O ,B S BI a E DOD Ma T K !

BOZSJ
BIAA M N I S Z K A

oU^\ua\d
 Nr t
Sera D- how*
; .e ezno

O. BERNARD OD MATKI BOEJ

KARMELITA BOSY

BIAA MNISZKA
BOGOSAW IONA BRONISAWA
Z ZAKONU PP. NORBERTANEK W KRAKOWIE

2 S $13
U UfcM f.J l
PAMITKA JUBILEUSZOW A

1 9 K R A K W 3 9
N A K A D E M F U N D . K A N O N I Z A C Y J N E G O B. B R O N I S A W Y
KONWENT PP. NORBERTANEK
 Stosujc si do dekretw N A W S T P I E
Papiea Urbana VIII, w sprawie cudw i ask, jako te w uyciu so
wa wita, nie chcemy w niczym uprzedza wyrokw Stolicy Apo
stolskiej, ktrej nieomylnemu sdowi poddajemy wszystko
co ta ksika zawiera.

Nihil obstat Pikne <// legendy, podania i tradycje hi

Fr. Franciscus a Visit. B. M. V. storyczne pocztkowych dziejw Polski. Tyle
provincialis prawd, tyle cech charakterystycznych kryje
Cracoviae, die 9 Martii 1939 si w ych opowiadaniach pierwotnych, ktre
pniej jakby oddalone echo miay si powta
Nihil obstat rza potnym pogosem, rozbrzmiewa na
Ks. Dr Wadysaw Kulczycki przestrzeni wiekowych dziejw naszej ojczyz
Cracoviae, die 12 Martii 1939. ny e trudno si oprze zainteresowaniu,
jakie w nas wzbudzaj.
L. 1933/39. Ciekawo ta w poznawaniu i badaniu za
Pozwalamy drukowa rania naszych dziejw jest tym bardziej zro
Z Ksico Metropolitalnej Kurii zumiaa, a mdro jak daje to badanie tym
wietlejsza, e s to rda naszego rozwoju,
Krakw, dnia 20. III. 1939.
naszej kultury narodowo-religijnej. aden na
rd bowiem nie moe si odemoa zupenie od
f Adam Stefan swej przeszoci, nowe nawarstwienia jego
X. Stefan Mazanek obyczajowo-spoeczno-religijne osadzaj si
Kanclerz
z nieuniknionej koniecznoci na podou jego
pierwotnych znamion duchowych. Std te,
badajc rne prdy nurtujce w naszym y
ciu narodowo-religijnym, wywietlajc rne
przejawy tego ycia - trzeba koniecznie si
ga a do najdalszej przeszoci, dokopywa
DRUKARNIA POWCIGLIWO I PRACA" W KRAKOWIE

5
si do najgbszych pokadw naszej kultury
rodzimej, by si na nich oprze i z nich wypro
wadza rzeczowe nastpstw a1*).
Zaoenie to staje si istotnym zwaszcza
W dziejach niewiasty polskiej. Przedziwna
godno, promienny nimb dostojestwa, pew
nego rodzaju uanielenie dziewicy i matki Pol
ki, jakie zauwaamy w naszych ubiegych
dziejach (zwaszcza w najjaniejszych chwi
lach tych dziejw) znajduj swe wytumacze
nie w jasnych, wietlanych postaciach kilku
niewiast, ktre stany u witu naszych dzie
jw i w y t y c z y y y c i e m s w y m j a k
b y s z l a k i p r o m i e n n e , ktrymi miay
i ich spadkobierczynie duchowe.
Chrzecijastwo wykorzystawszy bardzo
podatne naturalne podoe niewiasty sowia
skiej, s t w o r z y o z n i e j p r a w d z i w y
i d e a k a t o l i c k i . Przepikne s sylwetki
tych pierwszych lechickich katoliczek, bd
cych wzorem wszystkich najwikszych posta
ci w pniejszych naszych dziejach! Dbrw
ka, Kunilda, Judyta, b. Kinga, w. Jadwi
ga... to jasny orszak witych niewiast u po
cztku, naszego rozwoju dziejowego.
,.(Dbrwka kadzie za warunek lubu
Mieczysawowi przyjcie chrzecijastwa,
przybywa do Polski na czele licznego duchow
l) Przypisy 1.
6
nego orszaku') i amie posty po Mika razy ),
aeby swojego ma przy wierze witej utrzy
ma i za jego przykadem nard do wiary na
wrci.
Zdarzenie to stao si przedmiotem nie
zwyczajnego podziwu po caej Polsce. Pierw
szy to raz od czasu bajecznej Wandy, kobieta
zaja miejsce takie wyniose, a zarazem tak
pene rzeczywistego znaczenia, pene stanow
czych wpyww i wadzy. Odmwia panujce
go ksida od wieloestwa, odszczepia go
na zawsze od wiary wyznawanej dotychczas,
zniewolia do przyjcia swojej religii i zasia
da z nim wesp na tronie, aeby wycznie
z nim dzieli koron i bero. Co wicej!
zdobya sobie jednoczenie now krain: k r a
i n s e r c a , u c z u c i a , w i a r y , w ktrej
pocza panowa wycznie i samowadnie. Jej
m Mieczysaw, ktry j sam do amania po
stw nakania, ktry wedle wyranego wia
dectwa za te zamane posty musia sowite
czyni na korzy oninej wadzy ustpstwa *),
) Cum magno secularis et eeclesiastice religio-
nis apparatu. Gallus, c. V. p. 32.
*) Namue in uadragesima etc. Tietmar. No
ta Bandt. tame p. 33.
a) Haec spornie sua fecit ad tempus mae, ut po-
stea diu oparari valuisset ene, etc. Tietmar. IV .
35.
pewnie si sam apostolstwem nie trudni, pew
nie si do tej wielkiej duchowej sprawy

S T A R O Y T N Y O B R A Z Z N A JD U J C Y S I W R E F E K T A R Z U P P . N O R B E R T A N E K
nie miesza, zostawiajc ster samowadny
w rku swej ony. Ona te najgwniej z po
moc licznego a ze sob przywiezionego orsza
ku klerykw i ksiy nawrcia spoeczestwo
pogaskie do wiary, udzielajc witego
chrztu, kruszc bawochwalcze posgi i zno
szc barbarzyskie zwyczaje. Tak wystpia

B. B R O N IS A W A W C H W A L E N IE B IE S K IE J
w Polsce po raz pierwszy kobieta w niewidzia
nej dotychczas, w z n i o s e j , w s p a n i a e j
i z kadego wzgldu majestatycznej postaci.
S p r a w i o t o na u m y l e k o b i e t
g b o k i e , p r z e j m u j c e w r a e n ie .

W K R A K O W IE
Upoledzone dotychczas, sponiewierane,
wzgardzone, obaczyy one teraz przed sob ca
y wiat nowy, ujrzay przyszo tak wspania
i wietn, o jakiej dotd ledwie marzyy.
Znay ju gwne zasady tej nowej wiary, lecz
nie mylay nigdy, aeby ona bya zarazem tak
pewn drog, wiodc do wyjarzmienia ich
z dotychczasowej niewoli i zapewnienia im
tak wietnej przyszoci. Teraz to na wasne
oczy ujrzay i ujrzay wysoko, na wynio
sociach tronu w promieniach majestatu
ziemskiego. Chwyciy si te tej nowej drogi
z ca si swej wrzcej duszy, z ca energi
odradzajcego si w nowych ideach umysu.
Porzucay cze bawochwalcz bez adnego

8
namysu, a biegy na skrzydach ptaka, w y
puszczonego z klatki, do stp tego tronu, gdzie
w takim majestacie powagi i wadzy, z w y
cignitymi ku nim ramiony siedziaa ich wy-
bawicielka. I przyjmoway ze czci witobli
w chrzest nowej wiary, uwalniajcy niewia
st od dotychczasowych lubw pogaskich
a zapewniajcy dziewic, ze odtd nie bdzie
ju porywan w wieloenne maestwo. Po
wrciwszy do domu, szerzyy jak najgorliwiej
t now wiar, ktra im tyle przynosia zba
wienia.
Tak zostay zaoone pierwsze trwae pod
stawy do zmiany losu i caej doli kobiety" *).
Wyjarzmiona ta niewolnica, podzieliw
szy ju raz z Mieczysawem koron i wadz,
dzielia je take z jego nastpc. W ystpuje
ona tu nawet w jednej krciutkiej chwili w ca
ej wietnoci cnt chrzecijaskich i pozosta
wia po sobie przeliczny przykad dla dal
szych wiekw. Bardzo to pikna jest posta
z kadego wzgldu; pikniejsza jeszcze o tyle,
o ile na tym tle gwarw nieustajcych, or
nych i biesiadniczych, w swojej cichutkiej
a przecie penej czynnego powicenia skrom
noci, wyglda jak Anio Boy, ktry po raz 1

1) Kaczkowski: Kobieta w Polsce", str. 113

115, tom I.

9

pierwszy w postaci "kobiety zjawia si na tej
ziemi...
Kobiet t jest Kunilda ), trzecia z kolei
ona Bolesawa Chrobrego, a crka sowia
skiego pana, Dobromira.
Wiemy, jak dalece gwatownym i samo
wadnym by Bolesaw we wszystkich postp
kach... jak by niewstrzemiliwym, ba prawie
dzikim w mioci. B ra ony jedn za drug
i jedn za drug porzuca, a wreszcie nie sro-
ma si nawet i gwatw. Kunilda jednak, nie
porwnany wzr chrzecijaskiej maonki,
umiaa i takiego ma uchodzi i jego umys
gwatowny agodzi. Lecz posiadaa ona wszy
stkie cnoty kobiece i chrzecijaskie - a cno
ty takie to niezwalczona bro w rku kobiety.
Cicha i skromna jak dziecko, nie mieszajca
si nigdy w sprawy publiczne obcesem, nie si
gajca po wadz otwarcie, nie upierajca si
nigdy niecierpliwie przy swoim nie moga
ona cign na siebie gniewu swojego ma
nawet natenczas, kiedy na innych si wcieka.
Za to te dobroci, agodnoci, mioci, zy
skiwaa nie tylko atwy i pewny przystp do
niego, lecz czsto zdobywaa nawet przewag.
1) W dzisiejszym rozwoju nauk historycznych te
kwestie o ktryeh tu mowa, maj moe iune owie
tlenie, ale w niczym nie osabiaj zasadniczej praw
dy, odnonie do dziejw kobiety w Polsce.
70
Pobona przy tym nad podziw, litociwa i do
bra, hojna niezmiernie w jamunach ) i do
brych uczynkach, umiaa uzyska dla siebie,
tak na dworze, jak w kraju, cze, szacunek
i mio, a zarazem i licznych sprzymierze
cw, ktrzy z ni w jej litociwych uczynkach
trzymali" ).
,jNie brakowao te piknych wzorw do
tego i pniej i nie brakowao nawet takiego
wzoru na samym dworze krlewskim. Bya
nim jak wiadomo sama krlowa Judyta, cr
ka Wadysawa krla czeskiego a pierwsza o
na Wadysawa Hermana. Krtkie byo jej y
cie i panowanie, ale wielk i zasuon jej sa
wa w narodzie. B ya to pani powana cho
moda, nadzwyczajnie pobona, skromnainie-
wymagajca dla siebie, lecz za to z prawdzi
wie krlewsk hojnoci a macierzysk opie
k pamitajca o wszystkich blach i nieszcz
ciach narodu. Kronikarze wspczeni wiad
cz bardzo wymownie o jej miosierdziu nad
ludzk niedol, ktr koia wszelkimi sposo
by. Posiadajcej mio i ufno i szacunek
swojego ma nie byo trudno o hojne fundu
sze na miosierne uczynki; jako wyposaaa
nimi klasztory, jedyne owoczesne przybytki l
l) Thietmar. IV. 37. immemsa eleemosynarum
largitate.
s) Kobieta w Polce sir. 140142, tom. I.
77
owiaty, fundowaa, kocioy, rozdawaa ja
muny, wykupywaa jecw i niewolnikw.
A kiedy tych funduszw nie stawao, wyczer
pywaa swoje wasne i ostatnie zasoby, aeby
za nie wykupywa chrzecijan zaprzedanych
w ydowsk niewol1). Takie pobone, praw
dziwie chrzecijaskie uczynki zapewniy jej
nie tylko t cze powierzchown, ktr w szy
stkie zarwno kobiety otaczaa wycigujca
si w uprzejmoci dworsko, ale take i ten
szczery a powszechny szacunek, do ktrego
prawdziwa cnota zniewala zwyka nawet
swych n ieprzyjaci ) .
Tak wic po zapomnianych ju prawie
postaciach Dbrwki, K unildy i bardzo nie
wielu niewiast innych, ktre zajwszy wysze
stanowiska w narodzie, w s k a z a y n i e
w i a s t o m p o l s k i m d r o g , na ktrej
mog si dobi otworzonego dla nich przez
Chrystusow nauk doczesnego zbawienia, te
raz znw zajaniaa piknym przykadem ko
bieta i odwieya na nowo pozacierane ju
domowymi zamieszkami prawdziwe pojcia
o jej przeznaczeniu w rodzinie i spoecze
stwie.
1) Et miultois Christiana de servitute Judeo-
rum suis faculla.tibus redimebat". Dugosz, p. 309.
s) Kobieta w Polsce", str. 284285, tom I.
12
Tote waciwie od tej dopiero hwiU Zd-
czyna si nowa era dla doli kobietyf(1).
Z tych kilku sw nie trudno ju przej
rze t ogromn rnic, jaka zachodzia po
midzy dawn rodzin pogask, a nowsz
chrzedjasko-rycersk; widoczn jest rw
nie rnica pomidzy dol i stanowiskiem
kobiety w rodzinie wwczas a teraz.
Z wzgardzonej niewolnicy, nie mogcej
mie ani moralnie ani materialnie nic swego,
staa si wsprwn towarzyszk swego m
a, wspuczestniczk w znaczeniu rodzinnym
i w wszelkim majtku, matk i wychowaw
czyni swych dzieci, a czsto nawet zastpczy
ni swojego ma, dziedziczc po nim jeszcze
za jego y d a jego cae znaczenie, powag
i wadz. Staa si zatem istotnie krlow do
mowego ogniska i zaja w rodzime to powa
ne i wzniose stanowisko, jakie dla niej przy
sposobia hrzedjaska religia.
Przyznanie jej tego stanowiska byo nie
zaprzeczonym dzieem wpyww rdigU chrze-
djaskiej.
Wspomniane postacie naszych wielkich
rodaczek byy idealnym wzorem: ony, matki,
gospodyni, opiekunki poddanych i czeladzi.
Ale w chrzedjastwie jest jeszcze inna
struna najczystsza d z i e w i c t w o . W na-l
l) Ibid. 286.

rodzinach religii chrzecijaskiej we w szyst
kich krajach janieje ono dziwnym klaskiem
i piknem. I na naszej polskiej ziemi nie za
brako tego kwiatu przedziwnego. A i d e a
em n a jw z n io le js z y m dziewicy-
P o l ki s t a a si b i a a m n i s z k a ze
Zwierzynieckiego klasztoru
bogosawiona Bronisawa Odrowwna..
Posta jej przedziwnie zachowaa si
w wyobrani polskiej, duch jej gboko wni
kn w serce narodu. Bez foliaw spisanych
dziejami jej y wo t a b e z rozszerzania jej czci,
potrafia przey' w sercach polskich sze
wiekw do chwili beatyfikacji w 1839 r.
Jest to dziwna, niezrozumiaa tajemnica,
jeeli patrze bdziemy na posta bog. Bro
nisawy pod tym samym ktem widzenia, ja
kim patrzym y na rozwj czci innych pot
nych postaci i witych janiejcych u witw
naszych dziejw.
8w. Wojciech, w. Stanisaw godno
ci biskupi odziani, mczestwem wsawie
ni snadnie wnikn mogli w serce narodu, ( dla
ktrego dobra mczestwo ponieli) i trwa
wci w tym sercu zbiorowym. Sw. Jadwiga,
Kinga sawne ksine, miosierdzie i ja
mun wiadczce, z wysokoci tronu ksi
cego do prostaczkw schodzce, dziaay na
U 15
Wyobrani i uczucie modego pokolenia chrze
cijaskiego w Polsce jak magnes.
Nio wic dziwnego, e ich pami utrwa
lia si.
Ale cicha mniszka, ze szlachetnego wpra
wdzie, ale niezbyt potnego rodu pochodzca,
co w murach ubogiego klasztoru dni swego y
cia spdzaa i cicho odesza z tej ziemi, tak,
e nawet przez dugi czas nie wiedziano o jej
grobie e nie zatara si w pamici narodu,
nie znikna w pomroce dziejw, jak tyle in
nych podobnych je j postaci, ale przeciwnie,
wyaniaa si coraz peniejszym blaskiem
jake to tumaczyt
Zdaje mi si, e kult tej cichej zakonnicy
samorzutnie powstay i tyle wiekw trwajcy
mona tylko jednym wytumaczy: posannic
twem, jakie jej Opatrzno Boa wyznaczya
na ziemiach naszych, p o s a n n i c t w e m
p i e r w s z e j w i t e j d z i e w i c y pol
skiej, p r o m i e n i o w a n i e m j e j p r z e
d z i w n e j c z y s t o c i na r z e s z e n ie
wiast polskich.
To posannictwo tak szczeglne uczynio
j niemierteln, ta posta jej lnica niewin
noci utrwalia si w sercu narodu, Polska
chrzecijaska przechowaa z pietyzmem Bia
Mniszk ze Zwierzynieckiego klasztoru.
W adnym z dotychczasowych ywotw
file znajduje si tej prawdy dostatecznie pod
krelonej i uwidocznionej, a jednak ta praw
da wanie daje nam zrozumienie i wytuma
czenie kultu bog. Bronisawy.
Dziewczta polskie, szlachcianki zarwno
jak i chopki od dziecistwa z ust matek do
wiadyway si o tej Biaej Mniszce, o jej y
wocie, do ktrego doczao si coraz wicej
legend... dziewice polskie niy i marzyy o tej
biaej postaci std ich godno, poziom mo
ralny, na jaki si wzniosy by bardzo w y
soki1).
Moz wic nie zbyteczn rzecz, ale ow
szem, na czasie i bardzo aktualn bdzie przed
stawienie wspczesnej wiadomoci katolic
kiej w Polsce tej pierwszej witej dziewicy
Polki, ktra niewinnoci swego dzieuczego
serca i cich ofiar ze wszystkich umiowa
ziemskich niemniej potnie zawaya na sza
li naszych dziejw jak w. Stanisaw przela
niem swej krwi w mczestwie.
Siedem wiekw od mierci Biaej Mni
szki na Zwierzycu nie tylko nie oddala nas
od niej, ale przemonie zblia i podkrela
z szczeglnym naciskiem dzisiaj t prawd, e
ofiara niewin neg o serca warun
kuje p o m y l n y r o z w j zewntrz-
x) Przypisy 2.
16
ny d z i e j w na p r z e s t r e n i n a w e t
c a y c h s e t e k l a t 1).
W opracowywaniu biografii witych od*
dolanych od nas przestrzeni wiekw, o kt
rych nie ma pewnych i znaczniejszych wiado
moci, zachodzi dosy dua trudno dla auto
rw. Najczciej radz sobie w ten sposb, e
posuguj si m e t o d h i s t o r y c z n .
Studiuj dzieje danej epoki, krel szerokie
to obyczajowo-spoeczne, zaznaczaj wczesne
kierunki, prdy kulturalne i religijne i do
piero na tym tle krel mniej lub wicej w y
razist sylwet danego witego. Metoda ta
jest doskonaa, jeli, chodzi o postacie wielkie,
wpywowe, w dziejach narodw czy kocioa,
to rozwoju nauki, sztuki i t. d. o postacie
takie jak: w. ugustyn, Grzegorz, Franciszek
z Asyu, lub u, nas: w. Wojciech, w. Stani
saw, czy krlowa Jadwiga*). Inni pisarze id
po linii raczej a r t y s t y c z n e j . Posta
utego czy zitej wstawiaj w rama was-
*) Prawd t podkrela tak bogosawione w sku
tki powicenie si krlowej Jadwigi, jej ofiara
w innej wprawdzie formie ni bog. Bronisawy, ale
nie mniej oparta na wyrzeczeniu si siebie i cako
witym oddaniu si dla dobra blinich.
2) Doskonaymi przykadami tego rodzaju bio
grafij s ksiki P . Bruno de J. M.: Saint Jean de
la Croioo; Sw. Franciszek przez O. E. Statecznego;
Sw. Aniela M erid przez Cecyli ubiesk.
2 17
nej koncepcji literackiej. Z tego ujcia ycio c beatyfikacji b. Bronisawy, ycz z caego
rysw witych wyrastaj nieraz istne pery serca Konwentowi PP. Norbertanek, by P.
w literaturze x), lecz maj t stron ujemn, B g u w ie c zy ich starania o kanonizacj b.
ze nie widzimy wwczas postaci witych obie BronisaAJoy i da nam J niezadugo oglda
ktywnie, takimi jakimi byli, lecz takimi jak w aureoli witych.
ih poj, uksztatowa i wypielgnowa w swej
wyobrani autor. Bdzie to wic w ypyw su
biektywnych uczu i przey autora, emanacja
jego osobistych przekona wzgldem danych
witych.
W tej skromnej pracy wybraem drog
poredni. Chcc zbliy z oddali wiekw po-
sfa ,^Biaej Mniszki rzucam ywe obrazy na
wstpie kadego rozdziau, nastpnie w stylu
nieco archaicznym, kronikarskim zestawiam
wszelkie skrztnie zebrane wiadomoci o y
ciu bog. Bronisawy to wreszcie dziejowe,
religijne i spoeczne maj wypeni obszerne
przypisy.
Piszc niniejszy yciorys w setn roczni-*)

*) Np. D ie heilige Elizabeth vom Alban S io lz;

Z mioci Kossak-Szczuckiej; posta w. Francisz
ka w Bez ora teje autorki; Saint Frangois Saba-
tiera. W tej ostatniej ksice widzimy jak dalece
subiektywizm autora oddziaywa na postacie wi
tych przeze krelone. Sabatier tak nakreli posta
w. Franciszka wedug swych poj, e ksika jego
znalaza si na indeksie.

18 19
 ROZDZIA PIERWSZY

KU N I E Z N A N E M U

Otta!
Srebrzysty gosik lecia wrd zagajw.
Maa dziewczynka liczca moe dziesity
rok ycia podniosa gwk w nadsuchiwa
niu. Gdy aden gos nie odpowiedzia jej wo
aniu, przymruya oczy, zoya rczk
w ksztacie trbki i przyoywszy j do ust
pocza znowu woa raz po raz:
Ofka... Ofka!...
Dziecicy gosik polecia chyo perlist
fal i za chwil co zaczo szeleci wrd
krzakw. Dziewcz patrzyo z nateniem
i nagle blask radoci, jak soce chwilowo
ukryte, rozjani mu twarzyczk. Na polank
wbieg pdem ogromny biay pies i radonie
skomlc przypad do stp swej maej pani.
Tu za nim ukazaa si moda, w peni roz
kwitu dziewczyna. Pier jej podnosia si
w szybkim oddechu, twarz miaa silnie zaru
mienion od szybkiego biegu. Dziewczynka

21
podbiega radonie ku swej starszej towa
rzyszce.
M e mogam si doczeka, tak dugo
ci nie byo. Chod, poka ci, co znalazam.-
To mwic uja rk Ofki i skierowaa si
na skraj polany. Przelicznie zleway si ich
wiee, pene rozkwitu postacie z bujnym y
ciem roztaczajcej si wok przyrody. Zwa
szcza maa Bronisawa w biaej, lnianej su
kience, z wianuszkiem kwiatw na gwce,
spod ktrego spywaa fala bujnych, jasnych
jak len wosw, z oczyma modrymi jak te nie-
zabudki na ce zdawaa si by jednym
z tych krasnych kwiatw, ktrych setki wok
ponio si w swych wdzikach pod wejrze
niem soca.
Szybko podbiega na wzgrze i z pnia ob
rzuconego najrozmaitszymi kwiatami ktre
widocznie przedtem zerwaa wzia do
duy przedmiot.
To co bardzo dziwnego, czy wiesz co
to? pytaa, podajc Ofce znalezion rzecz.
Dziewczyna wzia podany jej przedmiot
i zacza go oglda z uwag. Bya to figurka
wyciosana do niezrcznie w drzewie sn
bardzo twardym, gdy zachowana bya dobrze.
Uwag przykuwa dziwny ksztat gowy czte
ry twarze majcej. Zarysowana niewyranie
rka trzymaa co jakby maczug czy bero,
22
Ofka pocztkowo patrzaa na te wszyst
kie szczegy z ciekawoci, nagle cie lku
przebieg po jej twarzy,
Skd panienka to wzia?
Znalazam na rumowisku, tam w g
szczu, u rda o ktrym Weruka czsto opo
wiada, e byy tam dawniej jakie wite chra-
my.
Ofka z przeraeniem rzucia trzymany
przedmiot.
Zduny, bogi dawne... M e tykaj tego,
to przynosi nieszczcie...
W oczach maej Broniki nie byo jednak
wida lku, lecz ciekawo.
Co to s zduny, dawne bogi?
Ja nie wiem, ale opowiadaj starzy, e
oni zamieszkuj bory i knieje, e s li i mszcz
si na wszystkich.
Dziewczynie przypomniay si wszystkie
klechdy, banie i legendy o przeszoci, o bo
gach pogaskich, o upiorach wypeniajcych
gszcze lene i mokrada. Strach j przej.
Uciekajmy std!
Ju dziewczta zaczy zbiega szybkim
krokiem ze wzgrza, gdy nagle ukazaa si
przeciw nim idca jaka posta kobieca.
Zdunia! zawoaa Ofka zdziwiona.
Nazwana Zduni zatrzymaa si. Bya to
kobieta w podeszym ju wieku. Odziana bya
23
grub zgrzebn szat, wyszarza i bez koloru.
Gow okrywao nakrycie nieco ciesze i ja
niejsze, spyway spod niego szczupe kosmy
ki siwych wosw. Twarz stara, zka, po
marszczona wiadczya o wielu goryczach
i trudach ycia przebytych. Jedynie oczy w tej
caej zwidej postaci zachoway dziwny blask
i ywo.
Maa Bronika z pewnym lkiem patrzya
na star niewiast, Ofka z ciekawoci. Rzad
ko bowiem mona byo spotka Zduni. Bya
to dziwna posta. Mieszkaniem jej by br,
w nim wci przebywaa a rzadko kiedy wy
chodzia do ludzi. Nie obchodzio j nic, nie
mwia o niczym tylko o przeszoci, o daw
nych wierzeniach, obrzdach i zwyczajach.
Ci co j od dawna znali mwili co nie
zrozumiale, e to jedna z pozostaych czcicie
lek dawnych pogaskich bogw, e najwicej
boi si kocioa chrzecijaskiego1). Czy tak
byo rzeczywicie trudno odpowiedzie, ale
nikt jej nie widzia w wityni chrzecija
skiej. Nikt nie pyta Zduniy o jej wiar, nikt
jej nie wyrzdza krzywdy, wrd ludu szano
wano j nawet, bo na choroby, na skaleczenia,
na rne uroki miaa skuteczn rad i zdro
wotne zioa.
Zdunia powtrzya Ofka.
1) Przypis 3.

24
 Tak, tak, Zdunia mwia starusz
ka nie bjcie si ,nie wam nie zrobi
i oczy jej ciepo obejmoway wdziczne postaci
dziewczce.
Takie byy dawniej mwia jakby
do siebie patrzc na dorastajc i kszta
tn Ofk i modziutk Bronik takie byy
dawniej wrd witych gajw i gontyn.
W oczach Broniki zapali si pomyk cie
kawoci.
Co to byy wite gaje, gontyny?
Staruszka zamylia si. Przysiada na
powalonej kodzie i patrzya gdzie w bezkre
sn dal, jakby chciaa przywoa ca zamierz
ch przeszo.
Wszystko dawniej byo inaczej. Cay
ten wiat, lasy, ptaki, muszki brzczce, zwie
rzta, ryby, kwiaty i zioa yy razem w dziw
nej zgodzie. Strumie szemra zrozumia dla
czowieka mow, zwierzta bratay si z lud
mi, by im pomaga, ptaki umilay im ycie
piewaniem. Nad wodami, strumykami i rd
ami wznosiy si wite chramy pene dziew
czt w bieli sucych bogom1). Z fali wart
kiej, z powiewu wiatru wryy przyszo
i byy w wielkiej acy u ludzi. Opuszczay dom,
rodzin, by w wianku zielonym peni sub
w chramie. Dzi tego nie ma, nie ma... Przysza
*) Przypis 4.

25
inna religia i inne zwyczaje. I tam wskaza
a rk gszcze nad strug tam by te a. Dwiczay jej w uszach jeszcze sowa sta
wity chram. Wzrok jej obejmowa kade
drzewo, kady szczeg doliny. Nagle wstrz
sna si, spostrzega posek porzucony nie
dawno przez dziewczta. Zerwaa si szybko,
drcymi rkami podniosa figurk i ze Czci
w ni si wpatrywaa.
Bronika chciaa co pyta, gdy staruszka,
jakby obawiajc si, by jej kto nie zabra zna
lezionego skarbu, znikna w borze.
Dziewczta patrzyy za ni zdziwione.
Niepokj doznany ju poprzednio opanowa
Ofk. Chodmy do domu! - zawoaa ywo.
Wzia Bronik za rk i pobiegy chyo.
Wybiegszy na skraj lasu zwolniy kroku,
tu ju byo janiej i swobodniej.
Wzgrzysta rwnina Kamienia tona
w blaskach soca lipcowego. Wok rozciga
y si falujce any zb, na pastwiskach wi
da byo stada krw i owiec. Na wzgrzu za,
jakby wadca tej uroczej krainy, wznosi si
potnymi masywami kamiennych murw za
mek Odroww, gniazdo rodzinne Broniki.
U stp zamczyska, jakby szukajc jego opie
kuczego cienia rozsiady si domki osady Ka
mienia.
Chodmy, chodmy, - zachcaa Ofka
i przyspieszaa kroku. Zaczynaa rozmow
26
0 tym i owym, ale Bronika nic nie odpowiada
rej Zduniy. W dziecicej wyobrani widziaa
wityni wznoszc si nad modrymi falami
rzeki, w ktrej rojono byo od dziewic biao
ulbnanych, powiconych Bogu...
Jaka tsknota dziwna ogarniaa jej du
szyczk.
I ja tak bd powtarzaa w dzieci
cym serduszku ale nie bd suya bogom
lenym, o ktrych mwia Zdiunia, tylko temu
dobremu i wielkiemu Bogu, ktrego matka
uczy mi kocha, do ktrego codziennie z ni
si modl...
A teraz posuchajmy co mwi kroniki
1 dawne dziejopisy o modoci bog. Bronisa
wy. *
* *
O tym jako cn otliw i m aonkow ie Stanisaw i An
na m odlitw am i w arliw oci ducha zanoszonym i
do Boga w yp rosili creczk niezrw nanej licz-
noci, jako jej na Chrzcie w itym dali im i po
trjne i o pobonych rzeczach jakim i si panien
ka w sw ej m odoci zab aw iaa1).
Okoo roku 966, jak o tym wiadczy gene
alogia Odroww sporzdzona przez Wysoc-
*) W kronikarskich czciach rozdziaw posu
guj si tekstam i i materiaem zebranym przez Mi
chalin Andrusikiewktz, przeorysz klasztoru SS.
27
Mego 1796, Pawe Odrow przyby do Polski
z Czech a odznaczywszy si na polo utarczek
z nieprzyjacimi, jako rycerz w nagrod otrzy
ma wielMe dobra od krla polsMego Mieczy
sawa I. Rd Odroww rozkrzewi si nie tyl
ko w Morawie, ale te w Czechach, Polsce, Ru
si, Kroacji i innych krajach Sowiaskich. Z li
nii genealogicznej okazuje si, e Pawe II Od
row czterech mia synw: Eustachiusza wa
ciciela dbr Wielki-Kamie, Iwona Biskupa
krakowskiego, Miosawa (czyli Stanisawa)
i Iwana. Eustachiusz za z Koskich i maon
ka jego Beata, prawdziwie szczliwi rodzice,
bo nam dali i wychowali w. Jacka i b. Czesa
wa. Miosaw czyli Stanisaw, polubi ksi
niczk Ann z Gryffw Jax Prandociank, bo
gat, urodziw, a przy tym bardzo pobon
dziewic, wnuczk Jaxy Gryffa z Miechowa.
Maestwu temu w duchu Boym dobra
nemu do szczcia domowego, jaMe im Pan
Bg przy wielkich dostatkach zaywa dozwa
la, potrzeba byo potomstwa. witobliwa
i pobona maonka Anna, dugie i gorce za
nosia do Boga mody, a nawet zwyczajem
Norbertanek na Zwierzycu, w K sice: Bog. Bro
nisawa Patronka P o l s k i prze O, Floriana kapu
cyna w ksice: ycie i cze bog. Bronisawyu,
ora rdami procesu beatyfikacyjnego, reguy mor*
bentaskiej i tym podobnych.
witobliwych w owych czasach matek, uczy
nia lub, e gdy j Pan Bg wysucha i obda
rzy potomstwem, natenczas pierworodne dzie
ci ofiaruje Panu Bogu na wyczn sub.
Podanie niesie, e Anna majc szczeglniejsze
naboestwo do Mki Paskiej, zaczerpnite
z przykadu swoich rodzicw, ktrzy czsto
opowiadali, e Jaxa Gryff, jej dziad, paajc
wielk ku Bogu i Mce Chrystusowej mioci,
zwiedza nabonie Ziemi wit, klczaa
przed ukrzyowanym Zbawicielem i rozmyla
a mk Chrystusa Pana. Bdc w kociele
wrd modlitwy otrzymaa zapewnienie, i c
reczka, ktr otrzyma, bdzie Oblubienic
Ukrzyowanego Chrystusa Pana. Pocieszona na
duchu, przysza do domu i co zaszo, opowie
dziaa mowi. Od tej chwili podwoia modli
twy i spenianie dobrych uczynkw w intencji
ju to podzikowania Panu Bogu za otrzyma
n obietnic, ju to o zdrowie dla przyj ma
jcego na wiat dziecicia.
Pan Bg wysucha i pobogosawi pobo
nej matce, bo w roku 1203 rozesza si wie
radosna najpierw w Wielkim-Kamieniu, a na
stpnie w dalszych okolicach mieszkajcej ro
dziny, e Anna z Gryff w ksiniczka Jaxa,
maonka Stanisawa Odrowa Prandoty, po
wia niezrwnanej piknoci creczk. Zwycza
jem wczesnych pobonych chrzecijasMch
29
rodzicw, niedugo zwlekano ceremoni uro
czystego Chrztu witego, lecz zaraz po kilku
dniach przygotowania ochrzczono anielskiej
piknoci creczk i nadano jej imi potrjne
go znaczenia: Bronisawa, Bonislawa i Sromi-
slawa. Co znaczy miao, w duchu proroczym,
i nowonarodzone dzieci bdzie kiedy w przy
szoci broni sawy swych przodkw, drogiej
ojczyzny Polski, sawy narodu i zakonu PP.
Norbertanek.
Wyproszona u Boga crka bya najwik
sz radoci serca cnotliwych rodzicw. Owia
na duchem pobonoci swych godnych rodzi
cw, kwapia si ochotnie na wsplne modlitwy
ranne i wieczorne, ktrym wedug staropol
skiego zwyczaju sam pan domu zawsze prze
wodniczy w zamkowej kaplicy, przy wsp
udziale wszystkich mieszkacw grodu; po ran
nych pacierzach nastpowaa Msza w. Po
skromnym niadaniu zabawiaa si Bronisawa
nauk lub wykonywaa prac, wyznaczon jej
przez matk i pod jej przewodnictwem. Czsto
nawiedzaa chorych ze sw rodzicielk, niosc
im lekarstwa i poywienie, do niej te naleao
rozdzielanie jamuny ubogim, czym si wielce
radowaa, jako najgodniejszym swoim przywi
lejem, ktry speniaa z ukontentowaniem.
Wieczorem, siedzc u stp matki, suchaa pil
nie jej opowiada o mce Paskiej, przy czym
30
Izy obfite zraszay jej nadobn twarzyczk a u-
,sla caoway z mioci may krzyyk na pier
siach noszony z gorcym westchnieniem.
Zacna matka, pamitna sw Zbawiciela:
(Jolcolwiek czynicie jednemu z tych najmniej
szych^ mnie czynicie?*, pragna crk swoj
przej mioci sierminego ludu, ktry
w owe czasy poddany panom swoim cakowi
cie od nich zalea, a dawaa jej ku temu spo
sobno nie tylko przy uroczystociach wiej
skich, jakimi byy np. doynki po niwach,
skadanie danin na w. Jana Chrzciciela, czas
kolendy i t. d., ale daa, aby jej crka, cho
ksicego rodu, nieraz schodzia do izby cze
ladnej i tam siedzc n koowrotka wrd dziew
czt wiejskich z Kamienia, przda z nimi len
i konopie, piewajc przy tym pieni pobone
lub przeplatajc prac opowiadaniem sysza
nych od matki lub ksidza przykadw z histo
rii biblijnej. Mc te dziwnego, e poczciwe ser
ca wieniaczek ukochay ma Bronik, ktra
si do nich zbliaa z mioci, rozweselaa
smutne serca i pocieszaa i niejedn ask u ro
dzicw im wyjednaa.
Pielgnowane w zamkowym wirydarzyku
zika lecznicze umiaa Bronisawa przedziw
nie przyrzdza i stosowa w rnych dolegli
wociach, nauczona przez matk mdr i lito
ciw; schodzia te czsto z garciami peny
3?
mi lekw do chorych i niedonych a kojc ich go, czy kawaeczek materii ocierany o w. reli
ble zikami i dobrym sowem, odbieraa w za kwie. Wszyscy si cieszyli tym prostym, czy
mian bogosawiestwa serc wdzicznych, kt stym sercem dobrego chrzecijanina, ktry sza
re jej jednay zdroje ask boskich, pomnaay nuje wszystko, co z jego religi ma jakikolwiek
i utwierdzay w cnocie. zwizek.
W owe czasy, ktre nie znay poczt ani te Czasem wrd tych opowiada wspomnia
legrafw, kolei ani gazet, wielkim zdarzeniem pobony pielgrzym o wielkich klasztorach, ja
i tsMiwie wygldanym byo zjawienie si po kich duo byo na Zachodzie, w ktrych yy
drnego pielgrzyma, powracajcego z miejsc dziewice powicone Bogu na sub. Dzie
witych. Witano go i wprowadzano yczliwie i noc biae mniszki pieway rzewliwie uwiel
w paskie komnaty, sadzano u stou, a po na bienia Boga, w Wosienicach chodziy i pociy
karmieniu wdrowca zapytywano, co tam na dugie miesice.
szerokim wiecie nowego sycha, co si na tym Maa Bronika suchaa wtedy bez tchu,
lub owym dworze dzieje, cizy si nie zanosi na iskrzyy si jej oczka i powtarzaa cicho: i ja
wojn i o t. p. nowiny. Siedzc w krg u po tak bd, jeli pani matka pozwoli.
ncego kominka,- wszyscy owili ciekawym
uchem wieci1 przyniesione, dziwujc si i ra
dujc z niejednej nowiny, lub potrzsajc fra
sobliwie gow na niefortunne wieci. Wzdy
chano i egnano si pobonie, syszc o cudach
i nadziemskich dziwach, bo i w takie zdarze O
nia obfitoway pielgrzymskie opowieci. Gdy
ochotnego bajarza hojni gospodarstwo nagro
dzili, ten odwdziczajc si za okazan ask,
wyjmowa z zanadrza troskliwie pozawijane
witoci z miejsc cudownych, ktre ofiarowy
wa rodzicom i dzieciom, dworzanom a nawet
i czeladzi, a kady ze czci przyjmowa, czy to
palm wicon, czy kamyczek z grobu wite

3 33
 ROZDZIA DRUGI

G O S B O Y

Na zamku Odroww w Kamieniu gwar

no byo i wesoo. Wielka izba rycerska wype
niona bya po brzegi gomi. Pan Kamienia
wprosi bowiem pobliskich ssiadw, by uczci
przyjazd swego brata i jego synw, ktrzy
z Krakowa przybyli do niego w gocin. Zje
chali wic pobliscy (rycerze dziercy stra gra
niczn. Przewijay si wrd sali sdziwe, ma
jestatyczne postacie starszych wodarzy, wy
smukli, roli jak dby ich synowie, wida byo
tu i wdzie pacholta jeszcze nie dorose.
Dostatek i zamono wida byo u wszy
stkich. Bogate szaty, czsto z kosztownej, za
granicznej materii mieniy si purpur, by
szczay w socu kunsztownie kute miecze i ko
paki. Wpyw bowiem Zachodu bardzo silny by
wwczas na lsku i szlachta tamtejsza rw
naa si niemal z rycerstwem niemieckim1).
Rozmowa bya oywiona i gona. Mwio
no o rzeczach biecych, o sporach midzy ksi-
l) Przypis 5.

