Ja

k
za
o
y
ko
ope
ra
ty
w
?
Spis treci
Co to jest kooperatywa spoywcza? 5

Co to jest kooperatywa spoywcza? 5

Na jakie potrzeby odpowiada kooperatywa spoywcza? 5
Co wicej ni jedzenie 5
Rolnicy/Rolniczki iWytwrcy/Wytwrczynie
Kooperanci/Kooperantki, czyli 2 najwaniejsze ogniwa 7

Jak zaoy kooperatyw spoywcz? 9

Jak zacz? Pierwsze kroki. 9
Zacznijcie wspprac zrolnikiem/rolniczk, wytwrc/wytwrczyni 10

Kooperatywy spoywcze wPolsce ina wiecie 14

Polski ruch spdzielcw 14
Warszawska Kooperatywa Spoywcza 15
dzka Kooperatywa Spoywcza 15
Brookliska Kooperatywa Spoywcza - Park Slope Food Coop, USA 16
Kopenhaska Kooperatywa Spoywcza, Dania 16

Praktyczne porady 18
Formularz zamwie 18
Gospodarstwa rolne wsieci 19
Lista aktywnoci 20
Lokal 20
Manuale 21

Zbir przydatnych linkw 28

 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Co to jest kooperatywa
spoywcza? 1
1. Co to jest kooperatywa spoywcza?
Kooperatywa spoywcza to grupa konsumentw/konsumentek wsplnie doko-
nujca zakupw bezporednio uwytwrcw/wytwrczy. Dziki temu pomijany
jest acuch dostawcy dystrybutorzy sklepy izwizana ztym mara. Produkty
pochodz zlokalnych gospodarstw rolniczych iwytwrczych.
Takie rozwizanie niesie ze sob obustronne korzyci. Kooperatywa ma dostp
do taszej, naturalnej isprawdzonej ywnoci, ajej wytwrca/wytwrczyni jest
uczciwie ibezporednio wynagradzany/aza swoj prac.
Kooperatywa jest alternatyw dla hipermarketw iywnoci nieznanego pocho-
dzenia, ktrej jako isposb wytwarzania pozostawiaj wiele do yczenia.

2. Na jakie potrzeby odpowiada kooperatywa

spoywcza?

znajomo rde
dostp do dobrej, ywno Pewno
pochodzenia ywnoci,
naturalnej
sposobu jej wytwarzania,
i ekologicznej ywnoci
uprawy
oszczdno czasu,
nisze ceny dziki ktry powicany jest
wsplnym zakupom na znalezienie dobrej
bezporednio od Cena Czas ywnoci i sprawdze-
wytwrcy nie jej podczas kado-
razowych zakupw

3. Co wicej ni jedzenie
Kooperatywa to co wicej ni moliwo bezporedniego zakupu taszej inatu-
ralnej ywnoci zpewnych rde. Wkontekcie globalnym staje si odpowiedzi
na palce problemy ekonomiczne, ekologiczne ispoeczne. Dziaania kooperatywy
skupiaj si gwnie wok trzech idei: lokalnoci, wiadomoci iwsplnoty.
5
 przemysowej produkcji ywnoci, opartej na faszywej
efektywnoci,
obnianiu kosztw produkcji ijej ilociowej maksymalizacji
przy pomijaniu jakoci produktw. Wicej itaniej nie znaczy
lepiej,
produkcji ywnoci wymagajcej duego zuycia paliwa
iobniania jego ceny, uycia herbicydw, opryskw inawozw
Kooperatywa sztucznych, antybiotykw whodowli zwierzt. Gazy cieplarniane,
jest sprzeciwem zanieczyszczenie gleby, powietrza, wd, samej ywnoci, wypie-
wobec: ranie lokalnych produktw to tylko niektre zpowaniejszych
skutkw takich praktyk,
przenoszenia upraw ihodowli wmiejsca, gdzie jest to tasze,
zaburzania ekosystemw iwykorzystywania taniej siy roboczej,
braku przejrzystoci wprodukcji, uprawie ihodowli, przy
jednoczesnym ograniczeniu wpywu konsumentw na jako
ywnoci,
niesprawiedliwego podziau zyskw prowadzcego do wypie-
rania maych, naturalnych gospodarstw,

lokaln dystrybucj ywnoci, geograficznie iekonomicznie

dostpn wtym alternatywne sieci produkcji idystrybucji
ywnoci,
przejrzysto produkcji, uprawy ihodowli, dbanie ojako
produktw. Zrwnowaon, odpowiedzialn wytwrczo, kt-
rej podstaw jest dbao orodowisko naturalne,
bezporedni iuczciwy handel jako sposb na odbudowywanie
W zamian lokalnych spoecznoci, mniejszych, naturalnych gospodarstw.
kooperatywa Redystrybucj kosztw iodpowiedzialnoci,
oferuje:
budowanie egalitarnej wsplnoty, zniesienie bariery pomi-
dzy konsumentami aproducentami,
oszczdnociowe praktyki konsumpcyjne (uprawianie miej-
skich ogrodw, targi wymiany odziey, wsplne korzystanie
zsamochodw),
odzyskiwanie dobra wsplnego, mylenie ojednostce wkate-
goriach jej powiza zinnymi.

6
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

4. Rolnicy/Rolniczki iWytwrcy/Wytwrczynie
Kooperanci/Kooperantki, czyli 2 najwaniejsze ogniwa
Rolnicy/Rolniczki iwytwrcy/wytwrczynie rozpoczynajc wspprac zkoope-
ratyw, zaczynaj tworzy wsplny ekosystem. To wsppraca opierajca si na
wzajemnych korzyciach nie tylko finansowych. Obie grupy staj rwnie przed
wyzwaniami, ktrym trzeba sprosta.

Jakie
korzyci?

