Polski Dyskurs Prasowy o Konflikcie Na Ukrainie. Perspektywa Porównawcza 2014-2015

Polski dyskurs prasowy
o konflikcie na Ukrainie.
Perspektywa porwnawcza 2014-2015

Warszawa, luty 2017
Wydawca:
Laboratorium Bada Medioznawczych UW
ul. Bednarska 2/4
00-310 Warszawa
biuro@lbm.uw.edu.pl
Wykonanie raportu:
Zesp Laboratorium Bada Medioznawczych UW pod kierownictwem dr. Tomasza Gackowskiego i dr
Karoliny Brylskiej (opieka naukowa, metodologiczna, pomys, klucz kodowy, kategorie badawcze
i koordynacja)
Autorzy raportu:
Karolina Brylska, Pawe Dbkowski, Tomasz Gackowski, ukasz Krawczyski, Anita Kwiatkowska, Olga
cka, Mateusz Patera, Katarzyna Pirecka, Radosaw Prachnio, Maria Rajchert, Dagmara Sidyk, Amanda
Siwek, Marlena Sztyber, Kamila Wclewska
Koordynacja zespow koderskich:

Karolina Brylska, Tomasz Gackowski, Mateusz Patera, Maria Rajchert, Dagmara Sidyk
Zespoy koderskie:
Aleksandra Beczek, Pawe Dbkowski, Barbara Erling, Mateusz Fusiarz, Magdalena Gudziska, Agnieszka
Hejne, Agata Kropiewnicka, Anita Kwiatkowska, Micha Mijalski, Mateusz Patera, Radosaw Prachnio,
Katarzyna Pirecka, Maria Rajchert, Agata Roek, Aleksandra Sotysiak, Marlena Sztyber, Tomasz
Wrblewski, ukasz Ziniewicz
Dominik Daszkiewicz, Przemysaw Goaszewski, Bartosz Skalik, Karolina Stpie, Aleksander Szeliga-
Potocki
ukasz Krawczyski, Dagmara Sidyk, Amanda Siwek, Kamila Wclewska
Wsparcie techniczne:
Adam Balcerzak
ISBN 978-83-944298-2-9
Copyright Laboratorium Bada Medioznawczych UW
Na okadce wykorzystano grafik autorstwa Fermama Aziza pochodzc ze strony www.flaticon.com (CC 3.0 BY).

Polski dyskurs prasowy o konflikcie na Ukrainie Laboratorium Bada Medioznawczych UW

SPIS TRECI
SPIS TRECI .....................................................................................................................3
NOTA METODOLOGICZNA ...............................................................................................4
WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA .....................................................................................6
Moduy tematyczne ................................................................................................ 8
SCENARIUSZE SYTUACJI ................................................................................................9
NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNY SCENARIUSZ....................................................... 23
DEFINICJA SYTUACJI ................................................................................................... 33
PRZEDMIOT I O SPORU .............................................................................................. 45
KONTEKSTY HISTORYCZNE ......................................................................................... 53
PORWNANIA HISTORYCZNE ...................................................................................... 66
METAFORY .................................................................................................................... 79
PODSUMOWANIE RAPORTU ...................................................................................... 107

| SPIS TRECI |
-3-

NOTA METODOLOGICZNA
dr Tomasz Gackowski, dr Karolina Brylska
Celem przedstawionego w niniejszym raporcie projektu badawczego byo sprawdzenie, jak

polskie media drukowane pisay o wydarzeniach na Krymie zarwno w czasie ich trwania (2014
r.), jak i po upywie roku (2015 r.)1. Rwnie wane byo sprawdzenie, na ile polski publicystyczny
dyskurs prasowy w tym wypadku tzw. dyskurs krymski jest eksplikacyjny, to znaczy, na ile
skutecznie wyjania czytelnikom sytuacj i na ile jest przewidujcy (do jakiego stopnia
publicyci potrafi trafnie prognozowa rozwj wydarze).
W agregowaniu tekstw korzystano z archiwum gazet eKiosk/eGazety. Przeszukaniu pod ktem

zaoonych kryteriw (o ktrych poniej) podlegao ponad 50 tytuw prasowych, w tym
wszystkie istotne dzienniki i magazyny polskiego rynku prasowego (legitymujce si
najwyszym nakadem oraz poziomem czytelnictwa).
Badanie prowadzone byo metod analizy zawartoci, analizy narracji oraz analizy dyskursu. Do
selekcji materiau badawczego zastosowano celowy dobr prby. Mianowicie:
W pierwszym etapie wyznaczono cezury czasowe, w ramach ktrych mieci si operat danych.
Zdecydowano, e najbardziej interesujcym badaczy okresem by czas od 22 lutego 2014 r.
(dzie ucieczki Wiktora Janukowycza z Ukrainy) do 23 marca 2014 r. (pierwszy dzie powszedni
po podpisaniu przez prezydenta Wadimira Putina aktw ratyfikacyjnych traktatu o przyjciu
Republiki Krymu do Federacji Rosyjskiej). Nastpnie do badania kwalifikowano teksty, w ktrych
pojawia si fraza kluczowa Krym i ktre jednoczenie byy tekstami publicystycznymi (nie
faktograficznymi, informacyjnymi; wyrniono pi typw tekstw publicystycznych: felieton,
analiza-rozprawka, komentarz, wywiad, reporta).
Rok pniej zdecydowano, e naley przeprowadzi badanie lustrzane, tzn. obejmujce

analogiczne ramy czasowe (22 lutego 23 marca), ktre pozwoli porwnawczo przeanalizowa
zainteresowanie publicystw tematyk Krymu rok po aneksji. Biorc zatem pod uwag kolejno
kryterium czasowe, kryterium tematyczne oraz kryterium gatunkowe, do badania
zakwalifikowano 311 artykuw w 2014 roku i 119 artykuw w roku 2015.
Wyselekcjonowane materiay poddawane byy kodowaniu, tj. wieloaspektowemu opisowi wedle

kilkudziesiciu zaoonych kategorii badawczych (klucz kodowy i jego kategorie badawcze
zostay zoperacjonalizowane na podstawie badania pilotaowego). Kategorie te zwizane byy
kolejno z:
opisem podstawowych parametrw tekstu (data i miejsce publikacji tekstu, autor, dzia,
strona, typ tekstu, profesja i narodowo pierwszego nadawcy oraz ewentualnie
| NOTA METODOLOGICZNA |
profesja nadawcy drugiego i trzeciego);

1
Pierwszy raport opublikowano 24 marca 2015 r. Zrecenzowany raport zosta zaprezentowany na sympozjum
naukowym organizowanym przez Laboratorium Bada Medioznawczych UW oraz Orodek Analiz Politologicznych
Uniwersytetu Warszawskiego zob. http://www.lbm.uw.edu.pl/8-aktualnosci/65-raport-krym oraz
http://oapuw.pl/aneksja-krymu-w-polskiej-publicystyce-prasowej-opowiesc-analiza-prognoza/.
-4-

ogln tematyzacj tekstu (perspektywa, temat, wtek wiodcy, wtek poboczny);
opisem moliwych sankcji wobec Rosji (polityczne, ekonomiczne, wojskowe,

niedookrelone) oraz sankcji ze strony Rosji (polityczne, ekonomiczne, wojskowe,
niedookrelone);
odwoaniami do kontekstw historycznych (czy i jakie pojawiay si w tekcie);
aktorami wymienionymi w artykule (wyliczenie, kwalifikacja w alternatywie czynni-bierni,

opis aktorw i weryfikacja, czy wystpuje ktry z zaoonych moliwych aktorw:
spoeczestwo ukraiskie, rosyjskie, polskie, inne narody, grupy spoeczne na Ukrainie,
gremia midzynarodowe);
narracj zawart w artykule (definicja sytuacji, przyczyny sytuacji, scenariusze rozwoju

sytuacji, najbardziej prawdopodobny scenariusz, przedmiot i o sporu);
jzykiem uytym do opisu sprawy (zwaszcza forma rdtytuw, leadw, a take

zawarte w tekcie figury: porwnania, metafory, okrelenia nacechowane).
Zagregowane dane podlegay rekodowaniu i przekrojowemu zestawianiu przede wszystkim

wedle kluczowych, sklastrowanych kategorii. Pogbiona analiza jakociowa tekstw
pozwolia natomiast odnotowa rnice narracyjne pomidzy poszczeglnymi segmentami
i tytuami prasy.
| NOTA METODOLOGICZNA |
-5-

WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA

W 2015 roku znacznie spado zainteresowanie polskich publicystw tematem wydarze
na Ukrainie i aneksji Krymu: rok po aneksji opublikowano prawie trzy razy mniej
artykuw (119) ni w 2014 roku (311).
W badaniu uwidocznia si postpujca z czasem obiektywizacja i chodniejsze

spojrzenie na wydarzenia toczce si na Pwyspie Krymskim. W obu badanych
okresach w wikszoci artykuw brakowao pogbionej analizy przyczyn, a take
przewidywania najlepszych rozwiza czy prawdopodobnych skutkw kryzysu.
Przy porwnaniu scenariuszy sytuacji z obu badanych okresw widoczne jest, e

w przewaajcej czci publicyci bdnie zakadali dalsz eskalacj konfliktu
zarwno wojskowego, jak i dyplomatycznego.
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku publicyci spekulowali na temat tego, jakie skutki mog
przynie naoone przez Zachd sankcje. Najczciej wskazywanym byy problemy
gospodarcze Rosji, ktre mog doprowadzi do kryzysu spoeczno-politycznego.
W 2014 roku przewidywano, e W. Putin zatrzyma si na Krymie i zaprzestanie dalszej

ekspansji. Pojawiy si rwnie scenariusze przewidujce, e Rosja cakowicie wycofa
si z Krymu lub dojdzie do bezporedniego porozumienia midzy Moskw a Kijowem. W
2015 roku publicyci prognozowali, e Rosjanie zbuntuj si przeciwko swojemu
prezydentowi i prowadzonej przez niego polityce. Mogoby to doprowadzi do
odsunicia go od wadzy lub przegranej w walce o kolejn kadencj. Publicyci
wskazywali rwnie, e w Rosji moliwa jest rewolucja, ktra bdzie powtrzeniem
scenariusza Majdanu.
W porwnaniu z rokiem 2014, w 2015 roku autorzy artykuw czciej unikali

wskazywania najbardziej prawdopodobnego rozwoju wydarze na Krymie, a take byli
bardziej ostroni w formuowaniu zdecydowanie negatywnych nastpstw konfliktu.
Autorzy artykuw w 2014 roku wskazywali, e rwnie prawdopodobne jest pogbienie

konfliktu, jak i jego zamroenie, a nawet rozwizanie (w tym take bez udziau pastw
trzecich). Rok pniej przewidywali, e bardziej prawdopodobne s negatywne
scenariusze, czyli zaostrzenie i rozprzestrzenienie si konfliktu lub zaakceptowanie
aneksji Krymu przez spoeczno midzynarodow i sam Ukrain.
Rok po kluczowych wydarzeniach na Ukrainie publicyci przestaj wskazywa j jako

gwnego aktora w toczcym si sporze. W dyskursie krymskim Ukraina staa si tem
dla dziaa innych aktorw: Rosji oraz pastw zachodnich.
| WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA |
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku Dziennik Gazeta Prawna jako jedyny tytu
jednoznacznie i trafnie przewidywa rozwj konfliktu na Ukrainie.
W obu badanych okresach przewaaa tendencja do definiowania Rosji jako aktora

o dominujcej pozycji w konflikcie gracza, ktry rozdaje karty, z kolei sytuacj
wewntrzn Ukrainy przedstawiano jako z lub bardzo z.
-6-

Rok po aneksji Krymu publicyci nie mieli wtpliwoci co do tego, e Rosja osigna
swoje cele, co jednoznacznie okrela jej zwycisk pozycj.
W roku 2015 artykuy wskazyway na spolaryzowanie stosunku wobec Rosji: nie mogc
wypracowa jednolitego stanowiska, Zachd nie by w stanie realizowa dziaa ani
przedstawia jakichkolwiek skonkretyzowanych planw.
Rok po wydarzeniach na Krymie publicyci niezwykle rzadko poruszali temat Majdanu,

a jeszcze rzadziej doszukiwali si w nim pocztku konfliktu.
Pomidzy 2014 a 2015 rokiem nastpia zmiana w postrzeganiu przez publicystw

wydarze dotyczcych Krymu. W 2014 roku gwnym przedmiotem zainteresowania
byy wydarzenia krymskie oraz konflikt na osi Rosja Ukraina. Rok pniej w artykuach
odchodzono od opisu szczegowych wydarze na rzecz namysu nad perspektyw
europejsk i wiatow. Jednak mimo to wikszo przeanalizowanych materiaw nie
przedstawia pogbionej analizy przyczyn, moliwych rozwiza czy wreszcie
prawdopodobnych, realnych skutkw wydarze.
Autorzy tekstw w obu monitorowanych okresach przywizuj znaczco mniejsz wag

do perspektywy spoecznej i gospodarczej ni do politycznych aspektw konfliktu.
Dodatkowo mocno podkrelaj aktywno Wadimira Putina jako czoowego aktora,
majcego znaczcy wpyw na przedmiot sporu i przebieg wydarze.
Spektrum merytoryczne kontekstw i porwna historycznych przytaczanych

w badanych artykuach byo niezwykle szerokie i to zarwno pod wzgldem okresu
historycznego, jak i przywoywanych pastw oraz bohaterw.
Najwiksz frekwencj osigny jednak te konteksty i porwnania historyczne, ktre

dotyczyy Rosji (ew. ZSRR) oraz pastw postsowieckich. Innymi czsto przywoywanymi
bd porwnywanymi pastwami bya Polska, Niemcy (ew. III Rzesza) oraz Stany
Zjednoczone Ameryki. Wrd postaci przywoywanych w badanych artykuach dominuj
wiatowi przywdcy z okresu II wojny wiatowej, w szczeglnoci Adolf Hitler i Jzef
Stalin byli oni wspominani w kontekcie bd porwnaniu (szukajcym rnic albo
podobiestw) do obecnego prezydenta Federacji Rosyjskiej Wadimira Putina.
W 2014 roku polscy publicyci chtnie odnosili wczesn sytuacj na Krymie do

zagadnienia samostanowienia narodw oraz zimnej wojny, a rok pniej czciej
porwnywano zajcie Krymu do historycznych aneksji terytoriw na podstawie umowy
(np. rozbiory Polski, Anschluss Austrii) czy do wybuchu II wojny wiatowej.
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku narracja na temat W. Putina oraz Rosji prowadzona bya
w zbliony sposb (dominujce kategorie metafor w badanych artykuach: ruch/relacje
| WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA |
przestrzenne, choroba/organizm, ciao oraz gra).
Obraz Ukrainy, ktry rysuje si na amach polskiej prasy, to obraz pastwa sabego,
pogronego w kryzysie, umierajcego (wzrost odsetka metafor zwizanych ze mierci
w tekstach z 2015 roku).
-7-

Moduy tematyczne
| |
-8-

SCENARIUSZE SYTUACJI
Marlena Sztyber
Przyczenie Pwyspu Krymskiego do Federacji Rosyjskiej w wietle prawa midzynarodowego

uznane zostao za aneksj, czyli nielegalne nabycie terytorium innego pastwa w drodze uycia
lub groby uycia siy zbrojnej. Polscy publicyci starali si wytumaczy czytelnikom przyczyny
i przebieg konfliktu krymskiego, a take jego moliwy rozwj. Scenariusze sytuacji miay za
zadanie przybliy polskiemu spoeczestwu moliwe drogi rozwoju konfliktu. W zwizku z jego
znaczeniem na arenie midzynarodowej prognozy dotyczce jego rozwoju mona uzna za
istotne.
Wykres 1. Udzia artykuw zawierajcych Wykres 2. Udzia artykuw zawierajcych

scenariusze sytuacji w 2014 r. scenariusze sytuacji w 2015 r.
86; 35;
27,65% 29,41%
84;
225; 70,59%
72,35%
Artykuy zawierajce scenariusze Artykuy zawierajce scenariusze

sytuacji sytuacji
Artykuy niezawierajce scenariuszy Artykuy niezawierajce scenariuszy
sytuacji sytuacji
Cakowita liczba artykuw w monitorowanym okresie 2014 r. wyniosa 311, co stanowi 100 proc. dla
niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw w monitorowanym okresie 2015 r. wyniosa 119, co stanowi
100 proc. dla niniejszych wylicze.
Dokonujc analizy porwnawczej bada dyskursu krymskiego w polskiej prasie w 2014 oraz
2015 roku, dostrzec mona niewielkie rnice dotyczce sposobu przedstawienia scenariuszy
sytuacji. W 2014 roku artykuy, w ktrych wystpi co najmniej jeden scenariusz sytuacji,
stanowiy 72,35 proc. wszystkich badanych publikacji (225 artykuw). W 2015 roku
odnotowano nieznacznie mniejszy udzia tekstw zawierajcych scenariusze, tj. 70,59 proc. (84
artykuy). Bezwzgldna liczba publikacji ulega zmianie, jednak procentowy udzia jest do siebie
bardzo zbliony.
| SCENARIUSZE SYTUACJI |
W 2014 roku ponad 65 proc. artykuw publicystycznych zawierao w sobie wicej ni jeden
scenariusz sytuacji. Rok pniej publicyci byli bardziej pewni tego, co moe wydarzy si
w zwizku z konfliktem na Krymie, bowiem tylko 26,89 proc. artykuw zawierao wicej ni
jeden scenariusz sytuacji. Byy one w stosunku do siebie cakowicie sprzeczne lub dotyczyy
innej sfery dziaania danego aktora politycznego.
-9-

Zestawiajc ze sob wyniki badania z 2014 oraz 2015 roku, mona zauway rnice
w moduach tematycznych scenariuszy sytuacji. Kluczow jest pojawienie si tematyki sytuacji
wewntrznej w Rosji oraz brak z przyczyn oczywistych tekstw powiconych referendum
na Krymie. Inne kategorie pozostay bez zmian, jednak rni si pomidzy sob frekwencj
artykuw, ktre dotyczyy danej kwestii.
Wykres 3. Zestawienie scenariuszy sytuacji poruszanych przez publicystw w 2014 roku
25%
20%
20%
15,11%
14,22%
15%
12%
10% 8,44%
6,67% 6,67% 6,22%
4,89%
5% 4%
0%
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray scenariusze sytuacji w monitorowanym okresie 2014 r., wyniosa
225, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.

-10-

Wykres 4. Zestawienie scenariuszy sytuacji poruszanych przez publicystw w 2015 roku
30,00%
26,19%
25,00% 22,62%
20,00% 17,86%
14,29%
15,00%
11,90%
9,52%
10,00%
7,14%
5,95%
4,76%
5,00% 3,57%
0,00%
84, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.
Najwiksz rnic odnotowano w ekspozycji scenariuszy sytuacji dotyczcych wprowadzenia

sankcji. W porwnaniu do 2014 roku tematyka ta pojawia si rzadziej odnotowano j
w mniejszej liczbie artykuw (spadek z 20 do 7 proc.). Na przestrzeni roku odnotowano rwnie
zmniejszenie liczby scenariuszy sytuacji dotyczcych roli Polski w konflikcie, a take kwestii
rosyjskiego gazu. W 2015 roku widoczny jest wzrost liczby scenariuszy dotyczcych dalszej
ekspansji Rosji, sytuacji wewntrznej na Ukrainie, reakcji Zachodu, a take moliwoci konfliktu
politycznego midzy Rosj a innymi podmiotami prawa midzynarodowego. Na podobnym
poziomie uksztatowaa si ekspozycja scenariuszy przewidujcych porozumienie midzy Rosj
a Zachodem i Ukrain, a take konflikt zbrojny.
Wprowadzenie sankcji
W scenariuszach przewidujcych wprowadzenie sankcji odnotowano najwiksz rnic

ilociow w porwnaniu do pierwszego roku badania. Publicyci w 2015 roku rzadziej

przewidywali wprowadzenie lub utrzymanie ogranicze przez Zachd.
-11-

Wykres 5. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych wprowadzenia sankcji
25%
20%
20%
15%
10%
7,14%
5%
0%
2014 2015
225, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray scenariusze
sytuacji w monitorowanym okresie 2015 r., wyniosa 84, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.
Wedug analizowanych artykuw z 2014 i 2015 roku wprowadzenie sankcji miao by

odpowiedzi na dziaania Rosji. Wrd scenariuszy pojawiy si takie, w ktrych sprecyzowany
jest jedynie obszar, ktrego dotyczy maj restrykcje. Najczciej s to ograniczenia
gospodarcze. Dziaania Zachodu w sprawie konfliktu na Ukrainie sprowadzi si maj do
karania Rosji za pomoc sankcji gospodarczych i zastraszania militarnego2. W 2014 roku
czciej pojawiay si artykuy, w ktrych sankcje wobec Rosji byy szczegowo wymienione.
Pisano o ogoszeniu czarnej listy VIP-w, zamroeniu kont najbogatszych Rosjan,
ograniczeniach wizowych czy wykluczeniu Rosji z G83 (co formalnie nastpio 24 marca 2014 r.,
kiedy grupa najbardziej wpywowych pastw wiata powrcia do formuy G7). W 2015 roku
publicyci z reguy nie definiowali, czego miayby dotyczy sankcje, lecz wskazywali midzy
innymi, e ich nieprzeduenie moe by nagrod dla Wadimira Putina za taktyczne zamroenie
konfliktu na Ukrainie4.
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku publicyci spekulowali na temat tego, jakie skutki mog
przynie naoone przez Zachd restrykcje. Najczciej wskazywanym byy problemy
gospodarcze Rosji, ktre mog doprowadzi do kryzysu, a take do zwrcenia si
spoeczestwa przeciwko wadzy. W 2015 roku pojawi si rwnie przeciwstawny scenariusz,
ktry wskazuje, e sankcje, ostracyzm i krytyka Rosji przez spoeczestwa i wadze pastw
zachodnich wzmocni autorytarn pozycj Wadimira Putina w Rosji, a w spoeczestwie
umocni przekonanie, e Zachd to wrg5. Podobny scenariusz pojawi si we wczeniejszym
roku badania: jeden z publicystw przewidywa, e sankcje uderz przede wszystkim w tych,
ktrzy je wprowadz6.

2
S. Ciosek, Panie ambasadorze, czy bdzie wojna?, Angora, 08.03.2015, s. 72.
3
R. Boyes, Unijni przywdcy obawiaj si, e sankcje wobec Putina uderz si zwrotn w Zachd, Polska Metropolia
Warszawska, 07.03.2014, s. 4.
4
R. Imielski, Unio, nie ustpuj Putinowi!, Gazeta Wyborcza, 19.03.2015, s. 2.
5
S. Ciosek, Panie ambasadorze, czy bdzie wojna?, Angora, 08.03.2015, s. 72.
6
R. Boyes, Unijni przywdcy obawiaj si, e sankcje wobec Putina uderz si zwrotn w Zachd, Polska Metropolia
Warszawska, 07.03.2014, s. 4.
-12-

Ciekawy jest fakt, i w 2014 roku dziennikarze wskazywali na moliwo odpowiedzi Moskwy
na wprowadzone ograniczenia: kontrsankcje, dania odwoania sankcji lub zarzdzenie
konfiskaty majtkw i kont bankowych dziaajcych w Rosji firm nalecych do obywateli
pastw, ktre wprowadziyby ograniczenia wobec Rosji7. W 2015 roku nie pojawiy si
scenariusze sytuacji, ktre dotyczyyby bezporednio wskazanych sankcji ze strony Rosji.
Publicyci podkrelaj jednak, jak wana jest kwestia rosyjskiego gazu. Temat ten, ze wzgldu
na swoje znaczenie, opisany zosta w osobnym paragrafie niniejszego rozdziau.
Dalsza ekspansja Rosji

Ta kategoria tematyczna gromadzi artykuy, w ktrych zawarto scenariusze sytuacji
przewidujce, e ekspansja Rosji nie zatrzyma si na Krymie. Na przestrzeni roku widoczny jest
wzrost liczby artykuw przewidujcych takie rozwinicie konfliktu rosyjsko-ukraiskiego
(wzrost z 15 do 26 proc.).
Wykres 6. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych ekspansji Rosji
30,00%
26,19%
25,00%
20,00%
15,11%
15,00%
10,00%
5,00%
0,00%
2014 2015
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku polscy publicyci zakadali, e Krym moe nie by jedynym
obiektem zainteresowania Wadimira Putina. W drugim roku badania widoczny jest wzrost
scenariuszy sytuacji, ktre w sposb precyzyjny okrelaj obszar zagroony ekspansj Rosji. W
2014 roku 35 proc. artykuw (a w kolejnym roku ponad 68 proc.) wskazuje, e najbardziej
zagroone s kraje dawnego ZSRR. Jako pastwa najbardziej naraone na atak Rosji
wymieniane byy kraje batyckie: Estonia, Litwa oraz otwa. W scenariuszach pojawiy si take
Biaoru, Modawia oraz Gruzja. Odnotowano niewielki wzrost liczby artykuw, ktre przewiduj
atak Rosji na Polsk (z 4 do 6 artykuw cho naley pamita, e w ujciu procentowym
wszystkich tekstw zawierajcych scenariusze sytuacji ten wzrost jest bardziej znaczcy
czyli z 1,7 proc. w roku 2014 do 7 proc. w roku 2015). Zmniejszya si natomiast liczba publikacji,
ktre wskazuj Ukrain jako obszar zagroony dalsz ekspansj Moskwy. Warto podkreli, e
scenariusze, ktre przewidyway atak na Ukrain, w przeciwiestwie do roku 2014, nie

7
M. Piasecki, Zachd, zakadnik Rosji, Rzeczpospolita, 06.03.2014, s. A2.
-13-

dostarczay informacji o terytoriach najbardziej zagroonych, lecz zwracay uwag, e na atak
naraony jest cay kraj.
Porozumienie midzy Rosj a Zachodem i Ukrain

Scenariusze omawiane w tym paragrafie wskazuj, i moliwe jest porozumienie midzy
Moskw a Zachodem i Ukrain, ktre pozwoli na wygaszenie konfliktu krymskiego. Procentowy
udzia artykuw zawierajcych takie scenariusze sytuacji w 2015 roku jest porwnywalny do
analogicznego odsetka artykuw z roku wczeniejszego.
Wykres 7. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych porozumienia midzy Rosj

a Zachodem i Ukrain
15,00%
14,50%
14,29%
14,22%
14,00%
13,50%
13,00%
2014 2015
W 2014 roku publicyci wskazywali na rne drogi pokojowego rozwizania konfliktu.

Przewidywano, e W. Putin zatrzyma si na Krymie i zaprzestanie dalszej ekspansji. Sdzono
rwnie, e na uspokojenie sytuacji bdzie mia wpyw Zachd, ktry doprowadzi do
porozumienia midzy skonfliktowanymi o terytorium pastwami8. Pojawiy si rwnie
scenariusze przewidujce, e Rosja cakowicie wycofa si z Krymu9 lub dojdzie do
bezporedniego porozumienia midzy Kijowem a Moskw.
Podczas analogicznego badania, przeprowadzonego rok po opisywanych wydarzeniach,

zauwaalne jest, e publicyci nie wskazuj w jednoznaczny sposb, jak miaoby wyglda
porozumienie. Scenariusze pokojowego rozwizania konfliktu s rne i nie mona ich
przyporzdkowa do wyodrbnionych w 2014 roku kategorii. Dziennikarze wskazuj, e wojna
nie moe trwa wiecznie, poniewa walka sporo kosztuje prezydenta Rosji, a jego sia
i bezwzgldno nie s nieskoczone10. Rosja moe ulec zachodnim politykom i wrci do

pokojowych i demokratycznych rozwiza prowadzenia polityki, bowiem W. Putin nie kontroluje

8
P. Jendroszczyk, Zachd jest nadal gotw porozumie si z Putinem, Rzeczpospolita, 17.03.2014, s. A4.
9
R. Szoszyn, L. Pielunski, Kontrolowana eksplozja separatyzmu, Rzeczpospolita, 26.02.2014, s.A8.
10
P. Sokoowski, Ustpstwa wobec Rosji prowadz donikd, Rzeczpospolita, 24.02.2015, s. A12.
-14-

w peni sytuacji politycznej w swoim kraju11. Wedug publicystw moliwe jest rwnie
porozumienie midzy Moskw a Berlinem, gdy socjaldemokraci s prorosyjscy i najchtniej
prowadziliby rozmowy z Rosj bez Ukrainy i Polski12. Wikszo scenariuszy dotyczcych
porozumienia wskazuje, i mimo e konfrontacja wojskowa jest Rosji niejako na rk i nie
chciaaby jej koczy, to dyplomatyczny i ekonomiczny nacisk moe sprawi, e Moskwa si
ugnie i doprowadzi do zakoczenia konfliktu.
Konflikt zbrojny
Znaczce rnice procentowe midzy wynikami badania z 2014 a 2015 roku nie s widoczne
rwnie w przypadku scenariuszy dotyczcych konfliktu zbrojnego. Procentowy udzia takich
artykuw jest analogiczny w obu badanych okresach.
Wykres 8. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych konfliktu zbrojnego
12,40%
12,20%
12,00%
12,00% 11,90%
11,80%
11,60%
11,40%
11,20%
11,00%
2014 2015
Publicyci zarwno w 2014, jak i 2015 roku przewiduj, e brak zdecydowanej reakcji Zachodu
przyczyni si do wkroczenia W. Putina na tereny Ukrainy, a take innych pastw ociennych.
Konflikt moe by wiatowy, istnieje take moliwo wojny nuklearnej13. Dziennikarze
wskazuj, jak du rol w tym konflikcie odgrywa Rosja, ktra ma militarn przewag nad
pozostaymi krajami. Wedug nich rozmowy na Kremlu przywdcw Zachodu z W. Putinem to
znak dla Europy rodkowej, e najpewniej grozi jej wojna14. Bdzie coraz wicej ofiar, a pokj
stanie si niepewny. Rozpocznie si rosyjski marsz na zachodni Europ. Wadimir Putin bdzie
prowadzi kolejne dziaania zaczepne, w ktrych moe doj do prowokacji, np. z uyciem
amerykaskiej broni15.

