylko budowlom waciwy.
Polska budzca si wwczas do samodzielnego bytu bardzo potrzebowaa tego rodzaju
manifestacji. Termin styl S. A. by wyrazem patriotycznych pragnie i potrzeb polskich
historykw sztuki. Reprezentowa on w gruncie rzeczy zjawisko bardzo niewielkie, ograniczone do
kilku sal Zamku i azienek.
Kiedy rozpocza si krytyka stylu S. A.? Odp: Jeszcze w 20-leciu midzywojennym.
Okazao si, e pasuje on tylko do niewielkiej czci architektury klasycyst. W Polsce. Tatarkiewicz
uzna styl S.A. Tylko za jedn z odmian pierwszej fazy klasycyzmu w Polsce.
Warto wspomnie, e powan rol w badaniach nad sztuk w Polsce 2 po. XVIII w.
odebra Zygmunt Batowski, I prof. HS na UW, ktry jako jeden z gwnych tematw studiw
wybra dla swego seminarium kultur artyst. doby stanisawowskiej. Mia swojego nastpc: prof.
Stanisawa Lorentza.
Osoba S.A. I jego mecenat szczeglnie interesoway Stanisawa Kostk Potockiego czy
ksin Izabel z Czartoryskich Lubomirsk oraz Izabel z Flemingw Czartorysk.
Termin stylu stanisawowskiego (Marek Kwiatowski) naley jednak utrzyma w
granicach mecenatu krla i jego bezporedniego oddziaywania w zakresie analogii formalnych.
Styl ten (Stan. Lorentz) jest waciwy dla odrbnego nurtu polskiego klasycyzmu, ktry najpeniej
wyrazi si w Zamku Krlewskim i w azienkach.

W Polsce najwiksze znaczenie miaa twrczo M. Bacciarellego (Stanisaw August w

stroju koronacyjnym) i jego "malarni", gwnego dekoratora Zamku Krlewskiego w Warszawie.
B. Belotta zwanego Canaletto - autora widokw Warszawy, portrecistw takich jak: G.B. Lampi, J.
Grassi, ponadto tworzyli w duchu klasycyzmu J.P. Norblin, F. Smuglewicz, A. Orowski, A.S.
Brodowski.

W malarstwie ceniono szczeglnie rysunek. Plamy barwne stosowano z umiarem, unikano

kontrastw. Wygadzano ptna, by nie byo wida ladw pdzla. Dynamiczna kompozycja,
finezyjna linia krzywa, delikatna, puszysta kolorystyka i nastrojowy wiatocie ustpiy miejsca
klarownie wykrelonej linii prostej, czytelnie okrelonej formie z wyrazistym, precyzyjnie
naniesionym kolorem. Wszystkie rodki formalne suyy przedstawieniu tematu w sposb
klarowny i celowy - zarwno republika jak i cesarz traktowali serio siebie i swoj dziejow misj.
Klasycyzm wyrnia si tym, e tematyk biblijn baroku zastpi tematyk mitologiczn, a
czarowne, kameralne sceny rodzajowe rokoka zastpi teatralnym gestem, patosem i dramatycznym
podtekstem historycznym. Czsto przedstawiano umoralniajce, pouczajce sceny, wywodzce si
z historii staroytnej i mitologii. Malowano take liczne portrety. Do ulubionych zabiegw artystw
klasycystycznych zaliczy mona idealizacj, obiektywizacj i heroizacj.

Cechy:
1. Statyczne oparte na ukadach pionowych.
2. Kontur.
3. Chodny koloryt.
4. Mikki wiatocie.
5. Gadka faktura.
6.Wznioso.

Cechy klasycyzmu
tematyka 'akt'
wzorowanie si na tematyce i architekturze staroytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach),
ch wiernego odwzorowania elementw dekoracji, stroju czy architektury Antyku,
statyka zamiast dynamizmu,
oszczdno wyrazu,
spokj - przeciwiestwo barokowej ekspresji,
uwypuklenie cnt obywatelskich w przeciwiestwie do rokokowej frywolnoci,
obraz idealistyczny,
ksztat waniejszy ni barwa,
tematyka moralizatorska, czsto propagandowa (np. Jacques-Louis David mier Marata),
ukazywanie momentu przed wanym wydarzeniem lub akcj (np. Jacques-Louis David Przysiga Horacjuszy),
uywanie silnego strumienia, "snopu" wiata (np. Jacques-Louis David mier Sokratesa).

MEBLARSTWO

Klasycyzm (koniec XVIII w./pocztek XIX w.)

- styl empire
- styl Ludwika XVI
- styl Happlewhitea