1. Socjologia jako dyscyplina naukowa.

Powstanie socjologii jako odrbnej

dyscypliny. Przedmiot bada socjologicznych. Subdyscypliny socjologii. Relacje
midzy socjologi a innymi dziedzinami humanistyki. Gwne nurty teoretyczne w
socjologii: holizm indywidualizm metodologiczny; nomotetyzm idiografizm;
stanowiska ontologiczne. Emergencja. Przeom antynaturalistyczny w humanistyce.

Socjologia jest terminem wprowadzonym przez Augusta Comte'a na okrelenie "nauki o

spoeczestwie" (ac. societas- spoeczestwo; logos -gr. nauka); ( II Tom kursu filozofii
pozytywnej 1836r). Obecnie najczciej przez socjologi rozumie si nauk o zbiorowociach,
interakcjach, stosunkach spoecznych, zachowaniach spoecznych, yciu spoecznym i
zjawiskach spoeczno- kulturowych. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia
wyodrbnia si pod koniec XIX wieku: pierwszy wydzia socjologii powsta w 1892 r. na
Uniwersytecie w Chicago, trzy lata pniej ustanowiono pierwsz europejsk katedr socjologii,
na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstaa na Wydziale
Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierowa ni Leon
Petraycki). Rok pniej, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedr Socjologii i
Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznaskim, wtedy te socjologia zaistniaa w Polsce jako
samodzielny kierunek studiw.

Socjologia a inne dziedziny wiedzy

Okrelenie precyzyjnych granic midzy socjologi a wyspecjalizowanymi naukami spoecznymi
takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest atwe. Zdaniem czci socjologw, tym co
wyrnia socjologi jest holistyczne podejcie do analizy zjawisk spoecznych. Trudne jest te
odrnienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia, ktre czsto
poszukiway na pytania podobne do tych, ktre stawia socjologia. Istniej te modsze od
socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy: antropologia i socjobiologia.

Socjologia ma wiele punktw stycznych z innymi naukami. Na pierwszym miejscu znajduje si

psychologia, a zwaszcza psych. spo. Na pograniczu socjologii, psych. , psych. spo. Oraz
psychoanalizy rozwiny si dwie teorie szczeglnie wane dla socjologii: teoria zachowania si
caych zbiorowoci w rnych sytuacjach oraz zach. si jednostki w sytuacjach spo. Do
opracowania tych teorii potrzebna bya te historia, ekonomia, prawoznawstwo, etnografia i
etnologia (antropologia kulturalna). Socjologia korzysta te z materiaw demografii, geografii
spo. , gospodarczej, historii kultury, statystyki. Charakterystyczne tylko dla socjologii jest
poszukiwanie praw, zjawisk zachodzcych midzy ludmi, badanie struktur, poszukiwanie si
spo. Socjologa interesuje to co jest specyficznie spoeczne tzn. wynikajce z wzajemnego
oddziaywania ludzi na siebie.

Subsdyscypliny
Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia take to, e brak jest jednej zintegrowanej teorii
socjologicznej; skada si ona z konkurujcych ze sob tradycji i szk mylenia, z ktrych
najwaniejsze to funkcjonalizm, teorie konfliktu, teorie wymiany, szkoa chicagowska,
fenomenologia (socjologia), teorie ewolucyjne, strukturalizm, etnometodologia, teorie krytyczne i
symboliczny interakcjonizm.

Tym co czy rozmaite nurty w obrbie socjologii, jest denie do poznania stanu faktycznego i
jego pisu (socjografia), wykrywani eprawidowoci oraz wyjanianie zjawisk i procesw
zachodzcych w obrbie kultury i spoeczestwa

Najwaniejszym podziaem jest podzia na specjalizacje. Cz z nich uzyskaa du autonomi

w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym maj swoje sekcje nastpujce
specjalizacje:antropologia spoeczna, historia socjologii, praca socjalna, socjologia dewiacji i
kontroli spoecznej, socjologia miasta , socjologia nauki ,socjologia prawa ,socjologia religii
socjologia wsi i rolnictwa ,socjotechnika .

HOLIZM VS. INDYWIDUALNIZM METODOLOGICZNY

Holizm- stanowisko goszce prymat caociowego ujmowania zjawisk spoecznych; Podkrela

si, e cech jakiejkolwiek caoci np. spoeczestwa s jakociowo odmienne od cech jej
elementw skadowych; Cao jest czym wicej ni tylko sum skadnikw; Czci nie mog
zosta w peni zrozumiane w oderwaniu od caoci. Zastosowanie holizmu- funkcjonalizm.

Funkcjonalizm ma korzenie w pocztkach socjologii. Emil Drkheim traktowa

spoeczestwo jako cao, ktra skada si z okrelonych czci, ktre peni funkcje
pozwalajce utrzyma t cao.
Stany rzeczywistoci
a)normalny kiedy czci speniaj funkcje
b)patologiczny stan anomii kiedy czci do siebie nie pasuj, istniej midzy nimi
rozbienoci

Indywidualizm metodologiczny- orientacja teoretyczna, w ramach ktrej wszelkie zjawiska i

procesy wyjaniane s przez odwoanie do cech i zachowa jednostkowych. Istot tej orientacji
stanowi redukcjonizm; zjawiska z poziomu zbiorowoci sprowadzane s na poziom dziaajcych
jednostek. Np. wyjanienie zjawiska takiego jak rewolucja lub migracja polega wycznie na
wyjanieniu dziaa poszczeglnych osb tworzcych dan zbiorowo.

NOMOTETYZM VS. IDIOGRAFIZM

Nomotetyzm- (gr. nemos- prawo; theos- ustanowiony); orientacja metodologiczno- teoretyczna

uznajca, e gwnym celem poznania oraz wyjaniania jest odkrywani eprawidowoci w
otaczajcym wiecie i formuowanie na tej podstawie praw nauki. Zakada si, e wszdzie
uywa si takich samych metod badawczych, niezalenie od rnych przedmiotowych; twrca-
Wilhelm Windelband

Idiografizm- (gr. idios- szczeglny; grapho- pisz) orientacja teoretyczno- metodologiczna

uznajca indywidualny i niepowtarzalny charakter wszelkich zjawisk spoeczno-kulturowych.

Gwne zagadnienia ontologiczne socjologii

Ontologia dzia filozofii zajmujcy si ogln teori bytu, charakterem i struktur

rzeczywistoci (Czy istnieje jeden byt / rodzaj rzeczywistoci czy jest ich wicej i jakie ma / maj
waciwoci?).

W badaniach mog zaistnie takie zjawiska jak:

Nieodrnianie tematyki ontologicznej od wiedzy empirycznej
Rezygnacja z rozwaa ontologicznych na rzecz poznania empirycznego reprezentowane
 przez pozytywizm / neopozytywizm
Odrnianie problemw tematyki czysto empirycznej od ontologicznej.

Specyfika socjologii polega na:

1. Szczegowym zwizku podmiotu poznajcego ze wiatem (obiektem) badania.
Wspczynnik historyczny naley ujmowa rzeczywisto tak jak jawi si ona w
wiadomoci osb, ktrych zjawiska te dotycz (twrc tej teorii jest Znaniecki).
2. Zjawiska spoeczne nale do zjawisk dziejowych (historycznych) s charakterystyczne dla
okrelonych czynnikw historycznych.

Zjawiska (procesy) spoeczne maj zwizek z dziejowo okrelonym, konkretnym miejscem i

czasem. Nie mona powiedzie, e pewne typy zachowania s charakterystyczne dla czowieka w
ogle (zawsze i wszdzie). To warunki dziejowe s decydujce, a nie biologia czowieka.
Czowiek yje w okrelonej zbiorowoci i s mu narzucane rne zachowania, a cao
zbiorowoci zmienia si z czasem.

Cao spoeczna - czy spoeczestwo jest naturalne czy jest wytworem czowieka?

Orientacje podejcie socjologiczne do caoci.