11
J. Prus, Egzekucja pod Kremlem, Polityka, 04.03.2015, s. 10.
12
M. Czech, Nasze miejsce w grze o Ukrain Gazeta Wyborcza, 06.03.2015, s. 9.
13
B. Hoyle, Ronie strach Litwinw przed grob agresji ze strony wojsk rosyjskich, Polska Metropolia Warszawska,
27.02.2015, s. 28.
14
P. Kowal, ywy pomnik Putina, W Sieci Historii , 26.02.2015, s. 63.
15
J. Haszczyski, Rosjanie mog zrobi wszystko, Rzeczpospolita, 02.03.2015, s. A2.
-15-

Sytuacja wewntrzna na Ukrainie
W 2015 roku ponad 17 proc. scenariuszy dotyczyo sytuacji wewntrznej na Ukrainie. W
porwnaniu do badania przeprowadzonego rok wczeniej udzia tej tematyki wzrs o ponad 9
proc.
Wykres 9. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych sytuacji wewntrznej na Ukrainie
20,00%
17,86%
18,00%
16,00%
14,00%
12,00%
10,00% 8,44%
8,00%
6,00%
4,00%
2,00%
0,00%
2014 2015
W 2014 roku dziennikarze podkrelali, jak wane s reformy wewntrzne na Ukrainie, a ich
nieprzeprowadzenie moe doprowadzi do bankructwa16. Rok pniej publicyci nadal
wskazuj, e przeprowadzenie reform jest konieczne, jednak podkrelaj rwnie niesprzyjajce
warunki wewntrzne i zewntrzne dla reform na Ukrainie, w tym prowadzenie przez Rosj
destrukcyjnych dziaa przeciw temu pastwu, kryzys gospodarczy, jak rwnie brak
konsekwencji osb rzdzcych Ukrain17. Jeli Ukraina nie przeprowadzi reform, to na dugo
moe utraci szans na stworzenie nowoczesnego pastwa.
Wrd scenariuszy sytuacji, ktre pojawiy si w artykuach z 2014 i 2015 roku, najwicej jest
tych prognozujcych osabienie Ukrainy. Publicyci przewiduj, e jeeli dojdzie do
porozumienia midzy Rosj a Zachodem, to spoeczestwo ukraiskie zacznie wierzy, e
o losach wiata decyduj tylko mocarstwa. Wtedy poczuje si zdradzone i odwrci si od
obecnej wadzy i bdzie sprzeciwia si idei integracji z Zachodem18. Dziennikarze zwracaj
uwag na niepokoje spoeczne, wywoane realnym zagroeniem militarnym ze strony Moskwy.
W 2015 roku pojawi si scenariusz, ktry wskazuje, e Rosja moe wprowadzi Ukrain
w permanentny kryzys, a nastpnie bdzie czeka, a kraj si rozpadnie. Wtedy poszczeglne
regiony same zwrc si do niej z prob o pomoc19. Autorzy wspominaj rwnie, e

16
J. Bielecki, Zadanie prawie nie moliwe, Rzeczpospolita, 20.03.2014, s. A3.
17
W. Konoczuk, Ukraiskie by albo nie by, Tygodnik Powszechny, 22.03.2015, s. 4345.
18
P. Semka, Ukraina w cieniu Jaty, Go Niedzielny, 22.02.2015, s. 45-46.
19
Z. Szczerek, Pozszywana armia, Polityka, 04.03.2015, s. 14-16.
-16-

midzynarodowa dyplomacja, rozejm czy zapewnienia politykw i tak nie przyczyni si do
poprawy coraz trudniejszej sytuacji zwykych Ukraicw20.
Sytuacja wewntrzna w Rosji

W artykuach publicystycznych z 2014 roku nie byo scenariuszy sytuacji, ktre w bezporedni
sposb odnosiyby si do sytuacji wewntrznej w Rosji. Po roku od wydarze na Krymie polscy
publicyci zaczli przewidywa, co moe wydarzy si w Moskwie w zwizku z konfliktem
o Krym. Najwicej scenariuszy w tej grupie dotyczyo osoby W. Putina i kryzysu politycznego
w Rosji. Publicyci przewidywali, e Rosjanie zbuntuj si przeciwko swojemu prezydentowi
i prowadzonej przez niego polityce. Mogoby to doprowadzi do odsunicia go od wadzy lub do
tego, e nie zostanie wybrany na kolejn kadencj. Publicyci wskazuj rwnie, e w Rosji
moliwa jest rewolucja, ktra bdzie powtrzeniem ukraiskiego Majdanu21. Pojawia si
scenariusz, wedug ktrego Federacja Rosyjska moe si rozpa, na co wpyw moe mie saba
gospodarka, ale te wysyanie onierzy na interwencj do innego kraju. W rezultacie tego
niepodlego odzyskaj Czeczenia, Tatarystan i Krym22. Odnotowano take przeciwstawne
scenariusze, ktre przewidyway, e Rosja nie zdoa sama obali Wadimira Putina23, a jeli
nawet doszoby do zmiany wadzy, to i tak Rosja nie stanie si prozachodnia.
Do tej kategorii zaliczony zosta rwnie scenariusz, ktry zwraca uwag, e Wosi chc
zblienia z Rosj i s w stanie zoy Ukrain na otarzu wasnych interesw24. Nie traktuj oni
Federacji Rosyjskiej jako militarnego i gospodarczego zagroenia dla Europy, lecz jako dobrego
sojusznika i partnera gospodarczego.

20
H. Leman, Trzy Ukrainy, Przegld, 02.03.2015, s. 20-22.
21
M. Kacewicz, Nerwy na Kremlu, Newsweek Polska, 16.03.2015, s. 60-63.
22
P. Wodczyk, Rosja moe si rozpa, Tygodnik Do Rzeczy, 23.02.2015, s. 72-73.
23
B. Wieliski, Nie dajcie si zastraszy, Gazeta Wyborcza, 18.03.2015, s. 1.
24
P. Kowalczuk, W druynie z Putinem, Rzeczpospolita, 14.03.2015, s. P10-P11.
-17-

Reakcja Zachodu
Porwnujc wyniki badania z lat 2014 i 2015, mona zauway widoczny wzrost liczby
scenariuszy sytuacji dotyczcych reakcji Zachodu na konflikt rosyjsko-ukraiski (o niemal 3
procent).
Wykres 10. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych reakcji Zachodu
10,00% 9,52%
9,00%
8,00%
6,67%
7,00%
6,00%
5,00%
4,00%
3,00%
2,00%
1,00%
0,00%
2014 2015
W 2014 roku z analizy scenariuszy sytuacji wynikao, e reakcje Zachodu to przede wszystkim
sowa, a nie czyny. Przewaay scenariusze, ktre zakaday, e Zachd nastraszy jedynie Rosj,
ale w rzeczywistoci pozostawi jej swobod dziaania. Zachd przedstawiany by jako ten, ktry
deklaruje pomoc, lecz nie jest gotowy na zaryzykowanie wasnych interesw25. W 2015 roku
publicyci czciej wskazywali na faktyczn pomoc Zachodu dla Ukrainy, midzy innymi
w formie wsparcia finansowego w wysokoci miliarda dolarw czy dostaw broni26. Podkrelali
te, e jeeli Zachd nie przerwie aneksji kolejnych czci Ukrainy dokonywanych przez Rosj,
to Federacja bdzie kontynuowa swoj ekspansj.
W 2015 roku pojawiy si dwa scenariusze wskazujce na postawy spoeczestwa wobec

konfliktu. Wedug jednego z nich zastraszone spoeczestwa zachodnie bd wpywa na
swoich przywdcw, aby ci byli ulegli wobec Rosji27 i nie karali jej sankcjami, a take pozwolili
jej na odtwarzanie imperium. Drugi wskazuje, e jeli Niemcom, ktrzy s przeciwni wojnie
w Europie, uda si wpyn na Angel Merkel, aby zagodzia polityk wobec Rosji, to bdzie to
triumf Wadimira Putina28.

25
M. Potocki, J. Kapiszewski, Ju po referendum.Teraz Krym jest now guberni Putina, Dziennik Gazeta Prawna,
17.03.2014, s. A6-A7.
26
M. Potocki, Sia rzdzi wiatem, Dziennik Gazeta Prawna, 20.03.2015, s. A8-A9.
27
J. Haszczyski, Moskwa i codzienna dawka zastraszania, ,,Rzeczpospolita, 12.03.2015, s. A2.
28
B. T. Wieliski, Gusi, naiwni, pacyfici, Gazeta Wyborcza, 07.03.2015, s. 19.
-18-

Polska w konflikcie
W porwnaniu do badania z 2014 roku odnotowano niewielki spadek liczby scenariuszy
dotyczcych roli Polski w konflikcie (o okoo 1,5 proc.).
Wykres 11. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych roli Polski w konflikcie
7,00%
6,22%
6,00%
4,76%
5,00%
4,00%
3,00%
2,00%
1,00%
0,00%
2014 2015
Artykuy opublikowane w 2015 roku, zawierajce scenariusze sytuacji dotyczce roli Polski
w konflikcie, podobnie jak w roku poprzednim wskazuj na brak zdecydowanych reakcji ze
strony polskich politykw na dziaania Wadimira Putina29. W pierwszym roku badania
przewidywano na przykad, e w nastpstwie ukraiskiego konfliktu, w ktrym Polska
w pewnym stopniu zawsze bdzie uczestniczy, pojawi si m.in. osabienie gospodarcze Polski.
Zmniejszenie eksportu do ogarnitej konfliktem Ukrainy, a take do Rosji, na ktr nakadane s
kolejne sankcje oraz odwrotne embargo Rosji na polsk ywno, bd oddziaywa negatywnie
na polsk gospodark. W 2015 roku jeden z publicystw zwrci uwag, e w wyniku konfliktu
dojdzie do zwikszenia przez Polsk eksportu do pozostaych krajw, szukania nowych rynkw
zbytu i oywienia wsppracy z innymi rynkami30. Pojawi si rwnie scenariusz, ktry
wskazuje, e problemy mniejszoci polskiej na Litwie mog by pretekstem do ataku Rosji na
pastwa batyckie31.
Rosyjski gaz
Porwnanie bada z obydwu lat pozwala zauway zmniejszenie si liczby scenariuszy
dotyczcych kwestii rosyjskiego gazu (o 1,32 proc.).

29
J. Rolicki, Nieszkodliwi idioci?, Gazeta Wyborcza, 05.03.2015, s. 7.
30
K. Berenda, Sankcje wielkich szans, Dziennik Gazeta Prawna, 02.03.2015, s. A9.
31
J. Winiecki, Wyzwalanie Wileszczyzny, Polityka, 11.03.2015, s. 48-50.
-19-

Wykres 12. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych kwestii rosyjskiego gazu
6,00%
4,89%
5,00%
4,00% 3,57%
3,00%
2,00%
1,00%
0,00%
2014 2015
W 2014 roku widoczne byo dwojakie przedstawienie tematu. Z jednej strony dziennikarze
podkrelali uzalenienie Zachodu od rosyjskiej energii, z czego wynikay agodniejsze restrykcje
naoone na Rosj32. Z drugiej strony tumaczono, e na przerwaniu dostaw gazu moe ucierpie
rosyjska gospodarka33, poniewa funkcj gwnego dostawcy mog przej Stany Zjednoczone.
W 2015 roku pojawiy si zbiene z poprzednim rokiem scenariusze, wedug ktrych konflikt
rosyjsko-ukraiski doprowadzi do kolejnych kryzysw gazowych, a take dugotrwaej wojny
gazowej34.

32
. Kokot, Co robi z Rosj nie wie nikt, Gazeta Wyborcza, 14.03.2014, s. 13.
33
R. Omachel, Gazowe szachy Europy, Newsweek, 17.03.2014, s. 70.
34
M. Potocki, Konflikt gazowy w tle wojny o Zagbie Donieckie, Dziennik Gazeta Prawna, 25.02.2015, s. A2.
-20-

Konflikt polityczny
W porwnaniu do badania z 2014 roku wzrosa liczba scenariuszy sytuacji przewidujcych
konflikt polityczny pomidzy pastwami (niecae 2 proc.).
Wykres 13. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych konfliktu politycznego
7,00%
5,95%
6,00%
5,00%
4,00%
4,00%
3,00%
2,00%
1,00%
0,00%
2014 2015
W 2014 roku polscy publicyci przewidywali, e Rosja, ze wzgldu na podjt agresj, bdzie
izolowana na arenie midzynarodowej, co doprowadzi do wojny dyplomatycznej. Rok pniej
publicyci rwnie wskazali na moliwo politycznej izolacji Rosji, ale take na fakt, e Zachd
uczy si radzi sobie z kamstwami Wadimira Putina i bdzie dy do poznania prawdy35.
Jeden z autorw w tym kontekcie sugerowa, e wojna na Ukrainie bdzie nadal trwaa, ale
Wadimir Putin nie zaatakuje kolejnych pastw. Bdzie jedynie straszy i pry muskuy36.
Podsumowanie
Wedug prawa midzynarodowego Krym podlega suwerennoci terytorialnej Ukrainy i to jedynie
Ukraina ma formalnie wadztwo nad tym regionem. Aneksja dokonana przez Rosj jest prawnie
bezskuteczna i nie zmienia statusu prawnomidzynarodowego Krymu i Sewastopola jako
integralnych czci Ukrainy. Terytoria te maj obecnie status terytoriw bezprawnie
okupowanych.
Porwnujc scenariusze sytuacji z obu badanych okresw, widoczne jest, e w przewaajcej

czci publicyci zakadali eskalacj konfliktu zarwno wojskowego, jak i dyplomatycznego.
Z perspektywy czasu mona stwierdzi, e w przecigu niemale trzech lat od rozpoczcia
konfliktu nie doszo do dalszej ekspansji terytorialnej Federacji Rosyjskiej. Trafnie publicyci
zwrcili jednak uwag na reakcje Zachodu. Organizacje midzynarodowe zajy jednoznaczne
stanowisko w sprawie wczenia Krymu do Rosji. Grupa G7 w Deklaracji haskiej z 24 marca 2014
roku podkrelia, e prawo midzynarodowe zakazuje nabycia czci lub caoci cudzego

35
M. Krl, Putin i Hitler. Nie moemy ulec kamstwu, Dziennik Gazeta Prawna, 04.03.2015, s. A6.
36
M. Kacewicz, Nerwy na Kremlu, Newsweek Polska, 16.03.2015, s. 60-63.
-21-

terytorium z uyciem przymusu lub siy. Zgromadzenie Oglne ONZ w rezolucji z 24 marca 2014
roku wskazao, e referendum z 16 marca jest niewane i nie moe by podstaw zmiany statusu
Republiki Krymskiej i miasta Sewastopola. Podobne stanowisko zaja Rada Europy, a take
Unia Europejska, ktra wezwaa Rosj do niepodejmowania krokw w celu aneksji. Analogicznie
do przewidywa publicystw reakcje Zachodu opieray si jednak gwnie na sowach, a rzadziej
na czynach.
Wikszo scenariuszy sytuacji zawartych w artykuach publicystycznych bya niekorzystna dla

Ukrainy. Publicyci wskazywali na moliwy kryzys na Ukrainie zwizany z agresj Federacji
Rosyjskiej. Dodatkowo podkrelali, e nie lepsza bdzie sytuacja gospodarcza i spoeczna. W
2016 roku Ukraina rozpocza midzy innymi reformy decentralizacyjne, reformy majce na celu
wzmocnienie samorzdu terytorialnego, a take walk z korupcj. Polscy publicyci wskazywali,
e reformy s konieczne, aby Ukraina moga przetrwa. Podobnie w 2015 roku pisano o sytuacji
wewntrznej w Rosji.
Zarwno w 2014, jak i 2015 roku polscy publicyci wskazali na rol Polski w konflikcie. Gwnie
podkrelano sytuacj gospodarcz, w jakiej znajdzie si pastwo w wyniku agresji Rosji na
Pwyspie Krymskim. Polscy publicyci w wikszoci zakadali, e sytuacja ta negatywnie
wpynie na obroty handlowe Polski. Okazao si jednak, e mimo embarga wprowadzonego
przez Federacj Rosyjsk, ktre objo du cz importu rolnego, polscy producenci nie
odnotowali znaczcych strat. Przekierowano sprzeda na nowe rynki i nawizano kontrakty
handlowe z innymi pastwami.
Warto rwnie podkreli polityczne zaangaowanie strony polskiej w kryzys krymski. Po trzech
latach od rozpoczcia konfliktu polskie wadze podkrelaj solidarno z Ukrain, a take
deklaruj swoje poparcie w realizacji reform na Ukrainie i wsparcie w walce o jej suwerenno
i zachowanie integralnoci terytorialnej.
-22-

NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNY SCENARIUSZ

Pawe Dbkowski, Kamila Wclewska
W wielu publikacjach autorzy prezentowali pewne przewidywania dotyczce konfliktu rosyjsko-

ukraiskiego. Spord 119 artykuw, ktre zakwalifikoway si do badania w 2015 r., w 39 proc.
autorzy tekstw okrelili najbardziej prawdopodobny scenariusz, czyli jasno zwerbalizowali
swoje prognozy wobec sytuacji na Ukrainie. Oznacza to, e odnotowano spadek o 9 proc.
w porwnaniu do badania z roku 2014, kiedy to 48 proc. analizowanych artykuw zawierao
najbardziej prawdopodobny scenariusz.
najbardziej prawdopodobny scenariusz w 2014 najbardziej prawdopodobny scenariusz
r. w 2015 r.
149; 47; 39%

48%
162;
72; 61%
52%
Artykuy zawierajce najbardziej

prawdopodobny senariusz Artykuy zawierajce najbardziej
prawdopodobny senariusz
Artykuy niezawierajce najbardziej
prawdopodobnego scenariusza
Autorzy w 2015 roku przewidywali, e najbardziej prawdopodobne jest pogbienie konfliktu

| NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNY SCENARIUSZ |
oraz dziaania pastw zachodnich w celu jego zaagodzenia (51 proc. artykuw zawierajcych
najbardziej prawdopodobny scenariusz). Jednym z moliwych sposobw udzielania pomocy
Ukrainie bya oferta pomocy finansowej w wysokoci 50 miliardw dolarw zoona przez
Georgea Sorosa37. Z kolei przykadem wskazujcym na moliwo eskalacji konfliktu by
prawdziwy cel wizyty premiera Woch Renato Renziego na Ukrainie (podejrzenie, e by to jedynie
wymuszony przystanek przed wizyt w Rosji)38. W artykuach czsto podkrelano take aspekt

37
J. Bielecki, Wschd: decyzja Berlina, ,,Rzeczpospolita, 06.03.2015, s. A7.
38
P. Kowalczuk, Premier Woch w Kijowie. Ani sowa o rosyjskiej agresji, ,,Rzeczpospolita, 06.03.2015, s. A10.
-23-

dziaa militarnych prowadzonych przez prezydenta Rosji (14 proc.), mwic wprost, i realizuje
on program imperialny39.
Dziennikarze w swoich scenariuszach zawarli rwnie moliwe konsekwencje wywoane przez

dalsz ekspansj Rosji (4 proc. scenariuszy). Warto zauway, e na 119 artykuw tylko 5
zawiera opis konsekwencji, z ktrymi zmierzy si Rosja z powodu prowadzenia tego sporu.
Konsekwencje te odnosz si m.in. do kosztw, jakie poniesie prezydent Rosji, ktry moe
straci wadz w pastwie w wyniku rosncego niezadowolenia spoecznego40. Inna drastyczna
konsekwencja dla Rosji zostaa przedstawiona w skrcie wywiadu z Elen Masiuk Nie zmusz
mnie do milczenia, w ktrym jasno stwierdzono, e W. Putin swoim dziaaniem zmierza do
wypchnicia Rosji z Europy i do tego ,,wypchnicia na pewno dojdzie41.
Kategorie najbardziej prawdopodobnych scenariuszy

Wykres 16. Najbardziej prawdopodobne scenariusze (2014 r.)
Brak scenariusza
9%
Eskalacja konfliktu
3%
52% 48% 23% 3%
Brak dalszego rozwoju
militarnego
10%
Referendum
Wszystkie scenariusze s
moliwe
niniejszych wylicze.

39
H. Kozie, W rkach Putina znajduje si poowa rosyjskiego bogactwa, ,,Parkiet, 28.02.2015, s. 7.
40
P. Sokoowski, Ustpstwa wobec Rosji prowadz donikd, ,,Rzeczpospolita, 24.02.2015, s. A12.
41
E. Masiuk, Nie zmusz mnie do milczenia, ,,Gazeta Wyborcza, oprac. Sergiusz Kowalski, 07.03.2015, s. 17.
-24-

Wykres 17. Najbardziej prawdopodobne scenariusze (2015 r.)
Brak scenariusza
4% 4%
Eskalacja konfliktu
61% 39% 14% Brak dalszego rozwoju
17% militarnego
Konsekwencje ponoszone
przez Rosj
Wnioski oglne
Wnioski oglne (14 proc.) to niejednoznaczne odniesienia do dziaa militarnych i politycznych.

Dotycz one przewidywa nie bezporednio zwizanych z konfliktem, a prognoz wpywajcych
na wiatow sfer ekonomiczn42 i spoeczn43. Naley te zauway, e pojawio si bardzo
niewiele gosw (4 proc.) wyraajcych nadziej na zakoczenie konfliktu (np. Lubosz Palata
przewidywa, e midzy Rosj a Ukrain nastanie rozejm, przez co dojdzie do wycofania
wojsk)44.
Porwnujc najbardziej prawdopodobny rozwj sytuacji w 2015 roku do scenariuszy z roku

wczeniejszego, mona wskaza, e moliwo eskalacji konfliktu bya wiksza wedle prognoz
publicystw w 2014 ni w 2015 roku (o 6 proc). Autorzy artykuw w 2014 roku jako najbardziej
prawdopodobne scenariusze wymienili: pogbienie konfliktu, brak dalszego rozwoju konfliktu
oraz referendum. Dziennikarze nie podkrelali wtedy tak mocno udziau pastw zachodnich, ale
skupiali si gwnie na zagadnieniach zwizanych z zajciem Krymu. Natomiast w 2015 roku
publicyci jako najbardziej moliwy przebieg tego konfliktu najczciej wymieniali: dziaania
pastw zachodnich i pogbienie konfliktu przedstawiali konflikt w szerszym ujciu. W 2015
roku artykuy zawieray rwnie inny moliwy rozwj wydarze nie tylko bezporednio
dotyczcy samego Krymu, lecz take np. konsekwencji dla Rosji, polityki prowadzonej przez
Wadimira Putina czy te ycia spoeczestwa rosyjskiego (np. dalsze stosowanie technik
manipulacyjnych w mediach)45, a take poszerzenia konfliktu na obszar Europy rodkowo-

Wschodniej w szczeglnoci kraje batyckie.
Warto zwrci uwag na to, i mimo e w 2015 roku liczba artykuw zawierajcych najbardziej
prawdopodobny scenariusz jest zdecydowanie mniejsza, to obszar tematyczny moliwych
scenariuszy powikszy si. Nie ogranicza si on jedynie do dziaa bezporednio odnoszcych
si do konfliktu (eskalacja, brak rozwoju ciga wojna), ale wykracza poza granice dziaa

42
43
A. Grajewski, Wojna coraz bliej?, Go Niedzielny, 01.03.2015, s. 56-57.
44
L. Palata, Czechy nie s w Europie koniem trojaskim, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 03.03.2015, s. 12.
45
M. Potocki, Tydzie z rosyjskimi mediami, ,,Dziennik Gazeta Prawna, 27.02.2015, s. A8-A9.
-25-

militarnych i poza granice terytorialne toczenia si konfliktu. Publicyci w 2015 roku dostrzegli,
oprcz tych podstawowych moliwych rozwiza (dziaania nierozerwalnie zwizane
z konfliktem eskalacja, zaprzestanie), take takie, ktre rwnie znajduj si w krgu
zwizanych ze sporem krymskim np. rozwijanie polityki imperialnej prowadzonej przez
prezydenta Putina. O poszerzonym zakresie tematycznym wiadcz dziaania pastw
zachodnich, ktre mniej lub bardziej angaoway si w ten konflikt. Spr krymski wedug
publicystw przesta by zatem jedynie problemem rosyjsko-ukraiskim, a sta si
zmartwieniem Europy i wiata.
Moliwe dziaania krajw i organizacji zachodnich wobec konfliktu rosyjsko-ukraiskiego

uwzgldnione przez publicystw mona podzieli na dwie grupy: porednie i bezporednie
praktyczne. Porednie odnosz si do dziaa symbolicznych, politycznych decyzji, ktre nie
daj bezporedniego wsparcia Ukrainie. S to rozwaania typu: kto moe powstrzyma Rosj,
a kto nie. Do dziaa praktycznych zaliczy mona takie inicjatywy, ktre, oprcz chci niesienia
pomocy, wyraane s poprzez konkretne czyny.
Aktorzy najbardziej prawdopodobnych scenariuszy

W artykuach z najbardziej prawdopodobnym scenariuszem w 2015 roku gwn rol odgryway
Rosja (w 52 proc. artykuw) i Ukraina (w 45 proc. artykuw). Rola Polski w konflikcie rosyjsko-
ukraiskim nie bya znaczca, natomiast istotne byo wiksze zaangaowanie krajw
i organizacji midzynarodowych, ktre rwnie wczay si w ten spr. W porwnaniu z 2014
rokiem publicyci przestali traktowa Ukrain jako gwnego bohatera, wok ktrego toczy si
spr. Czsto bya ona tem dla dziaa innych bohaterw polityki prowadzonej przez Rosj
(imperializm), dyplomacji (Polska, Unia Europejska). Publicyci czsto wykorzystywali konflikt
krymski jako pretekst do pisania nie tylko o sytuacji na Krymie lub Ukrainie, lecz take
przedstawienia szerszego planu wydarze, ktry z pozoru nie dotyczy sporu krymskiego.
Jednak podjcie takiej tematyki przez publicystw pokazuje, e wydarzenia, pozornie majce
mao cech wsplnych z konfliktem krymskim, wpywaj choby porednio na rozwj wydarze
na Krymie.
-26-

Wykres 18. Gwni bohaterowie najbardziej prawdopodobnych scenariuszy
35%
30% 30%
30%
25%
20% 16%
14%
15%
10% 10%
10%
5%
0%
Rosja Ukraina Kraje i organizacje
prozachodnie
2014 2015
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray najbardziej prawdopodobny scenariusz w monitorowanym

okresie 2014 r., wyniosa 149, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre
zawieray najbardziej prawdopodobny scenariusz w monitorowanym okresie 2015 r., wyniosa 47, co stanowi
W 2015 r. publicyci inaczej ni w 2014 r. przedstawili udzia aktorw w najbardziej

prawdopodobnych scenariuszach dotyczcych rozwoju konfliktu krymskiego. Czciej pisano
o dziaaniach krajw i organizacji zachodnich (wzrost z 10 proc. do 14 proc.). Naley zwrci
uwag na mniejszy ni w najbardziej prawdopodobnych scenariuszach z roku 2014 udzia
gwnych aktorw Ukrainy oraz Rosji i jednoczenie wiksz obecno krajw oraz
organizacji zachodnich.
Zmieniony stopie zaangaowania aktorw drugiego planu w tym konflikcie w 2015 roku
pokazuje, i publicyci przedstawiali konflikt na Krymie nie jako jedynie lokalny problem, ale
konflikt majcy wpyw take na relacje gospodarcze oraz polityczne w Europie i na wiecie.
Konsekwencje prowadzonych przez Rosj dziaa dotkn nie tylko bezporedniego
poszkodowanego Ukrain, lecz poszkodowanych w wyniku tego konfliktu moe by wicej.
Co wicej, konsekwencje mog wynikn rwnie z geograficznego pooenia i bliskoci Rosji,
a take z tego, za ktr stron konfliktu (Ukrain czy Rosj) dane pastwo si opowie. Takie
niekorzystne nastpstwo konfliktu krymskiego wskazano na przykad dla krajw batyckich,
ktre mog sta si kolejnym celem rosyjskiej polityki ekspansji46.
O porednich konsekwencjach dla innych bohaterw wymienianych przez publicystw

wiadcz powizania midzy pastwami Europy a Rosj. Konflikt krymski ciy partnerom Rosji,
poniewa przez sytuacj na Krymie musz oni ogranicza swoje interesy z Federacj Rosyjsk.
Dowodem na te powizania bya wizyta premiera Woch na Ukrainie47. Piotr Kowalczuk
podejrzewa, e zorganizowano j z przymusu, a prawdziwym celem tej podry byo uoenie
na nowo wsppracy gospodarczej na linii Wochy-Rosja. Wochy jako jedno z pastw
czonkowskich Unii Europejskiej musiay podporzdkowa si decyzjom podejmowanym przez
ca Wsplnot, co stao w sprzecznoci z woskimi interesami gospodarczymi. Pastwa

46
J. Rokita, Cisza przed burz?, W Sieci, 02.03.2015, s. 82-84.
47
P. Kowalczuk, Premier Woch w Kijowie. Ani sowa o rosyjskiej agresji, ,,Rzeczpospolita, 06.03.2015, s. A10.
-27-

zachodnie dostrzegy zatem, i konflikt, ktry rozgrywa si na Pwyspie Krymskim, nie jest
kolejnym mao znaczcym sporem rozgrywajcym si na dalekiej Ukrainie, ale moe mie dla
nich realne konsekwencje. Zachd, w tym take Stany Zjednoczone, musi zatem podj jakie
dziaania.
Ocena rozwoju konfliktu
Wykres 19. Ocena rozwoju konfliktu Wykres 20. Ocena rozwoju konfliktu
(2014 r.) (2015 r.)
19%
49% 45%
53%
28%
6%
Negatywne Negatywne
Pozytywne Pozytywne
Brak jednoznacznej oceny Brak jednoznacznej oceny
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray najbardziej prawdopodobny scenariusz w monitorowanym

okresie 2014 r., wyniosa 149, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre
zawieray najbardziej prawdopodobny scenariusz w monitorowanym okresie 2015 r., wyniosa 47, co stanowi
Autorzy artykuw w wikszoci nie wyraali jednoznacznej oceny rozwoju wydarze na Krymie
(49 proc. scenariuszy), pozytywne zakoczenie konfliktu przedstawiano zdecydowanie rzadziej
(6 proc. scenariuszy). Ton scenariuszy jest zrnicowany od bardzo pesymistycznych
(eskalacja konfliktu, wojna, mier, skadanie ofiar systemowi) do optymistycznych (krwawy
konflikt na Ukrainie uda si zaegna). Negatywna ocena rozwoju sytuacji nie jest jednoznaczna
zaczyna si od tych najbardziej drastycznych wizji: pogbienia konfliktu48, niekoczcej si
wojny49, wybuchu kolejnego niezadowolenia na Ukrainie50. Jako niekorzystny scenariusz

wskazano rwnie pogbienie nienawici Ukraicw do Rosjan oraz dalsze stosowanie
manipulacji przez rosyjskie media51.
W bardziej optymistycznych ocenach publicyci dostrzegli moliwo uniknicia wojny Rosji

z Zachodem, a take to, e Zachd bardziej zdecydowanie bdzie reagowa na dziaania Rosji52.

