Zaangaowanie.

Informacja.
Upodmiotowienie.

Stanowisko
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji i mobilnoci
modzieowej w sprawie nowej strategii UE na rzecz modziey
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
Wstp // U progu dorosoci modzi ludzie musz podej-
mowa decyzje, ktre bd mie istotny wpyw na reszt
ich ycia. Dlatego zapewnienie im rwnego dostpu do
wysokiej jakoci bezpatnych informacji jest niezbd-
nym warunkiem tego, aby mogli oni korzysta z przysu-
gujcych im praw, podejmowa odpowiedzialne decyzje
oraz uczestniczy w yciu spoecznym w jego wymiarze
obywatelskim, ekonomicznym i politycznym. Z tego po-
wodu prawo do informacji jest powszechnie uznawane
w najwaniejszych dokumentach prawnych i politycznych
na szczeblu krajowym, europejskim i midzynarodo-
wym1. Rwnoczenie mobilno modziey jest jednym
z najbardziej skutecznych sposobw zwikszania jej sa-
modzielnoci, odpowiedzialnoci, moliwoci uczenia si
i aktywnego obywatelstwa, poniewa w znaczny sposb
przyczynia si do poszerzania horyzontw, pobudzania
kreatywnoci oraz rozwoju kompetencji potrzebnych
do wspdziaania w spoeczestwie wielokulturowym.
Najwaniejsze formy mobilnoci wywierajce najwikszy
wpyw na ycie modych ludzi to mobilno edukacyjna
(w ramach ksztacenia formalnego i pozaformalnego), za-
wodowa i mobilno wolontariuszy.
Europejska Agencja Informacji i Doradztwa dla Modziey
(ERYICA), Europejskie Stowarzyszenie Kart Modzieowych
(EYCA) i EURODESK postanowiy poczy swoje siy, aby
wymieni si opiniami na temat tego, w jaki sposb zapew-
ni sukces nowej strategii UE na rzecz modziey przygo-
towywanej na 2019 rok. Nasze sieci reprezentuj tysice
usug, stowarzysze i instytucji zwizanych z informacj
modzieow obecnych we wszystkich krajach UE i poza
ni, ktre na co dzie wsppracuj z modzie. Apeluje-
my o kompleksowe i skoordynowane podejcie do infor-
macji modzieowej oraz mobilnoci modziey jako zinte-
growanego i nadrzdnego aspektu polityki modzieowej
na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Jestemy
przekonani, e nasze rozlege dowiadczenie w pracy z mo-
dzie oraz w zakresie ksztatowania i praktycznej realizacji
zwizanej z ni polityki moe przyczyni si do stworzenia
jeszcze bardziej zdecydowanej polityki europejskiej w tym
obszarze. Nasz wiedz eksperck naley uwzgldni jako
1
W Powszechnej deklaracji praw czowieka, Konwencji o prawach
dziecka, (europejskiej) Konwencji o ochronie praw czowieka i podsta-
wowych wolnoci, Zaleceniu Nr (90) 7 Komitetu Ministrw Rady Europy
w sprawie informacji i doradztwa dla modziey w Europie, Zaleceniu
CM/Rec(2010)8 w sprawie informowania modziey i Biaej ksidze Ko-
misji Europejskiej Nowe impulsy dla modziey europejskiej (2001).
Prawo to stanowi rwnie podstaw do dziaa zwizanych z informa-
cj modzieow podejmowanych na terenie Unii Europejskiej.
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
istotny wkad w proces konsultacji dotyczcy opracowywa-
nia nowej europejskiej strategii na rzecz modziey.
Czym jest informacja modzieowa?
Dostarczanie informacji modzieowej stanowi central-
n funkcj pracy z modzie i opiera si na wsplnych
podstawowych wartociach. Ma ono na celu zapewnie-
nie wszystkim modym ludziom dostpu do informacji
oraz dziaanie w ich interesie w sprawach, ktre s istot-
ne dla modziey oraz realizacj szerokiego spektrum
dziaa obejmujcych udzielanie informacji, poradnic-
two, doradztwo, wsparcie, coaching i szkolenia, two-
rzenie sieci oraz kierowanie do usug specjalistycznych.
Dziaania te mog by realizowane przez orodki, usugi
czy pracownikw informacji modzieowej, a take w ra-
mach innych struktur, przez rwienikw, w kontaktach
bezporednich oraz w zwizku z rozwojem odpowied-
nich usug w rodowiskach cyfrowych.
Celem informacji modzieowej jest2:
dostarczanie wiarygodnych, dokadnych
i zrozumiaych informacji;
zapewnianie dostpu do rnych rde i kanaw
informacji;
przekazywanie oglnych informacji na temat opcji
i moliwoci dostpnych w zakresie wszystkich
istotnych tematw;
pomoc modziey w radzeniu sobie ze
wspczesnym nadmiarem informacji;
dbanie o to, aby modzie bya wiadoma wszystkich
przysugujcych jej praw i dostpnych dla niej usug
oraz tego, w jaki sposb uzyska do nich dostp;
pomoc w zakresie oceny zdobytych informacji
i rozpoznawania jej jakoci;
kierowanie i wspieranie modych osb
w podejmowaniu decyzji oraz w znajdywaniu
najlepszych dostpnych dla nich opcji;
zapewnianie rnych kanaw komunikacji i dialogu
celem bezporedniego wspierania modziey
w poszukiwaniu informacji i wiedzy;
podnoszenie umiejtnoci korzystania z mediw
i informacji wrd modziey poprzez rozwijanie
umiejtnoci mylenia krytycznego.
2
Youth information, Historical reminder and main achievements
(Informacja modzieowa. Rys historyczny i gwne osignicia), Com-
pendium of Youth Information Texts (Kompendium opracowa na te-
mat informacji modzieowej), Rada Europy i ERYICA, 2012.
2
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
Wyzwania omawiane
w niniejszym dokumencie
Ograniczony udzia w yciu spoecznym, gospodar-
czym i politycznym // Informacja modzieowa wspie-
ra modzie w korzystaniu z przysugujcych jej praw
i dostpnych dla niej moliwoci (np. mobilnoci) oraz
zwiksza jej aktywno obywatelsk i udzia w procesach
decyzyjnych (tj. w dialogu usystematyzowanym).