Przedstawiciele orientacji nominalistycznej stwierdzili, e nie mona nazywa ludzi

zbiorowoci, bo to jest pojcie puste. Nazwy te nigdy nie okrelaj bytu jednostek.
Nominalici uywaj metody redukcji indywidualistycznej, czyli omawiania
poszczeglnych jednostek, a nie caoci, gdy ta oznacza dla nich wielo jednostek. Praca
przy tamie produkcyjnej jest przykadem pracy caoci. Rezultat ich wsplnej pracy jest
brany pod uwag, a nie to, co robi kady z nich. Podejcie nominalistyczne zawiera braki, bo
czynnoci wykonywane przez ludzi s rne i czy ich efekt. Rne dziaania wielu ludzi s
koordynowane. Nie da si sprowadzi czowieka do bytu jednostkowego. O powstaniu
caoci spoecznej decyduje program, koordynacja, plan, organizacja.
Podejcie fikcjonistyczne ludzie maj skonno do ujmowania kategoriami
kolektywistycznymi. Zbiorowo to fikcja (np. patriota zakada, e istnieje co takiego jak
nard, pastwo i moe nawet chcie za to umrze). Rzeczywisto naley jednak tak
interpretowa, bo nie zrozumiemy, o co ludziom chodzi i w co oni wierz.
Modelizm genetyczny (aproryczny; modelizm od modus sposb istnienia) zanim
kto uleg procesom ksztatujcym w spoeczestwie, ma ju genetycznie zakodowane
poczucie wasnego ja. Ma moliwo operowania zaimkiem my w odrnieniu od wy i
oni (np. w momencie zagroenia: kiedy przyjd podpali dom oni przyjd podpali
nasz dom). Zbiorowisko staje si tumem przy pomocy jakiego katalizatora np. jeeli
zaczniemy ludzi w zbiorowisku okrela wy albo do nich strzela, to zaczn si oni
wzajemnie wspiera i stan si tumem.
Realizm socjologiczny to taka koncepcja, ktra zakada e caoci spoeczne istniej realnie,
chocia na nie przejawiaj si zawsze w tej samej postaci. Mona je jednak dostrzec na
podstawie skutkw ich istnienia. Grupa to nie kada wielo jednostek.

EMERGENTYZM- stanowisko goszce, e wasnoci zjawisk nie mog by wywiedzione na

podstawie znajomoci cech ich skadnikw np: waciwoci grupy ni emona ustali na
podstawie znajomoci cech ich czonkw.
PRZEOM ANTYNATURALISTYCZNY: naturalizm- nauki spoeczne i nauki przyrodnicze
powinny by uprawiane tak samo; na przeomie XIX/XX w. min.Wilhelm Windelband
stwierdzili, e nauki spoeczne maj swoj specyfik; rni si; inny jest przedmiot
zainteresowania- szeroko rozumiany czowiek a nie materia nieoywiona; Specyficzne metody
badawcze; Windelband- nauki nomotetyczne- d do odkrywania praw, ktre wystpuj w
badanej rzeczywistoci np. ekonomia; Idiograficzne- indywidualne- np. estetyka, historia;
ograniczenia- wykanianie ograniczone jest do opisu, deskrypcji;

2. Makrostruktury. Typy uj struktury spoecznej. Nierwnoci spoeczne wadza,

wiedza, bogactwo. Gospodarka a struktura spoeczna. Zmiany struktury spoecznej we
wspczesnej Polsce. Robotnicy, chopi klasy zanikajce? Industrializacja i spoeczestwa
postindustrialne. Problem ubstwa. Podklasa. Problem klasy redniej. Stratyfikacja
spoeczna. Reprodukowanie struktury spoecznej.

STRUKTURA SPOECZNA- wg. Stanisawa Ossowskiego- ukad stosunkw midzyludzkich,

zalenoci, dystansw, hierarchii, tak w zorganizowanej(np. przedsibiorstwo- spisane) jak i
niezorganizowanej formie (rodzina- nigdy nie rozrysowane); wg. Kazimierza Somczyskiego-
ukad grup spoecznych z nierwnym dostpem do powszechnie porzdanych dbr;

Mikrostruktura uoenie jednostek, ich rl i stosunkw w funkcjonaln cao (mae grupy,

opis grupy i inne mae zbiorowoci)
Makrostruktura cao porzdkujca wielkie i najwiksze elementy
spoeczestwa globalnego (wielkie zbiorowoci, klasy, kategorie zawodw, grupy polityczne|

UJCIA STRUKTURY SPOECZNEJ:

- ujcia dychotomiczne (podzia na 2 grupy)- wyodrbnia si dwa przeciwstawne obozy np.
podzia na biednych i na bogatych; rzdzcy- rzdzeni; zakadaj one uproszczenia; mobilizuj do
dziaania- ludzie chc zlikwidowa t niespawiedliwo;

- schemat gradacji (przynajmniej 3 elementy tzw. drabinka struktury) gradacja prosta- podzia wg.
jednego kryterium np. bogactwo; gradacja syntetyczna- kryteria majtkowe, ekonomiczne,
pochodzenie spoeczne, poziom konsumpcji, kultury itd; nadmiar jednej cechy moe
rekompensowa niedobr innych;

- ujcia funkcjonalne- funkcja jak peni element w stosunku do innych elementw i w stosunku
do caej spoecznoci; poszczeglne klasy s sobie niezbdne np. chopi, robotnicy, inteligencja-
dziki wsppracy spoeczestwo funkcjonuje pomylnie; ad spoeczny- kada z grup musi
wykonywa powierzone sobie zadania!

BOGACTWO I WADZA: Teoria tworzenia elit- PARETO: dziaania logiczne- naukowe

podstawy, waciwa ocena rzeczywistoci; dziaania irracjonalne- emocje, odczucia, tworzenie
ideologii; RESIDUA- rzeczywiste motywy do podejmowania dziaania (czsto s to racje
prozaiczne, niegodne np wadza, pienidze) DERYWACJE- upikszajce uzasadnienia wasnych
dziaa (ma na celu uzyskanie wadzy przez konkretn grup np monarchia ma rda religijne-
staroytny Egipt)
WIEDZA: P. Bourdieu; B. Bernstein- analiza systemu owiatowego; Teoria reprodukowania
struktury spoecznej: wiedza umoliwia dostp do rnego rodzaju dbr- wiedza, wadza i
bogactwo wzajemnie uzupeniaj si, mona dokonywa przeksztace; System edukacyjny
przyczynia si do odnawiania nierwnoci spoecznych; RALF DAHRENDORF- cech spo
klasowych jest ruchliwo spoeczna; w spo stanowych pozycja jest przypisana; W spo
klasowym nie musi dochodzi do rewolucji; moliwo zmiany jest odblokowana; swoj energi
kieruj by poprawi swoje pooenie-chc zdoby majtek itp; System edukacyjny decyduje o
szansach spoecznych, umoliwia konkretnej jednostce poprawienie pozycji spoecznej;
REPRODUKOWANIE SRUKTURY SPOECZNEJ: rola kapitau domowego- wyniediony z
domu, kompetencje, rola jzyka; kiedy dzieci trafiaj do systemu edukacyjnego nie maj rwnych
szans- preferowane s dzieci z kodem jcykowym rozwinitym- czynnik kulturowy; Dzieci z
niszych sfer prawdopodobnie zostan w tej klasie; rodzice obniaj proces ich aspiracji;

ZMIANY STRUKTURY SPO. WE WSP POLSCE:

1) zmany stosunkw wasnociowych- ronie klasa wacicieli rekrutujca si obok starych

wacicieli z dawnej inteligencji i robotnikw wykwalifikowanych

2) powstaj podklasy (underclass) skadajce si z bezrobotnych, rodzin niepenych o bardzo

niskim standardzie yciowym, obejmujca okoo 10% spoeczestwa

3) spadek o okoo 30% liczby robotnikw wykwalifikowanych- cz z nich zasila klas

wacicieli, cz przesza do underclass

4) niewielkie zmiany wrd ludnoci wiejskiej

5) wzrost zrnicowania dochodw i poziomu ycia- pojawia si polaryzacja, bieguny ndzy i

bogactwa; obok underclass istnieje ju nieliczna finansowa elita; Wskanik kwintylowy- czyli
stosunek 20% grnych do 20% dolnych dochodw wzrs w Polsce 6:1 w 1998r.