Rolnik/Rolniczka
iWytwrca/Wytwrczyni
Uczciwe wynagrodzenie za prac.
Pewno wzgldnie regularnych
zamwie od staych klientw.
Poznanie rynku konsumentw
iich potrzeb bezporednio urda.
Kooperant/Kooperantka
ywno wdobrej cenie.
Zdrowe, lokalne produkty ze zna-
nego isprawdzalnego rda.
Budowanie odpowiedzialnej
postawy konsumenckiej woparciu
owymian wiedzy.

Trwae relacje zodbiorc opiera- Moliwo wpywania na jako

jce si niepewnoci rynkowej. irodzaj upraw.

Wymiana wiedzy, dowiadcze Bliska relacja ze swoim ywicie-

zkooperantami. lem oparta na szacunku izaufaniu.

wiadomo bycia potrzebnym, Wpywanie na ksztat lokalnego

rynku iekosystemu.
szacunek.
7
Jakie
wyzwania?
Rolnik/Rolniczka i
Wytwrca/Wytwrczyni
Sprostanie okrelonym wymaga-
niom wzgldem jakoci produktw
irodzaju uprawy/hodowli.
Gotowo do przyjmowania wizyt
potwierdzajcych ustalone zasady
wsppracy.
Zmieniajca si wielko zam-
wie rosnca imalejca.
Otwarto, budowanie zaufania,
wspieranie dobrej komunikacji.
Terminowe dostawy zamwie
lub ich przygotowywanie.
8
Kooperanci/Kooperantki
Przyjmowanie ogranicze wynika-
jcych zwielkoci irodzaju uprawy/
hodowli.
Inicjowanie iprzeprowa-
dzanie okresowych wizyt
wgospodarstwach.
Godzenie si na ryzyko braku pro-
duktw lub mniejszych dostaw.
Otwarto, budowanie zaufania,
wspieranie dobrej komunikacji
Organizacja transportu lub odbio-
ru zamwie.
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Jak zaoy kooperatyw 2

spoywcz?
1. Jak zacz? Pierwsze kroki.

Stwrzcie grup
Kooperatywa jest tam, gdzie grupa ludzi tworzy spoeczno, chce dziaa dla
dobra niej samej, atym samym dobra wszystkich czonkw/czonki. Stwrzcie
zatem grup, ustalcie wsplne, czce was cele oraz elementarne zasady post-
powania iwsppracy.
Cele, zasady -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso: Statut iregulamin

Okrelcie wasze potrzeby:

jaki rodzaj produktw chcecie kupowa?
skd maj pochodzi?
jaki rodzaj gospodarstw was interesuje (ekologiczne, zrwnowaone)?

Ocecie wedug potrzeb wasze zasoby:

ilo osb
czas, ktry moecie powici
wasze umiejtnoci, wiedz italenty
rodki transportu, ktrymi dysponujecie
miejsce/lokal, wktrym moecie odbiera produkty, spotyka si
niezbdne wyposaenie lokalu
Jak znale lokal? -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso: Lokal
Niezbdne wyposaenie -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso:
Wyposaenie

9
Rozdzielcie kompetencje, obowizki pomidzy czonkw/
czonkinie grupy. Do podstawowych nale:
poszukiwanie gospodarstw iwytwrcw/wytwrczy; wyjazdy do nich,
zbieranie zamwie od czonkw/czonki kooperatywy,
skadanie zamwie, kontakt zdostawcami,
dbanie odobr komunikacj wgrupie.
Kompetencje, obowizki -> zob. rozdz. Praktyczne porady; Rozdzielanie
obowizkw wgrupie
Komunikacja -> zob. rozdz. Praktyczne porady; Komunikacja

2. Zacznijcie wspprac zrolnikiem/rolniczk,

wytwrc/wytwrczyni

Gdzie ijak szuka?

Poszukiwania najlepiej rozpocz urda, odwiedzajc okoliczne wioski, pytajc
ogospodarstwa zajmujce si wybranym przez was typem uprawy (np. ekolo-
gicznym, zrwnowaonym). Dobrym rdem informacji moe by lokalny targ,
nawet wasi/wasze znajomi/znajome, bliscy. Gospodarstwa ekologiczne (inie tylko)
mona znale wsieci.
Szuka mona wedug klucza konkretnych produktw lub konkretnego rodzaju
gospodarstw/upraw.
Gospodarstwa, wyszukiwanie wsieci -> zob. rozdz. Praktyczne porady;
haso: Gospodarstwa rolne wsieci

Pierwszy kontakt zrolnikiem/rolniczk, wytwrc/

wytwrczyni
Pierwsze rozmowy s niezwykle istotne. Nie mona zapomnie, e wasza wsp-
praca opiera si na zaufaniu, szczeroci iwzajemnym szacunku. Warunki musz
by dogodne imoliwe do zrealizowania dla obu stron.

10
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Oco pyta? Na co zwraca uwag? Od czego zacz?

Przedstawcie ide waszego dziaania,
dowiedzcie si, co jest dostpne wgospodarstwie, wjakich ilociach, wja-
kich odstpach czasowych,
okrelcie precyzyjnie wasze oczekiwania co do typu uprawy; upewnijcie si,
e wanie takie produkty s oferowane,
dopytajcie, czy stosowane s pestycydy, opryski, nawozy sztuczne jeli tak,
jakie, wjakich przedziaach czasowych?

Warunki wsppracy
Przedstawcie wasze zapotrzebowanie (nawet wprzyblieniu). Ustalcie sza-
cunkowe iloci produktw, ktre mog by dostarczane,
ustalcie ceny produktw,
ustalcie czstotliwo dostaw iich form (odbir wasny, dowz na miejsce,
inne formy transportu),
wybierzcie dogodn form iczstotliwo komunikacji.
Rozmawiajc zkonkretnym/konkretn rolnikiem/rolniczk, wytwrc/wytwr-
czyni, warto zapyta oinne okoliczne gospodarstwa, ktre rwnie mog sta
si rdem dostaw. Bywa tak, e na jednym (wikszym lub mniejszym) obszarze

11
odnajdziecie kilku/kilka dostawcw/dostawczy. Warto wtedy zastanowi si nad
poczeniem towarw zrnych gospodarstw wjedno zbiorczo-odbierane lub
dostarczane zamwienie.