Zrnicowane i dynamicznie zmieniajce si potrzeby
modziey // Aby sprosta zmieniajcym si potrzebom
modych ludzi i rozwija ich umiejtnoci podejmowania
wiadomych i samodzielnych decyzji, pracownicy infor-
macji modzieowej musz posiada odpowiednie kom-
petencje i zasoby, przy czym priorytetowo naley trakto-
wa docieranie do modych ludzi z mniejszymi szansami.
Nadmiar informacji w erze cyfrowej // Suby odpowie-
dzialne za informacj modzieow odgrywaj wan rol
w rozwijaniu umiejtnoci mylenia krytycznego i korzy-
stania z mediw przez modzie. Budowanie umiejtnoci
kwestionowania uzyskanych informacji oraz wiadomego
opracowywania i rozpowszechniania informacji sprzy-
ja rozwizywaniu aktualnych problemw spoecznych
(tj.radykalizacji modziey i ekstremizmu prowadzcego
do przemocy).
Z mobilnoci korzysta tylko niewielka liczba modych
ludzi // Mimo udowodnionych korzyci pyncych z mo-
bilnoci edukacyjnej, takie moliwoci nadal s dostpne
jedynie dla mniejszoci. Aby poprawi perspektywy y-
ciowe wszystkich modych osb, szczeglnie tych ze ro-
dowisk defaworyzowanych, mobilno powinna sta si
norm, nie wyjtkiem. Dostp do odpowiednich informa-
cji we waciwym momencie sprzyja bardziej rwnomier-
nemu rozoeniu moliwoci zwizanych z mobilnoci.
Brak danych na temat oddziaywania informacji mo-
dzieowej i mobilnoci modziey // Naley prowadzi
odpowiednie badania, aby lepiej rozumie potrzeby mo-
dziey, oddziaywanie i skuteczno informacji modzieo-
wej oraz warto dodan mobilnoci, a take aby wspie-
ra bardziej skuteczne strategie i praktyki na wszystkich
poziomach.
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
Rozproszona realizacja polityki // W procesie konsultacji
z interesariuszami i tworzenia synergii pomidzy i w ra-
mach administracji publicznej kadego szczebla potrzeb-
na jest lepsza koordynacja i wiksza spjno oraz kon-
kretne mechanizmy wsppracy.
Czym jest mobilno modziey?
Mobilno jest yw koncepcj, ktra nieustannie si
zmienia i rozwija wraz z potrzebami modziey. Mobil-
no uznaje si pod wieloma wzgldami za skuteczny
sposb pomagania modym ludziom w rozwoju osobi-
stym oraz w zwikszaniu ich szans na zatrudnienie.
Moliwoci w zakresie mobilnoci modziey rozu-
miemy jako mobilno fizyczn, czyli przebywanie
w innym pastwie w celu podjcia nauki lub pracy spo-
ecznej, odbycia stau zawodowego lub dodatkowego
szkolenia, przy czym w kontekcie edukacyjnym mo-
bilno wirtualna moe rwnie przyczyni si do mo-
bilnoci modziey. Dziki mobilnoci modzie moe
rozwija swoje umiejtnoci i kompetencje, a tym
samym zwiksza swoj wszechstronno i szanse na
zatrudnienie3.
Dziki mobilnoci modzi ludzie odnosz rne korzy-
ci, midzy innymi:
staj si bardziej samodzielni i odpowiedzialni
jako osoby prywatne i obywatele, przez co atwiej
wchodz w doroso;
rozwijaj kompetencje potrzebne do interakcji,
pracy i ycia w rodowiskach wielokulturowych;
dziki dowiadczeniu ycia, pracy lub nauki za
granic zwikszaj swoje szanse na zatrudnienie;
maj wiksze szanse na integracj spoeczn
oraz na wspieranie integracji spoecznej osb
z mniejszymi szansami i osb pochodzcych
z innych kultur.
3
Konkluzje Rady i przedstawicieli rzdw pastw czonkowskich
zebranych wRadzie z dnia 21listopada 2008 r. w sprawie mobilnoci
modziey (Dz. Urz. UE C 320 z 16.12.2008).
3
 Zaangaowanie. Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
Informacja. i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
Upodmiotowienie.
na rzecz modziey

Prawo do informacji
udostpnianie
dobrej jakoci informacji
ZALECENIE 1
Naley zapewni wszystkim modym ludziom bezpat-
ne, dokadne, rzetelne i przystpne informacje

modzieowej w caej Europie Naley podj niezbdne kroki zapewniajce modzie-

y dostp do oraz trwao usug informacji i doradz-
twa modzieowego, aby umoliwi jej pene korzysta-
1. Informacja modzieowa dostosowane do potrzeb
nie z przysugujcych praw.
i wsptworzone z modzie usugi dla modziey
1.1 Unia Europejska i pastwa czonkowskie powinny
Specjalnoci i wielkim atutem informacji modzieowej
wspiera istniejce europejskie sieci usug informacji
jest specyficzna forma interpretacji. W wielu przypad-
modzieowej dziaajce na poziomie lokalnym, ktre
kach, szczeglnie gdy chodzi o zoone zagadnienia for-
maj bezporedni kontakt z modzie i zatrudniaj
malne czy prawne takie jak edukacja, sprawy rodzinne,
wykwalifikowanych pracownikw informacji modzie-
umowy czy prawa i obowizki, dotyczce ich informacje
owej. Musimy zapewni dostp do tych usug wszyst-
bywaj trudne do znalezienia i nieprzystpne. W takich
kim modym ludziom.
sytuacjach informacja modzieowa nie tworzy sama
tych informacji, lecz peni rol ich interpretatora i po-
1.2 Naley uzna wiodc rol EYCA, ERYICA
mocnika.
i EURODESK jako gwnych europejskich sieci informa-
cji modzieowej w podnoszeniu jakoci tych usug po-
Informacja modzieowa musi bra pod uwag potrzeby
przez uczestnictwo w budowaniu potencjau, szkolenia
indywidualnych osb, a wykorzystywane przez ni meto-
i wzajemne uczenie si od siebie, jak rwnie poprzez
dy i rodowiska musz by elastyczne, przyjazne i dajce
czenie zasobw celem zapewnienia efektywnoci
si dostosowa do potrzeb rnych osb. Jednym z jej
kosztowej oraz silnego oddziaywania i efektu mno-
zada zatem jest informowanie modziey o wszystkich
nikowego.
przygotowanych dla niej usugach, aby moga je lepiej po-
zna i skorzysta ze zwizanych z nimi moliwoci.
