Pogldy na energetyk Polski, Europy rodkowej i Rosji.

Dua rola regionu

kaspijskiego

Rozmowa z Josephem Stanislawem, analitykiem rynku energii, Prezesem Cambridge

Energy Research Associates.

Bya to niecodzienna okazja do dyskusji na temat biecych wydarze z czowiekiem wielkiego

sukcesu, o ogromnym intelekcie i niespotykanym zmyle do interesw. Amerykaninem o polsko-
rosyjskich korzeniach, rozumiejcym kwestie kulturowe i posiadajcym globalne spojrzenie na
wiat.

Joseph Stanislaw znany jest przede wszystkim jako wspautor The Commanding Heights
(Kluczowe gazie), rozprawy na temat Bitwy o gospodark wiata napisanej w 2002 r. wraz
z Danielem Yerginem, laureatem nagrody Pulitzera za ksik The Prize. Stanislaw zakada w
niej, e bitwa pomidzy wasnoci prywatn i publiczn w gospodarce trwa nadal, nie tylko w
krajach postkomunistycznych, ale rwnie w rozwinitej Azji, Europie Zachodniej i Ameryce
Pnocnej.

Wyraenia kluczowe gazie (gospodarki) po raz pierwszy uy Lenin, ktry twierdzi, e to

lud lub proletariat powinien kontrolowa gwne elementy gospodarki. Wedug Stanislawa,
aktywno ekonomiczna powinna pozostawa w rkach prywatnych, na ile jest to moliwe przy
minimalnej ingerencji ze strony pastwa. Co pozostaje w zgodzie z klasyczn filozofi liberaln.
Ze wzgldu na jego polskie korzenie, dyskusj rozpoczlimy w Warszawie, nawizujc do jego
pierwszej wizyty w kopalni Bbrka podczas 150 rocznicy powstania przemysu naftowego i
gazowniczego.

Jakie s Pana wraenia po zwiedzaniu kopalni w Bbrce podczas obchodw Roku

ukasiewiczowskiego ojca polskiego przemysu naftowego?

Byem pod wraeniem szybw naftowych kopanych rcznie. Fakt, e konstrukcje te zachoway
si, jest niemale cudem. Najwiksze wraenie robi na mnie to, e ukasiewicz skonstruowa
model dla przemysu naftowego: nie tylko odnalaz kilka wyciekw, ale rwnie uruchomi
prawdziw, zintegrowan kompani naftow. Stworzy podwaliny pod cay obecny przemys.
Zreszt, przeczyta o tym mona w ksice Daniela Yergina The Prize, za ktr dosta nagrod
Pulitzera.

Z perspektywy Polski, pooonej pomidzy wschodnim a zachodnimi mocarstwami, wida, e

w wiecie nafty i gazu znw nasila si wielka gra podobna do tej, z ktr mielimy do
czynienia w XVIII w. pomidzy Wielk Brytani, Rosj i Imperium Osmaskim.
 Bez wtpienia na wiecie trwa wielka gra ze Stanami Zjednoczonymi i Rosj jako gwnymi
rozgrywajcymi. USA, dlatego, e s najwikszym konsumentem surowcw na wiecie, Rosja
za posiada najwiksze zasoby gazu na wiecie i jest na czwartym miejscu pod wzgldem
wielkoci zasobw ropy. Dla USA jest to walka o dostp do rde zasobw. Rosja natomiast
wie, e jest kluczowym dostawc ropy i gazu na Wschd i Zachd, do Europy i krajw Basenu
Atlantyckiego, Chin, Japonii Azji Poudniowo-wschodniej i zachodniego wybrzea USA. W tej
rozgrywce nie chodzi jednak o przejcie zasobw, ale o ustanowienie silnych wizi
gospodarczych. Tutaj rzdzi ekonomia. Pytania w tej grze to: jaki kontrakt zdoby, oraz jak
powiza rynki, by dosta si do rde zasobw?
W Chinach i w Indiach cigle ronie apetyt na rop i gaz. Popyt Azji to obecnie sia napdowa
rozwoju. Ju wkrtce kraje te docz do wielkiej gry. Pytanie, jakiej taktyki uyj, aby
przycign do siebie surowce energetyczne? Dla nich jest to rozgrywka gospodarcza. Ci nowi
konsumenci szukaj partnerw do realizacji swoich strategii wrd krajw takich, jak
Azerbejdan, Kazachstan czy Turkmenistan. A tutaj kwesti podstawow jest cena, jak kraje
konsumenckie zapac producentom za dostp do ich zasobw. Nie ma w tym ani grama polityki,
jest tylko ekonomia.

W biznesie energetycznym dziaam ju od 1975 r. W latach 1975-1978 wsppracowaem przy

jednym z pierwszych bada globalnych poday i popytu. Prbowalimy wtedy przewidzie, jaki
bdzie popyt na rop w Chinach, co graniczyo z niemoliwym, poniewa nie mielimy
dokadnych danych. Musielimy analizowa informacje z wielu rnych rde. Kiedy
nastpnym razem przyjrzaem si Chinom na pocztku lat 90., to byy one ju dziewitym lub
dziesitym najwikszym konsumentem na wiecie. Obecnie s na drugim miejscu.