Zamwienia
Na etapie mniej lub bardziej regularnych zamwie warto ustali dogodny dla was
schemat postpowania zpodziaem obowizkw:
ustalcie termin skadania wewntrznych zamwie. Przydatne bdzie (szcze-
glnie wprzypadku duych zamwie iwikszej grupy) opracowanie formula-
rza zamwie;
Skadanie zamwie -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso: Formularz
zamwie
zcie zamwienie waszemu dostawcy/dostawczyni po wczeniejszym
ustaleniu terminu kontaktu;
odbir zamwienia odbywa si wokrelonym miejscu iczasie. Jeli jest to
due zamwienie skadane przez wiksz liczb osb, warto przygotowa je
przed waciwym odbiorem (odwaanie, paczkowanie);
Przygotowywanie zamwie -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso:
Paczkowanie
jeli niezbdna bdzie reklamacja lub zwrot produktw, przekacie informa-
cj otym dostawcy/dostawczyni;
dobrze wyoni zgrupy jedn osob lub wicej, ktre bd koordynowa
cao zamwienia.
Koordynacja zamwie -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso:
Koordynacja zamwie

Poza zamwieniami, czyli podtrzymywanie relacji

Podtrzymywanie relacji zrolnikami/rolniczkami, wytwrcami/wytwrczyniami to
bardzo istotny element wsppracy. Dobr praktyk jest skadanie im wizyt, co na
pewno zacienia relacje, pomaga lepiej si pozna iwymienia dowiadczeniami.
Poza tym, co rwnie wane, wizyty s najlepsz form sprawdzenia ustalonych
przez was zasad wsppracy.
We wspprac mona zaangaowa si jeszcze mocniej, chociaby pomagajc
rolnikowi/rolniczce wpracach polowych, przy zbiorach. To doskonay sposb na
zdobycie wiedzy otym, co jemy. Poza tym pozwala przeksztaci pewne wyobrae-
nia opracy rolnika wrealne dowiadczenia.

12
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Kady/arolnik/rolniczka czy wytwrca/wytwrczyni s kopalni wiedzy. Czonko-

wie/czonkinie kooperatywy rwnie. Warto organizowa spotkania czy warsztaty,
podczas ktrych mona t wiedz si dzieli.

Kooperatywa, czyli wsplne, codzienne dziaanie

Kooperatywa jest ywym organizmem zoonym zwielu czonkw iczonki,
oktrego sprawne dziaanie trzeba dba na co dzie. Wszystkich cz idee, ale
bez wsplnego dziaania ipracy, kooperatywa nie jest wstanie dobrze funkcjono-
wa.
Podstaw jest dbanie ozaangaowanie czonkw iczonki, stworzenie odpo-
wiednich narzdzi, by mogli/y wcza si wstae dziaanie kooperatywy iczuli/
y si za ni odpowiedzialni. Nierwna partycypacja bywa problemem szczeglnie
wduych grupach. Dlatego warto opisa obszary dziaa kooperatywy, awich
ramach obowizki do wykonania, ktre bd przypisywane osobom lub grupom
roboczym. Jeli jasno okrelimy, wjakie dziaania mona si wczy, czonkom
iczonkiniom duo atwiej bdzie si wnie zaangaowa.
Wane jest rwnie, by rozproszy dziaania, atym samym zaangaowanie tak
bardzo, jak to tylko moliwe. Dzielc zadania do realizacji na wiele osb osigamy
nie tylko wiksze zaangaowanie kooperantw ikooperantek, ale przede wszyst-
kim zaczynamy tworzy spoeczno, wktrej wszystko, co osigamy, jest wyni-
kiem wsplnej pracy.
Zaangaowanie -> zob. rozdz. Praktyczne porady; haso: Rozdzielanie
obowizkw wgrupie

13
3 Kooperatywy spoywcze
wPolsce ina wiecie
Polski ruch spdzielcw
Wkontekcie Polski nie moemy zapomina onaszej wspaniaej tradycji sp-
dzielczoci (teraz czciej uywane jest sowo kooperatywa). Ogromny ruch
spdzielczy zII poowy XIX wieku ipocztku XX wieku, zjednoczony by pod egid
myli Edwarda Abramowskiego socjologa, psychologa, etyka, filozofa, aktywnie
dziaajcego polityka. Wg danych sprzed IW (1905 r.) wPolsce dziaao 1,5 tys.
spdzielczych instytucji zniemal 700 tys. czonkw! Abramowski pisa okoopera-
tywach spoywczych:
Kooperatywa spoywcza () jest szko spoeczn, gdzie ludzie ucz si sami radzi
nad swoimi sprawami, organizowa je, dziaa zbiorowo isolidarnie, reformowa
warunki swego bytu wasnym umysem iwasnymi siami, gdzie poznaj wprak-
tyce zoony mechanizm ekonomiczny ispoeczny dzisiejszego ycia isposoby
zarzdzania nim.
Zwraca rwnie uwag na to, e spdzielnie s samowystarczalne idziaaj dla
dobra wszystkich swoich czonkw, zabezpieczajc izaspakajajc ich potrzeby
wwielu obszarach (nie tylko ywieniowych).

14
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Warszawska Kooperatywa Spoywcza

WKS to pierwsza kooperatywa spoywcza wPolsce. Dziaa od 2010 r. Definiuje
si jako inicjatywa konsumentw/konsumentek, ktrzy chc budowa sprawie-
dliw, demokratyczn iekologiczn gospodark. Odwouje si przy tym do celw
iwartoci wpisanych widee spdzielcze. Czonkowie iczonkinie staraj si, aby
kupowane przez nich produkty wcoraz wikszym stopniu pochodziy zupraw
ekologicznych przyjaznych ludziom irodowisku. Wane jest, by speniay
standardy etyczne, omijay porednikw/poredniczki izachowyway nisk cen,
aprzez to byy dostpne dla kadego.