35
 tami udzielnymi, o nadchodzcych sabym
echem walkach z dalekiego Zachodu, wypra
wach na pohacw do Ziemi witej.
Powszechn jednak ciekawo budzia
wie, e synw ce pana Stanisawa Odrowa niem z mami mogy by na uczcie1). Wrd
Jacek i Czesaw przyoblekli szaty mnisze. To
te czekano na ich ukazanie si niecierpliwie
i za kadym skrzypniciem drzwi oczy niemal
wszystkich zwracay si ku wejciu, czy nie
wchodz oczekiwani.
Nie byo ich jednak wida.
Tymczasem wniesiono stoy, poustawiano
awy i pan domu zaprasza wszystkich na po
siek. Ukazali si te w kocu i oczekiwani go
cie: sdziwy Eustachiusz Odrow ze srebr
nym ju wosem i jego synowie. Oczy wszyst
kich zwrciy si ku tym ostatnim. W dugich,
powczystych biaych sukniach zakonnych,
z gow przystrzyon po zakonnemu, ze szczu
pym tylko wiecem wosw, roli i wysmukli
odbijali si wyrazicie od wszystkich zebra
nych; Wida byo od razu, e do innego wiata
nale. Cho dziwna powaga ich cechowaa, nie
byo jednak w nich nic wyniosego, uprzejmie
i serdecznie witali si z obecnymi. Zebrani go
cie patrzyli z szacunkiem na tych modych je
szcze ludzi. Wiedzieli, e nic ich z wiatem nie
wie, e wszystko maj pod nogami. Porzu
cili bogate kanonie krakowskie, wyrzekli si
36
zn szczytw, przywdziali mnisze szaty, by y
lyl ko dla Boga.
Tymczasem do sali weszy niewiasty, bo
na lsku przyj si by zachodni zwyczaj, e
wszystkich wyrniaa si urod moda crka
Odroww Bronisawa. Dochodzia ju do
rozkwitu, liczya lat 16. Rysy jej szlachetne
Icliny jakim dostojestwem, skromno bia
z caej jej postaci.
Wniesiono misy z dymicymi potrawami,
due dzbany z piwem i miodem. Ucztujcy roz
mawiali pgosem jakby oniemieleni towa
rzystwem zakonnikw. Po pewnym czasie go
spodarz powsta i w serdecznych sowach po
wita swych krewnych, wyraajc rado
i szczcie, e z sawnej rodziny Odroww
Bg dla siebie wybra mw apostolskich, kt
rzy porzucili wszystkie godnoci dla Niego. So
wom tym towarzyszyo oglne uznanie i prze
konanie, gdy wiara wwczas bya ywa i czo
wiek, ktry porzuca wszystko i przyobleka si
ubogim habitem budzi cze gbok.
Na powitanie odpowiedzia modszy z za
konnikw Jacek, dzikujc za serdeczn goci
n i dajc upust uczuciom nadziei, e bdzie
mg pracowa wraz z nowo wprowadzonym
) Przypis 6.
37
 zakonem nad nawrceniem wschodnich poaci
Polski.
Rozmowa wkrtce si oywia. Zakonnicy
opowiadali o herezjach szerzcych si na za
chodzie, o walkach religijnych, o usiowaniu
papiea, by wszystko przyprowadzi do zgody.
Jacek zapala si, gdy mwi o swym duchow
nym ojcu Dominiku, o jego pracach apostol
skich i o caym zakonie.
Wyrzek si wszystkiego, opuci ojczy
zn, by nie sowa pojednania i zgody, by
zwalcza bdnowiercw, broni witoci wia
ry. Biegn do niego zewszd uczniowie, z kt
rych powstaj wielkie zastpy bojownikw Bo
ych. Suchano z przejciem, westchnienia wy
ryway si z piersi niewiast. Bronisawa su
chaa jak urzeczona, utkwiwszy z zachwytem
oczy w stryjecznego brata.
Ofiara z siebie i modlitwa
a r l i w a p o t r a f i p r z e a m a naj
w i k s z e z a p o r y mwi z zapaem
przyszy aposto Rusi.
Bronisawa drgna, jakby te. sowa odkry
y najgbsze jej pragnienia, z zarumienion
twarz zwrcia si do matki i zacza jej co
gorco szepta. Pocztkowo pani Anna zdawa
a si nie zgadza na sowa crki, w kocu jed
nak przytakna gow na znak zgody. Bysk
radoci zawieci w oczach dziewczcia. Pod
38
koniec uczty, gdy coraz obficiej zaczto poda
wa mocny stary mid, dwaj bracia Odrowe
i niewiasty opucili sal.
Do Jacka zbliya si matka Bronisawy
i zacza mu co przedstawia. Zakonnik da
znak przyzwolenia, skierowa si w stiron
ogrodu, a za nim, zachcona przez matk udaa
si Bronisawa. Gdy byli ju z dala od ludzi,
Jacek zatrzyma si i spojrza dobrotliwie na
,sw siostr.
C mi masz powiedzie, siostro?
W gosie jego i spojrzeniu byo tyle ojcow
skiej dobroci, e Bronisaw opucia niemia
o i z caym zaufaniem patrzya w oczy swe
mu witemu bratu.
Chciaam wam przedstawi m pro
b...
Mw, a nie bj si, jestem twym bra
tem.
Dziwcz uchwycio jego rk i caujc j
gorco wyszeptao:
Chc si powici Bogu tak jak wy...
Twarz zakonnika rozjaniaa si blaskiem
radoci, patrza z mioci na Bronisaw i cie
szy si w duchu jak mi ofiar musi by dla
Boga to pikne, niewinne dziewcz, rozkwite
jak kwiat wiey.
Syszaem od twej matki o twym cno
tliwym yciu, lecz nie przypuszczaem, e my
39
 lisz o yciu mniszki. Ozy wiesz co to za y
cie?
Chc by dziewic w biaych szatach,
mieszka w powiconym domu i piewa
chwa Panu jednym tchem wyjawia Bro
nisawa swe najgbsze dziewczce pragnienia.
A zdoaszli znie brzemi ycia zakon
nego, surowe posty, chd i cik prac?
Bg mi dopomoe to i podoam.
A od dawna pragniesz takiego ycia?
Bronisawa ja opowiada swemu bratu
jak ju od dziecka usyszawszy od starej
Zduniy o biaych dziewicach co nad strugami
rzek suyy bogom pragna tak suy Bo
gu ale prawdziwemu, jak to pragnienie roso
w jej sercu, i nie umiechao si jej szczcie
inne...
Wielki aposto sucha z uwag wynurze
dziewczcia, a gdy skoczya pochwali jej ch
i1wol suenia Panu, obieca przemwi za ni
do rodzicw i dopomc jej w witym pragnie
niu. Opowiada jej nastpnie o szczciu sue
nia Bogu w ofierze i mioci, o biaych zakon
nicach, co klasztor miay nad Wis na Zwie
rzycu w Krakowie, zwierza jej swoje plany
apostoowania wrd pogan na wschodnich
ziemiach Polski, ktre to apostolstwo ona b
dzie popieraa modlitw i ofiar swego ycia.
Soce chylio si ju ku zachodowi.
40
zaponionymi purpur promieniami cao
wao na dobranoc ttnic bujnym yciem kra
in nudodrzask. Zdaa dobiegay smtne za-
wodi/onia i1 zapiewy pasterskie. Wzyistko
wok brzmiao symfoni wieczorn jak lutnia
lekko potrcona w struny.
Biay zakonnik i mode dziewcz z za
chwytem patrzyli na pikno roztaczajce si
wok, suchali nieuchwytnej melodii wieczo
ru, a w ich sercach brzmiay stokro sodsze
akordy pieni, pieni serc czystych, rozmiowa
nych w Bogu.
A teraz posuchajmy kronik.
*
* *
Jako Bg wybran dusz witobliwej panienki
do grona swych suebnic zawezwa i jako ona
swoje zbone chci matce wyjawia. Przez po
rednictwo w. Jack,a u rodzica swego pozwole
nia si naprasza a ten, cho w aoci pogron
dzieci swe Bogu ofiaruje.
Dusz tak wybran nie chcia Pan Bg
pozostawi wrd niebezpieczestw ycia wia
towego i odkd dosza Bronisawa do lat dzie
wiczych, rozbudzi w jej sercu pragnienie po
wicenia si Mu na wyczn sub. Miaa
lat szesnacie, kiedy to wity Jacek i Czesaw
bracia jej stryjeczni wstpiwszy w Rzymie do
41
 zakonu wieo zaoonego przez witego Do
minika, wrcili do Polski w roku 1219. W tym
wic roku Bronisawa zagrzana ask. Zbawi
ciela i pocignita przykadem swych braci,
najukochaszej swej matce objawia yczenie
wstpienia do klasztoru.
Matka za chocia opowiedziaa Bronisa
wie, e j w niemowlctwie ofiarowaa na wy
czn sub Panu, przez cay czas lat szesna wy wrci z Rzymu do Polski i przyby w od
stu a do tej chwili nigdy wyranego nie ro
bia nacisku, aby Bronisawa wstpia do ja
kiego zakonu. Owszem, chcc zostawi swej lu
bej crce dowolny wybr kondycji na ycie,
w czasie gdy dla szlachetnych przymiotw ser
ca i wdzikw urody starano si o rk Broni
sawy, pytaa si jej, co ze sob zamierza uczy
ni. Bronisawa na kilkorazowe zapytania od
powiadaa: ja ju zarczona, ja pragn by
oblubienic Chrystusow. To zoboplne poro
zumienie si co do zamiaru wstpienia do kla
sztoru, tak matka, jako i crka Bronisawa
przez pewien czas zataiy przed ojcem. Me
miay bowiem na tyle miaoci, ani odwagi,
powiedzie ojcu, ktry nad wszelki wyraz mi
owa Bronisaw i ani myla, e tak prdko
ma si rozczy z t, ktr w afektach mio
ci ojcowskiej nazywa swoj pociech, najmi-
lejsz chlub rodziny, swoim yciem i wszyst
k najdrosz luboci. Jak kady miujcy
swoje dzieci rodzic, tak te i on, widzc pik
ne zalety jej serca, a do tego liczne starania
si o jej rk, marzy w dugich mylach o za
pewnieniu swej crce jak najwietniejszej
przyszoci, przez poczenie j zwizkiem ma
estwa z najznakomitszej rodziny w Polsce
oblubiecem.
Gdy w. Jacek brat stryjeczny Bronisa
wiedziny do swego stryja, opowiedzia mu, e
Bronisawa przed nim zwierzya swe afekty,
i ma wol wstpi do klasztoru PP. Norber
tanek na Zwierzycu.
Gdy ojciec strapiony niespodzian wie
ci, bola w swym sercu, Bronisawa rzewli
wie si modlia o wiato Boe dla rodzica.
Pokrzepiona modlitw, wstaa spokojna
i ucaowawszy rany Ukrzyowanego, wesza
cichutko i skromnie do 'rodzicielskiej komna
ty; spostrzegli j natychmiast rodzice a pa
trzc z czuoci na sodk posta dzieweczki,
skin ojciec rk, wypowiadajc askawie:
Zbli si i powiedz, co ci tu sprowadza!
Bronisawa pada do kolan rodzicielskich i po
kornym ale niemniej spokojnym i pewnym go
sem wypowiedziaa swego serca pragnienie,
bagajc najmilszych rodzicw, aby jej po
zwolili wstpi do klasztoru panien Norberta
nek, ktry jej pradziad Jaxa na Zwierzycu
43
 fundowa. Rodzice, cho si ju oswoili z my
l straty lubej crki, ktrej obojtno na
wszystkie stroje, zabawy i delektamenty wia
towe, jakimi j w ostatnich miesicach otacza
li, dobrze poznali i widzieli, e ycie w wiec
kim stanie nie jest jej przeznaczone od Boga
przecie, widzc j teraz u stp swoich, za
dreli z alu i mioci, czujc, e nadesza chwi Mech si dzieje wola Twoja Boe! dasz
la rozstrzygnicia losu Bronisawy, chwila jej
utraty. Opanowawszy bl wewntrzny, pierw
szy przemwi ojciec przedstawiajc dziewecz
ce trudy zakonnego ycia: wieczne zamkni
cie, posty ustawiczne, czuwania nocne, szaty
pode i grube, oddalenie od rodzicw, krew
nych i przyjaci... czy temu wszystkiemu po
doaj jej siy, czy wytrzyma, czy si nie za
chwieje... bo pikna to rzecz suy Panu Bo
gu, ale kto si raz ujmie puga zakonnego y
cia, nie moe si ju wicej oglda wstecz, ku
wiatu, bo jak mwi Zbawiciel, taki nie jest
sposobny do krlestwa niebieskiego... i lepiej
nie lubowa, ni raz Bogu si oddawszy, lu
bu nie dotrzyma.
Tak roztropny, dobry i zbony ojciec
przedkada lubej crce swojej ca wano trwaa na dzikczynnej modlitwie.
obowizkw stanu, zanim wyrzek ostateczne
przyzwolenia isowo i czeka jej odpowiedzi.
Bronisawa suchaa w milczeniu, wszystko
pilnie rozwaajc, lecz tylko to jedno wyrzec
44
zdoaa: Panie ojcze, ufam silnie w Bogu, e
mi dopomoe, abym Mu wiernie suya cae
moje ycie, bylecie wy mi askawie pozwole
nie swe i ojcowskie bogosawieswo mioci
wie da raczyli : wola rodzicielska, wola to bo
ska ! Wzruszony do gbi duszy ojciec, silc
si na, spokj, rzek, podnoszc prawic:
ofiary z pierworodnego dziecka mego, nie
miem Ci jej odmwi, bo pierwej byo twoje
ni moje... Id crko droga za gosem wokacji,
su Panu wiernie w zakonie i mdl si tam za
nami i za t ziemi polsk, ktra ci zrodzia!
Mech ci otacza Bg ask swoj i bogosawi,
jak ja to teraz czyni: w Imi Ojca i Syna
i Ducha witego! Amen odpowiedzia
a matka zapakana i przyciskajc do serca
ukochan crk, powtarzaa: Niech si dzieje
najw. wola Boa.
Rozrzewniona Bronisawa, dzikujc ro
dzicom, caowaa ich stopy, obejmowaa kola
na, a wstawszy wreszcie z rozpromienionym
od wewntrznej radoci obliczem, pospieszya
wprost do zamkowej kaplicy, gdzie dugi czas
Tak jej byo bogo, tak dobrze przed tym
otarzem... na czole czua jeszcze znak krzya,
wyraony rk ojcowsk, widziaa zy matki,
czua jej ucisk mioci... a myl biega daleko
45

hen ku Krakowu, kdy nad modr Wis biae
dziewice suyy Panu...
Wkrtce wszystkim mieszkacom zamku
byo wiadomo, e panienka odjedzie do klasz
toru na zawsze. Cay dwr egna Bronisaw,
aujc jej straty, pospieszyli i wocianie
z Kamienia, szczeglnie ubodzy-i dzieci cisnli
si z lamentem i ostatnim poegnaniem, pami
tni licznych jamun i przysug, jakie im od
dawaa.
Modzi jej bracia, Mikul ze Szezsawem,
ktrzy si ju w jedzie konnej, w harcowaniu
i fechtunkach wiczyli, wyraali al siostrze,
e odjeda i nie 'bdzie widziaa, jak oni
w igrzyskach rycerskich osign zwycistwo,
za co, ju ich ona, Bronika nie ozdobi szarf
jedwabist, jako rycerzy dzielnych i miaych.
Ona si tylko umiechaa na te wyrzuty kocha
nych braci,, a wszystkich mile egnajc, zapew
niaa, e o nich pamita bdzie. Zacni rodzice,
oboje odwieli ukochan crk do zwierzyniec
kiego klasztoru, pragnc ten skarb drogi ofia
rowa Panu sercem ochotnym i woli jego do
skonale poddanym.
O tra, po czym gospodarz wprowadzi ich do go
46
ROZDZIA TRZECI
NA PROGU NOWEGO YCIA
Pokany orszak dostojnego kasztelana
Stanisawa Odrowa zatrzyma si przed
bram. Konie dray i parskay, para buchaa
im z nozdrzy kbami, bo dzie by mrony,
grudniowy. Ze sa zaczli wysiada mczyni
i niewiasty, otuleni w grube kouchy i puszy
ste czapki, tak, e tylko oczy wida byo.
Zgrzytn klucz w cikiej bramie, otwo
rzyy si drzwi, wyszed z nich sdziwy ka
pan w fioletach.
By to Iwo Odrow biskup krakowski,
rodzony brat Stanisawa.
Witajcie, witajcie ^ zawoa wesoo.
Pouchylay si czapki, niektrzy caowali
rk dostojnika, a on zaprasza ywo do sie
bie.
Ale to mrz, pewniecie zmarzli, pro
sz w moje progi. Go w dom, Bg w dom.
Weszli wszyscy do szerokiej, sklepionej
sieni. Suba pomagaa zdejmowa cikie fu
cinnej sali.
47
 Pan Stanisaw i jego maonka Anna,
przywitawszy si serdecznie z bratem, przed
stawili mu swoj crk.
Biskup ywo si zainteresowa.
Wic to ta przysza mniszka?
Bronisawa ucaowaa ze czci jego rce.
Starzec badawczo p atrzy na swoj bra-
tank, ktra oniemielona staa przed nim. Za
rumieniona mocno od mrozu z zakopotaniem
poprawiaa i przygadzaa bujne, zociste loki
wosw, spadajce jej raz po raz na twarz.
A nie boisz si ty ycia zakonnego? -
zapyta po chwili ksi Kocioa.
Dziewcz spojrzao na miao swymi ja
snymi, jak bkit nieba oczyma.
Me lkam si.
Nie al ci wiata, rodziny?
Niczego nie auj, jeno rodzicw mi
al, ale bd ich jeszcze gorcej kochaa. Po
chylia si do rk matki i pocza je gorco ca
owa.
Bodzice Bronisawy byli smutni, ao
wida byo w ich oczach.
Nie bdcie smtni pociesza ich bi
skup bl rani serce, gdy si przyjdzie roz
sta z dzieckiem, zwaszcza tak bogato wdzi
kami obdarzonym, ale jestemy chrzcijana
lni. Wiemy, e i tak wiekowa na ziemi nie b-

48
dziemy. A Pan Bg czyni wam wielki honor,
e wasz crk na sw oblubienic wybiera.
Uciska serdecznie brata, pooy rk
z bogosawiestwem na gowie Bronisawy
i z serdecznoci zacz goci swych krew
nych.
Opowiada o klasztorze Panien Norberta
nek na Zwierzycu, o gorliwoci z jak biae
mniszki su Bogu, o wielkiej liczbie powo
a, bo crki przednich rodzin polskich, dostoj
ne bogactwem i urod dopraszaj si o przy
jcie.
Jest to bowiem pierwszy klasztor bia
ych mniszek na naszej ziemi*). I honor to dla
mnie i dla was mwi do rodzicw Broni
sawy e fundatorem jego jest nasz krewny
Jaxa z Miechowa i e w tym witym przybyt
ku z naszego rodu pocztym, wasza crka b
dzie na subie Paskiej.
Twarze rodzicw Bronisawy rozjaniy
si. Byli to ludzie poboni i gboko wierzcy,
wic cho bl ich rodzicielskiego serca by wiel
ki, cieszyli si w duchu, e mog zoy Bogu
co maj najdroszego i e crka ich bdzie
szczliwa w porodku tak cnotliwych sug Bo
ych.
Biskup chcia, by Bronisawa z rodzicami
zatrzymaa si u niego przez kilka dni, lecz
*) Przypis 7.

4 49
dziewcz tak gorco prosio i nastawao, by
w tyme dniu mogo wnij do klasztoru, e
w kocu stryj i rodzice ulegli.
Biskup skreli kilka sw i posa je do
ksieni klasztoru, by przygotowaa wszystko na
przyjcie.
Po poudniu sanie znw zajechay przed
bram i Bronisawa po raz ostatni jako ka
sztelanka Odrowwna odbya drog do kla
sztoru. Odtd miay znikn jej ziemskie ty
tuy i godnoci, a powsta pokora i ukrycie ci
chej mniszki.
Zakonnice na Zwierzycu czekay ju na
przyjcie .swej nowej siostry. Ody biskup Iwo
i Bronisawa z rodzicami weszli do przedsion
ka klasztoru, otwara si ze zgrzytem cika
brama strzegca klauzury i na tle ciemnego
korytarza zajaniao grono biaych postaci.
Bronisawa draa od wzruszenia. Oczy jej
z zachwytem patrzyy na zakonnice, lecz rw-
noczenie surowo tchnca z poza bramy kla
sztornej, pmrok panujcy w przedsionku
i dziwna uroczysta cisza przejmoway lkiem
jej serce. Rodzice przedstawili ksieni sw cr
k, ktra z pokor upada na kolana, proszc
o przyjcie.
Biskup jeszcze raz prbowa staoci dzie
wczcia, przedstawiajc surowo i ciar y
cia zakonnego.
50
Zdoaszli to wszystko znie?
Bg mi dopomoe to i podoam od
powiadaa 'nieugicie Bronisawa.
Przyniesiono wic gruby weniany habit
i zason zakonn. Bronisawa bez alu zoy
a swe kosztowne wierzchnie szaty, rzucia na
aw ozdoby, ktrych dotd jako crka kaszte
laska uywaa i klczc przyja biay habit.
Bujne, zociste fale wosw pady pod no
ycami, a gow pozbawion najpikniejszej
niewieciej ozdoby nakrya dziewicza zasona.
Tak przebran sw crk uciskali ze za
mi w oczach rodzice, witobliwy stryj udzie
li jej pasterskiego bogosawiestwa i pod
prowadzi do bramy klasztornej. Bronisawa
miao przekroczya prg. Przyjo j grono
biaych zakonnic.
Powoli cika, dbowa brama zamkna
Si. Spoza niej doszy do uszu obecnych, sto
jcych w gbokiej zadumie ciche, melodyjne
dwiki pieni, pieni lubnej oblubienicy
Chrystusowej.
Podania za i legendy tak opowiadaj:
*
57
Jako w. Wojciech zburzy pogaski przybytek
Lelum-Polelum na Zwierzycu, a koci tam wy
stawi. Jako w tym kociku Zbawiciel Ukrzy
owany biednego grajka uratowa, spuszczajc
mu zoty trzewiczek. Tudzie o tym jako pobo
ny ksi Jaxa z Miechowa klasztor mniszkom
na Zwierzycu wystawi^ do ktrego wstpia
witobliwa panna Bronisawa z Odroww.
Kiedy w. Wojciech, arcybiskup praski,
przyby do Krakowa i dowiedzia si, e jesz
cze wielu Polakw trwa dotd w bdach po
gaskich i czci boyszcze w powiconym mu
pobliskim gaju, zasmuci si wielce tym zale
pieniem ludzkim a uniesiony gorliwoci apo
stolsk, uda si w towarzystwie wiernych na
owo wzgrze, zwali bawana Lelum-Polelum
a na jego miejsce zatkn krzy wity, znak
Zbawiciela, Salwatora i zacz naucza ciem
ny lud zasad prawdziwej wiary. Praca ewan
geliczna witego przyniosa wkrtce bogie
plony. Lud garn si chtnie do suchania so
wa Boego, a poznawszy prawd, zapragn
aski chrztu witego, ktraby go obmya
z grzechw i przyczya do katolickiego Ko
cioa. Wedug dawnego zwyczaju udzielano
katechumenom pierwszego sakramentu w cza
sie wielkanocnym. Sawetni mieszkacy, uwia
domieni o majcym nastpi religijnym obrz
dzie, przybyli w poniedziaek wielkanocny
w znacznej liczbie na Zwierzyniec, gdzie nad
brzegiem Wisy czekaa chrztu witego gro
mada nawrconych pogan. wity Wojciech
przemwi do obecnych, poczem kaza kate
chumenom wstpowa do Wisy, a wymawia
jc nad nimi sowa przepisane, chrzci nasze
pradziady w Imi Ojca i Syna i witego Du
cha. Kto wyszed z wody, otrzymywa szat
bia, nadto uradowani i peni pobonego afe
ktu panowie, rycerstwo i sawetni mieszczanie
olwiarzali nowych braci w Chrystusie rny
mi podarunkami, skd mia powsta zwyczaj
obchodzenia w wito Wielkanocy t. zw.
lOmaus1) .
Na tyme Zwierzycu na miejscu, gdzie
obecnie klasztor Zwierzyniecki stoi, bya pod-
onczas wielka puszcza, po ktrej krlowie prze
jadki i owy swoje odprawowali i dlatego
po dzie dzisiejszy nazywa si Zwierzyniec.
w. Wojciech przechadzajc si czasu jednego
po gstej puszczy a bdc peen Ducha w.
prorokowa: e na tym miejscu tak wiele ma
by zbawionych, jako byo w Babilonie pot
pionych przez rozkosze i zbytki. Tu przez r
ne uciski, ndze i niedostatki, nieba si dobija
J) Doroczny odpust na Zwierzycu, zachowuj
cy wiele obrzdw i cech z dawnych wiekw.
53
bd. I w porodku pustyni kaza postawi mu pozwolono jeszcze raz zagra przed tyme
wielki krucyfiks, przy ktrym rne i wielkie krucyfiksem. Jeno gra zacz, zrzuci mu Pan
dobrodziejstwa Pan Bg ludziom prostym po Jezus i drugi trzewiczek przy wszystkich, kt
kazywa raczy, a nowonawrceni chrzecija rzy byli w kociele, na pokazanie niewinnoci
nie w krtkim czasie rozsawili te cuda. Do jego.
wiedziawszy si o tym panowie i ksita, uwa Na tym to wic uwiconym owymi cudow
ali za niestosowne, by ten krucyfiks duej nymi- zdarzeniami Zwierzycu stan klasztor
zostawa w puszczy i kazali go z wielk uczci panien anielskich z Premonstrateskiego za
woci przeprowadzi do kocioa w. Salwa konu. O jego pocztkach tak opowiadaj kro
tora i kosztownie przybrali w sukienk, w klej niki stare:
noty, bogate trzewiczki i postawili z uczciwo Bardzo dawno temu, bo za panowania Bo
ci w wielkim otarzu. Jednego czasu ubogi lesawa Krzywoustego przyby z Danii do Pol
bardzo chopek, wiedzc o cudach, ktre ten ski m znakomity, imieniem Piotr Dunin
krucyfiks czyni, szed przed otarz i z wiel Wast, ktry w nowej ojczynie swojej zasy
kim naboestwem gra na skrzypcach, pro n wkrtce rycerskimi czynami, za co w na
szc o wspomoenie ubstwa swego. I zrzuci grod otrzyma od krla znaczne dobra. Pisa
mu Pan Jezus z nki swojej on kosztowny si te dlatego panem na Skrzynnie. Zawiadu
trzewiczek, w ktry by przybrany. Postrzeg jc jako kasztelan ziemi krakowsk i! kalisk
szy ten co kocioem zawiadowa, e trzewicz i bdc zarazem starost lskim, przebywa
ka na nce nie masz, biea do miasta Kra stale we Wrocawiu, gdzie na wysokiej grze,
kowa, midzy zotnikami pytajc, jeeli taki Sobot zwanej, mia zamek obronny i wspa
a taki trzewiczek nie jest tu sprzedany; rozu niay. Pan ten potny i dzielny, wierny do
miejc, e go kto ukradszy prizeda. Gdy ten radca krla, chwaa i zaszczyt rycerstwa pol
e skrzypek usysza, e rozumiej, e on go skiego, odznacza si zarazem wielk pobono
ukrad, miele przystpiwszy wyzna, jako mu ci, a uwaajc si nie tyle za waciciela jak
go sam Pan Jezus zrzuci. Wiary mu nie da raczej za szafarza olbrzymich majtnoci, sta
li i straci go chcieli jako winowajc. On si wia ochotnie witynie Paskie, zakada i u-
usprawiedliwia, ale nic nie pomogo. posaa klasztory, za co by wielce miowan
Gdy go straci mieli, uprosi sobie, aby przez lud i duchowiestwo. Biskup wrocaw-

54 55
ski Jani,saw, pniejszy arcybiskup gnie
nieski, Iby mu serdecznym przyjacielem i rad
wici kocioy przeze zbudowane. puci. Niestety, wkrtee mia si przekona,
Bolesaw Krzywousty, umierajc, podzie
li Polsk midzy synw; najstarszemu Wa
dysawowi odda z koron naczelne zwierzchni
ctwo wraz z ziemi krakowsk i lskiem.
Pod wpywem ony ;swej Krystyny, nie
wiasty niesromiliwej i wadzy chciwej, kt
rej by powolen, postanowi Wadysaw po
zbawi braci dzielnic przeznaczonych im przez
ojca i sta si jedynowadc caej Polski. Lecz
gdy ten zamiar przedstawi senatorom, ci, sza
nujc wol zmarego krla, odradzali mu po
dobnego czynu, a Piotr Wast, najpowaniej
szy z ich grona, wprost sprzeciwi si Wady
sawowi, ostro powstajc na tak niespra
wiedliwo. Krl zamilk na razie, lecz w ser
cu zawrza gniewem przeciw cnotliwemu m
owi i odtd przemyliwa z on nad tym, ja wtem, niespostrzeenie wpad na zamek wro
koby si mg zemci.
Niedugo potem zdarzyo si, i na polo
waniu spotka krl Wadysaw Wasta. Po ojca panny modej, porwa go z biesiadnikw
czyli1 si tedy w (ciganiu dzikiego zwierza,
a gdy zmrok zapad, czelad rozpalia w bo
rze ogniska, rozcielia dla panw niedwie
dzie skry na legowiska i zastawia wieczerz.
Podczas jedzenia, przy kielichu, krl rozocho
cony zacz artowa z Wasta i jego ony.
56
Piotr zasi te nie zosta duen, ale odbijajc
art artem i krlewskiej maonce nie prze
jak niebezpieczna z krlami swoboda.
Wadysaw, wrciwszy z oww do Kra
kowa, opowiedzia wszystko Krystynie, ktra
nienawidzc Piotra od dawna, postanowia te
raz wywrze na nim swj gniew straszliwy.
Sposobno ku temu zdawaa si najodpowied
niejsza, gdy Wast crce swej ukochanej spra
wia gody weselne z Jaks z Miechowa na zam
ku wrocawskim.
Namiestnik dawno ju by zapomnia
sw niebacznie, na polowaniu wypowiedzi-,
nych i oddajc si radoci oglnej, goci ze
splendorami uczestnikw wesela, nie przeczu
wajc nic zego; rozbrzmieway komnaty hu
czn muzyk, odgosem trb i wiwatw, gdy
cawski Dobiesz, rycerz zaufany Krystyny z
uzbrojonym orszakiem i przedarszy si a do
koa i uwiz, zanim przeraeni gocie spo
strzegli i zrozumieli, co si stao. Na nic si
zdaa zarzdzona pogo. Dobiesz gna wichrem
ze zbirami uprowadzajcymi ma zacnego,
a przybywszy z nim do stolicy, na rozkaz Kry
styny osadzi go w lochu wiziennym, gdzie
57
okrutna niewiasta oczy wyku i jzyk wy
rn kazaa W astowi*).
Lecz wkrtce dosiga niegodziw Niem
k zasuona kara, gdy bowiem Wadysaw II
rozpocz walk z brami, po dwakro przez
nich pobity musia opuci Polsk, wraz z o
n i dziemi, pozbawiony tronu. Piotr Dunin
Wast za, tak strasznie skrzywdzony, upoko
rzywszy si przed Bogiem, ktry dopuszcza ze
i na sprawiedliwych, spdzi reszt ycia na u-
czynkach miosierdzia, cay oddany pobono
ci. Twierdz niejedni, i za przyczyn N. Ma
ryi Panny, ktrej by wielkim czcicielem, Du
nin mimo wydartych oczu i jzyka, widzia
i mwi do mierci, ktra w r. 1153 przecia
dni jego ywota.
Jaksa Miechowa, onaty z crk Piotra
Dunina, wywodzi rd swj od Leszka III
ksicia polskiego i piecztowa si herbem
Gryff, a by udzielnym ksiciem Serbw u
yckich, gdzie zdawna przodkowie jego pano
wali nad pogaskimi jeszcze Sowianami, sie
dzc na obronnej stolicy Kopnikn, gdzie dzi
siaj ley Berlin. Dzielnica ta bya przedmio
tem cigych napaci Niemcw, ktrzy pod po
zorem szerzenia wiary chrzecijaskiej, prized-
*) Opowiadania te i legendy o smutnych dziejach
Wasta, uj J. I. Kraszewski w historyczn po
wie p. t. 0 Petrlcu Wacie.
58
sibrali nieustanne wojenne wyprawy na So
wian osiadych nad ab, niszczyli ogniem
i mieczem ich siedziby i ziemi ich stopniowo
coraz wicej podbijajc, zagarniali. Dla za
chowania swych dzielnic od ostatecznej zaga
dy, przyjmowali pojedynczy ksita wiar
chrzecijask, lecz i to ich nie ocalio przed
zachannoci germask, bo gdy jeden z nich
Przybysaw umar, a najbliszy krewny jego
Jaksa z Kopnika tytuem prawnego dziedzi
ctwa Zgorzelsko zaj, zaprzeczy mu go Al
brecht Niedwied, margrabia niemiecki i u-
derzywszy na chrzecijaskiego ksicia z po
tnym wojskiem, kilkakrotnie go pobi i po
zbawi nie tylko Zgorzelska, ale i ojczystego
Kopnika. Nieszczsny Jaksa, wyzuty z ziemi
swoich pradziadw, uda si do Polski, gdzie
osiad w Miechowie, ktrego panem si pisa.
Pokrzywdzony przez zdradnych nieprzyjaci,
po doznanych stratach i zawodach, szuka w
Bogu wspomoenia, dlatego te chtnie przy
czy si do Henryka Sandomierskiego, gotu
jcego si do wyprawy krzyowej na Sarace-
nw, cieszc si nadziej, i swoim wspu
dziaem przyczyni si do oswobodzenia Ziemi
w. z rk niewiernych. Gdy ta wyprawa nie
pomylny obrt wzia, ciko strapiony ksi
, wracajc z Palestyny do Polski, zabra z
sob kilku zakonnych rycerzy, t. zw. Strw
59
 Grobu Chrystusowego i dla nich ufundowa pobudzay go szczeglnie opowieci starodaw
w swojej majtnoci Miechowie koci z kla ne o tym miejscu, uwiconym wielu wypad
sztorem, okoo roku 1162. kami z lat ubiegych i przepowiedniami, ktre
W tych czasach istnia ju w Polsce za gosiy usta wite, czci kocieln uzacnione.
kon Benedyktynw, byli Cystersi, Kameduli, Budowa rosa szybko pod czujnym okiem fun
a Norbertanw wysa niedawno opat Giezo datora, ktry hojny dla Boga, nie szczdzi
z Pragi do Polski. W caej natomiast rozleg kosztw, pragnc jak najozdobniejsz, godn
ej diecezji krakowskiej nie byo dotd ani Stwrcy, wznie wityni, gdzieby nieustan
jednego panieskiego klasztoru i zbone pol nie rozbrzmieway pobone pienia dziewic
skie panny, ywice w sercach gorce pragnie Chrystusowych i jednay polskiej ziemi ask
nie powicenia si Bogu w zakonie, nie mia i bogosawiestwo nieba. Na utrzymanie kla
y miejsca, gdzieby mogy wie wsplnie y sztoru przeznaczy Jaksa trzy wioski, ktre
cie bogomylne, zdaa od gwaru wiata. Zau crka Dunina wniosa w dom jego, mianowi
way ten <brak cnotliwy fundator Miechowi cie: Zwierzyniec, Bibice i Zabierzw i zarazem
tw i czsto o tym mwi z Gedeonem, synow wyjedna, dla swej fundacji u krla zwolnienie
cem swoim, kanonikiem krakowskim i z bra z ciarw i danin niektrych.
tem jego Wojsawem, opatem hebdowskim, Synowcy Jaksy: Gedeon i Wojsaw pro
pragnc temu zaradzi, zwaszcza, e w Cze wadzili pod ten czas rokowania z wadzami:
chach nad Ochrz ya w samotni klasztornej kocieln i zakonn, w celu sprowadzenia za
Norbertanek w Doxanie siostra obydwu ksi- konnic Norbertanek z czeskiego Doxanu dla
y-braci a synowic Jaksy, Weruka; t lato objcia klasztoru, ktry okoo r. 1164 uko
rol swego szczepu rad by pobony stryj czony i powicony zosta1).
z Czech do Polski sprowadzi. Kto wypowie rado sdziwego Jaksy,
Tytuem wiana odda by niegdy Piotr gdy wita przybye biae zakonnice z ich ksie-
Dunin Zwierzyniec wraz z pobliskimi wioska ni Weruk, swoj synowic! Pyny zy po
mi, Bibicami i Zabierzowem crce swej Boe obliczu rozrzewnionego starca, ktry przed la
nie, wydajc j w maestwo za Jaks z Mie ty z ziemi wasnej wyzuty od wroga, w nowej
chowa/ W tej osadzie postanowi pobony swej ojczynie Polsce, teraz rozprszone
Jaksa zbudowa klasztor panieski, do czego 1) Przypisy 8.