Polacy s sceptycznie nastawieni do Rosji ze wzgldw historycznych. W ostatnich

wydarzeniach widz prby blokowania dostaw gazu i ropy na Ukrain, Biaoru a nawet cay
rejon batycki. Do jakiego stopnia, wedug Pana, rozgrywki energetyczne s niezalene od
politycznych?

W ostatecznym rozrachunku nie da si ich rozdzieli. Podstawowymi skadnikami wielkiej

gry, ktra toczy si w wiecie energii, jest to, kto kontroluje surowce i przesy energii.
Nastpujce po sobie ery s ze sob powizane pod wzgldem gospodarczym, dlatego w pewnym
sensie traci si niezaleno. Wiele rurocigw zapewnia wiksze bezpieczestwo ni jedna rura
(jeden dostawca). A wiele rde zaopatrzenia i wiele tras dostaw oznacza wicej moliwoci dla
konsumenta wynikajcych z konkurencyjnoci, ktra napdza wzrost gospodarczy i dodatkowo
zapewnia bezpieczestwo.
Z perspektywy producenta lepiej mie cakowit kontrol, tak jak to byo za czasw
Rockefellera, ktry prbowa kontrolowa zarwno rop, jak i trasy handlowe. Jednak przez
ostatnie 10-15 lat nastpowao odejcie od dyktatu producentw do sytuacji, w ktrej warunki
dyktuj konsumenci i dywersyfikacja. Producenci mog zapewnia, e wcale nie zaley im na
kontroli nad konsumentami, ale to jest tak, jakby np. Rosja jako producent twierdzia, e nie chce
by jedynym dostawc na jaki rynek zbytu. Naiwnoci byoby mwi, e rzdz tym wycznie
prawa ekonomii. W ostatecznym rozrachunku nie da si cakowicie oddzieli polityki od
gospodarki.

Co sdzi pan o rurocigu Odessa-Brody i trwajcej debacie pomidzy Rosj, ktra chce
odwrci jego kierunek i wysya rop w kierunku Morza Czarnego, a Uni Europejsk,
popierajc oryginalny kierunek transportu kaspijskiej ropy do Europy przez Polsk?

W ktr stron powinna popyn ropa z Odessy, czy do niej? Ile powinno powsta rurocigw
z rejonu Morza Kaspijskiego? Celem budowy niezalenego rurocigu jest poczenie dwch
regionw lub dwch rynkw budowa rurocigu to nie jest samodzielna inwestycja. Trzeba po
jednej stronie zapewni rynek zbytu, a po drugiej producentw chtnych sprzedawa surowiec.
Moe potrzebny jest okres przejciowy, jakie rozwizanie krtkoterminowe pozwalajce zarobi
pienidze dziki odwrceniu kierunku, w czasie, kiedy buduje si kocowy odcinek. Bez
wtpienia mamy tu do czynienia z wielk gr, a polityka i ekonomia musza si w niej poczy.

Czy rejon Morza Kaspijskiego odgrywa w tej wielkiej grze tak du rol, jak twierdz
niektrzy?

Tak, rejon kaspijski odgrywa du rol. Teraz, w 2004 r., wydaje si, e na pnocy jest
wikszy potencja ni na poudniu. Wic rozgrywka bdzie si toczy raczej o rejony rosyjskie i
kazachskie, a nie, jak mylano jeszcze pi lat temu o azerskie, turkmeskie i iraskie. Jest to
wana informacja, bo wikszo tras transportu przechodzi zarwno ekonomicznie, jak i
geograficznie przez teren Rosji. Z surowcami z poudniowej czci rejonu kaspijskiego jest
znacznie trudniej. Obecnie najbardziej oczywist tras jest Rosja. Ale ju wkrtce powstanie dla
niej alternatywa rurocig BTC (BakuTbilisiCeyhan) do basenu Morza rdziemnego. W tej
rozgrywce ekonomia czy si z polityk, a to bardzo silna mieszanka.

Co sdzi Pan o Rosji i o jej podejciu, lub wrcz uzalenieniu od kluczowych gazi gospodarki
przemysu energetycznego?

