You are on page 1of 12

La tarea crtica: interconexiones entre

lenguaje, deseo y subjetividad


The critical task: interconnections between
language, desire and subjectivity
Margot PUJAI. 1 LLOMBAAT
Universitat Autnoma de Rarcelona
Facultad de Psicologa
Departamento de Psicologa de la Salut i Psicologa Social
nia ngot. puja l@u ab. es

2 El presente trabajo quiere ensayar un ejercicio de reflexividad en Te/acin ala tarea critico, con e/ob-
w
jetivo ultimo de incorporar aunque sea parcialmente la dimensin de cro no sabido, de lo no pensa-
~ da pera actuado a travs de la accin criticar,, Espacio necesario para que ste no sea un espacio ms-
Ml
~ titucionalizador a un ejercicio de dominacin ensimismo. Se parte de la idea quela racionalidad como
lgica discursiva y como herencia de la modernidad, ocupa todavia demasiado espacio dentro de la
tarea critica. Espacio, que o nuestro modo de ver, ahoga las posibilidades de cambia de segunda ar-
den que habitan dicha crtica, Para realizar el trayecto de este ejercicio de reflexividad se ha traba-
jado can bastantes fuentes provenientes de la teora critico feminista past-estructuralista (1-lara mrvay.
Rutier, Braidattt Keller, Biruls, etc.) y se ha ejemplificada el espacio de la critica a travs del socio-
construccionismo, pera solo coma posibilidad disciplinar ya que nuestro espacio es la Psicologa. El
ab jeto de reflexin sin embargo alcanza el ermagmaaa de teorias cnticas inscritas en elpastestructo-
ralismo. E/objetivo es incrementar en algn grado la conciencia alrededor de una parte oscura de la
tarea critico con el fin de aumentar su potencia/de transformacin. Para el ejercicio se han destaca-
da algunas cuestiones concretas: e/gira hacia la canstruccin social, el sujeta de deseo a travs del
discurso, la doble responsabilidad de la crtica, sobre siy sobre el mundo, para finalmente sugerir la
toma en cuenta de algunas herramientas conceptuales que, a nuestra moda de ver, podran ayudar
a socavarla herencia racionalista que todava habito la tarea crtica, Estas son: la relacin entre el
imaginario ye/deseo, la experiencia como tensin, la subjetividad como vehculo de poder y resistencia
y la reflexividad.

1 The present work constitutes an exercise of reflectian dealing vvith the critical task. lts main goal is to
u
< incorporate, partia/ly at least, the dimensian of vmrhat has nat been knovvn, not been thought but been
~ actedthrough the criticalactionaa, This isa space of reflection that must nat necessanlybe
a
a space of domination, The essay considers that the idea of rationality is a discursive /ogic andan be-
ritage [ram modernity that still characterizes tlae critical tas/e, A space tlaat, in aur opinion, makes dif-
ficult any possibilities [ocsecond arder change inflobiting that critic
In this exercise uve regard mainly sources from post-structurolism feminism 5 critical theory (Haraway.
Butler Rraidottt Keller, Biruls, etc.). Saciaconstructinonism is deplayed for mapping the space lar cri-
tical tas/e, but only as a possib/lity because aur space is Psycholagy. rveverthe/ess aur reflectian reaches
non feministpost-structuralism critical theories,

Po/cicaySraeieduirl. goo3,~nrol. 40 Nuin>. o r?u


9 140 29 ISSN- uuSe-Seou
1uajurl luz tun-u-co irireo a rri.ur-rcranr.carroumcus un nt-e tcnr-gnntai, ncsarz vs-un !zeau-aiut-u/
Nlutrpuut /

Heme, the main objective is to increase in some degree aur conscience about a dar/e pact of the criticol
tas/e with the porpose of increasing ita transformation potential,
Some specilic questions are oursrouading lar che exercise: tire toro social canstructian toro, tire subject
of desire tltxaugh discoorse ond rIte decible respoosibiliry of che critic. oo itself aoci tire world. Finolly
we suggest sorne conceptual cuaL that coruld help ro undermine tire rationolist inireritonce that still in-
botica tire critical tas/ea tire relacion becweeo imagioacy ond desice, experience os o tension, ond sub-
jectivity os a vehicle of power, resistance and reflexivity.

SUMARIO 1. El Giro hacia la Construccin Social. 2. El sujeto de deseo a travs del discurso.
3. La doble responsabilidad de la eritica: sobre si y sobre el mundo. 4. Herramientas pato una cors-
truecin social de mayor alcance. W Imaqinanio, deseo y podena entre la tradicin y el cambio. 6.
La erpeniencia como tensin entre el deseo inconsciente y la razn del diseucso. 7. Subjetividad y
Reflexividad. 8. Referencias biblioqrfrcas.

Serna u-ra ni-entre ul ini nr e-ten! u -ir loe de ira carateca de s iagmineua orderu reside
earr i
duelea- cii
1nia mci sur1leanunti-urnidur nr rer
unreis o/dr/nar/n
susuanursnno u-rannnir-iniurmisrmnoa/as
ira nosotros/as nruu-iorao
en> urntiitr 1reni-tt- cranu.>at~utn~rrn eh
eN travs ele este ciato raro geas-tosa yalansl ca
ata- naigutumais cuiicxiauae.s -cnts<aavni 21 rceuceran cae raca eontemporaae alinaentado nayoritario --
u mo inico bsica c atento [itunel ftctts-otntietttts 1atis-estmuacuturaiurs--
1ube es la macees-d ac - para po a, Si une rmabargo. conan se lauta de mmi termia las-
chur- eianenin]car ca seasanido de las accimina sacuial cr lanmie antaplio ros- roFema neamninas o las teoaia
tic-o. clo cre-turyan mar era ri clisen urs-ra rin ti raeu e re o-tira soeion-ouss-t ruemnionirata caomiso ejo ospi ay excua
e/e leu.jasacnlrapao carato] enflaco lo clisrensi minie lea sai [soro pensar estos- ternos-,
rina sala ir] nr, re: lo no peas-ardo 1)CVO act uadra, Cran> cuna pro[acanigea ermr cam feaqiar mnaus- ecunatro
00 ita imateusto Ata deabilinar su lrnuaemcno rocuc do e-ma cal otii isis-de los- cf/citas A-e lo pecscn-cie. de
umolisas, carnucual amias- iutstiteacuiouatus- mmaodcuremars y le e-aonu <iii r rus (t u ni tu eaun lo so ruier. [serina mu amelo
tic abrir casina ras[ao.tina alio r]inaicaats-inms asfoesivas del canao u-oc i omaoi iclod -ocioceme com s-trcacenonua s
eles-ea - tauranu lai nr cramistitutivo Acular oruca ia rs scuci al lam/discursivas en este (toso---- que oriol examen de
e ni gente ral, Camita se ver nrm s- ariel a unto. la ma las electos de lo pres-enacia de la social cr la
ten emana o ~ca piisi ra de i nne-can-poro r esta d cas es- esencia -cela e ca ce imite r~s del tatie i Ocon strui e -
taeanrafaamtlaail izair lo opaslcuttale>ugieus curam la casi cauta nsia:nao y de ial sociologa del cnnoeinaaienla
ceapolacao al mus-mo tic napo que es- escin caenstficun, manrique amnabas- perspectivas este a
elsa r 1 cs- e fecanras- itasta tui crantal izado res y re mu ny u nutornacansoctadas,
l.icaaninarras- cs clcetin dc repecacanr - i1ura 1araeanlranm ini i ciar estos re] exionaes presenl-anido mnmny
des- preaucie rs-e ni e la pera a mo laceo curitico - le egr ricontae rite el cerril ex a i art clecteaa1 oca --
El i una ors- de traba1 st esr a releo suarge de la A/nuco on el c]ue estas preocerpacionaes enaer--
amo nac de dcas- cuesta artes a) la [aceocnpac ana gori. La realidad, las- relaciones- soetioleus-. eisa-
iao r el carnbb psi eosoc ial (it seguitdo od en, ccci. el enaninaeirnienstra mnuern]ernos- es-taiaa siemado
rs tieta ir. jarar reaIt nar c e anaha [asicas-ocial su repensados en las- ltinaas dcadas-o travs-de
perficial. c1uc era Ida atunara ele Eraaacoenit usos-c- rl i sti riscas- asa b itras ecanio alorna civa crtica a
atarnos- guie una sotus ncoc maride los relociontes las eletar as-de domaai.nacinn de las lgicas- ufune [sari
dc derretama catana a snos e s dr. sus u uavisib ilizacicar configurado este pons-arde la anmodoemnidada el
y- la) la 1am-cguinta salare el su[erra o lo stlajcativi - eaotastruaecaonaus-nao en psicologa social-oriol
dad poltica. es dccii ~aoacl sua1eto del conulaic, quo ros ce natraretaos nus di recuanaente-. lo
ra an r la di nclitaida irle a agen cia cr lo eraras-- dccci cisc riscnai ami - el u copragasatisna - los es
fornacima fasatucisoc al de lo realidad, o ci icho e it trucutu.mali sanos y peas-testruacta ural isria os-, etc, (la
otras- taolala os. puar ini teasidi eniastante cidro herma cr sitj ea era fil os-al u, cl preugrana fuer
agenrtiax sujecinir en lo acca orn rita lo la roo cr le e o sociolagia del nararuoei anaicnita ci enitifi ea, al

