Professional Documents
Culture Documents
TOM XXXIV
1. Postsekularyzm i postmodernizm
Zrozumienie obecnej sytuacji, ktr okrela choby jedynie teoretycznie zna-
czce skomplikowanie to trudna sprawa. Z drugiej strony, jak wskazuje Edgar Mo-
rin, dla wspczesnej nauki paradygmat symplifikacji (upraszczania), ktrym opero-
waa tzw. nauka klasyczna jest niewystarczajcy2. Sam rozwj nauki domaga si
zbudowania i ewolucji nowego modelu, uwzgldniania paradygmatu skompliko-
wania, ktry nie rodzi si z teoretycznych spekulacji opartych na uproszczeniach
1
P. J. Wallison, Bad History, Worse Policy: How a False Narrative about the Financial Crisis Led
to the Dodd-Frank Act, Washington 2013.
2
E. Morin, Ciencia con conciencia, tum. A. Snchez, Barcelona 1984, s. 359.
Filozofia kultury - przekraczajc post-sekularyzm 225
na gruncie nauk spoecznych, jest traktowana jako posiadajca doniosy ciar epi-
stemologiczny5. Jak przed kilkoma laty zaznacza Jos Mara Mardones, pewne
powszechne odczucie nawiedza dzi zarwno naukowca jak zwykego obserwatora
zjawiska religijnego: co wydarza si w wiecie religijnym. Religia nie znika pod
wpywem dynamiki nowoczesnoci, jak przedwczenie zapowiadali niektrzy stojc
na stanowiskach pozytywistycznych lub marksistowskich6.
yjemy wic w sytuacji dychotomicznej, charakterystycznej dla oporu przed
zmian paradygmatu, oporu przed myleniem rozbienym i jego niekompatybil-
noci z myleniem zbienym. Przywoujc kategorie Thomasa S. Kuhna, mona
stwierdzi, e yjemy w czasach, kiedy zachodz rewolucje, ktre wedug tego
historyka nauki zakadaj epizody (), w ktrych spoeczno naukowa porzuca
tradycyjny sposb widzenia wiata i uprawiania nauki na rzecz innego ujcia wa-
snej dyscypliny, zazwyczaj niekompatybilnego z wczeniejszym7.
Zwaszcza wsplnota spoeczna i polityczna, a take instytucje intelektualne,
ktre je wspieraj czsto ze wzgldu po prostu na ich zaleno od dotacji pu-
blicznych s analogatem wsplnoty naukowej. Opr przed zmian jest ewidentny,
poniewa zmiana oznacza nawrcenie mentalne: now wizj wiata, jzyka i per-
spektywy8. Sekularyzm pod koniec XX wieku nadal okaza si ywy, utosamia-
no z pytaniem o zasadno stosowania w debatach publicznych jzyka religijnego
lub argumentacji nawizujcej do religii. Chodzio wic ostatecznie o zagadnienia
zwizane z kryterium demarkacyjnym religii9, nie liczcym si jednak z argumen-
tem socjologicznym lub traktujcym go jako mao istotny: mao interesujce jest
odwoanie socjologiczne do oczywistego faktu, e wszystkie kultury okazuj zacho-
wania religijne i e w naszych spoeczestwach wierzcy stanowi wikszo, a nie-
wierzcy mniejszo, ktra staje si widoczna jedynie przez swj wpyw na rodki
przekazu (lub inne). Jako argument jest mao interesujcy, poniewa () nawet jeli
wszystkie kultury okazayby zgodnie pogldy religijne, choby jedynym wierzcym
na ziemi by piszcy te sowa, ciepo prawdy bijce z jego pogldw bdzie nieza-
lene od tego faktu10.
Sposb rozumowania, ktry zapomina o naturze kryterium demarkacji naukowej
i ktry myli fakty naturalne z faktami racjonalnoci (naukowej), tym samym pomija
to, e ta racjonalno jest poredniczona przez waciw mu aksjologi, podobnie
5
J. E. Rodrguez, El debate agnstico sobre lo sagrado, de la ciencia social a la cultura democrti-
ca, w: Sagrado, profano: nuevos desafos al proyecto de la modernidad, red. J. Beriain I. Snchez de
la Yncera, Madrid 2010, s. 323324.
6
J. M. Mardones, Adnde va la religin? Cristianismo y religiosidad en nuestro tiempo, Santander
1996, s. 15.
