Professional Documents
Culture Documents
Spawanie jest procesem trwaego czenia metalowych elementw, ktre wykonane s z tych samych lub
podobnych materiaw. Proces ten polega na miejscowym nadtopieniu czonych czci. Miejsce bezpored-
niego poczenia obu czonych elementw nazywa si spoin. Czsto zdarza si tak, e proces spawania wy-
maga uycia dodatkowego materiau, ktry okrela si mianem spoiwa. rdem ciepa, jakie jest niezbdne do
przeprowadzenia procesu spawania, tj. miejscowego stopienia czonych czci moe by pomie gazowy lub
uk elektryczny. W zalenoci od zastosowanego rda ciepa mona mwi o spawaniu gazowym lub spawa-
niu ukowym.
Efektem poczenia dwch lub wicej elementw w procesie spawania jest powstanie zcza spawanego
(poczenia spawanego), ktre coraz czciej okrela si mianem konstrukcji spawanej. Przykad konstrukcji
spawanej przedstawia rysunek 8.1.
Prba odwzorowania konstrukcji i zcza spawanego na rysunku technicznym wymaga znajomoci termi-
nw i zasad z zakresu spawalnictwa. Najczciej w literaturze oraz dokumentacji technicznej spotyka si nast-
pujce wyraenia:
lico spoiny zewntrzna powierzchnia spoiny od strony jej ukadania (rys. 8.2a),
gra spoiny przeciwlega licu zewntrzna powierzchnia ciegu przetapiajcego gardziel rowka spawal-
niczego, wystpujca w spoinach wykonywanych jednostronnie (rys. 8.2b),
szew spawany cigy spoina uoona na caej dugoci zcza,
szew spawany przerywany spoina uoona z regularnymi odstpami,
spoina symetryczna spoina majca w przekroju poprzecznym taki sam ksztat od strony lica i grani
(rys. 8.3).
194 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
a) b)
Rodzaje spoin cile zwizane s z ich ksztatem oraz wygldem. Dotyczy to zarwno wygldu zewntrzne-
go, jak i widoku w przekroju. Przykadowe rodzaje spoin, zcz, ich ksztaty, nazwy oraz znaki umowne za-
mieszczono w tabeli 8.1. Linia cienka na rysunku ksztatu spoiny przedstawia stan brzegw przed wykonaniem
operacji spawania, a wic prezentuje sposb przygotowania brzegw elementw czonych do spawania.
Tabela 8.1.
Rodzaje spoin i zcz oraz ich umowne znaki
Spoina brzena
1. z krawdziami podwinitymi, prze-
topionymi cakowicie
Spoina brzena
2. z krawdziami podwinitymi, prze-
topionymi czciowo
3. Spoina grzbietowa
Marcin Graba - Rysowanie pocze nierozcznych poczenia spawane 195
4. Spoina typu I
5. Spoina typu V
6. Spoina typu V
7. Spoina typu Y
Spoiny doczoowe
8. Spoina typu Y
9. Spoina typu U
Spoina typu V
11.
o stromych brzegach
Spoina typu V
12.
ze stromym brzegiem
W przypadku spoin typu V, U lub Y mona mwi o spoinie lewo- lub prawostronnej.
Zgodnie z Polsk Norm poczenia spawane, podobnie jak poczenia rozczne gwintowe, mona przed-
stawia w sposb uproszczony lub umowny. Przykady uproszczonego i umownego przedstawiana spoin za-
prezentowano w tabelach 8.2 i 8.3 oraz na przykadowych rysunkach.
Marcin Graba - Rysowanie pocze nierozcznych poczenia spawane 197
Tabela 8.2.
Uproszczone przedstawianie pocze spawanych
Tabela 8.3.
Umowne przedstawianie pocze spawanych przykady
Spoiny i zcza spawane na rysunkach wykonawczych i zoeniowych naley wymiarowa wedug uprosz-
czonego schematu, prezentowanego w Polskiej Normie, ktry opiera si na szeregu umownych elementach
graficznych. Uproszczon budow oznaczenia poczenia spawanego zobrazowano na rysunku 8.4.
Linia odniesienia to linia cienka ciga zaamana, zakoczona strzak, zwan strzak linii odniesienia.
Strzak t doprowadza si do rzutu zcza w taki w sposb, aby nie powodowao to zaciemnienia rysunku
i zmniejszenia jego czytelnoci. Przykadowe pooenie linii odniesienia pokazane jest na rysunku 8.5.
a) b) c)
d) e) f)
W przypadku spoin V, Y oraz U strzaka linii odniesienia powinna wskazywa brzeg zukosowny.