1.3 Apelujemy o modernizacj Europejskiego Portalu
Modzieowego, ktry bdzie udostpnia informacje
Informacja modzieowa odgrywa kluczow rol w orga-
przeznaczone dla modziey, a szczeglnie informa-
nizowaniu informacji, poniewa modym ludziom trud-
cje dotyczce moliwoci zwizanych z mobilnoci
no jest efektywnie przetwarza, korzysta z i krytycznie
modziey pochodzce ze rde lokalnych, regional-
ocenia informacje. Moe im brakowa kompetencji
nych, krajowych i unijnych. Portal ten sprawi, e mo-
potrzebnych do poruszania si w gszczu nadmiernych
dzi ludzie bd wiadomi swoich praw i skierowanych
informacji, ktre nie zawsze s wiarygodne i dokadne
do nich usug i bdzie zapewnia wszystkie niezbdne
oraz nie odpowiadaj poszczeglnym potrzebom4. Istot-
informacje w jednym miejscu.
ne jest zatem zapewnienie modym ludziom rzetelnych
informacji dostosowanych i adresowanych bezporednio
1.4 Konieczne jest wspieranie i wdraanie mechani-
do nich. Wane jest przy tym, abymy nie polegali wy-
zmw uczestnictwa modziey umoliwiajcych anga-
cznie na technologii jako jedynym dostawcy informacji,
owanie jej w tworzenie i dostarczanie informacji mo-
ale zapewniali rwnie odpowiedni personel towarzysz-
dzieowej oraz zapewnianie jej zasobw do stawania
cy modziey w ocenie prawdziwoci i jakoci informacji,
si niezalenym.
ktre otrzymuj, tworz i rozpowszechniaj w rodowi-
sku cyfrowym.

4
Orientacyjne ramy V cyklu Dialogu Usystematyzowanego, Unijna
Konferencja Modzieowa w Amsterdamie zorganizowana w ramach
holenderskiej Prezydencji Rady Unii Europejskiej, marzec 2016.

4
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
2. Dziaania zmierzajce do kompleksowego i zintegro-
wanego podejcia do informacji modzieowej
Istnieje widoczna konieczno podniesienia wrd mo-
dziey wiadomoci ich prawa do dokadnych i rzetelnych
informacji dotyczcych korzystania przez ni z jej praw
i swobd. Informacja i doradztwo modzieowe powinny
sta si priorytetem przekrojowym krajowej i regionalnej
polityki modzieowej w Europie. Zasady okrelone w Eu-
ropejskiej Karcie Informacji Modzieowej5 wyznaczaj
minimalne standardy i rodki zapewniania jakoci, ktre
naley wprowadzi we wszystkich krajach jako elementy
caociowego, spjnego i skoordynowanego podejcia do
informacji modzieowej stanowicego integraln cz
polityki modzieowej.
Aby w peni wykorzysta potencja informacji modzie-
owej w Europie, niezbdnym jest uzyskanie gbszego
zrozumienia zachowa informacyjnych modych ludzi
celem opracowania i dostarczania jak najlepszych usug
dostosowanych do ich potrzeb. Badania nad modzie
powinny stanowi podstaw polityki modzieowej i pra-
cy z modzie. Mog one zachca do gbszej refleksji
na temat roli usug informacji modzieowej i kompetencji
wymaganych od osb pracujcych z modzie (zawodo-
wo i w ramach wolontariatu), aby skutecznie j wspiera.
Apelujemy rwnie o dalsze badania dotyczce potrzeb
modziey, w szczeglnoci osb z mniejszymi szansami,
a take oddziaywania i skutecznoci informacji modzie-
owej oraz wartoci dodanej mobilnoci modziey. ERY-
ICA, EYCA i EURODESK stale wsppracuj z badaczami
dziki projektom Horyzont 2020 (np. MOVE i EUth) oraz
europejskiej platformie do spraw mobilnoci edukacyjnej
(European Platform on Learning Mobility EPLM). Orga-
nizacje te podkrelaj potrzeb wzmocnienia wsppracy
i stworzenia moliwoci zaproponowania obszarw wy-
magajcych dalszych bada i poszukiwa w dziedzinie
informacji modzieowej.
5
Europejska Karta Informacji Modzieowej przyjta w Bratysawie
19 listopada 2004 roku podczas 15. Walnego Zgromadzenia Europej-
skiej Agencji Informacji i Doradztwa dla Modziey (ERYICA).
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
ZALECENIE 2
Zapewni wszechstronne i zintegrowane podejcie
do wiadczenia usug informacji modzieowej
Naley zapewni wszechstronne, spjne i skoordyno-
wane podejcie do wiadczenia usug informacji mo-
dzieowej jako zintegrowanego i nadrzdnego aspektu
polityki modzieowej na wszystkich szczeblach. Po-
lityka ta powinna by tworzona we wsppracy z or-
ganizacjami i instytucjami zajmujcymi si informacj
modzieow, z organizacjami modzieowymi, ba-
daczami zajmujcymi si problematyk modzieow
oraz z sam modzie z wykorzystaniem efektywnych
kanaw konsultacyjnych.
2.1 Apelujemy o opracowanie ambitnej strategii na
rzecz informacji modzieowej skierowanej do mo-
dziey i w szczeglnoci majcej na celu dotarcie do
i angaowanie tej jej czci, ktra jest bardziej oddalo-
na od istniejcych moliwoci. Strategia ta powinna sta-
nowi filar nowej strategii UE na rzecz modziey oraz
czerpa z dorobku biecej strategii i pyncych z niej
wnioskw. Nasze sieci gotowe s do zjednoczenia si
w procesie opracowywania i realizacji takiej strategii.
