Kolegium redakcyjne: mgr in. Fryderyk Czudejko (redaktor sekretarz), in.

Eugeniusz Gowacki,
mgr in. Artur Jasiski, mgr in. Edward Magiera, mgr in. Ludwik Pinko (redaktor naczelny)

Rok 2014 (LIX) Nr 1 (253)

Artur Jasiski
ENERGOPOMIAR Sp. z o.o.
Dyrektor Zakadu Chemii i Diagnostyki

Trwao i wasnoci materiau walczaka kota

typu OP 650 po 210 tysicach godzin pracy

Durability and material properties of an OP 650

power boiler drum after 210 thousand hours of operation
Baza danych materiaowych obejmujca wyniki niszcz-
cych i nieniszczcych bada stali w stanie wyjciowym oraz
po rnych okresach eksploatacji, w tym o rnych stopniach
zdegradowania, jest podstaw do oceny materiaw, a docelowo
stanu technicznego urzdze z nich wykonanych. Jeli mamy
do czynienia z urzdzeniami eksploatowanymi ponad oblicze-
niowy czas pracy, prognoza warunkw dalszej eksploatacji musi
by poparta wiedz o rzeczywistych wasnociach wytrzyma-
ociowych materiau, ktra zostanie porwnana z dostpnymi
wliteraturze danymi dla podobnych urzdze. Dla urzdze
pracujcych poniej temperatury granicznej zmiany strukturalne
wywoane dugotrwa eksploatacj s zwizane z powolnymi
procesami rozpadu czciowego obszarw perlitycznych/baini-
tycznych oraz postpujcymi powoli procesami wydzieleniowymi
wglikw. Procesy wydzieleniowe wglikw na granicach ziaren
izmiana morfologii tych wydziele powoduje efekt przestarzenia,
czego skutkiem jest obniona zdolno do odksztace, ktrej
miar jest praca amania. W przypadku materiaw stosowanych
na walczaki charakterystyka materiaowa musi uwzgldnia rw-
nie temperatur przejcia w stan kruchy i udzia przeomu kru-
chego. Wystarczajca zdolno do odksztace (KC > KCmin) jest
czynnikiem determinujcym czas bezpiecznej eksploatacji, jed-
nak ocenianie poziomu udarnoci jedynie na podstawie bada
strukturalnych jest niezwykle trudne.
Charakterystyka stali
oraz procesy niszczenia
Jednym z najpopularniejszych gatunkw stali stosowanych
na walczaki kotw parowych jest stal 15NCuMNb (K32Nb). Jej
skad chemiczny oraz wybrane wasnoci wytrzymaociowe po-
dawane w normach przedmiotowych zestawiono w tabeli 1 oraz
na rysunku 1.

Tabela 1
Skad chemiczny oraz wymagania Re i HV dla stali 15NCuMNb (K32Nb)
Granica plastycznoci, Zakres twardoci
Skad chemiczny, %wag
MPa HV = f(Rm),HV
C Mn Si Ni Mo Nb Cu Remin Remin350 HVmin HVmax
max 0,17 0,8-1,2 0,25-0,50 1,0-1,3 0,25-0,40 0,002-0,006 0,50-0,80 410 344 180 210

marzec 2014 www.energetyka.eu strona 159(1)