60 61
czonki rodu Gryfitw u stp otarzy Paskich
gromadzi. Bracia kapani nie omieszkali rw
nie zoy dowodw mioci ukochanej w Bo ERTWA
gu siostrze: opat Wojsaw obj naczelne
zwierzchnictwo nad klasztorem 'zwierzynie
ckim i wyznaczy ze swego konwentu kapa
nw dla obsugi kocioa.
Bo tego klasztoru wstpia cnotliwa cr
ka Odroww, Bronisawa, albo Bonisawa
zwana. Ochotnym sercem wyrwaa si z tro
skliwych ramion matki i przyja wite su
knie zakonne roku paskiego 1219.
62
ROZDZ/A CZWARTY
OF I ARNA
Do wielkiej sali kapitulnej skpo sczy
o si wiato przez mae, zakratowane okna.
Na biaych cianach, nieozdobionych adnym
freskiem czerniao kilka obrazw, a na cia
nie przedlniej widnia wielki krucyfiks. Gdzie
w gbi zajcza dzwonek, jego gos smutnym
echem tuk si po cianach i zamiera cicho
jakby przelky klasztorn cisz.
Zaszeleciao na ciemnym kurytarzu, do
sali jedna po drugiej zaczy si wsuwa bia
e postacie mniszek. Kaniay si gboko przed
krzyem, po czym siaday kolejno w stallach.
Zote promyki soca przedarszy si tu i w
dzie przez mae szybki igray artobliwie po
biaych sukniach zakonnic, zaglday im na
wet w przysonite oczy. Milkliwo wielka za
lega sal, zakonnice 'biae, nieruchomo w stal
lach siedzce zdaway si by posgami. Na
strj jaki modlitewny ogarnia wszystkie mi
oci skrzydami.
Zaszeleciao znowu w drzwiach i do sali
wesza ksieni Weruka. Zakonnice powstay ci-
63
eho. Ksieni udaa si na swe miejsce tu pod
krzyem bdce. Bya to prosta, bez adnej
rzeby stalla, jedyn jej ozdob by pastora
z boku oparty, znak godnoci i wadzy tej,

O B R A Z B. B R O N IS A W Y P R Z E D S T A W IA J C Y W ID Z E N IE W. JA C K A ,
ktra (tu zasiadaa.
Dwie modsze zakonnice podbiegy i za
paliy wiece z tego wosku w prostych, dre
wnianych lichtarzach stojce.

K T O R E G O M A T K A N A J W . P R O W A D Z I DO N IE B A
Ksieni uklka a z ni cicho wszystkie
mniszki. Modliy si w milczeniu tak gbo
kim, i rzekby bezporednio ich dusze z Bo
giem rozmawiay.
Powstaa ksieni, a z, ni zgodnie mniszki,
zajmujc poprzednie miejsce w stallach.
ty blask wiec owieca twarz ksieni i dopie
ro teraz mona si byo przyjrze jej rysom.
Bya to ju niewiaista starsza, twarz jej po
duna, sucha, dziwnie bya biaa i pokryta
zmarszczkami. Spod ciemnych rzs patrzy
y przenikliwe oczy czarne, jak pomie
ywe. Na tle tej surowej twarzy dziwnie od
bijay mae usta, okraszone pumiechem bez
troskim, niemal dziecicym.
Byo w tej postaci co ze redniowiecza,
z ducha epoki, w ktrej ya. Surowo i asce-
za, ktre wykrzesay granitowe rysy jej twa
rzy, duch modlitwy, kontemplacji, zapatrzenia
si na Boga, o czym wiadczyy jasne blaski
jej renic, wreszcie wzgarda wszystkich rzeczy

64
tfeg ydata, podeptanie zaszczytw i horw,
nie baczenie nawet na trosk utrzymania y
cia co znalazo wyraz w tym beztroskim*
dziecicym umiechu igrajcym na poblad
ych wargach.
Wycigna spod biaego szkaplerza zwj
pergaminu, ucaowaa go ze czci i pocza
czyta.
Regua w. Augustyna przepisana nam
przez w. Ojca naszego Norberta.
Nade wszystko, Siostry najmilsze, kochaj
cie Boga, potem bliniego, bo te przykazania
przedniejszym sposobem s nam dane. A tak
wam, ktrecie do klasztoru przyjtymi zosta
y rozkazujemy, abycie to czyniy.
Dlatego to przede wszystkim jestecie
wsplnie zgromadzone, abycie jednomylnie
i zgodnie mieszkay w klasztorze i abycie
miay jedn dusz i jedno serce w Bogu.
I nie mwcie, i cokolwiek jest wasno
ci wasz, lecz wszystko niech wam bdzie
wisplne i niech Przeoona udziela kadej z
was, co jest potrzebne do poywienia i odzie
nia; nie wszystkim rwno, bo nie wszystkie
jednakowe zdrowie macie, ale raczej kadej
wedug jej potrzeby. Tak bowiem czytacie w
Dziejach Apostolskich, i wszystkie rzeczy
mieli wsplne i rozdawano kademu, co byo
potrzeba.

5 65
 Majce co wasnego na wieeie, niech cht
nie to oddadz do wsplnoci, kiedy wstpuj
do klasztoru; ktre za nic nie miay, niech
tego nie szukaj w klasztorze, czego ani: na
wieeie mie nie mogy. Jednak w ich saboci,
co bdzie potrzebnem, niech im bdzie dane,
choby te z powodu ubstwa, mie tego nie
mogy, gdy byy na wieeie. Lecz dlatego jedy
nie niech si nie uwaaj za szczliwe, e
maj w klasztorze wszystko, co im potrzebne,
a czego na wieeie nie miay.
Siostry niech si w pych nie podnosz,
e s towarzyszkami tych, do ktrych na wi
cie bdc przystpiby nie miay, ale raczej
niech serca swe do nieba podnosz i ziemskich
prnoci niech nie iszukaj, aby w ten sposb
klasztory nie stay si tylko bogatym uytecz
nymi, a nie ubogim, jeeli si w nich bogate
upokarzaj, a ubogie nadymaj.
Z drugiej strony za te, ktre zdaway si
by czym na wieeie, niech nie pogardzaj
siostrami swymi, ktre do tego witego zgro
madzenia z niszego stanu przyszy; ale ra
czej niech usiuj szczyci si nie z godnoci
bogatych rodzicw, lecz z towarzystwa sistr
ubogich.
Mech si rwnie nie wynosz, jeeli co ze
swej majtnoci klasztorowi udzieliy, ani te
niech si nie pyszni ze swych bogactw dlate
66
go, e je wniosy do klasztoru, nili gdyby ich
na wieeie uyway. Kada inna bowiem nie
prawo w ze uczynki si wprawia, aby si sta
y; pycha za zasadzki czyni nawet na dobre
uczynki, aby zginy, gdy zostan wykonane.
C pomoe porozdawa dobra ubogim i sta
si ubog, gdyby ndzna dusza, gardzc bogac
twami, pyszniejsz si staa, nili wtedy, kie
dy ich uywaa?
Wszystkie tedy jednomylnie i zgodnie yj
cie i czcijcie w was samych wzajemnie Boga,
ktrego staycie si kocioami.
Na modlitwy uczszczajcie w godzinach
i czasach oznaczonych. W miejscu modlitwy
tj. w oratorium niech nic nie czyni adna, tyl
ko to, na co oratorium jest przeznaczone i skd
te jego nazw pochodzi.
Siostrom, ktre maj czas, a chciayby si
oprcz godzin wyznaczonych modli w orato
rium, inne nie maj przeszkadza, czynic tam
co innego.
Gdy si modlicie Bogu, odmawiajc psal
my lub piewajc pieni, to niech bdzie w ser
cu u was to, co wymawiacie ustami. I nie
chciejcie piewa wicej, oprcz tego, co jest
przeznaczone do piewu: innych za czci czy
tanych nie piewajcie.
Poskramiajcie ciaa wasze postami i po
wcigliwoci od pokarmu i napoju, o ile
67
zdrowie pozwala* Chociaby za ktra poci
nie moga, to jednak, z wyjtkiem choroby,
niech si powstrzyma od przyjmowania pokar
mw i ograniczy si do godzin wyznaczonych
na posiek.
Przy stole, pki od niego nie wstaniecie
(Suchajcie, co wam wedug zwyczaju czytaj
bez haasu i swarw, aby nie tylko same usta
bray pokarm, ale i uszy akny sowa Boe dliw i niech nie stara podoba si mczynie.
go.
Jeeli siostrom sabszym, nieco inny po
daj pokarm, to innym, ktre ycie lub przy
zwyczajenie uczynio silniejszymi, nie powinno
to by przykrym, ani si wydawa niesprawie
dliwym.
Mech nie bdzie okazae odzienie wasze
i nie pragnijcie podoba si szatami, lecz oby
czajami.
Gdy dokd idziecie, razem idcie, a gdy
przyjdziecie, dokd wyszycie, razem pozo
stacie. Niech niczego nie bdzie w chodzeniu,
ubraniu, w ukadnoci zakonnej i we wszyst
kich postpkach waszych, co by mogo obrazi
wzrok na was patrzcych, ale niech si prze
bija to tylko, co zdobi witobliwo wasz.
Jeeli oczy wasze zwrcicie na kogokolwiek
nie wpatrujcie si W niego; gdy wychodzicie,
nie jest wam zakazanem widzie mczyzn,
68
ale go poda, albo chcie by podan
to wielkim jest grzechem.
Lecz choby skrycie byo i nikt jej nie spo
strzeg, jake si ukryje przed Tym nad sob
Dozorc, ktremu nic tajnym by nie moe;
czyli dlatego sdzi, e nie widzi? bo widzi
tym dokadniej, im cierpliwiej. Temu tedy
niech si boi witobliwa niewiasta by obrzy
Niech myli o tym, e Bg wszystko widzi, aby
przez to nie pragna podliwie od mczyzny
by widzian. Albowiem i w tej sprawie zale
cona jest boja, gdzie napisano jest: obrzy
dliwoci jest Panu, kto wlepia oko swe.
Przeoonej waszej jako matce posuszne
bdcie, daleko wicej kapanowi, ktry ma
o was wszystkie staranie.
Obowizkiem Przeoonej waszej jest czu
wa, aby wszystkie powysze przepisy byy za
chowane; jeeli za co nie jest wykonane, niech
si stara, aby nie byo to zaniedbane, lecz aby
wystpki pilnie byy poprawiane i ukarane;
w rzeczach jednak wanych i wadz jej prze
chodzcych powinna postpi wedug rady
Przeoonego, ktry wiksz ma wadz nad
wami.
Przeoona za wasza, niech si nie uwa
a za szczliw dlatego, e ma wadz pano
69
wania, lecz e ma obowizek rzdzi z mio
ci.
W uszanowania przed wami, niech bdzie
Przeoona wasza, przed Bogiem jednak
w bojanl niech si uwaa za podoon no
gom waszym. Niech we wszystkim bdzie przy
kadem dobrych uczynkw, niech napomina
niespokojne, niech cieszy bojaliwe, niech b
dzie przystpna dla sabych, cierpliwa dla
wszystkich. Mech bdzie cisa i surowa w za
chowaniu karnoci a bojaliwa w karaniu,
a lubo obojga jest potrzebne, niech jednak pra
gnie, aby j bardziej kochano, anieli si jej
obawiano, mylc zawsze, e ma zda za was
rachunek Bogu. Przeto coraz wicej posuszny
mi bdc, litujcie si nie tylko nad sob, lecz
take nad t, ktra midzy wami, im na wy
szym miejscu jest postawiona, w tym wikszym
znajduje si niebezpieczestwie1).
Daj Boe, abycie to wszystko zachoway,
jako oblubienice duchowego pikna, i aby wa
sze ycie cnt pene nie jako niewolnic pod pra
wem, ale jako wolnych przez ask Bo, wy
dawao dobr wo Chrystusow"s).
') Przypis 9.
Regua w. Augustyna biskupa i Doktora
Kocioa, przytoczona i broszury: Z norlertashie)
niw>y.
70
Skoczya, ucaowaa pergamin i zoya
na sercu.
To jest gos Boy do nas, Siostry, naj
milsze, to jest droga, ktr wskazuje nam Pan
mwia z przymknitymi powiekami, jakby
rzeczywicie widziaa promienn drog, wyty
czon przez witego Zakonodawc Norberta,
ktr szy tysice dusz ku szczytom witoci.
To jest gos Paski, ktry teraz nas na
ucza, a kiedy bdzie da od nas zeznania
czymy szy za tym jego gosem.
Suchay mniszki z przejciem, niejedna
ponia si zawstydzeniem na przypomnienie
jakiej prnej myli czy czczego pragnienia,
ktre si jej wielkim grzechem wydao, wobec
twardych sw reguy i upomnie Matki ksie-
nd.
Najhardziej przejta bya moda nowicju-
szka, siostra Bronisawa. Przez cay czas nie
spuszczaa oczu z czytajcej, chona w mod
dusz sowa witej reguy, nieugite postano
wienie zachowania jej co do joty przejmowao
jej wol.
Winnycie zapomnie, Siostry najmil
sze mwia dalej przeoona o wiecie,
o rodzicach waszych i powinowatych. Sam
Bg godzien jest tylko waszych myli.
Siostra Bronisawa drgna, lk bysn
z jej oczu... te myli o matce, o ojcu, o dworze
71
w Kamieniu... to pewnie grzechy, wielkie grze-
chy!
Stumiony szloch szarpn piersi modej
mniszki. Tak pragna ycia zakonnego, a tu
nie moe stumi myli o rodzinie, nie moe
uciszy serca, by nie zwracao swych uczu do
tych, ktrych tak bardzo kochao.
A ta myl, ktra ci przysza, gdy bya
godna, nie mogc przez kilka dni poywa po
karmw, do ktrych nie bya nawyka ta
myl, e matka ulitowaaby si nad tob?
pyta gos niepokoju.
Prawda, jeszcze to... i to te grzech... za
mt coraz wikszy opanowywa mode serce.
Oo pocz, co pocz?
Ksieni daa zna stukniciem w pulpit.
Biae postacie bezszelestnie wychodziy ze
stall, czyniy gboki ukon przed krzyem i ci
cho opuszczay sal kapituln.
Wyszy ju wszystkie i ksieni kierowaa
si ku wyjciu, gdy przypada do niej Broni
sawa. Dygotaa caa z lku.
Oo ci jest, moja crko? pytaa ksie
ni.
Bronisawa odpowiedziaa szlochem.
Czy zasaba? co ci dolega?
Mam wielkie(grzechy do wyznania.
Roztropna przeoona obja czule mod
nowicjuszk.
72
Mw dziecko, wszake ci matk zast
puj.
Mylaam o rodzicach, o matce, ojcu...
nie mogam stumi uczu rwcych si ku nim
szeptaa siostra Bronisawa gorczkowo.
Ksieni patrzya na ni z mioci.
Byam godna... aliam si wtedy
wyszeptaa nowicjuszka ze wstydem. A to pe
wnie wielkie grzechy... nie godnam witej su
kni zakonnej.
Roztropna przeoona przycisna mocno
do serca Bronisaw, wci jeszcze drc
z przejcia, usiada z ni na awie i zacza j
uspokaja. Przesza niegdy te same walki
i zmagania, rozumiaa wic mod siostr do
brze. Mwia jej dugo o saboci ludzkiej na
tury, o tym, e wit nie mona zosta w jed
nej chwili... e nie trzeba zabija uczu serca,
ale ku Bogu je wznosi... e rodzicw mona
i trzeba zawsze kocha, ale w Bogu.
Sowa te roztropne i czue spyway jak
balsam na zbola dusz Bronisawy. Po upo
karzajcym wyznaniu, i tych sowach pociechy
wrci jej spokj, radosna ufno obja jej
dusz. Przycisna mocno rozpalone usta do
rki ksieni.
Mio jest wieczna i jest celem na
szym, bo Bg to mio mwia cicho biaa
73
ksieni. A mio zasi najpeniejsza jest w na
szym sercu wwczas, kiedy cierpimy.
Bronisawa otwara szeroko oczy, jakby
jaki blask jasny odsania si przed ni. Zro
zumiaa wielk prawd, e w cierpieniu moe
najpeniej Boga miowa.
wiece w drewnianych lichtarzach dopala
y si. Przez zakratowane okna wpada smuga
ksiycowego wiata, okalajc jakby aureol
granitowe rysy ksieni i modziutk, zarowio
n od wzruszenia twarz Bronisawy.
W gbi klasztoru zajcza smutno dzwon.
Biae postacie mniszek wyszy cicho z sali
i rozpyny si w mroku korytarza.
Zapiski klasztorne zasi tak powiadaj.
* wiczne milczenie miay nastraja jej ducha do
* v
Jako w wielkiej surowoci yy wite panny
w Premonstrateskim klasztorze na Zwierzycu
i jako Bronisawa wstpiwszy tam w pobonoci
i praktyce cnt si zaprawiaa i dawaa z siebie
wite zbudowanie.
Klasztor Zwierzyniecki nadobnie si roz
wija. Panny polskie jak pszczki do ula za
czy si zbiega do niego ze wszystkich stron.
Obserwa zakonn i surowo bya podwczas
w tym klasztorze cile przestrzegana. T su
rowoci przywabiona przysza do zacna Bro
74
nisawa, ywic suszne przekonanie, e im
wicej ofiary z siebie zoy Bogu, tym przy
jemniejsz Mu bdzie. ycie jej w klasztorze
upywao w ustawicznym bawieniu si uczyn
kami pobonoci i umartwienia. A pene ostro
ci byo to ycie.
Gdy bowiem za dziewic, wstpujc do
Norbertanek, zawary si elazne podwoje, ju
jej wicej wiat nie ujrza; przyoblekaa bia
y, weniany habit, ktry j poucza, jak czy
ste i niewinne ycie wie miaa, na wzr i ku
czci Niepokalanej Dziewicy; czarna zasona
pokrywajca gow wiadczya, e zakonna
osoba umara dla wiata, y ma jedynie
Ukrzyowanemu Panu; samotna celka i usta
pobonych rozmyla i godnego odprawiania
chway Paskiej we dnie i w nocy. Nie wolno
byo pierwotnym Norbertankom uywa lnia
nej bielizny; ostra i gruba wena okrywaa
ciao wysuszone postem ustawicznym, smaga
ne czstymi dyscyplinami, mczone wosienni-
c i ostrymi paskami. Czas zbywajcy od na
boestwa powicony by pracy; wyszyway
panny Norbertanki szaty kocielne i bielizn,
przdy len i wen, uprawiay ogrd i wszel
kie domowe czyniy posugi w wielkiej cierpli
woci, pokorze i cichoci. Norbertanki' nie mia
y nic wasnego, nie mogy rzeczy do uytku
75
im danych nazywa swoimi, ani nimi rozpo
rzdza, a co1 by otrzymay od rodziny, tego
zaraz zrzec si musiay i odda w rce przeo
onej. Nader rzadko, krtko i tylko wobec
przydanej sobie towarzyszki, mogy mwi
przez gst krat z najbliszymi krewnymi.
Nie znay podg drewnianych ani piecw
w celi, znosiy gd i zimno, czste karcenia
w kapitule; oskaronym nie wolno byo uspra
wiedliwia si z czynionych im zarzutw, bo
Norbertanka, jako oblubienica Chrystusa U-
krzyowanego, miaa Go wiernie naladowa
w cierpliwym noszeniu krzya a do mierci.
W takim duchu ya cnotliwa Bronisawa,
od pierwszych chwil zakonnego ycia. Wpra
wiaa si z wielk chci do bogomylnoci,
piewania chway Paskiej, wykonywania
prac rcznych, domowych. wiczya j mi
strzyni w posugach niskich, suebnych, ta
kich, ktrych w domu rodzicielskim nigdy nie
penia, a w klasztorze czyni je byo powin
noci. Bronisawa, ktrej serce niezmazane
adnym pyem wiatowym byo nader wrali
we na wszystko, co si odnosio do czci i chwa
y boej, przyjmowaa z najwiksz ochot
i gorliwoci podawane jej nauki;
Pierwsza bya do odprawiania pacierzy
i wicze duchownych, sumienna w penieniu
najdrobniejszych nawet powinnoci, wytrwaa
76
w pracy, cierpliwa w upokorzeniach, nieznii-
ona w usugach oddawanych blinim, zgodna
w poyciu z wszystkimi, agodna i cicha, po
korna i posuszna, zamiowana w umartwie
niach i postach, a zawsze swobodna i wesoe
go oblicza, pocigaa ku sobie dobroci, ust
pliwoci, przychylnoci i bezwiednie towa
rzyszki do naladowania cnt swoich niewoli
a. Mistrzyni, patrzc na postpki Bronisa
wy, kontentowaa si niezmiernie takim wzo
rem cnoty, twierdzia te przed przeoon
i starszymi zgromadzenia, e uwaa Bronisa
w za prawdziwy dar nieba i klejnot klasztor
rowi dany ku ozdobie i e nigdy nie zdoa od
wdziczy si Bogu za nowicjuszk tak wito
bliw i takiej acy, ktr ize wszystkich pa
nien, jakie dotd w swym wiczeniu miaa, za
najsposobniejsz do zoenia lubw uwaa.
To zdanie mistrzyni potwierdzay wszystkie
zakonnice.
Z rodu ksiniczka, w klasztorze pragna
by najnisz z ostatnich sistr i spenia naj
nisze w klasztorze posugi pena pogardy
samej siebie, upadajc do ng najniszych sio
strzyczek zakonnych, prosia by j zdeptano
jako ndzny proch ziemi, mwic:
Deptajcie proch ndzny moje siostry
wite, jam niegodna zostawa pod stopami
waszymi.
77
 Jeli Chrystus sam powiedzia, i nie
przyszed po to, aby Mn suono, lecz aby On
suy ludziom, to tym bardziej pokorna Bro
nisaw uwaajc si za najwiksz grzesznic, szczeglnych wzgldw nie wymagaa.
prosia swoje przeoone, by moga suy
wszystkim siostrom w zakonie. Powtarzaa
pene pokory sowa:
Jam tu przysza do pracy, nie ebym
odpoczywaa i sobie folgowaa i poszanowanie
jakie miaa, na tym miejscu w pokorze y
i wzgardzon by pragn dla Chrystusa, ktry
si dla nas sta pokornym, przeto prosz nie
szanujcie mi, naznaczcie mi robot nalec
do najniszej usugi.
Std te posuszn bya przeoonym nie
tylko na ich skinienie, lecz staraa si odgady
wa ich wol i skoro jej co 'zlecili, speniaa
to z tak ochot i pilnoci, jakby to jej sam
Pan Jezus nakazywa. Wszystkie zakonne
czynnoci byy jej najsodsze i najprzyjemniej
sze, najstaranniej przestrzegaa ustaw zakon
nych, a przede wszystkim tych, ktre ku po
wikszeniu chway Boej zmierzay, wiczenia
duchowne, modlitwy w kociele, w chrze, roz
pamitywanie Krwawej Mki i mierci Zbawi
ciela cay jej umys i serce zajmoway.
Mio w poyciu z siostrami, niezachwia
nej bya sodyczy cnot pbkory oywiona
widziaa w kadej z nich wybran Oblubienic
78
Chrystusow; kad wyej od siebie cenic,
obchodzia si z nimi z najwiksz mioci
i uszanowaniem, a dla siebie samej od adnej
W klasztorze PP. Norbertanek byy trzy
siostry imieniem: Magorzata, rodem z Krako
wa, odznaczajca si szczeglniejsz pobono
ci, druga Fabisawa.
Kazem z nimi bya i siostra Judyta z Kra
kowa, wielkiej witobliwoci i zjednoczenia
z Panem Bogiem, miewaa czste objawienia
od Pana Boga, tak, e i krlowie polscy radzi
li si jej, kiedy jechali na wojn, azali mieli
mie zwycistwo i zawsze si tak stao jak im
powiedziaa. Cierpiaa wiele od dusznego nie
przyjaciela, ktry jej rozmaite przeszkody na
modlitwie czyni, a ona przy asce Boej zwy
ciaa go. Umara przy tyme kociele i tam
jest pochowana.
Te trzy towarzyszki Bronisawy byy tak
gorliwe w spenianiu witych wicze i obo
wizkw zakonnych, i w adnej z tych czyn
noci nikt je nie mg wyprzedzi jedna
bogosawiona Bronisawa przewyszaa wszy
stkie w pilnoci i chyoci zakonnej. Bronisa
wa dla tych cnt miowaa te trzy swoje towa
rzyszki wicej jak inne, one te paajc wi
t zazdroci, staray si naladowa Broni
saw w mioci Boga i bliniego, w zamiowa-
79

biu karnoci zakonnej i spenianiu W czasie Oz
naczonym wszystkich powinnoci. Doskonao
bowiem zakonna a nawet i wito zaley nie
tak na wykonywaniu spraw bardzo wanych
i rozgos przynoszcych, ale raczej na spenia
niu najdrobniejszych i choby najbardziej upo
karzajcych obowizkw i prac przez wite
posuszestwo woonych, lub dobrowolnie na
si przyjtych; na chwa Bo w stanie aski
i czystoci serca spenianych!
80
ROZDZIA PITY
TAJEMNICZE WIATY
wit szed...
Zorza wschodnia rowia si, nasika
a coraz wicej wiatem, wreszcie wrd bla
skw wyonia si zota tarcza soca.
Promienie jego radonie pomkny w prze
stworza, jak chye wysace wszechwadnego
pana.
Gosiy koniec nocy, zwycistwo wiata.
Spory ich pk wpad do wirydarza klasz
tornego i wnet w brylanty pozamienia krople
rosy osiade na kielichach kwiatw i listkach
traw.
Cicho skrzypny drzwi klasztorne, po
schodach zbiega smuka posta biaej mnisz
ki.
Zaigray swawolnie na jej gadkich po
liczkach figlarne promienie soca, ucaoway
jej rowe usta i zagldny do jasnych renic.
Moda mniszka jakby w odpowiedzi na ich po
witanie umiechna si radonie, w oczach
jej malowa si zachwyt. Owia j rzeki po-
81
wiew poranku, owiona fala bujnego, rozkwi
tajcego ycia.
Coraz barwniej zociy si krople rosy, co
raz soneczniej byo w przestworzach, coraz
radoniej pyna srebrnymi kaskadami pie
poranna z gardzioek ptaszt ukrytych w za
gajach. Wszystko wok drao yciem, i pie
ni rozlewn na cze Dawcy ycia...
Moda zakonnica stana nieruchomo.
Obejmowaa wzrokiem blaski soca, brylan
ty rosy, krasne kolory kwiatw, ucho jej na
pawao si melodi pieni ptaszcej...
Jakie pikno... jaka wspaniao!... sze
ptaa cicho.
Wzruszona bya coraz wicej, przejcie
wida byo w caej jej postaci.
A o wszystko Ty stworzy, Boe, Bo
e... Usuna si nagle na kolana. Gwatowne
rumiece przebiegajce jej blad twarz wiad
czyy o gbi uczu przenikajcych jej dusz.
Po chwili 'znieruchomiaa, jakie dziwne bla
ski promieniay z jej oczu.
Oderwaa si od zewntrznego wiata, za
maro dla niej pikno stworzone, bdce tylko
sabym odzwierciedleniem Piknoci Niestwo
rzonej... M e widziaa nic i* nie syszaa... uto
na caa w Bogu... w ekstazie patrzya w Je
82
go pikno. Odsoniy si przed jej dusz nowe,
tajemnicze wiaty.
Cisza jaka ogromna i ukojenie wielkie
ogarno dusz. Blaski przedziwne zajaniay
przed ni. Ujrzaa jakby w pbrzasku Jeden
Jedyny Byt Boga, rdo wszelkiego istnienia
i w Mm widziaa wszystko cokolwiek istnie
je... Widziaa przedziwn, cudown zgodno
mdroci Boej w rnorodnoci wszelkich
dzie Jego i stworze. Wszystkie bowiem maj
z Mm swj zwizek, przez ktry kade z nich
wyraa co w nich jest Bogiem. Z tego pozna
nia zrodzia si w najtajniejszych gbiach
sodka harmonia przewyszajca wszelkie
dwiki wiata, wszelkie jego najbardziej roz
lewne melodie. Harmonia ta rozbrzmiewa
w wielkiej ciszy, bo jest spokojnym, bezgo
nym poznaniem w Bogu, kosztowaniem Jego
sodyczy...
Cisza ta gboka, w ktrej zanurzya si
dusza mniszki pena bya gosw wielkich...
gosw nabrzmiaych wzniosoci Boga, obja
wiajc si w Jego Istocie i w dzieach Jego.
W tej wzniosoci Boej, przejawiajcej si
we wszystkich stworzeniach wyszych i ni
szych, kada rzecz, wedug swej zdolnoci pie
wa pie na cze swego Stwrcy... A wszyst
kie cz si w jeden gos, gos przedziwny
wzniosoci, mdroci i wiedzy Boej.
83
 wieo poranku rozlewaa si wok, nice. Za tym martwym bezruchem jej ciaa
lecz dusza rozmodlonej mniszki nie odczuwaa otwieraa si cudownie pikna, tajemnicza kra
jej obecnie. Przez jej gbiny szo tchnienie ina Boskoci. Niosa Bogu najgbsze uczucia
Boe, powiew wietrzyku lekkiego nioscy w so swej mioci, swych pragnie, aby mg spo
bie wszystkie bogactwa i dary niemiertelno cz w jej sercu jako na ou kwietnym. oe
ci. Dusza kornej suebnicy staa si wwczas to duszy pene byo kwiatw, albowiem bdc
ogrodem rozkosznym, stokro pikniejszym ni tak cile zespolona z Bogiem, uczestniczya
ten tu klasztorny lnicy barwami kwiatw w rozkoszy i mioci Oblubieca, ktry udzie
i perami rosy... ogrodem zamknionym, pe la jej mdroci swojej, swych tajemnic, ask,
nym pkowia kwietnego i rozlewnej woni cnt cnt i darw, ktre czyniy j tak bogat, pik
i mioci najczystszej. n i pen rozkoszy, i si jej wydawao jakby
Tchnienie Ducha witego przewiewaj bya zoona z przernych i najprzyjemniej
ce ten ogrd duszy, to przedziwne tchnienie Bo szych kwiatw Boych, wonnoci swoj j na
skiej istoty, ktrym j Bg w siebie przemie pawajcych.
nia byo dla niej tak wzniose i rozkoszne, e Obejmoway j Boe rce, uszczliwiay
jzyk miertelny nie zdoaby go wypowiedzie, Boskie pieszczoty, karmiy rozkosz Boskie
ani umys ludzki w przyblieniu chociaby po piknoci... Usta jej milczay, zwarte nieru
j. W najcilejszym zjednoczeniu, przemie chomo, lecz dusza w upojeniu mioci wioda
niona niejako w Boga napawaa si dusza kor cich rozmow z Tym co by yciem jej ycia.
nej mniszki niemal tym Boskim tchnieniem, ja Dla Niego powicia wszystko: objcia mat
kim Bg rozkoszuje si sam w sobie. I nie masz ki, rozkosze i przyjemnoci, ca urod mode
w tym nic niepodobnego, e dusza miujca go ycia... do Niego wyrywaa si jej dusza jak
zdolna jest do rzeczy tak wzniosych, bo gdy biaa gobica w to rozbkitnion... do Niego
Bg daje jej ask zjednoczenia z sob, prze wyryway si jej wieczyste tsknoty wic
mienia j niejako w samego siebie i daje jej teraz, kiedy Go miaa tu w swoich objciach,
rozkoszowa si t penoci ycia, szczcia w swojej najgbszej istnoci, tona w niebia
i mioci, ktrym Sam yje. skim szczciu i upojeniu.
wiat daleko pozosta. Dusza cichej za O Boski mj Oblubiecze woaa mio
konnicy coraz gbiej wnikaa w Boe tajem nie o pomieniu Ducha witego, ktry tak