PODKLASA- istnieje jako "lowe lower class" w kadym spoeczestwie: jako grupa
mieszkajca w wydzielonych dzielnicach, o najniszym standardzie ycia. pauperyzacja-
uboenie

PROBLEM KLASY REDNIEJ- Arystoteles- unikanie skrajnoci, zasada zotego rodka-

rozbudowana klasa rednia, ktra jest filarem, podpor spoeczestwa; we wspczenoci
isntnieje jednak problem- praktycznie kady si w niej znajduje, traci w ten sposb moc
wyjaniajc;

Stratyfikacja (od stratus warstwa) rozwarstwienie, rozkad na klasy spoeczne,

zrnicowanie w kwestiach materialnych i prestiowych. Zobowizanie do penienia funkcji ale
te wikszej odpowiedzialnoci

Warstwa zbir ludzi posiadajcych t sam cech charakter pracy i zwizane z tym miejsce
(np. chopi). Inna def: Warstwa spoeczna- zbir (agregat) jednostek o podobnej zazwyczaj
sytuacji gosp i zblionym poziomie kultury, ktrym obyczaj, tradycja i wszelkiego rodzaju
obowizujce zasady hierarchizacji spoecznej wyznaczaj dosy wyrane okrelone i stae
stanowisko nadrzdne, wzgldnie podrzdne w stosunkach z przedstawicielami innych warst;

Pojcie klady spoecznej jest wspczenie kwestionowane- "mier klas"- wiodc rol zaczyna
odgrywa kultura; klasy nie odzwierciedlaj pogldw poliycznych, tosamoci jednostki;
Elementy wspczesnego spoeczestwa polskiego- wg Ryszarda Dyoniziaka: (od dou)
robotnicy, chopi; inteligencja i pracowicy umysowi; prywatni producenci; handlowcy i
spdzielcy; warstwa rzdzca;

3. ad spoeczny. Typy adu wg Ossowskiego. Wi spoeczna. Typy wizi. Stosunki

spoeczne. Instytucje a organizacje. Kontrola spoeczna. Socjologia problemw
spoecznych. Wadza w spoeczestwie.

AD SPOECZNY: forma ogranizacji ycia spoecznego zapewniajca koordynacj dziaa

indywidualnych i zbiorowych

OSSOWSKI:
1) ad przedstawie zbiorowych- wsplne przekonania religijne; mae wioski i spo
prymitywne, przedpimienne; ad naturalny, ktry ma sankcje religijno- mityczne np. podzia
obowizkw midzy kobiet i mczyzn; nie budzi ten ad adnych wtpliwoci

2) ad systemu porozumie- wiele rnych podmiotw, ktre wchodziy w porozumienia nie

zachowyway si w peni autonomicznie; eliminowano nieczekiwane skutki zych decyzji np. w
krajach Skandynawskich- system korporacyjny; w Polsce- komisja trjstronna- pracodawcy,
przedstawiciele rzdu i zwizkw zawodowych; wszystkie strony odnosz korzyci- tzw, ad
korporatystyczny; gospodarka negocjacyjna

Definicja Jana Szczepaskiego:

ZORGANIZOWANY SYSTEM STOSUNKW SPOECZNYCH, INSTYTUCJI, RODKW

KONTROLI SPOECZNEJ, SKUPIAJCY JEDNOSTKI, PODGRUPY I INNE ELEMENTY
SKADOWE W CAO ZDOLN DO TRWANIA I ROZWOJU

Komponenty wizi spoecznej:

3. STYCZNO PRZESTRZENNA
4. STYCZNO I CZNO PSYCHICZNA
5. STYCZNO SPOECZNA
6. WZAJEMNE ODDZIAYWANIA
7. WZORY DZIAA SPOECZNYCH
8. STOSUNKI SPOECZNE
9. ZALENOCI SPOECZNE
10. INSTYTUCJE SPOECZNE
11. KONTROLA SPOECZNA
12. ORGANIZACJA SPOECZNA

Typy wizi ze wzgldu na genez

13. Wi naturalna pochodzenie, pokrewiestwo (wizy krwi) niezalena od ludzi
14. Wi zrzeszeniowa taka, ktr ludzie ustanawiaj dobrowolnie (zwizki zrzeszeniowe)
15. Wi wymuszona ludzie s do niej zmuszani, np. wojsko albo zakady karne.
STOSUNEK SPOECZNY- system oddziaywa wzajemnych dwch podmiotw (jednostek
lub grup) postpujcych zgodnie z oboplnie zaakceptowanymi normami. Obejmuje on
nastpujce elementy- partnerw stosunku, obowizki partnerw, kontakt spoeczny. Orientacja
egoistyczna- maksymalizacja wasnego dobra, orientalizacja masochistyczna- minimalizacja;
partnerska- max. obojga;

Instytucja- zesp powtarzajcych si czynnoci spoecznych uregulowanych w sposb

normatywny i realizujcy istotne funkcje spoeczne; Instytucje s "narzdziami" do zaspokajana
potrzeb; te - "grupa osb powoanych dla zaatwienia spraw caej zbiorowoci"; to nie musi by
tak jak rozumiane w ekonomii- moze to byc tej jednostka, byle tylko reazowala cele dla oglu

KONTROLA SPOECZNA-system rnorodnych oddziaywa ze strony otoczenia

spoecznego wymuszajcy na jednostce lub spoecznoci zachowanie zgodnie z obowizujcymi
normami, wartociami i wzorami spoecznymi/

Problemy spoeczne- zjawiska uznawane przez znaczn lub znaczc cz jakiej zbiorowoci
za niepodane i wymagajce przeciwdziaania. Socjologia problemw spoecznych- stara si
ustali warunki, w ktrych jakie zjawisko przeksztaca si w problem spoeczny, a take w jaki
sposb problemy te s przez zbiorowo rozwizywane. Grupa uznaje, e dane zjawisko jest ju
problemem spoecznym gdy wzrasta stopie natenia negatywnych cech zjawiska, rozszerza si
jego skala bd zwiksza si poczucie zagroenia zbiorowoci. Jest to istotne- podejmuje si
wtedy rodki zmierzajce do likwidacji problemu lub jego ograniczenia. Rozwizywanie
problemw spo polega zazwyczaj na powoywaniu specjalnych instytucji.

WADZA- "mono podejmowania i realizowania decyzji niezalenie od woli ludzi, ktrych

decyzja w taki czy inny sposb dotyczy" (S.Ossowski); uprawomocnienie(legalizacja);
niejednokrotnie podkrela si, e kady konflikt spoeczny jest w istocie konfliktem o wadz;
moe by ona ujmowana jako kontrola nad rdami niepewnoci; wadza- przedmiot
zainteresowania socjologii polityki

4. Teorie kultury. Kulturowy wymiar procesw gospodarczych. M.Weber etyka

protestancka a rozwj kapitalizmu. Normy i wzory zachowa. Socjalizacja i jej
rodzaje. Teorie B. Malinowskiego i funkcjonalizm, M.Mead, P. Sorokina.
Instytucjonalizm i neoinstytucjonalizm. Styl ycia, czas wolny. Kultura
organizacyjna.

KULTURA: ludzkie zachowania i ich wytwory (przeciwstawne do natury!); Szerokie

rozumienie- wzgldnie zintegrowana cao obejmujca zachowani aludzi przebiegajce wedug
wsplnych dla zbiorowoci spoecznej wzorw wyksztaconych i przyswajanych w toku
integracji oraz zawierajca wytwory takich zachowa; Wskie rozumienie- kino, teatr, sztuka,
film itp; wartoci estetyczne- pikno; poczucie sensu wasnej egzystencji- funkcje kultury;

ALFRED WEBER:
SPOECZESTWO KULTURA - CYWILIZACJA

CYWILIZACJA = NAUKA + TECHNOLOGIE

KULTURA = FILOZOFIA + RELIGIA + SZTUKA

ROBERT MacIver:
3 DZIEDZINY BYTU: FIZYCZNAORGANICZNA-WIADOMA

W RAMACH BYTU WIADOMEGO 3 PORZDKI: KULTUROWY, TECHNOLOGICZNY I

SPOECZNY

PORZDEK TECHNOLOGICZNY = CYWILIZACJA

CYWILIZACJA: URZDZENIA MATERIALNE, ORGANIZACJA TECHNICZNA ORAZ
ORGANIZACJA EKONOMICZNA I POLITYCZNA.

KULTURA: SYSTEMY WARTOCI, WIERZENIA, IDEOLOGIE, SZTUKA, FILOZOFIA, TRADYCJA,

KODEKSY, ZWYCZAJE, ZABAWY, SPOSOBY YCIA

CYWILIZACJA TO ZBIR RODKW

KULTURA TO ZBIR CELW.

ALFRED LOUIS KROEBER:

KONTINUUM: TECHNOLOGIE NAUKA FILOZOFIA RELIGIA SZTUKA.

