Wszelkie prawa zastrzeone

Mechanika i wytrzymao materiaw - instrukcja do wiczenia laboratoryjnego:

Wyboczenie ciskanego prta

oprac. dr in. Ludomir J. Jankowski

1. Wstp

Zagadnienie wyboczenia ciskanego prta wie si cile z pojciem stabilnoci i

statecznoci. Stabilnoci nazywa si zdolno ukadw mechanicznych (lub oglnie
fizycznych) do samoczynnego powrotu do stanu rwnowagi po ustaniu dziaania
czynnika zakcajcego ten stan, natomiast stateczno to zdolno tych ukadw do
przeciwstawiania si takim czynnikom zakcajcym. W przypadku osiowego
obcienia prostoliniowego prta si ciskajc mona wyranie zaobserwowa
zakresy jego pracy. W pierwszym zakresie, prt przenoszc coraz wiksze obcienie
nie zmienia swojej geometrii (pozostaje prostoliniowy). Istnieje jednak taki poziom
siy, nazywany si krytyczn, przy ktrym jej nieskoczenie may przyrost spowoduje
ugicie prta w kierunku prostopadym do jego osi, czyli tzw. wyboczenie, i przejcie
do drugiego zakresu pracy. Dalszy wzrost siy, z reguy niewielki, powoduje wyrany
wzrost ugicia, przy czym powrt prta do poprzedniej postaci jest uwarunkowany
zmniejszeniem dziaajcego na obcienia. Wartoci siy krytycznej i pojawieniu si
wyboczenia, czyli utracie statecznoci, odpowiada okrelony poziom naprenia
krytycznego. Wynika std wniosek, e ocena statecznoci moe polega na ocenie
poziomu naprenia krytycznego lub siy krytycznej, przy czym z konstrukcyjnego
punktu widzenia, wartoci tych wielkoci wystpujce rzeczywicie w prcie powinny
by mniejsze, jeli prt ma pracowa w zakresie statecznym.

2. Cel wiczenia i obiekt bada

Celem wiczenia jest dowiadczalne wyznaczenie wartoci siy krytycznej

ciskanych osiowo prtw o staym przekroju, dla rnych warunkw zamocowania
ich kocw, pracujcych w zakresie odksztace sprystych. Przykadowy schemat
obcienia i zamocowania prta pokazano na rys. 1.
f
P

l
y
x

Rys. 1. Schemat obcienia prta i postaci wyboczenia

1
3. Podstawy teoretyczne ([1],[2])

Obcienie prta, pokazanego na rys. 1, si P < Pkr nie powoduje zmiany ksztatu
jego osi, a naprenie ciskajce wynosi:

= P/A (1)

gdzie: A pole powierzchni przekroju poprzecznego prta.

Odpowiadajce temu obcieniu skrcenie dugoci prta wynosi:

l = P a/E A (2)
gdzie: E modu sprystoci podunej (Younga) materiau prta.
Z chwil osignicia przez obcienie wartoci krytycznej P = Pkr pojawia si moment
gncy Mg, ktry wraz z si ciskajc okrela nowy stan rwnowagi prta. W
rozpatrywanym przypadku moment ten jest zwizany z ugiciem w kierunku
poprzecznym do osi prta wzorem:

EI = Mg =P (f y) (3)
gdzie: I geometryczny moment bezwadnoci przekroju.
Naley w tym miejscu zaznaczy, e wyboczenie nastpi w paszczynie, w ktrej
warto sztywnoci na zginanie prta EI jest najmniejsza, a wic i promie
bezwadnoci przekroju poprzecznego jest najmniejszy. Wynosi on:

i= (4)
2
Przyjmujc, e: k = P / EI rwnanie (3) przybiera posta:

(5)

a jego rozwizanie ma posta (np.[2]):

(6)

Z warunkw brzegowych (rys. 1) wynika, e dla x=0 jest y=0 oraz = 0, a wic
C1 = -f i C2 = 0, a rwnanie rniczkowe linii ugicia ma posta:

(7)

Wielko k w stanie odpowiadajcym utracie statecznoci ma warto wynikajc z

rwnania (7) dla x = l, ktre przyjmuje posta:

(8)

Z (8) wynika, e musi by cos(kl )= 0, a to jest moliwe, gdy:

(9)

dla n = 0, 1, 2, 3, ..

2
Tak wic, w stanie krytycznym wielko k jest okrelona wzorem:

(10)

i osiga najmniejsz warto dla n = 0.