48
M. Gryczyski, Monachium 1938 = Misk 2015, ,,Przewodnik Katolicki, 08.03.2015, s. 34.
49
M. Andruszewska, T. Grzywaczewski, D. Wildstein, Rozejm, a w uszach dzwoni, ,,Rzeczpospolita, 07.03.2015, s.
P12.
50
A. Grajewski, Wojna coraz bliej?, ,,Go Niedzielny, 01.03.2015, s. 56-57.
51
M. Potocki, Tydzie z rosyjskimi mediami, ,,Dziennik Gazeta Prawna, s. A8-A9.
52
J. Haszczyski, Moskwa i codzienna dawka zastraszania, ,,Rzeczpospolita, 12.03.2015, s. A2.
-28-

Za pozytywne rozstrzygnicie uznano rwnie konsekwencje poniesione przez Rosj
osabienie jej przez prowadzone dziaania militarne53.
W porwnaniu z pierwsz edycj badania w 2015 roku autorzy podali mniej negatywnych
rozwiza, natomiast czciej unikali wskazywania najbardziej prawdopodobnego scenariusza.
Udzia procentowy najbardziej prawdopodobnych scenariuszy pozytywnych rwnie zmala
z 28 proc. do 6 proc.
Zmienno ocen zawartych w najbardziej prawdopodobnych scenariuszach pokazuje, i

publicyci coraz mniej pewnie przewiduj, jak rozwinie si konflikt na Ukrainie. Po roku od
rozpoczcia konfliktu utwierdzili si w swoich rokowaniach i ocenili, i w przypadku tego sporu
bardziej prawdopodobne s pesymistyczne rozwizania ni te optymistyczne. Takie
postrzeganie najbardziej prawdopodobnych scenariuszy mona rwnie odbiera jako
przekonanie o spisaniu rozwizania tego konfliktu na straty jeli publicyci podejmuj si
prognozowania moliwych rozwiza, zdecydowanie czciej przychylaj si do tych bardziej
pesymistycznych. Wedug autorw, werbalizujcych najbardziej moliwe scenariusze, konfliktu
krymskiego nie mona rozwiza w aden inny ni negatywny sposb konflikt albo bdzie
trwa bardzo dugo, albo nie zakoczy si pozytywnie.
Trafno scenariuszy
Tytuy prasowe rniy si od siebie pod wzgldem zgodnoci prognozowanych scenariuszy.
Naley wzi pod uwag przede wszystkim mniejsz liczb artykuw powiconych konfliktowi
na Krymie, a tym samym mniejsz liczb najbardziej prawdopodobnych scenariuszy.
Prezentowana sprawdzalno najbardziej moliwych scenariuszy uwzgldnia te tytuy, ktre
w 2014 roku przedstawiy du liczb artykuw z najbardziej prawdopodobnym scenariuszem.
W 2015 roku w swoich prognozach poszczeglne tytuy podaway na og negatywne moliwe

rozwizania sporu (,,Go Niedzielny 2 z 5 artykuw, ,,Rzeczpospolita 3 z 19 artykuw,
Gazeta Wyborcza 5 z 21 artykuw). Najbardziej radykalne rozwizanie eskalacja konfliktu
zostao przedstawione na amach trzech tytuw: ,,Polityki (Pozszywana armia54),
,,Newsweeka (Faszyzm po rosyjsku55) i ,,Przewodnika Katolickiego (Monachium 1938 = Misk
2015?56). Taka zgodno opinii prezentowanych w rnych tytuach wiadczy o tym, e rni
publicyci w podobnym stopniu zauwayli zagroenie, ktre moe nastpi w kontekcie
rozwoju wydarze na Krymie.
Sama walka (aneksja Krymu, opr Ukraicw) staa si pretekstem do dalszych dziaa aktorw
imperialnej polityki W. Putina57, konsekwencji, ktre moe odczu Rosja58 czy te dziaa
pastw i organizacji zachodnich. Autorzy artykuw nie koncentrowali si jedynie na

zaoeniach teoretycznych, nie opisywali te moliwego aktywnego uczestnictwa w tym
konflikcie. Jest to wane, gdy zarwno dziaania porednie, jak i bezporednie tworz cay plan

53
P. Sokoowski, Ustpstwa wobec Rosji prowadz donikd, ,,Rzeczpospolita, 24.02.2015, s. A12.
54
Z. Szczerek, Pozszywana armia, ,,Polityka, 04.03.2015, s. 14-16.
55
M. Kacewicz, Faszyzm po rosyjsku, ,,Newsweek, 08.03.2015, s. 54-56.
56
M. Gryczyski, Monachium 1938 = Misk 2015?, Przewodnik Katolicki, 08.03.2015, s.34.
57
H. Kozie, W rkach Putina znajduje si poowa rosyjskiego bogactwa, ,,Parkiet, 28.02.2015, s. 13.
58
P. Sokoowski, Ustpstwa wobec Rosji prowadz donikd, Rzeczpospolita, 24.02.2015, s. A12 oraz
E. Masiuk, Nie zmusz nas do milczenia, ,,Gazeta Wyborcza, oprac. Sergiusz Kowalski, 07.03.2015, s. 17.
-29-

pomocy Ukrainie, ktry musi by najpierw przemylany (zaoenia teoretyczne), a potem
wdroony w ycie (praktyczny wymiar inicjatyw).
Wykres 21. Trafno scenariuszy w wybranych tytuach prasowych (2014 r.)
W Sieci 3 4
Rzeczpospolita 25 26
Gazeta Wyborcza 9 19
Fakt 5 4
Dziennik Gazeta Prawna 10 1
0 10 20 30 40 50 60
Trafne Nietrafne
Wykres przedstawia pojedynczo zliczone scenariusze zawarte w artykuach poszczeglnych tytuw

prasowych.
Wykres 22. Trafno scenariuszy w wybranych tytuach prasowych (2015 r.)
Angora 3 1
Dziennik Gazeta Prawna 4 0
Polska Metropolia Warszawska 2 2
Rzeczpospolita 3 2
Gazeta Wyborcza 3 6
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Trafne Nietrafne

prasowych.
Najbardziej korzystny bilans przewidywa trafnych-nietrafnych w 2015 roku, tak samo jak
w roku 2014, odnotowa ,,Dziennik Gazeta Prawna (4 trafne, 0 nietrafnych). Na drugim miejscu
znalaza si Angora (3 trafne i 1 nietrafny). Porwnywaln sprawdzalno scenariuszy miaa
,,Rzeczpospolita. ,,Gazeta Wyborcza podaa trzy scenariusze, ktre si sprawdziy, i sze
bdnych (najwicej nietrafnych). ,,Polska Metropolia Warszawska przedstawia dwa trafne
i dwa nietrafne scenariusze.
-30-

Wykres 23. Trafno prognoz wybranych tytuw w 2015 i 2014 roku
120%
100%
100%
81%
80%
60%
60% 49%
40% 32% 33%
20%
0%
Dziennik Gazeta Prawna Gazeta Wyborcza Rzeczpospolita
2014 2015

prasowych.
Naley podkreli, i ze wzgldu na mniejsz liczb tekstw i tym samym mniejsz liczb
najbardziej prawdopodobnych scenariuszy opisanych w 2015 roku o wiele atwiej byo osign
wysoki poziom trafnoci przewidywa ni w roku 2014. Oznacza to, e jedna prognoza wyraona
w jednym tekcie z 2015 r. miaa niepomiernie wiksz wag ni w prbie tekstw z roku 2014.
W zwizku z tym nie sposb ocenia jednakowo trafnoci prognoz publicystw w 2015 i 2014
roku. Niemniej jednak tytuem, ktrego artykuy miay najwiksz trafno przewidywanych
konsekwencji konfliktu rosyjsko-ukraiskiego, zarwno w 2014, jak i w 2015 roku jest Dziennik
Gazeta Prawna. Co ciekawe o 11 proc. zwikszya si trafno i przewidywanie
w Rzeczpospolitej, natomiast Gazeta Wyborcza pozostaa na tym samym poziomie
przewidywa.
Podsumowanie
W 2015 roku publicyci czciej unikali wskazywania najbardziej prawdopodobnego
scenariusza rozwoju wydarze na Krymie, a take byli bardziej ostroni w formuowaniu
zdecydowanych ocen nastpstw konfliktu. Mimo to, wikszo z tych, ktrzy podjli si prby
prognozowania najbardziej moliwych nastpstw konfliktu, uwaaa, e bardziej
prawdopodobny jest pesymistyczny rozwj sytuacji e konfliktu krymskiego nie mona
rozwiza w aden inny anieli negatywny (dla Ukrainy i pastw zachodnich) sposb: albo na
dugie lata zostanie zamroony, albo zakoczy si tym, e spoeczno midzynarodowa oraz
sama Ukraina zaakceptuj fakt, e Krym zosta przyczony do Rosji.
Rosja nadal zajmuje dominujc pozycj w najbardziej prawdopodobnych scenariuszach,

z kolei Ukraina, rok po kluczowych wydarzeniach na Krymie, przestaje by postrzegana jako
gwny aktor w trwajcym konflikcie, a staa si niejako polem do dziaania innych aktorw: Rosji
oraz pastw zachodnich. Wynikao to take z faktu, e w ocenie publicystw spr ten przesta
by lokalnym problemem, a sta si zmartwieniem nie tylko Europy, lecz take caego wiata.
W obu cyklach badania tytuem prasowym, ktry jako jedyny trafnie i jednoznacznie przewidywa
rozwj wydarze na Ukrainie, by Dziennik Gazeta Prawna. W pozostaych dziennikach
-31-

i czasopismach pojawiy si zarwno trafne, jak i nietrafne przewidywania, ktre publicyci
wskazywali jako najbardziej prawdopodobne.
-32-

DEFINICJA SYTUACJI
Radosaw Prachnio
Kady z analizowanych tekstw zosta zakodowany pod wzgldem kategorii definicji sytuacji.
Pod t kategori rozumiano zawarty w tekcie opis analizowanego zjawiska a wic wskazanie,
czym to zjawisko jest, co oznacza, przekazuje, uwypukla, w jaki sposb identyfikuje okrelone
problemy, procesy oraz bohaterw.
definicj sytuacji w 2014 r. definicj sytuacji w 2015 r.
27; 9% 4; 3%
284; 115;
91% 97%
Artykuy zawierajce definicj sytuacji Artykuy zawierajce definicj sytuacji

Artykuy niezawierajce definicji sytuacji Artykuy niezawierajce definicji sytuacji
W roku 2014 odnotowano 284 artykuy, w ktrych jasno zdefiniowano sytuacj, co stanowio
ponad 91 proc. wszystkich badanych tekstw. Rok pniej definicj sytuacji posiadao 115
publikacji, czyli ponad 96 proc. wszystkich artykuw z tego okresu. Jest to wzrost o ponad 5
proc. wzgldem roku 2014. W 2015 roku czciej umieszczano w tekcie precyzyjn definicj
sytuacji, jednak liczba samych tekstw poruszajcych tematyk krymsk wyranie zmalaa.
Aby ustali, jakie wnioski wynikaj z zebranych danych, badacze postanowili wyszczeglni
dziewi podkategorii definicji sytuacji, ktre wymieniono poniej. Kada podkategoria zostaa
skrtowo scharakteryzowana pod ktem treci i niesionych znacze.
Rosja panem sytuacji

| DEFINICJA SYTUACJI |
dominacja Rosji nad innymi podmiotami;

ignorowanie przez Rosj prawa midzynarodowego i innych postanowie midzy
pastwami;
denie wadz Rosji do utworzenia Noworosji;
prowokacje ze strony Rosji;
oglnie pojte przejmowanie przez Rosj kontroli nad obszarem Krymu.
-33-

Rosja nie jest panem sytuacji
poraka Rosji, jak i samego Wadimira Putina, na jakiejkolwiek paszczynie;

niepewno postpowania rosyjskich wadz;
obawy Rosji w kadej kwestii dotyczcej sytuacji na Ukrainie.
Manipulacja rosyjskim spoeczestwem
prby zmanipulowania rosyjskiego spoeczestwa przez rosyjskie wadze;

deklaracje politykw wobec Rosjan;
wpajanie idei nacjonalistycznych przez media;
faszowanie przekazw medialnych;
prowadzenie wojny propagandowej w internecie.
Polityczna gra Wadimira Putina
prowadzenie polityki kamstw osobicie przez Wadimira Putina;

dziaania Wadimira Putina majce na celu zmian sytuacji geopolitycznej.
Polska w obliczu konfliktu
sytuacja Polski w kontekcie toczcego si na Ukrainie konfliktu;

oskarenia Wadimira Putina pod adresem Polski;
czynne i bierne postawy Polski na arenie midzynarodowej w obliczu konfliktu.
Zachd chce (prbuje) przeciwstawia si Rosji
inercja Zachodu wzgldem dziaa Rosji;

prby ujarzmienia Rosji sankcjami;
ch zachowania status quo przez pastwa zachodnie;
obawa przed pogorszeniem si stosunkw z Rosj.
Nawizania historyczne (analogie, porwnania)
odwoywanie si do wydarze historycznych;

porwnywanie dzisiejszych politykw do postaci historycznych na podstawie
podobnego postpowania;
przywoywanie historycznych umw i traktatw.
Wewntrzna sytuacja na Ukrainie
opisywanie przemian w ukraiskiej polityce;

odwoywanie si do postaci upadego Wiktora Janukowycza;
opisywanie nastrojw spoecznych panujcych na Ukrainie;
opisywanie sytuacji na Pwyspie Krymskim;
postawy oligarchw ukraiskich;
przewidywanie przyszoci Ukrainy na tle wydarze krymskich;

omawianie podziau Ukrainy na cz proeuropejsk i prorosyjsk.
Efekty konfliktu
-34-

skutki dziaa (sankcje, polityka zagraniczna, dodatkowe dziaania Rosji, wypowiedzi
konkretnych politykw) podjtych w kontekcie wydarze na Krymie;
przewidywanie rozwoju sytuacji w skali globalnej.
Niedookrelone
definicje sytuacji niemieszczce si w podane subkategorie.
Wykres 26. Zestawienie porwnawcze definicji sytuacji w 2014 i 2015 r.
Nawizania historyczne 2,11%

0,87%
Polityczna gra Wadimira Putina 4,23%

10,43%
Rosja nie jest panem sytuacji 4,23%

0,00%
Manipulacja rosyjskim spoeczestwem 6,34%

3,48%
Niedookrelone 6,69%
8,70%
Efekty konfliktu 7,04%

10,43%
Polska w obliczu konfliktu 8,45%

6,09%
Zachd chce przeciwstawi si Rosji 14,44%

10,43%
Wewntrzna sytuacja na Ukrainie 23,24%

23,48%
Rosja panem sytuacji 23,24%

26,09%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%
Rok 2014 Rok 2015
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray definicj sytuacji w monitorowanym okresie 2014 r., wyniosa
284, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray definicj
Po zastosowaniu podziau definicji sytuacji na podane wyej kategorie okazao si, e w roku
2014 najczciej przedstawiano wewntrzn sytuacj na Ukrainie oraz opisywano Rosj jako
pana sytuacji. Do obydwu kategorii zakwalifikowano po 23 proc. tekstw. W definiowaniu
sytuacji na Ukrainie przewaao gwnie wskazanie sabej kondycji pastwa, np.: Ukraina jest
de facto bankrutem. Jej sytuacja gospodarcza wymaga reform59. Rzadziej pojawiay si teksty
opisujce prb odbudowy kraju i rozliczenia dawnych wadz, np.: Codziennie od dziesitej rano
do pnocy chronieni przez onierzy rewolucji wolontariusze skrupulatnie odtwarzaj

i kataloguj zniszczone dokumenty obalonych ukraiskich wadz60. Publikacje przedstawiajce
Rosj jako pana sytuacji definioway sytuacj treciwie i jednoznacznie. Przedstawiano kraj jako

59
R. Petru, Na Ukrainie potrzebna szybka dawka gbokich reform, Dziennik Gazeta Prawna, 04.03.2014, s. A4.
60
T. Piechal, Teczki na oligarchw i politykw, Rzeczpospolita, 12.03.2014, s.A9.
-35-

wci budujcy swoj pozycj i stwarzajcy poczucie zagroenia: Rosja nieustannie umacnia
swoje wpywy61, Rosja uwaana jest za agresora i jest coraz bardziej niebezpieczna dla swoich
ssiadw62. Rok pniej obie kategorie definicji sytuacji pozostaway najczciej
przywoywanymi w tekstach publicystycznych. Zainteresowanie wewntrzn sytuacj na
Ukrainie utrzymao si na podobnym poziomie, a temat dominacji Rosji pojawia si czciej
(wzrost odsetka tego typu publikacji o 2,5 proc. wzgldem roku 2014).
Warto zauway, e w 2015 roku ponad 10 proc. tekstw dotyczyo politycznej gry Wadimira
Putina (wzgldem roku 2014 nastpi wzrost o ponad 6 proc.). Bezporedni przyczyn tak
wyranej zmiany bya niespodziewana dwunastodniowa absencja Wadimira Putina
w przestrzeni publicznej. Wrd zagregowanych artykuw odnotowano siedem tekstw
opublikowanych midzy 13 a 17 marca 2015 roku. Badacze zakwalifikowali ow nieobecno
Wadimira Putina do kategorii politycznej gry, poniewa tak interpretowali j autorzy tekstw.
Sytuacj definiowano sowami: Publiczna nieobecno W. Putina spowodowana jest jego
obaw przed siami ultranacjonalistycznymi w Rosji63; Milczenie i medialna nieobecno
Wadimira Putina, szczeglnie w kontekcie zbliajcej si rocznicy referendum na Krymie, jest
podstaw do spekulacji na temat stanu jego zdrowia64.
W niecaym 1 proc. tekstw definiowano sytuacj w zestawieniu z kontekstami historycznymi

(spadek o ponad 1 proc.). Ponad 8,5 proc. tekstw pozostao z niedookrelon definicj sytuacji
(wzrost tej grupy o ponad 2 proc.). Warto podkreli, e w roku 2014 ponad 4 proc. tekstw
okrelao Rosj jako stron przegran w konflikcie, natomiast w roku 2015 nie pojawi si aden
tekst przedstawiajcy Rosj jako stron przegran. Publicyci rok po aneksji Krymu nie mieli
wtpliwoci, e Rosja osigna swoje cele, co jednoznacznie okrela jej zwycisk pozycj.
Analiza wybranych definicji sytuacji

Wybrane szczeglnie interesujce grupy definicji zostay poddane bardziej wnikliwej
analizie. Porwnano, jakie tytuy prasowe publikoway artykuy prezentujce dan definicj
sytuacji. Wyodrbniono te podkategorie definicji sytuacji precyzujce powysze ustalenia.

61
S. Babuchowski, Polityka przesuwania granic, Go Niedzielny, 09.03.2014, s. 5.
62
J. Nizinkiewicz, Bezprawia nie mona legalizowa, Rzeczpospolita, 18.03.2014, s. A5.
63
R. Boyes, Putin pilnuje swego miejsca na Kremlu, Polska Metropolia Warszawska, 13.03.2015, s. 5.
64
W. Radziwinowicz, Pilnie strzeony sekret nocnika cara, Gazeta Wyborcza - Stoeczna, 16.03.2015, s. 12.
-36-

Rosja panem sytuacji analiza struktury tytuw prasowych
Wykres 27. Udzia tytuw prasowych Wykres 28. Udzia tytuw prasowych
w grupie tekstw "Rosja panem sytuacji" w grupie tekstw "Rosja panem sytuacji"
w 2014 roku w 2015 roku
7,58% 20,00%
4,55% 23,33%
4,55%
33,33%
4,55%
4,55% 10,00%
6,67%
6,06%
10,00% 10,00%
6,06%
7,58% 10,00% 10,00%

21,21%
Rzeczpospolita
Rzeczpospolita
Gazeta Wyborcza
Gazeta Wyborcza
Fakt
Dziennik Gazeta Prawna
W sieci
Polska Metropolia Warszawska
Newsweek
Go Niedzielny Fakt
Wprost Newsweek Polska
Dziennik Polska Metropolia Warszawska Angora

Dziennik Gazeta Prawna Pozostae
Pozostae
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray tak zdefiniowan sytuacj w monitorowanym okresie 2014 r.,
wyniosa 66, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray tak
zdefiniowan sytuacj w monitorowanym okresie 2015 r., wyniosa 30, co stanowi 100 proc. dla niniejszych
wylicze.
Do tej grupy definicji sytuacji zaliczono najwicej artykuw. Naley podkreli, e chodzi tu
o proporcje w caej prbie tekstw, a nie liczby bezwzgldne (rok do roku liczba opublikowanych
tekstw publicystycznych na temat kryzysu krymskiego spada o ponad poow). Warto zwrci
uwag na to, jakie gazety publikoway teksty proponujce takie ujcie. W 2014 roku najczciej
o Rosji jako panu sytuacji pisay dzienniki. Rzeczpospolita opublikowaa 33 proc. wszystkich
tekstw danej kategorii, w Gazecie Wyborczej za opublikowano co pity tekst z tak
zdefiniowan sytuacj. Warto zwrci uwag na pozycj tabloidu Fakt, ktrego teksty
stanowiy prawie 8 proc. caej grupy z t definicj sytuacji w 2014 roku.
-37-

W 2015 roku publicyci czciej definiowali sytuacj w omawiany sposb, ponadto artykuy te
pojawiay si w rnych tytuach. wiadczy to o wikszej zgodnoci publicystw co do
definiowania sytuacji jako korzystnej dla Rosji. W konsekwencji a sze tytuw uzyskao
udzia w kategorii wikszy lub rwny 10 proc.
Polska w obliczu konfliktu analiza struktury tytuw prasowych
w grupie tekstw "Polska w obliczu w grupie tekstw "Polska w obliczu konfliktu"
konfliktu" w 2014 roku w 2015 roku
4,04%
4,04% 14,29% 14,29%
4,04%
4,04%
4,04% 38,38%
4,04% 14,29% 14,29%
4,04%
4,04%
14,29% 14,29%
8,08%
8,08% 13,13% 14,29%
Rzeczpospolita
Rzeczpospolita
Idziemy
W sieci NIE
Fakt Gazeta Wyborcza
Newsweek Dziennik Gazeta Prawna
Gazeta Wyborcza Przegld
Go Niedzielny
Angora
Angora
Polityka
Idziemy
Businessman
Do Rzeczy

wylicze.
Kategori wart gbszej analizy jest bez wtpienia ta dotyczca Polski w kontekcie konfliktu
krymskiego. W 2014 roku w tej kategorii znalazy si 24 teksty. Wyranie wicej tekstw
traktujcych o Polsce w kontekcie Krymu zaprezentowaa Rzeczpospolita (38 proc.). Warto
-38-

zwrci uwag, e inny oglnokrajowy tytu codzienny, Gazeta Wyborcza, opublikowa tylko
jeden artyku z tak definicj sytuacji.
W roku 2015 odnotowano tylko siedem tekstw mwicych o Polsce w kontekcie Krymu.
Pojawiy si one w siedmiu rnych gazetach. Wrd nich pojawiy si tytuy o zrnicowanym
charakterze: tygodnik NIE oraz Idziemy. W obydwu zagregowanych artykuach
zaprezentowano zgoa odmienn definicj sytuacji. Tygodnik NIE prezentowa negatywny
stosunek do rzekomego zagroenia dla Polski ze strony Rosji: W ten sposb polscy
dziennikarze bezrefleksyjnie klepi tez Lecha Kaczyskiego: Dzi Gruzja, jutro Ukraina,
pojutrze Polska65. Natomiast w tekcie Idziemy wyania si obraz Polski zagroonej, niemal
skazanej na wpywy rosyjskie: Przekaz z Moskwy zdaje si mwi: Jestecie nasz blisk
zagranic, pamitajcie o tym. A nawet jak zapomnicie, to i tak mamy was w naszej doktrynie
obronnej jako naturaln stref wpyww. Figurujecie tam jako obszar naszych ywotnych
interesw ze wszystkimi tego dla was konsekwencjami.66 Dwa cakowicie rne tytuy
zaprezentoway rwnie skrajne definicje sytuacji i nawet odstp czasowy publikacji w postaci
jednego miesica nie usprawiedliwia tak duych rozbienoci w definiowaniu sytuacji Polski
w obliczu konfliktu.

65
R. Walenciak, Kreml si wali, NIE, 20.03.2015, s. 3.
66
J Pacan, Czy Rosji trzeba si ba?, Idziemy, 22.02.2015, s. 16-17.
-39-

Wewntrzna sytuacja na Ukrainie analiza struktury tytuw prasowych
w grupie tekstw Wewntrzna sytuacja na w grupie tekstw Wewntrzna sytuacja na
Ukrainie w 2014 r. Ukrainie w 2015 r.
3,00% 3,00%
8,75%
6,00% 18,75%
8,75%
6,00%
8,75%
8,00%
47,00% 18,75%
8,75%
17,00%
13,75%
13,75%
Rzeczpospolita Gazeta Wyborcza
Gazeta Wyborcza Tygodnik Powszechny

Polityka
Rzeczpospolita
Wprost
Polska Metropolia Warszawska
Tygodnik Powszechny
W Sieci
Angora Dziennik Gazeta Prawna
Polityka Go Niedzielny
wylicze
W roku 2014 napisano 66 tekstw zawierajcych definicj sytuacji dotyczc sytuacji

wewntrznej na Ukrainie. Najczciej o sytuacji Ukrainy pisay dzienniki, co wynika z moliwoci
szybkiego reagowania i przekazywania wieych informacji. Zdecydowanie najwicej, bo 47
proc. z nich, opublikowaa Rzeczpospolita. 17 proc. ukazao si w Gazecie Wyborczej. Z kolei
8 proc. tekstw napisali dziennikarze Dziennika Gazety Prawnej.
W roku 2015 na temat sytuacji na Ukrainie opublikowano znacznie mniej, bo 27 artykuw. W

porwnaniu z rokiem 2014 treci z tej kategorii zaczy czciej pojawia si w tygodnikach
opinii. Po 15 proc. z nich opublikowano w Gazecie Wyborczej oraz w Tygodniku
Powszechnym. Po 11 proc. tekstw opublikowaa Polityka oraz Rzeczpospolita.
-40-

Jest to jednak kategoria, ktra zbyt oglnie obejmuje wielopaszczyznowo wewntrznych
zawirowa na Ukrainie. Jednoczenie bya to kategoria zbyt istotna, aby zostaa
niewyszczeglniona. Poziom oglnego odnoszenia si tekstw prasowych do sytuacji
wewntrznej na Ukrainie pokazuje, w jakim stopniu polskie media byy zaangaowane w przekaz
z centrum konfliktu. Std wynik podzia tej kategorii na cztery podkategorie.
Wewntrzna sytuacja na Ukrainie podkategorie definicji sytuacji
Wykres 33. Wewntrzna sytuacja na Wykres 34. Wewntrzna sytuacja na

Ukrainie struktura podkategorii w 2014 r. Ukrainie struktura podkategorii w 2015 r.
7,00%
4,00%
8,00%
15,00%
19,00%
53,00%
24,00% 70,00%
Ukraina chyli si ku upadkowi Ukraina chyli si ku upadkowi
Mobilizacja Ukrainy w obliczu konfliktu Mobilizacja Urkainy w obliczu konfliktu
Dziaania rosyjskich wojsk na Ukrainie Dziaania rosyjskich wojska na Ukrainie
Janukowycz jako upady prezydent Janukowycz jako upady prezydent
wylicze.
Z analizy wynika, e polskie media zdecydowanie przedstawiay wewntrzn sytuacj na

Ukrainie jako sab, zagraajc stabilnoci pastwa. W 2014 roku artykuy takie stanowiy 53
proc. publikacji na temat Ukrainy. W 2014 roku 24 proc. tekstw opisywao mobilizacj narodu
ukraiskiego i prby utrzymania jednoci kraju. W 2014 roku w 15 proc. artykuw zaznaczano,
e na terenie Ukrainy stacjonuj rosyjskie wojska. W 2014 roku w 8 proc. tekstw czono posta
Wiktora Janukowycza z zaogniajc si sytuacj na Ukrainie lub przywoywano jego odsunicie

od wadzy.
W roku 2015 negatywne przedstawienie sytuacji Ukrainy zawierao ju 70 proc. tekstw danej
kategorii. Wzrost ten spowodowany by wci zaogniajc si sytuacj, szczeglnie na
wschodnich kresach Ukrainy. Znacznie mniej wspominano o dziaaniach rosyjskich wojsk na
-41-

terenie Ukrainy, odsetek tego typu publikacji spad o 8 proc. Coraz mniej tekstw przedstawiao
Ukrain przez pryzmat prezydentury Wiktora Janukowycza. W roku 2015 o jego postaci
wspominano ju tylko w 4 proc. tekstw.
Zachd chce (prbuje) przeciwstawia si Rosji
Tak jak wspomniano wczeniej, opisywana kategoria zmieniaa si nie tylko pod wzgldem
ilociowym. Zmianie uleg te sposb przedstawienia stara pastw Zachodu, aby
przeciwstawi si Rosji.
Wykres 35. Dziaania pastw Zachodu wobec Rosji
45,00% 41,67%
40,00%
35,00% 31,71%
30,00%
25,00%
25,00%
19,51%
20,00% 17,07% 17,07%
16,67%
15,00%
9,76%
10,00% 8,33% 8,33%
4,88%
5,00%
0,00%
0,00%
Rok 2014 Rok 2015
wylicze.
W 2014 roku artykuy publicystyczne, ktre opisyway stosunek pastw Zachodu do Rosji wobec
konfliktu na Ukrainie, wskazyway na zamiary wykonania pewnych dziaa. Byy to dziaania,
ktre de facto nie zostay przeprowadzone, a jedynie zaplanowane lub przedstawione do dalszej
dyskusji. Wart uwagi jest przy tym felieton opublikowany w 2014 roku w Rzeczpospolitej.
Autorka definiowaa sytuacj sowami: Parlament Europejski przegosuje w kwietniu sankcje

wobec 32 Rosjan zamieszanych w zabjstwo prawnika Siergieja Magnickiego. Bez Krymu nie
-42-

doszlibymy do tego etapu67. Publicystka zwraca tym samym uwag na okrelone dziaanie,
ktre jednak byo odoone w czasie i jeszcze si nie dokonao.
W 2014 roku publikacje o nieskutecznych dziaaniach pastw Zachodu stanowiy ponad 19,5
proc. wszystkich tekstw tej kategorii. Teksty dotyczce dokonanych dziaa pastw Zachodu
stanowiy 17 proc. W 2014 roku w 17 proc. artykuw zarzucano te brak jakichkolwiek dziaa
ze strony pastw zachodnich w obliczu konfliktu. Zarzuty stawiano wobec szeroko rozumianego
Zachodu oraz Stanw Zjednoczonych: Ani Zachd, ani USA w adnym momencie kryzysu, nie
zamierzay go wykorzysta (...) [aby] trwale zagrozi interesom Rosji68. Artykuy mwice
o skutecznych dziaaniach Zachodu stanowiy zaledwie 4,8 proc. wszystkich publikacji z tej
kategorii. Jeden z nielicznych tekstw definiowa skuteczne dziaanie przez stwierdzenie:
Wedug Biaego Domu zaproszenie Jaceniuka ma na celu wysanie sygnau Moskwie, e
wspieramy Ukrain, nard ukraiski i uznajemy legalno ukraiskiego rzdu.69
W roku 2015 tendencje ulegy wyranej zmianie. A 42 proc. publikacji dotyczyo braku
jednomylnoci wrd pastw zachodnich. By to wzrost a o 23 proc. wzgldem roku 2014.
Artykuy wskazyway na spolaryzowanie stosunku wobec Rosji: Caa Unia Europejska jest
zaangaowana w pomoc na Ukrainie, ale Austria, Wgry, Sowacja i Czechy maj status pastw
prorosyjskich ze wzgldu na swj sprzeciw wobec sankcji nakadanych na Rosj70, a take
przedstawiay wynikajce z tego konsekwencje dla Polski: Dualistyczna postawa Zachodu
wobec Rosji (strach i podziw wobec jej dziaa) nie sprzyja Polsce, ktra wobec biernoci
kluczowych graczy politycznych wydaje si nie by dostatecznie przygotowana na taki obrt
sytuacji71. Co czwarty tekst definiowa sytuacj przez opis dokonanych dziaa pastw
Zachodu, co stanowio wzrost o 8 proc. wzgldem roku 2014.
W odniesieniu do roku 2014 dwa razy rzadziej artykuy dotyczyy dziaa niedokonanych. Jest
to bezporednio powizane z du liczb tekstw opisujcych brak jednomylnoci pastw
Zachodu. Nie mogc wypracowa jednolitego stanowiska, Zachd nie by w stanie realizowa
dziaa (std brak tekstw o skutecznych dziaaniach) ani przedstawia jakichkolwiek
skonkretyzowanych planw.
Podsumowanie
Znaczna rnica w liczbie zagregowanych artykuw nie zaburzya procentowego udziau
artykuw z jasno zdefiniowan definicj sytuacji. W 2015 roku 97 proc. tekstw posiadao
definicj sytuacji, co stanowio wzrost o 6 proc. w porwnaniu z rokiem 2014. Najwiksze
zmiany odnotowano w poszczeglnych kategoriach. Znacznie czciej pisano o politycznej grze
Wadimira Putina (zmiana o ponad 6 proc.), co byo pokosiem dwunastodniowej nieobecnoci
prezydenta Rosji w przestrzeni publicznej. Wzrosa te liczba artykuw mwicych
o potencjalnych efektach konfliktu (zmiana o ponad 3 proc.) oraz przedstawiajcych Rosj jako
pana sytuacji (zmiana o ponad 2,5 proc.). Mniej uwagi powicano staraniom Zachodu
w przeciwstawianiu si Rosji (zmiana o 4 proc.) oraz sytuacji Polski w obliczu konfliktu (zmiana
o 2 proc.).