2.2 Unia Europejska i pastwa czonkowskie powinny
wspiera badania na szczeblu krajowym i europej-
skim, ktrych celem jest lepsze poznanie potrzeb in-
formacyjnych modziey, jej sposobw pozyskiwania
informacji i komunikowania si, rde, ktrym ufa,
sposobw tworzenia i rozpowszechniania informacji
oraz roli, jak odgrywaj lub mog odgrywa w tym
obszarze osoby zawodowo pracujce z modzie i wo-
lontariusze. Na podstawie tego rodzaju bada mog
zosta opracowane zalecenia suce ksztatowaniu
polityki i praktykom opartym na faktach.
2.3 Unia Europejska i pastwa czonkowskie powinny
oferowa wszystkim modym ludziom atwy dostp do
bezpatnych, wszechstronnych, spjnych i skoordyno-
wanych usug informacji modzieowej dziki wspie-
raniu struktur informacji modzieowej na poziomie
europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Nato-
miast fundusze strukturalne UE powinny wspomaga
tworzenie usug informacji modzieowej tam gdzie
ich brakuje, podczas gdy program Erasmus+ powinien
wspiera wymian dobrych praktyk.
5
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
3. Dziaania majce na celu zapewnienie, e modzie
zna i korzysta z przysugujcych jej praw oraz rozwija
umiejtnoci krytycznego mylenia
ERYICA, EYCA i EURODESK postrzegaj prawo do informa-
cji jako majce kluczowe znaczenie, poniewa umoliwia
ono modziey korzystanie z przysugujcych jej praw.
Informacja modzieowa wychodzi z zaoenia, e podej-
mowanie wiadomych decyzji nie jest moliwe bez posia-
dania informacji o istniejcych opcjach i moliwociach,
w zwizku z czym zapewnia modym ludziom poradnictwo
i wsparcie pomocne w konstruktywnym podejmowaniu
wyborw, rozwijaniu mylenia krytycznego oraz w zwik-
szaniu ich samodzielno w podejmowaniu decyzji.
Jedn z coraz bardziej wanych funkcji informacji modzie-
owej jest zapewnienie wzrostu umiejtnoci korzystania
z informacji i mediw wrd modziey. Modzi ludzie mu-
sz by wiadomi koniecznoci kwestionowania podawa-
nych informacji, tego, e informacje mog by przedsta-
wiane w tendencyjny sposb i mog by zmanipulowane
i w tym celu musz rozwija umiejtno krytycznego my-
lenia. Bez dostpu do odpowiednich informacji i kom-
petencji modzie moe by wprowadzana w bd i ulega
negatywnym wpywom odnonie wyborw yciowych,
formuowania pogldw, dostpu do praw i moliwoci
oraz korzystania z aktywnego obywatelstwa6.
W erze cyfrowej, krytyczne podejcie do informacji
jest tym bardziej istotne, jako e znaczna cz ycia
modziey odbywa si w Internecie. Jednoczenie naley
pamita, e modzi ludzie nie s jedynie uytkownikami
informacji, lecz rwnie odgrywaj kluczow rol w ich
tworzeniu i rozpowszechnianiu. W zwizku z tym istnieje
pilna potrzeba zwikszenia ich zdolnoci kwestionowania
informacji, do ktrych maj dostp oraz zapewnienia im
umiejtnoci niezbdnych do wiadomego ich tworzenia
i rozpowszechniania.
Struktury informacji modzieowej d do uwzgldnie-
nia edukacji medialnej nie tylko w swojej dziaalnoci,
lecz rwnie w ramach rozwoju rnych metod i rodo-
wisk sucych do przekazywania istotnych umiejtnoci
yciowych samej modziey. W ten sposb suby te reali-
zuj niezwykle wan funkcj edukacyjno-prewencyjn,
ktra stanowi ogromn warto dodan dla spoecze-
6
Orientacyjne ramy V cyklu Dialogu Usystematyzowanego, Unijna
Konferencja Modzieowa, Amsterdam 2016.
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
stwa. Na przykad, informacja modzieowa moe odgry-
wa kluczow rol w walce z ekstremizmem modziey
prowadzcym do przemocy oraz z rozprzestrzenianiem
si radykalnej propagandy i mowy nienawici w Inter-
necie. Wane jest tu jednak wyznaczenie odpowiednich
zasobw ludzkich oraz stworzenie i wspieranie rodowisk
cyfrowych, ktre zajmuj si tymi problemami i oferuj
pozaformaln i nieformaln edukacj medialn. Naley
wyposay pracownikw informacji modzieowej w od-
powiednie kompetencje potrzebne we wspieraniu mo-
dych ludzi w takim procesie uczenia si.
ZALECENIE 3
Nada priorytet umiejtnoci korzystania z mediw
i krytycznego mylenia wrd modziey
Rada Unii Europejskiej7 uznaa w ostatnim czasie, i
wspieranie modziey w podnoszeniu umiejtnoci ko-
rzystania z mediw i informacji jest wane dla rozwoju
mylenia krytycznego oraz rozumienia rde i moty-
ww kryjcych si w pozyskanych informacjach, w tym
w propagandzie i mowie nienawici. Usugi informa-
cyjne dla modziey odgrywaj tu kluczow rol wspie-
rajc modych ludzi jako odpowiedzialnych twrcw
treci w mediach.
3.1 Naley uzna znaczenie aktywnego zachcania
modziey do rozwijania umiejtnoci krytycznego
korzystania z mediw i informacji zwikszajc w ten
sposb ich samodzielno i zaradno. Edukacja me-
dialna powinna stanowi kluczowy element polityki
modzieowej.
3.2 Naley wzmocni kompetencje struktur informacji
modzieowej w zakresie organizacji pozaformalnego
uczenia si modziey, przede wszystkim w obszarze
informacji, mediw i technologii cyfrowych. Przede
wszystkim naley wspiera wspprac midzy struk-
turami informacji modzieowej a organizatorami for-
malnego i pozaformalnego ksztacenia, w szczeglno-
ci w ramach programu Erasmus+.