1 iiiulii-uu a- Se,cintuuu/. -an-:zeiS. \tal. jet NIanu. ma rn u-u o 130


a~-/argor Prrjoi i Llonnr lira rl Lo mo era ci-u-tacu~ anunercanearaonmea entre ietptnije. deanes atrbjetinided

gunas orientaciones- pseoanoliticos enpsico-


debilitacin dolo poltico. Se alerto sobre el uso
logia. los diversos propuestas de anlisis del
do una nocin sus-tancais-ta de/a Sociedad-y de
dscuarso en Ii ngtis-tca. los posiciones post
a Historia, en la quae mas-e problenatiza la idea
monistas- en ciencia politica, las-estudios de
de opresin universal dotas- muajeres-. la dife-
gnero que atraviesana distintas crenenas so-
renaena hombre/mujory la visin de es-tos como
ciales canto lo psicologa. la sociologa. lo nao-
objetos, estables ontolgicamente>- calieren-
dicina, etea,). .Aaan aries-gea dea simplificar, quo--
tos- en si mismos- (Bonder, 2000).
ro sugerir que es-te mnagua nr de crtica volncula
Do hecha, la mayora do aportaciones- en
la naeai rsni al ida A coni ial-itaru cia del peras-amiento
las que mohos-aparo tejer este relato provie-
ni od e cro iras-tu tesca onsau luyoco,
nen de autoras- quae trabajan desde la epste-
nnaloga y/o poltica feminista (Braidot. Bu -
ter, Fuss, Haraway. Enx-Kolior, Harding, etc.)
t. El Ciro haca la Constnteein Social
y que pretenden roartieualarycompatibiiizarlo
poltico y lo epstemolgco a travs-dolo in-
El soeiocoustnacciomtis-rsao (Gergen, Ibez,
traduccin de la dimensin prcticay/o ya-
Potier, ce), canso euaolqiaior perspectiva ert--
formativa de lo social, en trminos ahocado
ca, no es uan corpus harusogneo de discursos
Buter (2oon), Dimensin que se refiere ala
sino que tiene diseincas- variantes-
1aero aqu puesta en accuon de lo simblico a travs y
nos centraremos en algunos de sus presu-- ms all del discurso, es decir a travs de la ac-
puestos- bsicos, que creernos-que s son com- enan cotidiana, Esta necesidad de reartcu-
partidos-. En este sentido entendenaos que el lar/conapatbilizar lo politicoy epistemolg-
socnoconstrucconsnao s-uipone sana propues- ca es consecuencia de haber realizado una
ta de psieologia social c-itica (Ibez y I- ntida separacin des-de el pensamiento criti-
guoz.a997) ysu principal tarea ha sido la pro- ca entre lo instituido y lo instituyente y de las
duccin terica -e- la o-cuidad acial it ca de /os conseesaencios- de ste para la produccin de
bases- epistenaagicas- de/a ps-icaoga:a social con - cambios pscosociales de segundo arden.
veneran-al y de /apsecoo41-a. El ras-ocie la met/bra linglshca por parte del
Desde el cons-nruccionis-mno social. era una s-oenaconstraacconsmo, nos ba mostrado muy
combate feroz contra ci esencialismo y contra acertadamente que el lenguaje no es en absolu-
la ontologa. se ha asurnmnidea que ternto la reali- to una puerta abierta hacia una realidad exterior,
dad canelo el sujeto son- enann-scncrdas saco-/mente y sino que con el lengutaje construimos realidad,
que el con-ocmaento euientnfaco tiene un papel jan a partir de significaciones 0 producidas a travsre-
sea que lenguaje. de
uui/egiado en esta enejan-eso. Adenms lo tensin las- relaciones
olidady sociales-.
relacinvan de la mano, As, los obje-
entre esencialigmo y couistnieeioriismo se tos-han dejado paso a las relaciones- sociales,
ha convertido en control, hasta el punto de Sima embargo. sospechamos que en medio de
atravesarlos debates tericos en torno los- dis- este vertiginoso trayecto se ha exu-arziado -a sub-
tintos naovmentos sociales actuales. En el jetiuzidadysu dimensin de sujecin (Buter, 2001)
cas-o del feminismo. pernraanaece la preguamnta yeilo tiene ami modo de ver implicaciones no-
Afrnaenmvers-us- deeaeanstnaccin, de laco- ganivas para lo poltico. Al hablar aqu de lapo-
tegoria mujer? para ci proceso de erradico-- ltica, so quiere apelar a una nocin de poltica
cin de las relaciones-do dominacin, sus-ten- que traspaso la idea dolo organizada. de lo ide -
tadas- parlas-relaciones- re gnero. algco y de lo racional, para extenderla al es-
Peno qu entenadenusos por construccin? El pacio dolo cotidiano, do la interaccin dalgi -
simple hecho que acordcaanos que el sujeto y la ea con los otras, y de la accin.
realidad social son construidos- no supone ne- Sospecha que nos conduoce a bablar del aiim-
cesaramente quo las- premisas desde las cua- so que se ha hecho de la metfora lingilst-
les-entendemos cmo se produce sta cons- ea, pues ha potenciada. el olvida, sobretodo
treoccin sean compartidos. Como ejemplo. des-de laques-o ha dado en llamar psicologa
podemos-ver cmo oigamos autoras- feministas- discursiva, de la otra cara de este giro
lan denunciado por ejensaplo. la teoria femi- epastemolgnco construccansta que es: que /a
nista conutomporrmea tacar ii-ii abuso decoras- rea/idad aun-que constru-da tambin puede
truecionsmo (Fuss. 990) con efectos de
m3 PolicrnySociedad, 2003. Vol, 40 Nna, mr n2u)-m4o
1-1uirl-nu /.unn.ur.l c.icumnn unurs lo ini red e-u-une-ru rnutu-n-nunuuur-.au uniri ras-u- nutra ienm
4urretje. ntastua-u-stu./i/r-nan-nulruul

sur/un riere! disciecso. apure el doteo eranuijnrc cimn-s e un laargra - so ja uede tatas-lele ror qua e al mini tarr o
Ii arder 1arecnc sntrce itun le [aealrniainu
rbi Ira Pear tearrnjarr la temido electos [soliticarasmnmonnas de
que [u ablaicnio cts-lo maisnain quar tirria y srm> enra- seab os- va n1u e - era ruine ras aeos-i anuos-, ir-ca- canta
bar o lrcaeuacanstcansacamilr se tuatrlunstle mu rau casita, ru-ru irlo dc ercais fil /ar u ermit tu sieso o-s pos-u /ar Ii -
u 1 nius urs-ra ticunca capae retad [asu a subuc u r la /ru-res- rin! coercai o u cta ma u Ho ir ir cerr-errmdo. rio/ont-da
re rmel ni si es cuartes [ir real innibar mulcar s r cii do nluintuersm ncta aruonar reino! e corte, Jaenni/asetajao
lu-mc ionu naveuso, la u ( aindad pan dr subx e iii r liii cao-. So jan Ario decir cus tc mu iritis ntai s- coas
cl discurso y este ladee sra raca es fin il ele x-isi- dioramas- e1utaea su] gr-ana entluasaatauutct tas cari-ido un
fuiliamur As uquu r1ir un nnrase e mimar lo sin mmi cina tuajiidra ecaleasa al coroete u obsminmaruiea. n-raileroti
nuna ras-tas iii e ca tun dr uncIr u desdi /o nr eu/tu/on/ iras. vn y nac sols rina ea sosias ido cisme ro dote cuna
tatret.ilnt cal ulnscurrscr rutie sein la siu1r turanio iii aselo cita lo ~nistutuaiilta
l.caau -ti Ir sumlas-n u suom [airestei ~mt Ii niameccira Cicaruauunttrrutc.. cl clise rau so i rsplica ascacaidna.
re arilo ulesrr 1 stmla\ r u sinam u ir sum1t e unir>, ca 1irrea ex ms-toan otras ate u cinte s si gni fi casivos qne
mies-rica s niara res saa1ctnelra fu u siclo xi nutiav cararatnil.auayc-mm sammnabona o la1 nr lo retaulidoc por le
tlesourcillattla- peal ta taran miau rutar cec-t-auan isrnimtt. qeme debe it sea rcmsa-uoni:rs onu rurcma. [aarai puma -
Es 1sesr teurlea u-talca r1euc rimo [a,arcruca aearti riente fcu nA ir omm ce u nualsica. Sc trata de prd.crieo-s cia
atuimutfuaea c1iiizls scta nana suma se uuticlra - rcalleu en u-mu ascua; srm ea u par e o-trenru- e-scan u ni s-eauer50 - ms ni -
nair siafare- lar r-naua.eieiua en tui e//i magn-cepa, ei e/ras-en elas- ve nr s su e tal es nameclio rato lo razn- 1au-d-e-t-ieen
la s-rabjeticieieen canaunmur ir mu alt a ius-oslaavabica taaaio --ra/o motnraectana - e isma-isibles- a travs- de la ca
serelear arval -aun- runa cal r ~cumnlun re lau uan<uars-fornmaau /ran amlusl re ci cicle- lat leus cas-iran: re estar sar -
cim nlcu o a-cuat idamel ciemt a re anual [usinanainagio sis- trasaid ita nr saommficaattiniau seacic lais-nricaa. Sra
e-ial curtinaam. liii cas-tea tacaertinio. es unms[atau tanate re- taita dolos prcticas no sabidas, no pensadas.
e-aa u-or n-. rail e nea tena ciclar a :5 llnar-a cen 1->o) c1ure i-rt-onstieuites, qne-avs-ar1pa-an a-ita sabidos
ca rutio coaHe1~(-ion1 trans luir c lO rl isiaco ti
O felat lo wnisado, a lo traiaspai-ente tuca it robe
1 a- rs-su ea r-eferaelo tu /ai ami
cetual--
rralaeiua a Jns forannaciu dcl sujeto unauplico ci ru ola - /eudos-r>o
r-nt/tunu/t/ clras-horA ni ci ti re 50 prat] riai niecair.
taridaint
c-mrfr-t-nauarso tiara tu piscos ocitatcs /ancria/t nati - Siam>, pcar aura pausc-. lo c-oriseeanatanaruio lgicar
cas-. Enture culiasta. ajuar rIna laus quo mnurs mme rust tea- ce haber nioto do a- fram etra radea al sujeta nao
sons se meaFirarca ar pan[seal quo lea asiran innana, al 1ara dernio, Irar rispas re mate o su mis-ruta,
furo s-uu]tatna tao solo cr tarmnta 1au-eitinuc-tct si lo era 1a uleticos qcae
baila fiiiuiliitatttt o asnu.ificcu ele diculaca pu-atacas-o dra acoarera cr el espacio ce-i sujedo social mio so -
ctairre cinacurti m tro nusf carusaocal u -u cita 1 o reaaulidoni - hea-auio ni auatnonno sino interdependien -
[o p ueaga.naata es fiucta etamnio 05 poS ilalO c1iae una. te. ca el espacio del ra--cta nl rol - tau esta que
seaetcr tarigaaatrane-nrtc- cutanustruuino en va tras - ste css sic miaja re iris-erta cr ua ir-o raa de re--
vs- de decnarnainados es-trusetuaros- sinablicas y- lociones previanente inexistentes- pero de las-
nnotcarnaules Star matas-lo rutie cadi calnatante y seo ca -- erial es depende.
paz de caauancior otros- verdades, airas- place u-es.
y tt ras r-eionuicames de piado?? Cual les- tanair los-
coneijelonmes de pos-ibilidady los limites docas-- 2. EJ sujeto de deseo a travs del discurso
laus cu-auusiearunoe-iianaes?
El scrcuinacucnss-trureeaonrsunca era el conatexiao Era di ci oms al merite - este espaco vinacealor,
rica las Psicucalcagio. canacrea nlisc:ear-s-o critico y aasti- nac seabe ramio iii autnomo, la sido denia mua
oiuicaeutamniei lo jeugasdo arr pafael politieca nauay a ada res-co -o-con scientte des-de el psi eciomo
icnportantcaaporuiu dr las be c1uro [saisido niy lisis y se refioremn prcticos qnle ocampoirons.
alcuutaelor pascal 1aronaatavc u r orralaica-s de tan-den A-ita- al rauviesamr a re a cu o niara lea petas-anita y lo ro pea --
erces-tu-a derauca de la Pta colon rs y la Psi calogio soda pero actuado. Sujeto del deseo serio cl
Sociar pairas-to citana iii f)C mnnurttio inau-orrjrnia-r ele Irago r cu ci nisaese orig miami y desde el eua Sur
foarsa cts-tirana lar re alud rAa1 arlas faur los-realas gori es-ros presicas. Nociones todas eas r1uaea ira -
emanes- de [aoder y ciornunsac man en curso, Sina acnton establecer pueriles oncee lo nsoecosociai