Wawelska Kooperatywa Spoywcza

Wawelska dziaa od czerwca 2012 iliczy okoo 150 czonkw, wtym okoo
80 aktywnych wchwili obecnej. Wtrakcie tych dwch lat grupa podlegaa
nieustannym przemianom iusprawnieniom, by osign obecnie etap wzgldnej
stabilizacji. Wawelska KS jest kooperatyw typowo partycypacyjn, starajc si
angaowa wszystkich swoich czonkw/czonkinie waktywne dziaania. Praca
grupy opiera si na szczegowych zasadach zawartych wstatucie iwregulaminie.
Dokumenty te ustalaj zakres funkcji iich rotacyjno, procesy decyzyjne, kwestie
zwizane zfinansami grupy, kanay komunikacyjne izasady czonkostwa oraz pracy
na rzecz kooperatywy.
Wawelska robi regularne, cotygodniowe zakupy podstawowych produktw,
spontanicznie organizuje zamwienia dodatkowe na miody, sery, kasze, mki,
makarony, oleje, owoce sezonowe. Wszystko zmaych gospodarstw ekologicznych
lub tradycyjnych, poza sporadycznymi zamwieniami na bakalie.
Poza podstawow dziaalnoci zakupow stara si gromadzi istale powiksza
baz gospodarstw, ktre systematycznie odwiedza. Organizuje samoksztaceniowe
warsztaty na temat ywnoci iywienia, atake upraw irolnictwa. Prowadzi
kooperatywne forum internetowe, na ktrym czonkowie m. in. wymieniaj si
usugami iprzetworami. Wawelska ma swj kawaek ziemi pod Nowym Winiczem
iwkrtce zacznie je wasne warzywa.

dzka Kooperatywa Spoywcza

Powstaa zbezporedniej inspiracji Warszawsk KS w2010 roku iliczy ponad 100
czonkw/czonki. Wzamwieniach obowizuje system sklepowy zamwie-
nia skadane s przez elektroniczny system stworzony na potrzeby grupy. Oferta
pochodzi od kilkunastu dostawcw/dostawczy iobejmuje wszystkie podstawowe
produkty spoywcze, atake zioa, miody, pieczywo czy importowane produkty
rdziemnomorskie.

15
Organizacja pracy opiera si na dwch grupach: koko koordynacja koopera-
tywy ifinkoop finanse. Pierwsza liczy 30-40 osb na stae zaangaowanych
wbiece zadania, druga okoo 6-7. Obie grupy razem stanowi trzon koopera-
tywy, aktywizuj mniej zaangaowane osoby, realizuj poszczeglne potrzeby
izadania organizujc si wpodgrupy robocze. Spotkania strategiczne odbywaj si
co trzy tygodnie.
Wprzypadku dzkiej wany jest element spoeczny ipolityczny; to przykad
kooperatywy zaangaowanej iwalczcej, oprofilu lewicowym. Jej czonkowie/
czonkinie wspierali materialnie strajkujcych pracownikw fabryki Dong Yang,
dostarczali ywno podczas Dni Palestyny wodzi, czy dla fundacji Ad Rem,
zajmujcej si sierotami spoecznymi.
Dziaania te finansowane byy gwnie ze wsplnego funduszu gromadzkiego.
Fundusz suy te wsparciu wewntrznemu, jeli ktry zczonkw/czonki
kooperatywy takiego wsparcia potrzebuje. Jest to jeden znielicznych - wrd
polskich kooperatyw - przykad sprawnego korzystania ze wsplnych zasobw na
polu socjalnym.

Brookliska Kooperatywa Spoywcza - Park Slope Food

Coop, USA
BKS zostaa zaoona w1973 roku przez ma grup aktywistw iaktywistek. BKS
posiada 15 500 czonkw iczonki, wikszo znich pracuje dla Kooperatywy
raz na cztery tygodnie wzamian za znik od 20-40% na artykuy spoywcze. BKS
jest dostpna dla kadego/kadej, lecz tylko doczajc do BKS mona robi wniej
zakupy.
Kooperatywa posiada dostp do szerokiej gamy lokalnych iorganicznych produk-
tw. Kady/kada czonek/czonkini ma takie samo prawo gosu wprocesie
podejmowania decyzji imoe uczestniczy wplanowaniu idyskusji oprzyszoci
organizacji.

Kopenhaska Kooperatywa Spoywcza1, Dania

Kopenhaska KS rozpocza dziaalno w2008 roku. Zaoyli j aktywici iakty-
wistki, zainspirowani brooklisk - Park Slope Food Coop. Pocztkowo torby
zwarzywami kupowaa grupa znajomych. Pierwsze warzywa rozprowadzone
wrd czonkw/czonki KKS byy wyprodukowane wgospodarstwie Svanholm.
Tym samym, ktre dostarczao pierwsze ekologiczne marchewki do sieci super-
marketw prawie 20 lat temu! Obecnie czonkami iczonkiniami kooperatywy
jest ponad 3500 osb. Wcaej Kopenhadze istnieje 11 punktw wrnych
1 Katarzyna Gradziuk, http://jamaicaofthenorth.blogspot.com/2013/11/kbhff-kopenhaska-kooperatywa-
spozywcza.html

16
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

dzielnicach, wktrych czonkowie iczonkinie odbieraj swoje torby zzakupami.

Co tydzie kupuj oni ponad 600 toreb, wsumie co najmniej 5 ton lokalnych
warzyw iowocw. Oprcz tego jaja od kur zwolnego wybiegu, chleb, mki, soki
, przetwory czy zioa. Struktura kooperatywy jest paska co oznacza, e nie ma
wniej zarzdu, kada decyzja podejmowana jest wdrodze konsensusu. Obec-
nie wkooperatywie trwaj prace nad przyszym modelem kooperatywy wraz
zpomoc zewntrznego konsultanta.