7
Konkluzje Rady i przedstawicieli rzdw pastw czonkowskich
zebranych wRadzie w sprawie roli sektora modzieowego w zintegro-
wanym midzysektorowym podejciu do zapobiegania i zwalczania
radykalizacji modych ludzi prowadzcej do przemocy (9041/16).
6
 Zaangaowanie. Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
Informacja. i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
Upodmiotowienie.
na rzecz modziey

4. Poradnictwo i doradztwo docieranie do wszystkich

ZALECENIE 4
modych ludzi i wskazywanie im kierunku w yciu
Naley zapewni wysokiej jakoci poradnictwo obej-
mujce swoim zasigiem wszystkich modych ludzi
Wczanie stanowi wsplne zaoenie mobilnoci mo-
dziey oraz informacji i poradnictwa dla modziey. Po-
Informacja modzieowa polega na dostarczaniu in-
mimo zrnicowanej polityki pracy z modzie i rnego
formacji wszystkim modym ludziom, co wymaga
znaczenia nadawanego informacji modzieowej w po-
szczeglnego wysiku, aby dotrze do osb znajdu-
szczeglnych krajach Unii Europejskiej, istnieje wsplne
jcych si w trudnej sytuacji. Chodzi tu rwnie o
stanowisko co do zasady, e punktem wyjcia jest zaspo-
ogln zdolno sub informacji modzieowej i osb
kajanie potrzeb modziey oraz postrzeganie informacji
pracujcych z modzie do refleksji nad stosowanymi
jako narzdzia sprzyjajcego i umoliwiajcego uczest-
praktykami oraz do dostosowywania si do potrzeb
nictwo i integracj. Dlatego te informacj modzieow
rnych grup (co obejmuje rwnie stosowanie dzia-
naley rozumie jako narzdzie, ktre moe przyczynia
a peer-to-peer).
si do rwnomiernego rozoenia moliwoci.
4.1 Naley wspiera i szkoli osoby, do ktrych mo-
Zagadnieniami wczania modziey obejmujcymi
dzie moe zwraca si o pomoc, aby mogy one sku-
mieszkalnictwo, zatrudnienie, edukacj, finanse, zdro-
tecznie reagowa na zmieniajce si i zrnicowane
wie (fizyczne, emocjonalne i psychiczne) oraz dobro-
potrzeby. Osoby te powinny by gotowe do podejmo-
stan (w tym zapobieganie samobjstwom), na co dzie
wania wsppracy w ramach partnerstw midzysek-
zajmuj si w szczeglnoci struktury oglnej informacji
torowych lub obejmujcych przedstawicieli rnych
modzieowej dziaajce na poziomie lokalnym i regio-
zawodw (w tym sektora opieki zdrowotnej, sprawie-
nalnym. Zapewniajc modziey dostp do informacji,
dliwoci, zatrudnienia, spraw spoecznych itp.). Szko-
poradnictwa i doradztwa propaguj one korzystanie ze
lenia pracownikw informacji modzieowej powinny
wszystkich dostpnych dla niej usug i rodkw wsparcia.
w szczeglnoci by wspierane przez fundusze struk-
Jest to tym waniejsze, e dzieci i modzie powszechnie
turalne UE.
uwaa si za jedn z grup najbardziej naraonych na ub-
stwo i wykluczenie spoeczne w Europie i poza ni.
4.2 Naley wspiera inicjatywy realizowane za po-
rednictwem Internetu i poza nim majce na celu do-
Osoby pracujce z modzie, pracownicy informacji
cieranie do modych ludzi, zwaszcza tych z mniejszymi
modzieowej i edukatorzy czsto stykaj si z pytaniami
szansami lub majcymi pewne ograniczenia w korzy-
modziey, ktre s w wielu przypadkach skomplikowa-
staniu z oferowanych usug. Konieczne jest tworzenie
ne i delikatne, a niekoniecznie posiadaj umiejtnoci
przyjaznych kultur dajcych modym osobom poczu-
i informacje niezbdne do udzielenia na nie waciwych
cie, e mog one dzieli si swoimi pogldami w bez-
odpowiedzi. Dlatego tak wane jest doskonalenie wiad-
piecznym i otwartym rodowisku, w ktrym nie bd
czenia wysokiej jakoci usug informacji modzieowej
osdzane.
przez wyszkolonych pracownikw informacji modzie-
owej, organizacje modzieowe, mentorw, wolontariu-
4.3 Naley propagowa tworzenie, stosowanie i zna-
szy, organizacje spoeczestwa obywatelskiego dziaaj-
jomo innowacyjnych metodologii i rodowisk ma-
ce w sektorze modzieowym jak i przez sam modzie.
jcych na celu docieranie do docelowych grup mo-
W szczeglnoci potrzebne s dalsze badania sprzyjajce
dziey, poprzez wymian najlepszych praktyk midzy
wsplnemu rozumieniu poziomu kompetencji potrzeb-
pastwami czonkowskimi (OMK), interesariuszami
nych pracownikom informacji modzieowej.
oraz osobami pracujcymi z modzie w ramach euro-
pejskich projektw (badawczych) i sieci.
Naley rwnie zaznaczy, e nie wszyscy modzi ludzie
s w stanie znale potrzebne im informacje w Internecie
lub poza nim. W zwizku z tym naley realizowa konkret-
ne innowacyjne i oparte na wsppracy dziaania i rodo-
wiska majce na celu wychodzenie do modziey.

7
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
Mobilno jest prawem, nie
przywilejem modziey
1. Zwikszenie mobilnoci i wiadomoci europejskiej
Mobilno stanowi dla modziey wspania moliwo niu i uatwianiu mobilnoci modziey10.
uczenia si, zdobywania nowych umiejtnoci i poznawa-
nia jzykw, a take szans na docenienie rnorodnoci
kultur europejskich. Dostpnych jest coraz wicej bada
na temat wpywu dowiadczenia mobilnoci na rozwj
osobisty, moliwoci zatrudnienia, budowanie poczucia
obywatelstwa Unii Europejskiej oraz bycie tolerancyjnym
wobec rnorodnoci. Dziki coraz szerzej dostpnym
moliwociom podrowania i osiedlania si obywateli
Unii w pastwach czonkowskich, modzi Europejczycy
staj si coraz bardziej mobilni i skonni do podejmowa-
nia pracy lub studiw w innym kraju europejskim8.