Es- oleas-o to re] ran pIca ele tunrausielo mier discurso lenminaista toua una 1ansicitni euviualiaiaista.< - pmeas-un e1aura ras-tapo
sii:uuaii raas-ruda ala cnzmssfnarrsaaeuinu ar tau cjure- arpiiunuar cal discurso feanaiuaistau.
3, Vial. 4o NOrma, u a rea urjO aJan
/naitu~iaur v$nouaret/.unt/, ceo
\utrargat Prrjerl i .iarnuiro.nt fui mo u-ea cutnietisa intorcan-eamanomuea entre tengranaje. Acato e su-lajenicidad

anlisis- realizado par Herkovitz (a 992) sobre


y lo nuera, As la parte del sujeto vinculada al
la violencia sexual, realizado o partir de ha-
deseos-era la parte no tu-eu-spacen-te del-a accin
blar con mujeres que han tenido una expe-
discrersieo-. proveniente de la institucionalizo
menda de violacin senmal. y en el cual se pone
cin de los-acial e instalado en el espacio dolo
de manifiesto como la experiencia de muchas
micra, do iaaccima cotidiana. apartirde los-re-
nasajeres violadas os-tapada/acallada a par-
laciomaes- sociales significastivas- dentro del pro -
tir dolo que ella denomino imgenes en blo -.
ces-o ovoluativo.
que descontextualizadas- y quenas-amara mas-
En este sentido, el csnacepto de deseo in-
nr menos que el conjunto de discursos vie-
consciente nos-es-de utilidad silo entendemos-
timistas o culpabilizadores que psiclo--
cona tarta ccist cmlizanaini- rin la- rna-dicimn. rue Su
gas-/as y juristas. reciprocansente. como pro -
jeta al indi.e-iduno, nns alo de. ata tranuuuis de, su. dis-
fesionoles- ponen en juego. algunos- de ellos
curso, sur macionalidad csut pensami-ento o sea
dos-de laques-e entiendo par un espacio criti-
nnmds e-II-rl re sra cacnrol- e ira ten-cian-es o- partir de
ca corno el feminis-na.
su historia- tanta emateu/umr.sotr a-//nrmicmo como So
Es-tas- prcticas discurrieras pero no sabi-
cio-histntca/macro. Rae srepueesto. estos deseos
das han sido, la mayora de ocasiones obje-
no tienen nadado esenciamies-. ya queso parte
to de mechazo o denegacin a partir dolo razn.
de la idea de Ereud segrul la cual no existen
o bien han sido relegadas al mrrbita de lopriera-
deseos verdaderos ran el sentido de ante--
do (tambin por el s-ocioconstruccnonnsma) a
rares alas relociomnos sociales-, parlo tarata la
pesar de es-tar incidiemndo muy fuertemente en
capacicrmnl de desear e,s uuna-e raraaiida-d histrico-
el conocimiento producido (Eox Keller. n985).
antes-quo todo (Izquierdo. M. J. goen).
Par laques-e puede deducir que la nuoderna y
En palabras-de Ros Braidoti <2000): la s-ig -
profunda dis-imetra pblico-privado sigue
nificacin mo coincido coma la conciencia, la
ejerciendo una influencia importante pero no
mayor parte de nuestros- acciones taenen un
sabida en su imaginario y sta actuar cotidiano,
fundamniento no consciente (p. 44); el deseo no
Este relego en ltima instancia propicionodo
solo cci iraconasciente. sinm que adems per-
1 corazn de nuestro forma deliberada nueras- cambios de primer
manece nao pensado eno
pensanaiento, parquees la Fuerza que sostie- orden, que conducen a una reproduccin su-
nc la actividad misma Anal pensar (p. 45); y so- til dolo instituido,
mas sujetados por el iemguaaje nos-alado una Seria deseable, parlo tanto, no olvidar que
manera racional, lgica y cualsorente sino otra- el discurso est irr/radeternrninado por nuestra
vs de algo que sienapre se nos escapa pero coluantad e in-tenreion-es (Birusls. 2000), quede
que a la vez nos mueve coma meacsa fuerzo como la razn mejor no fiamos- puesto que nos-puede
es-el desea (p. 46). cormf&ndir tatalrnrente y que la realidad socia/y la
Foucoult <1976). por su parte, tambinpre- fan-tasia son drficil-mento discriminables mediante
vino dolo posibilidad ej use el sujetos-ea habla- la razn (Izquierdo, a
do a travs del discurso en lugar de que el dis- - 999). Pero entonces- de
curso lo deje hablara l. Entendernos- que en que nos podemos fiar? Seguramente, la mira-
esta idea do sujeto hablado se refiere so-- da retrospectiva y reflexiva a nuestras prcti-
brotado ala parte lo saludo del discurso, ala cas y la incorporacin de una interaccin ms
idea de deseo inconsciente, realmente dialgica. capaz do incorporar a
La transformacin es posible y constituti- nuestras interlocutores- por poco complacien-
va do lo social plantea Ibez pero nuestra tos que sean, sin cerrarnos- en etiquetas-. aun-
comprensin. segn Cadomer (1975)50 ejer-- quenas-lo pongan difcil y nos generen con-
cedes-de la tradicin (prejuicio) y sta no siem- ficto, permitira Ja transformacin del deseo
pro nos dojaver el cansan do posibilidades- Es- adems-dolo del discurso.
neces-arso tener presente tambin los- posi - Pera qu ha conducida al socioconstruc-
bies cierres de posibiJidades. puesto que o conms-mo a sta cons-truccin falazyfantasio-
voces- los- posibilidades que se abriran son Sa del cambio a la que nos hemos referido an-
abortados- a travs de ramio resignificacin de tos? Seguramente hay muchas razones-, pero
eontextosyprcticas (Martnez. i999). Como una razn importante creo que ha sido la pre -
ejemplo do ello, quiera recurrir al trabajado tensin del Soeiocons-truccionismo y de cier-
ta Psicologa Discursiva, (Potter. 5996) de