Ostatecznie, najmniejsza warto siy krytycznej jest opisana rwnaniem Eulera:

(11)

Aby uwzgldni sposb zamocowania kocw prta, wprowadza si pojcie dugoci

zredukowanej lred = l. Na rys. 2 podano wartoci wspczynnikw dla rnych
warunkw zamocowania.

a) P
=2

b) P =1

c) P =0.5
0.5
d) P = 0.7

Rys. 2. Przypadki zamocowania kocw prta

Po uwzgldnieniu warunkw zamocowania, rwnanie (11) przybiera posta:

(11a)

Obcieniu krytycznemu prta odpowiada stan naprenia poprzedzajcy wystpienie

momentu gncego, a wic:
(12)

Powyszy wzr jest najczciej modyfikowany poprzez wprowadzenie pojcia

smukoci prta , definiowanej jako stosunek dugoci zredukowanej prta do
promienia bezwadnoci przekroju poprzecznego:

(13)

gdzie:

Ostatecznie, wzr (12) mona przedstawi w postaci:

3
 (13a)

Rwnanie to okrela granic midzy stateczn (prostoliniow) i niestateczn

(wyboczon) postaci prta w zalenoci od poziomu obcienia (naprenia) i jego
smukoci, i ma posta hiperboli (rys. 3).

kr

wyboczenie
Q
QJ-O
RH
obszar statecznoci

gr
Rys. 3. Hiperbola Eulera - wg rwnania (13a) - zakresy pracy

Jednak badania dowiadczalne wykazuj, e wzr Eulera jest stosowalny dla smukoci
> gr . Warto smukoci granicznej odpowiada wartoci granicy proporcjonalnoci
RH , a wic:
(14)

Punkt Q hiperboli Eulera o wsprzdnych (gr, RH) jest wic granic obszaru, w
ktrym < gr, a naprenia krytyczne okrela wzr dowiadczalny Tetmajera-
Jasiskiego. W tym przypadku, zaleno () ma posta prostej o rwnaniu:
(15)

i staych: c1 = Re (Re granica plastycznoci materiau prta),

Stosowany jest rwnie wzr dowiadczalny Johnsona-Ostenfelda, w ktrym zaleno

() opisuje parabola o rwnaniu:
(16)

i staych: ,

Naley jednak podkreli, e w przypadku wzoru Johnsona-Ostenfelda smuko

graniczn okrela zaleno:
(17)

co oznacza przesunicie punktu Q w prawo (rys. 3). Jak wida, w zakresie < gr
wyboczenie ma charakter niesprysty.

4
 Obecno wstpnego ugicia f0, o wartoci maej w stosunku do wymiarw przekroju
poprzecznego, powoduje zwikszenie ugicia koca prta pokazanego na rys. 1, a
rwnanie linii ugicia (5) ulega modyfikacji (np.[3]):

(18)

Uwzgldniajc, e k2 = P/EI (w tym przypadku P < Pkr) i rozwizujc powysze

rwnanie analogicznie do rozwizania rwnania (5), otrzymuje si:

(19)

Rwnanie (19) moe by w praktyce wykorzystane do wyznaczenia si krytycznej

powodujcej wyboczenie ciskanego prta, bowiem jest ono rwnaniem prostej we
wsprzdnych f f/P nachylonej wzgldem osi odcitych pod ktem tg = Pkr .

Istotny wpyw na utrat statecznoci ciskanego prta moe mie take zmiana
wymiarw przekroju poprzecznego, co czsto jest wykorzystywane w konstruowaniu
np. supw [2], w celu zwikszenia ich nonoci.
4. Stanowisko pomiarowe i przebieg pomiarw
Pomiary s realizowane na maszynie wytrzymaociowej MTS 858, wyposaonej w
wymienne uchwyty prbek, wykonanych z rnych materiaw, zmiennej smukoci i
warunkach zamocowania kocw. Dla kadej prbki naley dokona pomiaru ugicia w
przekroju, w ktrym wystpuje fmax, a wic: dla x = l w przypadku pokazanym na rys.
2a, i x = l/2 w przypadkach pokazanych na rys. 2b i 2c, dla 6-ciu rnych poziomw
siy P.
5. Opracowanie wynikw pomiarw
Na podstawie zarejestrowanych danych naley sporzdzi wykresy f f/P i okreli
wartoci si krytycznych. Uzyskane wartoci Pkr naley porwna z wartociami
teoretycznymi, wyznaczonymi za pomoc zalenoci (11a), z uwzgldnieniem
odpowiedniej wartoci wspczynnika .
6. Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera:
schemat stanowiska pomiarowego i obcienia prbek,
charakterystyki badanych prbek (geometria, dane materiaowe),
dane z pomiarw ugicia, wykresy f f/P i obliczenia dowiadczalnych
wartoci si krytycznych,
obliczenia teoretycznych wartoci si krytycznych,
wnioski wynikajce z przeprowadzonych pomiarw
Literatura
[1] Romanw Fr., Stateczno konstrukcji, Wyd. WSI w Zielonej Grze, Zielona Gra, 1992.
[2] uchowski R., Wytrzymao materiaw, Oficyna Wyd. Politechniki Wrocawskiej,
Wrocaw, 1996.
[3] Badania eksperymentalne w wytrzymaoci materiaw, pod red. St. Joniaka, Wyd. Polit.
Poznaskiej, Pozna, 2000.