Ekonomiczne uwarunkowania ycia spoecznego

praca i jej fina produkcja dbr materialnych, takich jak: jedzenie, ubranie stanowi sta i
niezbdn podstaw ycia spoecznego
produkcja dbr materialnych zaley od si wytwrczych czowieka, spoeczestwa, tj. od
jakoci narzdzi, od jego umiejtnoci, i kwalifikacji stan tych si wytwrczych w
konsekwencji decyduje o poziomie rozwoju spoeczestwa ekonomicznego
ludzie produkujc oddziauj nie tylko na przyrod ale i na siebie porednio,
bezporednio i wiadomie i niewiadomie produkcja prowadzi do podziau: pracy,
wytworzonych dbr, do organizacji pracy w ten sposb tworz si stosunki produkcji
midzy ludmi
stosunki produkcji s zoon sieci zwizkw i zalenoci to przez nie powstaje zoona
struktura ekonomicznych zalenoci midzy ludmi, nad ktr buduj si inne ukady
stosunkw i wzajemnych oddziaywa

Max Weber najgruntowniejszy badacz kapitalizmu wolny rynek uksztatowa si

dopiero w kapitalimie, co doprowadzio do uksztatowania si dwubiegunowej
koncentracji kapitau oraz pracy. Klasy spoeczne grupy ludzi o rnych szansach
yciowych (rnych szansach otrzymywania dbr, usug i dowiadcze). Weber dzieli
posiadajcych i nie posiadajcych jeszcze na inne klasy (zalene od wieku, rodzaju
produkcji itp.)
walka klas jest suszna, pod warunkiem, e nie obejmuje wszystkich sfer, np.
kultury
podzia na partie a take na stany jako warstwy prestiowe

SOCJALIZACJA: proces przyswajania przez jednostk wiedzy, umiejtnoci i dyspozycji,

czynicy j zdoln do ycia w spoeczestwie. Oddziaywania ze strony rodowsika zmierzaj do
przekazania jednostce wzorw zachowa, norm, wartoci oraz zdolnoci do samodzielnego
utrzymani asi u wykonywania okrelonych rl spoecznych;

Socjalizacja pierwotna- wystpujca w okresie dziecistwa; H.Mead- okres ten koczy si gdy
dziecko dorasta i wychodzi z fazy egocentryzmu- "uoglniony inny"- uczy si poznawa
oczekiwania innych

Socjalizacja wtrna- dotyczy osb ju w jaki sposb uksztatowanych przez spoeczestwo;

Socjalizacja wtrna trwa cae ycie;

NORMY SPOECZNE- dyrektywy okrelajce, w jaki sposb czonek danej zbiorowoci ma

si zachowywa; Normy grupowe- waciwe tylko dla okrelonej grupy spoecznej; normy
spoeczne- obowizujce w calej spoecznoci; normy kulturowe- obowizujce uczestnikw
danej kultury; Ponadtwo wyrnia si normy obyczajowe (w tym moralne) i normy prawne.
Kada norma okrela jak powinno- co naley lub czego nie naley robi.Umoliwiaj
realizacj dwch podstawowych funkcji: 1) przyczyniaj si do osignicia celu grupowego 2)
zapewniaj grupie trwanie;

WZORY- pewien idealny stan rzeczy, ktry prbuje si zrealizowa; wzgldnie trwae
regularnoci zachowa, cechujce okrelone zbiorowoci ludzkie; Wzory uznawane (wzorce)
oraz wzory praktykowane (wyznaczane przez normy okrelane jako wzory kulturowe)

TEORIE BRONISAWA MALINOWSKIEGO;FUNKCJONALIZM:

Funkcjonalizm- kierunek zapocztkowany w antropoligii spoecznej przez Bronisawa

Malinowskiego i Afreda Radcliffe'a Browna. jak sugeruje nazwa gatunku zasadnicze znaczeni
eprzywizuje si tu do badania funkcji penionych przez jaki element kulturowy w obrbie
szerszej caoci. Cao ta, czyli system spoeczny, rozpatrywana jest z punktu widzenia
procesw zapewniajcych jej zdolno trwania i rozwoju. Prbuje si ustali tzw. imperatywy
funkcjonalne, a wic wymogi, jakie realizowa musi kady system spoeczny, aby mg w ogle
istnie.

Malinowski- "ycie seksualne dzikich", "Ogrody koralowe i ich magia", "Argonauci

Zachodniego Pacyfiku"; KULA- system wymiany; Kultur traktuje jako reakcj na potrzeby
ludzkie; w rnych kulturach zaspokajanie tych samych potrzeb odbywa si w rny sposb-
instrumentalna teoria kultury (jest instrumentem- narzdziem). Potrzeby:

- pierwotne- sfera biologiczna np.metabolizm, reprodukcja, zapewnienie odp. warunkw

fizycznych, bezpieczestwo, ruch, rozwj biologiczny, zdrowie;

- pochodne- na poziomie spoeczestwa, eby zbiorowo moga funkcjonowa- produkcja,

organizacja dziaania, kontrola spoeczna, transmisja kultury (przekazywanie z pokolenia na
pokolenie tego co spo wytworzyo)

- integratyczne- poziom duchowy- magia, religia, mit, ideologia (zapewnienie jednostce poczucia
sensu, odnalezienia swojego miejsca w wiecie); Zapewniaj integracj spo!!

PITIRIM SOROKIN: "Social and cultural dynamics"

SUPERSYSTEMY TYPY ZINTEGROWANEJ KULTURY:

KADY Z NICH POSIADA SPECYFICZN UMYSOWO, WASNY SYSTEM

PRAWDY I WIEDZY, WASN FILOZOFI I SPOSB UJMOWANIA WIATA; WASNY
TYP RELIGII I KRYTERIA WITOCI; WASNY SYSTEM DOBRA I ZA;
SPECYFICZNE FORMY SZTUKI I LITERATURY; ODRBNE ZASADY MORALNE,
PRAWA, KODEKSY POSTPOWANIA; DOMINUJCE FORMY STOSUNKW
SPOLECZNYCH, WASN POLITYCZNA I EKONOMICZN ORGANIZACJ ORAZ
ODRBNY TYP OSOBOWOCI ZE SPECYFICZN MENTALNOCI I
ZACHOWANIEM.

3 rodzaje supersystemw:

- kultury ideacyjnej (ideational)- kultura duchowa, wiat materialny jest niewany

- kultury idealistycznej (idealistic)- harmonijne poczenie
- kultury zmysowej (sensate)- hedonizm i pielgnacja ciaa

idealizm- etap renesansu (rzadko osigany)

Sorokin krytycznie postrzega nasz wspczesn kultur- skrajnie zmysowa;

INSTYTUCJONALIZM- (Veblen Thorstein) nurt pogldw ekonomicznych zaliczany

do kierunku historycznego. Uksztatowa si w pierwszym trzydziestoleciu XX w. w
Stanach Zjednoczonych. Jego wspczesn kontynuacj jest neoinstytucjonalizm. Jego
zwolennicy uwaali, e sposb funkcjonowania kadej gospodarki wyznaczony jest przez
pewne ramy instytucjonalne, tj. uksztatowane normy i zasady postpowania o
charakterze prawnym, spoecznym i ekonomicznym (np. prawa wasnoci, podzia pracy,
zasady podziau produktu spoecznego wynikajce z istnienia rnych klas spoecznych).

Zadanie ekonomii polega wg nich na opisie tych instytucji, ich struktur i zmian w czasie.
Istotn rol przypisywano metodom statystycznym, jako narzdziom badania realnych
procesw gospodarczych i spoecznych, dostrzegano tkwice w nich sprzecznoci i
istotn rol interwencjonizmu pastwowego w funkcjonowaniu gospodarki i
spoeczestwa.

STYL YCIA: (life-style) pojcie stosowane do syntetycznego opisu zrnicowania

wystpujcego mirzy poszczeglnymi kategoriami spoecznymi. Po uwag bierze si nie
tylko kryteria ekonomiczne (szczeglnie poziom dochodw i rda ich uzyskiwania),
lecz take ilo czasu wolnego i sposoby jego spdzania, zainteresowania kulturalne,
wzory zachowa, realizowane wartoci i cele yciowe.

CZAS WOLNY: czas poza okresem pracy zarobkowej i snu. Zajcia wystpujce w tym
czasie moemy podzieli na dwa odmienne typy:
- wykonywane z uwagi na kryjc si za nimi powinno lub obowizek np. dodatkowa
praca zarobkowa, robienie zakupw, wychowywanie dzieci, remonty domowe
-wynikajce z de kadej jednostki do rozwoju wasnej osobowoci lub stanowice
realizacj subiektywnie ujmowanej sfery wolnoci: doksztacanie, podnoszenie
kwalifikacji zawodowych i pozazawodowych, wasna twrczo amatorska i wszelka
inna dziaalno kulturalna; rne formy wypoczynku, rozrywki, rekreacji;

KULTURA ORGANIZACYJNA (CORPORATE BEHAVIOUR):

Kultura organizacyjna jest zbiorem wartoci i zachowa organizacyjnych trwaych i

uznawanych przez wszystkich pracownikw przedsibiorstwa. wartoci i zachowania te
wyraaj si w ich postawach, zasadch postpowania, zwyczajach i praktykach dziaania.