Politica-a-Saeieda-d, 2003, Vol. 40 Nna, a n29-n4o


a\-lurn-aauun lurriurl .Lluaunn lun-u ter tea ucr r-n-te-ur anictu-eunae-eu.cana.es tn-mnu tenr.aata.uaje. drsnrac irr.lnjetnu-a.da.d

cetacatcstrruut ir nr-rna-a m-er-en-co/- o Srpn la lIneara


luir itt eaxti-astuci cas- macees-oria irscuocaeirar lam lean -
caitia mude me dr 1 suijeaco tuoscuernienmr al u srm cr
gcaa1o dromnutico, cana apunto ]. Butier (5991),
nico al isueusliagusniucs era psac-ealcagrr ccie miaus
lrtmraciraeir lo naae-ins rita suabjetividad naos
tunas ve cts si iii tu atnsucititu Onu un mali real eclia-zea
roc-mcairul u e suc ftri 1i5 it ca i A eral: i fi ea c r~ red ea cuencacuts rocana-aco mas
cantina prcapiua.s- (reii cidrada nr osar oseatrnas- na s-uuos
<u e sa tnutonus cuairitit tic 1 sta
1c tea se u-o mtuaestrea aetuar. uei/os n;auoconcuos qrec1aerdte
rs ries h ido a. uesisleneia,s ej re Ir ruiienaaa,o ccan o cuna y- 1atar cpm-. lo s-eubjetivdad, 1 s (e en coloca onu
del consalaara mame- eniuc-n-geaax- la gire: es- nntais gua cara lo re mona segia ma 13 uit 1 99) ceamns-u s
vn. rus- Ironas ejiredanira sin recres-os para le cr esrtlcarrarr. din tan> sonar Acto mraeas-tro liare-oc
cuorl,aI ras-y [rearIra lonutea cara praruar nao1socidad r- pnmA eruor po cu i aro ron Au 1 tu enrio expon enca
ion-o u rautciliir-riiar- Ial rr;atiAaA lascias cuna cramnuabio p copia y- as trospas mida sel dirsensina di s --
dra seagua ratina a rdc:u. e-ma rs- iva sabido (armado u o)
Petra urinAles scuu asgaruas- de Ints ruzcsnc-s- tjue La unarruar nareanuta; mapalituco asocuiarla oas-ni/a
Fioua ccanicicac-iulra o u-u-ta? En pu-irritar iuagar. cal sea jetuvitlnad eranus-istura onu cunmeucir cran- rin-a cera
tatatatatustnui.euruicarausriiea. ilolsin]ei 1 u ini liimerue~n tunugeuu e ini u nimia !aigtaedcuc ircediuct ales-, pera ra
tuca sobidaa/inacucants-rairarstru citai [al btu de Ii ma ini orn u irrita carl s anagen del sujeto naresdernn - o
caisua deanninaauauca cita Ial 1as-ieuralrsgma la ra uuiejadea sonaica e rs-e nsuonsonnseate a ellas- i uaaagen de al
irmp un itaiuiouute narrar Vunaicuam inicar de suatesr upe: es- gua us ve msntanaes Aol suajato limas-u nusodernma. las
el sujeto Whiggish del cogznitimnsmo, cenas-idea sra bj oc mu- A idi u elenu iran man sualan Ario, onu es-te
canAca con mO o cauca 1accspeetiva fti5 a pe rasar ti sur sent A a cara p carites rio partida ,s-i mao lo si e mr1, re
ccci lar arunn-uaaains-tav psieuraltagis-t u Vi lii toauam reusoxad r opacidad de melerirse al s mismo
cita u lo [sorra [ararel ecdea, 1aireciura r1uaeu cus-tem val propio nicununir oa el manazdea. Dra ira cannutro
aucaus Fisrmraais rita eniteisdou lar sialsratividod poma rara ruararuorruos- en la misin cpae- rs 1inisihle tiaras-
laus c1ame- lar tramnisftarmaiaai-iniut cita s-era.amaelo os-Atari es- Icmna nan e 1 nanuasado simm li-anas- lacrinara ras- o arosntuos-
rutas acis-ulale e< iumiuliiSua reatas-u irru dar ro stass-, Por rutastraas y al nvvs - o era la farmil-asia cl et [ ems-au qia e
ejeants1alea. cii ira Isaisien las subjetividad psico peanlennmras nietuiar sisa liannor oa ratarainsa miases-cro
cia,.nniraa ~anaedca
i uiltac1artttairs-cu cta teruininras iii pumuato departida.
(rea)tttamrartn-nette-r.einr c-eamntin onu en-u ea! tt-titee) nr- iras- meuleu.~
u..reatt.russeinao.ca,< irmeel inmrisra armar clin-rail-ni i.eaau, quina es-de
uaruamasleanaam ofrucatis-ra s-irrilalituni e imite u snalae nisar. 3. La doble a-es[)onsabilidad de la crtica:
auras-ram eleettuuis-i rimratainamu re suu1crtsv a solare s y sobre cl minado
sra neatboana rcinarans cas-ti suargie rrdo trono mar
trola de subjetividad parar ~suinb
u u ulaaar la Esta ideo de subjetividad ---eonuo ideamtifi
u uours-ltarnmtactiua ce lar eamlidonl e marc mu macis dea codn de acciones n1ue reconocernos carrao
Biniais- (oece) y rin- Buarader ( seco) -\nabelo propias, refirindomas a nnsosras rnis-nnos yo
guaca se viumeacula cuesta lar aetesidacl aemmc u indo ile nares-tra ocluan, mace emea-ger canso control
aurnevas feau risas dc re ucina con la olteridad, la lar nactin dc rcsporssrnbilidad. -- auanaque mao orn
otucto, c s ulaer y la naenamnr [)ncenes-cas ocutes-- tan senalidea jusridico ausociacla a las aurononna y a
ras acerca de ir sa bj e tau u dad ej tira r=rcs-ueta.cr-ray- lo culpabilidad, para trabajar lo idea detrans--
u- rtnpantO ma tu r nne, gr triar a e S1nar ratarl mita rs-ti u-iaiarian.es. o cribe isar citaciol de sega o do urden - Bi cuales
encucan tras pro cfi e ea y eu e u nr cu ecu. en leas/os sn/cias- retomando o fi. Xuondt 1 erta opamue
ate cinafass- en oigo quita
u-e-o riel es-tonuto de
a cuactreno cr se de ea pci c once n cacuro cr-cus- pm/arta ca sucu- cal ciebatea
lo pas-rnaoc
subjenividad bo olvidado con iras-torito fre
naa lar i ti na. mar-a-la-o mazo cts-ja cciii- lea pues-lea ial ere meas ecuencia que es pare el fien re man-ru trnrdiencm tu-o sig
ojeo-o (BarmAn r, 2000, p - 12). y ~aaca mit ran] u

El tnumrnnmo e-~ rige-ida la noruam


1r rruuniadcs re iluauie, (>990) ejnica a snive, lo sanita do Bcmttenlicld (ur)ia) u lo cmli
iranr [mr u nc e ala irusmor man utriun pon las nanee nlnamr tax o> umamuirunr ni mitificar y e-brille-aun el pu ose are (p. u 3).
u use
tUs raertun nr turnan isrc. sur atari ,u1uum qusnraira aluarlirnl imeclnra dore almiar lar eauicieaam liasatulcuaae caxtlursra-anaie are roa tuis
corma os-u nmu u por lota u neoclorr -. e iguactrnidr <un ata [ssronuatas, por ejenut1aina ti que netauaire ml suieto psseodina
iireca. ale tato que el tuace u lcr tunt~uut sea imuc-crnmsmicutr inerme puede tesie-rel narisnara efoctra dc otilar e oadel pre
mamare puar su ir tun mu adir pieu a rmrenucn>

auaun:r reo- e -So dei/o d. ano o-3 - Val .40 N Cliii, a a u i~ 40 534
Vtagar ha-jal i Liunuu-lrcmnt lo man-co crtico a no tcn-rcrnexr onu-es u-o ru-e tcnrgauaje, demeo yana!ajecinuidad