84 85
dogbnie i sodko przenikasz istot mej du
szy i wypalasz j swym bogosawionym a
rem ! Jeste teraz tak askawy, e pragniesz si
mi odda w yciu wiecznym, natomiast przed
tem, moje proby, nie dochodziy do Twych
uszu, gdy z uciskiem i udrk mioci, w ktrej,
spowodu wielkiej saboci, niedoskonaoci
i sabego jeszcze ukochania, cierpiay moje
zmysy i mj duch, prosiam Ci, aby mi roz
wiza i unis z sob. A podaa tego prag k jeste dla mnie, o tyle przyjemniejsz i sod
nieniem wielkim moja dusza, gdy niecierpli
wa mio nie pozwalaa mi' zgodzi si na n kasz mej duszy. Ty bowiem dajesz mier i y
dz tego ycia, ktrego Ty jeszcze chcia. I je
eli dawniejsze zapay mioci nie byy wystar
czajce dla dopicia celu, gdy nie miay od
powiedniej wartoci to teraz jestem tak
umocniona w mioci, e nie tylko nie ustaj
me zmysy i mj duch w Tobie, lecz owszem,
umocnione przez Ciebie me serce i ciao wesel
si w Bogu ywym, z zupenym uspokojeniem
mych wadz.
Dlatego prosz o to tylko, co Ty chcesz,
bym prosia, a czego nie chcesz, nie chc i nie
mog chcie, nawet myl ny si taka nie zja
wia. A poniewa moje proby maj ju przed
oczyma Twoimi wiksze znaczenie i warto,
gdy od Ciebie wychodn i Ty mnie do nich po
budzasz, wic z radoci i sodycz w Duchu
witym prosz Ci, by z oblicza Twego wy
szed sd Twj o mnie, gdy przyjmiesz i oce
nisz me proby.
Zerwij nik zason tego ycia i nie daj,
by tak dugo trwao, a je przetn wiek i star
cze lata!
Chc Ci bowiem ju od tej chwili kocha
z ca penoci i nasyceniem, ktrego pragnie
ma dusza, bez kresu i koca!
O sodka rko mego Oblubieca, jak sod
sz, o ile delikatniej, askawiej i milej doty
cie i nikt nie moe uciec spod twej wadzy!
Lecz ty, o Boskie ycie, nigdy nie zabijasz, tyl
ko na to, by da ycie i nigdy nie ranisz, tylko
na to, by uzdrowi! Gdy karzesz, lekko tylko
dotykasz, a to ju wystarczy, by zniszczy
wiat, lecz gdy obdarzasz, duej zatrzymujesz
rk i dlatego Twe dary i Twoja sodycz s bez
graniczne.
Zrania mi, by uleczy, o Boska rko!
Wyniszczya we mnie wszystko, co mnie
czynio umar, dla braku ycia Boego,
w ktrym teraz yj! Uczynie to o Boe,
przez szczodro Twej niepojtej aski, ktr
mi okazae, w tym czuym uderzeniu, przez
ktre dotkne md jasnoci twojej chway
i odbiciem twojej istoty, ktrym jest Jedno-
rodzony Syn Twj. I przez Niego, ktry jest
87
twoj mdroci, dosigasz wszystko od ko
ca a do koea I ten Jednorodzony Syn
Twj, o rko wszechmogca Ojca, jest tym do
tkniciem czuym, ktrym mi dotkna i zra
nia w arze twego upalenia!
Ph^
I ty, o Boskie dotknicie, Sowo i Synu n 2
Boga, Twoim subtelnym Boskim bytem, prze
nikasz na wskro istot mej duszy i dotykajc w$
Sm
jej delikatnie, pochaniasz ca w siebie, w Bo <
O^

J E J W. R E L IK W II
skie rozkosze i sodkoci, o ktrych nigdy nie
syszano w ziemi Chananejskiej, ani je widzia t g
no w Teman.
O, wielce, i nieskoczenie wielce czue do
tknicia Sowa, a dla mnie jeszcze czulsze ni
wtedy, gdy wstrzsnwszy gry i pokruszyw <
szy skay na grze Horeb, samym cieniem po
tgi i mocy twojej, idcej przed tob, dae si
z rozkosz i moc odczu Prorokowi w lekkim
tchnieniu wietrzyka. k1 nm
Ph if) ^
O tchnienie agodne! NO<
O Sowo, Synu Boy, powiedz, jak moesz Ph C N
by tak sodkim i delikatnym tchnieniem, jak og-
moesz dotyka, tak mile i czule, bdcy tak
ogromnym i potnym!
O bogosawiona i stokro bogosawiona ow
dusza, ktrej dotykasz tak mile i czule, bdc t w
tak ogromnym i potnym! Oka to wiatu,
lecz nie mw tego wiatu, bo on nie zna i nie

88
odczuje Twego podmuchu delikatnego i nie
moe ci przyj ani widzie.
Ci tylko, Boe mj i ycie moje, ujrz
i odczuj twe czue dotknicia, ktrzy odda
liwszy si od wiata, wyrobili w sobie subtel
no, gdy wtedy czuo przyciga czuo
i tak mog Ci odczu i weseli si Tob. I tych
dotykasz tym czulej, e w wysubtelnionej, wy
koczonej i oczyszczonej ju istocie ich duszy,
dalekiej od wszelkich stworze, od wszelkiego
obrazu i dotknicia ich przebywasz sam
ukryty, majc w nich stae mieszkanie. I przez
to osaniasz ich rwnie sam, oson oblicza
twego od zamieszek ludzkich**1).
I mnie uszczliwie, Boski Oblubiecze,
t Twoj niezrwnan ask, objawieniem mi
Twej piknoci, udzieleniem Twej mioci,
w ktrej caa gin... Bogosawiony bd, o Pa
n ie !2)
Dzie postpowa szybkim krokiem, a mni
szka klczaa wci nieruchomo. Ptaszta za
milky jakby oniemielone jej ekstaz, jasne
l) Przeycia duszy w najgbszym zjednoczeniu
z Bogiem, opisuj mistycy prawie jednakowo
jeli chodzi o sam istot rzeczy podobnie jak
w. Jama od Krzya w wyej przytoczonych sowach.
Cytat mistyka pniej yjcego ni bog. Bronisa
wa, nic nie traci na znaczeniu, bo istota mistyki
jest zawsze ta sama.
*) Przypisy 10.

89
oczy rosy pogasy jedne po drugich, zakoysa
si dzwon na wiey klasztornej, a Bronisawa
trwaa wci nieporuszona.
Skrzypny znowu cikie drzwi, ukazaa
si w nich o rysach jakby z marmuru, dziwnej
biaoci twarz ksieni. Szybkim krokiem zbliy
a si do klczcej mniszki i pooya jej lekko
rk na ramieniu.
Czas na pacierze, moje dziecko rze
ka cicho.
Mniszka, jakby za dotkniciem rdki
czarodziejskiej, ockna si na gos posusze
stwa.
W oczach jej odbi si pocztkowo bl
i al, e sen ju skoczony, a smutna rzeczy
wisto wraca, wnet jednak ochotne wesele
ni owadno. Wstaa lekko i cicho posza za
sw przeoon...
Podania klasztorne za tak gosz.
* krtki spoczynek, Bronisawa za pozwoleniem
* *
90
Jako witobliwa mniszka czas swj na piewa
niu chway Paskiej przepdzaa, wrd nocnej
pory bogomylnoci si oddawaa, a za w wol
niejszych chwilach rozpamitywaniem mioci
swego Oblubieca w swej celce si bawia i jako
jeden pustelnik natchniony przez Boga j odwie
dzajc, pomywajc garczki w kuchni zasta.
Bronisawa bdc pena pokory, nie
chciaa wyrnia si od wszystkich innych
sistr zakonnych, dlatego w poyciu wsplnym
braa udzia we wszystkim co wite i dozwo
lone. Zachowaa tryb i porzdek ycia co do
rozkadu godzin czynnoci taki, jaki by wy
znaczony i przepisany dla wszystkich. I tak:
o pnocy wraz z innymi za do chru na ju
trzni i tu jednoczc si w duchu z anioami
odmawiaa lub piewaa matutinum, najpierw
jedno o przypadajcym wicie a drugie o
Przenajwitszej Maryi Pannie.
Po jutrzni, gdy siostry rozeszy si na
ksieni pozostawaa w chrze na adoracji
Przenajwitszego Sakramentu i trwaa tam
e czsto w zachwyceniach, a do Prymy, t. j.
do godziny pitej na medytacji, ktrej in
ne siostry z obowizku jeszcze wtenczas nie
odprawiay. Po Prymie suchaa z naboe
stwem Mszy w. niadania podwczas nie da
wano w klasztorze PP. Norbertanek. Po Mszy
w. wszystkie siostry a zatem i Bronisawa,
szy do rozmaitego zajcia do pracy rcz
nej, do nauki lub przyrzdzania posiku w
kuchni. Okoo godziny 10 odmawiano Tercj
i Sext, nastpnie rachunek sumienia i o go
dzinie 11 Obiad, podczas ktrego czytano Pi
smo wite.
Z refektarza po obiedzie szy wszystkie
zakonnice do chru lu> oratorium, mwic w
drodze Psalm 50, Zmiuj si nade mn Boe...
nastpnie odmawiay modlitwy dzikczynne,
Non i Nieszpory. Po obiedzie udaway si na
godzin rekreacji do jednej sali, dla rozrywki.
Tu prawie wszystkie skupiay si koo ukocha
nej i od wszystkich ubianej Bronisawy, kt
ra zawsze bdc wypogodzonego oblicza, i na
dobnie umiechnita, umiaa rozmow duchow
n rozweseli najsmutniejsze serca i tego je
dynie szukaa na rekreacji, aby siostrzyczki
rozeszy si rozweselone do dalszej pracy i mo
dlitwy. Po rekreacji zwykle speniano obo
wizki i powinnoci a do godziny pitej lub
wp do szstej, o ktrej to godzinie by
skromny posiek pynny. Po czym w chrze
odmwiwszy o godzinie 7-mej Komplet, ra
chunek sumienia i modlitwy wieczorne, o go
dzinie 8-mej kady si na spoczynek, aby o go
dzinie 12-tej w nocy znowu wsta na jutrzni,
zwykle piewan ptorej godziny.
Wielkiej acy Bronisawa nie poprzesta
jc na najcilejszym zachowaniu najdrob
niejszych ustaw zakonnych, co ju samo przez
si jest wielkim i trudnym umartwieniem, w
rny sposb trapia ciao swoje, ju to dugi
mi i cisymi postami, otrzymawszy na to od
przeoonej i spowiednika pozwolenie, ju to
sypianiem na goej iziemi, to znw krwawymi
dyscyplinami i ostr wosiennic, ktr pra
wie cigle pod habitem nosia. Umartwienia
Bronisawy, pe niewieci zdaway si prze
chodzi. Przeto Chrystus pokazawszy si jej
pod ten czas rzek: B ronisaw o, krzy twj,
krzy mj: ae te i chwaa moja, chwa twoj
bdzie.
Bronisawa, chcc si przypodoba swo
jemu Oblubiecowi Jezusowi, urzdzia sobie
w ten sposb pene uczciwoci ycie, i ono by
o cigym dokumentem mioci Jezusa, dla
ktrego ya, modlia si i pracowaa. Ona wi
dziaa Go zawsze i wszdzie, wszystko, co czy
nia, pragna, by to byo najdoskonalsze. Po
aktach wsplnych i p dopenieniu zada sobie
powierzonych, usilnie si staraa reszt czasu
obrci na postp duchowny i na zabaw w celi
z Jezusem. W celi sam na sam zostajc, czua
si tak szczliw jak w niebie. Tu dla P. Je-
93
 Kusa rozmaite wynajdywaa sposoby przypo Wesel si, odpowiadaa : bo dzie dzi
dobania si Mu, nade wszystko przez cig siejszy by dla mnie najmilszy, a w zasugi
pami o Jego obecnoci, std rozmawiaa z najobfitszy^.
Mm przez modlitw, klczaa, rce rozkrzy- Mie s Panu Bogu ustne modlitwy, roz
owane majc, do krzya si w powietrze uno mylania, posty, umartwienia, milsize jednak
sia, to znowu, aby z Jezusem cierpie, drog e jest wykonywanie jakichkolwiek spraw z
krzyow odprawiaa, w uniesieniu wspcier- posuszestwa: Milszym Bogu jest, gdy kto
pienia z Jezusem wybiegaa z celi1, do z prostego posuszestwa chwasty i pokrzywy
cikiego krzya na korytarzu, zdejmowaa, wyrywa, anieli gdyby z wasnej woli, w wy
a woywszy na swoje ramiona, obchodzia ko sokiej zatapia si bogomylnoci. Przyjem
rytarze i schody, nieraz pod ciarem krzya nie byo Bronisawie, gdy w czasie wolnym
upadajc, rozmylaa mk P. Jezusa, zalewa pozostawaa na zabawie z Jezusem, ale i tego
a si zami i omdlewaa z boleci. Do dzi chtnie si zrzekaa, gdy j w. posuszestwo
dnia PP. Norbertanki na t pamitk idc dor do kuchni naczynia my przeinaczyo. Wyna
mitarzem, maj 'zwyczaj rozmyla mk Pa gradza jej to Pan Jezus hojnym darem ask
sk, caujc krzy wiszcy przy schodach, a po postpowania w witoci.
spowiedzi witej, gdy wracaj do celi, cauj Pewien wielkiej acy pustelnik, pragn
wszystkie stopnie schodw; rano przy pierw cy dowiedzie si sposobu atwego i prdkiego
szym wejciu do chru cauj prg. Po Ko postpu na drodze doskonaoci chrzecija
munii w. za mwic Te Deum le krzyem; skiej, prosi Pana Boga, by go albo sam nau
zwyczaj ten tak upokarzajcy a zarazem wi czy, albo wskaza kogo ze witych na ziemi
ty przechowa si w uczciwej tradycji od w. yjcych, aby si do mg uda i tego spo
Bronisawy. sobu si nauczy. Pan Jezus mia odesa go do
Wszystkie upokarzajce prby byy jej klasztoru na Zwierzycu, mwic:
rozkosz i szczciem. Najweselsz bya ona Id do panieskiego Norbertaskiego
wtenczas, gdy od ksieni lub innych starszych klasztoru do furty; tam si dowiesz o zakonni
zakonnic najwicej usyszaa niesusznych za cy witej i o sposobie jej doskonalenia si w
rzutw lub napomnie. Gdy j pytano, dlacze cnotach^.
go si weseli po tylu upokorzeniach? Ucieszony dan rad pustelnik, sdzc, e

94 95
zobaczy w Bronisawie jakie cuda, wybra si kobiAt szsf
w podr. Po kilku dniach przyby do klaszto
ru PP. Norbertanek i uprzejmie prosi, by mu
pokazano wit zakonnic imieniem Broni
W Y G N A N K I
sawa. Siostra furtianka, chcc si pozby pu
stelnika i jego naiwnoci, powiedziaa prawd.
wita zakonnica garczki myje w kuch
ni, przyj nie moe, chyba z posuszestwa
i z wiedz przeoonej. nieg pada gsto.
Pustelnik, niezadowolony odpowiedzi, u-
Leciay biae patki z gbin niebieskich,
silnie prosi, by przeoona Bronisawie pozwo
kbiy si i cisny razem, tworzc tak gszcz
lia przyj do furty, gdy Pan Bg go tu przy
sa na nauk jako do witej. Z posuszestwa w przestworzu, e ciemno byo. Przynaglane
przysza Bronisawa z kuchni od umywania natokiem coraz to nowych mas leccych z g
naczynia, wod majc zroszony gruby habit, ry, przypaday do ziemi1, okryway wszystko
pustelnik uklk, poleci si arliwie jej mo co si dao: sikay, konary drzew, drogi, pola,
dlitwie i odszed, powtarzajc sam do siebie: rowy i stawy. I wnet zmieniy oblicze ziemi.
Aby by witym, potrzeba tylko su Zakryy grudy czerniejce, zrwnay nierw
cha i czyni dla Boga to, co nakazuj. Lep noci, ca powierzchni nakryy niepokala
sze jest posuszestwo, ni moje wasne nabo nym caunem. Caun ten rs z chwili na chwi
estwo^ l, coraz by grubsizy, rwniejszy i bardziej
Opuci pustelni i poszed za sucego puszysty.
do pobliskiego klasztoru. Wrd tej nieycy cichej, gocicem l
Od tego czasu Bronisaw jeszcze wicej skim od strony Krakowa, ktry si zaledwie za
uwaa zaczto za wit i z caego zgromadze rysowywa pod nakryw nien, szed starszy
nia zakonnego. Panu Bogu najmilejsz. ju czowiek. Futrzan czapk nacisn na go
w, puszystym konierzem Otuli szyj, sk
rzanymi butami rozgarnia lekkie zway
O niegu.

96 7 97
 2na byo, e si spieszy.
Eaiz po raz odwraca si, patrzc czy da
leko ju zostay zarysy miasta, ociera chust
k zaczerwienion od wysiku twarz i szed
dalej.
Przejmoway go wida niezbyt wesoe
myli, bo twarz mia zaspion. Nagle oywi
si nieco, niedaleko przed nim zamajaczyy
niewyranie ksztaty jakich zabudowa. Przy
spieszy kroku i wnet dostrzeg ju wyranie
cik wie kocioa i mury klasztorne. odpowiedzia dziwnie dwiczny gos zakonni
Zna widocznie dobrze to miejsce, bo bez
namysu skierowa si do bramy skrytej wrd
murw. Pocign mocno z sznur wystajcy
i tupa mocno, otrzsajc nieg z butw. Po
chwili otworzyo si mae okienko, bysna w
nim para jasnych oczu, zaszelecio co w g
bi, da si sysze zgrzyt odryglowywania bra
my, ktra si zaraz otworzya.
Potrzeba mi zaraz widzie si z Jej
Moci ksieni Bronisaw.
Wasza Mo niech wejdzie do rozmw
nicy, zaraz zawezw Matk ksieni odpo
wiedziaa posta niewiecia, znikajc za dru
g cik bram. ,
Przybysz, otrzepawszy nieg z konierza,
uchyli mae, boczne drzwi i wszed do roz
mwnicy. Bya to maa izba, z maym okien
kiem, naprzeciwko ktrego widniaa wielka
czarna krata.
Usiad ciko na drewnianym zydlu.
Nie dugo czeka. Po drugiej stronie kra
ty skrzypny drzwi, do pokoju wesza biaa
mniszka.
Przybysz powsta.
Pochwalony Jezus Chrystus. Witam
Wasz Mo rzek, kaniajc si wp.
Niech bdzie na wieki pochwalony
cy. Bada jestem odwiedzinom Waci.
Wida, e by to kto dobrze znajomy za
konnicy, bo przyjanie na spojrzaa. I rze
czywicie przybysz zowicy si Bogumi Bu-
szezye by jednym z najlepszych opiekunw
i dobrodziejw Zwierzynieckiego klasztoru.
On to nie jeden raz w czasie ustawicznych
walk staczanych o Krakw' po mierci Leszka
Biaego, zakonnicom naraonym na cige na
pady, opuszczanie klasztoru i inne trudnoci,
dawa schronienie w swym domu, zapewnia
utrzymanie i opiek.
Bada jestem odwiedzinom Waci
powtrzya Bronisawa, bo wszystkie mamy
gboko w sercu wypisan wdziczno dla
Was.
'Szlachcic jednak si nie rozpogadza, pa
trzy milczco przed siebie. Po chwili zacz
99
niemiao, jakby nie chcc przestraszy zakon
nicy.
Smutne wieci przynosz.
Po modej jeszcze twarzy ksieni przebieg
cie niepokoju.
Czyli znowu wojna?
Jeszcze groniejsze. Ale czy si Jej
Mo nie zatrwoy?
Szlachcic patrzy badawczo na mniszk.
Bg jest z nami, czeg si mamy l
ka? mwcie wszystko, rzeka spokojnie.
Szlachcic zacz opowiada jak straszne
wieci dochodz ze wschodu Polski. Jaki dzi
ki nard, Tatarzynem zwany w straszliwych
hordach idzie coraz bliej ku Krakowu1). Nikt
si nie mie oprze sile pohaew. Pal mia
sta i kocioy, wycinaj w pie starcw i dzie
ci, a mczyzn i kobiety 'bior w niewol. Po
dobno s ju niedaleko. W Krakowie lk i za
mt panuje, ludzie zabieraj co mog, opu
szczaj miasto, nie majce murw i uciekaj
w gry i lasy.
I wy te musicie opuci klasztor
koczy Buszezyc smutno mog tu napa
lada chwila.
Moda ksieni przejta bya gboko. Nie
wida byo u niej lku, jeno trosk serdeczn
o wspsiostry.
1) Przytpisy 11.
100
Tylemy si ju natuay... ale Zbawi
ciel nasz wicej wycierpia. Niech si dzieje
Jego wola! Tedy Waszmo radzi, eby zaraz
uchodzi? zapytaa.
Nie zdoa odpowiedzie szlachcic, gdy
drzwi gwatownie si otworzyy i gromada
przeraonych mniszek wpada do rozmw
nicy.
Poar straszny nad Krakowem! wo
ay jedna przez drug. una czerwona jakby
wiat si pali.
S zatem blisko rzek ywo Bu
szczyc.
Nie ma ani chwili do stracenia. Co mona
zabra i uchodzi w gbokie la sy !
Ksieni wyjania krtko mniszkom co zna
czy ten poar i uny i daa rozkaz opuszczenia
klasztoru.
Dobry szlachcic nie opuci tych, ktrym
zawsze by ojcem. Sprowadzi z pobliskiego
folwarku kilka sa, adowa na nie ywno,
ubranie, sprzty kocielne. Dzielnie pomagaa
mu ksieni. Spokojem swoim i rezygnacj uci
szaa pacz i lk trwoliwych sistr, dawaa
wskazwki co zabiera z sob, pocieszaa wszy
stkich nadziej powrotu. Po niedugim czasie
przy unie poarw czerwieniejcych nad Kra
kowem caa ta mieszanina sa, byda, suby
i biaych mniszek uchodzia cicho pod gr,
101
gdzie czerniay gste bory, gdzie byy jamy
i wwozy zaciszne i skryte, dzi noszce na
zw : Panieskie Skay", na pamitk, e tam
kryy si wite dziewice, Bogu powicone.
nieg pada gstymi patami i dobrotli
wie zasypywa lady uchodcw... Mniszki szy
szybko wrd niegw. Otulone byy czym
ktra moga i jak zdoaa w popiechu. Jedne
szlochay gono, drugim tylko zy z oczu py
ny, inne oglday si trwonie raz po raz, czy
dziki pohaniec nie pdzi w cwa za nimi.
Tylko ksieni klasztoru spokojna sza i po
godna. Jej dusza zatopiona gboko od dawna
ju w Bogu zanurzona bya jakby w olbrzy
miej toni spokoju, ktrym jest sam Bg. Ze
wntrzne wstrzsy uczu, trosk, cierpie
i przykroci nie mciy nigdy tej najgbszej
istoty duszy w Bogu zatopionej ustawicznie.
Nie dziwia si niczemu, cierpienie dla
niej byo rzecz tak prost, tak zrozumia, e
nawet nie musiaa zastanawia si nad nim.
Jeli Bg zechcia przyj na wiat, urodzi
si w ndzy, znosi poniewierk i opuszczenie,
a wreszcie wypi kielich najwikszych cier
pie to c w tym miaoby by dziwnego, e
podobn drog prowadzi tych, ktrych chce
zbliy do siebie? To rozumowanie proste, to
dziecice niemal patrzenie na wielkie sprawy
Boe przenosio si w jej czyny, w jej codzien
ne ycie. I dlatego nie tylko przyjmowaa cier
pienia i dowiadczenia z radoci, ale gdy ich
zbrako, sama je sobie zadawaa.
Teraz wic miaaby narzeka na to wiel
kie dowiadczenie, jakie j spotykao i jej ko
chane siostry. Przenigdy, raczej wielbi Pa
na i dzikowa Mu naley.
Sza wic spokojna, niemal radosna, zbli
aa si do paczcych, potykajcych si raz
po raz w niegu sistr, a pogoda jej oblicza, jej
spojrzenia wleway otuch i odwag w serca
biednych wygnanek klasztornych.
Zanurzya si ju caa gromada w ciem
nym borze, utona w jego opiekuczym cie
niu. Baz po raz spotykay zakonnice gromad
ki ludzi, strwoonych,, przelkych, pdzcych
przed sob swoj chudob, unoszcych swoje
mienie. Wszdzie smutek, pacz i strach.
Nagle pogodna dotd twarz ksieni spo-
chmurniaa. Nasuno si jej dziwne pytanie:
Za co ta kara Boa? - Ozy nie za two
je grzechy?
Bl gboki zatarga jej piersi. wici
maj to w sobie, e uwaaj si za najwik
szych grzesznikw. I moda ksieni nie moga
odepchn tej niepokojcej m yli
Tak, to za jej grzechy Bg karze nie
winnych.
Dobrze, e w mrokach boru nie widziay
teraz siostry jej blu.
103
 Czua si przygnieciona ciarem win, u- na nowo obran ksieni Norbertanek, pobogo
ipokarzaa si przed Majestatem Boga, szepta sawi, wzmocni na duchu, uyczy potrzeb
a w gbokiej skrusze: Boe, zmiuj si nade nego wiata, uyczy daru mocy i niezwy
mn! cionej cierpliwoci do znoszenia krzyw, w
Mrok zapada szary. Gromlada biaych mni jakie teraz osobliwie miao obfitowa jej ycie.
szek w umczeniu posuwaa si naprzd. Pa Bo oto od wschodu zaczy do Polski na
dajce wci paty niegu zasypyway skrzt pywa wieci straszliwe. Pojawi si tam ja
nie lady uciekajcych. Z mioci patrzy Bg ki dziki, dotd nieznany lud, ktry, nadcig
na niewinne ofiary, cierpienia swych sueb nwszy z: Azji, niszczy, rabowa i pali kraje,
nic, a oko Jego ze szczeglnym upodobaniem przez ktre przechodzi, mordujc ludzi bezr
spoczywao na tej, ktra uwaaa si za naj bronnych lub zabierajc ich do niewoli. Wzro
ndzniejsz ze wszystkich. stem nie wielki, o tej paskiej twarzy, z wy
Kroniki zasi historyczne tak opowiadaj: stajcymi komi policzkowymi, w ktrej jak
* dwa ze ogniki, byszczay dziko patrzce, ma
H- V
e, czarne oczy; gow nakrywa czap bara
Jako na ziemie polskie napad dziki Tatarzyn,
ni, wysok, spiczast, a kouchem, wosem
palcy miasta i sioa i uprowadzajcy w niewol
na wierzch, odziewa ciao; nigdy prawie nie
lud zdobyty. Jako przeraeni ludzie uchodzili
schodzi z konia, ktrego mlekiem i misem si
w lasy i gszcze i jako wite panny zwierzyniec
ywi. Niezmiernie wytrzymay na wszelkie
kiego klasztoru w puszcze zwierzynieckie przed
trudy, miay w niebezpieczestwach, w dziko
dzikimi napastnikami si schroniy, tudzie co
ci i okruciestwach nieprzecigniony, nie
zastay po powrocie.
zna co lito lub boja, uwaany by przez
Za czasw Henryka Pobonego w klaszto wspczesnych za monstrum z pieka.
rze Zwierzynieckim sprawowaa rzdy Broni Ju w roku 1224 pojawili si Tatarzy w
sawa z Odroww, wybrana za ksieni. Cza Europie, a pobiwszy Poowcw, rzucili si na
sy t byy trudne i wielkiej trzeba byo umie stpnie na Ru, gdzie nad rzek Kalk srog
jtnoci, by utrzyma klasztor w gorliwoci. klsk zadali kniaziom i bojarom, ogniem
Bg, ktry pysznym si sprzeciwia a po i mieczem spustoszywszy ich krainy. Zdobyli
kornym ask daje, wejrza askawym okiem te sawne miasto Kijw.

104 105
 By tam wwczas w. Jacek, ktry od lat
kilku pracowa z brami nad krzewieniem w.
wiary na Rusi. Kiedy Taitarzy wpadli do mia
sta, wity misjonarz, zatopiony w modlitwie
przy otarzu Paskim, nie sysza zgieku ani
dzikich wrzaskw Tatarzyna, lecz przeraeni
bracia zakonni przerwali jego modlitw,
wpadszy do kocioa z okrzykiem:
Ojcze, Tatarzy dobywaj ju bramy na
szej, ratuj nas!
w. Jacek powsta natychmiast, wzi
statu Matki Boskiej i tak uzbrojony wyszed
z wityni, kierujc kroki swe ku Dnieprowi,
a w lad za nim biegli zakonnicy i pobliscy
mieszkacy. Kto tylko przyczy si do tej
gromady, uszed rki pohacw, ktrzy o-
cknwszy si z zalepienia, posali za przeby
wajcymi dnieprowe fale miercionone strza
y, lecz te nie dosigy szczliwych zbiegw'.
Dostawszy si na drugi brzeg rzeki, Domini
kanie dniem i noc spieszyli ku rodzinnej Pol
sce, przynoszc z sob wieci straszliwe, o-
strzegajc przed nadcigajcym niebezpiecze
stwem.
Jako niedugo czekano.
Batuhan, najwyszy wdz Tatarw, roz
dzieli swe wojsko w Kijowie, cz jejln wy
sa na Wgry, drug ku Polsce. Jak straszli
wy huragan pdzi dziki Tatarzyn na zaehd,
106
niszczc, palc, mordujc i rabujc wszystko
po drodze. Pady pod ich uderzeniem przed
niejsze grody jak: Halicz, Wodzimierz, Lu
blin, Sandomierz; znieli pod Chmielnikiem
stawiajce im opr polskie rycerstwo do szcz
tu i teraz ju bez przeszkody skierowali si ku
Krakowu. .Henryk Pobony, czujc, e miasto,
nie utrzyma, ciga wojska na lsk, chcc
tam skutecznie stawi opr mongolskiemu ple
mieniu, za Bolesaw Wstydliwy uszed w g
ry z on i matk.
Na widok krwawych un, coraz hardziej
zbliajcych si do Krakowa, kto yw ucieka
z miasta, garstka tylko walecznych zamkna
si na mmku i w obronnej twierdzy w. An
drzeja, oczekujc nieznanego wroga.
Proboszcz zwierzyniecki, jako troskliwy
przeoony klasztoru, zwoawszy wszystkie
panny zakonne, oznajmi im o zbliajcym si,
gronym niebezpieczestwie i wezwa do na
tychmiastowej ucieczki. Byo to przed niedzie
l Palmow 1241 roku. Przeraone zakonnice
zaczy paka i lamentowa. Wtedy Broni
sawa, ujwszy krzy w rk, zawoaa do na
rzekajcych :
W Imi Boga, siostry drogie, uchod
my, gdy .taka jest wola nieba!
I dodajc otuchy i ufnoci w Opatrzno
bosk strapionym, pierwsza przekroczya prg
107
furty, a za ni, jak stado owiec sposzonych
przez wilki, spieszyy biae zakonnice w pobli
skie bory zwierzynieckie do paroww i wwo
zw. Zawieja niena obfitymi opadami zasy
pywaa wszelki lad za uchodzcymi, ktre po
ciekach napotykay mae gromadki ubstwa,
zbiegego z domw pobliskich przed okrutnym
wrogiem.
Wszystkich puszcza przyja, ukrya w
swe zimne, niedostpne skay.
Miasto Krakw nieobwarowane pado
wkrtce ofiar poogi; wrd palcych i za cioa i klasztoru, gdy strwoone panny zakon
padajcych si domw przebiegali Tatarzy,
pldrujc po domach i wityniach i mordu
jc bezbronnych. Nic si nie ostao przed ni
mi; budynki drewniane wszystkie pochon
ogie wraz z zamkiem, jedna tylko warownia
w. Andrzeja, otoczona wysokimi murami o-
calaa, bo Tatarzy murw zdoby nie zdoali.
Wrd kbw dymu i spaleniska przebie
gajc na koniach brzegiem Wisy, dojrzeli wie
kocieln zwierzynieckiego klasztoru, wic
z dzikim wrzaskiem rzucili si, krwi i upu
chciwi, na budynki Paskie. Nikt im oporu
nie stawia. Podpalili monaster, zrabowali ko
ci i dom zakonny i nie zatrzymujc si du
ej, pognali gocicem lskim na zachd, by
dalej prowadzi dzieo zniszczenia krain chrze
cijaskich.
108
Za cud prawdziwy mona by poczyta, i
tak blisko bdc kocika w. Salwatora, mie
szczcego wwczas przebogato strojny krucy
fiks w otarzu, nie dostrzegli dzicy upiecy
ukrytej wrd gstwiny lenej wityki, dla
tego te ocalaa; nie zapucili isi te w lasy
na poszukiwanie panien zakonnych, Tatarzy
bowiem, miali w otwartym polu, unikali g
stwy lenej, bojc si w niej ukrytych zasa
dzek.
Tliy si jeszcze zgliszcza spalonego ko
ne zwierzynieckie, usyszawszy o odejciu wro
ga, pospieszyy z powrotem do swej siedziby.
Znalazy sterczce, okopcone i) popkane mury
wityni, a z klasztoru tylko fundamenta!
Nie byo si gdzie przytuli w srogiej zi
mie... O, jak gorzko zapakay biedne sieroty
na ruinach ukochanego gniazdka swego, pokl-
kawszy w niegu, chodzc po rozwaliskach,
podnoszc kamienie zczerniae od dymu, ktre
jako resztki swego ukochanego domu zami
obleway i caoway. ao ich bezgraniczna
uspokoia si zaraz, gdy wrd ruin zabrzmia
sodki gos ich ksieni:
Mie siostry, przestacie paka! W g
r serca! Pan da, Pan wzi, niech Imi Pa
skie bdzie bogosawione!
I na dany znak powstay wszystkie wraz
709

i uday si do kocika w. Salwatora, gdzie
odpieway dzikczynienie Panu Bogu aa ze
sane im cikie dowiadczenie, proszc o opie
k nad sob i biednym ludem polskim.
Posilone na duchu wrciy znw w skalne
urwiska Sikornika, a zapobiegliwa Bronisa
wa obmylaa zbudowanie schronisk przy oca
lonej wityce Zbawiciela, gdzie Panny za
konne mogyby przebywa, zanim si odnowi
koci z klasztorem nadwilaskim.
I poczli zaraz robotnicy stawia domki
drewniane przy w. Salwatorze. Litociwi lu
dzie z okolic, ocalonych od poogi tatarskiej,
pospieszyli z pomoc, dowoc ywno, pocie
szajc tuaczki i zapewniajc o swej yczliwo
ci serdecznej.
1 10
kOZOZIA SIDMY
A N I O P O C IE C H Y
Wiosna sza.
niegi tajay, zostawiajc coraz wicej
czarnych patw po polach i kach, wreszcie
znikny zupenie. Powia ciepy wiatr, powie
trze zagodniao, rzewiej zrobio si na wi
cie.
Wiosenne soce ciepymi promieniami
ogrzewao ziemi, ktra pod ich dziaaniem ro
zbudzia si jakby po dugim nie i zacza od
dycha, falowa yciem. Spod opleniaych, po
czerniaych darni poczy si wychyla wiee,
zielone pirka traw, tu i wdzie bysna jasna
gwka pierwiosnka, zoty pk kaczyca, czy
patki wiotkiego, zaponionego przylaszczka.
W przestworzach rozlegay si coraz radoniej
piewy ptaszt, ktre zdoay ju z ciepych kra
jw wrci.
Po wioskach i osadach podkrakowskich
nie wida jednak byo zwykej radosnej krz
taniny wiosennej. Nie sycha byo ryku byda,
ujadania psw, krzyku i gwaru dzieci. Pustka
jaka martwa zewszd wiona.
111
 Po przejciu Tataryna ludnych osad
i wsi tu i wdzie zaledwie pozostay jakie re
sztki. Kilka chaupki pooonych na uboczu
i dziki' temu zachowanych od poaru, niedo-
palone sterczce ciany, mury i paleniska, kt
rych ogie nie mg pochon.
Wrd tych smutnych ruin ludzkiej pra
cy i chudoby wczyli si leniwie ludzie z po
spnymi twarzami, z guchym blem w sercu.
Coraz wicej ich przychodzio. Opuszczali ja
my i skrytki w borach, przedzierali si z po
wrotem przez gszcza.
Wracali lecz po co?
Dobytek zmarnia z braku paszy lub zje
dli go, ratujc si przed godem, ziarno spalo
ne, nie ma czym zasia roli. Widmo ndzy, go
du i chorb rodzcych si z niego zawiso nad
yzn, opywajc dotd w dostatek krakow za ujm swej czci rodowej, by ich krewna go
sk ziemi.
M e tajnym byo ksieni klasztoru zwierzy
nieckiego to rozpaczliwe pooenie biednego lu
du. Do maych domkw, skleconych z niedo-
palonych belek klasztoru i z surowych klocw,
w ktrych obecnie mieciy si siostry, raz po
raz przychodziy gromady biednych wienia
kw, z wychudymi twarzami i niemym spoj
rzeniem proszcych o pomoc.
Pocieszaa ich Bronisawa, wspomagaa
jak moga, lecz wiedziaa, e resztki zboa cu
112
dem Oalaego W podziemnym spichrzu ju si
wyczerpuj i nie tylko tym biednym ludziom
nie bdzie moga pomc, lecz i siostrom zabra
knie jednorazowego na dzie posiku.
Co pocz?
Wiara jej niezmoona i ywa nie znaa
zwtpie. Udaa si do ciemnej komrki, sta
nowicej jej cel, tam kajaa si przed Boskim
Majestatem, bagaa ratunku. Bg natchn
j jak myl, bo zacza sa goce jeden po
drugim w rne strony kraju, gdzie nie dotar
by Ttarzyn, bagajc swych powinowatych
i krewnych o pomoc dla biedoty ludzkiej.
. Proba cichej ksieni, ktrej sawa wito
ci znana bya ju szeroko nie zostaa bez echa.
Mone rody Jaksw i Odroww poczytyway
dem przymieraa. Poczy wic nadciga na
Zwierzyniec fury adowne zboem, suszonym
misem, przypdzono nawet stadka tucznych
cielcw i dojnych krw.
Ze zami radoci patrzya wita ksieni na
te dowody Boskiej Opatrznoci i za kady dar
spoem ze Siostrami unienie dzikowaa Bo
gu. Biae mniszki bray nadesane dary, przy
rzdzay z nich pokarm i rozdaway najsab
szym, najbiedniejszym. Same zaledwie raz na
dzie jady lich straw, by tylko wicej mie
8 773
dla biedakw, wycieczonych matek, zgodnia
ych dzieci1).
Zapasy jednak cho oszczdnie rozdawane,
rycho si wyczerpyway. Gdy Bronisawa wi
dziaa, e zaledwie kilka garci zboa pozosta
o, a czekaa na to wielka gromada zgodnia
ych, zamykaa si w swej komrce, modlia si
arliwie, nastawaa na Pana z tak, ufnoci,
e nie mg jej odmwi. Sza potem cicho do
spichlerza, bogosawia pozostae resztki i sio
stry ze zdumieniem znajdyway pene naczy
nia.
Patrzyy ze czci gbok na sw ksieni, trzonych domw, koia lekiem ble, a sama jej
szeptay co cicho do siebie, a gdy tu koo nich
przesuwaa si cicho Bronisawa, jedna i dru
ga z unieniem i pokor caowaa ukradkiem
kraj jej szaty.
Biaa ksieni nie widziaa tego, nie zdawa
a sobie sprawy do jakiego heroizmu porywa
sioistry swym przykadem. To co czynia zda
wao si jej zupenie naturalnym, wit po
winnoci, przed ktr nie mona si cofn.
Trudno jednak byo wszystkich zaopa
trzy. Zgodniali wic ludzie ywili si czym
m ogli: traw, korzeniami, modymi limi bu
kw. Zdawao si, e ju nieszczcie przecho
dzi, bo coraz cieplej byo. Z rozkwitem wiosny
atwiej mona byo znale poywne korzenie,
x) Przypisy 12.
114
uowi ryb w Wile, napotka zwierza w le-
sie. A tu tymczasem, na domiar wszystkich nie
szcz wybucha nagle zaraza.
Wili si ludzie z blu, majaczyli w gorcz
ce, padali dziesitkami. Biae mniszki nie zwa
ay na swe niebezpieczestwo i ycie. Biegy
do nieszczliwych, ratujc czym byo mona,
a gdy pomoc ju bya spniona, przygotowu
jc dusze umierajcych do stawienia si przed
sd Boy. Moda ksieni bya wszdzie pierw
sza. Gdzie najstraszniejsza zaraza grasowaa,
tam si udawaa, wynosia dzieci z zapowie
posta anielska i gbokie wspczucie maluj
ce si w jej jasnym spojrzeniu byy dla opu
szczonych i umierajcych najwiksz pocie
ch1),
Wyczerpana caodziennym trudem, zgod
niaa nie pragna jednak spoczynku dla
ciaa daa jedynie ukojenia duszy, ukoje
nia blu ludzkiego, usunicia nieszcz. I oto
w powrocie z zapowietrzonej wioski klka na
wzgrzu zwanym Sikornik. Zachodzce soce
zoci purpur wzgrza, ruczaje i bory.
O Panie, Ty jest Socem woa po
korna suebnica Ty jest szczciem, Ty
jest yciem!*)
*) Przypisy 13.
8 115