67
A. Sojewska, Sprawa Magnickiego: cios w oligarchw skuteczn broni, Rzeczpospolita, 19.03.2015, s. A4.
68
J. Rokita, Nowe pastwo nad Dnieprem, W Sieci, 03.03.2014, s. 80.
69
T. Deptua, Arsenij Jaceniuk w Biaym Domu. Jak gowa pastwa, Rzeczpospolita, 13.03.2015, s. A9.
70
L. Palata, Czechy nie s w Europie koniem trojaskim, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 03.03.2015, s. 12.
71
A. Nalaskowski, Koniec planu A, W Sieci, 09.03.2015, s. 106.
-43-

Przede wszystkim jednak trzeba zaznaczy, e zarwno w 2014, jak i w 2015 roku polscy
publicyci uwaali Rosj za gracza rozdajcego karty w konflikcie krymskim. W czasie wybuchu
konfliktu w 2014 roku w taki sposb sytuacj definiowao ponad 23 proc. badanych tekstw.
Rok po zaognieniu si konfliktu byo to ju 26 proc. Taka definicja sytuacji dominowaa w obu
badanych okresach. Wsptowarzyszya jej tendencja do definiowania wewntrznej sytuacji na
Ukrainie. Teksty z tej kategorii w latach 2014 i 2015 stanowiy ponad 23 proc. wszystkich
badanych publikacji.
W kategoriach definicji sytuacji analizowanych pod ktem tytuw prasowych zaobserwowano

zjawisko rwnomiernego rozkadania si danych definicji sytuacji na rne tytuy prasowe.
Wyniki procentowe z 2015 roku charakteryzoway si mniejszymi rnicami w porwnaniu
z rokiem 2014. Wskazuje to na postpujc zgodno publicystw co do definiowania sytuacji.
Najwiksz zmian zauwaono w definiowaniu postawy pastw zachodnich. Na pocztku

konfliktu artykuy akcentoway gwnie pomysy i idee Zachodu, nie prezentujc dziaa
dokonanych (ponad 31 proc. wszystkich tekstw). W 2015 roku zdecydowanie przewaay
teksty mwice o braku jednomylnoci wrd pastw Zachodu (ponad 41 proc. wszystkich
tekstw). Jednoczenie co czwarty tekst przedstawia dokonane dziaania Zachodu.
-44-

PRZEDMIOT I O SPORU
Mateusz Patera, Katarzyna Pirecka
W niniejszym rozdziale zostaa omwiona kolejna kategoria analityczna bdca komponentem

narracyjnym, a mianowicie przedmiot i o sporu. Nazwa kategorii wskazuje na dwa aspekty
przedmiot i o, jednak na samym wstpie naley wyjani, e owe pojcia s wzgldem siebie
w tym przypadku synonimiczne. W rozdziale tym pojcia przedmiot sporu i o sporu s
wykorzystywane naprzemiennie i naley je definiowa w sposb jednoznaczny, a mianowicie:
centralne oraz kluczowe zagadnienie, wok ktrego autor zbudowa narracj artykuu
publicystycznego.
Przedmiot sporu moe by wskazany konkretnie i wprost (np. terytorium Pwyspu Krymskiego),
jak i w sposb bardziej opisowy lub nawet abstrakcyjny (np. przestrzeganie standardw
demokratycznych w Rosji). W rozdziale w caoci powiconemu kluczowym aspektom, wok
ktrych zbudowano artykuy publicystyczne, zostan wskazane: liczba artykuw zawierajcych
o sporu, ich gwne kategorie tematyczne, najczciej pojawiajce si przedmioty sporu,
a take w celu uzupenienia i unaocznienia wystpujcych tendencji zostan wymienione
sowa i aktorzy, ktrzy najczciej wystpowali w zidentyfikowanych osiach sporu.
Wystpowanie przedmiotu sporu w analizowanych artykuach
Generalna uwaga, ktra powinna si pojawi na samym pocztku prezentowania wynikw

analizy jest nastpujca przedmiot sporu, ktry wydaje si by nieodzownym elementem
narracyjnym, nie wystpuje w kadym z analizowanych artykuw. Zarwno w 2014, jak i w 2015
roku zdarzay si publikacje, w ktrych ta kategoria nie zostaa stwierdzona. Szczegowy udzia
procentowy i bezwzgldny prezentuj ponisze wykresy.
przedmiot i o spory w 2014 r. przedmiot i o spory w 2015 r.
| PRZEDMIOT I O SPORU |
-45-

Proporcja artykuw zawierajcych do tych niezawierajcych przedmiotu sporu jest podobna
w obu cyklach badania. W obu prbach zarwno w 2014, jak i w 2015 roku to artykuy
zawierajce o sporu stanowiy zdecydowan wikszo (2014 r. 83,60 proc.; 2015 87,39
proc.).
Najczciej pojawiajce si przedmioty sporu

Dominujcym przedmiotem sporu w artykuach z 2014 roku by sam Krym72. Co czwarty artyku
posiadajcy o sporu zosta napisany w oparciu o temat wojny toczcej si na Pwyspie
Krymskim. Wrd 65 artykuw, w ktrych konflikt o Krym stanowi przewodni o, znalazy si
publikacje nawizujce do m.in.: przynalenoci pastwowej73, wadzy74, terytorium75, a take
dominacji76 oraz wpyww77 na terytorium Krymu.
W 2015 roku dla autorw artykuw w mniejszym stopniu, ni miao to miejsce rok wczeniej,
przedmiotem sporu by konflikt o Krym. Publicyci w 2015 roku tylko w 15 artykuach (14,42
proc. wrd artykuw posiadajcych o sporu) za gwn o narracji brali wydarzenia
rozgrywane na Pwyspie Krymskim. Ich tematyka dotyczya m.in.: terytorium78, wadzy79 oraz
aspektu militarnego80,81.
Po roku od wydarze na Ukrainie i Krymie, szeroko opisywanych w polskiej przestrzeni

medialnej, zainteresowanie publicystw konfliktem zmalao o blisko 11 proc. Zestawienie
artykuw z konfliktem o Krym jako opisywanym przedmiotem sporu w latach 2014-2015
prezentuje ponisza tabela.

72
Zobacz m.in.: T. Kolesnyczenko, Rosja: swoich nie porzucimy, Wprost, 02.03.2014, s.16-17; J. Myszkowska,
Rosjanie robi wszystko, byle tylko nas sprowokowa, Fakt, 05.03.2014, s. 2; K. Ibisz, Rosja ju nie odda Krymu,
Fakt, 05.03.2014, s. 7; B. Chrabota, Czekici w drodze na Krym, Rzeczpospolita, 07.03.2014, s. A2; A. Berestowski,
III wojna wiatowa o Krym?, Angora, 09.03.2014, s. 69; M. Czech, Bi si czy nie bi? oto jest pytanie Ukrainy,
Gazeta Wyborcza, 11.03.2014, s. 11; Z. Parafianowicz & M. Potocki, Rosji posypa si plan separatyzmu, Dziennik
Gazeta Prawna, 13.03.2014, s. 6; Z. Parafianowicz, Referendum w sprawie Krymu jest nielegalne, Dziennik Gazeta
Prawna, 13.03.2014, s. 6; P. Reszka, Cay strach Krymu, Tygodnik Powszechny, 16.03.2014, s. 24-25.
73
Zobacz m.in.: B. Wieliski, Na Krymie nie chc wojny, Gazeta Wyborcza, 27.02.2014, s. 11; M. Zawadzki, Ukraicy
sami o sobie, Gazeta Wyborcza, 27.02.2014, s. 11; G. Szymanik, Wojna wiatw na Krymie, Gazeta Wyborcza,
06.03.2014, s. 8; W. Radziwiniwicz, Putin idzie na cao, Gazeta Wyborcza, 07.03.2014, s. 2; M. Gancarczyk, Cika
walka, Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 3; B. Cywiski, Krym i uuda pokoju, Rzeczpospolita, 22.03.2014, s. 22.
74
Zobacz m.in.: R. Antczak, Zegar dla Rosji tyka, Rzeczpospolita, 14.03.2104, s. A13; T. Piechal, Moskwa pokazuje
na co j sta, Rzeczpospolita, 01.03.2014, s. A4; M. Gryczyski, Kto daje i odbiera, Przewodnik Katolicki,
09.03.2014, s. 13.
75
Zobacz m.in.: M. Kamiski, Bohaterscy onierze nie oddali Krymu Rosji, Fakt, 05.03.2014, s. 4; T. Deptua, Arsenij
Jaceniuk w Biaym Domu. Jak gowa pastwa, Rzeczpospolita, 13.03.2014, s. A9; P. Jendroszczyk, Aneksja Krymu
jest faktem, Rzeczpospolita, 19.03.2014, s. A3
76
Zobacz m.in.: M. Kacewicz, To jest nowa Ukraina, Newsweek, 10.03.2014, s. 12; E. Glapiak, Czeka nas nowy
Afganistan, Rzeczpospolita, 03.03.2014, s. A8.
77
Zobacz m.in.: R. Szosztyn, Krym odchodzi od Rosji, Rzeczpospolita 17.03.2014, s. A4; A. Gajewski, Krymska
amigwka, Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 44; R. Szosztyn, Scenariusz totalnej inwazji, Rzeczpospolita,
13.03.2014, s. A9; B. Hoyle, Oznaczyli nasze domy Tatarzy Krymscy boj si pogromw, Polska Metropolia
Warszawska, 10.03.2014, s. 15; P. Jednroszczyk, Putin nie musi ba si Zachodu, Rzeczpospolita, 06.03.2104, s.
A4.
78
Zobacz: A. Gajewski, Jak zdobywano Krym, Go Niedzielny, 22.03.2016, s. 50-51; R. Walenciak, Kreml si wali,
NIE, 20.03.2015, s. 3; S. Ciosek, Panie ambasadorze, czy bdzie wojna?, Angora, 08.03.2015, s. 72; AK, Putin:
Kazaem zaj Krym, Fakt, 10.03.2015, s. 6; B. Hoyle, Ronie strach Litwinw przed grob ze strony wojsk
rosyjskich, Polska Metropolia Warszawska, 27.02.2015, s. 28.
79
P. Sokoowski, Ustpstwa wobec Rosji prowadz do nikd, Rzeczpospolita, 24.02.2015, s. A12.
80
Z. Parafianowicz, Wielka inspekcja, Dziennik Gazeta Prawna, 16.03.2015, s. 23.
81
-46-

Tabela 1. Kategoria "Konflikt o Krym" w przedmiocie sporu 2014 r. versus 2015 r.
Rok badania Liczba artykuw, w ktrych Udzia procentowy

pojawia si kategoria artykuw, w ktrych
konflikt o Krym jako pojawia si kategoria
przedmiot sporu konflikt o Krym jako
przedmiot sporu
2014 65 25,00 %
2015 15 14,42 %
Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray zdefiniowany przedmiot sporu w monitorowanym okresie 2014
r., wyniosa 260, co stanowi 100 procent dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba artykuw, ktre zawieray
zdefiniowany przedmiot sporu w monitorowanym okresie 2015 r., wyniosa 104, co stanowi 100 procent dla
Powysze zestawienie wskazuje, e rodek cikoci artykuw w 2015 roku zosta przesunity
na zagadnienia inne anieli konflikt o Krym. Rok po aneksji polscy publicyci spogldali na
sytuacj z szerszej perspektywy. Na tak zmian wskazuje take czstsze wystpowanie jako
przedmiotu sporu zagadnie takich jak perspektywa europejska (13 z 119 artykuw), szeroko
zakrojony konflikt na Ukrainie (24 z 119 artykuw) oraz dziaania Rosji (21 z 119 artykuw).
Warto zauway, e w artykuach z 2015 roku znalazo si 6 artykuw, w ktrych osi sporu byy
standardy demokratyczne w Rosji82. W taki sposb okrelona o narracji nie pojawia si
w prbie z roku 2014. Naley jednak zauway, e w czasie trwania wydarze na Krymie w 2014
roku, w 9 artykuach przedmiotem sporu by a contrario imperializm Rosji 83. Osie sporu
dotyczce Rosji w artykuach z 2014 r. dotyczyy sytuacji zewntrznej (imperializm Rosji).
Natomiast rok pniej przedmioty sporu nawizyway do sytuacji wewntrznej (standardy
demokratyczne w Rosji).
Zarwno w czasie opisywanych wydarze, jak i rok po nich, jako przedmiot sporu wskazywano
take: konflikt stref wpyww (midzy Zachodem a Rosj), poszanowanie prawa
midzynarodowego oraz konflikt o terytorium, czyli ziemie wschodniej Ukrainy i teren Pwyspu
Krymskiego.
W analizowanych artykuach strefy wpyww byy powtarzajcym si zagadnieniem, wok

ktrego budowano narracj. Publicyci wskazywali, e spr nie toczy si o to, kto bdzie
sprawowa wadz na Krymie oraz wschodnich ziemiach Ukrainy, lecz o to, czy Ukraina
zintegruje si w peni z Zachodem i zostanie wczona w struktury europejskie, czy te

82
Zobacz: M. Kacewicz, Faszyzm po rosyjsku, Newsweek Polska, 02.03.2015, s. 54-56; M. Kacewicz, Nerwy na
Kremlu, Newsweek Polska, 16.03.2015, s. 60-63; B. T. Wieliski, Nie dajcie si zastraszy!, Gazeta Wyborcza
Stoeczna, 18.03.2016, s. 1; S. Kowalski, Nie zmusz mnie do milczenia, Gazeta Wyborcza Stoeczna,
07.03.2015, s. 17; M. Potocki, Niemcow ba si o wasne ycie, Dziennika Gazeta Prawna, 02.03.2015, s. A8; M.
Potocki, Operacja specjalna, Dziennik Gazeta Prawna, 06.03.2015, s. A10-A11.
83
Zobacz: P. Smoleski, Portnikow: Przeklestwo ruskiej matrioszki, Gazeta Wyborcza, 22.02.2014, s. 12-13; J.
Haszczyski, Wielkie symbole Ukrainy, Rzeczpospolita, 22.02.2014, s. A2; P. uawski, Putin musi przegra, Do
Rzeczy, 24.02.2014, s. 26-29; P. Skwierciski, Podzia Ukrainy: rozwizanie prawie najgorsze, W Sieci, 24.02.2014,
s.30; A. Saramonowicz, Cztery Cry i Midzymorze, Wprost, 02.03.2014, s. 6; J. akowski, Triumf woli czy rozumu?,
Gazeta Wyborcza, 03.03.2014, s. 2; M. Czech, Putin spuszcza z tonu, Gazeta Wyborcza, 05.03.2014, s. 2; M.
Przeomiec, . Wjcik, T. Zalewski, Druga wojna krymska, Polityka, 05.03.2014, s. 14; M. Jurek, Breniew yje?,
Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 74.
-47-

pozostanie w bliskich kontaktach z Rosj. Autorzy zwracali uwag, e cay spr zosta wywoany
po to, aby Rosja, wykorzystujc wewntrzne problemy Ukrainy, moga zaakcentowa swoj si
oraz uwypukli sabo Zachodu.
Kategorie tematyczne
Na potrzeby analizy omawianego zagadnienia wszystkie przedmioty sporu w obu badaniach
(2014 i 2015 roku) zostay uporzdkowane w cztery podkategorie: armia, gospodarka, polityka
i spoeczestwo. Na poniszych wykresach zosta przedstawiony udzia procentowy oraz
wartoci bezwzgldne kadej z podkategorii wrd wszystkich artykuw, w ktrych
stwierdzono o narracji.
Wykres 38. Kategorie tematyczne Wykres 39. Kategorie tematyczne

przedmiotu sporu w 2014 r. przedmiotu sporu w 2015 r.
Porwnujc dwa badania pod wzgldem przyporzdkowania poszczeglnych artykuw do

jednej z czterech kategorii, naley zauway spadek w procentowym udziale artykuw
o zabarwieniu politycznym w badaniu z 2015 roku, szczeglnie na korzy tych traktujcych
o tematach spoecznych. Kategorie armii i gospodarki podobnie powikszyy swj procentowy
udzia w badaniu pniejszym, jednak nie jest to tak dua zmiana, jak nastpia w kategorii
spoeczestwo.
Na podstawie przeprowadzonej analizy ujawnia si tendencja ujmowania sporu ukraisko-

rosyjskiego przede wszystkim w kategoriach politycznych w 2014 roku silniej ni w 2015. Co
ciekawe, autorzy rok po wydarzeniach na Krymie niezwykle rzadko poruszaj temat Majdanu,
a jeszcze rzadziej staraj si odnajdowa w nim pocztki konfliktu. W prbie badawczej z 2014
-48-

roku odnotowano jedynie trzy artykuy84, w ktrych w przedmiocie sporu odnotowano znaczenie
Majdanu. Natomiast w badaniu z 2015 roku zarejestrowano dwa artykuy85, ktre poruszaj t
tematyk. Bez wzgldu na dat publikacji, brak odwoania do genezy wydarze moe
wskazywa na brak refleksji lub niech do pogbionej analizy przyczyn wojny.
Zainteresowanie rdzenn grup mieszkacw Krymu, Tatarami krymskimi, wyraane jest

w artykuach, ktrych o sporu zakwalifikowano do podkategorii spoeczestwo. W 2014 roku
autorzy artykuw byli wyranie mocniej zaintrygowani problemami tej grupy etnicznej ni
w 2015 roku, kiedy to w przedmiocie sporu zostaa ona wymieniona tylko dwukrotnie86. W 2014
roku artykuw z tak osi sporu byo 10. Tytuy tyche artykuw wskazuj na koncentracj
tematyczn wok Tatarw krymskich (Tatarskie nadzieja i strach87, Tatarzy nie chc ucieka88,
Na razie w granicach Ukrainy, potem wasne pastwo tatarskie89).
Przedmioty sporu w wyej wymienionych artykuach z 2014 roku pokazuj emocjonalne

podejcie do Tatarw krymskich, due zainteresowanie i skoncentrowanie na Tatarach jako
spoecznoci, ktra zostaa prawdopodobnie najbardziej dotknita konfliktem toczcym si na
terenach Pwyspu Krymskiego90.
Aspekt Tatarw krymskich w przedmiotach sporu potwierdza tendencj, o ktrej wczeniej

wspomniano. Mianowicie, pomidzy artykuami z 2014 a 2015 roku nastpia zmiana
w postrzeganiu wydarze dotyczcych Krymu przez publicystw. W 2014 roku gwn osi byy
wydarzenia krymskie oraz konflikt na osi Rosja Ukraina. Badanie z 2015 roku wskazuje na
odchodzenie od opisu szczegowych wydarze i coraz czstszy namys publicystw nad
perspektyw europejsk i wiatow.
Wartymi zaakcentowania s artykuy, w ktrych osi sporu byy m.in.: sport, polskie
zaangaowanie w sytuacj na Ukrainie oraz reakcje i dziaania najwaniejszych osb
w wiatowej polityce.
Sport jako wyrniony przedmiot sporu zosta odnotowany w obu cyklach badania. W tematyce
sportu, zarwno w 2014, jak i 2015 roku, artykuy najczciej dotyczyy organizacji Mistrzostw
wiata w Pice Nonej 2018 w Rosji. W badaniu zrealizowanym rok po aneksji Krymu pisano
take o zalenociach sportu od polityki w kontekcie rozgrywek piki nonej na Krymie91.
Naley rwnie wspomnie o obecnoci Polski w kategorii o sporu. Wydaje si, e w 2014 roku
ton artykuw by bardziej krytyczny w stosunku do reakcji polskiego rzdu na dziaania Rosji
oraz wydarzenia na ziemiach ukraiskich, a potwierdza to mog wanie przedmioty sporu,
okrelane midzy innymi jako ze postpowanie na przestrzeni lat rzdu Donalda Tuska wobec

84
L. Garmulewicz, Kto wiatr sieje, zbiera burz, Angora, 16.03.2014, s. 64; M. Potocki, Z. Parafianowicz, Wygwizdany
rozejm, Dziennik Gazeta Prawna, 14.03.2014, s. A9; A. Kubacki, Azrael wychodzi z sieci: Pocztek wolnej Ukrainy?,
Fakt, 24.02.2014, s. 7.
85
L. Palata, Czechy nie s w Europie koniem trojaskim, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 03.03.2015, s. 12; A. Szpak,
Marsz godnoci, Angora, 08.03.2015, s. 8.
86
M. Potocki, Krym chce zosta w objciach Rosji, Dziennik Gazeta Prawna, 16.03.2015, s. A8;
Z. Szczerek, Listy z pastwa w konwulsjach, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 14.03.2015, s. 37.
87
T. Piechal, Tatarskie nadzieja i strach, Rzeczpospolita, 03.03.2014, s. A5.
88
A. Jankowska, Tatarzy nie chc ucieka, Wprost, 09.03.2014, s. 38-40.
89
J. Haszczyski, Na razie w granicach Ukrainy, potem wasne pastwo tatarskie, Rzeczpospolita, 05.03.2014, s. A3.
90
G. Szymanik, J. Wizowska, Nostalgia zabija Tatara, Gazeta Wyborcza Duy Format, 13.03.2014, s. 4.
91
M. Petruczenko, Gdzie Rzym, gdzie Krym, Przegld Sportowy, 12.03.2015, s. 20.
-49-

Rosji i Wadimira Putina92 czy sposb zaangaowania si Polski w konflikt ukraiski93. W 2015
roku w dwch artykuach, w ktrych Polska wystpia w przedmiocie sporu, poruszono tematy
militarne, takie jak przygotowanie naszego kraju do ewentualnej wojny94.
Wrd unikatowych osi sporu w badanych artykuach z 2014 roku byy tematy zwizane
z zastojem na rynku turystycznym na Krymie95, ulegoci Baracka Obamy w stosunku do
dziaa Wadimira Putina96 czy stosunkiem gowy Kocioa Katolickiego do toczcego si
konfliktu97. W 2015 roku takimi tematami byy midzy innymi problemy z postrzeganiem
czonkw UPA w dyskursach polskim i ukraiskim98 oraz rynek dzie sztuki99.
Sowa i aktorzy
Podczas analizy przedmiotw sporu przeprowadzono rwnie przegld najczciej
wystpujcych sw oraz aktorw politycznych. W obu badaniach najczciej uywanymi
sowami w opisywaniu przedmiotu sporu byy leksemy Rosja i Ukraina.
Wykres 40. Leksemy "Rosja" i "Ukraina" wartoci procentowe
80,00% 74,04%
70,00%
60,00% 52,88%
50,00%
40,00% 33,85% 33,85%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Rosja Ukraina
2014 2015
O ile badanie z 2014 roku wskazuje na rwn czstotliwo pojawiania si obydwu sw, o tyle
analiza artykuw z 2015 roku wskazuje na przewag osi sporu zwizanych z Rosj. W 2014
roku wystpienia leksemw Rosja, jak i Ukraina w kategorii o sporu byy rwne po 88

92
B. oziski, Zawiedzione nadzieje, Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 35.
93
M. Jurek, Sowa i czyny, Idziemy, 16.03.2014, s. 22.
94
K. Majdan, Jak si szykowa do cyberwojny, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 02.03.2015, s. 19; A. Koziski,
Polsko-rosyjskie gry wojenne, Polska Metropolia Warszawska, 13.03.2015, s. 4.