5. Grupy spoeczne. Zbir zbiorowo. Procesy wewntrzgrupowe facylitacja,

konformizm, przesunicie ryzyka, grupowe mylenie, naladownictwo,
dezindywidualizacja, dyfuzja odpowiedzialnoci, anonimowo. Struktury grupowe.
Testy socjometryczne.

ZBIR- AGREGAT: zbir ludzi wyodrbniony w ramach populacji ze wzgldu na dowolnie

przyjte kryterium np. podzia wg. pci, wieku, poziomu wyksztacenia, wzrostu. Jeli przyjte
kryteria uznawane s za spoecznie istotne, to wwczas taki zbir okrela si jako kategori
spoeczn.

ZBIOROWO: dowolne skupienie ludnoci, w ktrych wytworzya si i utrzymuje,

chociaby przez bardzo krtki okres, pewna wi spoeczna; Og jednostek, midzy ktrymi
zachodz powtarzajce si stycznoci spoeczne, lecz ni ewystpuje wi spoeczna.

GRUPY SPOECZNE- to pewna grupa ludzi poczona wizi spoeczn; to zbiorowo o

wykrystalizowanych strukturach wewntrznych, systemach wartoci, trwaych komponentach
wiadomociowych i specyficznej kulturze.

PROCESY GRUPOWE:

konformizm- zachowanie zgodnie z normami, reguami grupy lub zmiana zachowania pod
wpywem rezczywistoci lub wyimaginowanych wpyww grupy: konformizm zaley od cech
grupy (g. jednomylno) cech zadania (zaley od trudnoci- atwe- may konformizm) cech
jednostek badania (osobowe, przekonanie o wasnych kompetencjach); Konformizm jest
pozytywny i porzdany w opinii socjologw. Dowiadczenie Ascha;

facylitacja- ludzie zachowuj si inaczej gdy s sami ni gdy s w grupie; efekt audytorium,
efekt rwnoczesnych dziaa- gdy obok kto wykonuje t sam czynno- poprawa wydajnoci
pracy; ROBERT ZAJONC- obecno innych ludzi powoduje uzyskanie lepszych efektw; gdy
jednostka dobrze opanowaa ju dan czynno; Obecno innych pozwala wykaza si wasnymi
zdolnociami;

przesunicie ryzyka- decyzje podejmowane przez cao grupy s bardziej ryzykowne ni te

podjte przez poszczeglnych czonkw: dyfuzja odpowiedzialnoci; omwienie,
przedyskutowanie problemu (peniejsza wiedza o problemie decyzyjnym); dyskusja, omwienie
obnia poziom lku;
grupowe mylenie- proces grupowy, ktry ma dwie strony:

-burza mzgw- poczucie bezpieczestwa, zaufania, nawzajem si inspiruj, lepsze efekty

kocowe;

- syndrom grupowego mylenia:

- zudzenie, e niepowodzenia zdarzaj si tylko innym- nadmierny optymizm, podejmowanie

maksymalnego ryzyka;

- wsplne tworzenie racjonalizacji, po to by zneutralizowa ostrzeenia, ktre powinny zmusi

czonkw grupy do powtrnego rozpatrywania przyjtych zaoe

-wiara w niepodwaaln morlano grupy- ignorowanie etycznych i moralnych konsekwencji

podejmowanych decyzji

-stereotypowa ocena przywdcw wrogich grup- albo jako zbyt zych, albo jako zbyt sabych i
gupich

- nacisk na kadego z czonkw grupy, ktry wypowiada argumenty przeciwko jakiemukolwiek

grupowemu stereotypowi, danie mu do zrozumienia, e tego typu postawy nie s mile widziane

-cenzurowanie wasnego mylenia- minimalizowanie wasnych wtpliwoci i kontrargumentw

- zudzenie jednoci stanowiska- jedno ta odzwierciedla pogld wikszoci

- pojawienie si samozwaczych "stranikw myli" czonkw grupy, ktrzy staraj si nie

dopuci do niej informacji, ktre mogyby naruszy pene zadowolenie, przekonanie o
efektywnoci rozwiza podjtych przez grup

ZAPOBIEGANIE- praca lidera; nie powinien zezwoli na atakowanie innych osb bez
uzasadnienia racji merytorycznych

naladownictwo (imitacja): w procesach uczenia; w procesach zachowywania si tumu

(krtkotrwae procesy)- upodobnianie zachowa jednostki do zachowa innych osb; Elementy
indywidualnej kreatywnoci zostaj zredukowane do minimum. GABRIEL TARDE- traktuje
naladownictwo jako podstawowy proces spoeczny; w jego nastpstwie nastpuje automatyczne,
niewiadome uczenie, zapewniajce cigo ycia spoecznego.

dezindywidualizacja- zanik osobowoci; utrata poczucia wasnej indywidualnoci pod wpywem

oddziaywa rodowiska spoecznego. Zjawisko to jest szczeglnie wyrane w przypadku
oddziaywania tumu na jednostk; przyjemne doznanie; zachowania bohaterskie, bestialskie
(lincz itp); system wartoci jednostki ulega zawieszeniu np. pseudokibice

rodzaje tumu wg. Jana Szczepaskiego:

-tum agresywny (linczujcy, terroryzujcy, walczcy)
-uciekajcy (ogarnity panik)
-nabywajcy (rabujcy)
-demonstrujcy (ekspresywny) np. strajki

anonimowo- cecha duych skuisk ludzkich, gdzie kontakty spoeczne maj charakter
powierzchowny, rzeczowy i krtkotrway. "samotny w tumie"; Brak gbokich wizi zapewnia
jednostce poczucie swobody. Prowadzi do wytworzenia si poczucia bezkarnoci, co w wyniku
procesu dezindywidualizacji moe doprowadzi do naruszenia norm spoecznych i moralnych.

dyfuzja odpowiedzialnoci- proces rozproszenia odpowiedzialnoci wystpujcy w obrbie

zbiorowoci spoecznej skupionej przestrzennie, ktrego rezultatem jest brak udzielenia pomocy
osobi znajdujcej si w potrzebie. "Moliwo ucieczki"- swobodnego oddalenia si;

STRUKTURY GRUPOWE:
Struktury Grupowe ukad powizanych ze sob pozycji istniejcych w grupie.
Struktury grupowe maj charakter hierarchiczny. Poszczeglne pozycje w strukturach s
zwizane z wikszym lub mniejszym nateniem cechy charakteryzujcej stosunki
wice dan pozycj z innymi pozycjami.

Cztery rodzaje struktur grupowych w maych grupach:

1. Struktura wadzy poszczeglne pozycje wi ze sob stosunki wadzy.
2. Struktura socjometryczna poszczeglne pozycje wi ze sob stosunki lubienia si,
nielubienia lub odrzucenia, innymi sowy, atrakcyjnoci, pozytywnych i negatywnych
postaw interpersonalnych.
3. Struktura komunikowania si stosunki wice ze sob poszczeglne pozycje
okrelone s iloci przekazywanych informacji i liczb kanaw informacyjnych
czcych poszczeglne pozycje.
4. Struktura awansu powizania pomidzy poszczeglnymi pozycjami uwarunkowane
s moliwoci obejmowania wyszych pozycji w strukturze grupy.

Jak powstaj struktury grupowe?

Geneza powstawania struktur grupowych:
1. Struktura grupy moe by nadana przez wiksz organizacj, ktrej elementem jest
maa grupa, np. wojsko.
- struktury formalne wyznaczane przez jakie dokumenty;
- struktury nieformalne brak dokumentw, ktre by j wyznaczay.
2. Struktura grupowa moe powsta w wyniku interakcji czonkw grupy.
W grupie istnieje zrnicowanie na pozycje, przy czym pozycje te s ze sob powizane
rnego rodzaju stosunkami.
Z poszczeglnymi pozycjami zwizane s role spoeczne, ktre s zbiorem przepisw
okrelajcych, w jaki sposb powinien zachowywa si czowiek zajmujcy dan pozycj
w grupie.

TESTY SOCJOMETRYCZNE:

Pozycja socjometryczna jednostki w grupie:

Sp= n/N-1

gdzie: n- ilo w skali (0,1)

N- ilo osb w grupie

So=Sp-Sn skala {-1, 1}

S pozytywna <0,1>
S negatywna <-1,0>

Gwiazda socjometryczna: osoba, ktra uzyskaa najwicej wskaza (np. najbardziej

lubiana)

rys.

Stopie centralizacji wpywa na efektywno danej grupy (stos. przywdztwa i

komunikowania si)

rys.