Rzu Twoje blaski na ten biedny, cierpi
cy lud, ukj jego bl!
O Panie, Panie, wszak Ty jeste Miosier
dziem!
Klczy tak dugo z rkoma wzniesionymi,
z obliczem utkwionym w niebo... Tarcza so
neczna znia si coraz bliej ku horyzontowi.
Jego promienie rzucaj ostatnie smugi na ludz
kie sadyby w dolinach osiade. Smugi te nios
zdrowie i ycie, w rozkwit roztaczajcej si
wok wiosny.
Pod ostatnimi blaskami zachodzcego so
ca usuwa si gdzie w bory i moczary zowro
gie widmo zarazy, zwalczonej mioci i modli
tw kornej mniszki...
Posuchajmy teraz, poda klasztornych.
*
* *
Jako mniszki wrciwszy z lasw, pakay ser
decznymi zami nad upadkiem wityni Paskiej,
jako witobliwa Bronisawa si modlia i sio
strom do chatek biednych i rozkazaa. Jako
z opowiadania dowiedziay si siostry o historii
dziwnej swych sistr we Witowie. Tudzie, jako
podczas grasujcej zarazy i godu ratowaa Bro
nisawa lud gincy.
Po przejciu naway tatarskiej, siostry za
konne Norbertanki powrciy na Zwierzyniec.
Bolesny i aoliwy przedstawi im si obraz.
116
Cay klasztor i koci do szcztu zburzony,
w gruzy rozsypany. Jako ptaszta z gniazdka
sposzone, wrciwszy nie zastaj ani gniazdka,
ani gazki, na ktrej gniazdko byo ucielone,
pacz aonie i z boleci trzepocz skrzyde
kami; tak wite panny zakonne jako synogar
lice z boleci jczay. Na widok spustoszenia
wycigajc rce. do nieba, z Jeremiaszem pro
rokiem na gruzach siedzcym si skaryy.
Kiedy wszystkie siostry uboleway i pa
kay nad tyloma nieszczciami, Bronisawa
wzniolejszym polotem' myli .powodowana,
najwicej bolaa nad tym, i w chrze, w Ora
torium i w kociele ustaa wsplna chwaa Bo
a i nie spenia si ju Najwitsza Ofiara
Mszy w. W rozmylaniu jakby si skarya
przed swoim Oblubiecem Jezusem, i ten
krzy jest dla niej najciszym i najboleniej
szym. Zbawiciel chcc j pocieszy i uspokoi,
objawi si jej i wyrzek znowu te sowa:
Bronisawo, crko moja! krzy mj jest
twoim krzyem, ale i chwaa moja, twoj b
dzie chwa".
Bronisawa pocieszona sowy Zbawcy na
szego, oznajmia to siostrom, ktre si uspo
koiy i zamieszkay w ubogich chatkach, wrd
nieszczliwego ludu, dzielc z nim dol i nie
dol. Dlatego te nie mogy zachowywa cisej
klauzury i std si tumaczy, dlaczego bog.
117
Bronisawa szukajc samotnoci, udawaa si
na ustronie gry Sikornik, lub te dlaczego od
wiedzaa w klasztorze w. Trjcy, swego stry
jecznego brata w. Jacka.
Powoli zaczto wznosi skromny klasztor
na gruzach spalonego.
Pewnego dnia ku dogldajcej budowy
ksieni zbliy si jaki wyndzniay czowiek,
ktry z wielkiego znuenia od dalekiej wida
drogi, tak by wyniszczony, i nie mogc du
ej na nogach si utrzyma, pad bezsilny, jak
by na p umary. Na gos ksieni przybyy szyb
ko pobliskie zakonnice, orzewiy i nakarmiy
biedaka, ktry przyszedszy do siebie, zacz
opowiada jak pochodzi ze stron Piotrkowa,
gdzie w klasztorze Panien Norbertanek we Wi
towie by z czeladzi. Ot wnet po Popielcu,
znienacka napadli Tatarzy na ten klasztor
a wszedszy tam zdradliwie, wszystkie zakonni
ce okrutnym sposobem pomordowali, klasztor
z kocioem zrabowali i z dymem pucili. Trzy
tylko panny zakonne ocalay, ktre wybiegszy
w oglnym zamcie tajemn furtk z ponce
go domu, uciekay do lasu. W biaych habitach
gubiy si na niegu oczom pohacw, ktrzy,
cho za nimi z ukw strzelali, przecie adnej
nie trafili i tak one ocalay, ukrywszy si w g
bokim parowie lenym, ktry dotd zwany jest
Padoem panieskim^.
778
Zapakay zakonnice nad dol sistr W i
towskich i bijc si W piersi, aoway za skar
gi i narzekania, jakie kiedykolwiek wymkny
si im z ust wrd dowiadcze osobistych.
O ile my szczliwsze! mwiy w pro
stocie do swej ukochanej ksieni.
Ona za, patrzc z mioci na swe biedne
zgromadzenie tuacze, odpowiedziaa:
I ja moje drogie siostry nie zdoam ni
gdy do podzifcowla dobremu Bogu za wasze
ocalenie; czym zasuyymy na t ask?
0 sumy Panu za to darowane nam ycie z po
mnoon gorliwoci, sercem wdzicznym
1 ofiarnym!
Szlachetna i wielkiej zacnoci ksieni nie
ograniczaa swej dobroczynnoci jedynie do
sistr zakonnych. Od dziecistwa przyuczana
do miosierdzia dla blinich przez witobliw
matk, teraz na widok ndzy oglnej rada by
wszystkim pomc, uly niedoli, poratowa
skutecznie. Dlatego nie tylko dogldaa schro
niska stawianego dla zakonnic przy kociele
w. Salwatora, ale staraa si usilnie, aby zwa
szcza najblisi sudzy i poddani klasztorn ry
chle si odbudowali. Zacny opiekun, Norberta-
nin, oceniajc t troskliwo Bronisawy, kar
za cina w liaisaleh zwierzynieckich drzewo
potrzebne, zwozi i wydawa wocianom, kt
rzy wraz z najtym robotnikiem rycho sobie
779
pobudowali zagrody mieszkalne, do ktrych
wprowadzajc swe rodziny z bydem domowym,
bogosawili tym, ktrzy sw ludzkoci stara
li si uly ich doli. Ochotnie te posugiwali,
gdzie i jak mogli, przy odbudowie klasztoru,
odwdziczajc si za wiadczon im, zwaszcza
dzieciom, uprzejm yczliwo.
Dotd kr wrd ludu krakowskiego le
gendarne opowieci o dobroczynnoci litoci
wej Bronisawy, jak nawiedzaa wieniacze
chaty, rozpytujc o potrzeby ich mieszkacw,
aby im dopomc, jak wspomagaa zwaszcza
chorych i starych leczniczymi zikami, ktre
sama przyrzdzaa, jak osobliwie maymi dzie
mi otacza si lubia, karmic je, odziewajc,
uczc pacierza, bojani boej, posuchu rodzi
com i starszym. Najbliszymi jej, to sierotki
biedne, dlatego pospolicie zwano Bronisaw
patronk i opiekunk siert.

120
O T A R Z I R E L IK W IE B. B R O N IS A W Y
W K O C IE L E P P . N O R B E R T A N E K W K R A K O W IE
(Z D J C IE Z R. 1939)
 ROZDZIA SMY

NA SKRZYDACH MODLITWY

Noc bya letnia.

W ciszy wielkiej spoczywa wiat, w uko
jeniu nieprzerywanym haasem i gwarem y
cia. Na organach nocnej ciszy wygrywaa si
symfonia najsodsza... Plusk cichych fal Wisy,
spadanie kropel nocnej rosy z dzwonkw kon-
walij, sabiuchny brzk przelatujcych robacz
kw witojaskich oto odgosy, jakoby to
ny tej symfonii.
Po niebie sun cicho ksiyc. Zdawa si
pilnie przypatrywa upionej ziemi, bo tu i w
dzie rzuci obficiej swoje biae blaski. Skrzya
si wstga Wisy pod jego spojrzeniem, byska
y jasnymi smugami ruczaje do niej wpadaj
ce.
Na horyzoncie widniay czarne masywy
borw, jakby olbrzymie wojsko stra trzymaj
ce, zarysowyway si ksztaty zamku wawel
skiego i wieyc krakowskich, a dalej rozprze
strzeniay si nie k i zagonw zboowych.
Olbrzymia pie na skrzydach tej nocnej
ciszy wzbijaa si w przestworza, pie ukoje-

121
nia, majestatu i pikna. yo w tej pieni wszy
stko co byo upione, kwiaty i rosy, drzewa
i trawki, popione ptactwo i wierszcze polne,
lekkie oboki i ksiyc srebrny...
piewa wiat Stwrcy odwieczn pie
swoim adem i niezmiennym penieniem praw,
podyktowanych mu na pocztku... piewa
swym piknem usrebrzony powiat ksiyca,
piewa sw wielkoci rozprzestrzeniajc si
w sin dal i wytajc si pod migocce
gwiazd miriadami stropy niebios, piewa tym
urokiem niezrwnanym, tym nastrojem prze
dziwnym nocnej ciszy.
Lecz jednego, najwaniejszego tonu mu
brako, tonu, ktry moe wyda t y l k o d u
s z a l u d z k a i s e r c e c z o w i e c ze.
Na niskiej wiey wzniesionej z bierwion
drewnianych Zwierzynieckiego klasztoru ode
zwa si dzwon.
Zawirowa jego spiowy gos, jakby chcc
nabra rozpdu, a potem popyn w brzmi
cych melodyjnych falach na pola, bory i ki.
Zaszelecio w maym klasztorku.
Cicho jak cienie przesuway si biae po
stacie mniszek do kocika. Ustawiy si
w dwch rwnych rzdach pobok otarza i sta
y w milczeniu. Na otarzu zapony te bla
ski wiec woskowych, takie nad gowami sto
122
jcych zakonnic. W nocnej ciszy zatrzepota
w kociele saby gos bladej ksieni.
Parne otworzysz wargi me...
A usta me gosi bd chwa Twoj
odpowiedzia intonacji zgodny piew mniszek.
Najgbszy ton w symfonii nocnej za
brzmia, najpikniejsza pie w tej nocy letniej
rozpocza si p i e m i o c i n i e
m i e r t e l n y c h d u s z l u d z k i c h ku
swemu Stwrcy.
pieway mniszki zgodnym chrem uwiel
bienie Panu, a przewodzia im biaa ksieni
z rozpromienionym obliczem1).
Pjdcie, radujmy si Panu, piewajmy
Bogu Zbawicielowi naszemu!
Uprzedmy oblicze Jego z wychwalaniem
i psalmy piewajmy Jemu!
Albowiem Bogiem wielkim Pan i krlem
wielkim nade wszystkie bogi.
Bo w rce Jego wszystkie krace ziemi
i gr wysokoci, bo Jego jest morze i On je
uczyni i ldy utworzyy rce Jego.
Pjdmy, pokomy si i upadnijmy przed
Nim na twarze i paczmy przed Panem, ktry
nas stworzy... *).
l) Przypisy 14.
s) Ps. 94
723
 Dziwn rzewliwoci zabrzmiay ostatnie
sowa i mniszki pady na ziemi, chylc swe
twarze ku zimniej, kamiennej posadzce. W po
kornym unieniu i tym niejako unicestwieniu
siebie adoroway Boski Majestat. Cisza bya
tak wielka, e nawet oddechy zamary...
Po dugiej chwili podniosy si czoa od
ziemi, powstay suebnice Paskie i znowu za
trzepota w powietrzu uwielbienia piew.
piewajcie Panu pie now, piewajcie
Panu wszystkie ziemie!
piewajcie Panu i bogosawcie imi Jego,
opowiadajcie od dnia do dnia zbawienie Jego!
Opowiadajc midzy narodami chwa Je
go, midzy wszystkimi ludami dziwy Jego! Bo
wielki jest Pan i chwalebny, straszliwy jest po
nad wszystkie bogi!
Albowiem wszyscy bogowie pogascy s
czarci, ale Pan niebiosa uczyni.
Chwaa i pikno przed oblicznoci Je zalega wityni... Jedna tylko posta pozosta
go, wito i wielmono w wityni Jego. a, biaa ksieni o bladym obliczu.
Albowiem On umocni okrg ziemi, ktry
si nie poruszy i bdzie sdzi ludy w sprawie
dliwoci.
Niech si wesel niebiosa i niech si radu
je ziemia, mech si wzruszy morze i peno
Jego!
Rozraduj si pola i wszystko co jest na
nich i rozraduj si wszystkie drzewa lene
124
przed Panem, e przyszed, bo przyszed sdzi
ziemi ! )
Brzmiaa pie uwielbienia, si swej mi
oci przebijaa niskie stropy wityni, rwaa
si w jasne, blaskiem ksiycowym nasike
przestworza i pyna hen wskr k i borw
i ruczajw i porywaa w swe brzmice mioci
akordy cay upiony wiat, wszystko pikno
letniej, ksiycowej nocy, ca jej cich symfo
ni... I niosa majestatyczn pie natury oy
wion miosn pieni czystych dusz suebnic
Paskich przed tron wiekuisty Boga.
Pyna pie nieustanna. ar mioci tu
mionej w duszy dodawa si mdym ciaom mni
szek, i zdaway si coraz ochotniejsze. Ju
ksiyc przeszed zenit nieba i sporo si obni
y, a one wci pieway. Wreszcie ostatni
strofa, ostatni zapiew...
Bezszelestnie rozeszy si mniszki. Cisza
Zbliya si do otarza... uklka cicho.
Przez boczne okno kocika wpada smuga
ksiycowego blasku, owiecajc zocone Ta
bernakulum. Tu kryo si ycie ycia Broni
sawy. Tu znajdywaa cay wiat, wszystko je
go pikno i majestat.
Tu ukry si Ten, ktry napawa jej dusz
syp; 95
725
najczystszymi rozkoszami, o ktrych wiat ani
sabego nie ma pojcia... To te najsodsze by
y dla niej te chwile samotne, wrd ciszy noc
nej, ktre tu moga spdzi1). Oddalao si
wtedy wszystko od niej, znikay wszystkie tro
ski, cierpienia i ble jej schorzaego ciaa
widziaa tylko jedn. Rzeczywisto Boga
i w Mm gubia isi caa.
I teraz zatona caa w adoracji...
Niosa swemu Boskiemu Oblubiecowi
najczystsze i najgortsze uczucia mioci, jak
wonny dym kadzidlany. Jej czysta dusza roz
tapiaa si caa w mioci... pochaniao j co w wiat zew do modlitwy. Cicho zaczy si
raz bardziej morze Boskiej mioci, e czua
si jako nika kropelka w nim zagubiona. So
dycz niebiaska zalewaa j strugami.
Ksiyc, jakby zdziwiony nieruchomoci
tej biaej postaci, zwrci na ni swe spojrze
nie, owiecajc swym srebrnym blaskiem jej
twarz umiechnit i pen szczcia Biaa bo brat nasz i nauczyciel Jacek dzi dostpi
mniszka nagle si oywia, podniosa lekko go
w, zdaa si czego nadsuchiwa... w co wpa ci...
trywa. Wizja jaka przecudna snad otwiera
a si przed jej dusz, bo promieniaa niemal
jej blaskiem.
>Wic ju jeste u rde szczcia mj
bracie? szeptaa cicho, ju opucie *t zie
mi wygnacz?
*) Przypisy 15.
126
O jak chwa Bg ci nagrodzi... jak
cudnym paszczem okrya ci Najwitsza Ma
tka Boa...
Patrzya tak przez chwil, poczem w poko
rze pochylia si ku ziemi i tak pozostaa.
Przez mae okienka kocielne zacz prze
nika brzask poranny. Coraz peniej nasikao
nim powietrze, w kocu zrobio si prawie ja
sno. Biaa ksieni powstaa jakby ze snu gbo
kiego. Wysza powoli do przedsionka i szarp
na lin od dzwonu. Srebrny gos polecia
w brzask poranny, ustokratnia si echem, nis
przesuwa biae postacie i znikay w gbi ko
cioa.
Gdy stany w rwnych rzdach pobok o
tarza, ksieni wysuna si na rodek i oznajmi
a siostrom.
Podzikujmy, Siostry najmilsze Bogu,
chway przejcia z tej ziemi do niebios jasno
Za podania klasztorne mwi:
*
* *
127
Jako w skupieniu wielkim ya Bronisawa na krwawe czynic dyscypliny, nie skadajc z sie
Zwierzycu, niebieskiemi zaszczycana faworami,
bie ostrej wosiennicy i posty najcilejsze tj.
jako ujrzaa dusz bogosawionego brata stry bez wszelkiego pokarmu i napoju, przez cay
jecznego Jacka, czym wielce uradowana zostaa szereg dni wytrzymujc.
i jak jej pewna niecnotliwa mniszka onych da Lecz czyme byy te wszystkie zewntrzne
rw zazdroszczc, kar suszn poniosa. ciaa umartwienia w porwnaniu do owych
wntrznych, jedynie Bogu wiadomych a serce
Odetchn kraj cay po cigych zamiesz Bronisawy szczegln boleci przenikajcych
kach i zacz powoli leczy si z ran mu zada cierpie i udrcze tak rnorodnych i liczr
nych. Odetchny i Norbertanki zwierzyniec nych, ktre dopuszcza Pan na t wybran du
kie, dotd poniewolne wygnanki, pozbawione sz, aby j snadniej coraz godniejsz oblubie
od szeregu lat dachu i ciszy zakonnej, tak bar nic krzya swego uczyni. Nieustanne cikie
dzo potrzebnej, aby wie ycie wedug powo ciosy uderzajce w jej ukochan ojczyzn, po
ania, w bogomylnoci i odczeniu od wiata. niewierka kilkuletnia zgromadzenia, tuajce
Jeeli wszystkie odczuway bolenie ycie tua go si poza klasztorem, przenikay boleci to
cze, to c rzec o Bronisawie, tej synogarlicy serce szlachetne, ktre pytajc w wielkiej ao-
boej, jczcej wrd rozpadlin skalnych na wi liwoci co byo przyczyn wszystkich tych la
dok ndzy sistr zakonnych, yjcych marnie mentw i nieszcz, znachodzio jedn tylko
poza klasztorem, ktre jak te roliny cieplar odpowied: grzech. Zaiste, grzech, to jedyne
niane, wyrzucone z oranerii, marniay wrd zo, sprowadza na ziemi kary, majce na celu
wpyww zowrogich, pozbawione ciepa klau przywie ludzko do uznania winy i zbawien-
zury i wiata obficiej na nie spywajcego nej poprawy. Kt za, wedug pokornego
w ciszy samotnoci i skupienia. Chcc te braki mniemania Bronisawy o sobie, by od niej win-
cho w czci zastpi i wynagrodzi a ucinio niejszy? Pa myl, drczc cigle Bronisaw^
nej ojczynie atwiej wyprosi zmiowanie bo wyciskaa strumienie ez z jej oczu; wrd j
e, wzywaa Bronisawa siostry zakonne do kw i serdecznego iblu, korzc si w prochu
czstszych modlitw i wicze pokutnych^ ktre przed Stwrc, bagaa litoci, miosierdzia,
sama w mierze przechodzcej ludzkie siy prak przebaczenia, a przejta najgbsz wzgard
tykowaa, cae noce spdzajc na modlitwie,

128
9 m
samej siebie, rzucaa si pod stopy sistr za* na Kinga, ona Bolesawa Wstydliwego, przy
konnych, aby j, deptay. bywaa ze swym dworem do Salwatorskiego
Bg, ktry z upodobaniem spoglda na t wzgrza, aby przed Bronisaw wyla sw du
pokorn suebnic swoj, wynagradza to jej sz zbyt stroskan i ucinion, zaczerpn
ponianie si nadzwyczajnymi askami. Ukry u niej rady, wyprosi pomoc w ycia frasun
waa je wprawdzie Bronisawa przed okiem kach i kopotliwociah, nabra wieych si
ludzkim, obawiajc sd, aby jej nie zjednay do boju, jaki w pierwszych latach maestwa
chway, nie uszy one jednak cakowicie wia stacza musiaa, walczc o kwiat dziewictwa
domoci sistr zakonnych i okolicznych miesz polubionego Bogu. Jak liczny i nadobny wi
kacw, ktrzy szukajc nieraz witej panny dok przedstawiay te dwie dusze wybrane
ksieni w potrzebach swoich, znajdowali j wrd ciszy lenej, wrd odwiecznych drzew,
w gbokiej puszczy, zatopion w modlitwie. ktre ich witym rozmowom wtroway po
Widziano j podniesion w gr, z obli wanym poszumem olbrzymich konarw, a gdy
czem promieniejcym nadzwyczajnym bla modociana Kinga, przytulona do starszej wie
skiem. Ile uzdrowie cudownych wyjednaa kiem Bronisawy, pakaa rzewnie, zwierzajc
swoj przyczyn u Boga! Gusi, lepi, chromi, si z blw swoich, na ich zblione ku sobiego
a nawet topielcy wyowieni z Wisy doznali jej wy spaday z gazek wonne listki, wieczc je
pomocy. niejako laurem tych splendorw jakie w przy*
Ona i rdeko cudowne wyprowadzia szoci miay by ich udziaem na otarzach
z ziemi, ktrego wd przemywano chore oczy Paskich.
i leczono innie niemoce, ufajc w opiek dbro- Podczas gdy te gobice bo, zatopione
czynln tej witej panny. Rozszerzaa si te w pobonych rozmowach, nie zwracay wcale
sawa b. Bronisawy nie tylko midzy kra uwagi na swe najblisze otoczenie, spoza stu
kowskim ludem, ale i do dworkw szlacheckich letnich drzew patrzyo z ukrycia oko, poerane
i na komnaty wielmow paskich si dostaa, zazdroci na widok czci i zaufania, okazywa
a nawelt do zamku ksicego zabiega. nego Bronisawie przez wgiersk krlewn.
Chcc pozna t nadzwyczajnej witobli Z zawistnej piersi wydobywa si syk, wo
woci dziewic, ktr Bg ju za ycia tak nie wemu podobny:
zwykymi darami uprzywilejowa, moda ksi * Ju i t pozyskaa mao jej chop

130
skich i paskich pokonw, honorw krlew
skich si jej zachciewa moe jeszcze wiat
cay wychwala j, bdzie!
I biego ze widmo za schodzcymi ze wzg
rza dziewicami, nadsuchujc i podgldaj^
kady ich ruch i spojrzenia
Bronisawa odprowadzia King do czeka
jcego swej pani u stp Salwatora orszaku,
a poegnawszy ksin, zwrcia si z powro
tem ku zakonnemu schronisku. Spostrzega to
warzyszcy jej cie spoza drzew, spojrzaa, po
znaa wszak to nie pierwszy raz snu si za
ni... Naga bole cisna jej serce... podnio
sa oczy w niebo a usta wyszeptay bagalnie:
Ojcze, odpu jej, bo ona nie wie, co czy
ni !
Pod ten czas zapad w cik niemoc stry
jeczny brat Bronisawy Jacek. Czujc zblia
jc si mier, arliwie si do niej przygoto
wywa.
Bronisawa, uwiadomiona o cikiej cho
robie ibrata, w gorcych modlitwach polecaa
go Bogu i jakkolwiek przewidziana strata wiel
kiego sugi Paskiego napeniaa j boleci,
przecie doskonale woli boej poddana, pena
wewntrznego pokoju, mnie oczekiwaa cio
su, ktry mia zrani tkliwe jej serce. W wigi
li Wniebowzicia dosza j wie, i Jacek
oczekuje w samo wito triumfu Krlowej me
lin zejcia swego. Nazajutrz wic postanowia
dzie cay strawi w bezustannej modlitwie,
polecajc drog dusz jego Bogu. Zatopiona
w modlitwie od samego rana, nieczua na wszel
kie zewntrzne sprawy, gdy kilka godzin
trwaa nieruchomo w jedlnej postawie, siostry
zakonne, domylajc si czego niezwykego
u Bronisawy, otoczyy j wokoo a nie mie
jc przerwa jej zachwytu, czekay w szacun
ku penym milczeniu na jej ocknienie. Gdy
usyszay wreszcie wydobywajce si z piersi
gbokie westchnienie, zbliyy si ku niej, py
tajc troskliwie: co jej jest, co si stao, azali
miaa jakie widzenie? Pena gobiej prostoty.
Bronisaw, umiechnwszy si sodko do ota
czajcych j sistr, opowiedziaa im szczerze,
jak patrzc w niebo, ujrzaa nagle nad kocio
em w. Trjcy jasno niezmiern rozlewajc
si po caym widnokrgu a wrd niej postpu
jcy w splendorach orszak, na ktrego czele
cudnej urody dziewica pena majestatu wioda
zakonnika w stroju dominikaskim, cay zasi
chr nadziemskich postaci towarzyszy im
w grne przestworza.
Pena podziwu i bojani, pytaam ow
najliczniejsz z (Mtewdc: Pani, kto jeste ?
Odpowiedziaa na to niebios Pani:
Bronisawo, crko moja, jam jest Mat
ka Miosierdzia, a ten ktrego widzisz, to brat
133
twj Jacek, ktrego do wiecznej chway pro
wadz". I cudnym gosem zacza piewa
Najwitsza Pann Maryja: Pjd na gr
mirry i na pagrek Libanu".
Zakonnice uweselone opowiadaniem
wielkiej chwale w. Jacka, jaka zaraz po
mierci staa si jego udziaem, zaczy si uno
si nad dobroci bo i wychwala miosierdzie '
Paskie, podczas gdy Bronisawa, wezwawszy
dwie siostry ze Zgromadzenia, Fabisaw i Ma
gorzat, udaa si z nimi bezzwocznie do ko
cioa OO. Dominikanw w Krakowie, by ich
uwiadomi o widzeniu, jakie miaa. Usyszaw
szy o przybyciu Bronisawy, bracia Kaznodzie
je, przybyli natychmiast ze swoim przeorem
i z wielkim zbudowaniem wysuchali opowia
dania witej siostry zmarego. Byli przy tym
obecni: Jan lektor, brat Bogusaw, brat Hie
ronim i wielu innych braci i osb wieckich,
mianowicie Andrzej i Piotr, rajcy miasta Kra
kowa i inne wiarogodne wiadki.
Podczas, gdy Bronisawa bawia ze swymi
towarzyszkami u braci Kaznodziejw zdarzy
si na Zwierzycu wypadek wielce smtliwy.
Bya tam mniszka Gertruda, ktrej pysz
ne serce szatan zazdroci owadn. Zajrzaa
wszdy ask i cnt witobliwej Bronisawie.
Powszechnie szanowana i miowana ksieni ta
cicha gobica Chrystusowa, staa si pastw
134
jej zazdroci, samymi cnotami swymi dajc ku
temu bezwiednie przyczyn. cigana zawici,
podpatrywana bya na kadym kroku, kady
jej ruch, sowa, prace, akty pokory, umartwie
nia, nawet modlitwy i afekty na ze tumaczo
ne i przekrcane; wszelkiemu czynowi podsu
wano bodaj niegodn pobudk, pomawiajc
0 faszyw chwa, obwiniajc o obud, ch
zacnoci przed ludmi itp. nikczemne cele.
wita odczuwaa bolenie to wzgldem niej
wrogie usposobienie i staraa si nieprzyjazne
serce zmikczy agodnoci, przebaczaniem
uraz, oddawaniem przysug rozmaitych, lecz te
objawy mioci zatwardzay wicej jeszcze za
lepion w zem niecnotliw mniszk. Me wi
dzc rodka skutecznego dla zmiany nieprzy
jaznego jej usposobienia, Bronisawa znosia
bez skargi, z heroiczn cierpliwoci rzucane
na ni potwarze, obelgi i szyderstwa a bole
sw koia jedynie w Ranach najw. Zbawiciela,
rozmylajc gorzk Jego mk. M e ustawaa
te w modlitwach za sw nieprzyjacik.
W dniu mierci w. Jacka, gdy Bronisa
wa, trwajc na modlitwie, wpada w zachwyce
nie, w ktrym ogldaa triumf sugi Boego
1 cieszya si jego chwa niebiesk, Gertruda,
wiedziona grzeszn ciekawoci, wcisna si
w grono zakonnic, otaczajcych wit. Gdy
Bronisawa ockna si z zachwytu i na zapy
135
tania dobrych sistr opowiedziaa iin swe wie
dzenie i gdy potem udaa si do kocioa Do
minikanw krakowskich, zakonnice, patrzc za
odchodzc ze czci i podziwem, wielbiy Boga
i radoway si z objawienia, jakim Bg raczy
obdarzy wiern swoj suebnic. Wtedy za
zdrosna Gertruda, syszc uznania cnoty i wi
toci Bronisawy, stracia rwnowag umysu
i wybuchajc gwatownie, zawoaa: Miaa
widzenie niebieskie ta obudnica! Strtwia-
y siostry, syszc ten okrzyk. Gdy jednak zo
baczyy dziki jej umiech, bdnie latajce oczy
i ruchy niezwyke, poznay, e co niedobrego
si z ni stao i poczy ze strachem usuwa si go si po nich, pohukiwania pastuchw tchn
od niej, pytajc: Boe sprawiedliwy, czyby
ona rozum stracia? Tak si istotnie stao, mia
ra zego si dopenia, kara straszna dosiga
zatwardzia zazdronic1).
O ale podobne czowiekowi starszemu, w ktrym
l) Przypisy 16.
kZDZIAt DZIEWITY
P O N A G R O D
Jesie si zbliaa.
Po rozlegych, nadwilaskich rwninach
nie wida ju byo anw pszenicznych, koy
szcych si cikim, penym zocistego ziarna
kosem, niby te fale morskie... Biao-te ry
ska wieciy sw nagoci, a ryki byda pasce
y smutn zadum, powolnym ostatnim zapie
wem koczcego si, bujnego urod lata.
Dymy rozpalonych wrd pl ognisk snu
y si powoli, jakby swymi lotnymi skrzydy
chciay obj ziemi. Soce nie miao ju w so
bie tego modzieczego aru jakim pono
w czerwcowych sierpniowych miesicach,
burze modoci ju si wyszumiay, leniwie tu
i wdzie sypno pkiem janiejcych promie
ni, nie wznosio si wysoko ku zenitowi, lecz
podao ku zachodnim kracom. Miao jednak
do jeszcze si, by bkitn wstg Wisy ozdo
bi prgami zota i purpury, uwypukli krge
ksztaty rumianych jabek, nabrzmiaych so
137
dycz grusz i granatowych liw dochodzcych Pobogosawie, Panie} ziemi twoj
do peni dojrzaoci. powtarzaa. A nie by to tylko pie dzik
Po wioskach rojno byo, radonie i gwar czynienia za pikno i urod tego wiata, ale
no. Cieszy si lud z owocw swej pracy. Kmio i za pikno jej cichego ywota... za ten plon bo
tek z radoci patrzy na stogi pszenicy, zda gaty cnt i mioci zebrany przez niemierteln
wa si niemal gaska mionie, grube, pene dusz w jej miertelnym ciele. Bo oto czua, e
zdrowego ziarna kosy. Dzieci z luboci pa bya t ziemi wybran, ktrej Bg pobogo
trzyy na dojrzewajce owoce, cieszc si za sawi. Obejmowaa jasnym wzrokiem t pik
wczasu ich smakiem i soczystoci. Dostatnie n jesienn dojrzao przyrody, a widziaa
zadowolenie wida byo u ludzi, ktrzy czuli, w niej siebie sam i wierne dzieje swego y
e Bg pobogosawi ich pracy, e godu nie cia.
bdzie. Widziaa si biegajc w wionie ycia
Na melancholijnych strunach jesieni wy wrd zielonych wzgrz, barwnych k i anw
grywaa si wielka, rozlewna pie dzikczy zboowych tam hen na lskiej ziemi w Ka
nienia Opatrznoci Boej, upadniajcej zie mieniu. Umiechao si wszystko do niej i pro
mi, dajcej wzrost i pomnoenie ziarnku zbo mieniao. Crka jedyna monego rodu po szcz
owemu, si rozrodcz jaboniom i gruszom, cie sza w ycie... Ale Bg upodoba j sobie,
oywcze soki korzeniom ziemnym. nie da jej zwidn, straci swej krasy i mo
doci wrd wiata. Przysza ta rzewna tskno
Pobogosawie Panie ziemi twoj
ta, to gbokie pragnienie za czym wyszym,
szeptaa cicho bia mniszka, stojca na wy
niemiertelnym... opowiadania starej Zduniy
niosym wzgrzu Sikornika i wsuchana w ten o dziewicach powiconych bogom nad rucza
hymn jesienny dzikczynienia. Patrzya z roz jami, potgoway to pragnienie, by si tak od
kosz na cae to pikno krakowskiej ziemi, da niepodzielnie Jedynemu, Najwyszemu Bo
wzrok jej z rozmarzeniem obejmowa zielone gu... A potem, jasna posta jej stryjecznego
wzgrza, powe cierniska, wijc si wstg brata, biaego mnicha... Tyle jej opowiada
Wisy... Na bladej twarzy, wychudej i wyni wzniosych rzeczy o yciu zakonnym, o piknie
szczonej umartwieniem zakwit rumieniec od oddania si Bogu, e ju i zdziery nie moga.
gbokiego wzruszenia i przejcia. Wyjawia rodzicom swe pragnienia, swe -