95
W. Turopolski, Czarna rozpacz ludzi yjcych z turystyki w Jacie na Krymie, Polska Metropolia Warszawska,
17.03.2014, s. 14.
96
P. Milewski, Bi albo nie by, Newsweek Polska, 10.03.2014, s. 29.
97
K. Morawiecki, Franciszek, sojusznik Polski, Rzeczpospolita, 11.03.2014, s. A12.
98
T. A. Olszaski, Ukraiski nacjonalizm rok po Majdanie, Tygodnik Powszechny, 01.03.2015, s. 42-44.
99
J. Tarmy, Nie kupuj Warhola w Euro, Bloomberg Businessweek, 02.03.2015, s. 83-86.
-50-

wystpie, co stanowi 33,85 proc. W 2015 roku przedmiotw sporu z uyciem leksemw
Ukraina (52,88 proc.) byo o 22 mniej ni tych z wykorzystaniem leksemw Rosja (74,04
proc.).
Mwic o aktorach wystpujcych w przedmiotach sporu, naley zwrci szczegln uwag na

dwie czoowe postacie tego konfliktu Wadimira Putina, prezydenta Federacji Rosyjskiej, oraz
Wiktora Janukowycza, byego prezydenta Ukrainy.
Wykres 41. Wystpowanie W. Putina i W. Janukowycza w przedmiotach sporu
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
17,31%
20,00%
10,00% 4,62% 1,92% 0,96%
0,00%
Putin Janukowycz
2014 2015
Na powyszym wykresie wida, e to Wadimir Putin pojawia si czciej w kategorii przedmiotu

sporu. Jednak przewaga z 2014 roku znacznie si powikszya. O ile w 2014 roku Putina
w osiach sporu byo trzykrotnie wicej, o tyle w 2015 roku jego osoba wystpuje 17 razy czciej
ni byy prezydent Ukrainy. Janukowycz w tekstach z roku 2015 pojawia si tylko raz (konflikt
o majtek Janukowycza osoby optujce za rozgrabieniem majtku Janukowycza kontra
przeciwnicy tego pomysu100).
Wida natomiast intensyfikacj rozwaa na temat samej postaci prezydenta Federacji

Rosyjskiej. W obu cyklach badania w 2014 i 2015 roku to wanie prezydent Federacji
Rosyjskiej by gwnym aktorem wymienianym imiennie w artykuach ze zdefiniowan osi
sporu.
Podsumowanie
Zestawienie przedmiotw sporu zawartych w artykuach dotyczcych Krymu z 2014 i 2015 roku
oraz ich analiza ujawnia dwie tendencje. Po pierwsze, autorzy z roku na rok skaniaj si do
stopniowego odchodzenia od opisu szczegowych wydarze w czasie to znaczy im bardziej

odlege s opisywane wydarzenia, tym chodniejsze i mniej subiektywne s teksty
publicystyczne. Doskonale wida to zjawisko, gdy dokonamy porwnania reakcji na toczcy si
konflikt na przestrzeni roku. W 2014 roku przedmioty sporu w artykuach, ktre zakwalifikowano

100
J. Wizowska, Gospodarz jak zjawa, Angora, 01.03.2015, s. 78-79.
-51-

do prby badawczej, s duo bardziej konkretne i skoncentrowane wok problemu, ktrym s
wydarzenia na Krymie. Natomiast rok pniej autorzy skaniaj si ku analizom szerszego
kontekstu. Jednak mimo przyjcia takiej perspektywy, wikszo przeanalizowanych
materiaw nie przedstawia pogbionej analizy przyczyn, moliwych rozwiza czy wreszcie
prawdopodobnych, realnych skutkw wydarze.
Drugim zauwaalnym trendem, ktry mimo upywu czasu nadal si utrzymuje, jest pojmowanie
kryzysu krymskiego w kategoriach politycznych. Autorzy tekstw w obu badanych okresach
przywizuj znaczco mniejsz wag do perspektywy spoeczestwa, gospodarki i armii.
Trzeba jednak zauway, e o ile ujcie polityczne nadal prowadzi w wyrnionych kategoriach,
o tyle jest ono duo bardziej zrnicowane wewntrznie gwnie przez dodanie wspomnianej
ju perspektywy europejskiej w roku 2015.
-52-

KONTEKSTY HISTORYCZNE
Anita Kwiatkowska, Dagmara Sidyk
Na wstpie warto podkreli, e w niniejszym badaniu przyjto kryterium, i kontekstem

historycznym jest przywoanie wydarze z przeszoci jako ta dla krymskiego kryzysu. W
badaniu z 2014 roku konteksty historyczne pojawiy si w 198 artykuach publicystycznych, czyli
w 63,67 proc. tekstw. W pozostaych 113 (36,33 proc.) konteksty historyczne nie wystpiy.
Natomiast w 2015 roku odnotowano 88 artykuw zawierajcych konteksty historyczne, co
stanowi o wzrocie obecnoci odwoa historycznych w zagregowanych tekstach do niemale
74 proc. Naley przy tym wspomnie, e liczba poszczeglnych kontekstw historycznych
w obu cyklach badania jest znacznie wiksza, gdy analizowane artykuy zawieray przewanie
wicej ni jedno odwoanie do przeszoci.
konteksty historyczne w 2014 r. konteksty historyczne w 2015 r.
31;
113; 26,05%
36,33%
198;
63,67% 88;
73,95%
Tak Nie Tak Nie
100 proc. dla niniejszych wylicze
Zwikszona obecno kontekstw historycznych w analizowanych artykuach

publicystycznych, opublikowanych w polskiej prasie w badanym okresie 2015 roku, moe
wskazywa na coraz wiksze znaczenie treci historycznych w krajowej publicystyce.
Odwoania do historii stanowi podstaw wyjaniajc przyczyny, przebieg oraz skutki
wspczesnych wydarze majcych miejsce na Krymie, a ich waciwa interpretacja moe
| KONTEKSTY HISTORYCZNE |
przyczyni si do trafniejszego przewidywania przyszych losw spornego terytorium.
-53-

Obecno kontekstw historycznych w poszczeglnych gatunkach
artykuw
Przy zastosowaniu kryterium typu artykuu, w ktrym mona odnale konteksty historyczne,
w marcu 2014 roku najwikszy procentowy udzia mona byo zaobserwowa w reportaach
oraz w analizach i rozprawkach odwoania historyczne zawierao odpowiednio 76,7 proc. i 71,4
proc. analizowanych tekstw wspomnianych gatunkw. Wyranie najmniejszy za procent
zaobserwowano w komentarzach w 52,8 proc. z nich zawarto odniesienie do historii. W 2015
roku proporcje rozoyy si bardzo podobnie najwicej kontekstw historycznych
odnotowano w reportaach (85 proc.), w analizach i rozprawkach (81,25 proc.) oraz w kategorii
inne (100 proc.), do ktrych zaliczono recenzj i sylwetk, a najmniej ponownie
w komentarzach (52 proc.).
Taka rozbieno midzy poszczeglnymi typami moe wynika ze specyfiki gatunkw

publicystycznych: komentarz jest raczej form odwoujc si do biecych wydarze, z kolei
analiza (rozprawka) oraz reporta gatunek z pogranicza publicystyki, literatury faktu oraz
literatury piknej umoliwiaj pogbion analiz wydarze.
Wykres 44. Rozkad obecnoci kontekstw historycznych w poszczeglnych gatunkach

artykuw w 2014 r.
100%
10
14
13 18
80%
58
60% Artykuy niezawierajce

kontekstw
historycznych
Artykuy zawierajce
40% 33 konteksty historyczne
35
27 38
65
20%
0%
analizy felietony komentarze reportae wywiady

(rozprawki)
-54-

Wykres 45. Rozkad obecnoci kontekstw historycznych w poszczeglnych gatunkach
artykuw w 2015 r.
100%
3
6
6
4
80%
12
60%
Artykuy
niezawierajce
2 kontekstw
historycznych
17
40% 26
20
10
Artykuy zawierajce
konteksty
13 historyczne
20%
0%
analizy felietony komentarze reportae wywiady inne
(rozprawki)
Rozkad kontekstw historycznych w dziennikach
Wrd dziennikw najczciej poruszajcych temat Krymu w kontekcie historycznym w 2014

roku znalazy si: Rzeczpospolita (63 teksty, co stanowi 58,9 proc. dla tego dziennika i 47,7
proc. wszystkich artykuw w dziennikach zawierajcych konteksty historyczne) i Gazeta
Wyborcza (48 artykuw, czyli 70,6 proc. dla tego tytuu i 36,4 proc. wszystkich artykuw
w dziennikach zawierajcych konteksty historyczne). Co ciekawe, najniszy poziom odwoa
historycznych odnotowano w przypadku Faktu, w ktrym w badanym okresie na 14
opublikowanych tekstw o Krymie zaledwie jeden zawiera kontekst historyczny.
Rok pniej liderem bya Gazeta Wyborcza (15 tekstw, czyli 71,4 proc. dla tego tytuu i 33,3
proc. wszystkich artykuw zawierajcych konteksty historyczne), a za ni Rzeczpospolita (10
artykuw, czyli 52,6 proc. dla tego dziennika i 22,2 proc. wszystkich artykuw w dziennikach
zawierajcych konteksty historyczne). W tym przypadku warto przywoa dzienniki
o najwyszym wskaniku, czyli Parkiet, w ktrym oba opublikowane artykuy zawieray
odwoanie historyczne (100 proc. dla tego tytuu i 4,4 proc. wszystkich artykuw w dziennikach
zawierajcych konteksty historyczne) oraz Dziennik Gazeta Prawna 7 na 9 artykuw (77,8
proc. dla tego tytuu i 15,6 proc. wszystkich artykuw w dziennikach zawierajcych konteksty
historyczne).
-55-

Warto rwnie zwrci uwag na fakt, i zarwno w 2014, jak i w 2015 roku artyku zawierajcy
kontekst historyczny zosta take opublikowany na amach dziennika wyspecjalizowanego
Przegldu Sportowego. W 2014 roku dziennik opublikowa wywiad z Andriejem Karpowem,
ukraiskim ulowcem jedcym wtedy w GKM Grudzidz. Podczas rozmowy sportowiec
wyrazi swoje zdumienie interwencj zbrojn Rosji wobec Ukrainy na Krymie: W zamian za
nasze zrzeczenie si arsenau nuklearnego, Rosja zapewnia, e nie naruszy ukraiskich granic.
Jednak oni ju s na naszej ziemi101. W 2015 roku opublikowany tekst dotyczy sytuacji
politycznych, ktre niesychanie komplikuj ycie sportowcom102. Napita sytuacja na Krymie
i jej wpyw na tamtejszy sport byy jednym z wtkw poruszonych w artykule.
Wykres 46. Wystpowanie kontekstw historycznych w artykuach opublikowanych na amach

dziennikw w 2014 r.
63 48 13 5 111
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Dziennik Gazeta Prawna Dziennik Polska Metropolia Warszawska
Fakt Puls Biznesu
Przegld Sportowy
Cakowita liczba artykuw opublikowanych na amach dziennikw w monitorowanym okresie 2014 r.

wyniosa 132, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.

101
D. Ostafiski, Karpow: Na Ukrainie boimy si III wojny wiatowej, Przegld Sportowy, 04.03.2015, s. 20.
102
-56-

dziennikw w 2015 r.
10 15 7 6 4 2 1
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Fakt Parkiet
Przegld Sportowy

Autorami najczciej przywoujcymi konteksty historyczne w temacie konfliktu na Krymie

w 2014 roku byli dziennikarze Rzeczpospolitej: Piotr Jendroszczyk (10 artykuw
zawierajcych odwoania historyczne) i Jdrzej Bielecki (8), a take: Grzegorz Szymanik
z Gazety Wyborczej (7) oraz Micha Potocki z Dziennika Gazety Prawnej (7). Natomiast
w 2015 roku by to ponownie Micha Potocki (5 artykuw zawierajcych odwoania historyczne)
z Dziennika Gazety Prawnej, przedstawiajcy midzynarodowe uwarunkowania i skutki tego
konfliktu, a take Andrzej Grajewski z Gocia Niedzielnego (3) oraz Wacaw Radziwinowicz
z Gazety Wyborczej (3).
Rozkad kontekstw historycznych w magazynach

W 2014 roku periodykiem, ktry opublikowa najwicej artykuw o konflikcie krymskim
z odniesieniami do historii, by tygodnik W Sieci 10 artykuw (62,5 proc. dla tego tytuu i 15,2
proc. wszystkich artykuw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne), a liderem
w zakresie przywoywania kontekstw historycznych by tygodnik Do Rzeczy wszystkie
opublikowane przez ten tytu artykuy zawieray historyczne odwoanie (7 tekstw, co stanowi
100 proc. dla tego tytuu i 10,6 proc. wszystkich artykuw w magazynach zawierajcych
konteksty historyczne). Warto wspomnie take o Gociu Niedzielnym, zawierajcym 10
artykuw z kontekstami historycznymi (83,3 proc. dla tego tytuu i 15,2 proc. wszystkich
artykuw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne) oraz periodykach Tygodnik
Powszechny i Polityka w kadym z nich 80 proc. opublikowanych tekstw zawierao
odwoania historyczne (odpowiednio: 4 i 8 artykuw, co stanowi 6,1 proc. i 12,1 proc. wszystkich
tekstw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne).
W 2015 roku najwicej artykuw zawierajcych konteksty historyczne odnotowano

w Tygodniku Powszechnym 6 tekstw (85,7 proc. dla tego tytuu i 14 proc. wszystkich
artykuw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne), a take po 5 artykuw
w Angorze, Newsweeku oraz W Sieci, stanowicych 100 proc. dla tych tytuw i po 11,6
proc. wszystkich tekstw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne. Innymi
-57-

tygodnikami, w ktrych wszystkie krymskie artykuy opublikowane w badanym okresie
zawieray odwoania historyczne, to:
Przegld 4 teksty, co stanowi 100 proc. dla tego tytuu i 9,3 proc. wszystkich
artykuw w magazynach zawierajcych konteksty historyczne,
Forum, NIE, Tygodnik Do Rzeczy po 2 teksty, co stanowi 100 proc. dla tych
tytuw i po 4,7 proc. wszystkich artykuw w magazynach zawierajcych konteksty
historyczne
Wprost, Uwaam Rze, Idziemy, Przewodnik Katolicki, W Sieci Historii po
jednym tekcie, co stanowi 100 proc. dla tych tytuw i po 2,3 proc. wszystkich artykuw
w magazynach zawierajcych konteksty historyczne.
Mona zatem zauway, i w porwnaniu do wczeniejszego roku, mimo generalnie mniejszej

liczby artykuw zawierajcych odwoania historyczne, to procentowo znacznie czciej
wzbogacano je o historyczne to.

magazynw w 2014 r.
10 10 8 7 7 7 4 13
0% 20% 40% 60% 80% 100%
W Sieci Go Niedzielny Tygodnik Powszechny

Wprost Newsweek Do Rzeczy
Polityka Pozostae
Cakowita liczba artykuw opublikowanych na amach magazynw w monitorowanym okresie 2014 r.

-58-

magazynw w 2015 r.
6 5 5 5 4 4 3 11
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Tygodnik Powszechny Angora Newsweek

W Sieci Go Niedzielny Przegld
Polityka Pozostae

Warto pamita, i teksty w magazynach s dusze, bardziej analityczne, a czytelnik ma wicej

czasu na skuteczne podjcie tropu autora w zestawianiu teraniejszoci z histori. Ponadto
kady z wymienionych tytuw ma rozbudowany dzia polityki zagranicznej
oraz naturaln skonno do wieloaspektowego komentowania i analizowania wydarze.
Najczciej wystpujce odwoania historyczne

Spektrum merytoryczne kontekstw historycznych byo bardzo zrnicowane zarwno pod
wzgldem okresu historycznego, jak i przywoywanych pastw oraz bohaterw. Najwiksz
frekwencj wrd przywoywanych historycznych wydarze osigny te, ktre dotyczyy Rosji
(ew. ZSRR) oraz pastw postsowieckich w ubiegym bd obecnym wieku. Do najczciej
przywoywanych kontekstw historycznych nale jednak wydarzenia zwizane
z dziewitnasto- i dwudziestowieczn histori regionu, a szczeglnie czasy reimowej,
imperialistycznej polityki Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Autorzy artykuw
wielokrotnie analizowali histori Rosji i jej dziaa politycznych, ekonomicznych czy militarnych,
starajc si przy tym przewidzie, jak dalej potoczy si konflikt na Ukrainie.
Wykres 50. Porwnanie wartoci procentowych najczciej wystpujcych kontekstw zwizanych z konfliktami
w badaniach z 2014 i 2015 r.
-59-

Konflikt naddniestrzaski 2,53
Radziecka interwencja w Afganistanie 3,03

2,52
Wojna domowa w Kosowie 3,54
Wojna krymska 4,04

1,68
Zimna wojna 4,55 2014

4,2
2015
Konflikt czeczeski 5,56
Pomaraczowa rewolucja 6,57

4,2
II wojna wiatowa 9,65

26,89
Konflikty rosyjsko-gruziskie 16,67

9,24
0 5 10 15 20 25 30
Spor grup kontekstw historycznych stanowiy konflikty, najczciej zbrojne. Przywoywane

byy albo jako dowd na potwierdzenie tezy, e Rosja nie jest pastwem stajcym w obronie
prawa narodw do samostanowienia, albo jako egzemplifikacja rnych skutkw historycznych
napi i rozamw. Najczciej wspominanym wydarzeniem w 2014 roku bya wojna w Gruzji
i oderwanie Osetii Poudniowej oraz Abchazji (wydarzenie to byo obecne w niemale 17 proc.
wszystkich artykuw) jako moliwy wzorzec scenariusza dla Krymu, zachodzcy przy biernoci
Zachodu i braku jakichkolwiek konsekwencji wobec Rosji. Rok pniej najczciej odwoywano
si do II wojny wiatowej (prawie 27 proc.), a wrd tych nawiza znalazy si m.in.: jej wybuch
w 1939 roku, postaci Adolfa Hitlera i Jzefa Stalina, agresywna polityka hitlerowskich Niemiec,
konferencja w Jacie. Autorzy artykuw czsto przywoywali take przedstawicieli tzw. wielkiej
trjki, a wic przywdcw trzech mocarstw z koalicji antyhitlerowskiej: Jzefa Stalina, Winstona
Churchilla oraz Franklina Delano Roosevelta. Najchtniej sigano jednak do wydarze
zwizanych z ukadem monachijskim (ponad 9 proc. artykuw), w wyniku ktrego nastpio
przyczenie czci terytoriw Czechosowacji do Rzeszy Niemieckiej.
Niewtpliwie istotne byy take odwoania do historii Krymu czy samej Ukrainy, takie jak wojna
krymska, pomaraczowa rewolucja i rozpad obozu pomaraczowych czy oblenie
Sewastopola, ktre to wydarzenia przywoywano w obu badanych okresach (cho
zdecydowanie rzadziej w 2015 roku).
Warto take zauway, e w analizowanych tekstach z 2015 roku publicyci nie poruszyli
wtkw zwizanych z konfliktem naddniestrzaskim, czeczeskim oraz wojn domow
-60-

w Kosowie, ktre to odniesienia byy jednymi z najczstszych w 2014 roku. Innymi, czsto
powtarzajcymi si w obu analizowanych okresach kontekstami byy: oddanie Krymu Ukrainie
przez Chruszczowa, rozpad ZSRR, upadek muru berliskiego, aneksja Sudetw czy Anschluss
Austrii.
Wartym podkrelenia, kilkakrotnie wspomnianym procesem historycznym bya take zimna

wojna, stanowica ponad 4 proc. wszystkich kontekstw z 2015 roku. Polscy publicyci
podkrelali przy tej okazji, e mona zaobserwowa analogi midzy wczesnymi dziaaniami
Zachodu a jego obecn postaw wobec wydarze na Ukrainie: Zachd pozostaje bierny
i wycofany oraz nie podejmuje wystarczajcych dziaa wobec Rosji. Mirosaw Czech,
publicysta Gazety Wyborczej, wskazuje w swoim artykule, e Stany Zjednoczone powrciy do
polityki z czasw zimnej wojny, a prezydent Barack Obama nie chce da W. Putinowi atwych
pretekstw do rozpoczcia wielkiej wojny103. Natomiast Micha Gryczyski na amach
Przewodnika Katolickiego porwnuje polityk pastw Zachodu i porozumienie z Miska
z 2015 do ukadu monachijskiego, a postaw kanclerz Angeli Merkel do polityki appeasementu
czyli jednostronnych ustpstw wobec Hitlera przed wybuchem II wojny wiatowej104.
Rysunek 1. Zestawienie wybranych kontekstw historycznych (2014 i 2015 r.)
Historycznych wtkw ekonomicznych pojawiao si zaskakujco mao. Warto jednak

wspomnie oprzytaczaniu kontekstu handlowego partnerstwa Niemiec i Wielkiej Brytanii
w przededniu I wojny wiatowej, ktrym argumentowano, e integracja handlowa wcale nie
oddala zagroenia wojn105. Przywoywano take ekonomiczne powody rozpadu ZSRR (niskie
ceny ropy i gazu), ktre miay suy udowodnieniu tezy, e Rosja nie zakrci kurka z gazem106.
Najczciej przywoywanym porozumieniem bya umowa budapesztaska jako zarwno

103
M. Czech, Nasze miejsce w grze o Ukrain, Gazeta Wyborcza, 06.03.2015, s. 9.
104
M. Gryczyski, Monachium 1938 = Miski 2015?, Przewodnik Katolicki, 08.03.2015, s. 34.
105
G. Lewicki, Trzecia wojna wiatowa, Wprost, 16.03.2014, s. 94.
106
M. Kokot, Nka Rosj krok po kroku, Gazeta Wyborcza, 21.03.2014, s. 11.
-61-

przypomnienie o fakcie, e mocarstwa miay gwarantowa granice Ukrainy i jej integralno
terytorialn, jak i nadzieja na to, e Rosja dochowa wiernoci zasadom w niej zawartym107.
Przywoywanie historii poszczeglnych pastw

Porwnujc ilociowy podzia kontekstw dotyczcych historii poszczeglnych pastw w obu
badanych latach, mona zauway podobn kolejno najpopularniejszych odwoa.
Rozdrobnienie liczby takich kontekstw jest zaskakujco due w 2014 roku odwoywano si
do 39 pastw, a w 2015 roku 23. Polscy publicyci znacznie czciej skupiali si na historii
Rosji (w 2014 roku niemale 35 proc. kontekstw odnoszcych si do historii poszczeglnych
pastw i w 2015 roku ok. 38,5 proc.) ni Ukrainy (odpowiednio prawie 21,5 proc. i 15 proc.),
co wskazuje, na ktrym podmiocie sporu komentatorzy bardziej koncentrowali swoj uwag.
Take podobnie procentowo wypady Polska, Niemcy, Gruzja i Stany Zjednoczone.
Wykres 51. Porwnanie wartoci Wykres 52. Porwnanie wartoci

procentowych najczciej wystpujcych procentowych najczciej wystpujcych
kontekstw historii poszczeglnych pastw, kontekstw historii poszczeglnych pastw,
do ktrych odwoywali si publicyci w 2014 do ktrych odwoywali si publicyci w 2015
r. r.
Francja Turcja
1,55% 1,55%
Czeczeni
a Pozosta
1,55% e Pozostae
Litwa
Estonia 12,96% 20,26%
3,30%
1,83% Rosja
34,79% Rosja
USA 38,33%
4,51%
Gruzja
USA
5,35%
3,30%
Niemcy Gruzja
6,76% Polska Ukraina Ukraina
4,19%
7,75% 21,41% Polska
Niemcy
7,05%
100 proc. dla niniejszych wylicze. Wykresy zawieraj pojedynczo zliczone konteksty historyczne dotyczce
poszczeglnych pastw (niektre artykuy zawieray wicej ni jedno odwoanie).
Na szczegln uwag zasuguj przywoywane konteksty z historii Polski, poniewa w obu

badanych latach znalazy si one na trzecim miejscu pod wzgldem czstotliwoci
przywoywania (zaraz po dziejach Rosji i Ukrainy). Publicyci przywoywali najrniejsze
wydarzenia, najczciej z ubiegego wieku, midzy innymi: rozbiory Polski108, wejcie Polski do

107
B. Chrabota, Ukraina: po rewolucji nadzieja, Rzeczpospolita, 27.02.2014, s. A2.
108
B. Wileski, Nie dajcie si zastraszy!, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 18.03.2015, s. 1.
-62-

NATO i Unii Europejskiej109, agresj na Polsk w 1939 r.110, rze woysk111 czy wydarzenia z lat
80., a wic strajki i powstanie Solidarnoci112. Przykadowo, Bogusaw Chrabota
w Rzeczpospolitej, piszc o wyzwaniach nowego rzdu ukraiskiego, stwierdza: Nie bdzie to
atwe, bo stojcy na jego czele Arsenij Jaceniuk nie ma ani charyzmy, ani poparcia
charyzmatycznego przywdcy, jakim w Polsce w 1989 roku by Lech Wasa113. Z kolei Janusz
Rolicki w artykule opublikowanym na amach Gazety Wyborczej stawia tez, e Wadimir Putin
i Rosja mog stanowi dla Polski takie samo zagroenie, jakim byo pojawienie si Wehrmachtu
9 wrzenia pod Warszaw114. Tak czste przywoywanie wydarze z historii Polski wynika
zapewne z faktu, e te wydarzenia s najblisze i najbardziej zrozumiae, zarwno dla autorw
artykuw, jak i dla ich czytelnikw.
Rysunek 2. Najczciej wystpujce konteksty historii poszczeglnych pastw, do ktrych

odwoywali si publicyci w badaniu z 2014 roku

109
M. Miosz, W dyplomacji nie ma miejsca na wartoci, Dziennik Gazeta Prawna, 7.03.2014, s. A6.
110
M. Potocki, Gra o Krym dopiero si zaczyna, Dziennik Gazeta Prawna, 6.03.2014, s. A6.
111
I. Michalewicz, Jeszcze nigdy nam tak nie wspczulicie, Gazeta Wyborcza - Duy Format, 13.03.2014, s. 12.
112
M. Mazurek, Szumowski: Gdyby kto usysza ten krzyk, zrozumiaby, co dzieje si w Syrii, Polska Metropolia
Warszawska, 16.03.2015, s. 10-11.
113
114
J. Rolicki, Nieszkodliwi idioci?, Gazeta Wyborcza, 5.03.2015, s.7.
-63-

Rysunek 3. Najczciej wystpujce konteksty historii poszczeglnych pastw, do ktrych

odwoywali si publicyci w badaniu z 2015 roku
Konteksty dotyczce postaci historycznych
Analizujc konteksty historyczne, naley take zwrci uwag na postaci, ktre pojawiay si
w analizowanych artykuach. Badane artykuy omawiajce konflikt na Krymie zostay
zdominowane przez postaci wiatowych przywdcw zwizanych z II wojn wiatow. W
przeanalizowanych artykuach do Adolfa Hitlera wodza III Rzeszy Niemieckiej czsto
odwoywano si w zwizku z Anschlussem Austrii115, rozbiorem Czechosowacji116, a
w szczeglnoci zajciem Sudetw117. Posta Jzefa Stalina, przywdcy ZSRR, przywoywano
najczciej w zwizku z deportacj Tatarw z Krymu118 czy zajciem Krymu przez Sowietw119.
Warto rwnie zaznaczy, e powysze postaci historyczne wspominane byy take w opozycji
do postpowa Wadimira Putina. I tak np. Hubert Kozie w wywiadzie z Jurijm Felsztinskim
opublikowanym na amach Parkietu, pytajc o rol Putina w rosyjskim systemie polityczno-
biznesowo-mafijnym, stwierdza: Myl, e ma pen kontrol, ale nie powinnimy patrze na
niego jak na Hitlera czy Stalina120.
Postaci Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta stanowiy raczej nawizanie do

biernej polityki Zachodu chocia nie zostao to bezporednio wyartykuowane. Dla przykadu,
autor artykuu Ukraina w cieniu Jaty, opublikowanego na amach Gocia Niedzielnego, zarzuca
Wysokiemu Przedstawicielowi Unii Europejskiej do Spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczestwa (szefowej unijnej dyplomacji) Federice Mogherini i prezydentowi Stanw
Zjednoczonych Barackowi Obamie niepodejmowanie odpowiednich dziaa i brak

115
G. Szymanik, Krym piewa: egnaj, Ukraino, Gazeta Wyborcza, 18.03.2014, s. 8.
116
B. Wieliski, Przekona Putina, e Zachd te potrafi ksa, Gazeta Wyborcza, 4.03.2014, s. 2.
117
M. Rubaj, Polska zostanie sama, Fakt, 4.03.2014, s. 3.
118
W. Gadowski, Krymska Kalifornia, W Sieci, 23.03.2015, s. 95.
119
J. Kaucki, Rosyjski upir w operze wrocawskiej, Tygodnik Do Rzeczy, 16.03.2015, s. 38-39.
120
H. Kozie, W rkach Putina znajduje si poowa rosyjskiego bogactwa, Parkiet, 28.02.2015, s. 13.
-64-

stanowczoci121. Piotr Semka pisze nawet, e urzd obsadzony przez F. Mogherini jest
gigantyczn fikcj122.
Franklin
Adolf Jzef Nikita Stepan Delano Winston
Hitler Stalin Chruszczow Bandera Roosevelt Churchill
Rysunek 4. Najczciej przywoywane postaci historyczne (2014 i 2015 r.)123
Podsumowanie
Mimo obszernej palety prognoz rozwoju wydarze na Krymie, wikszo autorw tekstw
publicystycznych przewidywao konflikt zbrojny bd stan napicia i rywalizacji midzy Rosj
a Zachodem. Te obserwacje znalazy uzasadnienie w czstotliwoci wystpowania kontekstw
historycznych, a w szczeglnoci tych dotyczcych znanych i niezwykle istotnych konfliktw.
Czsto przywoywanymi kontekstami historycznymi byy zajcia terytorialne zachodzce przy

biernoci Zachodu i braku konsekwencji wobec najedajcego pastwa. Nawizywano take
do II wojny wiatowej, zimnej wojny czy konferencji w Jacie a wic do takich wydarze, ktre
zapewne nadal wywouj wrd czytelnikw okrelone emocje i co do ktrych niemal kady
z nich ma wyrobione okrelone stanowisko. Ich przywoanie w kontekcie konfliktu na Krymie
nie tylko urozmaicao artykuy polskich publicystw, ale take zwikszao ich wymow
i perswazyjno.
Mimo zmniejszenia si liczby publikacji publicystycznych poruszajcych tematyk dotyczc

wydarze na Krymie (z 311 artykuw w 2014 roku do 199 artykuw w 2015 roku) odsetek
artykuw, w ktrych autorzy sigali do odwoa historycznych w tych tekstach nie zmniejszy
si. Wrcz przeciwnie przeprowadzona analiza wykazaa wzrost odsetka tekstw
zawierajcych konteksty historyczne z niemale 64 proc. do prawie 74 proc., a wic o ponad 10
procent. Tendencja ta oznacza, e w refleksji nad wydarzeniami krymskimi wci chtnie siga
si do odwoa historycznych. Zrozumienie teraniejszoci nastpuje w trakcie nieustannej
(re)interpretacji przeszoci, a minione i wspczesne obrazy wydarze historycznych
wzajemnie si warunkuj.