Satysfakcja z przynalenoci do danej grupy zaley od:

- stopnia centralizacji (im wiksza centralizacja tym mniejsza satysfakcja)
- iloci czonkw grupy (im wicej czonkw tym jest mniejsza)

W maych grupach pojawiaj si zudzenia. Czonkowie grupy myl, e w oczach np.

szefa s lepiej widziani ni to jest w rzeczywistoci.

6. Wyjanianie ludzkich zachowa i dziaa spoecznych. Behawioryzm. Teoria

nagrd i kar. Teoria postaw. Teoria dziaa spoecznych M.Webera. Koncepcja
definicji sytuacji. Czynnoci autoteliczne. Teoria rl spoecznych. Osobowo
spoeczna. Interesy a dziaania. Koncepcje czowieka.

BEHAWIORYZM- teoria wyjaniajca ludzkie zachowania- skrajnie naturalistyczna; Iwan

Pawo- powstawanie odruchw warunkowych, John Watson; Zachowania spoeczne s
rezultatem bodcw docierajcych z otoczenia;

Bodziec-O-Reakcja (wewntrzne reakcje s czarn skrzynk) interesuje ich tylko wyjcie i

wejcie.
Mona uzyska kad reakcj dobierajc do niej odpowiedni bodziec; terapia behawioralna-
oduczanie zachowa np. palenia papierosw;

TEORIA NAGRD I KAR (teoria uczenia si): GEORGE HOMANS, ANDRZEJ

MALEWSKI (zastosowanie)

- twierdzenie o sukcesie- jeli zachowanie zakoczyo si sukcesem wzrasta

prawdopodobiestwo, e ponownie jednostka tak si zachowa

- twierdzenie o wygaszaniu- odwrotno- nie bdzie powtrzone

- twierdzenie o wartoci- jeli kto uzna co za wane-bdzie powtarza

- twierdzenie o deprywacji- jeli nagroda czsto si powtarza maleje jej atrakcyjno; kar jest
brak nagrody ( przyzwyczajenie do otrzymywania nagrd)

Mona wymusza pewne zachowania stosujc nagrody i kary (np. system ocen, premiowania,
wychowawczy). W rnych formach ta teoria pojawia si w codziennym yciu

TEORIA POSTAW:

Postawa (G. Le Bon Psychologia Tumu) wzgldnie trway stosunek emocjonalny lub
oceniajcy do przedmiotu, bd dyspozycji do wystpowania takiego stosunku, wyraajce si w
kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.

Komponenty postawy:
1. Emocjonalno oceniajcy
2. Poznawczy (wiedza)
3. Zachowanie (komponent behawioralny)

Wymiary postawy:
16. Kierunek pozytywny lub negatywny.
17. Sia rny stopie kierunku pozytywnego lub negatywnego.
18. Zoono mwi, na ile rozwinite s komponenty postawy.
19. Zwarto zgodno midzy komponentami postawy.

Postawy:
20. konformistyczne wystpuj, gdy wyraa pogldy zgodne z normami akceptowanymi w
grupie, identyfikuje si z grup. Otrzymuje kary lub nagrody za postpowanie.
21. Nonkonformistyczne wyraa pogldy sprzeczne z powszechnie akceptowanymi
Stereotyp obraz w umyle ludzi, odnoszcy si do jakiego faktu lub zjawiska spoecznego;
obraz ten jest czstkowy, schematyczny, stanowicy fikcj, a nie adekwatne odbicia jakiego
faktu.

Propaganda

Propaganda prba oddziaywania na postawy, a przez to bezporednio lub porednio na

dziaania ludzi za pomoc bodcw jzykowych, sowa pisanego lub mwionego.
Techniki propagandy (socjotechniki):

Technika irradiacji oddziaywanie przez kontekst.

Technika identyfikacji utosamienie si nadawcy z odbiorc, odwoanie si do
wsplnych interesw, wartoci itp.
Technika stereotypizacji nadawca odwouje si do funkcjonujcych w spoeczestwie
stereotypw.
Technika symplifikacji operowanie skrtami.
Technika suplemacji polega na jednoczesnym wykorzystaniu kilku sposobw dotarcia
do adresata.
Technika jednostronnej i dwustronnej argumentacji nadawca posuguje si wadami i
zaletami reklamowanego produktu.
Technika globalnego ataku i maych krokw na dua skal dobieramy mocne
argumenty o ekstremalnej sile (globalny atak), bazuje na mechanizmie sokratejskim;
uywamy lekkich argumentw, przekonujc przeciwnika do naszych pogldw (mae
kroki).

Efekt bumerangowy propagandy:

Puapka sukcesu (nadawca nie mwi realistycznie i w efekcie, odbiorca rwnie odrzuca
realizm)
Nieumiejtno dostosowania formy komunikatu do wyobrae i dowiadcze odbiorcy.
Przerost propagandy i przekroczenie wytrzymaoci odbiorcy.

TEORIA DZIAA SPOECZNYCH MAXA WEBERA:

behawioryzm- czarna skrzynka

Weber- uwzgldnia si aspekt subiektywistyczny (co jednostka spoeczna uwaa za
wane?)

Typy dziaa:
tradycjonalne (przyzwyczajenia): rutynowe (schematyczne), sposoby spdzania
wit

afektualne (wynikajce z emocji, uczu) np. ze zoci, gniewu, radoci

racjonalne (wynikajce z rozumowania):

-instrumentalno racjonalne (jeeli uyte rodki, instrumenty pozwalaj osign cel
dziaania s wtedy racjonalne)
-wartociowo racjonalne (dziaania maj odniesienia do wartoci; czy cel jest warty
realizacji?; niektre mog by niegodne realizacji)

DEFINICJA SYTUACJI- KONCEPCJE: sposb postrzegania i oceniania

rzeczywistoci spoecznej przez jednostk lub grup, wyznaczajcy podejmowane
dziaania. Termin wprowadzony w polsce przez Floriana Znanieckiego dla okrelenia
ogu warunkw (obiektywnych i subiektywnych) wpywajcych na wybr rodzaju
dziaa i zachowa podmiotu.

Koncepcje definicji:

1) ujcie podmiotowe- jako sposb interpretacji przez dziaajcy podmiot sytuacji, w

ktrej si znajduje

2) ujcie kulturowo- spoeczne- jako okrelony przez kultur bd spoeczestwo sposb

postrzegania i interpretacji podobnych sytuacji

Definicja sytuacji w ujciu kulturowym staje si czci definicji sytuacji podmiotu.

Dokonuje si to w wyniku procesu socjalizacji.

CZYNNOCI AUTOTELICZNE: dziaania, ktrych wykonywanie jest rdem

zadowolenia dla jednostki. Czynnoci te kto lubi wykonywa z uwagi na nie same, a nie
ze wzgldu na uzyskiwane rezultaty czy zwizane z nimi jakie korzyci. Nawizujc do
etymologii, ten rodzaj dziaa mona okreli take jako czynnoci samocelowe, a wic
stanowice cel sam w sobie.

TEORIA RL SPOECZNYCH:

Rola spoeczna- zesp oczekiwa odnoszcych si do zachowa soby zajmujcej dan

pozycj w strukturze spoecznej lub og praw i obowizkw wicych si z dan
pozycj spoeczn lub stanowiskiem.

- role spoeczne peni funkcj kontroli spoecznej, modyfikuj one zachowania, sposb
mylenia, samoocen jednostki;

- dugotrwae penienie roli np. zawodowej wpywa na cechy osobowociowe jednostki

BRUCE J. BIDDLE:
1) funkcjonalna teoria roli
2) perspektywa symbolicznego interakcjonalizmu: role spoeczne nie s czym w peni
gotowym, danym z zewntrz; jednostka kreuje rol, wypenia j wasn indywidualn
treci (role-making- tworzenie roli)
3) strukturalna teoria roli (struktura- strwae organizacje zespow jednostek,
przejawniajcych utrwalone zachowania)
4) ujcie charakterystyczne dla teorii organizacji
5) poznawcza teoria roli

OSOBOWO SPOECZNA: jednostka w okrelonej roli, ktr realizuje w

odpowiednim krgu lub grupie spoecznej. W pojciu osobowoci spoecznej mieci si
tre wiadomoci wasnego "ja". Czowiek uczestniczy w cigu swego ycia w wielu
grupach i krgach spoecznych, realizujc wiele odmiennych rl organizujc "siebie
samego" w coraz to inne czstkowe osobowoci.

Naukowe badanie osobowoci spoecznej moliwe jest tylko przez rejestracj biografii
spoecznej jednostki, czyli historii udziau osobnika w wiecie spoecznym.