17
4
Praktyczne porady
Formularz zamwie
Wpocztkowych (anawet bardziej zaawansowanych) zamwieniach dobrym
narzdziem jest dysk Google idokumenty, zktrych mona korzysta. Do formula-
rza zamwie wystarczy sporzdzi dokument exel on-line, udostpni go koope-
rantom/tkom zmoliwoci edycji.
Formularz podzielony jest wg kategorii, ktre stanowi kolejne kolumny:
Nazwa produktu ijednostka - towary wpisywane wkolejnych wierszach
kolumny; podzielone wg dostawcw/czy;
Opis produktu - zwizy opis szczeglnie przydatny wprzypadku produktw
zoonych lub przetworzonych pozwalajcy okreli ich skad;
Cena za jednostk produktu;
czna ilo produktu - suma zamwie na produkt wdanej jednost-
ce; uatwia prac osobom koordynujcym zamwienie iprzekazujcym je
dostawcom/czyniom;
czny koszt produktu - czna warto zamwienia dla konkretnego
produktu;
Ostatni wiersz sumuje warto caego zamwienia dla wszystkich produk-
tw. Nagwki kolejnych kolumn to miejsca, gdzie kooperanci/kooperantki
wpisuj swoje imi inazwisko. Wwierszach przyporzdkowanych konkretnym
produktom wswojej kolumnie wpisuj iloci zamawianych przez siebie towa-
rw. Kademu zkooperantw/tek przyporzdkowane s dwie kolumny:
Miejsce na wpisanie iloci zamawianego produktu
Cena za zamwion ilo produktu;
Ostatni wiersz jest rzdem sumujcym, ktry pokazuje czn warto
zamwienia zaoonego przez kooperanta/tk
Kooperatywy korzystaj rwnie zrozwiza e-commerce, bardziej lub
mniej rozbudowanych systemw sklepw internetowych.
Skadanie zamwienia on-line bardzo uatwia komunikacj iprzyspiesza cay
proces skadania zamwie.

18
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Gospodarstwa rolne wsieci

Poszukujc gospodarstw wsieci mona skorzysta zponiszych linkw.
Stowarzyszenia:
Stowarzyszenie Producentw ywnoci Metodami Ekologicznymi EKOLAND
www.ekolandpolska.pl
Midzynarodowa Koalicja Dla Ochrony Polskiej Wsi ICPPC
www.icppc.pl/index.php/pl
Wyszukiwarki:
www.eko-polska.pl
www.ekopartner.org.pl
Lista gospodarstw zstrony Inspekcji Handlowej Artykuw Rolno-Spoywczych:
www.ijhar-s.gov.pl/index.php/udostepnianie-informacji-o-producentach-w-rolnictwie-eko-
logicznym.html

Komunikacja
Jeli nie posiadamy wasnych platform komunikacyjnych (np. kooperatywne
forum), moemy korzysta zwielu innych narzdzi. Jest nim choby grupa zao-
ona wramach portalu FB; ado codziennego planowania zada dobrze posuy
platforma trello.com. By zapewni cigo komunikacji warto korzysta zgoogle
groups wbardzo atwy sposb mona przesa informacj lub newsletter do
wszystkich czonkw/czonki grupy.

19
Lista aktywnoci
Jedn zgwnych zasad, warunkujc dziaanie kooperatywy wogle, jest
zaangaowanie jej czonkw iczonki. Wikszo kooperatyw (oile nie
wszystkie), jako swoj regulaminow zasad wprowadza obowizek pracy
na rzecz kooperatywy np. wokrelonym wymiarze godzin wmiesicu.
Lista aktywnoci to bardzo proste narzdzie, ktre pomaga zorganizowa prac
kooperatywy iokrela aktywno jej czonkw iczonki. Kady, kto wykonuje
prac na rzecz kooperatywy - od paczkowania warzyw, przez koordynacj zam-
wie, po administrowanie strony www, FB, czy promocj - okrela liczb godzin,
ktr powici na wykonanie okrelonego zadania. Na tej podstawie mona mobi-
lizowa nieaktywne osoby do podjcia dziaania, ktre zadeklaroway przystpujc
do kooperatywy, prbujc jednoczenie ograniczy nierwn partycypacj.

Lokal
Znalezienie waciwego lokalu, wktrym mona spotyka si, szczeglnie podczas
odbioru towarw, moe nastrcza trudnoci. Przeszkod bywaj rwnie kwestie
finansowe wprzypadku, kiedy trzeba opaci wynajem.
Gdzie szuka taniego lub nieodpatnego lokum? Jeli kooperatywa jest jeszcze
nieliczna, kto zczonkw lub czonki moe uycza swojego mieszkania na czas
odbioru towarw. Na pocztek dobrym pomysem mog by budynki gospodar-
cze, nawet przestronne garae, przestrzenie wsplne wbudynkach mieszkalnych,
wysokie piwnice, jeli panuj wnich dobre warunki. Warto rozejrze si rwnie
za magazynami, halami, sklepami zduym zapleczem, ktre mog wygospodaro-
wa cz swojej powierzchni dla kooperatywy.
Swojego miejsca warto poszuka wlokalnych barach wegetariaskich, wega-
skich, knajpkach, ktre wspieraj inicjatywy obywatelskie. Niektre znich chtnie
uyczaj czci przestrzeni na regularne spotkania grupy. Czsto rwnie hostele
dysponuj niewykorzystanymi przestrzeniami, ktre dobrze posu do celw
kooperatywy.
Miejscami, ktre dobrze sprawdzaj si jako wspierajce dziaalno kooperatyw
s sklepy ekologiczne. To model szczeglnie popularny wkrajach skandynawskich.
Ze wzgldu na rnorodny profil dziaalnoci iasortyment sklepw ekologicznych,
kooperatywa wcale nie musi by dla nich konkurencj. Bardzo dobrym rozwi-
zaniem s NGO-sy stowarzyszenia, fundacje majce podobne do naszych cele,
nieformalne grupy aktywistw. To rodowiska, ktre chtnie wspieraj inicjatywy
takie jak kooperatywa. Nawet miejski dom kultury moe okaza si dobrym part-
nerem, ktry uyczy przestrzeni lokalowej. Nie mona zapomina olokalach, ktre
s zarzdzane przez miasto - Zarzd Budynkw Komunalnych, anawet obardziej