Dugo linii odniesienia powinna zapewni konstruktorowi moliwo czytelnego i poprawnego zapisania
wszystkich niezbdnych informacji, dotyczcych spoiny lub zcza spawanego. Pki linii odniesienia naley
rysowa rwnolegle do dolnego brzegu arkusza rysunkowego.
Wystpujca w oznaczeniu poczenia spawanego linia identyfikacyjna jest lini cienk kreskow, ktr ry-
suje si pod lub nad lini odniesienia. Pooenie linii identyfikacyjnej zaley od tego, czy spoin oznacza si po
200 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
stronie lica, czy po stronie grani. Wpyw na jej pooenie ma take ustawienie umownego znaku spoiny.
W przypadku oznaczania spoin symetrycznych lini identyfikacyjn naley pomin. Zasady oznaczania spoin
z lini identyfikacyjn i umownymi znakami spoin przedstawiono w tabeli 8.4. Punkty 1 i 4 wystpujce w tej
tabeli zalecane s przez Polsk Norm i traktuje si je jako uprzywilejowane.
Tabela 8.4.
Zasady oznaczania spoin z lini identyfikacyjn i umownymi znakami spoin
Umowny znak spoiny pisze si na linii odniesienia w miejscu oznaczonym na rysunku 8.4 cyfr 1, zachowu-
jc jednak form graficzn znaku zdefiniowan w Polskiej Normie (rys. 8.6).
Rys. 8.6. Forma graficzna umownych znakw spoin zalecane przez Polsk Norm: h wysoko pisma przyjtego na
rysunku [1, 2, 7, 23].
Charakterystyczne wymiary przekroju poprzecznego umieszcza si przed znakiem umownym spoiny, z jego
lewej strony, w miejscu oznaczonym cyfr 2. Natomiast charakterystyczne wymiary przekroju wzdunego
spoin i szww spawanych umieszcza si za umownym znakiem spoiny, z jego prawej strony, w miejscu ozna-
czonym cyfr 3. W tabeli 5 podane s przykadowe sposoby wymiarowania spoin.
Tabela 8.5.
Przykadowe sposoby podawania wymiarw pocze spawanych
Grubo nominalna
Spoina brzena spoiny s jest rwna
z krawdziami odlegoci od zewntrz-
przetopionymi nej powierzchni spoiny
3.
czciowo do granicy wtopienia.
lub spoina Natomiast dugo spo-
grzbietowa iny l jest rwna dugoci
zcza spawanego.
Grubo nominalna
spoiny s jest rwna
odlegoci od
powierzchni brzegw
Spoina typu I zcza spawanego
4.
niepena do granicy wtopienia.
Natomiast dugo
nominalna spoiny l jest
rwna dugoci zcza
spawanego.
Wymiar poprzeczny
spoiny pachwinowej
poprzedzony liter a jest
wysokoci a wzgldem
przeciwprostoktnej
trjkata prostoktnego
rwnoramiennego, ktry
wpisuje si w przekrj
5.
spoiny. W zasadzie jest
to grubo spoiny
pachwinowej wedug
oznacze w starej PN.
Spoina
Natomiast dugo no-
pachwinowa
minalna spoiny l jest
o licu paskim,
rwna dugoci zcza
wypukym lub
spawanego.
wklsym
Wymiar poprzeczny
spoiny pachwinowej
poprzedzony liter z
jest przyprostoktn z
trjkta rwnoramienne-
6.
go wpisanego w przekrj
spoiny. Dugo
nominalna spoiny l jest
rwna dugoci zcza
spawanego.
202 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Szew spawany
pachwinowy
7. spoina
pachwinowa
przerywana Oznaczenie wielkoci a
oraz z zgodnie
z punktami 5 i 6 za-
mieszczonymi powyej.
Pozostae oznaczenia
zgodnie z PN:
Szew spawany n liczba odcinkw
pachwinowy spoin szwu dla
acuchowy kadej strony,
8. spoina l dugo odcinkw
pachwinowa spoin,
przerywana e odlego midzy
symetryczna odcinkami spoin,
z znak przestawnoci
odcinkw spoin,
d rednica otworu
lub spoiny
w paszczynie
styku brzegw
czonych
Szew spawany elementw,
pachwinowy
przestawny t podziaka szwu
9. spoina spawanego.
pachwinowa
przerywana
przestawna
Oznaczenia zgodnie
Szew spawany
z PN:
otworowy
10. d rednica otworu lub
z otworami
okrgymi spoiny
w paszczynie styku
brzegw czonych
elementw,
Szew spawany c szeroko otworu
otworowy lub spoiny
11. w paszczynie styku
z otworami
podunymi brzegw czonych
elementw,
n liczba spoin lub
odcinkw spoin,
Szew spawany t podziaka szwu
12. bezotworowy spawanego,
punktowy e odlego midzy
odcinkami spoin.