So tratara de buscar herramientas cancro--


ni fn-ca niecesariana-en-te queer los conceptos t-madicio-
tas para pensar y eonnstruir puentes entre lo
nales la-o-- an- perdido sta perder- sca/ame a- creen-te del-os
mieroylo macras-ocial. entre la responsabili-
bonn/ares (.9 o. sa- pesar
1acu-r-ec-ra pura rse poder de dad niara1 y la responsabilidad poltica. As
las nociacuesy- co-tegnrios e/r-sgos-ta-das se era-ralee una prnatica crtica renovado tendra que en-
rn.s tir-nico a mee/drn quo lo tro-drerna- pieude sra tenderse como un movintento continuado y
fuerza eial->=(Arendt, 199(a. p. 32). Estos- con- reciproco dos-de el plano de lo eolecti-vo-mrca-
cepros se mantienen eonulaio a travs do las cro-pblico al plano do lo interpersonal-mi-
prcticos- cotidiamnas, nacadiante las- interaccio- cro-prcado, enatenadiendo que no sons dos enti-
nos sociales-, por olla quiero sealarla necesi- dados independientes pero si das niveles
dad de dileremcar entre responsabilidad nao- duren.eiabes-v d-isnin-ros.
rol y responsabilidad poltica, y de trabajar la En es-te sentido, igual habnia que repensar
relacin entre ambas ideas, no solo, tal y como lo ha hecho el sociocons-
La repansabilidad nior-al tiene que vocean truccionismo, la separacin de es-tas- entidades
elquien. y lo respansotuiiiuad poltica conoide producida para psicologa convenenonal-
qu nos hacemos cargo. Segn Biruls, so- sino tambin su contrapartida o total ident --
brelodo la idea do rcs1ausniciabilidad poltica ficacin llevada a cabo para psicologa cr -
conduce o recuperarlos- riendas- del murado o taca o sacoconstruecionista, puesto que su-
quienes-sc comnpransetcur cuan l, al margenado pone uno asimilacin delano transparente. por
que sea la sus responsobiras- 1, par directos, La ideo
otra parte y porte dolo racionual y discursivo.
de responsabilidad moral
debido alo abs-tinada dolo tradicin a pesar de En relacin con lo dicho anteriormente, ve--
la onuananaiacina do su fi usoi pernaite ccsnj ugar mas qno en algunas vers~.araos- socio-eonstruc-
los peligros- de la tenaciu de la inocen-- cuonas-nos- es poco clara la dinmica dolo rea-
cia y posibilito la troasforusaacin nuo solo del enana entre sujeto agera-teysrajeto su petado (Eoucault,
mundos-ira tambin do ramio nis-mo o travs-de uqz). Partimos-dolo idea que es-dentro do la
la pasibilidan de simngulori-zarse. ecuacran espacies-tiempo. del contexto particular
Vemos que la ideado responsabilidad Po- y situado, donde surge la posibilidad de com-
ltica est viniccalada ala leucuuaea social nos ira- pronador su dinmica y c{ue para performar (Bu -
cumbe lodo aquello que momos heredadoy por ter. coo) la transformacin social es necesa-
ollo nos parece uno dinensin imprescindi- ruo tener en cuenta el mcracontexto
ble para la concienciactin saruial, aun san con-- continuamente, a diforornc:a de pensar sobro la
tener la ces-ponsa.bilidod moral sobre lo qune transformacin porque entonces el espacio-
se quiere cambiar. Sin emnabargo, la res-pons-a tiempo actuales no son tan importantes.
blidod moral nunca puede ser sustituida por Enel sociocanstrucei.onsma puede vis-ib-
la responsabilidad polticta ya que ello supon- lizarse esta diferencia entre pensar-perfor-
dna caecen lo tentacin de la iooconciay en la mar el cambio puesto que a travs de su tarea
externalizacinde la respansobilidadydel po- criticase puedo croar un desajuste importan-
der nus que en un compartirla. te entre el cambio en el discurso y el cambio en
Por otra parte. en mernsannos do cambio o la prcticas-acial, o entro la transformacin de
transformacin social de segunda arden nos- lateara y lo de la realidad. La suaperacin te -
parece razonable pensar rjuo la responsabi- rica de algo no implicas-u superacin prctica
dadpolttca debe ir acompaada dela responsa - parlo que ser necesario atender tambin a la
MUdad moral. Para que el cambio sea real dimensin performativa del orden instiffii -
mente posible a travs-dolo social, yno caer ni do si queremos profundizar en el cambio y no
en la falacia del sujolao o.usnomo y libre aonia confundirnos. Es-par ello que consideramos que
dolo moral de la culpa. En este sentida, res - paro performar el cambio os necesario tomar en
ponsabilidad poltico y riaspansablidad moral esaenta en cada momento al sujeto del deseo
deberan ir cogidas-dolo mmano lo mayaria de las arlenis- del sujeto del discurso,
veces, pates-toque aporte de ser seres que ra- En este sentido, podemos apuntar que el
zonasy queso cuostnauanio instituido, la su- sujeta de deseo del discurso socioconstruceonis-
jecin eaonistituyo tambinim niunestra condicin de ta en algunas-de sus versiones dibuja un tiem
existencia (Buter. coca). poncio y un espacio inhabitado, y por eso el

35 PolteicaySoeiedad. aoo3, Vol. 40 Nm. Ir a29-a40


?irriauaa Pru~iml i llurrur luuuri Lun uurruur e-r-ucraitu u-nr tuancetnnc:uareuimes u-rin u> ltnurrirurju, uli.unana isla tijcmtt-tdru.u/

cuatrnulao quac pote aaeiar tas lailamz u geatacrar anirin--


lo critico cacitara lista paro posibilitar cl ala re
sns- tana alvina sentdna. Tirnapra voctio [acam-r
4uae
ce rtiaeu-a5 espacios.
al las sdr suasr ruin1 ial 1arcascaauea. a travs- rica la

lasidna n emns inane no 1aos-ad.tt nr rirr-araado o mci


titnaidra y rin limar rs-aa faou pis-amrel fnturca des-co ~. Imaginario, deseo a> poder: onre la tradicin
bit: ea urs teayn uit. Tientipia 1yac-itasic maa lane ial arr-ce y el canihio
toe-ura it pu un su ata rica eiojaa u- nr 1acr cuor A nr uno
cucaunra ramncrscrcea o e anabio ce aura pntsneaso de u u sial o ci dscu rs-o ci clcmii a poder comnalain
ca ra muranmnina riesraoclta pasble - Ficares lo dis-tasn los- deseos- - las pa si rama es-y las- relociesnes, canunu ea
nuro t1iaea s-tpnurai la prrauarc sa dr lstuarca do las ante p u-/a e-mi cas- extradiseursivas. naed ia ti /am 1 os dis
tana/o rieti aos-aucla ieastmuannles [ita-roanaeco vnnraani. ecascas- y fao r lo tonto dote natama ura p cus do pa--
Y eraccanacacus- lar refas-oniure r atari tica le nnis-tataaleics sea ritan. Paa lo prie ros-ultna mira snain portinenutea simara
liocea i ttcus-ntaalale. nr-u-e-sorio jo-ruaduncir tul 5i taOt nade- dOs-raes e- eoo-ecror/na
fis-aene-ier iculuaai/uac/nr porque oere!rcjanredc caere con- los dt-spasitu-eos dc sador-, lo que iras pernil
pci-ro. nr ni ej ir pa un/e e ranier calo o 1 oiaanern re! casr-ua-naser itt .arrsiaimtna a[tncaxiuiuasrnreas arlar ide-ns ce ecnelnaciut
ami riera o u lar r u u e u afanar su e y/neutro un mnr.cntrarz cr - lis-pa- signarluealiva comino nacnl alizadaro del des-co,
e-una, cdc cr nr t1nre dr br dra o su acutten nanita! ieier-ci solo Aiim Mira u 1 cananade z lo talanateta alsia beis
precefc jamar er arar cometretos n omaeme rens o i.rudeasonens- c/ispnasurr-tus de poder e-it rrent itrurro nunaiuiiiunrnia, nl-o sta
en-ni dr> nmaeanrare unu orn seancreea. ir ni-e remua u iru e-ns tea u ce sra me/sr od- u anac jet ci crer s!ci sus- -
iranmio s dra lrapa ir un cuetonr nrtra raer irritas, ma ramrnso lacras 4
rcar4inu y ele ir ser/u e ata csut u so nr carinr- re leas cucaru nr.ecut cas
~. lIerramui mitas rara uita no nsta-uraci n mua nlese nub/es (nlrseaanyos del oidora) sierra ea-mrrbnm
social de mii ~nx-raa
nicrice prcticas extradrscurswas rut cesiter- ciesjaortes crer--
oea4rne ras ramrublenrana s u ramavaesles que /ralalcua o- los
A r-tautcritirut liana plante re algatnmnas- osacelas- faea-sanrtt su cnt r can setirentera daseta/rciera leas rareen-
ciciciceptilale s dr ser cealal u/idas- piare sacio faas-- -ale unirte eisa de su4uaauteoe-u nne-u (uno agarraren
cucmusr uit e reanrussaca y ijau e sara asrariodias nr lafiar seuecral) iuea u cpu n/ pcanlrat rarottlae pucuciaccucudea c1uao
crueremon ele 1 att/e tt u tira lea srniaetnr-telod. as-u cordel as lo.c no u con br o; ce tino soca cdii d ecu o con e o de
lo etomasrel u re mu ir sus e/cenas do rcasislenu-cc u co ema Sra deseos- iai poel m qn e ata y rost ita e u anos sra
ola st/an u u lii u to crcre ir ata mu ni u fi tiara iiiit ejem ti-- fact mci mceseanalaeana erie/e apaertas ce los frominlate u a nunuujercs- e
eaaaecaarnntto oste n-<enot 1 la niposutra mira cas- raeso quo tttiTuYjish~kiTetiites e moconrscrtiits< se fi0O/~YI-fl. 00
nums-c-nrl an 1 u usulaulanlad co ostnas- nl.acieanas ira filosa <f-ian-na-ei-tu-crazA u q~an.ja. a?).
cananas-cu hu solas pe iras e naacas- colorido [anuo caonaaaima ni ni A ita i e nielo: Meas qrar na- la unreic - cal
aodear trana mmi use mmc re malo ala Inrara re capernrlnm enrio reinao tao saeto! rnt-ierpeo- ti iras CflrOCLOfleS, las va
muauns-lua nitre cara sacmnl re segnmuinio tardeua, lina lnntades y-los sentimientosa sa.s t-itauoes prornu tao
estrais palab as so tm it unir -renca- lreraanranatas- cera /os fanmuceu,s cuu adrjua mamola los eannupoetcrcniran
pat ral cr-cmu-laica e rara sra lo r/ ti ls-ema-esta sin u o taa ramb i m al tos do agresin, temor, amorysedrwcin, que son
sujiatas de (leseo no deseable del discurso por /os/iarrcmo-s corneo el dracirao se o-maad-ni- al poder (Por
cima suijotra rica rIcas-co raas- tiese-nulal ea. rs uro elez, lii, 1992. p. a?).
Ccitt casto enajnu tic len-no naicratos- qercrceuunus- El mas rea - [turmatarnuta. siram }sm-c tiento meiclio ijufa
i..ma.tnaniu.nnaar. a granados-rasgos, lo relevancia de ver can el deseo propio y al mevs, Pero cna
las niimncnrsiranres- del deseo, riel sujeto dedo tamulcanmulerrtos- aqu el t.~anu~maea A it imagina ra psi
seo u do lo experiencia conciente e incons- raras-acial? Poro la aeepcia u riel trnsai mo prespo
ciente cciii cl 1a en [sos-ita ni e qiae 500 mi rna s des- rs enmaras- ura seanti da quo resulto dc tousiar par
o rrcaliodas- doca 1 era rina lo u erario caritico - cial nenuio elementas tanto de lo tradacan
Preuptana.dr-rannaos ernnaaea fecaen-crnutiraretos terico s-naciolgica: s-ea/acre-n-elcu-e mo-a-e-mm o-nr-te -sociea-i, fu
ararairana.s- rn-tninrardas-d.eluagaur-rs-ciis- pa res- pera harreen, ps-aqu u-ca de jn/aa-ri-s, orco os, amutoagenes.
r1eaca titancata tana tucanururru npuanto ras los lmincas dc cancro pr-aiireccnin de ssu-Ji creionras coieciraos--a