7
Th. S. Kuhn, La tensin esencial. Estudios selectos sobre la tradicin y el cambio en el mbito de
la ciencia, t. R. Helier, Madrid 1993, s. 247.
8
Th. S. Kuhn, La estructura de las revoluciones cientficas, t. C. Sols, 2. edycja, Madrid 2005.
9
F. Broncano, Las dimensiones del alma. La naturaleza de la experiencia y los lmites de un debate,
w: A. Gonzlez F. Broncano, Fe y racionalidad. Una controversia sobre las relaciones entre Teologa
y teora de la racionalidad, Salamanca 1994, s. 146148.
10
Tame, s. 146.
Filozofia kultury - przekraczajc post-sekularyzm 227
18
J. Habermas, Zwischen Naturalismus und Religion, Frankfurt a. M. 2005, s. 113.
19
Tame, s. 118.
20
Tame, s. 146147
230 ks. Manuel Lzaro Pulido
kreli przez to, e nic nie wrci do tego, jak byo dawniej, lecz to nie oznacza za-
wsze usunicia caej rzeczywistoci.21
Istotnie, namacalnym wyzwaniem, z ktrym musi zmierzy si filozofia to zbu-
dowanie kultury jako rzeczywistoci wpisanej w sam definicj czowieka, jej ele-
mentw i rzeczywistoci, faktycznoci ludzkiego dziaania. W XXI wieku, po kryzy-
sie rozumu nowoytnego, w sferze publicznej dominuj emocje i odczucia. Chciaa
je zmonopolizowa gospodarka, odzyskujc mechanizmy waciwe dla propagan-
dowych okresw wielkich wojen, wzmacnianych przez wolno w sieci. Emocje
zawadny przestrzeni, w ktrej triumfuj: mocn sfer prywatn (przedsibior-
czo) i sab sfer prywatn (Internet). Nie ma miejsca na sekularyzm ani post-se-
kularyzm w takim wiecie, przynajmniej na razie. Ale jest miejsce na co pniej-
szego: to przestrze czowieka, ktry pragnie y i traci nadziej szukajc miejsca
oraz kojc uczucie tak na poziomie wewntrznym jak spoecznym. Jedynym miej-
scem, ktre spotyka to sfera duchowa, uczucie religijne. Znajdujemy si ju poza
postsekularyzmem i chrzecijastwo powinno wykorzysta swoj sta zdolno
do odkupienia, do bycia ciaem nowego czowieka.
Wrmy do kryzysu, cienia pesymizmu, ktry atakuje nas i wielu katolikw.
To cie, ktry pokazuje, e co w naszym sposobie mylenia i ycia wiar znajduje
si w kryzysie, ale to by moe nie chrzecijastwo jest w kryzysie, zwaszcza je-
li patrzymy na now sytuacj, ktra zakada przekroczenie wiata zdominowanego
przez sekularyzm i postsekularyzm, w ostatecznym rozrachunku wiata zbudowane-
go przez czowieka na kanwie sekularyzacji cywilizacji chrzecijaskiej.
Warto zwrci uwag, e wieszcze kryzysu chrzecijastwa najczciej przycho-
dz z dyscyplin dalekich od dziaa duszpasterskich i myli teologicznej. Socjolo-
gowie, filozofowie, dziennikarze oraz rzecznicy propozycji politycznych i rnych
tendencji spoecznych z rozmysem pragn przymi radosn i wietlist dziaalno
Kocioa. To rzucanie cienia na Koci dotyka take niejako od rodka wsplnot
chrzecijask, zwaszcza w wiecie zachodnim, sprawiajc, e popada ona w bez-
nadziejno lub zamykanie si w tym, co zawsze stanowio bezpieczny krg tradycji
(religijnych, kulturowych).
Wewntrz sfery teologicznej Kocioa nie brakuje gosw, ktre pragn ugrunto-
wa nadziej wobec tego kryzysu. Jos Ignacio Gonzlez Faus pisa w 2006 roku22,
e kryzys chrzecijastwa, dotykajcy gwnie Europejczykw, pomaga w poszuki-
waniu tosamoci. Mia racj, kiedy idc za intuicj protestanckiego teologa Dietri-
cha Bonhoeffera twierdzcego, e Bg objawiony w Jezusie Chrystusie odwraca
idee o Bogu panujce w powszechnej religijnoci, dy do odzyskania tosamoci
Boga objawionego w Jezusie Chrystusie jako miejsca refleksji i aktywnoci eklezjal-
nej, zarwno ad intra, zastanawiajc si nad hierarchi i Ludem Boym, jak rwnie
21
M. Lzaro, Ciudadana universal desde el paradigma de la Nueva Civilizacin: reflexiones fi-
losficas y teolgicas, w: Migraciones latinoamericanas en la Nueva Civilizacin. Conformando iden-
tidad, red. D. Barbolla, Madrid 2011, s. 48.
22
Por. J.I. Gonzlez, Calidad cristiana: identidad y crisis del cristianismo, Santander 2006.
Filozofia kultury - przekraczajc post-sekularyzm 231
ale nie moe zrezygnowa z tego, czym jest i co znaczya oraz znaczy w XXI wieku.
Podobnie chrzecijastwo. Nie moe ju, przy wsparciu Europy, by tym, czym byo
dawniej: christianitas, ale nie moe ani nie powinno przesta by tym, czym jest:
chrzecijastwem.
Nadzieja rodzi si ze Sowa Boego, z siy Jego goszenia w konkretnej chwili
dziejowej. Niedawno przeywalimy tajemnice Wielkiego Tygodnia. Krzy Chry-
stusa jest znakiem chrzecijan, poniewa jest pierwszym momentem zmartwych-
wstania. Trzeba umrze (christianitas), aby zmartwychwsta w Chrystusie (chrze-
cijastwo). Teologowie spoecznego wcielenia zawsze myleli, e transformacja
chrzecijastwa bya potrzebna, ale nie dostrzegali i nie postrzegaj tego w ten spo-
sb, e chodzi o towarzyszenie umieraniu christianitas. Dlatego potrzeba teologii
na miar XXI wieku, ktra wyjdzie od chrzecijastwa jako waciwego miejsca
na wcielenie rozumu wolnoci, inteligencji emocji, przekraczajcego postsekula-
ryzm i ugruntowujcego filozofi kultury, aby prawdziwie budowaa czowieka.
Chrzecijastwo nie jest w kryzysie, wrcz przeciwnie, to jest jego czas, poniewa
w swoim wntrzu czowiek zawsze pragnie dobra i ycia, jak modli si w. Franci-
szek z Asyu: Ty jeste w Trjcy jedyny, Pan Bg nad bogami (por. Ps 135, 2), Ty
jeste dobro, wszelkie dobro, najwysze dobro, Pan Bg ywy i prawdziwy (Uwiel-
bienie Boga najwyszego).
Tum. ks. Piotr Roszak
Literatura
Broncano, F., Las dimensiones del alma. La naturaleza de la experiencia y los lmites de un debate, w:
A. Gonzlez F. Broncano, Fe y racionalidad. Una controversia sobre las relaciones entre Teologa
y teora de la racionalidad, Salamanca 1994, s. 137-154.
Echeverra, J., Filosofa de la ciencia, Madrid 1998.
Fraser, N., Rethinking the Public Sphere, w: Habermas an the Public Sphere, red. C. Calhoun,
Cambridge (Massachusetts) 1991.
Gonzlez, J. I., Calidad cristiana: identidad y crisis del cristianismo, Santander 2006.
Habermas, J., Zeit der Ubergnge, Frankfurt a. M. 2001.
Habermas, J., Zwischen Naturalismus und Religion, Frankfurt a. M. 2005.
Hottois, G., Historia de la filosofa del renacimiento a la Posmodernidad, t. M. A. Galmarini, Madrid
1999.
Kuhn, Th. S., La tensin esencial. Estudios selectos sobre la tradicin y el cambio en el mbito de la
ciencia, t. R. Helier, Madrid 1993.
Kuhn, Th. S., La estructura de las revoluciones cientficas, t. C. Sols, 2. edycja, Madrid 2005.
Lzaro, M., Reflexiones sobre el laicismo, Carthaginensia 21 (2005), s. 209225.
Lzaro, M., Ciudadana universal desde el paradigma de la Nueva Civilizacin: reflexiones filosficas
y teolgicas, w: Migraciones latinoamericanas en la Nueva Civilizacin. Conformando identidad,
red. D. Barbolla, Madrid 2011, 2962.
Lyotard, J.-F., La condicin postmoderna, t. M. Antoln, Madrid 1989.
Morin, E., Ciencia con conciencia, t. A. Snchez, Barcelona 1984.
Mardones, J. M., Adnde va la religin? Cristianismo y religiosidad en nuestro tiempo, Santander
1996.
Filozofia kultury - przekraczajc post-sekularyzm 233