INTERESY A DZIAANIA:

Interes: stan lub sytuacja przynoszca korzy jednostce, grupie lub spoeczestwu.

Ujcie subiektywne- interes jest uwiadamianym sobie i podanym przez podmiot

stanem rzeczy, bdcym zazwyczaj gwnym motywem podejmowanych dziaa.

Ujcie obiektywne- interes okrelany jest niezalenie od stanu przekona podmiotu, gdy
moe on sobie nie uwiadamia wasnych interesw lub ocenia je niewaciwie-
dziaania opiekucze! Koncepcja interesu obiektywnego wymaga cisego okrelenia
warunkw uprawniajcych do dziaania w czyim interesie w przypadku zaistnienia
jakichkolwiek rozbienoci.

KONCEPCJE CZOWIEKA: W rnych orientacjach teoretycznych przyjmowane s

czsto odmienne pogldy na temat czowieka.

1) Nicollo Machiavelli: "niewdziczni, zmienni, kamlili, unikajcy niebezpieczestw i

chciwi zysku; gdy im czynisz dobrze, wszyscy s ci oddanu lecz odwracaj si, gdy jeste
w potrzebie"

2) Thomas Hobbes- dominujc cech natury czowieka jest denie do realizacji

egoistycznych interesw, nieustanna walka z innymi, traktowane drugiej osoby jako
wroga (czowiek czowiekowi wilkiem);

3) J.J. Rousseau- czowiek z natury jest dobry, ulega natomiast zepsuciu pod wpywem
cywilizacji; (jak Comte- prymitywna natura czowieka)

We wspczesnych teoriach socjologicznych odrzuca si koncepcj natury ludzkiej.

Stanisaw Ossowski- polimorfizm czowieka- ta sama jednostka w rnych warunkach
zachowuje si w odmienny sposb.

Liberalizm- czowiek jest racjonalny i w swoim postpowaniu kieruje si swoim

interesem- homo oeconomicus: motywacja: Interes wasny,Kryteria ocen: racjonalno
kalkulacyjna, utylitarne (np. zysk vs. strata); Zasada dziaania:Wolny wybr, ograniczenia
twarde (np. kapita, kadry);
7. Paradygmat interpretacyjny podstawowe zaoenia. Spoeczne tworzenie
rzeczywistoci. Interakcjonizm symboliczny. Koncepcja dramaturgiczna E.
Goffmana, Etnometodologia. Teoria ugruntowana.

PARADYGMAT: wzorzec uprawiania nauki. Termin zapropono

wany przez Thomasa Kuhna, oznaczajcy og przyjtych teorii, metod i praktyk badawczych
opierajcych si na podobnej koncepcji rzeczywistoci, uznawanych zaoeniach oraz podobnym
sposobie widzenia problemw naukowych;

INTERAKCJA SPOECZNA- procesy i sposoby przy ktrych aktorzy spoeczni odnosz si

do siebie, zwaszcza w spotkaniach typu face-to-face.

PARADYGMAT INTERPRETACYJNY- Socjologia ycia codziennego: jeden z nurtw

socjologii wspczesnej, w ktrym zmierza si do wykrycia regu ksztatujcych przebieg
interakcji.

- podkrelenie znaczenia nieustannie zachodzcego procesu interpretowania i definiowania

sytuacji przez podmiot (aktora)

- interakcja jest konstruowana przez podmiot

- definiowanie jest staym procesem
- interaksja jest symboliczna
- interakcja zachodzi przez dopasowanie linii dziaa przez antycypowanie odpowiedzi partnera
- w interakcji stale dokonuje si proces sprawdzania posiadanej koncepcji partnera
- interakcja ma charakter wyaniania si (emergencji)

INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY: termin wg. HERBERTA BLUMERA (w 1937r uyty

po raz pierwszy); analiza procesw wzajemnych oddziaywa, pojtych jako wymiana
symbolicznych znacze; wymiana zachodzi midzy wiadomymu, cigle definiujcymi sytuacj
partnerami. Konsekwencj tych procesw jest uksztatowanie osobowoci partnera;

-MEAD- jednostka sama sobie narzuca pewne zachowania- nastpuje tzw. rozdwojenie-
komunikuje si sama ze sob;

-Spoeczestwo dostarcza gotowych schematw jak si zachowywa- rytuay. Jednak nie jest
jednostk zniewolon, nie determinuje nas otoczenie spoeczne (Znaniecki); czowiek interpretuje
bodce ale nie musi si im podporzdkowywa;

-Pozorowane ustpstwo- (disclaimer)- technika konwersacyjna ("zgadzam si z moim

przedmwc, ale...")

-Jednostka sygnalizuje, e wie, e to co mwi moe zosta niewaciwie odebrane- zapobiega

nieporzdanej typikacji ("moi najlepsi przyjaciele to ydzi, cyganie, ale...")

-Asekuracja- "nie jestem ekspertem, ale..."

-Licencja na grzech- "wiem, e to zabrzmi niemile, ale..."

-Apel o zawieszenie sdu- "nie chce ci zdenerwowa, ale..."

-Partnerzy przyjmuj rne definicje sytuacji, badaj ich normalno

KONCEPCJA DRAMATURGICZNA E.GOFFMANA: "Czowiek w teatrze ycia

codziennego".Jakie metody w yciu codziennym ludzie stosuj by manipulowa wraeniami
partnerw?

- porwnywanie ycia spoecznego do teatru- ludzie zachowuj si jak aktorzy w teatrze

- role spoeczne i zaufanie do niej
- scena, kulisy, aktorzy, publiczno
- ksztatowanie wiizerynku - manipulowanie wraeniami
- celowe odgraniczenie sceny od kulis

ETNOMETODOLOGIA: nauka o metodach jakie stosuj ludzie podtrzymujcych wizj

rzeczywistoci w ktrej yjemy, obraz wiata

- wsplne, podobne metody interpretowania rzeczywistoci

- w wyniku procesu socjalizacji- pewien rodzaj narzucania metod interpretowania
- stosowanie tych samych metod interpretowania jest podstaw adu spoecznego (w yciu
codziennym)
- kada interakcja, kontakt, ma charakter zgodny. Tak interpretujemy fakty by nie dopuci do
zaamania naszego wiatopogldu
- "nienormalna jednostka"- przypisujemy asekuracyjnie nienormalno komu kto przeciwstawia
si naszemu obrazowi rzeczywistoci.
- eksperyment przerywania- np. domaganie si by partner interakcji sprecyzowa pojcia- w yciu
codziennym jest to naruszenie pewnej reguy;

TEORIA UGRUNTOWANA: Grounded theory; wywodzenie teorii bezporednio z faktw

empirycznych;

Naukowa- czyta si na jaki temat, formuuje si hipotezy, ktre pniej si sprawdza

Ugruntowana- bierze si po uwag wycinek rzeczywistoci- uoglnienia na podstawie faktw
empirycznych;

Krzysztof KONECKI- pierwsza praca w jz. polskim; bada na rynku amerykaskim firmy
head-huntingowe; przeprowadza wywiady z pracownikami tych firm, wywiady niestandardowe-
pracownik sam opowiada o swojej pracy; przypomina to typow rozmow; 1) nagrywanie
rozmowy 2) przepisywanie jej na papier 3) etykietowanie (kady fragment jest opisany) 4)
syntetyczne zestawienie danych, zestawienie twierdze rnych osb na dany temat 5)
formuowanie wnioskw teoretycznych;

Teoria musi by zakorzeniona w faktach; brak spekulacji- musi by wszystko ugruntowane w

wypowiedziach; badacz swoje oceny i wnioski sprawdza w praktyce- ni ewywysza si, nie
uwaa za mdrzejszego; badani musz zgodzi si z wycignitymi wnioskami- wsppracuj z
badaczem. Tworzy si teorie, ktre zauwaono w zebranych materiaach.
8. Teorie zmiany i rozwoju spoecznego. Teorie integracyjne i koercyjne.
Historycyzm K.Poppera. Ewolucjonizm i neoewolucjonizm. Dyfuzjonizm. Teorie
modernizacji i rozwoju zalenego. Spoeczestwa ponowoczesne.

Zmiana spoeczna- rnica midzy czasem t1 i t2- badanie rnic

Rozwj spoeczny- odkrywanie kierunkowoci zmian, jakie wystpuj trendy?

Przedstawiciele teorii zachodnich uywaj terminu Social Change (na myli maj teorie
marksistowskie- teorie rozwoju spoecznego- social development)

RALF DAHRENDORF

- teorie integracyjne- klad nacisk na integracj systemu spoecznego, dlaczego nie

dochodzi do rozkladu? jak cao zoona z rnorodnych czci jest zorganizowana?