738 139
lze... Trudno to przyszo, ale W kocu zezwoli
li, Bolesne poegnanie gniazda rodzinnego, ro
dzicw, modziutkich braciszkw... Mylaa, e
jej serce pknie... Potem ponury, szary klasz
tor, milczenie grobowe, zimno i chd... tskno
ty i cierpienia pierwszych dni...
Tak trudno byo, tak trudno, ale zdziery-
a, przetrwaa wszystko.
Po tym wszystkim szczcie przedziwne
pynce z uwielbiania Pana, z piewania dzie
i noc Jego chway, z codziennej ofiary i powi
cenia... Napad trasznego Ttarzyna, ucieczka,
tuaczka, ndza i gd, ale wrd tego wszyst
kiego niewymowne, przedziwne pocieszenia
Paskie, ogldanie pikna i rozkoszy Boych
dawane jej na modlitwie stokro wynagradza
y tamte trudy, tak, e ich zgoa nie czua. Co
raz wicej Bg j pozbawia wszystkiego, na-,
wet co wzniose i wite byo, by j oderwa
cakowicie od ziemi, a w Samym 'Sobie zupenie
zanurzy. Ukochany brat jej i mistrz Jacek
opuci ju t ziemi, najdrosze przyjaciki
jej, wspzawodniczki w cnocie Judyta i Fabi-
sawa poszy rwnie po nagrod do Boga...
pozostaa sama.
Nic jej ju nie zy z ziemi,, niczego od
niej nie pragnie. Stargay si wszystkie sida,
opady namitnoci, ustay walki wielki, ci
chy, Boy spokj zala jej dusz po brzegi.
J40
>Pobogosaw ieP anie, ziemi twoj
wyszeptay wargi Bronisawy. Wdziczno
ogromna jak snop wiata wystrzelia z jej re
nic i pobiega do stp Stwrcy.
Wzruszona, przejta do gbi uklka, za
tapiajc si w modlitwie. Oprcz kornego
dzikczynienia jedno ogromne pragnienie roz
pierao jej dusz: b y r o z w i z a n
z c ia a i zczy si z C hrystu
s e m. Caym swym jestestwem wyrywaa si
do Niego i caa istota jej tej aski ebraa.
Panie rozwi mi i wprowad do przy
bytkw Twoich! powtarzaa mionie.
Coraz wiksza tsknota j przejmowaa,
jej czysta dusza wyrywtaa si z ciaa, jak go
bica zamknita w klatce rwie si ku jasnym,
przestrzennym bkitom.
Nagle podniosa gow, jakby co ujrzaa.
Blask jaki nadziemski opromieni jej twarz...
umiechna si w niebiaskim szczciu i wy
szeptaa tylko jedno sowo:
Dziki Ci Panie!
Obja po raz ostatni ziemi, ktra bya
wiadkiem tylu jej walk, ofiar i zwycistw.
Soce chylio si ju ku zachodowi. Jego
zoto-czerwone blaski owiecay jasno szczyt
Sikornika, i lni jak Tabor w glorii chway.
Biaa mniszka skpana w tych blaskach pur
purowych, mienicych si barwami na jej ja
141
snych szatach zdawaa si by ofiar dogory
wajc w pomieniach mioci... Spojrzaa
w d, kdy zoci si w blasku krzy wiey sistr i pozostaa nieruchoma.
zwierzynieckiego klasztoru, umiech sodki
przelecia jej po twarzy.
Panie, miej zawsze w opiece ten wi
ty przybytek wyszeptaa i rka jej nakre
lia powoli znak krzya witego. Potem ju
pochylia twarz ku ziemi i zatopia si w modli
twie... Pyny chwile za chwil i zapaday nie-
powrotnie w otcha wiecznoci...
Na zboczach Sikornika zamajaczyo kilka
biaych postaci1). To mniszki Zwierzynieckie
przychodziy po sw ksieni. Przypady do niej
z mioci i ze czci caoway kraj jej szaty.
Bronisawa ockna si... na widok sistr blask
szczcia bysn w jej oczach.
Najmilsze Siostry... to ju... moja go
dzina nadesza... szeptaa cicho.
Dzikujmy Panu, i wejrza na sw su grze Sikornik zwanej, tame ducha Bogu oddaa.
ebnic.
I znowu pogrya si w modlitwie, a z ni
przejte siostry. Trwaa tak dugie chwile nie
ruchomo. Nagle ockna si. Podniosa gow,
wyprostowaa si, jakby oczekujc ciosu nie
widzialnego grotu.
Ostatni promyk zachodzcego soca zai-
gra na jej obliczu oblanym niebiaskim szcz-
*) Przypisy 17,
ricm i zagas. Dreszcz silny wstrzsn ciaem
Maej ksieni... pochylia si, opada na rce
Mniszki ze zami poczy caowa jej rce
i stopy.
Mrok wieczorny okala ziemi. Z nad k
nadwilaskich poczy si podnosi biae
mgy i rozsuwa swoje lekkie welony coraz sze
rzej. W lad za nimi sza wielka cisza...
Podania klasztorne za tak opowiadaj
o mierci bog. Bronisawy:
*
* *
Jako witobliwa i osobliwa przyjacika imie
niem Judyta uprzedzia Bronisaw do wiatoci
wiekuistej, jako duyy si jej dni ziemskiego
wygnania, i o rozwizanie z tego ciaa Pana
prosia. Jak witobliwym bya dla modych
mniszek przykadem i jako czsto modlc si na
Pord towarzyszek zakonnych miaa Bro
nisawa wiele naladowczy swego cnotliwego
ywota. Do nich zaliczaa si przede wszystkim
mniszka ze sawetnego Krakowa rodem, imie
niem Judyta. Te same cele i pragnienia oywia
y te dusze czyste, bogomylnoci jedynie odda
ne i czyy je w Bogu tak cisym mioci zwi
zkiem, i zdaway si mie jedno tylko ser-
143
ce i jedn, dusz. Stwrca dobrotliwy, patrzc
z upodobaniem na te lilie Premonstratu, pene
niebiaskiej krasy, woniejce wszystkimi cno
tami witobliwego ycia, raczy nie tylko Bro
nisaw ale i Judyt odznaczy nadzwyczajny
mi askami, dajc i tej ostatniej oprcz innych
darw, moc dziaania rzeczy nadzwyczajnych,
cudownych. Po latach spdzonych witobliwie
w zakonie, gdy ju osigna kres doskonao
ci, zakrelony jej od Boga, ciche ycie Judyty
dobiego mety. Dogasaa spokojnie przy boku
swej towarzyszki Bronisawy, ktra, polecajc
jej pikn dusz Trjcy Przenajwitszej, zam
kna jej powieki roku 1255.
Bronisawa nie stracia przez mier naj
milszej z sistr zakonnych, Judyta bowiem,
umierajc wczeniej od Bronisawy, uprzedzia
j tylko, wchodzc wpierw od niej do ojczyzny
niebieskiej, gdzie otrzymaa koron chway
wiecznej za ycie cnotliwe, Bogu powicone.
Tego szczcia yczya Bronisawa z caego ser
ca Judycie. Po jej mierci wzmoga si tylko (miedzioryt)
tsknota Bronisawy do przybytkw wiekui
stych i coraz czciej wydobyway si z jej pier
si westchnienia:
I kiedy, Panie, kiedy powoa mnie
raczysz? Kiedy pozwolisz mi przyj do Cie P R O C E S JA Z O K A Z JI BEA T. BLO G . B R O N IS A W Y
bie? Kiedy mi si dasz widzie w szczliwej 2 W R Z E N IA 1840
wiecznoci?

U4
 I czekaa Bronisawa na przyjcie Pana
z lamp oliwn, gorejc.
Mino ju 18 lat od najazdu tatarskiego.
Cikie rany zadane Polsce przez mongolskie
plemi, zabliniay si powoli, zblada groza
przeytych okropnoci, mordw, poogi, wyple
niona ludno przyrosa znowu, zaczo pyn
ycie spokojne po miastach i wioskach naszych,
zdawao si, i nastaa pora sprzyjajca roz
wojowi kraju i Kocioa.
Do klasztoru zwierzynieckiego zaczy
znw wstpowa liczne panny.
Cieszyy si zakonnice na widok caej gro
madki nowozasinyeh mionic Paskich, kt
re oywiy mury wieo odbudowane jasnymi
gosy religijnej psalmodii w chrze, wzmocniy
modymi siami sterane dug poniewierk
starsze siostry zgromadzenia. Mistrzyni kieru
jca nowicjatem, chcc swoje wychowanki
przej czci i uszanowaniem dla starszych
zgromadzenia, opowiadaa im nieraz o wielkich
pracach, cierpieniach, dolegliwociach, jakie te
matki, dzi wiekiem i chorob pochylone, prze
chodziy podczas poniewolnej tuaczki. Mo-
dziuchne serca, rozwaajc te sowa, z wielk
mioci pragny oddawa starszym by i naj
nisze usugi, chcc umili ich staro, wywo
a umiech wesela na powane oblicza.
Ze wszystkich jednak najwicej mioway

10 145
Bronisaw, ktra zawsze wdzicznym darzya
je spojrzeniem a za oddan choby najmniejsz
usug, odpacia sodkim sowem i zawsze do
dobrego je wioda swoim yciem anielskim.
W wolnych chwilach zabawiaa si cnotliwa
Bronisawa, ktra pod ten czas urzd ksieni
piastowaa, rozmylaniem spraw Paskich i ta
jemnic witej wiary. Umiowaa sobie bya
pewne wzgrze opodal klasztoru bdce, na
ktre czsto si udawaa dla bogomylnoci.
Z utsknieniem podaa jej dusza opusz
czenia wizienia tego ciaa i jako synogarlica
skarya si Panu. Snad mie Mu byy te skar skiej. Lniy w socu zdobne wstkami, szy
gi wiernej suebnicy, bo objawi jej Boski
Oblubieniec czas odejcia z tej ziemi.
Z gorliwoci tedy tym wiksz przygoto
wywaa si Bronisawa na chwil swej mierci,
jako oblubienica gotuje si na gody swe wesel
ne. Zbieraa cnt klejnoty, mirr umartwienia
i wonno mioci. Tak tedy przygotowana,
udaa si pewnego dnia na swoje wzgrze Si-
kornik i tam trwajc na modlitwie oddaa sw
dusz Bogux) .
1) Przypis 18.
ROZDZIA DZI ESITY
W BLASKACH CHWAY
By dzie trzeci wrzenia 1840 r.
W starej stolicy Piastw i Jagiellonw
Krakowie, ruch wielki panowa i oywienie.
Ulicami pyny barwne fale ludnoci krakow
chem i paciorkami wiece krakowianek, mie
niy si kras barw ich stroje, poyskiway kar-
mazynem krakuski olbrzymimi pawieni pi
rami.
Wielki plac rynku wypeniony by szczel
nie, gwar radosny szumia nad nim jak morze
rozkoysane. opotay majestatycznie sztanda
ry kocielne na wieach kociow, lniy
w socu transparenty zdobice frontony wi
ty i pokaniejszych domw.
Wrd tego radosnego rozgwaru zadwi
cza nagle spiowy gos Zygmunta z wyyn Wa
welu. Polecia jego pogos ponad star siedzib
krlw Polski, potrci o wieyce pitrzce si
wzwy i rozbudzi milczce w zadumie serca
spiowe dzwonw.
147
 Wnet zatargay si wszystkie, rozkoysay
i z ich piersi spiowej zabrzmia potnie hej
na radosny. Niosy si w falach powietrznych
ich srebrne tony, potn surm wzbijay si
w niebo, pyny hen sinymi lazurami nad pol
sk ziemi, niosc jej wie radosn.
witeczny nastrj, modlitewne skupienie
ogarno serca zgromadzone w murach krako
wskich.
Wybia wielka godzina...
Majestatem i powag swej zwierzchniej
wadzy w kociele Chrystusowym, Ojciec wi
ty Grzegorz XYI zatwierdzi wiekow cze
oddawan biaej mniszce zwierzynieckiego kla
sztoru Bronisawie i zaliczy j uroczycie
w poczet bogosawionych1).
Msko pokornej suebnicy zostaa wy
wyszona, pokora wyniesiona na piedesta
chway!
Potny hejna dzwonw gosi podwawel
skiemu grodowi, Polsce, caemu wiatu Magni-
ficat pokornej duszy: Odtd bogosawion
swad mi bd wszystkie narody!
O tak, bogosawion zwa j bd i uwiel
bia wszyscy, ale zwaszcza te serca polskie, co
przez tyle wiekw jej cze w swym wntrzu
r) Przypis 19.
148
ywiy, jej obraz przechowyway, jej ask do
znaway.
Uwaano j od dawna, od chwili mierci,
a nawet jeszcze za ycia za wit, zote legen
dy i opowiadania urastay wok jej jasnej po
staci, przekazywane z pokolenia na pokolenie
ale tej czci brakowao potwierdzenia przez
najwysz gow Kocioa.
Uwaano j z dawien dawna za najlepsz
patronk, opiekunk, pocieszycielk, za mon
cudotwrczyni... Bo ile ask, ile cudw do
znawano u jej skromnego grobu!
. Ile matek zrozpaczonych biego tam ze
swymi umierajcymi dziemi i... powracay pro
wadzc je zdrowymi i umiechnitymi. Ile bie
dakw, ucinionych ndz, niedostatkiem i go
dem spieszyo do grobu biaej mniszki, o kt
rej tradycja opowiadaa jak bya miosierna
dla biednych... i zostawali wysuchani, znajdy
wali chleb i pocieszenie. Ile chorych wloko
si z trudem na to wite miejsce, ile kalek tam
przynoszono, a potem wracali zdrowi, rzewi,
peni si.
Wszak jeszcze pamitaj wszyscy ma
kalek, garbusk, jedyne dzieci sawetnej pani
krakowskiej. Lekarze odmwili pomocy, twier
dzc smutnie, e dziewczynka na zawsze ju ta
k pozostanie. Zrozpaczona matka wzia sw
uomn, w kalectwie zniedonia crk, uda
149
a si z gbok wiar do grobu bogosawionej
Bronisawy i dziewcz powrcio z ni zdrowe
i pikne.
A ten mr straszny... cholera wionca od
wschodu, pod ktrej tchnieniem wili si ludzie
w konwulsjach, targali si w gwatownym b
lu i padali jak muchy. Zdao si ju, e. cae
miasto si wyludni, bo nie byo domu, gdzieby
ludzie nie chorzeli. Wtedy bracia kaznodzieje
od Trjcy w. przypomnieli przeraonemu mia
stu mon opiek i wstawiennictwo bog. Bro
nisawy i zwoali lud do bagalnej pielgrzymki.
Cay Krakw wyleg i pod wodz swych pa
sterzy szed do grobu biaej mniszki na Zwie
rzycu ebra miosierdzia. I zaraza opada
jak nieg pod socem, znika bez ladu1).
I oto dzisiaj wielu z tych, co ju bliscy by
li mierci, chodzi w zdrowiu i siach... C wic
dziwnego, e twarze wszystkich rozradowane,
a z oczu szczcie tryska? Wszak to dzie
triumfu ich Dobrodziejki i Opiekunki serdecz
nej. Dzi mog zoy jej uczucia przywiza
nia, czci i mioci, dzi mog jej okaza swo
j wdziczno, potn, zbiorow pieni, mo
dlitewnym procesyjnym pochodem wielbi j
w chwale bogosawionych...
Odezway si na rogach ulic gosy trb.
Na dany znak ruszyli wszyscy przed koci
1) Przypis 20.
150
Dominikanw. Poruszyy si tumy, rozkoysay
jak morze... ulicami pyny fale ich tysiczne,
mienice si barwami strojw, szumice ci
chym szeptem modlitw.
Przed kocioem Dominikanw uformowa
a si wielka procesja. Szy rzdy duchowie
stwa zakonnego i wieckiego, szy liczne brac
twa i cechy, szy majestatycznie grupy magi
strw Wszechnicy Jagielloskiej, radcw miej
skich, przedstawicieli wadzy. Pod zocistym
baldachimem w otoczeniu biskupw i praatw
zocia si w blaskach mienicych trumienka
z relikwiami bogosawionej Bronisawy1).
Spoza oddali szeciu wiekw przysza tu
do swego ludu ta cicha niegdy biaa mniszka,
dzi promieniejca chwa wybranych... Przy
sza, aby nie przypomina si, bo zawisze bya
w pamici, ale, by jeszcze gbiej przenikn
w dusze, jeszcze cilej zespoli si i zr z ser
cem narodu, jako wielka i mona Patronka
polskiej ziemi*2).
Przysza, by odtd, jeszcze pilniej ni po
przednio wpatryway si w ni polskie dziewi
ce, wstpoway w jej lady, strzegc niewinno
ci serc swoich, by je w chwili wybranej zoy
Majestatowi Boemu czyste i niewinne w ofie
) Pnzypis 21.
2) Przypisy 22.
151
rze mioci, ktra to ofiara tak potny wpyw
wywiera na cae wieki i pokolenia.
opotay sztandary nad morzem gw...
brzmiay fanfary trb, potny piew pyn stoci, ju nadzwyky pojawi si ruch obcego
z tysicy piersi w jasne przestworza...
A spiowe serca dzwonw gray wci i sa
y w dal nad Polsk ca wielk, rozkoysan
pie...
Za stary kronikarz, naoczny wiadek, tak
opowiada o tym wielkim dniu :
* sze, zwabia w wieczorne chwile mieszkacw
* *
Jako Krakw doczeka si wielkiego wesela wy
niesienia do splendorw bogosawionych wito
bliwej Bronisawy. Jako wielkie tumy zewszd
nadcigay na te uroczystoci, miasto przyodziane
byo odwitnie mnogoci transparentw i cho
rgwi. Jako sprzed kocioa braci kaznodziejw
uformowaa si solenna procesja z kapelami
mnogimi. Tudzie jako przez trzy dni odbyway
si uroczystoci w panieskim kociele na Zwie
rzycu i jakie to skutki zbawienne przynioso.
Stolica pobonoci, drogich zabytkw,
wielkich niegdy monarchw, miasto Krakw,
radosnej dla swych mieszkacw doczekaa si
chwili. Wanie dzie 2 wrzenia, by* zapowie
dzianym dniem triumfu, jaki Pan Niebios, dla
jednej, z potomkw znamienitych rodzin pol
skich, Bronisawy Frandocianki, w Wyrokach
swoich zakreli.
Na kilka dni przed zbliajc si uroczy
ludu w starym grodzie, w ktrym zwykle nic
wicej, prcz obumarego przemysu i ciszy, do
strzec nie mona. Transparent, zasiady na fa
cjacie wiey kocioa XX. Dominikanw, wy
obraajcy szczliw par, Bronisaw z Jac
kiem, dwie kochajce si i razem zbawione du
i rozlegajcym si daleko pieniom pobonym
jakoby odblaskiem towarzyszy. W dniu 30-tym
sierpnia, wanie po uzupenionej uroczystoci
w. Jacka, na jak wntrze wspaniaego ko
cioa we wszystkie przeksztacio si ozdoby;
za porednictwem miejscowego Zgromadzenia,
nastpiy wyprowadmy, wobec tumu rozra
dowanych Krakowian, z kaplicy Najwitszej
Panny, obrazu B. Bronisawy, ktry ustawio
no w jego rednicy. Od tej chwili lud religijny,
bez przerwy, od witania a do gbokiego po-
mroku si ciga, jkliwe proby nowej prze
syajc Patronce.
W celu tym, uchwalono trzydniowe nabo
estwo; zamwieni opowiadaeze sowa Boe
go, aby przy tak rzadkim zdarzeniu umocnili
wiar, ktra sama tylko tak znakomite daje
zwycistwa; wezwani powiernicy sumienia,
153
aby tysicznym rzeszom rozdzielali nadziem
skie pociechy, ustalili nadziej nieba i usposa
biali do zewntrznej nawet pociechy.
Nareszcie zawita dzie drugi wrzenia,
tyle upragniony dla Krakowa.
Oo tylko soce promiemi swoimi ozo
cio krzye i wzniose wieyce gstych przybyt
kw paskich, a tumne rzesze ze lska, Gali
cji, okrgu wolnego miasta, z nuceniem wi
tym, ktre niejednemu z wycisny serdecz
n, cisn si przed koci oznaczony, oczeku
jc tego zwyciskiego pochodu i godziny po
witania na nowym otarzu swojej Patronki.
Gdy za uczuciami przepenionemu sercu, tru
dno odmwi widzialnych oznakw radoci,
gorliwi obywatele miasta, samowoln skadk
wznieli przy wstpie w lini ulicy Grodzkiej,
obok dwch naronych kamienic, bratm Wspa
nia, na szczycie ktrej umieszczono obraz,
przedstawiajcy w. Bronisaw z przycignio-
nym do piersi krzyem i unoszc si na obo
kach do Niebios, jakoby dla bagania Pana
wiatw za swoim narodem; okna mieszka
cw upikszono kwiatami, spuszczono nadobne
kobierce; i na co tylko ten lud szlachetny
z imion, familii i rodzin, prawowierny, mg
si zdoby, odznaczy t epok jakim urokiem
i religijn wspaniaoci; bo czym jest jutrzen
ka srebrzysta dla ociemnionych noc oczu,
154
czym rosa dla upalonego kosa, czym widok
progw rodzinnych dla tuacza, tym jest ta
szczytna uroczysto dla serca Polaka.
Za uderzeniem 12-tej z poudnia, zamkni
to handlowe sklepy i pracownie, rozpoczto
wielkie wito, jakiego z dawna z utsknieniem
oczekiwano. Oo tylko na Wawelu Zygmunt,
ktrego z takim poszanowaniem miasto sucha,
jak niegdy jego Panw i Imiennikw, zawo
a na dawn stolic i jego przedmurza, a sku
pione licznych wity dizwony, jednoczesnym
jkiem zwiastoway blisk rozwinicia si re
ligijn scen. Natychmiast wszystkimi ulicami
dy lud pobony, aby zwiksza orszak wi
ty. W gbokim milczeniu czeka wielkiego zja
wiska, ktrego pne nie ujrz potomki.
Czcigodny Biskup Sufragan, powanym
gosem, rozpocz nareszcie pierwsze nieszpo
ry : muzyka wykonaa pi psalmw zwykych;
po dokoczeniu ktrych, gdy na przygotowa
nym zasiad krzele, a duchowiestwo wszelkie
obszerne zajo prezbyterium i uszykowao si
w bratnie pary; odczytano z kazalnicy Dekret
Ojca w., wyrokujcy cze publiczn B. Bro
nisawie.
Kaznodzieja dalej przemwi, i gdy
z mwnicy zstpi, dzwony wszystkie i wy
strzay z modzierzy, day si powtrnie sy
sze. Nastpio wielkie ludu poruszenie i pro
155
mienista uroczysto, ktrej czystego blasku
adna chmura, aden gos bezwiarka nie omro
czy.
Poiza obrazami i chorgwiami bractw ko
ciow wszystkich, ktre kocem swoim ju skich; za ktrych gronem, w ubiorach kociel
cay rynek i Wiln ulic przecigny, stan nych, szeciu Kapanw unosio na ramionach
o duchowiestwo wietnym szpalerem, majc
na czele zgromadzenie pustelnicze Kameduw
z krzyem, co lub opuciwszy ustro Bielan,
tudzie Karmelitw Bosych, przybyych z cza-
rownego pooenia Czerny, aby na ten raz
w murach staroytnych Krakowa, uobecni
triumf, jaki Religia powica, nie lubownikom
wiata, ale owszem wzgardzicielom onego; za
nimi postpoway inne zakony, ktrych poczet
zamknli kaznodziejscy bracia. Tu kilka poka
zao si Norbertanw z ssiednich Wgier, aby
niegdy siostry swojej Bronisawy, zaszczyci
wstp na otarz. Kler wiecki, miejscowy, ze
lska, Galicji i okrgu miasta, bardzo liczny,
dugim szpalerem rozwinity, pojawi widok
rzadki, a zarazem, serca pobonych pociesza
jcy, e jeszcze nasza ziemica, acz rnym lo
som ulega, co do religii i jej sug, po wikszej
czci, rnicy nie zna.
Pasterze dusz i opiekuni owieczek Jezusa
Chrystusa, zasmucili polubione sobie kocio
y i dziatki, zbiegli si tam, gdzie nigdy roz
legej owczarni i Diecezji Krakowskiej zwierz
156
chnicy zasiadali stolic i z tej rwnie, jako
i z tamtej strony Wisy ludy, ulegay ich du
chownej wadzy. Przewietna kapitua krakow
ska, zakoczya dugi szereg pomazacw Bo
f e r e t r u m B. Bronisawy, majc szeciu
obok siebie z jarzcymi pochodniami obywate
li, w staropolskim stroju, jakoby cie saby
przeszoci, ktry nadto powiadcza si zda
wa, e ta, ktr dzi jako Patronk Polski na
rd wita, bya rwnie Polk.
Na kilka krokw powieway mnogie cho
rgwie cechowe, poyskujce z dawnych cza
sw, biaym orem, herbem stolicy, widokiem
Patronw waciwych, gdzie X. Kanonik Ga-
dyszewicz, Surrogat Konsystorza, wyrczajcy
czcigodnego Biskupa, otoczony liczn asysten
cj, zwolna postpowa, a za nim w najwik
szym zebraniu ducha pobonych mnogie tysi
ce, a wszyscy z modlitw w sercu i gbok po
wag.
Cay ten orszak uroczysty, przy wypogo
dzonym niebie, milczcym wietrze, w najwik
szej skromnoci i porzdku, moe tylko wsku
tek natoku, cokolwiek naruszony, ale strzeo
ny od miejskiej milicji, pyn wanie, jak-
gdyby do nieba, bo myl jego zaja niebiosa.
Gra Wawelu, brzegi Wisy, pagrki w. Ma-
157
 gorzay, mogia Kociuszki, okryte byy ludem,
ktry nie podobna, aby si wsplnie nie skupi,
rozczony teiaem, ale spojony dfuz, wiatr i j
zykiem. Pienie na cze B. Bronisawy, nie
jako piew anielski, w ktrym tyle byo wito
ci, w cigu caego pochodu przebija powie
trze, wyta do Boga pobonych umysy. XX.
Dominikanie cznie z amatorami wykonali
muzyk; w wypoczynkach tylko odzywaa si
kapela milicji.
Nikt, oprcz duchowiestwa, dla maej ob
jtoci, do wityni zwierzynieckiej wni nie
mg; zostawa jakoby w obleniu ten staro
ytny zaktek, od zgieku wiata daleki, do
pierwotnych klasztorw Krakowa nalecy,
w dziejach kraju tak pamitny. Biskup Sufra-
gan, z kilku Praatami kapituy, zasug i laty
obcionymi, przy podwojach kocioa powita
uwielbionej Bronisawy obraz, noszcy na so
bie pitno odlegej przeszoci, z rk P. Ksieni
odebrawszy gow, a od szeciu panien zakon
nych trumienk z resztk ostatkw swojej po
przedniczki; te na nowym, dopiero odsonio-
nym, zamieci otarzu, aby od nastpnych po
kole cze odbieray i uwielbienie.
Po ukoczonym nieszporze i kazaniu, od
piewao duchowiestwo uroczycie Te Deum
i przystpio po raz pierwszy do ucaowania re
likwii. Lud wraca, poleciwszy si nowej Pa
158
tronce, jak gdyby przez jaki koci, bo wanie
w dzie w Krakw cay przybra posta wi
tyni; wszdzie nucono pieni, pobone hymny,
wielbiono Boga, sawiono wit.
Miasto, bez wszelkiego polecenia, obywate
le rzsisto owietlili. Brama,ktr cay post
powa orszak, ozdobiona wiatem kolorowym,
tudzie wiea kocioa XX. Dominikanw, na
ktrej byszcza herb domu Odroww, rzu
caa dalek un; piewy religijne po caym
rozlegay si miecie, i do przesilenia nocnego
by w Krakowie dzie zoty, religijny.
Trzy dni nastpne przeciga lud pobony
w podu Zwierzyca i ku tamecznej wityni
serca i chci zwraca. Kapani obcy przesali
w ofiarach otarza podzik niebu; muzyka,
ktra od promyku jutrzenki, a po zasz twarz
soca sysize si daa; mowy kaznodziejskie,
szafunek sakramentw, gdzie w samyme ko
ciele zwierzynieckim uklko do stou pa
skiego 4.000 osb, nie liczc innych kociow
miasta, do ktrych, dla wikszej atwoci, lud
si gromadzi; rozlegajce si ubogich dotkli
we pienia; to wszystko dodawao witego uro
ku i podziwu. Sakrament Bierzmowania, uspo
sobionym udziela kadodziennie ksidz Sufra-
gan.
Trzeciego wrzenia, ile w dzie w. Broni
sawy, na zawsze jej powicony, wiea zwie-
159
 rzyniecka rzsisto owietlona, ognie sztuczne
przywiecay tumom pobonych i ludowi obce
mu, ktry pod gwiazdolitym niebem, przy cia
nie i progu grobu nowej Patronki, zasila si
i nocowa by zmuszon.
Kilka wyda obrazw i medalw witej
Bronisawy, oraz ksiek, odbitych przez arty
stw krajowych, rozkupiono i ku pamitce za
chowano potomnych.
W dzie dokocizajicy ca t nadzwyk
uroczysto, lubo deszcz kilkoczasow odwila
posuch, poboni przecie zapenili mury wi
tyni ; lud pograniczny, nowo przybyy, dla bra
ku pewnych wiadomoci, gdy cenzura wiec PRZYPISY
ka, w wydrukowaniu programu, dugo opr sta
wiaa, jeszcze nazajutrz witoci przyjmowa
i z duchownych skarbw korzysta. Po ostat
nim nieszporze i kazaniu, zanucono hymn w.
Ambroego; tu ju przy zmroku, dzwony ko
ciow miasta i jego przedmieci odezway si
powanie, a Zygmunt na wieycy zamkowej,
jak wszystkiemu nada pocztek, tak rwnie
cae pamitne dla Kocioa i miasta, zachwy
cajce wito, krlewskim gosem zamkn.
Oby Pan nieba rycho uszczliwi podob
nym zjawiskiem Krakw i nard cay!