Niemniej zwizane z tym statystki s mocno zrnicowa-
ne w poszczeglnych krajach i nie wszyscy modzi ludzie
korzystaj z tych moliwoci. W rzeczywistoci odsetek
modych ludzi wyjedajcych za granic jest nadal sto-
sunkowo niski, szczeglnie w przypadku osb z mniej-
szymi szansami. Tak dzieje si w przypadku wolontariatu
transgranicznego (majcego, jak wiemy, istotny wpyw na
rozwj modziey i jej zatrudnialno9), ktry pozostaje
niedostpny dla wielu modych osb, zwaszcza niepe-
nosprawnych, z obszarw wiejskich lub ze rodowisk de-
faworyzowanych ekonomicznie.
EYCA, ERYICA i EURODESK poczyy swoje wysiki ma-
jce na celu wspieranie i propagowanie mobilnoci
modziey za porednictwem wszystkich dostpnych
kanaw komunikacji. Wszystkie trzy platformy promuj
moliwoci realizacji mobilnoci za porednictwem swo-
ich kanaw elektronicznych, przy wsparciu pracownikw
informacji modzieowej oraz zaangaowaniu osb i in-
stytucji dziaajcych u podstaw, na przykad edukatorw,
wadz lokalnych, bezporednich dostawcw usug mo-
8 5.3 Program Erasmus + powinien zosta rozszerzony,
Dokument roboczy sub Komisji Situation of young people in the
EU (Sytuacja modziey w UE) towarzyszcy komunikatowi Komisji
Projekt wsplnego sprawozdania Rady i Komisji na rok 2015 w spra-
wie realizacji odnowionych ram europejskiej wsppracy w dziedzinie
modziey (2010-2018), 2015.
9
Evaluation of the EU Youth Strategy and the Council Recommen-
dation on the mobility of young volunteers across the EU (Ocena
strategii UE na rzecz modziey i zalecenia Rady w sprawie mobilnoci
modych wolontariuszy w Europie), marzec 2016
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
dzieowych czy samej modziey. Pomimo tego potrzeb-
ne jest wiksze wsparcie, aby dotrze do modych osb
z mniejszymi szansami. Modzie nie stanowi jednorod-
nej grupy i eby zaspokoi jej zrnicowane potrzeby
i oczekiwania, konieczne jest opracowanie skutecznego
i zrnicowanego zestawu narzdzi sucych wspiera-
ZALECENIE 5
Naley zapewni wszystkim modym ludziom dostp-
no mobilnoci!
Mobilno modziey stanowi wany czynnik zachca-
jcy do midzykulturowego uczenia si i osigania szer-
szych celw edukacyjnych oraz zwikszajcy szanse na
zatrudnienie i samodzielno modziey. Stwarza ona
modym ludziom moliwoci stania si odpowiedzialny-
mi obywatelami. Biorc pod uwag obecne wyzwania
zwizane z bezrobociem wrd modziey, wzmagaj-
cy ekstremizm i potrzeb zrozumienia midzykulturo-
wego, mobilno modziey powinna stanowi cz
zasadniczego programu UE na rzecz modziey.
5.1 Apelujemy o uznanie mobilnoci modziey za je-
den z gwnych filarw nowej strategii UE na rzecz
modziey. Jestemy przekonani, e bdzie ona stano-
wi siln zacht dla wszystkich pastw czonkowskich
do wczenia mobilnoci modziey do gwnego nurtu
polityki krajowej, a tym samym do tworzenia progra-
mw i moliwoci zapewniajcych dostp wszystkim
modym ludziom do mobilnoci edukacyjnej, zawodo-
wej lub zwizanej z wolontariatem.
5.2 Kady mody obywatel powinien mie prawo do
uczestniczenia przynajmniej raz w programach mo-
bilnoci europejskiej i midzynarodowej. Oznacza to
wspieranie osb z grup defaworyzowanych w przezwy-
cianiu potencjalnych utrudnie w dostpie do moli-
woci realizacji mobilnoci.
poniewa stanowi on jeden z najwikszych sukcesw
procesu integracji europejskiej i moe znacznie przy-
10
Dla przykadu Europejska Karta Modzieowa (EYC) rozwija i pro-
muje mobilno modziey, aktywne obywatelstwo i uczestnictwo
ponad granicami. Majc bezporedni kontakt z szecioma milionami
posiadaczy kart, z ktrych znaczna wikszo stanowi modzie niena-
leca do konkretnych organizacji, EYC stanowi jedyne w swoim rodza-
ju rdo informacji na temat wszystkich aspektw ycia modych ludzi
oraz bezporedni kana komunikacji z modzie w caej Europie.
8
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
czyni si do budowy bardziej otwartego, tolerancyj-
nego i prnego spoeczestwa. Dlatego te apelujemy
o stworzenie ambitnego programu na rzecz edukacji
i modziey w kontekcie przyszych wieloletnich ram
finansowych.
5.4 Zalecamy opracowanie programw, ktre pozwol
modym Europejczykom, migrantom i uchodcom na
wchodzenie w interakcje i wiksze wzajemne zaanga-
owanie, ktre przyczyni si do wczenia spoeczne-
go, walki z ekstremizmem modziey prowadzcym do
przemocy i docelowo do budowania bardziej toleran-
cyjnych i otwartych spoecznoci.
2. Mobilno modziey a wkraczanie w doroso
Jako moliwoci zwizanych z mobilnoci modziey
przyczynia si do znacznego zwikszenia zatrudnienia mo-
dziey w caej Unii Europejskiej. Narzdzia takie jak EURES
i Europass sprzyjaj zwikszonej mobilnoci modych ludzi
na rynku pracy UE-28. Chocia rodki te nie stanowiy cz-
ci strategii UE na rzecz modziey na lata 2010-2018, s
one cile powizane z potrzebami modziey i potwier-
dzaj warto dodan, jak mobilno modziey zapew-
nia w innych sektorach naszych spoeczestw. Niemniej
jednak moliwoci te s nadal znane ograniczonej liczbie
modych osb i nie zawsze docieraj do tych, ktre po-
trzebuj ich najbardziej. Lepsza koordynacja priorytetw
nowej strategii UE na rzecz modziey i innych rodkw
strategicznych przyczyni si do pobudzenia mobilnoci
modziey poza sektorem modzieowym.