- teorie koercyjne (coertion- przemoc)- nacisk na przemoc, konflikt, walk,

nierwnoci, niesprawiedliwo np. Marksizm- teoria walki klasowej, protesty, strajki;
R.Dahrendorf- konflikt industrialny- waciciele a robotnicy- konflikt w sferze pracy;

HISTORYCYZM KARLA POPPERA: Historycyzm- przekonanie o tym, e odkryto

prawidowoci, gdzie d dzieje; "Ndza historycyzmu"- Karl Popper;

Popper wskazywa, e w dniu dzisiejszym nie moemy powiedzie co bdzie si dziao w

przyszoci, nie jestemy w stanie przewidzie stanu przyszej wiedzy;

Przewidywanie jest moliwe tylko w ograniczonym zakresie- mona wskazywa na

pewne trendy- oparte na solidnym materiale empirycznym;

EWOLUCJONIZM I NEOEWOLUCJONIZM:

Neoewolucjonizm- sposb rozumowania nawizujcy do dawniejszych prb ustalania

szczebli rozwojowych spoeczestw, w ktrych to prbach zakadano, e w dziejach
kadego spoeczestwa mona wyznaczy stadia jego rozwoju tak, aby kade nastpne
stadium dao si ujmowa jako dalszy cig i wyszy szczebel ewolucji w porwnaniu z
poprzednim. Zakada si, e pomidzy rnymi dziedzinami kultury istnieje
wspzaleno; Osigncie okrelonego szczebla w jednej dziedzinie nie jest moliwe
bez osignicia odpowiedniego poziomu w innych dziedzinach, i odwrotnie- rozwj
jednych dziedzin pociga za sob rozwj innych;
Ewolucjonizm- XIX w (od Karola Darwina)- jak przebiega ewolucja spoeczna, jak
spoeczestwa si zmieniaj?; wszystkie spo przechodz te same szczeble rozwoju-
wyodrbnienie faz rozwojowych- periodyzacja dziejw.

DYFUZJONIZM

Dyfuzja- rozprzestrzenianie si wytworw kulturowych jednej zbiorowoci na inna.

Wytworem kulturowym mog by rnego rodzaju przedmioty materialne, idee,
odkrycia, wynalazki techniczne, praktyki spoeczne itp.

-dyfuzja wewntrzkulturowa- zachodzca midzy rnymi zbiorowociami w obrbie

jednego typu kultury

- dyfuzja midzykulturowa.

Procesy dyfuzji kulturowej wywouj nie tylko pozytywne nastpstwa ; czsto prowadz
do dezorganizacji lub nawet dezintegracji i rozpadu niektrych zbiorowoci. Szczeglnie
widocznym tego przejawem s procesy destrukcji zachodzce w obrbie tzw.
spoecznoci przedpimiennych, spowodowane kontaktem z cywilizacj Zachodu.

MODERNIZACJA- proces unowoczeniania; Jak zmodernizowa kraj zacofany?

Modernizacja: -wprowadzenie innowacji technologicznych

- wprowadzenie wszelkich innowacji (unowoczenienie)
- przejcie ze spo. tradycyjnego do nowoczesnego

Spoeczestwa tradycyjne: 1) nie wystpuj w nim instytucje np. gosp- rynek

2) niedowad instytucji w wymiarze politycznym (wadz
sprawuj lokalni, plemienni przywdcy)
3) brak systemw edukacyjnych
4) przemieszanie sfery polityki i religii

TEORIA ROZWOJU ZALENEGO- dependyci (dependente- zaleno)

podzia na centra, ktre podporzdkowuj sobie i wykorzystuj peryferie.

To, e kraje centralne pomagaj krajom III wiata sprawia, e jeszcze bardziej s one
marginalizowane. Dependyci twierdz, e pomoc ta ma by rzeczywista a nie tylko mie
na celu podporzdkowywanie sobie tych krajw.

Polska- kraj p- peryferyjny

Ruch antyglobalistw, alterglobalistw (globalizacja w innym wymiarze- nie dziki

korporacjom)

Immanuel Wallenstein- "Koniec wiata jaki znamy"

POSTNOWOCZESNO (sfera ekonomiczno- spoeczna):

WZROST ROLI KAPITAU PONADNARODOWEGO I POWOLNY ZANIK

GOSPODARCZEJ ROLI PASTW NARODOWYCH
ZANIK LEGITYMIZUJCEJ ROLI PASTWA TRACCEGO WIARYGODNO W
OBLICZU UPADKU WIELKICH IDEOLOGII
ZMIANA RODKW SPRAWOWANIA WADZY PRZEJCIE OD REPRESJI DO
NADZORU
EKSPLOZJA INFORMACYJNA, ROZWJ ELEKTRONICZNYCH NONIKW
INFORMACJI ZMIENIAJCYCH PODSTAWY ZARZDZANIA, POLITYKI,
EDUKACJI
UNIFIKACJA KULTURY MASOWEJ

POSTMODERNIZM (sfera zjawisk kulturowych):

UPADEK WIELKICH NARRACJI FRAGMENTYZACJA, ROZBICIE,

RELATYWIZACJA WIATA IDEI
UPADEK IDEI UNIWERALNEGO ROZUMU UPRAWOMOCNIENIE SI
LOKALNYCH RACJONALNOCI I IRRACJONALNOCI
ZMIANA IDEI PODMIOTU (KREACJA TOSAMOCI)
ODCHODZENIE OD MYLENIA UOGLNIAJCEGO NA RZECZ POSZUKIWANIA
NIEJEDNORODNOCI, RNIC, NIECIAGOCI I PRZYPADKOWOCI
ZANIK WYRANEGO PODZIAU NA KULTUR NISK I WYSOK
ZANIK LINEARNEGO POJMOWANIA CZASU NA RZECZ RECENTYWISTYCZNEGO
TERAZ

PRZEJCIE DO PONOWOCZESNOCI:

22. DYFERENCJACJA SPOECZNA

Kolizja norm i wartoci reprezentowanych przez rne grupy spoeczne; odrzucenie przymusowej
homogenizacji.
Wielo subsystemw spoecznych kierujcych si wasn logik, wartociami i normami.

23. DEINSTYTUCJONALIZACJA
Silne instytucje zapewniaj internalizacj norm i wartoci, odciaj jednostk od trudu staego
podejmowania decyzji, chroni przed zwtpieniem i niepewnoci. wiat instytucji posdzany jest o
fasadowo skostnienie i bezosobowo.
Tradycja traci na wanoci (detradycjonalizacja).
Koczy si epoka masowych organizacji i superstruktur.
Przemiany rodziny alternatywne formy ycia rodzinnego; emancypacja dziecka w rodzinie; wzrost
roli rwienikw.
Deinstytucjonalizacja religijnoci prywatyzacja religii.
Przejcie od tradycyjnych wartoci obowizku do wartoci samorealizacyjnych.

24. PLURALIZM KULTUROWY

 Pluralizm wartoci, wzorw osobowych i wzorw zachowa.
Mnogo wyzna i religii (pluralizm religijny), wartoci (pluralizm aksjologiczny), grup spoecznych
(pluralizm spoeczny), stylw i filozofii ycia (pluralizm kulturowy) oraz si politycznych (pluralizm
polityczny).
Odchodzenie od losu do wyboru od przymusu do zmiennych moliwoci.
Nie ma jednej obiektywnej prawdy. Kady, kto gosi, i jego prawda jest jedyna albo najlepsza jest
totalitaryst. Upadek monopoli definiujcych sensy i znaczenia. Nie odczuwa si potrzeby caoci.

25. STRUKTURALNY INDYWIDUALIZM

Indywidualizacja stylw ycia i sposobw bycia. Wyzwolenie jednostki z wszelkich przymusw i
konwencji a zarazem utrata wizi spoecznych i orientacji (paradoks indywidualizacji) Poszukiwanie
oryginalnoci i niepowtarzalnoci. Narcystyczny indywidualizm denie do samorealizacji staje si
prawem najwyszym.

9. Metody i techniki bada socjologicznych badania ilociowe i jakociowe.

Koncepcja Verstehen- alternatywa dla wyjaniania; orientacja teoretyczno-

metodologiczna zapocztkowana przez Maxa Webera. Podkrela si, e zasadnicz cech
wyjaniania zjawisk spoecznych (a zwaszcza dziaa) jest tzw. rozumienie. Oznacza
ono prb poznania motyww, celw, de, postaw i wartoci, ktrymi kieruje si
dziaajcy podmiot (aktor). Tylko w ten sposb badacz moe zrozumie w peni czyje
dziaania.