O
760
P R Z Y P I S Y

1. O podstawach naszej kultury narodowo-

religijnej tak pisze Aleksander Bruckner:
Zamierzam skreli przebieg dziejw k ul
tury polskiej, ktre si pod mniej pomyln wr
b zaczy, bo pooona w sercu Sowiaszczyz
ny bya Polska odcita od zachodu jak od w scho
du i ich kultury. Energia obu pierwszych Pia
stw przezwyciya skutki tej niewygody, zdo
bya Polsce przynalene jej m iejsce na W scho
dzie Europy, ale poczya j ze Zachodem aci
skim, tj. oszczdzia jej liturgii sowiaskiej, ob
rzdku greckiego i skostnienia kultury. Po przej
ciach, grocych nieraz zupenym rozbiciem nie
tylko pastwa, ale i narodu, rzucia energia obu
ostatnich Piastw i polityka m onowadcw ma
opolskich podstawy najwikszego pastwa so
wiaskiego, nie chwilowego, jak Symeonowe bu
garskie lub Duszanowe serbskie, lecz takiego, co
wieki przetrwao. I to, na co si Czechy, jako zbyt
szczupa dziedzina, nie zdobyy, miao przypa
w udziale Polsce: organiczne stopienie zdobyczy
Zachodu z darami przyrody sowiaskiej, w y
tworzenie odrbnego typu kultury, staropolskie
go^ domowego, na podstawie europejskiej.
Zoty okres dawnych dziejw, wiek szesna
sty, zapowiada ten idea, lecz oczekiwania, jakie
obudzi, nie ze wszystkiem si speniy. Zamiast
dalszego rozwoju si w asnych w jednoci z co-

163
raz janiejsz kultur Zachodu, cofnito si w u-
stronne zacisze domowe, zasklepiono W tradycyj
nym ustroju politycznym i wyznaniowym , spo
ecznym i literackim; zwichnito a w kocu zaa
mano lini rozwojow. Opacono to utrat daw
nego przodownictwa duchowego wrd Sowia
szczyzny, utrat potgi mocarstwowej, a osta
tecznie utrat bytu politycznego i zuboeniem bo
gatej niegdy kultury. Ale rycho cieniono po
nownie w izy z Zachodem, rozlunione lecz ni
gdy nie porwane, i w nowym napiciu si dono
do ideau, dawniej nie osignitego w caoci,
sprzgajc z domow tradycj kultur nowoyt
n, a rwc si do czynw ofiarnych w protecie
przeciw niebytowi pastwowem u. I przetrwa na
rd zw ycisko prb wiekow, odzyska pastwo
w o a z ni rzuci nowe, szersze podstawy dla
ycia narodowego i kulturalnego". (Dzieje Kul
tury Polskiej" str. VIVII).
...Chrzecijastwo i autonomia kocielna za
bezpieczyy mocarstwo na zewntrz, ale oddzia
ay jeszcze nierwnie silniej na wewntrz. Ko
ci zespoli si z wadz wieck i przyoy si przepada: ale umie by dla nich jeszcze surow
niebawem najskuteczniej do ocalenia narodu
z grocego mu rozbicia; nic ju (po przyjciu
chrzecijastwa) nie rozerwao duchowej jedno
ci kraju, a zarazem m g si ksi opiera na
duchowiestwie; monarchizm z boej aski m ia
w nim wiernego sprzymierzeca. C dopiero
kultura! Dzieo to Kocioa; on stworzy szko,
nauk i ksigi; on postanow i zadania sztukom
piknym, od architektury d@ rzeby i piewu,
a niw duchow przeora jak nikt i nic przed nim
ani po nim. Historia wczesnej kultury rednio*-
164
wiecznej u nas jest histori Kocioa". (Ibid. str.
232).
2. O stanowisku niewiasty polskiej, jej godno
ci i zaletach pisze Kaczkowski:
W yciu wczesnej niew iasty polskiej uwa
amy trzy gwne pola, na ktrych rozpociera
si jej dziaanie.
Pierwszym jest jej najblisza rodzina i w szy
stko to, co do tej rodziny naley;
Drugim gospodarstwo;
Trzecim oddane pod jej opiek gromady
a z nimi razem kocioy, klasztory i szkoy, znaj
dujce si w obrbie jej pastwa.
Obaczmy teraz, jak nasza rycerska niew ia
sta na kadym z tych pl postpuje.
Na pierwszym jest ona przede wszystkim
czu i kochajc matk. Jest ni wprawdzie z na
tury kada kobieta; ale ona jest jeszcze czym
wicej. Ona jest przy cigej niebytnoci sw oje
go ma wychowawczyni swych dzieci. I spra
wuje ten urzd z niewidzian nigdzie powag
i surowoci. Ona kocha swe dzieci, ona za nimi
sz od ojca. Dzieweczki jej wychow uj si w bo-
jani Boga, w pracy, w skromnoci, w mniszej
prawie pokorze. Dzie Boy rozpoczyna si i ko
czy m odlitw a cay w ypenia prac. W najza
moniejszych podwczas domach dzieweczki pa
skie skubi wen i przd, dzierzgaj ornaty
i stuy do parafialnego kocioa, pilnuj zatrud
nienia suebnic. W najzamoniejszych domach
dzieweczka ju doskonale w yrosa a jeszcze nie
miaa na sobie nic innego oprcz dreliszku i p
tna, a piercienie, manele i kolce widziaa tylko
u matki. W najzamoniejszych domach nie w ol
 no dziecku rozkaza sudze, tylko m usi j pro
si, nie wolno usi przy starszym, nie wolno
si nawet odezwa. Sza z tego skromno, poko
ra i umiejtno posuszestwa, jedyna droga do
umiejtnoci rozkazywania**. (Kobieta w Polsce,
tom I, str. 219221).
Kada matka swoj creczk ju z dziecka
zaprawiaa do gospodarstwa i uczya j, e to jej
bdzie powoaniem na przyszo. Przywiecajc
jej sama dobrym przykadem, mniej dbaa o de
likatno jej pci, o biao rczek, o szczup ki bagnisk lecych, a tym samym odcitych od
bi, o eteryczno i lekko caej postaci a za
to wicej o si i zdrowie, wicej w tym yciu do
szczcia potrzebne nieli najpikniejsze ozdoby
zewntrzne. Tylko w zdrowym ciele moe zamie
szka duch zdrowy, mens sana in corpore sanou
jak powiadali Rzymianie; to te istotnie w tych
zdrowych jak orzeszki dzieweczkach zamieszki
w ay zawczasu zdrowe uczucia i um ys zdrowy,
wyrabiay si wczenie rozisdek, roztropno, za
pobiegliwo i owa dzielna zaradno, ktra nie
raz niewiast wsadza na ko i wskrzesza na no
wo podupad ju odwag mczyzny. Tak po-
jw szy dzieweczk m wczesny nie ubiera jej
w koronki i atasy i nie sadza w w yniosym fo
telu, aeby wywrconym i od niedorzecznej m i
o ci oczyma admirowa jej pikno; ale roz
tropn a serdeczn w iedziony m ioci wdraa
j we wszystkie swe sprawy, obznajamia ze sta
nem majtku, z trybem gospodarstwa, ze stosun
kami, natur swoich podwadnych i wyrcza si
ni nawet natenczas, kiedy b y w domu. To kie
dy mu wypado oddali si z domu, ona, zdrowa
i silna na ciele, czerstwa i trzewa um ysem a ob-
znajomiona ze wszystkim, obejmowaa rzdy do
mowe i gospodarskie i prowadzia je tak, e le
piej nie potrafi mczyzna. Owoczesne kobiety
miay zupenie uzdolnienie po temu, bo je w nich
wyrabiano od dziecka i czy go byo potrzeba czy
nie, cigle utrzymywano**. (Ibid. str. 430431).
3. Religia chrzecijaska wprowadzona do
Polski przez Mieczysawa I nie w jednej chwili,
lecz powoli, stopniowo ogarniaa cay kraj. Nie
rycho zwaszcza docieraa do osad lenych wrd
oglnego ycia kraju. Skutkiem tego jeszcze
w XIII w ieku spotykao si w Polsce wierzenia
pogaskie.
Sam przewrt pozostawa na razie pozor
nym; kult pogaski znikn wprawdzie od razu
z powierzchni, ale lud pozosta pogaskim w y
ciu i duchu. Polsce jeszcze w XI wieku, nie m
wic o X-tym, obcym pozostawao chrzecija
stwo redniowieczne. Kwity po dawnemu krwa
wa zemsta rodowa, targi niewolnikw, napdza
nie on popieg, maestwa w bliskim stop
niu pokrewiestwa, kult bokw domowych
i przodkw, pogaskie wesela i stypy, nawzy
(am ulety) i czary. Chrzecijaskim byo ducho
wiestwo, w znacznej czci na wyszych posa
dach obce, dwr i monowadztwo, ale poza t
cieniutk warstw nie sigaa nowa wiara. Jak
byo istotnie, wiadcz bliskie Czechy; ochrzciy
si o w iek wczeniej, ale jeszcze przez wiek X by
y pogaskie; w XI-tym nie uporay si z reszta
mi dawnej wiary i zwyczaju. w. W acaw na
pocztku a w. W ojciech na kocu wieku stali
rwnie daleko od wasnego spoeczestwa. w.
W acaw unika pod byle pozorem uczt w ielm o
 w, bo pogastwem mierdziay; w ykupywa na
w iosn modych niew olnikw i kaza ich chrzci
(byo midzy nimi chyba dosy polskich); w.
W ojciechowi nie starczyo rodkw dla podobne
go wykupna, a gdy cudzoonic u stp otarza
zabito, rzuci asceta ze zgroz niewdziczne pole.
W nastpnym wieku jeszcze obaj Brzetysawi pod
w ysok kar pienin (300 grzyw ien!) i wygna
niem tpili wieloestwo, czary, pogrzeby poza-
kocielne, pogaskie. Jak Ru w swoim dwoje-
wieriju", uprawiaa i Polska pod pozorem chrze
cijaskim dalej swe praktyki pogaskie. Wic
pogaskiemu witaniu lata daa skromn sobtek
nazw; w zamawianiach zastpia Maryja, Jan,
Jezus Dadbogw i Swaroycw; do nawzw
dostaway si witoci chrzecijaskie; wita
obchodzono, ale nie w kociele, tylko w gajach,
wrd plsw i pieww diabelskich", w ma
skach zwierzcych (kobylnicy) i in.; o lubie ko
cielnym nikt nie myla, a rozwodzi si kady
na wasn rk (kocielne obowizyway tylko
w ielm ow ); umierao si bez chrztu i bez ksi
dza, a chowao na alach pogaskich; ilu byo
w caym kraju, co by umieli modlitw Pask?
K oci nakazywa przestrzegania swych
przykaza. Lud, obchodzi te zakazy; w niedziele
odbywa targi; gdy w. W ojciech po raz wtry do
Czech wraca, dotkn go zaraz u wstpu bolenie
widok targowiska wielkiego w dzie niedzielny;
dopiero pniej przeprowadzi K oci zakaz tar
gw niedzielnych. Cieszy si lud, e duchownych
byo niewiele a kociow jeszcze mniej, wic nie
byo cisego nadzoru ani nauki obfitej i dugi
czas nie wiedzia lud w co te wierzy; jeszcze
168
w XIII w ieku po ustroniach nie bywao inaczej".
(Al. Bruckner: Dzieje Kultury Polskiej, str. 217
218).
Przyjcie chrzecijastwa bya to najdonio
lejsza rewolucja w dziejach kultury, chocia nie
od razu skutki jej si objawiy. Ulya przede
wszystkim los niewolnikom, dzieciom i kobietom.
Zabija niewolnika, wysadza lub sprzedawa
dziatw, napdza on, zaprzestawao powoli.
Z zakorzenionymi nawyczkam i walka bya trud
na, ale K oci w kocu zwyciy, i dokona,
acz to cae w ieki trwao, przemian w stosunkach
rodzinnych i majtkowych. W pogastwie nie
byo dzieci nielubnych, skoro je ojciec przyzna;
Koci wprowadzajc luby, obostrzy pojcia
tak dalece, e w kocu odmawiano dzieciom nie
lubnym praw dziedziczenia i cze im wszelk
ujmowano (nie mogli piastowa urzdw ducho
w nych czy wieckich, nie przyjmowano ich do
cechw itd.). Natomiast w yrobi Koci prawa
kobiecie. Za pogastwa bya zupenie w ykluczo
na od wszelkich spadkw i dziedzictwa; jej w a
snoci byy tylko szaty, ozdoby, co z domu otrzy
maa (nazywano to pniej szczebrzuchem do
m ow ym ); to dziedziczyy po niej crki; to zabie
raa z sob popiega, gdy dom opuszczaa, moe
i to, co m jej kiedy podarowa. Ten zarodek
indywidualnej w asnoci wypielgnowa Koci,
dc d jakiego rwnouprawnienia pci, nie
znanego wcale pogastwu. Kobieta posiada te
raz ruchomoci, ale obok nich ju i nieruchomo
ci, jakie jej m podarowa lub, jeli je sam na
by, w testamencie zapisa, albo jakie ona za w a
sne pienidze nabya; w XII wieku ju mona
spotyka dopuszczenia kobiet do dziedziczenia
dbr nadanych i powstaje mono dziedziczenia
przez kobiety.
Ale zwycistwo wpyww Kocioa postpo
wao nader opornie. A nie dziw, do XII wieku nie
miao duchowiestwo ani tradycji, ani nawet du
cha korporacyjnego, bo za mao wyodrbniao si
od reszty spoeczestwa. Jeszcze przy kocu XI
wieku stwierdza Koma, e kapitua praska przed
reform nie miaa ani ludzi uczonych, ani rni
a si ubiorem od wieckich i po wiecku w ko
ciele suya. (Ibid. str. 223224).
4. rda historyczne, zawierajce wiado
m oci o kulcie religijnym u dawnych Sowian,
s stosunkowo pne i w odniesieniu do kadego
ludu z osobna charakteryzuj zazwyczaj jego
kult religijny, jako cile lokalny. Skpe tylko
wskazwki pozwalaj na przypuszczenie, e
w czasach najdawniejszych wsplne byy Sowia
nom pierwotnym bstwa i wierzenia (kult ognia,
soca, Swaroyc u Lutykw i na R usi). Po w y
odrbnieniu si, poszczeglnych ludw sowia
skich nabra te ten pierwotnie w splny kult
cech specjalnych, tak e najprawdopodobniej nie
by czynnikiem cznoci tych ludw i nie pod
trzym ywa ich solidarnoci wobec wiata ze
wntrznego.
Niektre przynajmniej ludy sowiaskie do
szy w rozwoju swej m itologii do personifikacji
poszczeglnych si przyrody, do odtwarzania ich
w rzebach (drewnianych) i budowania im oka
zaych nieraz wity (np. u Pomorzan). Inne
pozostay przy pojciach i wyobraeniach pier
wotniejszych, czczc duchy przodkw, a siom
przyrody oddajc cze w formie bezporedniej, c q
si wyraao w kulcie gr (np. Sobota na lsku),
gajw, rde, drzew itp.
Kult pogaski m ia swe siedziby w przewa
nej, zdaje si, mierze po grodach plemiennych
i grdkach rodowych; tam te stawiano w ity
nie pogaskie o ile je w ogle stawiano
o czym zdaj si wiadczy pniejsze, cho nie
kiedy stosunkowo do wczesne tradycje (z XII
w .). Moment ten zuytkowano nastpnie z powo
dzeniem przy wprowadzaniu religii chrzecija
skiej, budujc na miejscu dawnych w ity po
gaskich bogw przybytki nowego Boga, wobec
czego miejsce kultu pozostawao to* samo, lud za
z wrodzonego konserwatyzmu, z przyzwyczaje
nia przychodzi na dawne m iejsca wite, by od
dawa cze Bogu, przywykajc zwolna do no
wych poj i obrzdkw. Przywizanie do daw
nej w iary mogo by wcale ywe, niezbyt jednak
silny rozkwit pogaskiej m itologii, a przede w szy
stkim brak tej organizacji kultu, jak gdziein
dziej zabezpieczaa liczna warstwa kapaska, nie
byy w stanie tchn w pogastwo polskie ducha
samoobrony, wskutek czego wprowadzenie chrze
cijastwa nie trafio na silniejszy, jaskrawy
w objawach swoich opr, zwaszcza, e zastoso
wano waciwe metody, w maej tylko mierze po
sugujc si. przymusem i gwatem. W czasie za
przed pojawieniem si apostow nowej wiary,
nie odgrywa prawdopodobnie pogaski kult reli
gijny roli czynnika spajajcego w cao plem io
na polskie, ani te nie zdoa wytworzy jakiej
ideowej wsplnoci z reszt pogaskiej Sowia
szczyzny. Zwizek midzy brakiem silniejszej or
ganizacji kultu pogaskiego w Polsce, a szyb
szym i atwiejszym, ni gdzie indziej, skonsoli
171
 dowaniem si wadzy ksicej w tej samej do
bie, wydaje si wtpliwy". (Dzieje Polski red
niowiecznej, przez Groleckiego i Zachorowskie-
go, str. 34 36).
5. W ychowanie rycerskie wwczas odbywa
o si u nas w domie rodzinnym; ograniczao si
wadaniem szermierki, oww, jazdy, a kapelan
dworski dba o pocztki wiary i pobonoci; cr
ki rycerskie nie choway si inaczej, tj. nie poza
domem, wiczone w robocie eskiej, u koowrot
ka, uczone piewu i taca; wyjtkow o chyba na
jaki czas do pobliskiego klasztoru panieskiego
je oddawano; o nauk czytania i pisania acisk,
bo innej nie byo, nikt nie dba; by kapelan od
listw i zapisw. Na lsku w wieku XIII byo
ju inaczej; nie bez skutkw pozostawao, e W o
dzisaw II i jego synowie caymi dziesitkami lat
wrd Niem cw bawili; z wygnania przenieli do
Polski nawyczki niemieckie, a napyw rycerzy
niemieckich (czy zniemczonych sowiaskich)
by tu ju w XIII wieku znaczny". (Dzieje Kul
tury Polskiej, str. 305).
6. W rodzinach chrzecijasko - rycerskich
stosunki obyczajowe inn zupenie przybray po
sta. Rycerz czy szlachcic, zaoywszy rodzin,
zam ieszka w odosobnionym zamku lub dworze,
ktry ju sam w yniosoci swojej budowy
przewysza snujce si u stp jego chaty w ie
niacze. W takim stosunku, w jakim sta jego
zamek do chat wieniaczych, staa te jego rodzi
na do rodzin zamieszkaych w tych chatach. Na
dalek odlego od jego zam ku-nie byo drugie
go takiego zamku ani drugiej takiej rodziny;
wskutek czego styczno rodziny szlacheckiej
z rodzinami jej poddanych bya zarazem, jeeli
nie jedyn, to przynajmniej najzwyczajniejsz
stycznoci ze spoeczestwem. To z tego w zgl
du bez wtpienia gwnym charakterem takiej
nowej rodziny bya: najpierwej, jej samotno
a powtre, jej wyszo nad wszystko co j
otaczao. Szczeg ten wielkiej jest wagi. Rodzaj
ycia, m ieszkania i otoczenia ma daleko w ikszy
wpyw na m yli i czyny czowieka, nieli to przej
mujemy zazwyczaj.
Oprcz tego jeszcze nawczas zostao zapro
wadzone i prawie ustalone wieczne dziedzictwo
ziemi, co oczywicie bardzo w ysoko podnioso
znaczenie rodziny, a zarazem zaszczepione zosta
o poszanowanie dla rodzinnego istnienia, ktre
go utrzymywanie w niepokalanej czystoci
i chwale zostao przyjtym jako najpierwsza spu
cizna w rodzinie szlacheckiej. Przyjy si rw
nie i rozkrzewiy po sercach wzniose i pikne
uczucia, na ktrych czele staa obowizkowa
szlachetno, a szy tu za ni: otwarto i czy
sto we w szystkich postpkach, gadko i po-
lerowno obyczajw domowych i towarzyskich,
a wreszcie rwnie obowizkowa dla kadego ry
cerza uprzejmo w obejciu z kobietami, ktra
z jednej strony wytryskaa w egzaltowan mio,
a z drugiej ukadaa si w dziwnie foremn ju
dzi galanteri. W szystko to, jak stanowczo w p y
wao na skad spoeczestwa, na jego prawa
i obyczaje, tak rwnie stanowczo przyczyniao
si do ulepszenia losu kobiety. W szystko to za
byo dzieem redniowiecznego rycerstwa, ktre
tym sposobem niezaprzeczone i bardzo wielkie
okoo losw kobiety pooyo zasugi". (Kobieta
w Polsce, str. 320324).
173
 7. Klasztorw byo w XI wieku w Polsce nie
wiele, w Trzemesznie (za w. Wojciecha), w Mi
dzyrzeczu, w Kazimierzu pod Poznaniem, a byy
ju przy klasztorach mskich i eskie; w cigu
XI w. przybyo ich wicej: Tyniec, ktry nad in
nymi benedyktyskimi, naj suciej zaopatrzony,
obj zwierzchnictwo; dalej Mogilno, Lubi. Tak
wkracza Koci na tory jakiego rozwoju. Mno
yy si pniej nadzwyczaj klasztory, bogato
i przez wielmow wyposaane, co o rozmnoe
niu si uczu chrzecijaskich wiadczyo, ale a
den ju nie dorwna Tycowi i jego opatowi
o stu wsiach. Najwicej byo benedyktyskich;
oprcz wymienionych wyej, jeszcze na ycu
(ysogrze) witokrzyski (od relikwii tak na
zwany), Sieciechw, Jew, w Gnienie, Krako
wie, Wrocawiu (u w. Wincentego). Obok nich
kanonicy reguy w. Augustyna, w Trzemesznie
(gdzie zastpili benedyktynw, wprowadzeni
przez Krzywoustego), Czerwisku, na Sobocie
lskiej (przeprowadzeni std do Wrocawia na
Piasek): Nowy Zakon premonstratensw, niby
obostrzeni benedyktyni, byli u w. Wawrzyca
pod Kaliszem, w Brzesku, Strzelnie, Pocku. Na
wet joanitw, boogrobcw, templariuszw osa
dzono w Zagociu, Miechowie, Opatowie. Klasz
tory dla zakonnic byy w Busku obok mskiego,
pniej osobne w Strzelnie i Pocku (norbertan
ki). Wszystkie stay pod nadzorem biskupim; do
piero w XII wieku dostay si niektre, np. Trze:
meszno, pod bezporedni zwierzchno papiesk.
W klasztorach tych bya powana wikszo cu
dzoziemcw.
W XIII wieku dopiero sta si Koci wi
cej narodowym, a duch religijny powszechnym,
174
przynajmniej u szlachty. Napyw cudzoziemcw
po kapituach i klasztorach zm niejszy si znacz
nie; reforma gregoriaska przeksztacaa ycie
duchowne; celibat stawa si obowizkowym,
a kapituy rociy sobie prawo wyboru biskupw.
Koci zdobywa bogate przywileje, uwalniajc
jego posiadoci od w szystkich albo od w ielu ci
arw fiskalnych prawa polskiego" (ksice
go) i od sdw niszych wieckich. Nowe zakony
kaznodziejskie , nie sadow iy si po ustroniach,
lecz po grodach i nie zam ykay si po celach dla
m odw i ascezy, lecz w ychodziy na targi, jar
marki, odpusty, do wsi, na gocice, przepowia
dajc yw e sowo w narodowym jzyku.
B y tu zupeny przewrt w yciu religijnym,
nowo nadzwyczajna. Dawne zakony wszystkie,
bez rnicy reguy (tak samo bazyliaskie na
wschodzie) suyy jednostce, co zaniepokojona
0 zbawienie duszy, trwoliwie wiat rzucaa
1 w celi albo dla pracy rcznej si zakopywaa.
Dom inikanw wyw oaa w alka z Albigensami, ale
po wytpieniu ich mieczem, naleao sowem lud
ratowa, i zamiast celi na grach benedykty
skich czy w puszczach cysterskich, osiada kon
went dominikaski w samym rdmieciu i nie
od XV wieku, jak Dugosz prawi, lecz ju od
XIII, od kiedy si dom inikanie (w r. 1223, a za
nimi niebawem franciszkanie) w Krakowie zja
w ili, rozlegao si sowo polskie w kociele. Naj-
znaczniej wystpili, z razu dominikanie; obaj
pierwsi polscy, Jacko (H iacint) i Czesaw, weszli
w szeregi witych narodowych, a zapa ich za
Krakw w najdalsze misje, do Kijowa, na Litw
wyprawia. Jedna z najstarszych a zarazem naj
wiksza ich prowincja bya wanie polska. Ju
175
w kilka lat po zaoeniu zakonu Iwo Odrow
sprowadzi ich do Krakowa, i mnoyy si ich
kocioy, synny w. Jakuba w Sandomierzu,
w Krakowie w. Krzya, gdy far, Iwo przenis
do w. Maryli; prowincja obja Polsk, lsk,
Pomorze, Prusy, Ru i Litw. (Dzieje Kultury
Polskiej, Al. Brucknera).

K O C I I K L A S Z T O R P P . N O R B E R T A N E K W K R A K O W IE
8. O fundacji klasztoru Zwierzynieckiego Kro
mer na karcie 132 mwi: Za czasw krla Bole
sawa Kdzierzawego, Jaxa znaczny i majtny
czowiek Herbu Gryfw albo Swiebody, ktry
z Henrykiem Xiciem a bratem Mieczysawem
i Bolesaw na woyn Jerozolimsk wyjechaw
szy i stamtd szczliwie powrciwszy: na przd
umyli dobra swoje bogate Panu Bogu darowa
w Miechowie wsi swojej dziedzicznej klasztor ka
nonikw Grobu Paskiego, z ktrych iednego
z Azyey przywiz. Po tym zbudowa i ubogaci
klasztor Pannom Premonstratesldm na miejscu
tern, bo Zwierzyniec niegdy by krlw Polskich,
dla miej Rekreacyi kosztownie by wystawiony
i rnym zagciony zwierzem. Ten potem
przez nieprzejaci krlestwa Polskiego zniszczo
ny i z ziemi z rwnany by, ktre miejsce, gdy
sobie w Rzeczypospolitej uprosi Ksie Jaxa
z domu Gryffw, aby zrujnowany znowu odno
wi Zwierzyniec a gdy w roku 1162 zinuro-
wawszy Dwr i koci Augustyna witego, kla
sztor zaczon budowa w tein czasie poegna si
ze wiatem. Gedeon potem Biskup krakowski
koczc zamysy jego, a majc w Pradze rodzon
Siostr pod Regu Augustyna witego yjc,
bdc te Synowcem Kslicia Jaxy, tu z Pragi
one i z innymi przyprowadzi, ktra potem
w teme klasztorze bya Ksieni pierwsz tego
klasztoru: Tene Biskup sprowadzi Ksidza Za
konu tego i Onym da w moc koci Farny rze
czony Salwator ze wszystkiemi prowentami i do
chodami, zlecajc im Dusze Owieczek sobie po
wierzonych. Ten Zakon kwitn witobliwoci
od zaoenia swego wyda z siebie dwie wieczno
ci suce Re Bogosawionom Bronisaw
i Bogosawionom Judyt krakowiank, ktre
w Bogu zasny okoo roku 1255; przy teme ko
ciele z ordynacji pomienionego Biskupa byd
zawsze powinien Proboszcz Zakonu Norberta
witego".
9. Gdy niebaczni ludzie niektrzy nagabywa
li uczniw w. O. Norberta swoimi nieroztrop
nymi pogldami, i przyjmuj regu mniej uz
nania godn, ktrej przepisy nie zgadzaj si
z obyczajami innych zakonnikw, odpar ich za
rzuty w. Norbert pouczajc synw swoich:
Dlaczego si dziwicie i powtpiewacie, gdy
drogi Paskie wszystkie, drogami s miosierdzia
i prawdy? chocia rne czy sobie s prze
ciwne? Jeeli si zmieni zwyczaj i zakon, azali
Sii zmieni musi wze mioci, a jest nim umi
owanie. Regua wprawdzie mwi: Najprzd na
ley miowa Boga, potem bliniego. Krlestwo
Boe nie dokonuje si samym zakonem (tj. usta
w zakonn) lecz prawd i spenieniem przyka
za Boych. A wic, skoro o mioci, skoro
0 pracy i wstrzemiliwoci, o pokarmach i po
cie, o odziey, take o milczeniu i posusze
stwie i jako si ze czci wzajemnie uprzedza
1 Ojca swego (tj. Przeoonego) szanowa maj,
jasno regua przepisuje; czeg jeszcze nie dosta
je, co by zakonnej osobie do zbawienia si przy
dao? Jeeli za co do koloru sukien niektrzy