a uNc1oi teutatagu-nitnas lar cies re tnimttiainm miau Lev del riesro attm 0t descante levilo la,aujimicraica. ML ())9), (pja.dutau3n11)

irritarmao -e -Soeuuaeue/. va en VV a t qo N miii . u a t va) u 40 36


aWangoi Pual u? /,Lcnum luna-O Lo romeo corneo- rntcrcaneaainsnaen enrie iectgra-um~e. deaeoj.muabjennetdod

como tambin de la psicoanaltica: como rna-a nao de ocas dalgicos y reflejos-de otros oraun-
gen- en len mirada del olmo <cara quiera se tiene aan-a me.- ciados con los que so relacionan debe anal-
laein- significativa). Es decir. con el trmino zarse considerando la interdiscursividad ala
imagluiario social so quiero hacer referencia interdependencia con el otro cori el quo se
a: la icni-ogecu- en- la arito-do- eioi otro eomr quien- serie mnsanl.mene siempre una relacin especfica-- si
rio/ha ten-ida tan- vinculo a/catea, sien-do of oteo a suc lo planteamos en terminas mas relacionales,
vez el resu citada do otras mcrieaa.do-s, ysabiendo quelas tonto grupalos como individuales,
canten-i-d-eas simbe5lieuas quera u-nac. toro-ando escea-s mi- Poro una vez llegados-oes-te punto. nue pa-
ra-das-se mauctron- beisica-mmeema-eo do o-s srgnflcaciones rece importante la pregunta sigaaensto: Bajtin
eanstriitd-o,s o instituidos- seurao-imnuon-te, quo sari fas- estar hablando solamente de uana relacin
quae van posibilitan-do fin u-elacin -e <re)can.stmaa- -- entre enunciados o bien tambin de relaciones
yendo cu- siejolo caen-a eaapenaienucia. socialnuente s-ignifacatmvas en las que tienen
En sintosis, el imognuorina pscosocial cans-- tarata pos-alas- significados cama los deseos, los
tituido manto desde la ii-adicin sociolgico. afecatas olas pasiones- carparalzadas que to-
como des-de la pscoanmalicieo, no solos-e rofe-- dava no liaras-ido dis-cursivizadas era un mo-
rina al hecho que lee imeanuicina siercnpro est rojo- monto deternainado? Parece incuestionable
mida a rara- oreo, sino quur omnpliaria esto acop-- el hecho deque lares-puesta que dentas a esta
cin inroducenda la inico qume ~uno tambin esaestin lendr implicaciones para el anlisis
puede tornar al atma por otro que naos, que y lo prctica del cambio pscosocial de segeun-
seria corno la dimensin vincular a paranaai- da arden,
ca do los relaciones- soctiolos, ala ideado un
sujeto disociado, puesto que el otra s existo
cama sujeto situado, 6, La experiencia como tensin entre ci deseo
La ideo de imaginaria est estrechamente ansconsciente y la razn del discurso
conectada con la de relacin significa-
tiva/afectiva/de deseo desde la tradicin del La necesidad del cambia pscas-ocal cuan--
pseoanalsis. pera en la propuesta dalgca de do surge es en el momento en que so dan ex-
Bajtir. tamtabin sc puede entrever la idea dome-- periencias de malestar que se interpretan
lo-cian-os social-es sgnificuoir>rs rrrediatizadaras-y como productas dolos-condiciones- socia-his-
mediatizadas-par el dtscuaeso. Para Bajtin (a 979). tnicas y vincualaros, Parlo tanto el cambio, lo
la connsumaieaen discursiva os-ura proceso eonu mayora dolos-voces-, est ligado a experiencias
pIojo. multilateral y adiva, Esto significa que de exclusin y las experiencias de exclusin
1 silenucio. la
el hablante o escritor, cl sujeto discursivo di - se caracterizan muchas veces poro
ausencia de discurso. aol monoslaba del NO,
ra Bajl.in. est en relacin cori otros partc --
Entendido as, la propia experiencia do malestar
pontos de la comunicacin discursiva, dolos
eomrstituyolacon-dicinm de post/aifidad par-a gene-
que espora una comprensin activa as-u ds -
rae un discurso innovador que rampa can el
curso en funcin del aura imaginado: una
arden simblica hegemnica y que a lo vez
cantostacion, eonsentinuionto, participacin.
pernuita la creacin de sana nueva realidad y
objecin, cumplimiento, etc,
una nueva subjetividad. Sin embargo, cuando
Venas- as que el hablante es tambin un
nos-e admito este espaca-tiempo ro dscurs-
contestotario al ennitirsa Ai.scuarsoyque stos-e
vizado, o como mucha espacio del NO, pera
inscribe, podra decir. dontro de una historia
sobretodo espacio de experiencia al fin y al
relaciono]:
cabo, las nuevas acciones son absorbidas por el
discurso hegemnica y parlo tanto, el cambio
- - en no os umnponurorhalalanre. sino u~rae ermonirm can Lrmpremen-
abortado (Deleuze y Gxaattari, i 997).
cta de rronto eoiaoerodos- arrroiiorom. nuiecra o ajenas, con lan can-
lot ma onnrncatda dcuonnuinado oatnmblract anula nacuto do relaciones Pero hablar do experiencia en un contexto
<se apoya en ol-am. pralronuiunriza cao olios, a ar?-npooonuio los ala en el que el toma centrales-el cambia psco-
pone conocido, ;tnuc sus o-cera-ro.) (Bajti ni - 1979. [ social nos- obligo a diferenciar como mnima
das tipas de experiencia. La experiencia con re-
Segn Bajtntado enunciada es un eslabn
locin al pasado y la experiencia con relacin
en la cadena de lo comunicacin discursiva,
al futura (expectativa).
par tarata naos autos-ulacenite, sino que est le-
37 Pol-dri-caySociedad. 2003, Vol. 40 Nmn, 5a 129i40
o..u
Ara u-rau luuurtt
- i 1.. lnrnuu.luua rl Lun neun-raur mra?nicrt irr.rraryanimueailuuoe.r u-mr-nra l.i-nrs-auenjt- dr-se-cu .rui.bjr-ticdrari

Ex~aiin a esta diii mr rae a entre exponen


Sola asi se peadrimare eranace ros- prapcas reseos
ros y su re it arr desmuele umarlanra s-im-viradeiuaae del
croco-lodos olpadr mx cre naumseacuaoemcura osnamnla cal
iaabasjna ir 1 M uraurte 2 (it
999) o Fmnurtaidle-l atusaS-- rara it lii co seu Ir nmacma iii que su nrons-forna ea omm
lisis cii 1 ausmaur rdn Knassr lee-E (u)-v9). Pnuma geunie u-u Sola sise pons a tu rras-fcacmnaoa- la ncali
ras-Se auratea r exp i itt la a> txpN-tallvau simm nao daud (s ml s nmusmmsrs) re cuarrocieaaaclni nananmea nana -
legaras dii r tauroc mame nrtra t1uaea cnitrec-
1 a niutanrtamnu ra-zara
la pns-i lai . leas-tt rse e orallicira lenas-ion qure sea sit~ns Onatita
1inss-nrelct
lidaud iii nrade rjnae
de-l ruurcica fui me
lar lnis-eouiau al ans-nao niemsi loau~c cana a e xpcciotiu-a agencia. No parc -
1aa cae aiae~ riman sc pucel u integrar lo expeelair var
que estalalee ini lis idatidliduidimteas cica laus tris-tunos- (eax(ae muelar ma luatuir a) ejure sorgo al raa-tt de- un
1aeasilalr 5 1 st ram te lauruneariaiuians etom lar ospcmaina-zna clase rut set lucever sus mee camaoecm prevaamieanttu lo
y- duda nr n 1 ti ruar ruina cuate iran u peader cr temnaunacas tira cies-ea ira
Le E r[ae-mreiuemo es ilm anicinunica 1aros--emite. ciii rnamusc re rule y suri snauumnn rl eraste sitrinninonto
aasamnlna iras rerumale cainruicarceas leal canil Isauna sidra i1auna tmtsfsl me sei u oraa1ac u cral 1 rceaimusix-jdad/i raer--
unteaepou deis aiaeaniran ciar reacacurdanieus. Siu1ara - co de lat udicacar e x}aeruc nactio anusnAn qiaca uaos
me terror lnrhrrrnecn y aaaalicm tnrtcrsrrbeurid.raad caraaunsri u uy e Peso pato cal lea unrbnni r1aut- des-ema-
cali tui si uiluiittqiui la exp curt ce e mu u untas-ca imsasscauou surtir iamsivitiacl nacadinanurea ini eaae1tlieai
lnuaus-nuaulr ruar duautle uree-rr-rauu~s o ra-u la can-uuanu ro leas saeesivnas rananallie-nos quo ni erais-cas
e-rransea.s peri les quir slcuii1nue n anise tx,t miura 1saaa- - ele lar rimase ana del enanrabia us-ie-as-nae-ami do prinaser
ti- rie- e tic riera i1c ini carde ir ser miaste raen ocuuireas. lira eajenmn1alrs nucaam--
Jtn 1 cpnnlnuttuur rs-ti u \ez uns1aeusonualy- srt tarunucea ele u lina 1aiaenlc cran lun mu ccuiy.anama-eaaninu re cr
clecuesio n un Iras r -, lunar ea lar cliii aresertio. iii ur~;e a cal Inca caja asir-ata endo nac mu ea jan roeteo para Ini