20
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

dzikich przestrzeniach zaadaptowanych przez spoeczno miejsk takich jak

squaty.
Poszukujc lokalu, co oczywiste, trzeba sprecyzowa swoje oczekiwania idostoso-
wa je do wymaga dziaalnoci kooperatywy. Musicie wiedzie/sprawdzi:
Jaka lokalizacja jest najbardziej dogodna dla waszej grupy?
Jaki metra powinien mie lokal, by bez trudu wnim dziaa (pomieci
iwasz grup, icao dostaw)?
Czy do lokalu mona swobodnie dojecha zdostawami (ograniczenie strefy
wjazdu szczeglnie wprzypadku lokali wcentrum miast)?
Czy istniej inne ograniczenia np. godziny otwarcia lokalu?
Czy waciciel lokalu lub osoba odpowiedzialna za niego dokadnie rozumie,
jak wpraktyce wyglda dziaalno kooperatywy?

Manuale

Mapa czonkw/czonki
Stwrzcie darmow map czonkw iczonki kooperatywy na:
https://mapsengine.google.com/map/.

21
Wyznaczcie osob, ktra bdzie odpowiedzialna za nanoszenie na map danych
kontaktowych kolejnych czonkw/czonki. Wpiszcie najpierw adres (ulic, przy-
stanek autobusowy lub dzielnic - im szczegowiej tym lepiej), nastpnie dodaj-
cie imi inazwisko, numer telefonu, adres e-mail. Tym samym, jeli zjakiego
powodu nie bdziecie wstanie odebra zakupw, wyszukacie najbliej mieszkaj-
cego kooperanta/tk, ktrego/ktr moecie poprosi oprzysug. Odwdziczycie
si nastpnym razem. Mapa ma take na celu tworzenie podgrup kooperatywy,
najlepiej wedug dzielnicy, co pozwoli na sprawniejsze zarzdzanie osobami
wkooperatywie lub pomoe stworzy oddzia kooperatywy zniezalenym lokalem.

Newsletter
By korzysta znewslettera, nie jest potrzebne osobne, skomplikowane narzdzie.
Google Groups bardzo dobrze spenia t funkcj. Dodajc do Grupy kolejne adresy
mailowe czonkw/ki, budujemy wspln baz mailingow - przyjazn iatw
wobsudze; wpolu adresata wystarczy wpisa jeden kontakt, by caa grupa otrzy-
maa wiadomo.
Cyklicznie wysyany newsletter usprawnia komunikacj, pozwala informowa
iprzypomina onajwaniejszych dla waszej grupy sprawach.

Paczkowanie
Paczkowanie to podstawowe zadanie podczas odbioru produktw iprzekazywania
ich kooperantom/tkom. Szczeglnie wprzypadku duych zamwie trzeba zwrci
uwag na dobre planowanie iorganizacj pracy.
Oto kilka pomocnych rad:
Harmonogram paczkowania - stwrzcie dokument (np. exel on-line na
google drive), wktrym chtne osoby bd mogy zgasza si do paczkowania
produktw wokrelonym terminie; dziki przejrzystemu harmonogramowi
mona by pewnym, e za kadym razem nie zabraknie rk do pracy (inie
bdzie ich wicej, ni to potrzebne);
Niezbdna liczba osb - okrelcie liczb osb, ktra jest potrzeba, by
rozdzieli dostarczone produkty (zway, posegregowa, przygotowa paczk
zzamwieniem dla konkretnej osoby); dobr praktyk jest podzia rl - jedna
zosb odczytuje konkretne zamwienie inadzoruje jego poprawn realizacj,
inne - przygotowuj produkty; wprzypadku mniejszej liczby zamwie - do 30
- sprawdzaj si 2-3 osoby (wtym jedna nadzorujca), powyej 30 zamwie -
niezbdne bd 4 osoby (wtym jedna nadzorujca);
Niezbdny czas - okrelcie jak duo czasu potrzebne jest na przygotowanie
produktw do wydania; godzina rozpoczcia paczkowania jest uzaleniona od
ustalonej godziny odbioru zamwie.
22
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Ukad pomieszczenia Jak zaaranowa przestrze, eby pakowanie zajmo-

wao jak najmniej czasu? Czy mona uoy produkty w linii, tak, eby paczka
bya uzupeniania tamowo? Czy prac uatwi kartki/tabliczki z nazwami in-
formujce o tym gdzie znajduje si marchewka od jednego, a gdzie od drugiego
dostawcy/dostawczyni?