121
P. Semka, Ukraina w cieniu Jaty, Go Niedzielny, 19.02.2015, s. 45.
122
Tame.
123
rdo zdj: repozytorium plikw Wikimedia Commons, domena publiczna.
-65-

PORWNANIA HISTORYCZNE
Anita Kwiatkowska
W niniejszych badaniach realizowanych na przestrzeni lutego i marca 2014 i 2015 roku przyjto,
i porwnaniem historycznym jest przywoanie wydarze z przeszoci i zestawienie ich
z wydarzeniami obecnymi po to, by pokaza jakie podobiestwa (bieg zdarze, zachowania
poszczeglnych aktorw, dziaania okrelonych mechanizmw etc.).
W badaniu z 2014 roku porwnania historyczne pojawiy si w 130 artykuach publicystycznych,

czyli w 41,80 proc. tekstw. W pozostaych 181 (58,20 proc.) nie wystpiy. W 2015 roku
odnotowano niszy odsetek artykuw z porwnaniami historycznymi 42,02 proc. (50
tekstw). Naley przy tym wspomnie, e liczba samych zestawie historycznych jest znacznie
wiksza, gdy niektre z tekstw zawieray wicej ni jedno porwnanie. Jak mona zauway,
mimo i przywoywanie przez polskich publicystw kontekstw historycznych byo stosunkowo
powszechnym zjawiskiem124, to jednak starali si oni by duo bardziej ostroni
w porwnywaniu wydarze czy postaci historycznych z obecnym kryzysem na Krymie.
porwnania historyczne w 2014 r. porwnania historyczne w 2015 r.
130; 50;
41,80% 42,02%
181; 69;
58,20% 57,98%
Tak Nie Tak Nie
| PORWNANIA HISTORYCZNE |

124
Zobacz: Konteksty historyczne, s.46 niniejszego raportu.
-66-

Obecno porwna historycznych w poszczeglnych gatunkach
artykuw
Przy zastosowaniu kryterium gatunku materiau prasowego, w ktrym mona odnale
porwnania historyczne, w marcu 2014 roku najwikszy procentowy udzia zaobserwowano
w felietonach oraz w wywiadach zestawienia historyczne zawierao odpowiednio: 60 proc.
i 57,14 proc. analizowanych tekstw we wspomnianych gatunkach. Wyranie najmniejszy
procent odnotowano w reportaach w 41,86 proc. z nich zawarto odniesienie do historii.
Rok pniej zaobserwowano spadek liczby porwna w wikszoci badanych gatunkw. Wzrost
nastpi jedynie w przypadku analiz (rozprawek) z 44,89 do 68,75 proc. W 2015 roku
najmniejsz liczb zestawie historycznych odnotowano w komentarzach zaledwie 12 proc.,
a take (podobnie jak w badaniu z marca 2014 roku) w reportaach 25 proc. Do kategorii inne
zaliczono recenzj (1 artyku, ktry zawiera porwnanie historyczne) oraz sylwetk (1 artyku,
ktry nie zawiera porwnania). Taka rozbieno midzy poszczeglnymi typami moe
wynika ze specyfiki gatunkw tekstw publicystycznych.
Wykres 55. Rozkad obecnoci porwna historycznych w poszczeglnych gatunkach

artykuw w 2014 r.
100%
80% 16 24
27 62
25
60% Artykuy niezawierajce
porowna historycznych
40% Artykuy zawierajce
24 32 porwnania historyczne
22 61
20% 18
0%
analizy felietony komentarze reportae wywiady
(rozprawki)
-67-

Wykres 56. Rozkad obecnoci porwna historycznych w poszczeglnych gatunkach
artykuw w 2015 r.
100%
10
80% 12 1 Artykuy
9 niezawierajce
60% 15 porowna
22
historycznych
40% Artykuy
22
zawierajce
14 1 porwnania
20% 5 historyczne
5
3
0%
analizy felietony komentarze reportae wywiady inne
(rozprawki)
Rozkad porwna historycznych w dziennikach
Wrd dziennikw najczciej poruszajcych temat Krymu w porwnaniach historycznych

w 2014 roku znalazy si: Rzeczpospolita (43 teksty, co stanowi 40,18 proc. dla tego dziennika
i 48,31 proc. wszystkich artykuw w dziennikach zawierajcych porwnania historyczne)
i Gazeta Wyborcza (28 artykuw, czyli 41,18 proc. dla tego tytuu i 31,46 proc. wszystkich
artykuw w dziennikach zawierajcych zestawienia historyczne).
W badaniu z 2015 roku liderem bya Gazeta Wyborcza (10 tekstw, czyli 47,61 proc. dla tego
tytuu i 43,48 proc. wszystkich artykuw zawierajcych porwnania historyczne), a za ni
Dziennik Gazeta Prawna (5 artykuw, czyli 55,56 proc. dla tego dziennika i 21,74 proc.
wszystkich artykuw w dziennikach zawierajcych zestawienia historyczne). Warto rwnie
zwrci uwag na fakt, i w 2015 roku na amach dziennika wyspecjalizowanego Przegldu
Sportowego125 take opublikowano artyku zawierajcy porwnanie historyczne.

125
-68-

Wykres 57. Wystpowanie porwna historycznych w artykuach opublikowanych na amach
dziennikw w 2014 r.
43 28 10 4 31
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Fakt Puls Biznesu


dziennikw w 2015 r.
4 10 5 1 1 1 1
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Super Express Parkiet
Przegld Sportowy

-69-

Rozkad porwna historycznych w magazynach
W 2014 roku periodykiem, ktry opublikowa najwicej artykuw o konflikcie krymskim
z porwnaniami historycznymi by tygodnik W Sieci 9 artykuw (56,25 proc. dla tego tytuu
i 21,95 proc. wszystkich artykuw w magazynach zawierajcych porwnania historyczne).
Warto przywoa take tytuy dziennikw o najwyszym wskaniku (100 proc.), ktrych artykuy
w liczbie 1 lub 2 zakwalifikowano do prby badawczej, czyli Bloomberg Businessweek,
Bussinessman oraz Idziemy. Z kolei najniszy wskanik uzyska Tygodnik Powszechny (na
opublikowane 10 tekstw tylko 1 zawiera porwnanie), a take Angora (1 z 7 artykuw
zestawia obecn sytuacj na Krymie z histori).
W 2015 roku najwicej artykuw zawierajcych porwnania historyczne opublikowanych

zostao w Tygodniku Powszechnym 4 teksty (57,14 proc. dla tego tytuu i 14,81 proc.
wszystkich artykuw w magazynach zawierajcych zestawienia historyczne), a take po 3
artykuy w Polityce, Przegldzie oraz W Sieci. W tym przypadku warto przywoa tytuy
dziennikw o najwyszym wskaniku (100 proc.), ktrych artykuy w liczbie 1 lub 2
zakwalifikowano do prby badawczej, czyli: NIE, Tygodnik Do Rzeczy, Wprost, Forbes,
Przewodnik Katolicki, Idziemy.

magazynw w 2014 r.
9 6 5 4 4 3 2 2 2 4
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
W Sieci Go Niedzielny Wprost

Newsweek Do Rzeczy Polityka
Bloomberg Businessweek Idziemy Przegld
Pozostae

-70-

magazynw w 2015 r.
4 3 3 3 2 2 2 2 6
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Tygodnik Powszechny Polityka Przegld

W Sieci Angora Tygodnik Do Rzeczy
Go Niedzielny NIE Pozostae

Najczstsze porwnania kryzysu krymskiego do historii poszczeglnych

pastw
Spektrum merytoryczne porwna historycznych byo bardzo zrnicowane zarwno pod
wzgldem okresu historycznego, jak i przywoywanych pastw oraz bohaterw. Najwiksz
frekwencj osigny te, ktre dotyczyy czasw reimowej polityki ZSRR, wydarze i osb
zwizanych z przebiegiem II wojny wiatowej, wojny bolszewickiej oraz okresu PRL. Istotn
kwesti jest fakt, e w artykuach dominoway porwnania o charakterze wojennym. Polscy
publicyci zwracaj uwag, i konflikt na Krymie jest regularn, krwaw konfrontacj,
a dowiadczenia wojenne zostaj w psychice uczestnikw nawet po zakoczeniu konfliktu.
Publicyci chtnie sigali do porwna historycznych, doszukujc si podobiestw bd

rozbienoci midzy konfliktem o Krym a minionymi konfliktami midzynarodowymi. Aneksj
Krymu czsto zestawiano z historycznymi przypadkami separacji czci terytoriw pastw
w wyniku ingerencji pastw zewntrznych. Zazwyczaj jednak odwoywano si do szerszego
kontekstu zestawianego konfliktu.
W 2014 roku najwicej porwna historycznych dziennikarze i publicyci stosowali

w kontekcie Ukrainy (146 zestawie), a rok pniej to Rosja bya bardziej obecna w badanych
artykuach (41 zestawie o Rosji; 20 o Ukrainie). Na kolejnych miejscach znalazy si: Polska (z
43 porwnaniami w 2014 r. i 16 rok pniej), USA, Niemcy, Gruzja i Czechosowacja.
-71-

Wykres 61. Liczbowy udzia najczciej wystpujcych porwna dotyczcych historii
poszczeglnych pastw, do ktrych odwoywali si publicyci w badaniach z 2014 i 2015 r.
160
146
140
117
120
100
80
60
41 43
40 35
24 23
20
16 16 13
20
4 1 1
0
2014 2015
Wykres przedstawia pojedynczo zliczone porwnania historyczne dotyczce poszczeglnych pastw

(niektre artykuy zawieray wicej ni jedno odwoanie).
Interwencja na Ukrainie analogicznie do jednego z najczstszych porwna dotyczcych

konfliktu krymskiego zestawiana bya z sekwencjami, ktre doprowadziy do wojny w Gruzji
w 2008 roku126. Inne porwnania dotyczce Ukrainy odwoyway si m.in. do:
historii Polski, a w szczeglnoci zaborw127, agresji hitlerowskiej oraz radzieckiej

na pocztku II wojny wiatowej128, a take strajku robotnikw z 1970 r.129,
rozbioru Czechosowacji bierno Unii Europejskiej i USA wobec aneksji Krymu
zestawiana bya z reakcj Zachodu po rozbiorze Czechosowacji przez Hitlera130,
Modawii w kontekcie Naddniestrza131,
Estonii w odniesieniu do liczby rosyjskich mieszkacw132,

126
J. Bielecki, Unia moe zatrzyma Rosj, Rzeczpospolita, 28.02.2014, s. A2.
127
P. Skwieciski etc., Salon dziennikarski, Idziemy, 9.03.2014, s. 54.
128
A. Grajewski, Nie tylko Krym, Go Niedzielny, 9.03.2014, s.18.
129
M. Danielewski, Witajcie w wiecie poczucia winy, Gazeta Wyborcza-Duy Format, 6.03.2014, s. 26.
130
P. Smoleski, Portnikow: Przeklestwo ruskiej matrioszki, Gazeta Wyborcza, 22.02.2014, s. 12-13.
131
P. Jendroszczyk, Moskwa jest nieobliczalna, Gazeta Wyborcza, 10.03.2014, s. 12.
132
Z. Parafianowicz, M.Potocki, Krym niczym Osetia? Rosja szuka bazy do kontrrewolucji, Dziennik Gazeta Prawna,
3.03.2014, s. A2.
-72-

a take krajw arabskich np. Bartosz Wieliski w artykule Czy Putin signie po
wchd? To byby koniec Ukrainy, jak znamy zaznacza, e obietnice Unii
Europejskiej dla Ukrainy nie ziszcz si, podobnie jak obietnice dla krajw tzw.
arabskiej wiosny133.
Gruzja
Modawia
Kraje Arabskiej Wiosny
Ukraina
Polska Estonia
Czechosowacja
Rysunek 5. Pastwa, do ktrych historii porwnywano obecn sytuacj Ukrainy134
Co istotne, embarga narzucane Polsce przez Rosj w kontekcie kryzysu krymskiego zostay
porwnane do tych nakadanych na Polsk w 2005 roku podczas pomaraczowej rewolucji,
a sytuacja na Majdanie do ruchu Solidarnoci i przewrotu w 1989 roku135, Sejmu Wielkiego
i Konstytucji 3 Maja136, a take do sytuacji Polski przed wrzeniem 1939 roku. W materiaach
prasowych uwzgldniany by fakt, e Polacy, podobnie jak Ukraicy w 2014 roku, nie
prowokowali swoich ssiadw, a mimo to zostali zaatakowani.
Ukraina jest zatem przedstawiana jako pierwszy kraj, ktry dowiadczy agresji zbrojnej
mocarstwa dopiero rozpoczynajcego swoj inwazj na Europ137. Porwna zwizanych z II

133
B. Wieliski, Czy Putin signie po wchd? To byby koniec Ukrainy, jak znamy, Gazeta Wyborcza, 17.03.2014, s.
10.
134
135
136
J. Rokita, Nowe pastwo nad Dnieprem, W Sieci, 3.03.2014, s. 80.
137
B. Wieliski, Gusi, naiwni, pacyfici, Gazeta Wyborcza, 07.03.2015, s. 19.
-73-

wojn wiatow w analizowanych materiaach prasowych jest wiele skupiaj si gwnie na
propagandzie nazistowskich Niemiec i ZSRR. wiadcz o tym liczne zestawienia dziaa
prezydenta Rosji z zachowaniami Jzefa Stalina oraz Adolfa Hitlera, co doskonale obrazuje
artyku Faszyzm po rosyjsku138. Wyjtkowo czstym porwnaniem w 2014 roku bya
konfrontacja midzy siami zbrojnymi Gruzji a separatystami Osetii Poudniowej i Abchazji,
wspieranymi przez Rosj (24 bezporednie zestawienia!). wiadczy to o tym, jak due znaczenie
miao to wydarzenie w interpretacji zachowa Rosji wobec Ukrainy.
W 2014 roku polscy publicyci chtnie odnosili wczesn sytuacj na Krymie do zagadnienia
samostanowienia narodw i innych czynnych konfliktw zbrojnych, a rok pniej czciej
przywoywano historycznie zajmowane na podstawie umowy terytoria (np. rozbiory Polski,
Anschluss Austrii) czy wybuch II wojny wiatowej. Na przykad w kontekcie porozumienia
z Miska z 2015 roku dziaanie czoowych politykw zestawiano z ukadem monachijskim
z 1938 r., ktry dotyczy przyczenia czci terytoriw Czechosowacji do Rzeszy
Niemieckiej139.
Tabela 2. Zestawienie liczbowe najczstszych porwna zaszoci historycznych do kryzysu

krymskiego w 2014 i 2015 roku
Historyczne wydarzenie 2014 2015
II wojna wiatowa 116 39
Wojna rosyjsko-gruziska 24 1
Rozbir Czechosowacji 13 0
Grudzie 1970 i "Solidarno" 6 1
Wojna o Falklandy-Malwiny 6 0
Zimna wojna 5 1
Wojna domowa w Kosowie 5 0
Wojna w Iraku 5 0
Anschluss Austrii 4 2
Polska po 1989 r. 4 0
Pomaraczowa rewolucja 4 0
Rozbiory Polski 3 2
Wiosna arabska 3 0
Wojna polsko-bolszewicka 2 2
Ukad monachijski 2 1

138
M. Kacewicz, Faszyzm po rosyjsku, ,,Newsweek, 08.03.2015, s. 54-56.
139
M. Krl, Putin i Hitler. Nie moemy ulec kamstwu, Dziennik Gazeta Prawna, 04.03.2015, s. A6.
-74-

Konflikt czeczeski 2 0
Konflikt Naddniestrzaski 2 0
Radziecka interwencja
2 0
w Afganistanie
Wojna krymska 2 0
Tabela przedstawia pojedynczo zliczone porwnania historyczne dotyczce poszczeglnych pastw

Polityka obecnej Rosji w obliczu konfliktu krymskiego najczciej porwnywana bya do polityki
III Rzeszy i ZSRR. Zestawienia, jakie pady w tym kontekcie, dotyczyy m.in: imperialnych
ambicji, zajmowania terytoriw geograficznych ssiadw czy obecnego stylu ycia
spoeczestwa Rosji, w tym ograniczonej wolnoci sowa i propagandy. Poza tym interwencja
Rosji na Krymie zostaa porwnana do dziaania Stanw Zjednoczonych w kontekcie ich ataku
na Irak czy Afganistan, a take, w kontekcie wypowiedzi Siergieja awrowa o tym, i Krym dla
Rosji jest waniejszy ni Falklandy dla Wielkiej Brytanii140.
Wielka Brytania
III Rzesza Rosja ZSRR
USA
Rysunek 6. Pastwa, do ktrych najczciej porwnywano dziaania Rosji na Krymie141

Publicyci w aspekcie militarnym czsto przywoywali problemy, z jakimi Kreml wczenie

musia si zmaga i wryli podobny scenariusz dla dziaa Wadimira Putina. Na przykad
zdaniem Piotra Woczyka prezydent Federacji Rosyjskiej popenia ten sam bd, jak podczas

140
B. Wieliski, Z Putinem trzeba twardo, Gazeta Wyborcza, 21.03.2014, s. 2.
141
-75-

sowieckiej inwazji na Afganistan. Publicysta przypomina, i to dziaanie przynioso Kremlowi
jedynie problemy142.
Wykres 62. Liczbowy udzia najczstszych porwna Rosji w 2014 i 2015 roku

Najczstsze porwnania do postaci historycznych

Spord politykw, ktrzy odegrali du rol w konflikcie o Krym najczciej przywoywany
w kontekcie do innych historycznych postaci by prezydent Rosji Wadimir Putin. By on
zestawiany przede wszystkim ze swoimi poprzednikami politykami rzdzcymi w przeszoci
Cesarstwa Rosyjskiego czy Zwizku Radzieckiego. Porwnywanie osb penicych funkcje
pastwowe do ich poprzednikw jest w zasadzie norm, jednak na uwag zasuguje fakt, i Putin
najczciej porwnany by do surowych dyktatorw i politykw, to jest do Jzefa Stalina oraz
Adolfa Hitlera. Innymi czsto zestawianymi z obecnym prezydentem Federacji Rosyjskiej
postaciami byli take: Michai Gorbaczow, Nikita Chruszczow, Borys Jelcyn, a nawet Ronald
Reagan.
Mikoaj I Nikita Jzef Wadimir Adolf Michai Ronald

Romanow Chruszczow Stalin Putin Hitler Gorbaczow Reagan
Rysunek 7. Postaci historyczne, do ktrych porwnywano Wadimira Putina143

142
P. Woczyk, Rosja moe si rozpa, Do Rzeczy, 23.02. 2015. s. 72-73.
143
-76-

Wartym odnotowania zdaje si take by porwnanie bogactwa Wadimira Putina i Billa
Gatesa144. W obu badanych latach stosunkowo czsto pisano rwnie o prezydencie Federacji
Rosyjskiej jako o carze, najczciej bez konkretnej analogii, z wyjtkiem Mikoaja I oraz carycy
Katarzyny II, przy jednoczesnym porwnaniu relacji Stanisawa Augusta Poniatowskiego
i carycy Katarzyny do relacji W. Putina z W. Janukowyczem (czasem bardziej oglnie
z Ukrain), ktry podobnie do polskiego krla wykaza si ulegoci wobec rosyjskiej gowy
pastwa145. Byy prezydent Ukrainy by take przyrwnywany do Edwarda Snowdena, a jego
system do karykaturalnego autokratycznego kapitalizmu amerykaskiego146.
Wrd najciekawszych porwna historycznych dotyczcych innych postaci zwizanych

z kryzysem krymskim zdaje si by przyrwnanie Nadii Sawczenko do Joanny d'Arc147 oraz
odniesienie wyboru Donalda Tuska na stanowisko przewodniczcego Rady Europejskiej w 2014
roku do wyboru Karola Wojtyy na papiea, co zostao uznane za dziaania wymierzone
w Rosj148. Byo to jedyne porwnanie dotyczce dziaa wymierzonych w polityk wadz Rosji.
Zabjstwo Borysa Niemcowa z kolei zestawiano z zabjstwem Anny Politkowskiej w 2006
roku149 oraz Siergieja Kirowa w 1934 roku150. Oprcz wymienionych ju nazwisk wrd
porwna polskich publicystw znaleli si take politycy tacy jak: Bronisaw Komorowski,
Angela Merkel oraz rzadziej wymieniany ni George Bush Barack Obama.
Wykres 63. Liczbowy udzia postaci historycznych, do ktrych bezporednio porwnywano

Wadimira Putina w 2014 i 2015 roku
9 8
8 7
7 6
6 5
5
4
3 2 2
2 1 1 1 1 1 1 1 2014
1 2015
0

Podsumowanie

144
I. Dunajew, Pie o Putinie, NIE, 20.03.2015, s. 1,3.
145
P. Skwieciski etc., Salon dziennikarski, Idziemy, 9.03.2014, s. 54.
146
M. Rybarczyk, Wejd, nie wejd, Newsweek, 3.03.2014, s. 61.
147
A. abuszewska, mier Borysa Niemcowa. Mord w cieniu Kremla, Tygodnik Powszechny, 8.03.2014, s. 5-6.
148
M. Potocki, Tydzie z rosyjskimi mediami, Dziennik Gazeta Prawna, 27.02.2015, s. A8-A9.
149
M. Potocki, Niemcow ba si o wasne ycie, Dziennik Gazeta Prawna, 2.03.2015 s. A8.
150
M. Stasiski, My, Rosjanie, dobrzy ludzie, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 14.03.2015, s. 22-23.
-77-

W 2015 roku odnotowano niszy odsetek artykuw z porwnaniami historycznymi (o 16 proc.)
ni w 2014 roku, co moe wiadczy o wikszej ostronoci polskich publicystw do odnoszenia
wczesnej sytuacji Krymu do innych wydarze historycznych. Kolejn istotn zmian na
przestrzeni badanych lat byo czstsze wystpowanie porwna dotyczcych historii Rosji
w 2015 roku ni tych dotyczcych Ukrainy, dominujcych rok wczeniej. Ponadto zmniejszy si
udzia odwoa do historii USA, a procentowo znacznie wzrs udzia odwoa do historii
Niemiec.
Z przeprowadzonej analizy dotyczcej wystpowania i charakteru porwna historycznych

wynika, i aneksja Krymu przez Rosj utrwalia si w wiadomoci dziennikarzy jako zalek
wikszego konfliktu zbrojnego. wiadcz o tym liczne odniesienia do przyczyn i przebiegu II
wojny wiatowej oraz innych istotnych konfliktw zbrojnych. wczesn sytuacj na Krymie
take chtnie odnoszono do zagadnienia samostanowienia narodw oraz zajmowania
terytoriw na postawie umw dwch lub kilku pastw bd midzynarodowych paktw.
Dua frekwencja porwna historycznych wspczesnej Rosji do ZSRR moe wiadczy o tym,
e w retoryce dziennikarskiej, mimo wszystko, przewaa opinia, i wspczesna Rosja jest
krajem imperialistycznym, niedemokratycznym, a Wadimir Putin totalitarnym
i niebezpiecznym przywdc.
-78-

METAFORY
Maria Rajchert, Amanda Siwek
W badaniu przeprowadzonym w 2014 roku odnotowano 2330 metafor w 311 artykuach, co

oznacza, e na jeden artyku przypado rednio 7,5 metafory. W badaniu przeprowadzonym rok
pniej stwierdzono, e w 119 tekstach publicystycznych znajdoway si 823 metafory, dajc
tym samym wynik 6,9 wyraenia metaforycznego na jeden artyku. Mniejszy poziom
metaforyzacji jzyka publicystw moe wiadczy o tym, e konflikt krymski w 2015 roku by
dla autorw badanych tekstw tematem wywoujcym mniejsze emocje oraz niewymagajcym
tak wielu wyjanie, jak to miao miejsce w 2014 roku, z powodu lepszej znajomoci sytuacji
i kontekstu konfliktu przez czytelnikw.
2014 rok 2015 rok

~7,5 met./1 art. ~6,9 met./1 art.
Rysunek 8. Porwnanie badania z roku 2014 oraz 2015 pod wzgldem liczby metafor rednio
przypadajcych na jeden artyku
T sam zaleno wskazuje porwnanie procentowe artykuw zawierajcych metafory

i niezawierajcych ich. W 2014 roku w 304 artykuach (z 311) uyto co najmniej jednego
wyraenia metaforycznego, co stanowi 97,75 proc. wszystkich tekstw. Oznacza to, e w 7
tekstach (2,25 proc.) publicyci nie signli w ogle po wyraenia przenone. Natomiast
w badaniu z 2015 roku zaobserwowano, e autorzy nie posikowali si metaforami w 10
artykuach ze 119, co stanowi 8,4 proc. caoci badanych tekstw.
| METAFORY |
-79-

Wykres 64. Procentowy udzia artykuw Wykres 65. Procentowy udzia artykuw
zawierajcych i niezawierajcych metafor zawierajcych i niezawierajcych metafor
w 2014 roku w 2015 roku
7; 2,25% 10;
8,40%
304; 109;
97,75% 91,60%
Tak Nie Tak Nie
Wyniki porwnawcze metaforyzacji tekstw publicystycznych dotyczce konfliktu krymskiego

z 2014 i 2015 roku zostan przedstawione w kilku ujciach. Po pierwsze, przedstawiano
i opisano 19 kategorii tematycznych metafor:
budowa kategoria odwouje si do budowli, jej elementw, procesu jej powstawania,

burzenia oraz oglnie pojtej architektury;
choroba/organizm kategoria koncentruje si na stanach chorobowych oraz na
funkcjonowaniu ludzkiego organizmu czynnociach yciowych i organach;
ciao kategoria dotyczy elementw ludzkiego ciaa;
erotyka kategoria odwouje si przede wszystkim do gwatu i aspektw seksualnych
ludzkiego ycia;
gra kategoria koncentruje si na odwoaniach do gier, zabawy i przedmiotw z nimi
zwizanych;
historia kategoria przedstawia wyraenia odwoujce si do historii postaci,
wydarze, procesw historycznych etc.;
magia/fantastyka kategoria odwouje si do poj zwizanych z magi oraz ze
wiatem fantastyki;
muzyka/dwiki kategoria opisuje wyraenia odwoujce si do muzyki, piewu oraz
wydawania rnego rodzaju dwikw;
| METAFORY |
pogoda/ywioy kategoria dotyczy aspektw pogodowych oraz ywiow (woda,

powietrze, ogie);
-80-

relacje osobowe kategoria polega na opisywaniu zalenoci osobowych midzy
aktorami konfliktu (typu matka, brat, rodzina, ssiad, klient etc.);
ruch/relacje przestrzenne kategoria opisuje zalenoci przestrzenne midzy aktorami
konfliktu oraz czynnoci dynamiczne;
roliny kategoria koncentruje si na florze i naturze;
sacrum/mitologia kategoria odwouje si do duchowoci, aspektw religijnych
i mitologicznych oraz wierze;
sport kategoria koncentruje si na dyscyplinach sportu i sportowej rywalizacji midzy
aktorami konfliktu;
szkoa kategoria odwouje si do poj z zakresu nauki, ycia w szkole oraz relacji
ucze-
-nauczyciel;
mier kategoria opisuje pojcia dotyczce umierania i morderstwa;
teatr/film kategoria dotyczy poj z zakresu sztuki, teatru oraz filmu;
wojna/przemoc kategoria odwouje si do sownictwa wojskowego, batalistycznego
oraz zwizanego z aktami przemocy;
zwierzta kategoria koncentruje si na zwierztach i elementach charakteryzujcych
ich wiat.
Nastpnie wskazano aktorw, ktrzy podlegali metaforyzacji, a wic byli podmiotami

metaforyzowanymi w badanych wyraeniach. Byli to midzy innymi: Rosja, Ukraina, Zachd,
Polska, Unia Europejska, Europa, Krym, Majdan, USA, Francja, Estonia, Niemcy, Tatarzy,
Platforma Obywatelska, Wadimir Putin, Wiktor Janukowycz, Donald Tusk, Jarosaw Kaczyski,
Barack Obama, Angela Merkel, Arsenij Jaceniuk, Boris Niemcow.
Za pomoc podanych aspektw zostay przeprowadzone analizy porwnawcze dotyczce

metaforyzacji w badaniach konfliktu krymskiego w 2014 i 2015 roku. Przedstawiaj one
charakterystyk uytych kategorii tematycznych zarwno pod wzgldem jakociowym, jak
i ilociowym, a take sposb i poziom zmetaforyzowania poszczeglnych aktorw i ich specyfiki
pod wzgldem najczciej wykorzystanych kategorii tematycznych. Dodatkowo
przeprowadzono analiz porwnawcz wybranych tytuw gazet pod wzgldem charakterystyki
aktorw oraz uytych kategorii tematycznych.
| METAFORY |
-81-

Kategorie tematyczne metafor
Tabela 3. Zestawienie porwnawcze liczby wyrae w kategoriach tematycznych metafor oraz
udziau procentowego kategorii tematycznych metafor w 2014 roku oraz w 2015 roku
Lp. Kategoria tematyczna liczba metafor 2014 proc. 2014 liczba metafor 2015 proc. 2015
1 Ruch/relacje przestrzenne 484 20,8% 156 19,0%
2 Choroba/organizm 207 8,9% 58 7,0%
3 Ciao 195 8,4% 65 7,9%
4 Wojna/przemoc 186 8,0% 40 4,9%
5 Gra 138 5,9% 32 3,9%
6 Pogoda/ywioy 137 5,9% 34 4,1%
7 Teatr 96 4,1% 20 2,4%
8 Zwierzta 81 3,5% 21 2,6%
9 Budowa 67 2,9% 32 3,9%
10 Sacrum/mitologia 61 2,6% 39 4,7%
11 Relacje osobowe 53 2,3% 18 2,2%
12 Muzyka/dwiki 51 2,2% 16 1,9%
13 Historia 45 1,9% 16 1,9%
14 Sport 41 1,8% 12 1,5%
15 mier 35 1,5% 13 1,6%
16 Roliny 24 1,0% 10 1,2%
17 Szkoa 23 1,0% 0 0,0%
18 Erotyka 22 0,9% 4 0,5%
19 Magia/fantastyka 17 0,7% 14 1,7%
Cakowita liczba metafor zawartych w artykuach w monitorowanym okresie 2014 r. wyniosa 2230, co
stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba zawartych w artykuach w monitorowanym
okresie 2015 r. wyniosa 823, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.
Do najbardziej popularnych kategorii tematycznych metafor (Tabela 3.) pojawiajcych si na

amach polskiej prasy w artykuach dotyczcych konfliktu krymskiego w 2014 i 2015 roku nale
ruch/relacje przestrzenne (484 metafory w 2014 roku oraz 156 metafor w 2015 roku),
choroba/organizm (odpowiednio 207 oraz 58 metafor) oraz ciao (odpowiednio 195 i 65
metafor).
Pierwsza kategoria tematyczna metafor ruch/relacje przestrzenne w 2014 roku stanowia

20,8 proc. wszystkich badanych wyrae przenonych, a w 2015 roku rwno 19 proc.
Kategoria ta odzwierciedla postrzeganie konfliktu Rosja-Zachd jako dynamiczn walk
o wpywy w Europie oraz przedstawia ukad si klarujcy si w ramach rozwoju sporu. Dotyczy
tak zwanych metafor orientacyjnych zwizanych z ludzk orientacj przestrzenn (gra-d,
nisko-wysoko etc.), ktre uznaje si za jedn z najpopularniejszych kategorii wyrae
przenonych ze wzgldu na ich stae zakorzenienie w systemie pojciowym ludzkiej mowy.
Przykad moe stanowi zdanie: Moskwa jest wci gr w grze o Ukrain151. W podanym
cytacie pierwsza metafora przedstawia dominacj Rosji nad innymi aktorami konfliktu.
Dodatkowo opisywana kategoria tematyczna nawizuje do ruchu i dynamiki: [W. Putin przyp.
autora] zamiast i dalej i na czogach wie na zachd imperialno-prawosawne wartoci,
| METAFORY |

151
M. Kokot, Zachd powinien wygasi ten konflikt, Gazeta Wyborcza, 03.03.2014, s. 8.
-82-

zatrzyma si w p drogi152 czy Ukraina spada Platformie z nieba153. Podkrela ona dynamik
zmian zachodzcych w trakcie rozwoju konfliktu.
Kolejna kategoria choroba/organizm (8,9 proc. wszystkich metafor w 2014 roku oraz 7 proc.
w 2015 roku) przedstawiaa konflikt krymski jako stan chorobowy dotykajcy wiatow
geopolityk. Dodatkowo opisywaa wybranych aktorw politycznych jako raka bd wirusa,
zaraajcego chorob innych uczestnikw konfliktu. Przykadowo: Putin wypra mzgi Rosjan,
wszczepi w nie wirusa kompleksw wobec Zachodu (...), zaprogramowa rodakw na nienawi
wobec obcych154. Poza tym autorzy tekstw przedstawiali zarwno aktorw, jak i sam konflikt
za pomoc metafor organicznych, porwnujc tym samym uczestnikw, zjawiska i procesy
zachodzce podczas konfliktu krymskiego do funkcjonowania organizmu i jego organw (takich
jak serce, mzg i inne), np. mikkie, jak podbrzusze Unii, serce155.
Uycie metafor cielesnych (8,4 proc. wszystkich wyrae przenonych w roku 2014 oraz 7,9
proc. w roku 2015) jest zabiegiem do powszechnym ze wzgldu na blisko i znajomo
tematu przez odbiorcw komunikatu. Kategoria ta opiera si przede wszystkim na wyraeniach
na stae zakorzenionych w ludzkim systemie pojciowym, ale nie tylko. Przykadowo:
wykrcajc mu rce [W. Putin W. Janukowyczowi przyp. autora] zablokowaniem granicy
i zamroeniem handlu156 czy spoeczestwa i pastwa pozbawione gowy s jak
zdekapitowane karaluchy [o pomajdanowskiej Ukrainie przyp. autora]157.
Podczas analizy porwnawczej najczciej uywanych kategorii tematycznych, zauwaono, e

w 2015 roku publicyci rzadziej sigali po metafory zwizane z chorob (w 2014 roku 8,9 proc,
a w 2015 roku 7 proc.), a czciej po wyraenia przenone dotyczce ciaa. Dziki temu
kategoria ta uplasowaa si w 2015 roku na drugim miejscu wszystkich kategorii tematycznych
metafor, a nie na trzecim jak w 2014 roku (w 2014 roku 8,4 proc., a w 2015 roku 7,9 proc.).
Wynika to moe z faktu, e autorzy badanych tekstw w 2015 roku postrzegali konflikt krymski
w mniejszym zakresie jako stan chorobowy czy czynnik wpywajcy na pogorszenie stanu
zdrowia, czyli inaczej zakcenie, wiatowego adu geopolitycznego. Widzieli zarwno
w aktorach, jak i samych procesach zachodzcych w trakcie konfliktu, ludzk, zdrowsz stron,
podkrelajc j tym samym za pomoc metafor cielesnych. Zwizane to moe by rwnie ze
wspomnianym wczeniej spostrzeeniem, e w 2015 roku konflikt krymski wywouje zarwno u
autorw, jak i odbiorcw artykuw, mniejsze emocje. Tym samym uywane przez publicystw
wyraenia metaforyczne nios ze sob mniejszy adunek emocjonalny.
W badanych tekstach w 2015 roku zarejestrowano wikszy udzia metafor zwizanych z budow
w 2014 roku zajy one 2,9 proc. (67 metafor), a rok pniej 3,9 proc. (32 metafory) mimo
mniejszego oglnego poziomu metaforyzacji. Oznacza to, e w tekstach z 2015 roku publicyci
skupiali si przede wszystkim na rekonstrukcji porzdku geopolitycznego czy sposobie
odbudowy zniszczonych relacji midzynarodowych. W 2014 roku autorzy skupiali si raczej na
starciach militarnych i agresji ze strony badanych aktorw, o czym wiadczy wikszy udzia
procentowy kategorii wojennej (8 proc. w 2014 roku i 4,9 proc. w 2015 roku).