Marcin Graba - Rysowanie pocze nierozcznych poczenia spawane 203
Szew spawany
13. bezotworowy
liniowy
Zazwyczaj w opisie i wymiarowaniu spoin na rysunkach wykonawczych (czasami take na rysunkach zo-
eniowych) stosuje si przedstawiony powyej umowny sposb oznaczania i opisywania spoin oraz zczy
spawanych. Bardziej profesjonalne wydaje si by stosowanie i wykorzystywanie penego oznaczenia pocze-
nia spawanego, zalecanego w Polskiej Normie, dziki czemu podaje si znacznie wicej informacji o zczu
spawanym. Budowa penego oznaczenia poczenia spawanego przedstawiona jest na rysunku 8.7.
W penym oznaczeniu poczenia spawanego wyrni mona:
pk linii odniesienia,
strzak linii odniesienia,
lini identyfikacyjn,
umowny znak spoiny oznaczony cyfr 1,
charakterystyczne wymiary przekroju poprzecznego, oznaczone cyfr 2,
charakterystyczne wymiary przekroju wzdunego, oznaczone cyfr 3,
znaki dodatkowe, wystpujce na pozycjach oznaczonych cyframi 4, 5 oraz 6,
wymiary brzegw przygotowanych do spawania (tj. rowkw, otworw, itp.), ktre oznaczono cyfr 7,
inne dane: numer pozycji spoiny, oznaczenie numeryczne metody spawania, dane jakociowe, oznacze-
nie normy dotyczcej przygotowania brzegw do spawania, oznaczenia instrukcji spawania, ktre ozna-
czono cyfr 8.
Wspomniane powyej znaki dodatkowe s rwnie zdefiniowane w Polskiej Normie, ktra okrela ich
wygld, znaczenie i sposb umieszczania. Rysunek 8.8 przedstawia form graficzn znakw dodatkowych
spoin, natomiast tabela 8.6 przedstawia ich opis, zasady umieszczania i krtk charakterystyk.
Rys. 8.8. Forma graficzna dodatkowych znakw spoin zalecane przez Polsk Norm: h wysoko pisma przyjtego na
rysunku [1, 2, 7, 23].
204 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Tabela 8.6.
Przykadowe sposoby podawania wymiarw pocze spawanych
Lp. Nazwa znaku Znak Znaczenie znaku Miejsce zapisu Przykadowe zastosowanie
Przy umownym
2. uk wklsy Wklse lico spoiny znaku spoiny
Przy znaku
Usunicie nadlewu spoiny rwno umownym
4. Okrg z kresk
z powierzchni brzegw lub przy znaku
lica
Przy znaku
Usunicie podtopie
umownym
5. Kotwica i karbw z agodnym
lub przy znaku
przejciem do metalu rodzimego
lica
Wykonanie spoiny
w montau lub w miejscu
6. Chorgiewka
planowanej eksploatacji kon-
strukcji
Na zaamaniu
linii odniesienia
Grubo linii znakw, liter i cyfr oznaczenia spoiny (poza cyframi numeru pozycji spoiny), powinna by ta-
ka sama, jak grubo pisma przyjtego na rysunku do opisywania innych wymiarw.
Rysunek 8.9 prezentuje przykadowy opis penego oznaczenia zcza spawanego wraz z okreleniem grubo-
ci linii, znakw i cyfr.
Rys. 8.9. Grubo linii znakw i cyfr penego oznaczenia spoiny wraz z wyjanieniem wszystkich znakw: Szew spawany,
przerywany [10 45 (65)], w ktrym naley wykona 10 odcinkw spoiny pachwinowej ( ), o gruboci
a = 5 mm i dugoci jednego odcinka l = 45 mm, w odlegoci e = 65 mm pomidzy nimi. Spoina ma by
wykonana na caym obwodzie zcza spawanego ( ), w czasie montau konstrukcji ( ). Szew naley wyko-
na metod ukow z uyciem elektrody otulonej (111), a w dokumentacji rysunkowej jest on zapisany pod po-
zycj sidm (7) [2, 7, 10].
Wystpujce na rysunku 8.9 oznaczenie metody spawania (111) naley do zbioru numerycznych oznacze
metod spawania, ktrych przykady zamieszczono w tabeli 8.7.
Tabela 8.7.