aujaureata al lianlivio raer >. -ni taci1aenaniza veal cea~ cro nr afoaaaaacima mio lo cies-igual dad social eral re
mistar, el lose nx 1 a voluansod, lo inqaicacuan 1araro iris sexos a maestra qure it creos vista q eno e-cari ella
tairasianen ei iii niuss- raicuitaunnl, lar vis-ion retuop eumacanramneancra ial naaicstar 1 tas-odolos-
pa ea demeicujercas ano dis-
ara renitos.
Local u ciii uosud re fon-nuanun atuta rica lo tax1eru - mmmi nr u.ty-ea sari ni quita aiea
tauniva s la erumas utuaxon. El ffortzoua.c es-cariar 1
nuera me Ir sAi a qunca se asure can ncacavea ospaicurca Sahjetia>dady lleflexividad
Ata oxpe aun luca aeasrquae mida sca 1auae-da cacanatena
pas- cunamna tal t 1scas-iiailidoei rio dirtseuaamir el le ea crra pradomnas- hace r para activar la
fuatnmna r lunar a cnamatras una linnmea abs-aloto 1aianqmar ogomcia lernimanio? N cas- puedo res-uit arde ust Ii -
nanitas- ansi/alt ilcutair al exaiari mueuat.aanlo: cl luc-- dad la usacina dc Reflexividod (Woolgar i As -
ratonte se or e urarada una se acerca a l - Por tauatcaro, r9BSa iiondiuag. m986: .Kelier. a985a
lea tornes l expcrcuiaio usia vean. recamnelo os- Albortin, -aooo). cona instn.rnento terico
tau crrnmu1alr are anuo posadeas s-ran suas- nautivas. prctico. Es-seeioi naemre cuan relacaln alas-ox
irttt.titt u-ms r1ere la raxpeanitunuena leutuao. lo cjoe a criera ci ts qrae a orenannas cona a i oves igodea -.

sero oratncn1aada conan oxpectautivaam. se eles res/as ya q cae a inivostigorainana es- otra miso riera re
eaotiaaentt- e-tu cuta iii Fi cidaud de rrniyceios- icaria iralen- oranr e de tramas-Fo miar la rial i dad., pera
anamolrs ni ial i ralos, ra mirlare s can rclaei it a auras nabitos- la rut o
1 -os dos 1 tan sois tos- (uaae mca ria/ex1aere nc i o penal r suarales e tauro nis- serei ales ea cestid arios-.
a expectativa) son cta lacados cr la cali dannidod. lu discurso reflexiva supone un tipo do
Y es jet- tramasir-itt en-cm-e rarpema co-co e eatpraclemtina lo 1 ececas ox eormnpr ci sin del texto (a nannd a so--
ca peas- rscun ea[ re fa rical tunrial veas ii is i nao mr rae-- ciai) eesuat i ugeaste al caer.ic:aao ele io-tonoeei-rt- quru-
co-a sor.rcinane.s -pas-n/aiidir-nles- e ni pujo nadra des - e/-alta tu utan ca imita ra-tierre rama- curmeea. nmu-eanucrml a -u-ere-can u -
de el simasis-raca cilio mar pa Iaistri ea y parlo tasi eeccmnrurao lo rin sur a-ctivida-d ira vras-irud-cura-. Para
tu cl cartilla ni psi cas-acial, frase una a Albe-rtin mntomal AirO nne mons--
En este se nrti rio, nadominas neanusorenio la mini re era -<pIar ur y experinaenuor lo capacidad
sibil unid eleal cambija re seganuria arden --que ume- reflexuxa o la e aparainiad do girar hacia su
e-oso naoraro oto se Co tanitea cmi1 ectivea ectasia a cli raaisnmna, a-> ema coda rnaonaentna nr acnanteca--
vdnaoi-- pauso ficar la necesidad de una rmaue nula de la roet i ea ci onstfica. a mudes de usa-u
experiencia del s ir sino singularizada (res-- proceso cruel que se genera unhucle neeuusn--
panesobl dad nasearol en trnaminios de Birsa lea) y- vra uinaninle se- wa inacoearamnmnieirr en cias-es alrea-
umo serio eeuleun val (nerspcamrs-alaii idamel pralititaam),
1 Alaran --.Smtcr.cd.uad --ocr3 Vra] lo Nuirur. i ian>i-fo
Mangan ~arjai Latunlsaun Lo ronco correo-- ummrcreaooa-rooos corno lenagtuojru. deseo ns-nrirjeuavidad

dedar del objetado estudio destinadas prin- Y tanubin naos gustara incitar a no olvidar
cipalmente. a conectar al audrorio o lectores que lamen reaccin a la osenicializacin pue-
con el tipo de ecxpemiranciu prnrlicuae del autor/a do conducirnos al poo totalmente contrario -do
del texto. A travs de este proceso el si encismo Aoconstnsecina radical del sujeta coma el ries-
deviene crea, go que seapono do repeticin y repraduaccin so--
Poro para quela rollexivdad sea factible, se cial inconsciente del arden aunque sea bojo una
debo ad naitir previamentra ini ideta de subjetivi- apariencia do camino pasos-lo que sta es-sca baza,
dad. mnaeay conectada carei concepto do expo- Es difcil que hoya transformacin de segundo
rencin al que hornos- liraramea referencia orate- ordena si se rechaza el saajoto del deseo histrico. a
rarnaenle o travs del historiador Kassoleck, travs-de la razn, o hiera si acijes-considera su ex-
La subjetividad, por su parto. so construye peri enca relogndola al os-paca privado, dono
a travs-do un conpleja catrarsiado de signi-- inters general. Porque entonces se esta ob-
ficados-. do afectos, de Irbitos, de dispos-- vianda el peso y la marca dolo dominacin esa el
clones, do aaocaeinanrras-. y de percepciones deseo queatraviesael discurso. Ylosdoseos- mio
resultantes de las intou ac e tarar ariel sujeto y de sabidos-se convierten en barreras rfranquoa-
cnio ste las- interp et u-construye a travs bies, porque nos convuorten era sus esclavos, tal
de los discursas y des os poamblos-. Pero lo ycomo Fouacaultsealhacoyabastanatotienaapo.
subjetividad no pravucuse desuno experiencia El sujeto era gemaeral. pera s-obsotodo el que ocu-
genuino e individual, (ron lo tonta os produci- po posiciones- de dornirnado, necesita reconocer
da a travs del lengaa~c u las nntoraccnoraos so- su deseo para poder dosujotarse unu poco de l y
ciales significativas. dejar do ejercer su complicidad era el dramna de
Esto ideado subjetividad no sustantivzada lo dominacin. Complicidad no sabida, no pon -
hara referencia ala Ainseasin vincular, so-- sada pero actuada al fin yal cabo, qaae est tam-
cale hisirca del sujetra, eaotafgurnidolayala bina presente a travs-de la accin pon fornas-ti va del
vez permitindole tonnuec-aaciencia de sto inri- pensamiento eritreo.
ciar un cna-avimiento de tran-sfnrmacin. Es cons- Pero para que el no rechaza del sujeto del
truida a travs-de las experiencias-, los discur- deseo histrico sea factible, la subjetividad y la
sos que la envuelven y sobretodo las conflictos- roflexividad son aspectos centrales a tener en
y tensiones que puedan darse entre stas. La cuenta, Por ello las-palabras-de Bonder (200o)
definicin del trnaina suabjet.ivida&talycomo reclamando es-te anhelo de subjetividad ac-
seala Bonder (2000) es uradovia una definicin tusal ~, muchas voces vivido como conflictivo
por hacerse, proces-aly provisoria, es-toes rom-- pero necesario, para trabajarla transformacin
paral, as-ea tan hstricta cuona hipottico.. de la realidad, nos sirven do remate final. Es
Sin enubarga, cuando se recurro a oste con- pues prioritaria lo tarea de imaginar-y expe-
copto de una manera ma otro podemos decir que rirnontar situaciones- encuentras-, prcticas que
est en juega la que Lpez Pett (citado por inciten a fas/as sujetos- a exeeaars-e de lo que vi-
Bandor 200o) llama el residuo del procesado ven carneo ms propio a singularj- a familiarizar-
su/ajetivo-ein, es decir, la s-irr.guiaridad. el part - secan la que sien-ten ms ojeo-o. Este proceso le-
culartejidodefashe/arasquaecornapononcada bio- vara a retemn-itoniafizar fa historia, la cultura, el
grafa, la donsedad re mr ricen-cia del si mismo imaginaria en clavos que hablen do naoaliciones
(Bondor, 2000, p- 7)- de identidades ni universales ni particulamesr
En efecto, yya para actalanr es-te relato nada Ii- de flujos. laberintos, mara itas de identificacia-
nuealyestoapunte Aelaerratnuietatasquerenaosro-- nos, de mltiples asfmilacionesy-rein-terpretacio-
cardar quse una cosa es reconocer deseos-ydes-- nosa do la transicionalidad de la experiencia tan-
cifrar motivaciones y ata-nr os sustantivizarios ji- Co en su dirmrensin de temporalidad como de
eson-ciali-rarias canna so lo hecho todo el tenpo espacialidad <objetiva, subjetiva) (Bander.
esa la ps-caologia tradicional y nornuatva, 2000, ~. nO),