152
J. Prus, Egzekucja pod Kremlem, Polityka, 04.03.2015, s. 10.
153
R. Mazurek, Komorowski? Wysza szkoa jazdy, Rzeczpospolita, 15.03.2014, s. P10.
154
M. Kacewicz, Faszyzm po rosyjsku, Polityka, 02.03.2015, s. 54-56.
| METAFORY |
155
K. Fausette, W innym wiecie, W Sieci, 10.03.2014, s. 10.
156
W. Radziwinowicz, Moskwa traci Ukrain, Gazeta Wyborcza, 14.03.2014, s. 2.
157
Z. Szczerek, Listy z pastwa w konwulsjach, Gazeta Wyborcza, 14.03.2015, s. 37.
-83-

Ponadto zauwaono, e w 2015 roku publicyci uywali czciej kategorii tematycznych
sacrum/mitologia (2,9 proc. w 2014 roku; 4,7 proc. w 2015 roku) oraz magia/fantastyka (0,7
proc. w 2014 roku, 1,7 proc. w 2015 roku). Zmalao natomiast uycie wyrae erotycznych (0,9
proc. w 2014 roku; 0,5 proc. w 2015 roku). wiadczy to moe o tym, e konflikt krymski
spowszednia autorom, jak i czytelnikom, a, co za tym idzie, brutalno i tragizm zwizane
z metaforami ze sfery erotycznej, niosce ze sob bardzo duy adunek emocjonalny, przestay
by adekwatne w opisie specyfiki badanego konfliktu. Dodatkowo moe by to zwizane
z faktem, e aktorzy polityczni zaczli by postrzegani w odmienny sposb. Przykadowo
agresja Rosji przestaa by opisywana poprzez obrazowe i mocno brutalizujce konflikt
metafory dotyczce gwatu. Natomiast Zachd i Polska utracili pozycj suebnej dziwki ze
wzgldu na o wiele mniejsze znaczenie dla konfliktu w 2015 roku. Autorzy zaczli doszukiwa
si porwna zgodnych ze spoecznymi odczuciami wobec opisywanej sytuacji, znajdujc je
tym samym w odniesieniach do religii, mitologii czy magii.
Warto take podkreli, e, o ile w 2014 roku metafory dotyczce szkoy stanowiy 1 proc.
wszystkich metafor (23 uycia), o tyle w 2015 roku nie pojawia si adna metafora zwizana
z t kategori. Moe to wiadczy o zaprzestaniu przez autorw tekstw oceniania konfliktu na
Krymie z perspektywy lekcji, jak to miao miejsce w 2014 roku. Na pocztku konfliktu
dostrzegano moliwo nauki dla Ukraicw i wypracowania nowych standardw politycznych
dla wiata. Jednake w obliczu zawieszenia sytuacji oraz braku wyklarowania rozwiza,
autorzy materiaw odeszli od patrzenia na konflikt w kategoriach nauki i szkoy.
| METAFORY |
-84-

Aktorzy zbiorowi
Tabela 4. Zestawienie porwnawcze liczby metafor opisujcych zbiorowych aktorw
politycznych oraz udziau procentowego metafor opisujcych poszczeglnych zbiorowych
aktorw politycznych w 2014 roku oraz w 2015 roku
Lp. Aktor Liczba metafor 2014 proc. 2014 Liczba metafor 2015 proc. 2015
1 Rosja 436 18,7% 114 13,9%
2 Ukraina 307 13,2% 79 9,6%
3 Zachd 115 4,9% 12 1,5%
4 Krym 107 4,6% 21 2,6%
5 Polska 79 3,4% 18 2,2%
6 Majdan 71 3,0% 11 1,3%
7 Unia Europejska 34 1,5% 4 0,5%
8 Europa 31 1,3% 9 1,1%
9 Tatarzy 27 1,2% 1 0,1%
10 Stany Zjednoczone 25 1,1% 9 1,1%
11 polscy politycy 18 0,8% 1 0,1%
12 Platforma Obywatelska 12 0,5% 0 0,0%
13 Estonia 10 0,4% 0 0,0%
14 ZSRR 9 0,4% 3 0,4%
15 NATO 7 0,3% 1 0,1%
16 Francja 5 0,2% 1 0,1%
17 Niemcy 5 0,2% 6 0,7%
18 Litwa 0 0,0% 4 0,5%
19 Wochy 0 0,0% 6 0,7%
Najczciej metaforyzowanym aktorem zbiorowym konfliktu krymskiego (Tabela 4.) zarwno

w badaniu w 2014, jak i w 2015 roku bya Rosja, ktra zdominowaa pod tym wzgldem innych
uczestnikw w 2014 roku 18,7 proc. (436 wyrae) wszystkich metafor oraz 13,9 proc. (114
wyrae) rok pniej. wiadczy to o silnej i nadrzdnej roli Federacji Rosyjskiej, ktra wedug
publicystw dyktuje warunki i narzuca wasne reguy w odniesieniu do konfliktu. Drugim
najczciej metaforyzowanym aktorem zbiorowym bya Ukraina odpowiednio 13,2 proc. (307
wyrae) wszystkich metafor oraz 9,6 proc (79 wyrae). Jej wysoka pozycja jest do
oczywista, biorc pod uwag fakt, e o jej terytoria i polityk wewntrzn rozgrywa si konflikt
od samego pocztku jego trwania oraz w obrbie jej granic maj miejsce wszystkie starcia
militarne.
Pierwsz rnic, ktr zauwaa si w trakcie analizy porwnawczej dwch bada z 2014
roku i analogicznego z 2015 roku jest aktor zbiorowy zajmujcy trzeci pozycj pod wzgldem
poziomu metaforyzacji. W roku 2014 by to Zachd 4,9 proc. wszystkich metafor (115
wyrae) mogcy odegra wedug publicystw kluczow rol w konflikcie. Zachd
przedstawiany by najczciej w kontrze wobec gwnego agresora Rosji. W 2015 roku autorzy
powicili Zachodowi 1,5 proc. (12 wyrae) wszystkich wyrae metaforycznych, plasujc go
tym samym dopiero na pitej pozycji, odpowiednio za Krymem (2,6 proc. 21 wyrae) i Polsk
(2,2 proc. 18 wyrae). O niskiej pozycji poziomu metaforyzacji obozu zachodniego wiadczy
| METAFORY |
fakt, e aktor ten w roku 2015 by, w percepcji autorw, o wiele mniej zaangaowany w konflikt
na Ukrainie. Rok wczeniej publicyci wyraali wiar i nadziej (bd rwnie ich brak) w to, e
Zachd udwignie narzucon mu rol obrocy suwerennoci Ukrainy w jej aktualnych
-85-

granicach, tworzc z obozu zachodniego tym samym jednego z kluczowych aktorw
opisywanego konfliktu. W 2015 roku autorzy badanych artykuw publicystycznych
zrezygnowali z tego typu narracji. T sam zaleno wida w trakcie analizy poziomu
metaforyzacji Unii Europejskiej, ktra w 2014 roku zaja 1,5 proc. z 34 metaforami, a w 2015
0,5 proc. z 4 wyraeniami przenonymi.
Dodatkowo zauwaa si prawie cakowity brak polskich aktorw zbiorowych takich jak
Platforma Obywatelska czy polscy politycy. W 2014 roku polscy politycy (rozumiani jako og
polskich politykw bez konkretnych przedstawicieli) doczekali si 18 metafor, ktre zajy 0,8
proc. wszystkich wyrae, PO natomiast 12 metafor, zajmujc tym samym 0,5 proc. Rok
pniej publicyci nie zmetaforyzowali partii rzdzcej tamtego okresu ani razu, a oglnie
ujci polscy politycy doczekali si jednej metafory. Przedstawiona rnica wiadczy o tym, e
powicano o wiele mniej uwagi polskiej dyplomacji i jej roli w konflikcie ukraiskim, co moe
by zwizane z mniejszym zaangaowaniem polskich politykw w konflikt oraz z mniejszym
jego oddziaywaniem na polityk wewntrzn kraju. Warto przy tym wspomnie, e w Polsce
w badanym okresie w 2015 roku trwaa kampania przed wyborami parlamentarnymi, co mogo
pochania uwag i zainteresowanie zarwno politykw, jak i samych publicystw.
Poza przedstawionymi wnioskami, dostrzega si rwnie obecno nowych aktorw

zbiorowych w 2015 roku Litwy (ktra doczekaa si 4 metafor) i Woch (6 metafor). Litwa
pojawia si w artykuach w 2015 roku ze wzgldu na fakt, e publicyci zaczli dostrzega w niej
nowy ewentualny cel agresji W. Putina i Rosji. Zaja tym samym miejsce Estonii z 2014 roku
autorzy tekstw uwaali wtedy, e to na to pastwo skieruje si uwaga przywdcy Federacji
Rosyjskiej. Wochy natomiast pojawiy si w krgu zainteresowa publicystw ze wzgldu na
spotkanie M. Renziego z W. Putinem. Inni zachodni przywdcy bojkotowali w tamtym czasie
jakikolwiek dialog z prezydentem Rosji, sprzeciwiajc si tym samym agresji Federacji na
Ukrainie. Premier Woch wyszed jednak przed szereg wzgldem polityki obozu zachodniego,
czym przyku uwag autorw badanych tekstw.
Rosja
Rosja bya najczciej metaforyzowanym aktorem politycznym zarwno w 2014 roku (436
metafor 18,7 proc. wszystkich wyrae), jak i w 2015 roku (114 metafor 13,9 proc.). Pierwsz
kategori tematyczn najchtniej wykorzystywan w opisach Federacji (Rysunek 9.) byy
metafory z grupy ruch/relacje przestrzenne (w 2014 roku: 97 metafor 20 proc. wszystkich
wyrae; w 2015 roku: 27 metafor 23,7 proc.), co wiadczy o dynamizmie aktora i jego czynnej
roli w konflikcie. Przykadowo w tekstach pojawiay si nastpujce stwierdzenia: Rosja
wejdzie w Ukrain tak gboko, jak na to pozwoli spoeczno midzynarodowa158, rozcign
swoj kontrol m.in. na poudniowej i wschodniej Ukrainie159. Wikszy udzia procentowy
kategorii nawizujcej do ruchu i orientacji przestrzennej w 2015 roku moe by zwizany
z faktem, e w tym okresie Zachd i Unia Europejska przestay by tak mocno zaangaowane
w starcia na Ukrainie, a Rosja, utraciwszy gwnych oponentw politycznych, przeja kontrol
nad konfliktem.
Dostrzegaln rnic midzy dwoma falami badania zauwaa si w udziale procentowym

kategorii tematycznej wojna/przemoc. W 2014 roku zaja ona drugie miejsce z 44 metaforami,
stanowic 10,1 proc. wszystkich wyrae przenonych. Kategoria ta podkrelaa agresywne
| METAFORY |

158
A. Grajewski, Nie tylko Krym, Go Niedzielny, 09.03.2014, s. 18.
159
Aka, Eem, Tak Putin podzieli Europ, Fakt, 28.02.2015, s. 3.
-86-

dziaania Rosji, nawizujc tym samym do star militarnych odbywajcych si od pocztku
trwania konfliktu: rosyjska armia () miady siy ukraiskie160 czy (Rosja przyp. autor)
ograbia Ukrain z Krymu161. Natomiast w 2015 roku metafory wojenne zostay uyte jedynie 5
razy (czyli o 5,7 proc mniej ni w roku poprzednim), co wiadczy o mniejszej brutalnoci jzyka
w prowadzonej narracji oraz w opisie Rosji przez publicystw komentujcych konflikt ukraiski
rok po jego rozpoczciu. Moe to wiza si z faktem, e wywoywa on mniejsze emocje wrd
autorw i projektowanych czytelnikw.
Podczas analizy dostrzega si porwnywalny udzia kategorii tematycznej choroba/organizm

w obydwu badaniach w 2014 roku zaja 8,7 proc. wszystkich wyrae (38 metafor) a w 2015
7,9 proc. (9 metafor). Federacja Rosyjska bya przedstawiana najczciej jako chory element
caoci, powodujcy mier innych uczestnikw oraz zakcajcy ad geopolityczny. W 2014
roku zostaa porwnana midzy innymi do raka: Trzeba atakowa precyzyjnie komrki
rakowe162. W obydwu badaniach kategoria bya wykorzystywana rwnie w kwestii jedzenia
i poykania przez Rosj midzy innymi terytoriw Ukrainy: Kreml poyka Krym163, Rosja ich
poknie i nawet nie poczuje164 czy darwinizm polityczny sabsz Ukrain susznie poera
silniejsza Rosja165.
Zauwaa si take, e w roku 2015, mimo oglnego niszego poziomu metaforyzacji

w porwnaniu do 2014 roku, wyraenia przenone zwizane z ciaem uzyskay wikszy udzia
procentowy wzrost z 8,5 proc. w roku 2014 do 11,4 proc. w 2015. wiadczy to moe o tym,
e zaczto dostrzega i podkrela ludzk stron Rosji, a mniej t brutaln zwizan
z przemoc i agresj (w nawizaniu do zmniejszonego udziau procentowego kategorii
wojennej). Uwidacznia si to midzy innymi w metaforach: Rosji nie da si zagra na nosie166
czy Rosja wstaje z kolan167.

160
M. Rubaj, Polska zostanie sama, Polityka, 04.03.2014, s. 3.
161
K. Stanowski, Putin zaprasza na mundial, Przegld Sportowy, 22.03.2014, s.12.
162
A. Sojewska, Sprawa Magnickiego: cios w oligarchw skuteczn broni, Rzeczpospolita, 19.03.2016, s. A4.
163
J. Booth, Kreml poyka Krym, jak teraz odpowie Zachd, Polska Metropolia Warszawska, 17.03.2014, s. 10.
164
Z. Parafianowicz, Potocki M., Rosji posypa si plan separatyzmu, Dziennik Gazeta Prawna, 13.03.2014, s. 6.
| METAFORY |
165
P. Kowalczuk, W druynie z Putinem, Rzeczpospolita, 14.03.2015, s. P10-P11.
166
B. T. Wieliski, Gusi, naiwni pacyfici, Gazeta Wyborcza, 07.03.2015, s. 19.
167
Z. Szczerek, Wyspa Krym, Polityka, 18.03.2015, s. 52-54.
-87-

Rysunek 9. Zestawienie porwnawcze liczby metafor kategorii tematycznych opisujcych Rosj

oraz udziau procentowego kategorii tematycznych metafor opisujcych Rosj w 2014 roku
(podstawa procentowa: 436) oraz w 2015 roku (podstawa procentowa: 114)168
Poza tym dostrzega si duy udzia kategorii zwizanej z grami w opisach Rosji w roku 2014 (8
proc.) oraz w 2015 (6,1 proc.). Oznacza to, e wedug publicystw aktor traktuje konflikt jako
pewnego rodzaju gr albo rozgrywk, z ktrej pragnie wyj zwycisko, np. Dawaoby to
Moskwie moliwo prowadzenia na terenie Ukrainy gry, do ktrej jest przyzwyczajona i gry,
w ktr gra umie169. Zdaniem publicystw Rosja nie traktuje powanie zarwno zagroenia,
jak i powagi sytuacji politycznej, w ktrej si znalaza. Ponadto czste nawizania do hazardu
i gry w karty wiadcz o wtpliwej moralnoci rodkw uywanych przez Federacj majcych
doprowadzi j do upragnionego celu, co negatywnie wpywa na jej wizerunek przedstawiany
w polskiej publicystyce: podbia stawk w grze polegajcej na zastraszaniu170 czy to gra

168
Kategorie tematyczne metafor: 1 ruch/relacje przestrzenne; 2 wojna/przemoc; 3 choroba/organizm; 4
ciao; 5 gra; 6 zwierzta; 7 teatr/film; 8 pogoda/ywioy; 9 sacrum/mitologia; 10 relacje osobowe; 11
| METAFORY |
sport; 12 budowa; 13 historia; 14 erotyka; 15 roliny; 16 muzyka/dwiki; 17 mier; 18

magia/fantastyka; 19 szkoa.
169
P. Skwieciski, Podzia Ukrainy: rozwizanie prawie najgorsze, W Sieci, 24.02.2014, s. 30.
170
J. Haszczyski, Moskwa i codzienna dawka zastraszania, Rzeczpospolita, 12.03.2015, s. A2.
-88-

i Moskwa rzuci na st kolejny atut, podwyszajc i tak ju maksymalnie wysok stawk
w wielkim pokerze o Ukrain171.
Rosja bya porwnywalnie czsto opisywana rwnie kategori zwierzc (6 proc. w roku 2014
i 5,3 proc. w 2015). Metafory przedstawiay Rosj jako drapiene zwierz: jastrzbia, wa, wilka
i przede wszystkim niedwiedzia, ktry uznawany jest za symbol Federacji Rosyjskiej (w 2015
roku 5 z 6 wyrae przenonych nawizyway do niedwiedzia). Oprcz tego zostaa
przyrwnana do nienasyconego potwora172. Podkrela to nieokrzesany i dziki charakter Rosji,
ktra dziaa w sposb nieprzewidywalny i instynktowny. Zachowuje si jak polujce,
niebezpieczne zwierz, ktre moe zrani tych, ktrzy s w jej otoczeniu i stoj na jej drodze.
Dodatkowo metafory te odbieraj zachowaniom Federacji pobudek racjonalnych. W 2014 roku
dziaania Rosji zostay opisane jako pezajca inwazja173 czy rosyjskie ukszenie174, ktre
kojarz si ze sposobem poruszania si i funkcjonowania wa uosabianego jako istota
tajemnicza, chytra, a przez to rwnie niebezpieczna.
Mona take zauway, e w 2014 roku metafory zwizane ze sportem stanowiy 2,8 proc.
wszystkich wyrae (12 sformuowa), natomiast w 2015 roku nie pojawia si adna metafora
zwizana z t kategori. Moe to wynika z faktu, e po roku znaczco osabia si dynamika
konfliktu, toczy si on wolniej, bardziej statycznie nieuzasadnione wic mogy si autorom
materiaw wydawa sformuowania nawizujce midzy innymi do biegania, ktre pojawiay
si w 2014 roku. Ponadto rozgrywki sportowe kadego rodzaju posiadaj charakter
antagonistyczny ich uczestnicy walcz midzy sob o wygran, a mniejsze zaangaowanie
Zachodu w konflikt w 2015 roku spowodowao, e Rosja stracia swojego gwnego oponenta
politycznego. Z tego wzgldu uycie metafor sportowych stao si po roku nieadekwatne
wzgldem zmiany charakteru konfliktu na Ukrainie.
Ukraina
Ukraina bya drugim najczciej metaforyzowanym aktorem politycznym po Rosji w roku 2014
(13,2 proc. 307 wyrae) oraz trzecim w roku 2015 po Rosji i W. Putinie (9,6 proc. 79
wyrae). Podobnie jak Rosja, Ukraina bya najczciej opisywana poprzez kategori
tematyczn dotyczc ruchu i orientacji przestrzennej (Rysunek 10.). W 2014 roku
zarejestrowano 90 tego typu wyrae, ktre stanowi 29,3 proc. wszystkich metafor, a w 2015
18, ktre zajy 22,8 proc. badanych wyrae przenonych. Metafory te dotyczyy przede
wszystkim tracenia terytoriw przez Ukrain oraz, szczeglnie w 2015 roku, kryzysu
politycznego i gospodarczego panujcego w tym pastwie: wydzieranie Ukrainie kolejnych
kawakw terytorium175, wchonicie wschodniej Ukrainy176 czy [Ukraina przyp. autora]
pogrona w kryzysie177. W analizie omawianej kategorii tematycznej w 2014 roku dostrzega
si rwnie, e bya wykorzystywana do podkrelenia zbliania si Ukrainy w stron jednego
z uczestnikw konfliktu, w szczeglnoci Polski lub Unii Europejskiej: zachodnia cz kraju

171
W. Radziwinowicz, Putin idzie na cao, Gazeta Wyborcza, 07.03.2014, s. 2.
172
P. Reszka, Cay strach Krymu, Tygodnik Powszechny, 16.03.2014, s. 24-25.
173
M. Piasecki, Rosja zacza manewry u granic Polski, Fakt, 04.03.2014, s. 7.
174
K. Morawiecki, Franciszek, sojusznik Polski, Rzeczpospolita, 11.03.2014 r., s. A12.
| METAFORY |
175
M. Stasiski, My, Rosjanie, dobrzy ludzie, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 14.03.2015, s. 22-23.
176
J. Booth, Kreml poyka Krym
177
H. Kozie, Ukraiska gospodarka na rwni pochyej, Parkiet, 14.03.2014, s. 8.
-89-

ciy w stron Polski178, Ukraina dryfujca w kierunku UE179 czy Ukraina bdzie moga
w przyszoci zapuka do drzwi Unii180.
Rysunek 10. Zestawienie porwnawcze liczby metafor kategorii tematycznych opisujcych

Ukrain oraz udziau procentowego kategorii tematycznych metafor opisujcych Ukrain
w 2014 roku (podstawa procentowa: 307) oraz w 2015 roku (podstawa procentowa: 79)181
W 2015 roku zauwaa si znacznie zwikszony (prawie dwukrotnie) udzia procentowy kategorii
tematycznej choroba/organizm. W 2014 roku zarejestrowano 26 metafor, ktre stanowi 8,5
proc. wszystkich wyrae dotyczcych Ukrainy, a w 2015 13 metafor, ktre zajy 16,5 proc.
Oznacza to, e rok pniej publicyci stosunkowo czciej podkrelali chorowito kraju,
zwracajc tym samym uwag na kryzys polityczny i gospodarczy, w ktrym si znajdowa:

178
J. Bielecki, T. Czarnowi, Potraktuj nas jak Czeczenw, Rzeczpospolita, 03.03.2014, s. A4.
179
P. Jendroszczyk, Zachd jest nadal gotw porozumie si z Putinem, Rzeczpospolita, 17.03.2014, s. A4.
180
T. Bielecki, Stowarzyszenie na raty, Gazeta Wyborcza, 12.03.2014, s. 13.
| METAFORY |
181
Kategorie tematyczne metafor: 1 ruch/relacje przestrzenne; 2 choroba/organizm; 3 ciao; 4
wojna/przemoc; 5 relacje osobowe; 6 budowa; 7 teatr/film; 8 historia; 9 pogoda/ywioy; 10 gra; 11
sacrum/mitologia; 12 mier; 13 roliny; 14 zwierzta; 15 muzyka/dwiki; 16 erotyka; 17
magia/fantastyka; 18 sport; 19 szkoa.
-90-

Ukraina to pastwo w konwulsjach, szarpice si i gorczkujce182 czy podsycanie konfliktu,
tak aby zaraa cay kraj [Ukrain przyp. autora]183. Podobn zaleno dostrzega si podczas
analizy kategorii tematycznej mier, ktra wzrosa z 2,6 proc. w 2014 r. do 6,3 proc. w roku
2015. wiadczy to o tym, e autorzy badanych tekstw stosunkowo czciej opisywali Ukrain
jako umar bd umierajc, czsto z winy Rosji i jej przywdcy, podkrelajc tym samym jej
sabo wzgldem innych uczestnikw konfliktu: Ukraina to ju tylko trup184 lub zamczy,
zadusi Ukrain [jest to cel W. Putina przyp. autora]185. W 2014 roku kategoria ta nawizywaa
rwnie do trudnoci misji, jak wzili na siebie ukraiscy politycy, prbujcy odbudowa
stabilizacj polityczn kraju po strajkach na Majdanie, wykorzystujc do tego porwnania do
samobjstwa: To miaa by misja dla samobjcw186, rzd politycznych samobjcw187.
W badaniu z 2014 roku zauwaa si znaczny udzia metafor teatralnych (13 metafor 4,2 proc.
wyrae opisujcych Ukrain) oraz zwizanych z gr (8 metafor 2,6 proc.). Ukraina oraz jej
terytoria zostay porwnywane do marionetek, nad ktrymi kontrol sprawuje W. Putin, co
osabia jej pozycj na tle innych uczestnikw konfliktu: w najgorszym scenariuszu Putin
stworzy marionetkowe pastewko wschodnioukraiskie188 czy rzd marionetkowy zostaby
wchonity przez Federacj Rosyjsk189. Dodatkowo porwnano Ukrain do drogiej, popsutej
i skorumpowanej zabawki190, co potwierdza przedstawiony wniosek oraz podkrela
przedmiotowe traktowanie pastwa przez innych aktorw politycznych. Z drugiej strony za
pomoc omawianych kategorii tematycznych podkrelano wano Ukrainy w wiatowej
geopolityce, okrelajc j wyraaniami dotyczcymi gracza bd odgrywania roli: Co by byo,
gdyby tak wielki gracz zosta zablokowany w wyniku konfliktu191 lub penic () geopolityczn
rol w naszej czci Europy [o Ukrainie przyp. autora]192. Natomiast w roku 2015 zauwaono
znikomy udzia opisywanych kategorii tematycznych publicyci wykorzystali metafor
teatraln tylko raz w opisach Ukrainy i nie uyli ani razu wyrae zwizanych z gr. wiadczy
to moe o tym, e w 2015 roku autorzy badanych tekstw przestali postrzega i przedstawia
Ukrain jako zabawk czy marionetk, nadajc jej tym samym wicej cech podmiotowych.
Okazao si, e w 2015 roku wyraenia nawizujce do teatru i gry przestay by adekwatne
w opisach roli wschodniego ssiada Polski w opisywanym konflikcie. T sam zaleno
dostrzega si w zmianie udziau procentowego kategorii relacje osobowe, ktrej wysoki udzia
w 2014 roku (16 metafor 5,2 proc. wyrae opisujcych aktora) wiadczy o tym, e Ukraina
jest uzaleniona od decyzji i dziaa innych uczestnikw konfliktu takich jak Rosja czy Zachd.
W 2015 roku Ukraina doczekaa si dwch metafor z tej kategorii tematycznej, stanowicych 2,5
proc. badanych wyrae, ktre mogyby wiadczy o braku samodzielnoci pastwa.