Wykaz numeryczny metod spawania [4, 23]
Oznaczenie Oznaczenie
Nazwa metody spawania Nazwa metody spawania
numeryczne numeryczne
Przedmiot spawany skada si z co najmniej dwch elementw. Uoenie wszystkich spoin sprawia, e ze-
sp kilku lub kilkunastu elementw staje si jednolit konstrukcj lub zespoem maszynowym. Mona wtedy
mwi o zczu lub konstrukcji spawanej. Rysunki wykonawcze zcz spawanych wykonuje si zgodnie
z oglnie panujcymi zasadami rysunku technicznego. Jedynie wymiarowanie takich rysunkw zwizane jest
z przestrzeganiem szczeglnych zalece. Wymiarujc rysunek zcza spawanego naley poda:
206 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
3 wymiary okrelajce wielko lub rozmiary poszczeglnych elementw, wchodzcych w skad wyrobu
spawanego,
3 wymiary okrelajce wzajemne pooenie spawanych elementw,
3 wymiary i pene oznaczenia spoin.
W tabeli 8.8 zaprezentowano przykadowe uproszczone i umowne oznaczenia spoin wedug Polskiej Nor-
my, ktre wykorzystuje si przy wykonywaniu rysunkw wykonawczych zczy spawanych.
Tabela 8.8.
Przykadowe oznaczenia spoin na rysunkach wykonawczych wedug PN [2, 7, 10, 23]
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Marcin Graba - Rysowanie pocze nierozcznych poczenia spawane 207
Rysunek 8.10 ilustruje przykadowe sposoby rysowania spoin dla pyt i elementw czonych, ktre s wza-
jemnie do siebie pooone w sposb rwnolegy lub prostopady. Oprcz standardowego przekroju przez po-
czenie spawane pokazane s take rzuty od strony lica i grani lub od strony samego lica.
a) e)
b) f)
c) g)
d)
Rys. 8.11. Przykadowe sposoby czenia pyt: a) dwie pyty rwnolege poczone spoin pachwinow; b) dwie
prostopade do siebie pyty poczone dwiema spoinami pachwinowymi; c) dwie pyty wzajemnie prostopade
poczone spoin pachwinow; d) dwie pyty poczone na ksztat litery L; e) szew spawany dla dwch
prostopadych pyt; f) poczenie dwch pyt prostopadych spoin pachwinow; g) pyta poczona z rur
spoin pachwinow.
208 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Natomiast na rysunku 8.11 (przypadki a, b, c) przedstawiono trzy warianty poczenia dwch pyt spoin
doczoow, przy czym w kadym z przypadkw wystpuje spoina typu V. W pierwszym przypadku (rys.
8.11a) pyty nie stykaj si ze sob, a spoina nie przebiega przez ca grubo czonych pyt. Drugi wariant
(rys. 8.11b) prezentuje dwie stykajce si pyty oraz spoin rwn gruboci obu pyt. W trzecim przypadku
(rys. 8.11c) mona mwi o standardowej spoinie doczoowej typu V. O ile dla wszystkich wariantw rzuty
uproszczone nieznacznie si rni, to w przypadku rzutw umownych omwione poczenia przedstawia si
w ten sam sposb (rys. 8.11d).
a) b) c) d)
Rys. 8.10. Trzy warianty poczenia pyt spoin doczoow typu V: a, b, c) rzuty uproszczone; d) rzut umowny.
Rysunki 8.12 8.14 prezentuj przykadowe rysunki wykonawcze rnych czci maszyn, ktre wykonano
z wykorzystaniem pocze spawanych.
Marcin Graba - Rysowanie pocze nierozcznych poczenia spawane 209
Poczenia spawane wykorzystuje si nie tylko w tworzeniu konstrukcji nietypowych, ale take w wy-
konywaniu paszczy, konierzy, pokryw reduktorw, wazw, zbiornikw cinieniowych oraz k zbatych
(rys. 8.15) i dwigni czci maszyn (rys. 8.16).
a) b)
c) d)
a) b)
c) d)
Rys. 8.16. Przykady wykorzystania pocze spawanych w konstrukcji i tworzeniu dwigni czci maszyn.
W literaturze mona spotyka szereg podziaw pocze i zczy spawanych, dokonanych wedug rnych
kryteriw, co w efekcie oznacza powstanie wielu schematw klasyfikacyjnych. Jednym z nich jest schemat
zamieszczony w pozycji [14], ktry zaprezentowano na rysunku 8.17. Podstawowym kryterium podziau po-
cze spawanych jest w tym przypadku typ poczenia (stykowe, zakadkowe, nakadkowe, teowe i narone).
214 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba