1.

Co to jest Ameryka aciska, w jakich wymiarach mona o niej mwi

2. Opisz debat las 3. Thomas Gage i wpyw jego relacji na polityk angielsk
Casas - Sahagun 4. Wymie i opisz 4
latynoamerykanistow,
w tym polskich z
drugiej poowy XX
wieku
bacon buffon monteskiusz

Spektakularne wyczyny obu podrnikw wg. Prof. Dembicza: podr Orinoko do rozwidlenia
Casiquiare (rozdzielaj si wody spywajce do Orinoko i Rio Negro) wejcie na Chimborazao-
6310m w Ekwadorze wejcie na Orizaba- 5747m w Meksyku

Francis Bacon - teza o modoci ludw amerykaskich, nie jest ona wartociujca, wczeni
Amerykanie maj by potomkami tych, ktrzy przetrwali potop w regionie (due rzeki)

Georges Buffon - XVIII wiek, jeden z twrcw determinizmu geograficznego, poziom rozwoju zaley
od rodowiska, nadmierna ilo wody w regionie, brak wielkich zwierzt, degeneracja europejskich
zwierzt domowych, impotencja ludw autochtonicznych

Monteskiusz - determinizm geograficzny, zaleno midzy klimatem a poziomem rozwoju, do

klimatu naley dostosowa prawo, ciepy klimat sprzyja niewolnictwu

+ Voltaire Ameryka kraj lww bez grzyw i ludzi bez brd

Midzynarodowy Konreg Amerykanistw zwoany w Nancy w 1875 . Warszawa w

2000 roku, 50. Kongres. Ponad 50 spotka.

LASA Latin Ameriycan Studies Association z siedzib w USA

CEISAL Consejo Europea de Investigaciones Sociales de America Latina

(zreszajaca europejskie insytutje I organizacje studiw latynoamerykaskich)

FIEALC Federacion Internacional de Estudios de America Latina y el Caribe (take

stowarzyszenie instytucji I organizacji

Prekursorzy fascynacji amerykaskich Wikingowie ktrzy odkrywali I jako

pierwsi opiewali Ameryk Pnocn. Inicjatorem jej nowoczesnej i pisanej tradycji
jest Krzysztof Kolumb, literatur latynoamerykask inicjuje bowiem Diario de
navegacion.

Obchody 500 lecia spotkania dwch wiatw w 1992

Przedmiot studiw latynoamerykaskich badanie A. Na pierwszy rzut oka
prosto wyznaczy granice geograficzne i wiemy, co nzaczy sowo bada, ale przy
gbszym zastanowieniu definicje trac ostro. Nie sposb jednoczenie
zdefiniowa czym s studia latynoamerykaskie. Take z powodu coraz
czstszych rnicych si zainteresowa tematycznych take midzy- i trans
dyscyplinarnych.

Termin Ameryka aciska stosunkowo mody. W powszechnym uyciu

akademickim od XX wieku, kariera po 1945. Wane byo tutaj powoanie przez
ONZ w 1948 Komisji Ekonomicznej NZ ds. A (obecnie A i Karaibw)
CEPAL, a pod koniec lat 60. Przyjcie przez ONZ oficjalnego
wyodrbnienia grupy pastw A i K (od Rio Grande do Cieniny Florydzkiej).
Pojcie A ukute na Sorbonie w poowie XIX w. przez Fr i Ekw (lub Fr i
Chil).Powody: prba okrelenia ameryki innej ni anglosaska, wyeliminowanie
nazewnictwa hiszpaskoci i iberyjskoci celem stworzenia wikszych szans dla
Francji majcej aspiracje naukowe. Termin pierwotnie ukuty w liczbie mnogiej (Les
Ameriques Latines). Nie ma bowiem jednej A. S hi spano, lus, ibero,
frankofoskie, afro ameryki, indoameryki, srodkowe Politycznie jednak termin w
l. poj. Spinajcy cay region jest bardziej uyteczny.

Pocztkowo Ameryka (caociowo) dla europejczykw w XVII w. miaa taki sam

zasig jak dla europejczykw XX wiecznych A. Mona wic przyj, e
pocztkowo studia nad Ameryk jako tak dotyczyy tego, co dzisiaj interesuje
latynoamerykanistw.

Iberoameryka lub Ameryka Iberyjska termin pojawi si w uyciu pod koniec XIX
wieku.

Termin Ameryka hiszpaska problematyczny w czasie gdy nastpuje

emancypacja dawnych terytoriw hiszpaskich

Jak dzi interpretowa termin Ameryka aciska? Z pewnoci biorc pod uwag
rnorodno regionu, zrnicowane dowiadczenia, odmienne zasigi
gospodarcze, spoeczne, polityczne. ->wielowymiarowy obraz A

Granice polityczne A: formalne widzenie terytorialne Rio Grande - cienina

Florydzka, cienina Drakea, oceane atlantycki i spokojny na zachodzie. Brak w
tym ujciu Antarktydy, do ktrej roszcz sobie prawa Argentyna i Chile.

1. Midzyamerykaski wymiar A

A demograficznie, kulturowo, spoecznie siga znacznie wyej na pnoc. Proces

zwizany m.in. z emigracj polityczn i ekonomiczn do USA, trwajcy
nieprzerwanie od drugiej poowy XIX wieku. +procesy rewindykacji kulturowej
(odpadnicie od latynoamerykaskiego trzonu takich obszarw jak Texas, Floryda,
Kalifornia.

Jak mona zmierzy ten wymiar? Np. poprzez przenikanie demograficzne,

wzajemne powizanie ekonomiczne, zwi,zki akademickie.
Proces normowania si stosunkw A-US: pocztek XIX w, synny Kongres
Przedstawicielski zwoany przez Bolivara do Panamy (1826), Doktryna Monroe
(1823) + inne wydarzenia => powstanie Unii Panamerykaskiej (1890). Pniej
wpyw ma polityka interwencjonizmu, polityka grubej paki i polityka dobrego
ssiedztwa.

Najprostszym wskanikiem przenikania si ameryk jest przyjrzenie si udziaowi

ludnoci latyn w USA. Ciko dokadnie oszacowa t warto (wielu nielegalnych
imigrantw gownie meks.). Szacunkowo w 200 r udzia latynoamerykanw w
oglnej populacji USA 12.5% (35 mln).

Jzyk hiszpaski drugi po angielskim

Skupiska hispanos na Florydzie, San Fran, LA, pd-zach USA-> Kubaczycy,

Haitaczycy, PortorykaczycyNajliczniejsi Mex szacunkowo 20 mln. =>
latynoamerykanizacja spoeczestwa w USA

W rezultacie nowe jakoci kulturowe, np. kultura chicana, stajca si

samoistnym, autonomicznym zjawiskiem obejmujcym zarwno wysok jak i
nisk kultur

Przekazy pienine -> co roku miliardy dolarw pyn z USA na Kub, do Mex, W
2000 r syma przekazw pieninych z US do A przekroczya 23 mld USD.

NAFTA 0 plnocnoamerykaski traktat o wolnym handlu

Co ciekawe, gdy si nad tym zastanowimy to USA jest mniej odporne na wpywy
amerykaskie ni odwrotnie, ale USA te obecne w A, np. dolaryzacja Ekwadoru
czy uzalenienie polityki kubaskiej od stosunkw z USA.

2. Iberoamerykaski wymiar A

Korzenie hiszpaskie. Historia kolonialna. Ksztatowanie si kultury. Miliony

imigrantw iberyjskich zasilajcych w XIX i XX w te kraje.

Hiszpania najiekszym inwestorem europejskim w A. Oferent najiekszej w

Europie iloci stypendiw dla latynoamerykanw oraz najwikszym rynkiem
pracy dla emigrantw z A

H i P aktywnie pracuj na rzecz A w strukturach UE

VI szczyt w Santiago de Chile 1996 deklaracja o powoaniu do ycia

wsplnoty pastw iberoamerykaskich w skd ktrej miay wej 19 krajw
latyn, H i P.

Programy wsppracy jak CYTED, Fondo Indigena

3.Europejski wymiar A

Historia kolonialna Fr, H, P, UK,Dania, Holandia.

 Proces zaludniania i wsptworzenia nowych spoeczestw.
Od poowy XX w. liczne rzesze uchodcw politycznych ktrzy przenieli
A do Eu
Zaangaowanie europejskiego kapitalizmu w budow gospodarek
latynoamerykaskich
Unia Europejska jasno okrelona, pozytywna polityka wobec A: dziaania
na rzecz pokoju w Am Sr, demokratyzacji na Kubie, wsppraca
akademicka, patronowanie powstaniu MERCOSUR,
1994 przyjcie przez Rad Europy Basic Document on Relations of the E.U.
with Latin America and the Carribean
Programy ALFA, ALURE etc.