+ Sealado por Biruls (2000).

139 PolitieaySaciodrad. ooa3,Vol. 40 Nm. ir 129i40


Petujuur Puiutl u 1 tuuruilruiu u len terrear iranin-n a r.nncnm-onu.maarcauruas e-nu-Crit ltaogituajc, dcsura u nnr.Iajenitriirnui

8. Brafrreneias bibliogrficas

Anuuauus. <1(9)6) Ini leavrnuiau rina Slicliuemaaul e-nula viciar cuan idinmnuar>. cara M.Bcur-iuay- ltIDBlrinlasnuos ((Ionn}a.)
Uuinncr-uu. Ps-im-nuraniuiianiae r-Suilajcnir-iuuae. Etarncaclcsrrar, Pauidas, a
1a. Sr (so. -

\uiaiauccis - 1 (acon) a ini ras-trucho eunrnagr-uqicca etlico rrs-rtuar-icrsmrrs u/r- utur-uaunrtr - Uracriinuicuuiecrucr jusumamis-nur-auni -c-fat-eictaeaea ir
[lerauta Luars sur aula ( irru u 1 c su tarar tnarsul
Byns M (ir) e ktrnnreau/nlcnutocruunnuuulurnl Niurcaco a \Xlinr>8.
Ilusa si \l Irru uccunuuut-rnun-s murare e-uunuu-rua u--catire) Bu churrar, le-onin.
iliria tiS 1 r 1999) lu-rpoitsaiirltci un 1 ralrur It Ir viamur u onu nanno ala aeeiiasa t,a naioiaianinuua. ALiar a. Ma
Sur xci suri 1 (cranur> II nr-por-arr deliren-u rust 1 o-macis rut muur-nunuua ira ecs-tcuetsolai/idoc. Macnid. Iriactas, pp. 141152.
cuoom- llil uia~n unau Ii -iult1ontsid-iil Fui ( tira cl uf ermnip). ficnnranma re Str!aottu-rulrre Baunrueiranni. aai --
1 a1 u--a-- 14
It i\uut tu (A t iu)t)eu) (nnrr-reu u unlrcuua urluad cnt unirte, re ranrea rc-leec-ur}o mcm cuienarmtra, Entruanmamrea tina llraivers-idacles
tic-lu inuu,uun it su( mular uI.iuet-ove-1risuc-uiaial i-t-cim- rnucijt-r-c-sm- nlise-i1alimuais-ac. - Samncinugna re CHile, jis--
liii.
suri u suar ales iii uur rl ~untire.r-caurtaiarsukaeinlaaumn;Alunsnruli-r-lsrmrs
un

iiiat intu u It(aonia) aSua1ertus nurumnrrai/rrs lam olurna. Paricis


lii-turauu 1 (a t1t1lt) 5 u raes es nnuamsxers u marasiiaacio deul ginuc-rtu- rum e rus-oyes solare feretcauatcsiolnuary Ii
tirar r uumuimus u /Uiran lerrarurruua Sial mu
(croo mt Uu u uanrrsauros 1 euujoueuua eln-/ lacre/no /nnrunetu arriare la snujccieinm \-tdrid. (Iniuceirnr, Fe-inri nisomos-. meje>.
ltt:ltuar t y ( u ir virar 8 (it19 1 5/iI Ucaetura Baneeton u nc re -<itas
kuaurm>ssuui e -\ SI (uu>u/a) ll rsra mini s escure Isa 1< cran un e-ms rscoaua lisis>, e-nr 154. Biatrius vED. Bu ira
uSluXia (( t Ir 1 ( crrnun / crcarmniaunlusr u rralujcrrnuduau/ her mInara 1 mininas p~a. u~.o-~.
l-uurtaeui-i r Sil (at7<u) //rmruirara e/e Ira Sr aruurlae/enul /en ecu/urniunu/ ele sralrrr Itmn olanmar, 8. XXI.
1-has Ka a u u ir t (upu5)- i/e!lcmuemors nolutras-ucarcnnr u creracria iii 5ui la nlir mons- el Mognn ini. 1991.
1/urss, U (un>r9r1) len ir nunumnr itria fr-ntuirrusrua8r u 0< surirtis mu N 1 turs- us,l\1. (arre. f<ccunroreomtas linar-nanas.
~up u-u mj ti Mar] u re Su ecu 1 Itt cas arr 1
C,smisnu u- II it (un> ca 1 itun/enul u %1ncc/ua Syuc traa, Soiorttarmicat. 1996
(~nsiam:a\ 1< Ci 91u5) lan Suri ni <camisa r ce u ituntnst t-lutuavuamnmnanur isa Ylnunlrauaa tsytbologya. ,lnnuenienno, Isielrcau)r$sr.
.40, uIt -fa -a<75
ur>r>1) cii un sus cii lu ujar r su cutid rum ut t-uuicn-gnarir-iai co Ini e-ranrstnuarueui sne-inul, caa Guanennaus, 1<4. /le-
ra/ud d r mil unte nr s d1anuatrmnuuacuontn sra liar uumnseueacninu ueae-ire, pta. fi -513. Baurclnann. Iaaidus
lAs-turs-u (iujS(u) IYrc .Sr-tcom-c Qtueetuuuo un humnruorl.smo. Scrouiuami. Opera ttemi~-n-rs-iu-.
1 i-suiusu. 5> it (u cjpu) (acnur ra cilurrneus itnrra1ures- /ar ncirmraeoeiuaun e/e lo nmrnurnnoiazua. Pi-mrd cid, firteenirau.
lu-inican -i (u ~o) ljaicrrattroonane sen lo ~auimalcrtmen -s-eaen:. Bnrnuar lern a SenA ti.
(u ~9(t) 1 namuser rin u snsnussaara vi sun-nuitrucri>a. cr Unuunurur lauu A & ira u/AS. 4. L. (euauat1i.) /anu+crcr6oo Bis- -
crieseis a 1 estIran nra 1 1 111 MiAu d Vis-tui
idii-iiny (ttjs-) Inurmeal Suumuual /kveltolracrrx Lanudneus, Snagr
irataii-:uuiair Sil 1 ( ipt)r1) II ormn(es-tonuo lo de-arguanmidimn/. Pr-laudrinl 1 atonl u
tleurcu ala 1 (5 r>nu) 1 unu urcayauum suturar ir rurnnun natales de t-rmmnr.pueersuutnu u t1ulouent red dr nuca m-ncm(mi Co- sun ireantu.ct.idua.d e/nr
s-enrmi.tmi lainaynrstau luucsiu-sua tAil
Mttrare-r it Lt (u >rjie /I returnie r/n ict;anu/ieieci. Bat drama 1 aids
1 Imr~tfta) tt enjute si rrrenercmn re jet r-n,inlineum/ Dro utrera re/curt ir m crostuteecieinm reucien. Barrelonsa, Pasinimas
(u e> t>8)
Pu y -s, SI (ur>n)u) nden tialina \eacrar-earazcm< un antuacu<urrlite tener nra mase raluora t/c u nra rajen-. utouilisis dra o-rrrr- inc-ea-o nmnao.
nmaucuul 1 nrur sur a Aiuuntrrounr a cica Bancaelnana Fess Doc ini rl
(tu>> 1) Muaje re un anses dc gnero y elisenuaso Rer-ru(cr dc /asuea/nacara Social. tI(a), IP ~0~--2~-5~
(ia>t)t} Ir uumuums 1 syclrcalorua 1 res,reSa.gr aula ie artialira-umus-
liii- IIumiutry- Nora lenaunuen Ir meir e A Bm tetAs-, E. 1998. Dracoos-rmaeenirmg
/alumririe /)r.u.e./a culog-t--. iramar
Br ururrirar ir-:! SI -5(0 rA, 5. Nl. (u 994)a Enauuunrmuut uu Erta ce u-Celia. Fra s-tadr.ueraiacr rita lun ultjiti-eo cro. Barcelona-a. .Antl.Furer
1snss-.

trai-.-<raNaS re- 129--u4.O 1,1ra


lclntraua, a-Sunruicceeu. con, -

You might also like