12 177
wiod spr duchowy, to pewna jest, e jak to czy
tamy, wiadkowie zm artwychwstania Anioowie,
okazali: si w bieli. Poniewa za wykad Ojcw
witych i poprzednikw naszych poucza, e anio
owie ci, s typem kaznodziei profesowanych,
nieche z biaych sukien zgorszenia nie robi.
Nie nasz jest rzecz suy Bogu wedug
woli ludzkiej, ale wedug woli Boej. (Zalecenie
reguy przez w. Norberta, zaoyciela Zakonu
Prem onstrateskiego).
10. Rozdzia ten odtwarzajcy przeycia du
szy mistycznej (wedug klasycznej nauki m istycz
nej w. Jana od Krzya) - ma zwrci uwag na
rodzaj witoci bogosawionej Bronisawy. Bo rycerstwo lskie oraz napywajce z zagranicy
gosawiona ta dusza, wedug poda, legend, nie
ktrych zda (rzekomo w yszych z jej ust) i sw,
ktre w yrzek do niej w zachwytach Boski Zba
wiciel przedstawia si nam jako dusza na
wskr mistyczna. W padaa nieraz w zachwyty,
dugie godziny trwaa w ekstazach, kontemplacja
bya jej codziennym yciem. Jest w tych poda
niach w ielki wpyw ducha czasu. redniowiecze
bowiem prawie, e nie uznawao witoci bez
tych cech nadzwyczajnych. Jest jednak i duo
prawdy, bo w naturalnym rozwoju ycia ducho
wego, dusza niewinna, ktra w modoci powi
ca si Bogu, yje w ustawicznym umartwieniu,
wiczy si w cnotach i w m odlitwie) a wanie
tak ya bogosawiona Bronisawa) zazwyczaj
dochodzi do zjednoczenia mistycznego z Bogiem,
otrzymuje ask] nadzwyczajne-jak widzenia, za
chwyty itp.
11. Nawaa tatarska, ktra od kilkudziesiciu
lat zbliaa si do rodkowej Europy, a od bitwy
778
nad Kak i zhodowania Rusi (1224) zagrozia
jej ju bezporednio, spada na Polsk w r. 1241.
Oddzia tatarski, w ysany na Polsk, szed przez
Sandomierz, W ilic i Krakw na lsk, i roz
biwszy w puch rycerstwo maopolskie, ktre pr
bowao pod Chmielnikiem stawi opr, pali i ni
szczy osady a w ycina ludno. Na lsku na
potkali Tatarzy na silniejszy opr, ale i tu w szy
stkie walki, jak pod Opolem i Raciborzem, sko
czyy si rwnie klsk chrzecijan, ktrzy ule
gali tak z powodu liczebnej przewagi Tatarw,
jak i wasnej taktyki wojowania, nie nadajcej
si do walki z poganami. Tymczasem zbierao si.
na pomoc, a wrd niego czonkowie rycerskich
zakonw Joannitw, Templariuszy i Krzya
kw. W reszcie 9 kwietnia stoczono w aln bitw
pod Lignic, w ktrej Tatarzy zwyciyli, ale nie
poszli ju dalej na Zachd, lecz przez Karpaty
cofnli si do gwnych si, ktre najechay W
gry.
Tatarzy nie narzucili ksitom polskim swe
go zwierzchnictwa, pozostawili po sobie tylko
zgliszcza, ruiny i trupy pomordowanych m iesz
kacw. Zniszczenie jakie po nich pozostao, nie
byo oglne, napad tatarski przeszed bowiem
tylko po poudniowej poaci Maopolski, nie do
tkn za adnej innej dzielnicy; co najwyej
mniejsze oddziay dotary moe do ziemi: czyc
kiej. Przesadne zatem b yy sdy historykw, kt
rzy klski zadane Polsce przez Tatarw, bardzo
powikszyli i uoglniali na wszystkie dzielnice,
oraz czyli z nimi rozszerzenie si kolonizacji
niemieckiej, z ktrej pomoc ksita mieli od
budowa z popiow zniszczone krainy. Rzeczy-
w icie od poow y X lll w. rozpowszechnia si na
dawanie prawa niemieckiego miastom i wsiom
w caej niemal Polsce, ale zjawisko to ma przy
czyny w postpie gospodarczym kraju i w roz
woju uprzywilejowania liczniejszych instytutw
kocielnych i wybitnych jednostek spord spo
eczestwa.
Rozpowszechnianie si prawa niemieckiego
nie jest przeto punktem w yjcia do reorganizacji
ustroju spoecznego, ale jednym z objaww tego
procesu, chocia niezaprzeczenie jednym z obja
w w najgbiej i najdalej sigajcym w skutkach.
Sprostowa wreszcie naley z naciskiem
twierdzenie, jakoby osadnictwo na prawie nie
m ieckim czyo si nieodzownie z wprowadze
niem do Polski yw iow osadniczych niemiec
kich. O ile miasta przewanie napeniay si lud
noci niemieck, o tyle po w siach yw io nie
miecki pojawia si w znikomej liczbie, przewa
nie na stanowisku osadcw-sotysw, podczas
gdy waciwa ludno rolnicza pozostaa nadal
rdzennie polsk. (Dzieje Polski redniowiecznej,
str. 258-259).
12. O piknych cnotach kobiety polskiej, o
jej m iosierdziu dla blinich, o jej roli spoecznej
w tych czasach tak penych nieszcz pisze
K aczkowski:
Kobieta ju z natury swojej nie umie by
srog, niezdoln jest do popenienia naduy
a tym mniej jeszcze naduy takich, ktre pro
wadz za sob zy i ndz bliniego. Kobieta nie
moga by nigdy ciem iycielk poddanych. Prze
ciwnie bya ona zawsze ich ochronicielk prze
ciwko ciemistwu mw, jeeli ci sami trudnili
si gospodarstwem. Jeeli za ster rzdw spo-
780
czy w a w jej rkach, bya dla nich opiekunk
i matk. Daleka od wszelkich naduy swej w a
dzy, owszem usiowaa ona zawsze im uly
poddaczego ciaru, a gdzie tego byo potrzeba,
przychodzia im z macierzysk pomoc. W ie
dziona chrzecijask m ioci bliniego, koia
ze skwapliwoci gd, niedostatek i ndz, pod
owe czasy tak czsto doskwierajce ludowi, a jej
komora, zawsze obfita w owoce jej oszczdnoci
i pracy, bya te zawsze otwartym spichlerzem
ubogich. Oprcz komory utrzymywaa ona take
domow apteczk i bya lekark chorych. Pod
owe czasy niewiasty szlacheckie trawiy zazwy
czaj ca jesie na suszeniu zi, warzeniu maci,
preparowaniu olejkw, spirytusw, dryakwi,
w ktre zaopatryway swoje apteczki na cay rok,
aeby z nich udziela lekarskiej pomocy ubogim
a zajcie to byo tak powszechnym, tak w owe
czasy zwyczajnym, i si nie wym aw iay od nie
go nawd: panujce ksine, jak to wiem y szcze
glnie o ksinie Annie, synowej w. Jadwigi
i krlowej Jadwidze.
Za porednictwem takiej tkliwej opieki nad
gromadami utrzym yway si dawne i wyrabiay
nowe a zawsze bliskie stosunki pomidzy dwo
rem i poddanymi, ktrych stosunkw dusz byy
nasze czcigodne prababki. ywic w swych ser
cach ducha dawnych tradycyj, ktre przynosiy
w ie o dawnej jednoci narodu, o rwnoci ry
cerza i kmiecia, o ich zwizkach rodzinnych i bra
terskiej mioci, w ktrej ze sob yli, utrzymy
way one te tradycje w rzeczywistoci i przy
wizyw ay do siebie lud w iejski zwyczajami
i obrzdami pochodzcymi z dawnych czasw, a
noszcym i n sobie charakter prawie rodzinny.
 Kmie wydajcy dzieweczk za m, przy
chodzi zazwyczaj po rad do dworu, potem po
pozwolenie, potem przychodzili pastwo modzi
po bogosawiestwo, a na koniec z weselem
a wszdzie jeszcze podwczas zachowywano zw y
czaj, i przyjmowano takie w esele w gocin i pan
sam albo panicz szed w taniec z pann mod,
a pani lub panna z panem modym.
Kiedy si m iay poczyna niwa, gromada
przychodzia ze piewami do dworu, cay dwr
wtedy wyjeda w pole i obchodzono w sposb
witeczny tak nazwany zaynek. Tak samo
i z kocem niwa przynosia gromada do dworu
wiece ze zboa i znw z tacami odprawiano tak
zwane toki okrne czyli doynki. W niekt
rych w siach by zwyczaj jedno poczyna a drugie
koczy msz w., na ktr zbieraa si caa gro i kalectwo z caej okolicy a te szpitale byy
mada a pleban m iejscow y m ia do tego stosowne
kazania. Ale nie dosy na takich raz tylko do ro
ku odprawianych festach czyli obrzdach, ktre
nosz na sobie charakter rodzinny; bo wszake
przez cay rok bez przerwy trway takie stosunki
pomidzy gromad a dworem. Nikt we w si si.
nie urodzi, nikt nie zachorowa, nikt nie umar,
aeby wiadomo o tym najpierw si o dwr nie
opara i eby to nie spowodowao bliskiego zet
knicia si strony obojej a czy to deska na
kolebk czy deska na trumn, sza ona zawsze do
chaty wieniaczej ze dworu. O sobliwie w choro
bach dziedziczka bya zawsze ^wyroczni i nieraz
wiele jej to dawao zajcia. Nie wym awiaa si
wszake nigdy od tego, a Zygmuntowscy pisarze
niejednokrotnie wspom inaj nam o niewiastach
rycerskich dawnego czasu, ktre same si prze
chodziy pomidzy chaty wieniacze, roznosiy
lekarstwa, wasnymi rkami obwizyway rany,
a czsto wzorow pobonoci wiedzione, naj
nisze okoo chorych odbyway posugi.
Byy pomidzy nimi takie, ktre za przyka
dem w. Jadwigi nigdy nie nosiy sukien ani dro
gich, ani nawet nowych, tylko ju przenoszone,
uyway zazwyczaj koszul z grzebnego ptna
a w dnie postne wosiennie, ciskay si paskiem
gwodziami nabitym, przez cae ycie nie tkny
misa, przez cay adwent i wielki post yy tylko
chllebem i wod, cae dnie w cikiej traw iy pra
cy a ile tylko zostawao im czasu od zaj obo
wizkowych, obracay go na najnisze obsugi
okoo chorych, ktrych znajdoway w swych
wioskach. Takie niewiasty zakaday przy swoich
zamkach szpitale, w ktrych zbieraa si ndza
dla nich najwietniejsz biesiad i najulubie-
szym turniejem.
Nie wszystkie zapewne umiay si zdoby na
takie wzniose zaparcie si siebie dla m ioci bli
niego; ale przy takich przykadach rzadka to by
a niewiasta, ktraby przynajmniej nie poczuwa
a si do obowizku opiekowania si poddanym
sobie ludem i tego obowizku nie dopeniaa w e
dle si swoich. Rzadka te bya taka, ktraby
nie miaa w pamici swego parafialnego kocio
a, nie zasilaa swym i funduszami tyle podw
czas potrzebnych i pracowitych klasztorw i nie
pamitaa wci o tym, e niepodobna jest by
skutecznie pomocn ludowi, nie dbajc o jego
wiar i nie pilnujc jego sumienia wystaw ionego
w owych rozwizych czasach na tak niezliczone
pokusy. To w samej istocie przez owe wieki,
w ktrych mowie cae swe ycie trawili na
zjazdach i sejm ikach, na w ojnach, bijatykach
i biesiadach, ich gw n ie rk przyozdabiay si
i w sp om agay parafialne k ocioy, ich hojn
szczodrobliw oci y w iy si i pom naay klaszto
ry, i pod ich opiek przyw yka lud wiejski* do
przepisw religii i pobonoci, u czy si dope
n iania obow izkw rodzinnych i chrzecijaskiej
m ioci bliniego, a co najw aniejsza, p otrafi
zw oln a i bez w ielk ich boleci, nie uron iw szy sw o
ich daw nych tradycji, w droy si w now cho
cia sm utn cik kolej sw ych losw . Nie byo
w rku n iew iasty odwrci od niego ohydne jarz
mo poddastwa, ale w szystko co m oga zrobia,
aeby mu uly jego ciaru. Jako m iao to m o
em y powiedzie, e jeeli u nas pom im o tak
silnego nacisku obyczajw niem ieckich nie w eszy
w zwyczaj barbarzyskiego ciem istw a ludu, je-
elim y w ielu szkaradnych przyw ilejw zachod
niego rycerstwa w cale nie znali, jeeli si u nas
w tak w ielkiej sile zachow yw ay dawne tradycje,
jeeli pom idzy dworem a gromadami w yrobiy
si stosunki zawierajce w sobie tyle dawnej pa-
tryarchalnoci i rysw czysto rodzinnych, jeeli
ten lud naw yk do poddastwa i zachow yw a
nawet przywizanie do sw oich panw, to byo to
pewnie mniej dzieem naszych pradziadw, kt
rzy w tych w iekach tak atwo ulegali w pyw om
niem ieckiego rycerstwa, a wicej naszych prze-
zacnych prababek, ktre siedziay spokojnie
w domu i majc zarwno przeszo jak i przy
szo w pamici, tak prowadziy sprawy domo
we, jak im to w skazyw ay Chrystusowa nauka,
zdrowy rozsdek i ludzkie uczucie. (Kobieta
w Polsce, str. 434-439).
13. Serdeczna pii|o i cze dla biaej mni
szki zw ierzyn ieck iego klasztoru bog. B ron isa
w y, jak lud k rakow ski przez cay cig dugich
w iek w przechow a w sw ym sercu, w sw ych tra
dycjach i podaniach najpraw dopodobniej ma
sw oje rdo w tym m iosierdziu, jakie mu ta
w ita k sien i w iadczya po napadzie i spustosze
niu Tatarw.
R w nie tu maj w ytum aczenie podania
stare o przebyw aniu B ronisaw y w rd ludu,
w chatce flisaka, ktrego za gocin w ynagrodzi
a uzdrow ieniem jego chorej crki; legendy o po
b ogosaw ieniu przez w it m niszk pola wieo
zaoranego, ktre bez zasiew u poroso natychm iast
pszenic, lub jaboni nieurodzajnej, ktra pokry
a si bujnym owocem i t. p. Znajduj to w szyst
ko sw e potwierdzenie w w ezw aniu starej Litanii
do w. B ronisaw y: Opiekunko ludu k rakow
skiego".
14. O dnonie do odm awiania Oficjum P askie
go, obecne konstytucje zakonu Prem onstrate
skiego, przechowujc tradycj ducha poprzedni
kw, m w i tak:
Gdy przeto moc naszej zakonnej P rofesji,
p ow icilim y si na to, b y szczeglniejszym
sposobem chwali Pana Boga we dnie i w nocy
i gd y w ol Kocioa w. jest, by godziny kano
niczne zarwno w dzie jak i w nocy odmawiane
byy pobonie, uwanie i ze czci, dlatego niechaj
w szyscy przygotuj si troskliw ie na odm awia
nie teje suby Paskiej z przynalen bojani
i pobonoci. Niech podczas pacierzy kanonicz
nych postawa ciaa bdzie proista, rce albo pod
szkaplerzem, albo pod kap (kiedy nie trzymaj
brewiarza). Niechaj bdzie przede w szystkim
W k ociele zachowany w nakaz reguy: w cho
185
 dzie, postawie, habicie i wie wszystkich naszych
ruchach niechaj si nic takiego nie przytrafia,
co mogoby czyj wzrok obrazi, lecz wszystko
niech bdzie, co przystoi witoci waszej.
Niechaj piew nie bdzie zbyt szybki ani zbyt
powolny, lecz odrzuciwszy zgoa wszelki popiech
niech w piewaniu zachowana bdzie tego rodza
ju powaga, ktraby przyczyniaa si do pomno
enia pobonoci w suchaczach nie za pobudza
a do roztargnienia. (Konstytucje, Rozdzia IV.).
15. Odnonie do czci; Najwitszego Sakra
mentu Konstytucje norbertaskie m wi:
Przenajwitszy Sakrament Otarza, w kt
rym pod postaciami chleba i wina znajduje si
obecny, ofiaruje si za nas i jest naszym ducho
w ym pokarmem Jezus Chrystus niech w szyscy
czonkowie naszego Zakonu w najwikszym uni
eniu ducha otocz winn czci, m ioci i nabo konnikw. Bya tylko radzona, a nie przykaza
estwem, by yciem swym i uczynkami dowie
dli, e s prawdziwymi dziemi w. Norberta,
ktrego Bg Sam chcia mie za obroc tego
przedziwnego Sakramentu. (Rozdzia I.).
16. Legenda ta o karze zazdrosnej mniszki
przekazana nam wrd wielu innych o bog. Bro
nisaw ie czy si cile z duchem redniowiecza.
Dla uwypuklenia dobra i za lubiano stwarza
w tej epoce kracowych przeciwiestw demo
niczne, czarne, pode i pene jadu zoliwego po
stacie obok anielskich, niewinnych, cichych
i witych. Jest to widoczne w ywotach rednio
wiecznych witych, a wspania ilustracj tego da
malarz flamandzki Hieronim Bosch w swych obra
zach straszliwych zjaw, potworw, demonicznych
postaci ludzkich i szataskich,
786
17. Dziwnym si moe wydawa jak zakon
nica klasztoru klauzurowanego, moga wychodzi
poza klasztor na modlitw.
Caa legenda o przebywaniu, o modlitwie
i wreszcie mierci bog. Bronisawy na Sikorni-
ku, przedstawia si nam prosto i naturalnie, jeli
uwzgldnimy wczesne stosunki. Jedna z naj
starszych rzeczy o bog. Bronisawie: Cze
Boska w B. Bronisawie, Krakw 1786., tak o tym
p isze: Co by tam za za przyczyn i sposobno
mie moga Bronisawa, bdc zakonnic ucz
szcza na Sikornik, a nie raczej w klasztorze i ko
ciele w. Augustyna iswoim modli si i bawi?
W iedzie trzeba, e za czasw owych witych,
kiedy wszdzie niewinno moga bezpiecznie zo
stawa, klauzura Zakonnych Panien nie bya
obostrzona i mao co si rnia od klauzury Za
niem przyciniona. A za tym B. Bronisawa za
czasw owych w olnoci yjc, dla lepszej spo-
kojnoci, dla osobnoci tam za t gr na m odli
tw y chodzia i uczszczaa".
Po napadzie hordy Tatarskiej i klasztor
Zwierzyniecki by zgorza i nie zaraz poprawion
zosta, tak, e Panny jedne w Lubelskie przenio
sy si, drugie przy w. Salwatorze tylko mieszka
m usiay w domach drewnianych. Bya wic a
two B. Bronisawie z domkw S. Salwatora
przechodzi i na gr Sikornik dla m odlitwy
i rozmylania".
Do tych uwag starego autora moemy doda,
e Sikornik jak i najblisza okolica naleay do
klasztoru i byy poprostu jakby powikszonym
ogrodem klasztornym, po ktrym zakonnice mo
gy swobodnie chodzi.
787
 18. e bogosawiona Bronisawa zmara na
Sikorniku, istwierdza to dekret beatyfikacyjny:
Ciao bezsennym czuwaniem, biczami, Wosieni
cam i tak dalece udrczaa, i w czterdziestym ro
ku ycia doskonaej zakonnoci, z powodu w y
cieczonych iprawie si, przeczuwajc dzie ostat
ni rozstania si z tym wiatem, na wspomnianej
grze Sikornik, niebieskiem i pocieszona rozko
szami i witymi zaopatrzona Sakramentami
w gronie Sistr najczystszego ducha Bogu odda
a roku zbawienia 1259, dnia 29 isierpnia, liczc
wieku swego lat 56".
Najstarsza legenda, ktra si dziwna zdaje,
tak opowiada o mierci bogosawionej Broni
sawy.
Poniej gry Sikornik byy domki ubogich
chorych, gdzie im w. Bronisawa nosia z klasz
toru poywienie. Kiedy ci ludzie chorzy wyzdro
wieli, przysza ostatni raz do nich i kazaa jedne
mu z nich wzi rydel i i za sob. Przysza Jacka, czonka zakonu kaznodziejskiego, ze Sta
na ulubione miejsce m odlitwy pod krzy i ukl
ka, a czow iekow i kazaa kopa grb. Kiedy ju z domu Gryffonw Jaxw, ksit na Koskich
wykopa, wesza do tego grobu i rzeka: Ju
zblia isi chwila mojego z ciaem rozstania, du
sza moja wkrtce stanie przed sdem sprawie
dliwoci Boej zdawa rachunek z ask i darw
Boych mi udzielonych, a przeze mnie nieraz
zmarnowanych. Jako najwiksza grzesznica nie-
godnam innego pogrzebu, dla tego jak umr,
w tym grobie, natychmiast zasypcie mnie ziemi,
by nikt mnie nie widzia, ani nawet nie wiedzia,
gdzie moje grzeszne zwoki spoczywaj". Na te
sowa chopek odpowiada: Jabym swoj dobro
dziejk m ia tak potajemnie zakopywa?". Pro
sz was, zrbcie tak, jak yram powiedziaam",
Bronisawa klczc na m odlitwie, wpada w za
chwycenie i w tern dusza jej uleciaa do niebios,
a ciao chopek zasypa ziemi, rano poszed do
klasztoru i opowiedzia wszystko co zrobi... Przy
szli na to miejsce, lecz nic nie znaleli, bo w szyst
ko byo traw zaronite. Po bardzo w ielu latach
wyrosa na tym miejscu lilia; odkopano tam
ziemi i znaleziono iszcztki w. Bronisawy. W y
dobyto je stamtd, zoono w trumienk i zamu
rowano w kociele w murze".
19. Dekret zatwierdzajcy cze bogosawio
nej Bronisawy streszcza krtko jej ycie, daje
pochwa jej cnotom i stwierdza wiekowe nabo
estwo ludu polskiego do bog. Bronisawy.
Oto jego tekst:
Polska nie bez susznej przyczyny, od nie
ktrych Matk witych nazwana, przy poczyna
jcym si wieku XIII z daru Boskiej Opatrzno
ci pozyskaa Bronisaw, siostr stryjeczn w.
nisawa z Odroww Prandoty hrabiego i: Anny
urodzon. Ta po naleycie dopenionych obo
wizkach pobonoci, w m odocianym jeszcze
wieku, liczc zaledwie lat szesnacie, wzgardziw
szy rozkoszami wiata i; obrzydziwszy sobie pie
szczoty wykwintniejszego ycia, poddaa si ca
kowicie subie Boiskiej i zakonny habit Zgroma
dzenia Premonstraiteskich kanonikw regular
nych, t. j. Panien Norbertanek, w klasztornym
utroniu Zwierzyca, z najwiksz ducha rado
ci i pociech przybraa. ycie swoje wedug
ustaw zakonnych doskonale urzdzajc i zacho
wania regu jedynie przestrzegajc, samymi tylko
rzeczami; do Boga nalecymi, troskliwie zatrud-
 niaa si, ustawiczn zajta modlitw, a sc1
glniej w rozmylaniu Mki Paskiej, Tajemnic,
ktrych pamitk, aby z tym w ikszym nate
niem w osobnoci rozbieraa, na gr Sikor-
nik, w pobliu ustronia klasztornego pooon,
czsto si udawaa, gdzie nieraz nad ziemi, pod
niesiona widzian bya. Aby za Jej um ys czym
innym nie rozrywa si, nie samych tylko osb
wieckich, ale nawet towarzyszek zakonnych,
spoecznoci i; obcowania roztropnie unikajc,
w pracach natur pci przewyszajcych, w po
stach i innych umartwieniach, ustawicznie by
zajt staraa si. W pokorze, nad inne cnoty,
tak w ielkie miaa upodobanie, e do ng sistr,
ktre sowem i przykadem do coraz wikszej do
skonaoci doprowadzi usiowaa, czsto upada
jc usilnie prosia, aby j jako ndzny proch
zdeptano. Ciao bezsennym czuwaniem, biczami,
wosiennieam i tak dalece udrczaa, i w czter
dziestym roku ycia doskonaej zakonnoci, z po
wodu w yniszczonych prawie si, przeczuwajc
zbliajcy si ostateczny dzie rozstania si z tym
wiatem, na rzeczonej grze Sikornik, niebieski
mi pocieszona rozkoszami i witym i opatrzona
Sakramentami, w gronie sistr, najczystszego du
cha Bogu oddaa dnia 29-go sierpnia roku Zba
wienia 1259, liczc w ieku swego lat 56. Ciao jej
na teje grze najpierwej ziemi oddane, od ucz
szczajcych na to miejsce cze odbiera pocz
o i rozmaitymi askam i grb Bronisawy Bg
chwalebnym uczyni, nastpnie za koci do ko
cioa wyej wym ienionego ustronia klasztorne
go, przeniesione i niezwocznie przy otarzu w.
Anny zoone, a potem do innych tego kocioa
otarzy, przeoone zostay.
190
Bronisawy wito od owych czasw, za po
zwoleniem biskupw krakowskich z naboe
stwem i Msz w. obchodzone, coraz dalej z w i
ksz nierwnie uroczystoci kadego roku tego
dnia 29-go m iesica sierpnia obchodzi zaczto;
dlaczego te roku 1705 w czasie srocego si po
wietrza w Polsce i nie najdawniej, roku 1835,
podczas niszczcej azyatyckiej choroby cholery,
uciekajcy si do Jej opieki zachowanymi byli.
Te tedy i przerzeczone publicznej i kocielnej
czci dowody od szczliwego Bronisawy zejcia
a do czasw obecnych przecignione, wziwszy
na uwag Najprzewielebniejsi, Karol Skrkow-
ski, biskup krakowski i Franciczek Zglenicki, bi
skup gostyski, sufragan teje diecezji, jako te
Zgromadzenie PP. zakonnic Premonstrateskie-
go klasztoru Zwierzynieckiego, tudzie w powsze
chnoci obywatele krakowscy, u kongregacji
witych obrzdw, przez szczeglnie ustanow io
nego pastulatora, ks. Jzefa Pawowskiego, kol-
legiaty W szystkich witych w Krakowie, kano
nika, najpokorniej upraszali, aeby wedug uchwa
lonych m oc oglnych w yrokw praw, od w.
Stolicy Apostolskiej cze takowa stanowczo za
twierdzon by moga.
wita zatem kongregacja w zwyczajnym
swoim posiedzeniu w kwirynalnym paacu, dnia
niej oznaczonego zebrana na przedstawienie Je
go Em inencji Najprzewielebniejszego kardynaa,
Jana Franciszka Falzacappa, biskupa Albane-
skiego, w miejsce i w zastpstwie Jego Eminen
cji Najprzew. kardynaa Karola Maria Pedicini,
biskupa Prenestyskiego, teje witej kongre
gacji prefekta i spraw obecn wprowadzajcego,
po w ysuchaniu zarwno Przewieleb. Imi ks. W ir
giliusza Pescetelli, W iary w. obrocy, ktry na
pim ie i sownie zdanie swoje wyrazi, gdy
wszystkie popierajce dowody naleycie rozwa
ane i dokadnie roztrznione zoistay, po przej
rzeniu do tego danych przez obrocw odpowie
dzi na poczynione im zarzuty, suszn rzecz by
uznaa w orzeczeniu odpisa: (i udowodnionym
jest przypadek, w yczony od dekretw witej
pamici Urbana VII Papiea).
Dnia 3 isierpnia 1839.
A nastpnie, po uczynionym o tym w szyst
kim Najwitszemu Panu naszemu, Grzegorzowi
XVI papieowi, przeze mnie podpisanego sekre
tarza przedstaw ieniu: Jego w itobliw o orzeka
jcy reskrypt susznym by uzna i potwierdzi
publiczn i kocieln cze od niepamitnych
czasw oddawan bogosawionej Bronisawie,
ze Zgromadzenia zakonnic PremonstrateAskich.
' Dnia 23 wyej wymienionego miesica i roku.
K. M. biskup Prenestyski, kard. Pedicini,
S. R. K. podkanclerzy kongregacji witych
obrzdw prefekt.
Miejsce pieczci.
J. G. Fatati K. S. Obrz. sekretarz.
20. O wzmiankowych cudach tak mwi kro
niki :
Roku 1825 Elbieta Linderska, obywatelka
krakowiska, miaa crk od urodzenia kalek,
ktra miaa garb na plecach, a nogi pokrzywione.
Lekarze zgadzalli si na operacj, w skuteczno
jednak teje wtpili. Matka nie chcc w ystaw ia
crki swej na w iksze jeszcze nieszczcie, udaa
si do bog. Bronisawy w sam dzie teje Bogo
sawionej, t. j. 29 sierpnia, z gorc prob o ra
792
tunek, a chora natychmiast wstaa i odtd zupe
nie zdrowa dugo jeszcze ya.
Gdy w roku 1835 cholera bardzo si sroya,
ksia z ludem parafii zwierzynieckiej odprawili
publiczn procesj do kaplicy bog. Bronisawy
i tam za Jej porednictwem prosili Boga o od
wrcenie tej kary. P o odprawionej Mszy w. od
piewaniu litanii do bog. Bronisawy i m odlitw
od nagej* mierci, cholera w parafii zwierzyniec
kiej zupenie w ygasa i nikt tam ju na t straszny
chorob wtedy nie umar.
21. O dziejach relikwii bog. Bronisawy tak
opowiadaj kroniki klasztorne:
Po mierci Bronisaw y zoono jej ciao we
framudze wewntrznej muru wityni, w tym ce
lu um ylnie utworzonej, ktr potem zamuro
wano bez ladu, zapewne dlla uchronienia w i
tych szcztkw przed zniewaeniem w razie na
padw nieprzyjacielskich.
W skutek zamieszek w ojennych zagina pa
mi, gdzie si przechowuj wite relikwie. Pan
Bg jednak sprawi, e odnaleziono je niem al
cudownym sposobem.
Ksieni klasztoru Dorota Kcka postanowia
odnowi koci, ktrego mury po dwukrotnym
poarze przedstawiay opakany widok.
Poniewa koci zakonny by skromnych
rozmiarw, postanowia nie tylko odnowi go,
ale i powikszy o dzisiejsze prezbiterium. Aby
tego dokona, trzeba byo wybi cian wschod
ni kocioa. Gdy si do tego wzili robotnicy,
natrafili na niezwyk przeszkod w pracy, a sta
now i j rj pszcz, ktry usadowiwszy si
w jednej rozpadlinie muru, broni zawzicie swe
go stanowiska, tnc nielitociwie tych, ktrzy je
13 193
z tej rezydencji wyposzy chcieli. Kto zna oby
czaje pszcz, ich anim usz wojenny, atwo zrozu
mie, e murarze pokuci, opuchli i zbolali, po
rzucili narzdzia pracy, murw odstpili i roz
goryczeni alili si przed m iejscow ym X probo
szczem Burzyckim i modszymi XX. Norbertana-
m i na niesychan przygod, jaka ich spotkaa.
Niemniej tak opowiadajcy, jak suchajcy, w iel
ce si dziwili, jak w rozpadlinie muru znale
si moe tak wiele miejsca, aby cae roje pszcz
w nim si pom ieciy. Zaopatrzywszy wic swe
twarze i rce, jak naley, przypucili robotnicy
szturm i mimo wszelkie sprzeciwy walecznych
pszczek, gbok uczynili wyrw i zna znalezieniu w. szcztkw, w pierw bowiem m u
leli obszern framug, mieszczc w so
bie ukryt trumienk. Zdumienie i rado
ogarna wszystkich, poznali, e oto teraz, tak
dziwnym sposobem znaleziono skarb, przez du-
kie w ieki ukryty, wite szcztki b. Bronisawy.
(Twierdzi X. Pkalski w ywocie b. Bronisawy,
e na znalezionej trumience by w yryty napis:
Tu spoczywa ciao witobliwej Bronisawy".
ywoty w. Patronw Polskich", Krakw,
1862). Byo to dnia 14 padziernika r. 1604. (T
dat podaj stare zapiski klasztorne, X. Frydry-
chow icz piszcy roku 1687, opat w itow sld D.
Kraszewski r. 1752 i X. Pkalski; niektrzy ka
d rok 1612, jako dat znalezienia; jaki powd
moe by tej rnicy w latach, zobaczymy poni
ej).
Znalezione w. szcztki raczy dobry Bg
w saw i, midzy innym i askam i, nastpujcym
zdarzeniem. W anie tego dnia w kociele OO.
Franciszkanw w Krakowie egzorcyzmowa ka
pan osob optan; gdy po w ielu modlitwach
794
i zaklciach, zy duch nie chcia opuci swej ofia
ry, w ezw a egzorcysta b. Bronisaw i natych
miast w yszed szatan, blunic naszej witej
i wyznajc, e ona jest caemu pieku straszna".
(O czym wspom inaj Akta beatyfikacyjne i w ie
lu autorw; istniej te dotd obrazy, przedsta
wiajce to zdarzenie).
Znalezione w. koci zostay przeoone do
dbowej, elazem okutej trumienki. W ielka szko
da, e nie dochowao si adne pismo, ktreby za
wiadamiao potomno, kto, kiedy i za czyim po
zwoleniem dokona tej czynnoci. W kadym ra
zie nie nastpia ta cerem onia bezzwocznie po
siano ukoczy powikszenie kocioa, w ktrym
m ia nadal spoczywa ten drogi depozyt. W prze
prowadzeniu rozpocztej budow y dugotrwa
przerw spowodowa w ybuch rokoszu Zebrzy
dowskiego w roku 1606, podczas ktrego ksieni
Dorota razem ze zgromadzeniem szukay w obwa
rowanym Krakowie bezpiecznego schronienia.
Niewtpliwie uniosy z sob wwczas relikwie b.
Bronisawy. Powrciwszy na Zwierzyniec, gdy
ju nasta spokj i gdy przerwana budowa po
nownie podjta naleycie postpia, wtedy, za
zgod zwierzchnoci kocielnej, powierzono mu-
rom wityni powtrnie w. szcztki, zamurowu-
jc je przy otarzu w. Anny; w cianie pnoc
nej kocioa, co mogo nastpi w 1612 r..
Pokryte powok muru, gruboci jednej ce
gy, spoczyway w. koci bezpiecznie nawet wte
dy, gdy podczas najazdu szwedzkiego koci
z klasztorem (opuszczony przez zakonnice) zbez
czeszczono, zrabowano i spalono roku 1656. Cho
rujnowano mury, szukajc za skarbami, tego
195
skarbu najdroszego nie znaleziono. Strzee Bg
koci witych sw oich44, powiada Pismo w. (P s.
33 w. 20). Przy odnawianiu kocioa po zniszcze
niu szwedzkim powikszono liczb otarzy z 5-ciu
do 7-miu. X. proboszcz Jacek Bryszkiewicz fun
dowa otarz swemu w. Patronowi, ktry posta
wiono na miejscu otarza w. Anny, ten za um ie
szczono w kierunku przeciwnym, tu, gdzie si
obecnie znajduje. Te zmiany, jako te kilkakrotne
wdrwki zakonnic, spowodowane wybuchami
morowej zarazy, sprawiy, i zatara si pami,
gdzie le koci b. Bronisawy. Ten brak wiado
m oci napenia smutkiem czcicieli witej, co
tak rzewnie wyraa staroytna pie: Nowa
wiatoci m iejsca tutejszego44.
Znajdujemy w niej te pene tsknoty zwrotki:
W ielka nam ao bardzo std pochodzi,
Gdy ogie niszczc koci to dowodzi,
I relikwie byy nam wiadome
W net utajone.
Boskie sn sdy Ciebie utaiy,
Bo w cikim razie Patronk w saw iy,
W ktrym m y teraz zostajc jczymy,
Zaledwie tchniemy.
(Kraszewski: ywoty SS. t. II. 329-330).
W roku 1782 za ksieni Magdaleny Otfinow-
skiej odnawiano znw koci klasztorny, dajc
w nim nowe otarze i zmieniajc cakowicie do
tychczasowe urzdzenie prezbiterium, w ktrym
umieszczono dotd istniejc kolumnad z 16-tu
filarw korynckich, na ktrych si wspiera chr
dla piewakw i organy.
196
Pracami kierowa X. W acaw Sierakowski,
kanonik katedralny krakowski, zam iowany
w sztuce architektonicznej. Kiedy po usuniciu
otarza w. Jacka zabierano si do umieszczenia
ostatniego filara kolumnady, robotnicy natrafili
na drobn kratk elazn, poza ktr, po jej od
biciu i po w yjciu jednej warstw y cegy, ukaza
a si trumienka dbowa, elazem okuta, lecz zu
penie sprchniaa, a w niej koci witej, w
czesny proboszcz zwierzyniecki X. W acaw Twor
kowski, norbertanin, uwiadom i o tym natych
miast (24 kw ietnia) zwierzchno duchown, a
otrzymawszy z krakowskiego konsystorza odno
nie pozwolenie, w yj w. koci, obmy, po czym
przeoy w now, cynow trumienk, ktr wpu
szczono w drug dbow i umieszczono w murze
kocielnym , za otarzem w. Anny. W trumien
ce cynowej umieszczono na pergaminie sporz
dzony nastpujcy napis:
Roku 1782, dnia 24 kwietnia, przy reperacji
kocioa zwierzynieckiego i przestawianiu ota
rzw w muradh klasztornych, w . Jacka od kla
sztoru przy otarzu na ten czas przy pilastrze
ostatniej, a przedtem otarzu w. Anny, jako kon
sekracja m ensy okazaa w roku 1665, znalezione
s te wielebne koci cae, sama tylko trumienka
i okucia od niej elazne w proch si obrciy.
Te wielebne koci za pozwoleniem Kocielnej
Zwierzchnoci z tamtego wybrane miejsca,
w trumnie podwjnej, cynowej i dbowej zoo
ne i pod otarzem w. Anny ju trzeci raz prze
stawionym, w murze, pod oknem pierwszym we
w ielkim chrze, idc do kocioa z podwrca po
lewej stronie zamurowane. Przy wiadkach Ich-
moci XX. Kanonikw Regularnych Premonstra-
teskich O. w. Norberta na w czas mieszka
jcych: W acawie Tworkowskim, Proboszczu
Zwierzynieckim, Profesie Hebdowskim, Barto
mieju Smuglewskim, Profesie W itowskim , Hiero
nimie Studziskim, Profesie Hebdowskim, Spo
wiednikach. Bernardzie Lisowskim , Profesie W i
towskim, Kaznodziei Pawle Rechlewskim, Profe
sie Hebdowskim, Kaznodziei w. Norberta w Kra
kowie, Siardzie Radliskim, Profesie W itowskim ,
Kapelanie. Za Przeoestwa Najprzewielebniej-
szej I. Panny Magdaleny Otfinowskiej, Xieni
Konwentu Zwierzynieckiego. Franciszki Zawi-
szanki Przeoryszy, Joanny Lipianki Subprzeory-
szy, Magorzaty Ruszkowskiej Seniorki, Agniesz
ki Rogawskiej Zakrystianki, Magdaleny W grow
skiej Cerkatorki, Rozalii wierczkowskiej Se
kretarki i caego Zgromadzenia. Przy wiadkach
wieckich: Jakubie Gajewskim, Podmajstrzym
mularskim, Augustynie Madejskim, Piotrze wit
kowskim , Grzegorzu Krzewiskim, Michale Ja-
szewskim, Macieju Mikulskim*6.
22. Bog. Bronisawa i dzi nie zapomina o
swych rodakach. Za jej porednictwem udziela
Bg szczeglnych ask i pomocy. Podajemy tu
kilka znaczniejszych, jakie si zdarzyy w ostat
nich latach.
* niadanie, cieszc si, e m g je, e go gardo
* *
W listopadzie 1937 r. zachorowa nam 3 i p
/oku liczcy synek. W ezwany lekarz stwierdzi
bonic garda i stan tak ciki, e dziecku zagra b. Bronisawy**. A. B. z Ameryki.
ao odpadnicie jzyczka.
W tym strapieniu zaczlimy nowenny do
Najsodszego Serca P. Jezusa i Matki Boej, a
matka chrzesna dziecka zacza nowenn do b.
798
Bronisawy i przyniosa materyjk pocieran o
relikwie Bogosawionej, ktr Siostra w szpita
lu woya dziecku na szyjk.
Na drugi dzie ju nastpio polepszenie i le
karz oznajmi, e jest nadzieja uratowania jzycz
ka. Dziecko w krtkim czasie powrcio do zdro
wia, mwi dobrze, a relikwii b. Bronisawy nie
pozwala sobie zdj ze szyjki. Za t ask ska
damy z gbi serca podzikowanie Najs. Sercu
P. Jezusa, Matce Boej i b. Bronisawie, skada
jc na Jej kanonizacj 2 z**. H. J. M. Czstocho
wa 24/4. 1938.
:0:
Bdc ostatnio na nowennie, ktra si od
prawiaa do b. Bronisawy w maju 1936 roku
w kociele w. Apostow Piotra i Pawa w Buf
falo, odprawiam nowenn za mojego wnuczka*
ktry by chory na gardo, m ia zapuchnite i nie
m g nic je. Choroba trwaa przez trzy m ie
sice; raz byo lepiej, to znw gorzej. Lekarz nie
chcia robi operacji, bo by za mody, m ia trzy
latka i bardzo by wycieczony.
Odprawiajc nowenn do b. Bronisawy, co
rano pocieraam mu szyjk Jej relikwiami, sm e
go dnia nowenny, gdy przyszam z kocioa tak
mu si polepszyo, e siedzia przy stole i jad
nie boli. Od tego czasu jest zdrowy i ju dwa
lata m ino jak go gardo nie boli. Za t ask
skadam skromn ofiar 2 doi. na kanonizacj
:0:
W cigu omioletniej pracy nauczycielskiej
rok rocznie przechodziam cikie grypy, oraz
199
chorowaam na odek, przeto byam zmuszona
bra czsto urlopy, co sprawiao mi w ielk przy
kro.
W ubiegym roku szkolnym dostaam re
likw ie b. Bronisawy, postanowiam z siln w ia
r nosi je przy sobie, odmawiajc nowenn.
Polecajc si Jej opiece, lubowaam, e o ile
w cigu roku nie opuszcz ani jednego dnia nau
ki, zo publiczne podzikowanie za odebrane
aski. Istotnie nie opuciam w caym roku szkol
nym ani jednej godziny, mimo szczeglnie w y
czerpujcej pracy. W ywizujc si zatem z dane
go przyrzeczenia skadam t drog b. Bronisa
wie najserdeczniejsze podzikowanie za odebra
ne aski i zaczam ofiar na Jej kanonizacj".
J. M. Mysowice 17. sierpnia 1938.
:0:
Zgodnie z danym przyrzeczeniem spiesz
z sercem przepenionym wdzicznoci i mioci
zoy b. Bronisawie najpokorniejsze i gorce
podzikowanie za dwukrotn wyran pomoc
i opiek.
Z w iosn za odwrcenie zarazy byda, tak
e u ssiada bardzo blisko mieszkajcego upado
wszystko, a u nas chorowao wprawdzie, ale lek
ko i krtko, a teraz zdrowo i dobrze -si hoduje.
Druga aska to szybki powrt do zdrowia
mojej siostry tak, e dziwili si znajomi. Ale ja
lubowaam, e zaraz po wyzdrowieniu siostry
i skoczeniu now enny do b. Bronisawy ogosz
to. W ic skadam ofiark wedle monoci. Oby
jak najprdzej bya kanonizowana! Polecam si
i nadal Jej przemonej opiece". W . P. Dbrwka
Kocielna, 24 sierpnia 1938 r.
200
Zaczam przekaz bankowy w sumie 7 doL
na kanonizacj b. Bronisaw y oraz donosz, e
w naszym domu zaoylim y skarbonk na ten
cel. Dzieci maj skada po cencie a od nas po
25 centw tygodniowo. Gdy bdzie pena, odele
m y Ojcu. (List do ks. Goneta w Amer.).
Ta skarbonka bdzie w dowd wdzicznoci,
jak jestem winna naszej Bogosawionej za oca
lenie nki mojej maej creczki.
11. marca 1938 roku wybierajc si do ko
cioa na Msz w. co mnie zatrzymao, gdy da
si sysze gos mego dziecka. Zapakaa prze
raliwie. Gdy dobiegam do eczka, zauwayam
jedn nk skrcon, a drug pomidzy szcze
blami. adnym sposobem nie mogam jej w ydo
sta, w ic sama narobiam krzyku, a dzieci si
zbudziy. Do nich w oam o motek lub siekier,
gdy co do uszu mi szepno: Bronisaw! W ic
krzyknam na gos: B. Bronisawo ratuj!" Za
raz dziecko przestao paka, a po drugim i trze
cim wezwaniu jak przedziwn moc nka za
raz w ysza. Tak mnie to rozczulio, e przez du
szy czas nie mogam sowa przemwi. Pniej
powiedziaam dzieciom, e od dzi dnia obieram
sobie b. Bronisaw za Patronk i Opiekunk
naszego domu". M. W. Jamaica N. Y. 15. marca
1938 r.
: 0 :
Niewdziczny za ask otrzyman przez
przyczyn b. Bronisawy.
Rok temu byem z kompani, odwiedziem
koci i modliem si przed otarzem b. Broni
sawy, polecajc Jej ca sw rodzin, wszystkie
kopoty i osoby, ktre mnie prosiy o modlitw.
201
Przy furcie klasztornej poprosiem o relikwie
b. Bronisawy i ze spokojem ducha powrciem
z kompani do domu. Przyjedam na dwo
rzec do Czstochowy, a czowiek mj, ktry po
mnie przyszed m wi: Niech si pan spieszy,
bo crka bardzo chora, bya w szpitalu. Zacho
dz do mieszkania, zastaem crk w okropnych
cierpieniach. Doktr orzek, e prawdopodobnie
buduje si, wrzd w gowie.
Bez nam ysu zwracam si m yl przed otarz
b. Bronisawy i zachcam chor do ufnej mo
dlitwy, przykadam relikwie, ktre przywiozem,
bandauj gow i kazaem si spokojnie uoy,
z ufnoci, e b. Bronisawa przyjdzie z pomoc.
Chora zaraz zasna i spaa do rana, bo przedtem
kilka nocy byo bezsennych. Rano przebudzia
si i z radoci mwi, e jest ju znacznie lepiej.
Na drugi dzie lekarz orzek, e niebezpiecze
stwo ju mino i do dzi dnia nie czuje adnych
blw w gowie.
Przyrzekem, e podzikuj b. Bronisawie,
lecz z niepokojem ducha zwlekaem a do dnia
dzisiejszego. Prosz przyj moje niegodne podzi
kowanie i 5 z na kanonizacj Kochanej Bogo
sawionej. Polecam si nadal Jej opiece z ca
moj rodzim". W. I. Czstochowa, 29. lipca 1938.
:0:
Ojciec mj ciko zachorowa. Poprosilim y
lekarza, ktry po zbadaniu stwierdzi przezibie
nie grypy, wskutek czego nastpio osabienie
serca, temperatura dochodzia do 40 stopni. Cho
remu dokucza silny kaszel, a z braku apetytu nie
przyjm owa ju adnych pokarmw.
202
Na nastpnej wizycie lekarz orzek, e i pu
ca s zaatakowane. Z kadym dniem chory sab
n wicej, gdy lekarstwa nic nie pomagay.
Biedny ojciec, nie majc ju nadziei ycia,,
prosi o kapana, przyj w. Sakramenta, gotu
jc si na drog do wiecznoci.
W tym w ielkim strapieniu, udaam si z ufno
ci i gorc prob do Najw. Serca P. Jezusa,
za porednictwem b. Bronisawy, proszc pokor
nie o zdrowie dla ojca. Odprawiam dwie nowen
ny do Najw. Serca i b. Bronisawy i przyst
piam kilka razy do w. Sakramentw.
Po skoczeniu mowen skoczyy si i cier
pienia i chory ku wielkiem u zdziwieniu krew
nych i wszystkich ssiadw nagle powrci d o
zdrowia, po szeciu tygodniach przebytej cikiej
choroby.
Najw. Sercu Jezusa za tak wielk i eudown.
ask, ktr otrzymaam za wstawieniem si b.
Bronisawy tej ukochanej Patronki cierpicych-
skadam serdeczne podzikowanie. Oby jak naj
prdzej przybliya si uroczysta chwila jej ka
nonizacji!". Rakszawa, w styczniu 1939. Helena
Switoniowska.
o
203
 SPIS TRECI
Na w s t p i e .................................................. 5*
I. Ku n ie z n a n e m u .......................................... 21
II. Gos Boy . . . . . . . . . 35
III. Na progu nowego y c i a ............................... 47
IV. ertwa o f i a r n a ............................................ 63
V. Tajemnicze w i a t y ....................................81
VI. Wygnanki . . . ................................ 97
VII. Anio p o c i e c h y ............................................ 111
VIII. Na skrzydach m o d l i t w y ......................... 121
IX. Po n a g r o d ................................... ...... . 137
X. W blaskach c h w a y ....................................147
P r z y p i s y ..............................................................163*
 WYDAWNICTWA KU CZCI B. BRONISAWY
Nakadem fund. kanonizacyjnego

Lilia Premonstratu, yciorys dla modziey, str. 65.

Krakw 1933.
675 lat kultu b. Bronisawy, dzieje kultu, aski i gosy
Arcypasterzy, str. 87. Krakw 1934.
B. Bronisawa wzr dla modziey, yciorys, str. 23.
Krakw 1934.
Miesic b. Bronisawy, 30 rozwaa na tle litanii, 3 no
wenny i zbir pieni z nutami, str. 207. Krakw 1935.
Nowenna do b. Bronisawy z dodatkiem yciorysu
i pieni, str. 67. Krakw 1936.
.Przez krzy do chway i Opiekunka sierot, obrazki
sceniczne, str. 45. Krakw 1937.
W hodzie b. Bronisawie, zbir fragmentw scenicz
nych na akademie i obchody, str. 47. Krakw 1939.
B. Bronisawa Patronka Cierpicych, yciorys i no
wenna, str. 48. Krakw 1939.
 "W

BIBLIOTEKA
S em inarium M isyjnego bo
w P ieninie
V

: 2 CCS D