4.Azjatyycki wymiar
Hinduskie wioski, libanskie dzielnice handlowe okreslenia
Hawana pomnik upamitniajcy udzial Chinczykow w kubaskiej wojnie
wyzwoleczej z konca XIX wieku
Duza ilos Indusow na plantacje Trynidad Gwadelupa Gujana
Prezydenci azjatyckiego pochodzenia np. Fujimori w Peru
Ekspansja latynoameryki w kierunku Azji wejcie do wsplnoty
Pacyfiku Mex Peru Chile
Powolanie CELAO Consejo de estudiod Latinoamericanos en Asia y oceania
Inwestycje chiskie w A chiski milarder I jego chec inwestowania w
drugi kana

5. Afrykaski wymiar A dyskusyjny

Pomimo trozpoczetego w XVI wieku transport niewolnikow afrynanskich np
na Kube I inne wyspy trudno mowic o konkretnym , afrykanskim wymiarze
a tak naprawde pomimo ich wplywu na mieszanie sie ras oraz na culture
region sama afryka nie laczy sie z a w zadnym innym aspekcie.

Daty
Pierwsi docieraj wikingowie (A. Pn.)
Penetracja A rozpoczyna si od wybrzey wschodnich

1492 Kolumb Espanola

1500 pedro Cabral dociera do wyberzy Brazylii
1501-1502 pierwsza udokumentowana podroz Amerigo Vespuccio do A
Pd i uzycie przez iego w 1503 terminu Nowy Swiat.
1513 Vasco de Balboa przekracza przesmyk Panamski i dociera do
Pacyfiku
1519 Hernan Cortez rozpoczyna podboj Meksyku
1531 Pizzarro Rozpoczyna podboj Peru

Procesy podzialu nowych ziem

1494 traktat z Tordesillas P i H
1503 utworzenie Casa De Contratacion instytucji nadzorujcej kontakty
gospodarcze z kolniami hiszpaskimi w Am
1535 poczatki tworzenia administracji politycznej w Am Hiszpanskiej
wicerkolestwa i kapitanie generalne
1549 utworzenie jednolitej, centralnej administracji w portugalskiej
Brazylii
Po 1600 poczatki obecnoci innych pastw europejskich
1836-1848 rozlegle obszary pln mex zostaja oderwane od Mx i przyczone
do USA

Czym charatkeryzowaly si pierwsze teksty o A?

Pocztkowo to dziela zeglarzy-odkrywcow (Diarrio de Navigacion, list
Kolumba do Luisa Santangela, list Mundus Novus Amerigo Vespuccio czy
tez Cps,pgraphiae Introductio w ktorej autorzy pierwszy raz mowia o
nowym kontynencie Ameryka).

Aleksander Humboldt
1799-1804 badania przyrodnicze i spoeczne w kilku regionach Ameryki
(Wenezuela, Kuba, Kolumbia, Ekwador, Peru, Meksyk, USA). Prowadzi
pomiary, obserwacje, pracowa w lokalnych archiwach, gromadzi dane w
miastach i na plantacjach kakao i trzciny cukrowej jak rwnie w misjach
augistaskich i franciszkaskich, dokona kilku wanych odkry.
Towarzyszy mu w podry kartograf i rysownik francuski Aime Bonpland.
Najbardziej spektakularne czyny dwch podrnikw to przepynicie
Orinoko do miejsca gdzie rozdzielaj si wody Orinoko i Rio
Negro/Amazonki, wejcie na Chimborazo w Ekwadorze i Orizaba w
Meksyku, oraz stwierdzenie istnienia zimnego prdu pacyficznego
pyncego z poudnia ku plnocy u wybrzey Chile (co tumaczyo
niezwykle bogate awice ryb -> istnienie niezliczonych kolonii ptactwa ->
ogromne pokady guano na wyspach przybrzenych).
Podr do regionw rwnonocnych nowych kontynentw. 1807 Pary .
pocztkowo po francusku, potem niemiecki i hiszpaski.
Zyska tytu wielkiego odkrywcy i pioniera bada naukowych w A. Simon
Bolivar w licie do wczesnego dyktaktora Paragwaju, De Francii, napisa
e Humboldt jest prawdziwym konkwistadorem Ameryki, jako e jego
dzieo przynioso najwicej korzyci narodom Ameryk.
Wany take ze wzgldu na swj zmys obserwacji struktur spoecznych .
Jeden z pierwszych uczonych ktry przeprowadzi wieloletnie badania
przyrodnicze i spoeczne w Ameryce aciskiej.

Pochodzenie czowieka amerykaskiego

Temat nieustannie obecny w studiach nad Ameryk od pocztkw XVI
wieku. Wiek XIX przynis znaczce odkrycia w tej sprawie (np. Peter
Lund). Przeom XIX i XX wieku- w efekcie silnej debaty
midzynarodowej doprowadzono do okrelenia jasnych stanowisk na
ten temat. -> Florentino Ameghino, Ales Hrdlicka i Paul Rivet.
Badacze XVI i XVII wieku byli zgodni e czowiek amerykaski pochodzi
z jednego rda i przyby do ameryki rnymi, trudnymi do
okrelenia drogami.
Pojawia si w drugiej poowie XIX wieku nowa, oryginalna argentyska
teoria poudniowo-amerykaskiego (pampeaskiego) pochodzenia
czowieka w Amerykach uzupeniona o teori zakadajc, e to nie czowiek
pochodzi o czekoksztatnych a na odwrt (autor teorii: Florentino
Ameghino).Argumenty za: ludno nie stanowi jednej i jednolitej rasy ->
krzyowania midzynarodowe, s wrd ludnoci przedstawiciele starego
kontynentu ale znakomita wikszo jest odmienna, a do chwili obecnej
nauka nie jest w stanie okreli w ktrym miejscu na wiecie pojawi si
pierwszy czowiek. W ogle twierdzi on e czowiek pochodzi z Ameryki.
Zesp Hrdlicki przeanalizowa te kwestie i stwierdzi, e wnioski Ameghino
byy zbyt daleko idce.
Paul Rivet wg niego Azja bya rdem wielkiej ekspansji demograficznej.
Nowy wiat wg niego od czasw prehistorycznych by miejscem zbiegania
si drg wdrwek ras. Zgadza si on z moliw rol cieniny Beringa jako
drogi komunikacyjnej midzy Azj a Ameryk. Zwraca jednak uwag na
nie branie pod uwag drg morskich i morsko-ldowych prby wykazania
moliwych zwizkw pomidzy Ameryk i Oceani/Azj za porednictwem
Pacyfiku.

Polacy zajmujcy si A

Gwne orodki latynoamerykaskie

Orodki czy organizacje?
Organizacje:
CEISAL Consejo Europeo de Investigaciones Sociales de America Latina
REDIAL Red Europea de Documentacion e Informacion sobre America
Latina
FIEALC Federacion Internacional de Estudios sobre Ameryica Latina y el
Caribe
CELAO Consejo de Estudios Latinoameryicanos de Asia y Oceania
CLACSO Consejo Latinoaemericano de Ciencias Sociales
LASA Latin American Studies Association

studia latynoamerykaskie w PL w 2 po. XX

Korzystne tendencje w rozwoju studiw latynoamerykaskich zostay
zniweczone w 1939 roku na cae dwadziecia lat a mozolne
odbudowywanie zainteresowa latynoamerykaskich i ksztacenie nowych
kadr badaczy zaczo si dopiero na przeomie lat 50. I 60. Zachodziy
wtedy w polskiej latynoamerykanistyce dwa procesy: po pierwsze
odbudowywanie dorobku, z drugiej strony czerpanie z rozlegego dorobku
amerykanistyki zachodniej (gwnie fr, ang). Fakty polityczne ktre
pomogy w odbudowaniu latynoamerykanistyki w Pl: fenomen Kuby oraz
procesy politycznego otwierania si A po roku 1968 w wyniku
rewolucji pukownikw w Panamie i Peru oraz polityki etatyzacji pastwa i
gospodarki w wielu krajach a np. mex, br, pan, wen, kol. W efekcie na
pocztku lat 60. Rozpocz si w Polsce proces stopniowej
instytucjonalizacji studiw latynoamerykaskich:
1963 w instytucie geografii UW powoano Pracowni A
1965 Uniwersytet A. Mick w Pozn zainicjowanie seminarium etnohistorii
ameryki aciskiej
1972 UW powoano katedre iberystyki
Okres po 1960 to czas budowy nowoczesnych studiow
latynoamerykaskich w Pl. Lata 70. I 80. Zaznaczyy si ogromnym
dorobkiem wydawniczym.
Cechy Amerykanistyki przeomu XIX i XX wieku
 Szybko wzrastajacy udzial nowych, nied

Las Casas i Sepulveda

Las Casas hiszpanski duchowny katolicki. Prawnik. Kronikarz.
Sepulveda hiszpanski teolog, humanista, kronikarz

Las Casas by rzecznikiem pokojowej chrystianizacji i obroc Indian. Broni ich przed
morderstwami i prac niewolnicz. Podejmowa prby poprawy ich cikiej sytuacji przez
organizowanie samodzielnych kolonii indiaskich w dzisiejszej Wenezueli. Wielokrotnie
jedzi w obronie Indian do Hiszpanii. Mimo wielu przeciwnikw by inspiratorem wydania
przez krla Hiszpanii Karola I (cesarza Karola V) Nowych Praw (Leyes Nuevas,
promulgowanych w r. 1542), ktre zakazyway brania w niewol i zmuszania Indian do pracy
na plantacjach.

Dziaalno Las Casasa spotykaa si z polemik ze strony mu wczesnych oraz nowoytnych

historykw. W 1550 miaa miejsce dyskusja pomidzy Las Casasem i Juanem Gins de
Seplved o uyciu siy wobec Indian[3]. Seplveda postulowa, i Hiszpanie maj prawo do
podboju ziem rdzennych plemion ze wzgldu na ich niski poziom cywilizacyjny oraz
barbarzyskie praktyki, ktre byy przeszkod w ewangelizacji. Z tego wzgldu Hiszpanie
powinni sprawowa pewn kontrol nad procesem ucywilizowania Indian. Bartolom de Las
Casas by przeciwny stosowaniu jakiejkolwiek przemocy w procesie ewangelizacyjnym oraz
przy prbach zapewnienia porzdku i zagwarantowania bezpieczestwa misjonarzom. Las
Casas by przekonany, e kada wojna wypowiedziana Indianom bya niesprawiedliwa.
Uwaa, e Indianie mog doczy do grona chrzecijan wycznie dziki pokojowym
kontaktom z misjonarzami, a obecno uzbrojonych ludzi negatywnie wpywa na rdzennych
mieszkacw. Takie podejcie powodowao, e misjonarze musieli ratowa si ucieczk albo
ponosili mier z rk Indian uzbrojonych w zatrute strzay[4]. Ojciec Bartolom nie podlega
adnej cenzurze, krlowie i ministrowie wysuchiwali go cierpliwie, nakazywali formowa
zespoy, majce analizowa jego krytyk i propozycje. Korona zobowizywaa przeciwnikw
Las Casasa i jego idei do milczenia[4].

Naleganie Las Casasa na wadze w celu zapewnienie bezwzgldnej ochrony praw dla Indian
miay rwnie swoje negatywne konsekwencje. Waciciele hiszpascy przestali uwaa za
stosowne zatrudnianie tubylcw jako nadmiernie protegowanych, zaczli interesowa si
propozycjami Holendrw, Anglikw, Portugalczykw i Francuzw, ktrzy oferowali tanich
niewolnikw z Afryki, apanych tam przez muzumaskich Arabw[4]. Pocztkowo Las Casas
uzna sprowadzanie Murzynw z Afryki za mniejsze zo, jego zdaniem byli bardzie odporni
na cik prace ni Indianie. Pniej tego aowa[5].

dlaczego latynoamerykanistyka w Polsce staa si popularna

Rozne SA moliwoci oceny ewolucji studiow latynoamerykaskich w

Europie. Dembicz proponuje wyodrbnienie trzech grup krajow poprzez
spojrzenie na studia latynoamerykaskie przez pryzmar historycznych i
wspczesnych relacji z A.
1. Kraje posiadajce dosiwadczenie kolonialne. H, P, UK, Fr, Holandia, Dani
2. Kraje ktre nie maja wpyww kolonialnych ale odcisny na AL. Pietno
kulturowe, demograficzne, ekonomiczne etc. Niemcy, Wocht,
Austria,Szwecja.
 3. Kraje ktre nie mialy moliwoci zaistnienia w A w czasie jej
politycznego i gospodarczego ksztatowania si w XIX wieku. Pl, Czechy,
Ukraina

Polskie zainteresowanie A wynika z:

1. Podrnicy i badacze ktrzy w XIX i pierwszych dziesicioleciach XX

w licznie odwiedzali Ameryk.Ignacy Domeyko, Jak Kalinowski,
Rudolf Zuber
2. Inynierowie i przedstawiciele innych zaowdow technicznych np.
Ernest Malinowski
3. Masowa emigracja ekonomiczna kilkuset tysicy wychodcw
chopskich poczwszy od 1870 a do 1918 (Misiones w Arg, Paranie,
Rio Grande de Sul)
4. Fenomen Kuby i zblienie polityczne i gospodarcze poczawszy od
1960 pomidzy socjalistycznymi Kub i Polsk. Zblienie trwajce
blisko 30 lat. Przez te lata setki polskich specjalistow i studentow
ksztacio si na Kubie
5. Boom literatury latynoamerykaskiej 1960-1980 umiejetnie
wykorzystany przez polityk wydawnicz w Polsce

kto wymyli termin Mezoameryka i na czyich mylach si opiera

Paul Kirchoff. W nawianiu do koncepcji Wisslera i Selera (badaczy kultur
Meksyku i ameryki rodkowej) w 1943 zaproponowa uznanie istnienia
regionu kulturowego Mezoameryki. Zaprponowane przez niego rozdzielenie
tego regionu od reszty miao si opiera na nastpujcych cechach:
1. Uywanie kija kopieniaczego coa
2. Uprawa kukurydzy i jej przetwarzania w mczk z uyciem wapna a
nastpnie ciasto
3. Wytwarzanie papieru, pozyskiwanie soku z agawy mague, wytwarzanie
z niego pulque
4. Praktykowanie samobiczowania i ofiar z ludzi w celach religijnych
5. Uprawa kakao
6. Gra w pik
7. Budowa piramid schodowych
8. Wytwarzanie broni o kamiennych grotach i krawdziach tncych

mylicieli przeomu XVII i XVII wieku i co myleli

Francis Bacon - teza o modoci ludw amerykaskich, nie jest ona
wartociujca, wczeni Amerykanie maj by potomkami tych,
ktrzy przetrwali potop w regionie (due rzeki)

Georges Buffon - XVIII wiek, jeden z twrcw determinizmu
geograficznego, poziom rozwoju zaley od rodowiska, nadmierna
ilo wody w regionie, brak wielkich zwierzt, degeneracja
europejskich zwierzt domowych, impotencja ludw
autochtonicznych

Monteskiusz - determinizm geograficzny, zaleno midzy
klimatem a poziomem rozwoju, do klimatu naley dostosowa
prawo, ciepy klimat sprzyja niewolnictwu
Voltaire Ameryka kraj lww bez grzyw i ludzi bez brd

Koncert narodw
Pocztki: XVII, XVIII w
Morze Karaibsie i okolice, w XVI w Mare NOstrum Hiszpanii w wymiarze
politycznym i gospodarczym w XVII wieku zatracio taki status. Konkurencji,
Ang, Hol, Fr zaczeli brac udzial w opanowywaniu i opisywaniu Indii
Zachodnich. Bardziej nawet w opisywaniu tego swiata ni odkrywaniu go,
bowiem H i P zaciekle swoich terenow bronily. Wojny toczyly si na
Karaibach i Atlantyckim wybrzeu Ameryki Poudniowej, trwajc
nieustannie przez cay wiek XVII i XVIII. Holdenrzy zagrozili nawet
porutgalskosci Brazylii, czego efektem SA trzy byle Gujany angielska,
francuska i holdenrerska a obecnie Rebulika Gujany, Surinam i zamorski
departament Francji Gujana.
W XVII i XVIII wieku powstalo kilkadziesit niezwyke waznych dziel
monograficznych i pamitnikarskich poswieconych zaronow caoci nowego
swiata jak i ich fragmentom.

Die Grossen Reisen skadajce si z 11 woluminow dzielo ktre pokazuje

ogromny wkad odkrywcow niemieckich

Po 1600 powstaje wiele pamitnikw i reportay z podrozy do Indii

Zachodnich np. Pyrard de Laval historia pelna przygod, statek zaton,
zaloga w niewoli, ucieczki opis przemytu i brazylijskiego miasta