Modernizacja polityki edukacyjnej powinna rwnie
dy do szerszego uznawania kompetencji i kwalifikacji
w poszczeglnych krajach. Istotnie, znaczn przeszkod
dla mobilnoci edukacyjnej jest brak uznawania wynika-
jcych z niej efektw uczenia si. Walidacja ksztacenia
pozaformalnego i nieformalnego jest priorytetem Unii
Europejskiej11. Reformy systemw edukacji i kwalifika-
cji promuj szersze uznawanie tego rodzaju ksztacenia.
Opracowano rwnie kilka instrumentw europejskich,
takich jak Youthpass czy Europass, jednak narzdzia te
s mao znane modziey. Dla przykadu zaledwie 3%
ogu obywateli Unii Europejskiej twierdzi, e sysza-
11
Zalecenie Rady z 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia
si pozaformalnego i nieformalnego oraz Rezolucja Rady z 18 maja
2006r. dotyczca uznawania wartoci ksztacenia nieformalnego i in-
cydentalnego wrd modziey europejskiej.
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
o o Youthpass, przy czym wystpuj tu istotne rnice
pomidzy krajami i grupami spoeczno-ekonomicznymi,
w ktrych bardziej wyksztaceni respondenci czciej
przyznaj, e syszeli o poszczeglnych narzdziach12. In-
formacja modzieowa odgrywa zatem wan rol w pod-
noszeniu wiadomoci istnienia narzdzi pomocniczych
sucych wikszej przejrzystoci i szerszemu uznawaniu
kompetencji i kwalifikacji, w tym przez pracodawcw i or-
ganizatorw ksztacenia.
Konieczne jest rwnie wspieranie osb uczcych si, kt-
re uczestnicz w mobilnoci odnonie aspektw takich jak
opieka zdrowotna czy zakwaterowanie, aby mogy one jak
najlepiej wykorzysta swoje dowiadczenie edukacyjne.
Poszczeglne narzdzia powinny sprzyja integracji spo-
ecznej i kulturowej mobilnych osb w kraju goszczcym.
ZALECENIE 6
Naley zwikszy samodzielno modziey poprzez
mobilno
Posiadanie dowiadczenia zwizanego z prac lub wo-
lontariatem za granic stanowi mocny atut dla kade-
go modego czowieka i znacznie zwiksza jego szanse
na zatrudnienie. Ponadto uczestnictwo w mobilnoci
rozwija kluczowe kompetencje, takie jak zrozumienie
midzykulturowe czy umiejtnoci negocjacji i krytycz-
nego mylenia, ktre sprzyjaj samodzielnoci, nieza-
lenoci i pewnoci siebie.
6.1 Uznawanie i walidacja kompetencji zdobytych w pro-
gramach mobilnoci modziey w znacznym stopniu przy-
czynia si do wzrostu zatrudnienia, integracji spoecznej,
europejskiej wiadomoci obywatelskiej i uczestnictwa
modziey. Zdecydowanie zalecamy lepsze przygotowanie
narzdzi takich Europass Mobilno i systematyczne
dziaania zachcajce pracodawcw do uznawania tych
narzdzi oceny oraz wartoci dodanej mobilnoci mo-
dziey (np. w ramach Paktu dla Modziey).
6.2 Naley wspiera tworzenie konkretnych narzdzi
mobilnoci, takich jak Europejska Karta Modzieowa,
poprzez zwikszanie zdolnoci organizacji i instytucji
do nieustannego angaowania modziey i docelowo
do uatwiania ich integracji ekonomicznej i spoecznej.
12
European Area of Skills and Qualifications (Europejski obszar
umiejtnoci i kwalifikacji), Special Eurobarometer 417, Unia Europej-
ska 2014.
9
 Zaangaowanie.
Informacja.
Upodmiotowienie.
3. Wprowadzenie nowych wymiarw mobilnoci mo-
dziey i usug informacji modzieowej
Ostateczna decyzja o wyjedzie za granic zwizana jest,
poza barierami finansowymi, z wewntrznym poczuciem
bycia mobilnym modej osoby, czyli z tzw. pojciem ru-
chliwoci (ang. motility) zwizanym z postaw i zacho-
waniami wobec mobilnoci. Faktycznie, modzie czsto
waha si czy wyjecha za granic na wolontariat, na stu-
dia, po nowe dowiadczenia ze wzgldu na niepewno
towarzyszc znalezieniu si w nowej sytuacjom i nowym
wyzwaniom. Zmiana warunkw yciowych, szczeglnie
w okresie dojrzewania, oznacza wejcie w now sfer oso-
bistej niezalenoci13. Dlatego wanym jest, aby zapewnia
wysok jako informacji i poradnictwa modzieowego
dostosowanego do konkretnych potrzeb modych ludzi.
Dzielenie si dowiadczeniami przez mode osoby, ktre
uczestniczyy wczeniej w midzynarodowych wyjazdach
lub wolontariacie moe by pomocne w zwikszaniu ru-
chliwoci ich rwienikw i dawaniu im siy do stawiania
czoa wyzwaniom. Osoby te mog rwnie przekazywa
korzyci pynce z dowiadcze midzykulturowych na-
wet tym rwienikom, ktrzy ostatecznie nie zdecyduj
si wyjecha za granic. Nasze trzy sieci s mocno przeko-
nane, e oprcz istniejcych usug, praca opierajca si na
rwieniczej wymianie informacji modzieowej stanowi
doskonae narzdzie motywujce modych ludzi do sta-
wiania sobie wyzwa poprzez uczestnictwo w mobilnoci.
Styl ycia modziey zasadza si na technologii, co wpy-
wa na to, w jaki sposb opracowujemy i realizujemy
usugi informacji modzieowej oraz jak informujemy
o moliwociach zwizanych z mobilnoci modziey.
Aby w peni wykorzysta moliwoci angaowania i do-
cierania do wikszej liczby modziey, jakie zapewniaj
nowe technologie, naley opracowywa innowacyjne
usugi cyfrowe poczone z bezporednim doradztwem.