Statut iregulamin
Statut iregulamin to dwa bardzo wane dokumenty, ktrych opracowanie pomaga
okreli cele kooperatywy izasady jej funkcjonowania, aprzede wszystkim przej-
rzyste zasady obowizujce wszystkich.
Statut - na przykadzie Wawelskiej Kooperatywy Spoywczej - okrela:
1. Czym jest kooperatywa, jakimi wartociami si kieruje, co chce osign,
2. Co jest fundamentem icelem jej dziaania ,
3. Ogln organizacj pracy, struktur formaln, sposb podejmowania
decyzji,
4. Oglne zasady czonkostwa wkooperatywie.
Regulamin jest dokumentem, ktry odnoszc si do Statutu wszczegowy sposb
opisuje zasady dziaania kooperatywy. Regulamin izasady pracy Wawelskiej
Kooperatywy Spoywczej opisuje:

23
 5. Organizacj WKS, funkcje iobowizki penione przez czonkw/kinie:
Struktura pozioma - kady zczonkw ma rwny gos przy podejmowaniu
decyzji; opiera si ofunkcje penione przez czonkw/kinie - dobrowolnie
irotacyjnie (oile nie zostan wdrodze gosowania przeduone);
Funkcje stae - najistotniejsze funkcje wtym funkcje stae (m. in. koordyna-
torzy iskarbnik), zakres iczas penionych obowizkw, sposb wyboru osb
je penicych iewentualnej rezygnacji; elekcja osb penicych funkcje stae
odbywa si przez gosowanie wczasie Walnego Zgromadzenia; kadencja trwa
3 miesice;
Koordynatorzy - spoczywa na nich najwiksza odpowiedzialno; do ich
obowizkw naley koordynacja caoci prac wkooperatywie, czuwanie nad
ich sprawnym przebiegiem icige doskonalenie przebiegajcych wgrupie
procesw;
Obowizki czonkw kooperatywy - praca na rzecz kooperatywy przez
minimum 2 godziny wmiesicu wramach okrelonych dziaa (np. paczkowa-
nie towarw, koordynacja zamwie dodatkowych, wprowadzanie nowych
czonkw/ki, inicjatywy edukacyjne, inne wasne inicjatywy); brak zaangao-
wania przez 2 kolejne miesice skutkuje utrat czonkostwa;
6. Czonkostwo wWKS
Warunki czonkostwa - akceptacja zasad - Regulaminu, Statutu; uiszczenie
wpisowego; odprowadzanie Funduszu Gromadzkiego (10% wartoci za-
mwienia) przeznaczanego na biece dziaanie kooperatywy iplanowane
inicjatywy;
osposobie wydatkowania Funduszu decyduj wszyscy czonkowie/kinie,
Inicjatywno - kady/azczonkw/ki moe bra czynny udzia wyciu
kooperatywy idecydowaniu okierunku jej rozwoju;
Dostp do dokumentw - wszystkie dokumenty iinformacje zwizane
zdziaaniem kooperatywy s oglnodostpne dla czonkw/ki;
7. Komunikacja iprzepyw informacji:
Platformy inarzdzia komunikacyjne - opis oglnodostpnych sposobw
inarzdzi komunikacji pomidzy czonkami iczonkiniami;
Walne Zebrania - zebrania wszystkich czonkw kooperatywy odbywajce
si co 3 miesice zdokadnym wyznaczeniem terminw, podczas ktrych
Koordynatorzy zdaj relacj zpracy wokresie zakoczonej kadencji, wdrodze
gosowania wybierane zostaj osoby penice funkcje stae, podejmowane s
kluczowe dla kooperatywy decyzje;

24
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

8. Podejmowanie decyzji:
Konsensus - wpodejmowaniu decyzji czonkowie iczonkinie staraj si wy-
pracowa konsensus; wprzypadku jego braku decyzyjno naley do koordy-
natorw, ktrzy uwzgldniaj wszystkie argumenty izawsze maj na uwadze
dobro caej kooperatywy;
Decyzyjno - osoby penice funkcje stae mog samodzielnie podejmo-
wa decyzje wynikajce zich biecych obowizkw; istotne decyzje majce
znaczcy wpyw na sposb funkcjonowania kooperatywy (zmiany wStatucie,
Regulaminie, ustalanie funkcji staych), atake decyzje ocharakterze ideolo-
gicznym s podejmowane przez wszystkich/kie czonkw iczonkinie;
Odwoanie decyzji - decyzja podjta przez Koordynatora, co do ktrej
czonkowie iczonkinie maj jawne zarzuty lub wtpliwoci moe by przez
nich odwoana; dalej idc konsekwencj moe by odwoanie Koordynatora
zpenionej funkcji;
9. System zamwie
Narzdzia do zamawiania produktw - okrela iopisuje narzdzia uywane
s przez Kooperantw/tki do skadania zamwie (np. xls on-line);

25
 Cykliczno - okrela czstotliwo skadania zamwie, wczajc zamwie-
nia nieregularne;
Odbir produktw - okrela czas isposb obierania produktw lub przypi-
suje osoby, ktre s odpowiedzialne za ich ustalenie;
Koordynator - okrela osob/y odpowiedzialne za koordynacj zamwie,
przypisuje im obowizki izakres decyzyjnoci;
10. Finanse
rda wpyww - wskazuje rda wpyww Kooperatywy; wprzypad-
ku WKS jest to Fundusz Gromadzki (10% sumy zamwienia czonka/kini)
oraz Wpisowe - przeznaczane na rozwj Kooperatywy zgodny zjej celami
statutowymi;
Wydatkowanie Funduszu Gromadzkiego - jest on wspln wasnoci
wszystkich czonkw/ki Kooperatywy; zgodnie zpotrzebami iwol grupy
moe by przeznaczony na: biece dziaanie Kooperatywy, finansowanie
projektw zewntrznych realizowanych przez Kooperatyw, cele charyta-
tywne, wsparcie lokalnej spoecznoci, wsparcie czonkw/ki Kooperatywy
wformie poyczki;
Skarbnik - okrela osob odpowiedzialn za nadzr nad finansami;
Odpowiedzialno - nakada obowizek zdania raportu finansowego
czonkom/kiniom;

Rozdzielenie obowizkw wgrupie

Czonkinie iczonkowie Kooperatywy chtniej angauj si wdziaania, kiedy
istnieje jasny podzia obowizkw wgrupie. Warto jest stworzy list gwnych
procesw oraz konkretnych zada, do ktrych mona si zgosi np. proces
Koordynacja Oferty > opieka nad dostawc. Takie dziaanie pozwala nam na
wyodrbnienie dziaa, ktre mona realizowa osobno, bez koniecznoci angao-
wania si wkoordynacj pracy caej kooperatywy. Przez dodatkowe oszacowanie
przyblionego czasu realizacji zadania osoba moe atwiej wybra takie zadania,
ktre odpowiadaj jej zainteresowaniom oraz dostpnoci czasowej.
Podzia obowizkw pozwala rwnie na lepsze zarzdzanie prac koordynator-
kom/koordynatorom, gdy nie musz one/oni wsplnie decydowa owszystkich
obszarach dziaalnoci grupy. Wane jest natomiast, eby osoby odpowiedzialne
za poszczeglne procesy dobrze je rozumiay ipotrafiy samodzielnie podejmowa
decyzje ukierunkowane na wsplne dobro kooperatywy.

26
 Jak zacz kooperatyw spoywcz?

Wprowadzanie nowych czonkw/czonki

Warto zastanowi si jak kooperatywa jest postrzegana zzewntrz ipomyle jak
zaprojektowa pierwszy punkt styku zgrup. Proces wprowadzania nowych osb
dobrze jest usystematyzowa wtaki sposb, aby kada nowa osoba otrzymywaa
ten sam zestaw informacji ieby by on aktualny (np. zawiera ustalenia zostatniego
walnego zgromadzenia). Przydaje si opracowanie ulotki znajwaniejszymi zagad-
nieniami, takimi jak kluczowe punkty statutu, regulaminu, czy wyjanienia (np. od
momentu doczenia do kooperatywy uywam formy my mwic okooperatywie).
Wprowadzanie nowych osb te jest atwiejsze, kiedy odbywa si regularnie, wtym
samym miejscu, ainformacja jest dostpna, tak eby czonkinie/czonkowie koopera-
tywy mogy/mogli za kadym razem udzieli prostych wskazwek poszukujcym.

Wyposaenie
waga elektroniczna (tensometryczna), cho na pocztek wystarczy te
mechaniczna. Bardzo szybko moe okaza si, e jedna waga nie wystarcza
izakup drugiej moe pozwoli znacznie skrci czas pakowania
laptop najlepiej zwikszym ekranem, eby mc obj wiksz cz
zamwienia. Podczas pracy znarzdziami google bardzo uatwia zapewnienie
bezprzewodowego dostpu do internetu wmiejscu paczkowania.
stoy, regay, krzesa wzalenoci od wielkoci realizowanych zamwie
torby/siatki/skrzynki aby ograniczy liczb opakowa mona zakupi
torby/siatki/skrzynki dla wszystkich czonki/czonkw, tak eby przy odbiorze
bra opakowanie izostawia puste wzamian.
kalkulator zduymi cyframi iwywietlaczem
drukarka przy wikszych zamwieniach moe przyda si wydruk zam-
wienia zbiorczego

27
5 Zbir przydatnych
linkw
Wawelska Kooperatywa Spoywcza
http://wawelskakooperatywa.wordpress.com/
https://www.facebook.com/wawelskakooperatywaspozywcza
Gdaska Kooperatywa Spoywcza
http://kooperatywa.partycypacja.org/
https://www.facebook.com/Gdanska.Kooperatywa.Spozywcza?fref=ts
Warszawska Kooperatywa Spoywcza
http://www.kooperatywy.pl/
https://www.facebook.com/pages/Warszawska-Kooperatywa-
Spoywcza/122929004555712
Warszawska Kooperatywa Spoywcza Dobrze
http://www.dobrze.waw.pl/
https://www.facebook.com/kooperatywadobrze
Poznaska Kooperatywa Spoywcza
http://pokospokoo.blogspot.com/
https://www.facebook.com/PoznanskaKooperatywaSpozywcza
dzka Kooperatywa Spoywcza
http://lodz.kooperatywaspozywcza.pl/
https://www.facebook.com/groups/kooperatywa
Wrocawska Kooperatywa Spoywcza
http://kooperatywawroclaw.wordpress.com/
https://www.facebook.com/groups/kooperatywa.spozywcza.wroclaw/
Bydgoska Kooperatywa Spoywcza
https://www.facebook.com/groups/340683479371552/?fref=ts
Kooperatywa Spoywcza Wsppracownia
http://kooperatywa.wspolpracownia.pl/
https://www.facebook.com/pages/Kooperatywa-Spoywcza-
Wsppracownia/787534871307847
KOPERA Katowicka Kooperatywa Spoywcza
http://www.kopera.org/
https://www.facebook.com/koperakks
Podlaska Kooperatywa Zielona
http://www.vivateco.pl/
Opolska Kooperatywa Spoywcza
http://kooperatywaopole.wordpress.com/
https://www.facebook.com/groups/kooperatywa.opole
Kooperatywa Grochowska
https://www.facebook.com/groups/kooperatywa.grochowska/
RWS Dobrzy nad Wis
http://www.rws.waw.pl/rws-korzystny/

Czytelnia
Darmowy e-book, Edward Abramowski Braterstwo, solidarno,
wspdziaanie
www.soo.org.pl/doc/e-book/abramowski-braterstwo-solidarnosc-
wspoldzialanie.pdf
Jak kiekuje spoeczestwo obywatelskie? Dominika Potkaska,
Aleksandra Bilewicz, Trzeci Sektor, 3/2013
www.zjazdkoop.pl/wp-content/uploads/2014/04/jak_kielkuje_spoleczestwo_
ts31.pdf
Edward Abramowski Kooperatywa. Polskie korzenie
przedsibiorczoci spoecznej. Wybr iopracowanie Remigiusz
Okraska, d
www.zjazdkoop.pl/wp-content/uploads/2014/04/Edward-Abramowski-
Kooperatywa.pdf
Tekst:
Paulina Firak
Zuzanna Jach-Kokorczak
Pawe Kokorczak
Kasia Kozak

Korekta:
ucja Markowska
Pawe Kokorczak

Opracowanie graficzne:
Vostok Design, Gabriela Wako

Krakw, 2015
Krakw, 2015