Gospodarka Rosji w znacznym stopniu uzaleniona jest od ropy i gazu. Rodzi to pytanie, jak
kraj o tak duej populacji i ogromnych zasobach ropy i gazu podchodzi do kwestii rozwoju
gospodarczego. Jak powinien pobudza wzrost i rozwj gospodarczy korzystajc z dochodu
generowanego dziki surowcom, jak i z korzyci pochodzcych z wykorzystywania samych tych
surowcw. Rosja stoi przed problemem dywersyfikacji gospodarki. Jej przemys nafty i gazu
zatrudnia zaledwie 1-2% ze 146 milionowej populacji, wic Rosja musi stworzy jak baz
ekonomiczn sprzyjajc wikszemu zatrudnieniu w innych sektorach. By moe proces ten
pjdzie w kierunku wikszej kontroli i zarzdzania centralnego, a nie prywatnego, przynajmniej
na razie, eby rynek zacz prawidowo pracowa. Nie ma jednej, uniwersalnej drogi rozwoju dla
wszystkich pastw ale nie ulega wtpliwoci to, e im wicej wolnoci ma sektor prywatny,
tym lepiej rozwija si rynek. Wszystko zaley od tego, jak zorganizuje si system podatkowy i
regulacyjny, a take od praw dotyczcych wasnoci prywatnej, zasad corporate governance i
wielu innych praw. Chodzi o to, by jak najkorzystniej i najwydajniej generowa dochd dla
pastwa.
Rzd jest w tej komfortowej sytuacji, e system regulowany, czy te bardziej rynkowy
przynosi ten dochd. Podobne zasady dotycz zarwno gazu, jak i nafty. Do tej pory rosyjski
przemys naftowy by bardziej zorientowany na rynek, dlatego cay przemys energetyczny
zastanawia si, co stanie si z gazem, ktry by od zawsze kontrolowany. Jakie korzyci dla
pastwa moe przynie oddanie go w prywatne rce?

Chodzi o Gazprom?

Tak, rosyjski przemys gazowy to w zasadzie Gazprom. Ale jest tam wiele niewykorzystanych
z gazu nalecych do innych firm, ktre albo nie maj dostpu do rurocigw, lub boj si, e
nie dostan za gaz rozsdnej ceny. Wszystko to trzeba jako rozwiza, bo Rosja musi
produkowa wicej gazu. Jeli role Gazpromu i prywatnych firm si zmieni, to cay wiat bdzie
si temu przypatrywa. W przyszoci Gazprom prawdopodobnie zatrzyma kontrol nad
rurocigiem, ale dopuci do niego prywatnych producentw i ceny rynkowe. Lecz jeli tylko
prywatne firmy zostan dopuszczone do systemu przesyowego i za swj gaz dostan cen
rynkow, to mao je bdzie obchodzi, kto nim zarzdza. Gazprom najpewniej zatrzyma te
kontrol nad trasami eksportowymi. Pozostaje jednak pytanie, czy Rosja jest w stanie wydajniej
regulowa swj przemys gazowy, dopuci do rynku firmy niezalene i paci im ceny rynkowe,
a w tym samym czasie utrzyma kontrol nad eksportem? Kraj ten obecnie stoi w obliczu takiego
wyzwania.

Jaki wpyw na Europ rodkow bdzie miao tak potne ssiedztwo?

Europa rodkowa zaczyna zdawa sobie spraw z jej pozycji w tym rejonie. Jest to bardzo
wany rynek z potencjaem do wytworzenia silnej bazy przemysowej. Europa rodkowa to duy
rynek zbytu, ktry pomaga w rozbudowie kompleksw przemysowych i napdza rozwj. Ta
cz Europy od zawsze bya i bdzie wanym korytarzem handlowym, teraz szczeglnie
wanym ze wzgldu na gaz i rop. Wszystko zaley od lokalnych moliwoci rozwoju. Silne
korytarze powstaj dziki silnej produkcji i silnemu rynkowi zbytu. Su poczeniu poday z
popytem, ale s take rynkami same w sobie.
 Jaka bdzie, wedug Pana, przyszo ropy naftowej czy mamy si spodziewa jakich
niespodzianek? Biorc pod uwag kwestie ekologii, realia ekonomiczne i sytuacj polityczn, jak
bdzie w przyszoci wyglda bilans energetyczny?

Prawdziwym zaskoczeniem jest to, e koszmar producentw ropy naftowej alternatywa dla
wglowodorw nigdy si nie urzeczywistni. Przez ostatnie 15 lat, co jaki czas syszelimy
informacje o nowym paliwie, lub technologiach, ktre miay zrewolucjonizowa wiat energii,
ale nic powanego si nie pojawio. To ju jednak zmartwienie producentw szczeglnie teraz,
w sytuacji wysokich cen ropy i przy coraz wikszym zainteresowaniu rodowiskiem naturalnym
zmuszajce przemys do wynajdowania nowych, czystszych i bardziej wydajnych rde
energii.
Kolejn niewiadom, na ktrej rozwizanie czeka chyba wiat paliwowy, jest sytuacja na
Bliskim Wschodzie. Interesujemy si tym ju od ponad 50 lat, zastanawiajc si, jak to si dzieje,
e przy tak duej niestabilnoci rejon ten nadal funkcjonuje. Nie ma adnych gwarancji, e
obecny poziom przemocy si utrzyma i e sytuacja nadal bdzie tak napita, wpywajc
negatywnie na ceny ropy. To, co si tam wydarzy, moe mie tragiczny wpyw na gospodark na
caym wiecie, i w konsekwencji zmusi sam przemys do szukania alternatywnych rde
energii.

Dzikuj za ciekaw rozmow. Jestem wdziczny za to, e podzieli si Pan z nami swoimi
pogldami i opiniami na temat przyszoci Polski i Europy rodkowej w tej wielkiej grze.

Rozmawia James Angelus.

Wsppraca: Kamil Tchorek