Metody takie jak dzielenie si dowiadczeniami mona
szerzej wykorzystywa w rodowisku internetowym do
przekazywania informacji o korzyciach, jakie daje mobil-
no edukacyjna.
13
Dokument konsultacyjny Eurodesk Developing a Guidance Con-
cept. Aspects of Youth Mobility Information and Counselling (Opra-
cowanie koncepcji poradnictwa. Aspekty mobilnoci, informacji i do-
radztwa modzieowego), 2014. Ruchliwo mona zdefiniowa jako
sposb, w jaki osoba lub grupa obejmuje w posiadanie sfer mo-
liwoci dotyczcych mobilnoci i czerpie z niej, aby rozwija wasne
projekty (Flamm i Kaufmann 2006).
Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
na rzecz modziey
Ponadto naley wspiera modzie w realizacji jej pla-
nw poprzez poszerzanie usug informacji modzieowej
o dane na temat krajw goszczcych. Nasze trzy orga-
nizacje posiadaj oglnoeuropejsk sie lokalnych, regio-
nalnych i krajowych partnerw, ktrzy mog suy jako
struktury wsparcia dla modziey biorcej udzia w mo-
bilnoci zapewniajc im pomoc w kwestiach takich jak
zakwaterowanie, porady prawne czy ycie kulturalne.
ZALECENIE 7
Naley poszerzy usugi oferowane przez informacj
modzieow
Unia Europejska i pastwa czonkowskie powinny wi-
cej inwestowa w rwny dostp do i dobr jako bez-
patnych usug informacji modzieowej, ktre mog
wspiera mobiln modzie przed, w trakcie i po zako-
czeniu wyjazdu. Aby zachci mode osoby do mobil-
noci, wane jest rwnie opracowanie innowacyjnych
metod, takich jak rwienicza informacja modzieowa
i wsparcie.
7.1 Unia Europejska i pastwa czonkowskie powinny
wspomaga rozwj poczonych usug informacji mo-
dzieowej krajw wysyajcych i goszczcych. Nasze
sieci s w stanie wspiera tego rodzaju inicjatywy w ra-
mach koordynacji prac swoich czonkw oraz czonkw
i multiplikatorw krajowych, regionalnych i lokalnych.
7.2 Innowacyjne metody, takie jak korzystanie w ra-
mach usug informacji modzieowej z rwieniczej in-
formacji modzieowej i wsparcia, mog zachca
modzie do mobilnoci. Unia Europejska i pastwa
czonkowskie powinny wspiera innowacyjne praktyki
w tej dziedzinie.
7.3 Modzie, ktra uczestniczya w mobilnoci powin-
na mie moliwo otrzymania specjalnego wsparcia
(np. w ramach programu Erasmus+), aby tworzy r-
ne inicjatywy i dziaa jako ambasadorzy mobilnoci
w swoich spoecznociach.
10
 Zaangaowanie. Zalecenia najwaniejszych europejskich sieci informacji
Informacja. i mobilnoci modzieowej w sprawie nowej strategii UE
Upodmiotowienie.
na rzecz modziey

Podsumowanie
Nasze trzy sieci s przekonane o tym, e modzi ludzie,
ktrzy nie s informowani o przysugujcych im prawach
lub ktrzy nie wiedz, jak z nich korzysta, s bardziej na-
raeni na dyskryminacj, nietolerancj, brak moliwoci
i negatywne wpywy.
Informacja modzieowa stanowi podstawowe prawo.
Dlatego te apelujemy do instytucji unijnych i pastw
czonkowskich o zapewnienie wszechstronnego, spjne-
go i skoordynowanego podejcia do informacji modzie-
owej, ktra powinna stanowi filar przyszej strategii UE
na rzecz modziey.
Mobilno jest wartoci dodan w yciu modych ludzi.
Wszystkie rodzaje mobilnoci modziey powinny stano-
wi integralny i nadrzdny element polityki modzieowej
na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim.
Tego rodzaju polityki powinny by tworzone we wsp-
pracy ze wszystkimi interesariuszami, w tym z modzie
niestowarzyszon i grupami sabo reprezentowanymi.
Powysze zalecenia s wyrazem wartoci wyznawanych
przez nasze trzy sieci i zasadzaj si na naszej specjali-
stycznej wiedzy i dowiadczeniu w zakresie pracy z mo-
dzie i polityki modzieowej.
Przewidywany wpyw proponowanych dziaa
Wiksza aktywno obywatelska modziey oraz
szerszy dostp do praw i moliwoci;
Lepsze przygotowanie pracownikw informacji
modzieowej i lepsze usugi dostosowane do
potrzeb rnych grup modziey;
Rozwj umiejtnoci modziey umoliwiajcych
podejmowanie samodzielnych i wiadomych
decyzji oraz umiejtnoci mylenia krytycznego;
Wiksza mobilno edukacyjna i uczestnictwo
w programach UE takich jak Erasmus+;
Wiksze moliwoci zatrudnienia modziey (efekty
mobilnoci) oraz poparcie celw strategii Europa
2020 i Gwarancji dla modziey zwizanych
z zatrudnieniem;
Budowanie bardziej tolerancyjnego i otwartego
spoeczestwa oraz zwikszenie uczestnictwa
modziey w procesach decyzyjnych (Komunikat
KE w sprawie radykalizacji14, Deklaracja paryska15,
Wybory do Parlamentu Europejskiego 2019);
Wiksza wiadomo znaczenia tworzenia
mechanizmw walidacji (cel 2018, Zalecenie Rady
z 2012 r. w sprawie walidacji16);
Wicej polityk i praktyk opartych na faktach;
Wiksza spjno polityki modzieowej
oraz zacienienie wsppracy pomidzy jej
interesariuszami dziki partnerstwom.

14
Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie zapobiegania radykali-
zacji prowadzcej do brutalnego ekstremizmu, czerwiec 2016.
15
Deklaracja paryska przyjta podczas nieformalnego spotkania Mi-
nistrw Edukacji UE w Paryu 17 marca 2015 r.
16
Zalecenie Rady z 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia si
pozaformalnego i nieformalnego.

11