 450
Granice plastycznoci Ret, granice pezania R1/100 000;
400
wytrzymao na pezanie Rz/100 000 [MPa]
350
300
250
200
150
100
50
0
0 100
Rys. 1. Granice plastycznoci w podwyszonych temperaturach,
granice pezania i wytrzymao na pezanie
dla stali 15NCuMNb (K32Nb)
Cinienie wewntrzne w walczaku dziaa na obie dennice,
starajc si rozciga cz cylindryczn w przekroju prosto-
padym do osi, oraz na cianki wzdu tworzcych walczaka.
Pierwsze zjawisko powoduje wystpowanie napre osiowych,
drugie napre obwodowych. Dodatkowo w warunkach pra-
cy kota, oprcz napre staych pochodzcych od cinienia,
wystpuj naprenia zmienne, gwnie niskocykliczne. Stae
izmienne naprenia mog si ze sob sumowa, co w efekcie
moe prowadzi do inicjacji i rozwoju uszkodze.
Nie bez znaczenia jest cyrkulacja wody walczakowej pod-
czas rozruchu i odstawienia, powodujca dodatkowe naprenia
termiczne [2]. Pomimo stosunkowo niskiej znamionowej tempe-
ratury pracy (temperatura dopuszczalna 350C) w materiale wal-
czaka rwnie zachodz procesy degradacji struktury. Pocigaj
one za sob gwnie spadek wasnoci cigliwych materiau,
a co za tym idzie wzrost podatnoci materiau walczaka na
kruche pkanie. Rwnoczenie wzrasta stosunek Re/Rm, a prg
kruchoci niekorzystnie przesuwa si do wyszych temperatur
w stosunku do stanu wyjciowego [1]. Makro- i mikropknicia
paszcza walczaka wywoane s gwnie dziaaniem cyklicznie
zmiennych napre mechanicznych, ktre s spowodowane
przez prby wodne i termiczne pochodzce od czstych urucho-
mie i postojw kota oraz bardzo szkodliwych udarw cieplnych
(zwanych termoszokami). Proces wyczerpania trwaoci walcza-
ka wskutek pezania praktycznie nie zachodzi (niska temperatu-
ra pracy, poniej temperatury granicznej). Uszkodzenia paszcza
ispoin walczakw spowodowane s gwnie dziaaniem obci-
e niestacjonarnych, zwaszcza podczas rozruchw i odsta-
wie, a take dziaaniem agresywnego rodowiska.
W przypadku dugo eksploatowanych walczakw lub ewen-
tualnego zaistnienia koniecznoci wykonywania naprawy w sze-
rokim zakresie niezbdne bywa przeprowadzenie bada nisz-
czcych materiaowych na prbkach pobranych z paszcza wal-
czaka. Wykonane badania nieniszczce nie pokazuj bowiem
penego obrazu stopnia degradacji materiau walczaka nie daj
informacji o wanych w przypadku walczaka wasnociach mate-
strona 160(2)
riaowych, jakimi s cigliwo i odporno materiau na kruche
pkanie. Wyznaczenie rzeczywistych wartoci tych parametrw
jest w diagnostyce walczakw pracujcych ponad 200000h
niezastpione, natomiast moliwe jedynie poprzez wykonanie
wczeniej wspomnianych bada niszczcych materiau wal-
czaka. Do pobrania materiau badawczego mona zastosowa
metod wycinania tzw. korka lub krka, ktry nastpnie podda-
wany jest szeregowi bada majcych na celu okrelenie rzeczy-
wistych wielkoci charakteryzujcych materia.
Dane techniczno-eksploatacyjne analizowanego walcza-
ka przedstawiono w tabeli 2. Walczak wykonano z materiau
15NCuMNb (K32Nb) i by on poddawany okresowym rewizjom
200 300 400 500 600 podczas kolejnych remontw kapitalnych kota. W walczaku
Temperatura [oC]
stwierdzano okresowo typowe uszkodzenia w postaci zerwa-
nych lub naderwanych spoin wspornikw mocujcych separacj
oraz wskazania na paszczu walczaka w okolicy spoin obwodo-
wych, krawdziach oraz tworzcych otworw krcw, jak rw-
nie na znacznej iloci spoin wspornikw mocujcych separacj
przyspawanych do paszcza walczaka. W ramach biecej rewi-
zji ujawniono okoo 110 obszarw z rnego rodzaju wskazania-
mi (rys. 2 i 3).
Tabela 2
Dane techniczno-eksploatacyjne analizowanego walczaka
Typ kota OP 650
Wydajno maksymalna kota, t/h 650
Rok uruchomienia kota 1978
Czas pracy do remontu kota, h 213 300
Cinienie obliczeniowe kota, MPa 15,9
Cinienie robocze w walczaku, MPa 14,9
Temperatura wody na wlocie do walczaka, C 297
Temperatura nasycenia w walczaku, C 342
Wymiary nominalne walczaka (zewn gnom), mm 1880,085,0
Rys. 2. Przykadowe wskazanie Rys. 3. Przykadowe wskazanie
na spoinie pachwinowej na krawdzi otworu
mocujcej elementy separacji
Zmiany strukturalne w materiale walczaka z reguy post-
puj powoli i s zwizane gwnie z czciowym lub cakowitym
rozpadem obszarw perlitycznych/bainitycznych oraz post-
Obiekt bada pujcymi z niewielk szybkoci procesami wydzieleniowymi
izmianami morfologii tych wydziele. Na podstawie bada me-
talograficznych metod replik w materiale badanego dugotrwale
eksploatowanego walczaka nie stwierdzono znaczcych proce-
sw degradacji struktury. Oglnie zaobserwowano pocztkowe
iredniozaawansowane stadium rozpadu fazy bainitycznej (per-
litycznej), nieliczne wydzielenia wglikw po granicach i wziar-
nach ferrytu oraz w obszarach pobainitycznych (rys. 4 i 5). Wy-
konane badania wiadcz o ubytku trwaoci materiau walczaka
www.energetyka.eu marzec 2014
w granicach 40%. Twardo materiau dennic i carg w miejscu
wykonania replik nie budzia niepokoju. Wszystkie wyniki byy
wysze od minimalnych wymaganych dla zastosowanego mate-
riau, wyniki dla dennicy prawej i cargi 1 nieznacznie (max 10%)
przekraczay grn granic wymaga (rys. 6).
Badania niszczce materiaowe na krku pobranym
zpaszcza walczaka wykazay, i w materiale badanego walcza-
ka, pomimo dugotrwaej eksploatacji, nie stwierdzono znacz-
cych procesw degradacji struktury. Oglnie zaobserwowano
redniozaawansowane stadium rozpadu fazy bainitycznej (per-
litycznej), nieliczne wydzielenia wglikw po granicach i w ziar-
nach ferrytu oraz w obszarach pobainitycznych (rys. 7 i 8). Wy-
konane badania wiadcz o ubytku trwaoci materiau walczaka
nieprzekraczajcym 50%.

Rys. 4. Wynik badania metod Rys. 5. Wynik badania

replik. Struktura materiau metod replik. Struktura
dennicy prawej. Struktura materiau cargi 6. Struktura
ferrytyczno-bainityczna. Bainit ferrytyczno-bainityczna. Bainit
w redniozaawansowanej w rednio zaawansowanej
fazie rozpadu. Wydzielenia fazie rozpadu. Wydzielenia Rys. 7. Wynik badania na Rys. 8. Wynik badania na
wglikw zorientowane gwnie wglikw zorientowane gwnie pobranym krku. Struktura pobranym krku. Struktura
w ziarnach ferrytu i obszarach w ziarnach ferrytu i obszarach materiau zgad poprzeczny. materiau zgad wzduny.
pobainitycznych. Brak zmian pobainitycznych. Brak zmian Struktura ferrytyczno- Struktura ferrytyczno-bainityczna,
dekohezyjnych dekohezyjnych bainityczna. Nieregularne granice pasmowa. Nieregularne granice
ziaren ferrytu. Brak zmian ziaren ferrytu. Brak zmian
dekohezyjnych dekohezyjnych

Twardo materiau krka walczaka mierzona zarwno na

210 zgadzie wzdunym, jak i poprzecznym nie budzia niepokoju.
Wszystkie wyniki byy wysze od minimalnych wymaganych dla
Twardo HV

zastosowanego materiau, wyniki nieznacznie (max 10%) prze-

kraczay grn granic wymaga.
180 Zestawienie uzyskanych wynikw bada wasnoci mecha-
nicznych zamieszczono w tabelach 3 i 4, a wybrane dane w celu
lepszego zobrazowania zestawiono dodatkowo na wykresach
(rys. 9 i 10).
150
R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 R10 R11 R12 R13 R14 R15 R16 R17 R18
Podsumowujc wyniki statycznej prby rozcigania (tab. 3)
mona stwierdzi, e otrzymane wyniki s zadowalajce, uzy-
Rys. 6. Zestawienie uzyskanych wynikw twardoci skane wartoci s znacznie wysze ni dolne granice wymagane
materiau dennic (kolor zielony) i carg (kolor niebieski) wykonanych dla zastosowanego materiau i nie budz adnych zastrzee.
w miejscu wykonania replik Dobre wyniki wytrzymaociowe dowodz wysokiej twardoci
materiau.

Zakres i wyniki bada Tabela 3

niszczcych na krku Uzyskane wyniki w statycznej prbie rozcigania

Z uwagi na czas eksploatacji, liczne wskazania i potrzeb Temperatura Granica Wytrzymao

Oznaczenie Wyduenie Przewenie
badania plastycznoci na rozciganie
prbki A, % Z, %
wyznaczenia moliwoci pracy analizowanego walczaka w per- t, C Rp0,2, MPa Rm, MPa

spektywie kolejnych 20 lat pobrano z paszcza walczaka krek 1P 22 601 708 23,5 61
o wymiarach 1250100 mm. Technologia pobrania zostaa za- 2P 22 593 706 23,0 60
twierdzona w UDT. W ramach bada wykonano: 3P 22 592 703 24,0 61
prb rozcigania w temperaturze 20oC; 4P 22 618 705 24,2 61
prb rozcigania w temperaturze pracy 350oC;
rednia 22 601 705,5 23,675 60,75
prb udarnoci 3 prbki KU, 1 prba KV w temperaturze
1T 350 469 613 19,7 52
20oC z okreleniem % zawartoci przeomu cigliwego (mi-
2T 350 467 611 17,8 52
kroskop skaningowy);
3T 350 471 615 19,0 54
pomiary twardoci HV (dla porwnania z wymaganiami
4T 350 474 621 20,0 52
norm);
rednia 350 470,25 615 19,125 52,50
badania metalograficzne mikroskopowe.

marzec 2014 www.energetyka.eu strona 161(3)

 Podsumowujc wyniki badania udarnoci (tab. 4). naley bezpieczestwa eksploatacji i wyduenia trwaoci eksploata-
stwierdzi, e uzyskana udarno jest wiksza ni warto wy- cyjnej walczaka. Naley pamita, e waciwa ocena stanu
magana dla zastosowanego materiau i nie budzi zastrzee. technicznego walczaka jest moliwa jedynie na podstawie ana-
Udzia przeomu cigliwego na badanych prbkach wynosi lizy wszystkich wynikw bada i oblicze, a badania struktury
rednio 64,2%, przy czym nie jest w adnym przypadku mniej- metod replik stanowi jedynie skadow tej analizy, gdy pozy-
szy ni 50%. tywny wynik bada struktury nie eliminuje moliwoci istnienia
i powstawania na przykad pkni na spoinach lub otworach
Tabela 4 krcw rur.
Uzyskane wyniki bada udarnoci Wykonane badania na analizowanym przykadzie walcza-
ka pokazuj peen obraz stopnia degradacji materiau, gdy
Udzia strefy
Temperatura daj informacje o wanych w przypadku walczaka wasno-
Oznaczenie Udarno z przewag
prbki
prbki
t, C
KCU22, J przeomu ciach materiaowych, jakimi s cigliwo i odporno mate-
cigliwego, %
riau na kruche pkanie. Wyznaczenie rzeczywistych wartoci
U2/1 22 71,7 50
tych parametrw jest w diagnostyce walczakw pracujcych
U2/2 22 78,4 65
ponad 200000h niezastpione, natomiast moliwe jedynie po-
U2/3 22 94,1 80
przez wykonanie bada niszczcych materiau walczaka. Pozo-
U2/4 22 73,4 65
U2/5 22 87,2 75
staa trwao analizowanego walczaka wyznaczona w analizie
U2/6 22 66,8 50 obliczeniowej wynosi 46,70%. Powyszy wynik jest zbliony
rednia 22 78,6 64,2 do trwaoci okrelonej na podstawie bada materiaowych
iwiadczy o duej jeszcze rezerwie trwaoci walczaka kota
pomimo prawie 215000h pracy oraz 34 lat eksploatowania ko-
ta. Wynik ten osignito dziki wykorzystaniu w obliczeniach
700 rzeczywistych wasnoci wytrzymaociowych, ktre s znacz-
600 nie wysze ni minimalne wartoci podawane w katalogach ma-
Granica plastycznoci [MPa]

teriaowych.
500
W praktyce niezwykle rzadko spotykamy si z wymian wal-
400 czaka (jego ywotno oznacza tak naprawd ywotno caego
22oC
300 kota), dlatego niezbdna jest okresowa i dogbna ocena jego
350oC
stanu technicznego. Diagnostyka walczakw musi uwzgldnia
200
zwaszcza zmczenie niskocykliczne materiau, a suby nad-
100 zoru i eksploatacji powinny kontrolowa prdkoci nagrzewania
0 ichodzenia elementw grubociennych. Nie bez znaczenia jest
1 2 3 4 rwnie temperatura prby wodnej, podczas ktrej czsto po-
wstaj uszkodzenia walczakw.
Rys. 9. Uzyskane wyniki Rp0,2 materiau walczaka

720 PIMIENNICTWO
700
[1] Hernas A., Dobrzaski J.: Trwao i niszczenie elementw ko-
Wytrzymao na rozciganie

680
tw i turbin parowych, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gli-
660
wice 2003.
640 22oC
[MPa]

350oC
[2] Drop M.: Diagnostyka walczakw kotw parowych. Dozr
620
Techniczny 2009, nr 4.
600
[3] Zieliski A., Dobrzaski J., Wodzyski J.: Ocena trwaoci ele-
580
mentw czci cinieniowej kotw energetycznych w procesie
560
dopuszczania do eksploatacji poza obliczeniowy czas pracy,
1 2 3 4
Prace IM 2010, nr 1, s. 42-50.

Rys. 10. Uzyskane wyniki Rm materiau walczaka [4] Jasiski A., Kwiecie M.: Sprawozdania i wyniki prac po-
miarowych i badawczych. Opracowania ENERGOPOMIAR
Sp.zo.o., Zakad Chemii i Diagnostyki, Gliwice 2012-2013
(niepubl.).
Podsumowanie

Wypracowana przez lata dowiadcze metodyka, ktra

obejmuje kompleksow diagnostyk z opisanymi w niniejszym
artykule analizami wytrzymaociowymi, daje oczekiwane re-
zultaty w postaci wzrostu pewnoci ruchowej, zwikszenia

strona 162(4) www.energetyka.eu marzec 2014