182
Z. Szczerek, Listy z pastwa w konwulsjach, Gazeta Wyborcza, 14.03.2015, s.37.
183
J. Haszczyski, Rosjanie mog zrobi wszystko, Rzeczpospolita, 02.03.2015, s. A2.
184
A. Besanon, Kreml zatruwa Francj, Gazeta Wyborcza, 21.03.2015, s. 21.
185
J. i M. Karnowscy, Wybilimy zby Rosji, W Sieci 23.02.2015, s. 42-45.
186
J. Bielecki, Zadanie prawie niemoliwe, Rzeczpospolita, 20.03.2014, s. A3.
187
A. Burzyska, Ukraina jak Majdan, Wprost, 09.03.2014, s. 16.
188
W. Radziwinowicz, Pezajcy rozbir Ukrainy, Gazeta Wyborcza, 17.03.2014, s. 1.
189
P. Zychowicz, Putin stoi nad przepaci, Do Rzeczy, 02.03.2014, s. 21-23.
| METAFORY |
190
M. Miosz, W dyplomacji nie ma miejsca na wartoci, Dziennik Gazeta Prawna, 07.03.2014, s. A6.
191
S. Krawiec, Zarobi na rewolucji, Wprost, 16.03.2014, s. 68-71.
192
J. Rokita, Nowe pastwo nad Dnieprem, 03.03.2014, W Sieci, s. 80.
-91-

Zachd
Najwaniejsz rnic w metaforyzacji Zachodu w obu badanych okresach jest odmienna liczba
metafor, ktrymi zosta opisany przez publicystw. W 2014 roku Zachd doczeka si 115
metafor, ktre stanowiy 4,9 proc. wszystkich uytych w badaniu sformuowa, zajmujc tym
samym trzeci pozycj wrd najczciej metaforyzowanych aktorw politycznych. Natomiast
w 2015 roku obozowi zachodniemu powicono 12 metafor, czyli 1,5 proc. wszystkich wyrae
w ten sposb spad na pit pozycj. Znacznie zmniejszony udzia procentowy oglnego
poziomu metaforyzacji aktora zwizany jest z jego osabionym zaangaowaniem w konflikt
w 2015 roku, a zatem wywieraniem ograniczonego wpywu na jego przebieg, co dostrzegli sami
publicyci, powicajc mu o wiele mniej uwagi wzgldem roku poprzedniego.
W 2014 roku na pierwszym miejscu najczciej uywanych kategorii tematycznych

w metaforyzowaniu obozu zachodniego znalazy si a trzy kategorie po 17 metafor kada (14,8
proc. wszystkich wyrae). Jest to ewenement w porwnaniu do innych aktorw politycznych,
u ktrych dominowaa grupa tematyczna zwizana z ruchem i orientacj przestrzenn. W
przypadku Zachodu jeszcze dwie inne kategorie zdobyy rwnie duo sformuowa. Opisywano
obz zachodni midzy innymi przez metafory cielesne, podkrelajc tym samym ludzk,
a zatem blisk czytelnikom, stron aktora politycznego wyraenia mogy w ten sposb
wpywa na szybsz identyfikacj odbiorcw tekstw z opisywanym aktorem. To spostrzeenie
nabiera wyjtkowego znaczenia, gdy porwna si Zachd do Rosji jego gwnego oponenta
politycznego w przypadku Federacji wyraenia przenone nawizujce do ciaa zajy 8,5
proc. i znalazy si w 2014 roku na czwartej pozycji najczciej uywanych metafor po
kategoriach takich jak ruch/relacje przestrzenne, wojna/przemoc oraz choroba/organizm.
W 2015 roku, mimo bardzo niskiego oglnego poziomu metaforyzacji, rwnie uyto metafor
cielesnych (3 sformuowania), ktre jednak przedstawiay Zachd jako aktora biernego, co
potwierdza przedstawione wczeniej wnioski, np.: mie w nosie i zagra na nosie [W. Putin
o Zachodzie przyp. autora]193 czy [zajcia Charkowa przez Rosj przyp. autora] pchnoby
reszt kraju w objcia Zachodu194.
Drug najczciej uywan kategori obok metafor cielesnych i ruchowo-przestrzennych bya

grupa tematyczna wojna/przemoc, mimo braku bezporedniego zaangaowania obozu
zachodniego w starcia militarne. Analiza metafor z badania z 2014 roku wskazuje, e cz
z nich wyraa nadziej i wiar w to, e Zachd ma moc przeciwstawi si Rosji i wpyn na
zmian przebiegu konfliktu. Przenonie wojenne dodaway omawianemu aktorowi symbolicznej
siy i autentycznoci, co mona dostrzec na przykadach: zdusi w zarodku to, co na pwyspie
wyprawia Rosja195 czy zada spektakularny cios [o najbardziej dotkliwej sankcji wobec Rosji
przyp. autora]196. Z drugiej jednak strony kategoria ta wykorzystywana jest w celu
umniejszenia roli Zachodu wzgldem potgi prezentowanej przez Rosj. Uwidacznia si to
w wyraeniach: Zachd, zakadnik Rosji197 oraz Putin swoim aroganckim i brutalnym
postpowaniem odziera zachodnie elity ze zudze198. W 2015 roku jedyne wyraenie

193
W. Radziwinowicz, Wejcie Putina w stylu Stalina, Gazeta Wyborcza, 18.03.2015, s. 2.
194
J. Bielecki, Wschd: decyzja Berlina, Rzeczpospolita, 06.03.2015, s. A7.
195
G. Szymanik, Krym piewa: egnaj, Ukraino, Gazeta Wyborcza, 18.03.2014, s. 8.
| METAFORY |
196
L. Moczulski, Rosyjska wydmuszka, Rzeczpospolita, 19.03.2014, s. A6.
197
M. Piasecki, Zachd, zakadnik Rosji, Rzeczpospolita 06.03.2014, s. A2.
198
B. oziski, Zawiedzione nadzieje, Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 35.
-92-

nawizujce do kategorii wojennej wyraa pretensj skierowan w stron obozu zachodniego:
dlaczego Zachd nie odpowiada Rosji salw199.
Podobn zaleno mona dostrzec w wyraeniach w 2014 roku nawizujcych do kategorii

ruch/relacje przestrzenne. Zachd by w wikszoci przypadkw prezentowany przez
publicystw w kontrze wobec Rosji. Autorzy badanych tekstw wyraali wiar w jego
ewentualn dominacj nad Federacj Rosyjsk albo podkrelali bezczynno Zachodu i brak
mocy wpywu na zmian losw konfliktu. Jako przykad posu wyraenia podkrelajce
odmienny stosunek rnych publicystw wobec Zachodu: ruch bolenie rozbijajcy adny
obrazek jednoci caego Zachodu200, nasi przywdcy wystraszeni zagroeniem, ktre ich
przeroso201 czy wyhamowanie [przez Zachd przyp. autora] pezajcej agresji rosyjskiej202.
W 2015 roku publicyci signli 5 razy po sformuowania z kategorii ruch/relacje przestrzenne
w opisach obozu zachodniego, wyraajc midzy innymi al wobec jego wczeniejszej postawy
sformuowaniem ten pocig ju odjecha [o moliwoci wzmocnienia wojsk ukraiskich przez
Zachd przyp. autora]203.
Polska
Polska w badaniu z 2014 roku doczekaa si 79 metafor, ktre stanowi 3,9 proc. wszystkich
wyrae przenonych. Natomiast w roku 2015 powicono Polsce 18 metafor, czyli 2,2, proc.
wszystkich sformuowa. W porwnaniu do innych uczestnikw obecno kraju jest niewielka,
co moe wiadczy o podejciu dziennikarzy do roli, jak Polska odgrywaa w konflikcie.
Zbadane metafory maj dodatkowo bardzo rny wydwik i dotykaj odmiennych wtkw, co
wskazuje na brak jednoci polskich dziennikarzy w kontekcie postrzegania Polski w konflikcie
ukraiskim zarwno w roku 2014, jak i rok pniej.
W 2015 roku kategoria tematyczna ruch/relacje przestrzenne (5 metafor) przedstawiaa

Polsk przede wszystkim w zym wietle, oskarajc j o krojenie cudzego tortu204, rozumiane
jako cicha zgoda kraju na dalsze interwencje Rosji na terenach wschodnich pastw Europy.
Autorzy badanych tekstw krytykowali ojczyzn rwnie za zajmowanie si ustawianiem
krzese205, czyli za penienie pomniejszej, wrcz suebnej roli w konflikcie o Ukrain. Natomiast
w 2014 roku publicyci wykorzystywali kategori ruchu i orientacji przestrzennej (17 metafor)
gwnie w celu opisu pozycji Polski wzgldem wikszych graczy konfliktu, nazywajc kraj
przedmurzem Zachodu206 lub korytarzem handlowym na Wschd207. W innych przykadach
przedstawione zostao podobiestwo Polski do obozu zachodniego Polska zostaa nazwana
jego przedstawicielem, ktry woli trzyma dystans, zamiast si wika208 w konflikt krymski.
Dodatkowo podkrelane zostaje zarwno w 2015, jak i 2014 roku uzalenienie, a wrcz
podwadno Polski wzgldem przedstawicieli obozu zachodniego, szczeglnie Stanw

199
R. Walenciak, Kreml si wali, NIE, 20.03.2015, s. 3.
200
A. Koziski, Zachd zjednoczy si przeciwko Rosji. Trwale?, Polska Metropolia Warszawska, 07.03.2014, s. 4-5.
201
L.Makowiecki, Szkoa przetrwania, W Sieci, 17.03.2014, s. 108.
202
DP, Sienkiewicz: Oskarenia Rosji to bzdury, Fakt, 06.03.2014, s. 56.
203
P. Milewski, Poskromi Putina, Newsweek, 09.03.2014., s. 62-64.
204
A.Nalaskowski, Koniec planu A, W Sieci, 09.03.2015, s. 106
205
M. Czech, Nasze miejsce w grze o Ukrain, Gazeta Wyborcza, 06.30.2015, s. 9
| METAFORY |
206
J. Rokita, Nowe pastwo nad
207
M. Jurek, Breniew yje?, Go Niedzielny, 16.03.2014, s. 74
208
M. Danielewski, Witajcie w wiecie poczucia winy Gazeta Wyborcza Duy Format, 06.03.2014, s. 26
-93-

Zjednoczonych: pies acuchowy USA209 czy Polska klczy przed USA jak dziwka210 druga
z podanych metafor nawizuje do erotyki kategorii, ktrej cakowicie zabrako w 2015 roku.
To samo dotyczy kategorii szkoa (5 metafor w 2014 roku), co wiadczy o tym, e polscy
publicyci przestali postrzega konflikt na Ukrainie jako swoistego rodzaju lekcj dla Polski,
oraz kategorii teatr (5 metafor) i relacje osobowe (4 metafory), co moe sugerowa
czciow zmian narracji publicystw z 2015 roku wzgldem roku wczeniejszego pod
wzgldem czstego podkrelania uzalenienia dziaa Polski od innych aktorw konfliktu
ukraiskiego.
W 2014 roku pojawia si kolejny gos w badanych tekstach tym razem obarczajcy polskich
politykw win za zaistniay konflikt ukraiski, twierdzc, e pchalimy to pastwo [Ukrain
przyp. autora] w rosyjsk orbit211 przez uprawianie takiej, a nie innej polityki zagranicznej
wzgldem Rosji i Ukrainy. Wtruje mu kolejny dziennikarz, goszc, e Polska powinna
wypruwa sobie yy212 za dotychczasowo podejmowane decyzje polityczne wobec
wschodniego ssiada. Rwnie w 2015 roku byy wykorzystywane metafory nawizujce do
choroby i organizmu, podkrelajce nisk pozycj Polski wzgldem Federacji Rosyjskiej jak
w przykadzie: karze militarny213, ktry nawizuje rwnie do relacji przestrzennych, stawiajc
Polsk poniej potgi, jak jest Rosja.
Aktorzy jednostkowi
Tabela 5. Zestawienie porwnawcze liczby metafor opisujcych jednostkowych aktorw
politycznych oraz udziau procentowego metafor opisujcych poszczeglnych jednostkowych
aktorw politycznych w 2014 roku oraz w 2015 roku
Lp. Aktor Liczba metafor 2014 proc. 2014 Liczba metafor 2015 proc. 2015
1 Wadimir Putin 220 9,4% 82 10,0%
2 Wiktor Janukowycz 54 2,3% 5 0,6%
3 Barack Obama 14 0,6% 1 0,1%
4 Jarosaw Kaczyski 9 0,4% 0 0,0%
5 Julia Tymoszenko 5 0,2% 0 0,0%
6 Arsenij Jaceniuk 4 0,2% 0 0,0%
7 Donald Tusk 4 0,2% 0 0,0%
8 Leszek Miller 4 0,2% 0 0,0%
9 Angela Merkel 3 0,1% 11 1,3%
10 Boris Niemcow 0 0,0% 12 1,5%
11 Igor Sieczin 0 0,0% 4 0,5%
12 Petro Poroszenko 0 0,0% 6 0,7%

209
A. Szpak, Marsz godnoci, Angora, 08.03.2015, s. 8
210
W. Ciela, Rosja was nie opuci, Newsweek, 03.03.2014, s. 50
| METAFORY |
211
K. Morawiecki, Franciszek, sojusznik Polski, Rzeczpospolita, 11.03.2014, s. A12.
212
W. Waszczykowski, Potrzeba silna presja na Kreml, Rzeczpospolita, 03.03.2014, s. A10.
213
J. Rolicki, Nieszkodliwi idioci?, Gazeta Wyborcza, 05.03.2015, s. 7.
-94-

Podczas analizy udziau procentowego poszczeglnych aktorw jednostkowych (Tabela 5.) na
pierwszy plan wysuwa si cakowita dominacja W. Putina, ktry w 2014 roku doczeka si 220
wyrae (9,4 proc. wszystkich badanych sformuowa). Zaj on w ten sposb siln trzeci
pozycj wrd wszystkich analizowanych aktorw politycznych za Rosj (436 metafor) i Ukrain
(307 metafor), a, co ciekawe, przed Zachodem (112 metafor). W 2015 roku W. Putin rwnie
bezsprzecznie zdominowa innych aktorw jednostkowych pod wzgldem poziomu
metaforyzacji z 82 wyraeniami, ktre stanowi 10 proc. wszystkich badanych sformuowa.
Zaj tym samym drug pozycj wrd wszystkich badanych aktorw za Rosj (114 metafor)
i przed Ukrain (79 metafor). Jego przewaga nad innymi aktorami jednostkowymi wiadczy
o tym, e, wedug polskich publicystw, W. Putin by jedynym, odgrywajcym tak wpywow rol
w konflikcie, politykiem. Moe to te oznacza, e dziennikarze traktowali poczynania Rosji
bardziej jako dziaania i decyzje podejmowane przez jej przywdc. Natomiast Zachd, Ukraina
czy Polska nie doczekali si na tyle charyzmatycznego i wpywowego przedstawiciela, ktremu
publicyci mogliby powici rwnie wiele wyrae metaforycznych. Dlatego pastwa byy
traktowane tylko i wycznie jako byty kolektywne, bez szczeglnego nacisku na jednostki.
W 2014 roku politykiem, ktremu powicono stosunkowo duo metafor, by Wiktor

Janukowycz (54 wyraenia 2,3 proc. wszystkich badanych sformuowa), ktry zaj w ten
sposb drugie miejsce pod wzgldem poziomu metaforyzacji wrd aktorw jednostkowych.
Rok pniej zainteresowanie byym prezydentem Ukrainy zmalao do 5 wyrae przenonych
(0,6 proc.) ze wzgldu na jego nieobecno, a zatem brak odgrywania jakiejkolwiek roli
w konflikcie ukraiskim w 2015 roku.
Ponadto, dostrzegaln rnic jest cakowity brak metaforyzowania w 2015 roku polskich
politykw. W 2014 roku Jarosaw Kaczyski doczeka si 9 metafor (0,4 proc. wszystkich
badanych sformuowa). Donaldowi Tuskowi i Leszkowi Millerowi przypady po 4 wyraenia
przenone. Fakt niszej metaforyzacji wczesnego premiera Polski moe wiadczy o braku
wiary polskich publicystw w odegranie przez niego kluczowej roli w konflikcie ukraiskim.
Rnica midzy dwoma badaniami w 2014 i 2015 roku w metaforyzacji polskich politykw moe
wynika, tak samo jak w przypadku Polski, z faktu, e polska dyplomacja, a zatem
i przewodniczcy jej politycy, maj niewielki wpyw na przebieg konfliktu. S mao
charyzmatyczni na tle innych europejskich przywdcw, a przez to Polska postrzegana jest na
arenie midzynarodowej jedynie jako byt kolektywny bez uosobienia pod postaci konkretnych
politykw, jak to jest w przypadku Rosji z W. Putinem czy Niemiec z A. Merkel na czele, ktra
zyskaa w poziomie metaforyzacji w 2015 roku (z 3 metafor do 11). Za to B. Obama utraci
w przecigu roku 13 metafor (z 14 wyrae do 1), co moe wiadczy o tym, e konflikt ukraiski
z perspektywy autorw badanych tekstw straci na swoim globalnym charakterze.
Przewodniczc polityki zachodniej wzgldem Rosji staa si A. Merkel, przejmujc tym samym
pozycj prezydenta Stanw Zjednoczonych z 2014 roku.
Dodatkowo w 2015 roku pojawili si nowi aktorzy jednostkowi reprezentujcy rosyjsk oraz
ukraisk scen polityczn. Byli to Boris Niemcow (12 metafor; 1,5 proc.), Petro Poroszenko (6
metafor; 0,7 proc.) oraz Igor Sieczin (4 metafory; 0,5 proc.). Ich obecno w badaniu jest
zwizana ze zmian sytuacji politycznej na Ukrainie i wok konfliktu.
Wadimir Putin
| METAFORY |
Najczciej uywan kategori tematyczn opisujc W. Putina jest ruch/relacje przestrzenne

(Rysunek 11.). W 2014 roku prezydent Rosji doczeka si 37 wyrae z tej grupy tematycznej
(16,8 proc. ogu wyrae), a w 2014 15 metafor (18,3 proc.). Bogactwo sformuowa
-95-

zwizanych z ruchem wiadczy, tak samo jak w przypadku Rosji, o dynamicznej i czynnej roli
aktora konfliktu w obydwu badanych okresach. Przykadem mog posuy wyraenia: to tylko
kolejny przystanek na jego [W. Putina przyp. autora] drodze do odbudowy sowieckiego
imperium214, [W. Putin przyp. autora] brnie w kosztown bratobjcz wojn na Ukrainie
i bezsensown konfrontacj z Zachodem215. Podobiestwo tematyczne metafor podkrela
zblion narracj publicystw w 2014 i 2015 roku wzgldem Federacji Rosyjskiej oraz jej
przywdcy.
Poza tym W. Putin by czsto okrelany metaforami zwizanymi z grami w 2014 roku uyto
do tego 31 wyrae metaforycznych (14,1 proc. ich ogu), a w 2015 roku 8 (9,8 proc.).
Publicyci w szczeglnoci nawizywali do kart i szachw: Putin rozgrywa parti szachw,
podczas gdy my gramy w kulki216. Twierdzono, e rosyjski prezydent rozdaje karty [o
stanowisku W. Putina wobec Zachodu przyp. autora]217 i potrafi wycign asa z rkawa218
oraz by okrelany jako ruski szachista219. Wszystkie te porwnania wiadcz
o zaprezentowanej przez autorw badanych tekstw specyfice podejcia W. Putina do konfliktu.
Moe go traktowa jako swoistego rodzaju wyzwanie, ktre podejmuje. Publicyci podkrelaj
take, e zamierza osign postawiony przed sob cel, jakim jest dominacja w wiatowej
geopolityce, bez wzgldu na ocen moraln rodkw, ktre maj go do niego doprowadzi. W
2015 roku dostrzega si nieznacznie mniejszy udzia procentowy omawianej kategorii
tematycznej (o 4,3 punktw procentowych wzgldem roku 2014) i jednoczesny wzrost uycia
metafor cielesnych (w 2014 roku 27 wyrae 12, 3 proc. wszystkich badanych sformuowa;
w 2015 roku 9 wyrae 11 proc.). Wyraenia przenonie zwizane z ciaem przedstawiaj
ludzk i w jakim stopniu bardziej racjonaln stron W. Putina. Co ciekawe, jedna
z zanalizowanych metafor wprost uosabia Rosj pod postaci jej przywdcy: walka midzy
autorytarnym reimem, ktry ucielenia W. Putin, a demokracj ukraisk220.

214
M. Rubaj, Polska zostanie sama, Fakt, 04.03.2014, s. 3.
215
M. Kacewicz, Faszyzm po rosyjsku, Newsweek, 02.03.2015, s. 54-56.
216
P. Milewski, Bi albo nie by, Newsweek, 10.03.2014, s. 29.
217
EW, W obliczu wojny, Angora, 22.02.2015, s. 69-70.
| METAFORY |
218
P. Jendroszczyk, Kremlowska propaganda siga po stare wzorce, Rzeczpospolita, 08.03.2014, s. A8.
219
M. Gryczyski, Monachium 1938 = Misk 2015, Przewodnik Katolicki, 08.03.2015, s. 34.
220
W. Radziwinowicz, Ukraina si nie podda, Gazeta Wyborcza, 21.03.2014, s. 8
-96-

Rysunek 11. Zestawienie porwnawcze liczby metafor kategorii tematycznych opisujcych

Rosj oraz udziau procentowego kategorii tematycznych metafor opisujcych Rosj w 2014
roku (podstawa procentowa: 220) oraz w 2015 roku (podstawa procentowa: 82)221
Mona zauway porwnywalnie wysok pozycj kategorii tematycznej choroba/organizm. W

2014 metafory chorobowe i organiczne zajy 9,1 proc. wszystkich sformuowa (20 wyrae).
W 2015 roku stanowiy 7,3 proc. z 6 przenoniami. Kategoria tematyczna bya czsto
wykorzystana zarwno w 2014, jak i w 2015 roku do przedstawienia W. Putina jako czowieka
szalonego, ktry straci kontakt z rzeczywistoci, postrada zmysy222 oraz reprezentuje
zapierajc dech hipokryzj223, prowadzc jednoczenie krwawy reim224. Ponadto
prezydent Federacji Rosyjskiej zosta przedstawiony jako czowiek wiecznie nienasycony
poprzez porwnania do apetytu, jak w przykadach: Apetyty rosyjskiego prezydenta byy
potne [o W. Putinie w sprawie przejcia Krymu przyp. autora]225 czy apetyt Putina

221
Kategorie tematyczne metafor: 1 ruch/relacje przestrzenne; 2 gra; 3 ciao; 4 choroba/organizm; 5
wojna/przemoc; 6 historia; 7 teatr/film; 8 budowa; 9 pogoda/ywioy; 10 zwierzta; 11 sport; 12
erotyka; 13 sacrum/mitologia; 14 muzyka/dwiki; 15 relacje osobowe; 16 szkoa; 17 magia/fantastyka;
18 mier.
222
M. Czech, Putin spuszcza z tonu Gazeta Wyborcza, 05.03.2014, s. 2.
| METAFORY |
223
D. Warszawski, Krym wzity, to niech Czeczenia gosuje, Gazeta Wyborcza, 20.03.2014, s. 2.
224
W. Radziwinowicz, Pilnie strzeony sekret nocnika cara, Gazeta Wyborcza Stoeczna, 16.03.2015, s. 12.
225
M. Czech, Rosja przeciw Ukrainie. Nie pozwlmy Putinowi wygra, Gazeta Wyborcza, 07.03.2014, s. 2.
-97-

ronie226. wiadczy to moe o przekonaniu publicystw o tym, e ekspansja terytorialna Rosji
rzdzonej przez W. Putina bdzie trwa dalej i nie zatrzyma si tylko na Ukrainie, lecz ze
wzgldu na wieczne niezaspokojenie ambicji politycznych prezydenta bdzie rozszerzana
rwnie na inne pastwa.
Zauwaaln rnic jest brak w 2015 roku kategorii wojna/przemoc, ktra w 2014 roku
doczekaa si 16 metafor, czyli 7,3 proc. wszystkich badanych wyrae. Potwierdza to narracj
publicystw dotyczc Rosji. Udzia procentowy tej grupy tematycznej w opisach Federacji
Rosyjskiej w 2015 roku zmala rwnie w porwnaniu do badania przeprowadzanego rok
wczeniej. Dodatkowo zauwaa si, e w przenoniach przedstawiajcych W. Putina znacznie
wzrosa (o 4,7 proc.) kategoria tematyczna nawizujca do religii i wiary w 2014 roku metafory
te zajy 1,4 proc. badanych wyrae opisujcych prezydenta Rosji, a w 2015 6,1 proc. Moe
to oznacza, e autorzy badanych artykuw publicystycznych przestali skupia si na starciach
militarnych i okolicznociach z nimi zwizanych, o czym wiadczy mniejszy udzia wyrae
nawizujcych do wojny i przemocy. Zaczli za to postrzega i opisywa konflikt w sposb
bardziej ideologiczny i uniwersalny, na co wskazywa moe wiksza obecno kategorii
sacrum/mitologia.
Gazeta Wyborcza a Rzeczpospolita
Rysunek 12. Porwnanie liczby metafor na Rysunek 13. Porwnanie liczby metafor na
jeden artyku w Gazecie Wyborczej jeden artyku w Rzeczpospolitej w 2014
w 2014 i 2015 roku i 2015 roku
Zarwno w 2014, jak i w 2015 roku obydwa analizowane dzienniki zarejestroway spadek
poziomu metaforyzacji badany przez obliczenie wartoci dla liczby metafor na jeden artyku
(Rysunek 12. oraz Rysunek 13.). Gazeta Wyborcza w 2014 roku uzyskaa bardzo wysoki wynik
okoo 9,2 metafory na jeden artyku, przewyszajc redni z badania o 1,7 wyraenia (7,5
metafory na jeden artyku). Rzeczpospolita wykazaa w pierwszym roku badania stosunkowo
niewielki poziom metaforyzacji wzgldem redniej oglnej dla wszystkich badanych tytuw
prasowych, uzyskujc wynik 6,9 metafory, czyli o 2,3 wyraenia mniej ni Gazeta Wyborcza. W
nastpnym roku zarejestrowano w Rzeczpospolitej 6,2 metafory na jeden artyku, rejestrujc
stosunkowo niewielki spadek wzgldem roku poprzedniego (o 0,7 wyraenia). Obliczono, e
w 2015 roku w Gazecie Wyborczej poziom metaforyzacji wynis 5,9 metafory na jeden artyku
o 0,3 wyraenia mniej ni drugiego dziennika i o 3,3 wyraenia mniej w porwnaniu do wyniku
w 2014 roku. Zauwaa si, e tym razem obydwa dzienniki uzyskay wynik niszy ni rednia
oglna dla wszystkich artykuw w 2015 roku (6,9 metafory na jeden tekst).
| METAFORY |

226
AKA, AEM, Tak Putin podzieli
-98-

Zebrane dane wiadcz o tym, e w 2014 roku to dziennikarze Gazety Wyborczej prezentowali
bardziej emocjonalne podejcie do tematu, starajc si przedstawi konflikt w sposb
eksplikatywny za pomoc wyrae przenonych. W 2015 roku publicyci Rzeczpospolitej
przejli t rol. Gazeta Wyborcza podesza do omawianej sytuacji politycznej w sposb o wiele
bardziej neutralny w porwnaniu do roku wczeniejszego.
Wykres 66. Zestawienie udziau procentowego metafor opisujcych wybranych aktorw

politycznych w Gazecie Wyborczej oraz w Rzeczpospolitej w 2014 roku
25,0%
20,6%
19,7%
20,0%
16,2%
15,0% 13,8%
10,2%
9,0% 8,5%
10,0%
6,5%
4,9%
5,0% 3,3% 3,3%2,4%
0,0%
Rosja Ukraina Wadimir Putin Krym Zachd Polska
Gazeta Wyborcza Rzeczpospolita
Cakowita liczba metafor zawartych w artykuach opublikowanych w Gazecie Wyborczej w monitorowanym

okresie 2014 r. wyniosa 542, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba metafor
zawartych w artykuach opublikowanych w Rzeczpospolitej w monitorowanym okresie 2014 r. wyniosa 738,
co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.

politycznych w Gazecie Wyborczej oraz w Rzeczpospolitej w 2015 roku
20,0% 17,8% 17,9%

18,0%
16,0% 14,6%
14,0%
12,0% 10,6%
9,3%
10,0%
8,0%
6,0%
3,4% 3,4% 3,3%2,5%
4,0% 2,4% 2,4%
2,0% 0,8%
0,0%
Gazeta Wyborcza Rzeczpospolita
Cakowita liczba metafor zawartych w artykuach opublikowanych w Gazecie Wyborczej w monitorowanym

| METAFORY |
okresie 2015 r. wyniosa 123, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba metafor
zawartych w artykuach opublikowanych w Rzeczpospolitej w monitorowanym okresie 2015 r. wyniosa 118,
co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze.
-99-

Najwiksz rnic jest odmienny poziom metaforyzowania przez analizowane dzienniki takich
aktorw, jak Rosja i W. Putin w 2014 i 2015 roku. W pierwszej edycji badania Gazeta Wyborcza
i Rzeczpospolita zarejestroway zbliony poziom metaforyzacji Rosji odpowiednio 19,7 (107
wyrae) proc. oraz 20,6 proc. (152 wyraenia). W 2015 roku Rzeczpospolita powicia
Federacji Rosyjskiej procentowo niewiele mniej metafor 17,8 proc. (21 wyraenia). Gazeta
Wyborcza, natomiast, zmniejszya udzia tych metafor prawie dwukrotnie do 10,6 proc. (13
wyrae) wszystkich sformuowa uytych przez autorw piszcych dla dziennika. wiadczy to
o tym, e publicyci Gazety Wyborczej powicali w 2015 roku stosunkowo mniej uwagi Rosji
i jej roli w konflikcie, zmieniajc tym samym narracj dotyczc omawianej sytuacji politycznej
w przeciwiestwie do drugiego dziennika Rzeczpospolitej.
Porwnawcza analiza jakociowa wskazuje na to, e Gazeta Wyborcza w 2014 roku opisywaa
Rosj gwnie przez takie kategorie tematyczne metafor jak: ruch/relacje przestrzenne (29
wyrae), wojna/przemoc (12 wyrae) oraz ciao (10 wyrae), ktre nie nios ze sob
duego adunku emocjonalnego w przeciwiestwie do wyrae uytych przez publicystw
Rzeczpospolitej. W drugim dzienniku sigano po takie kategorie jak: ruch/relacje
przestrzenne (35 wyrae), choroba/organizm (15 wyrae), ciao (14 wyrae), zwierzta
(12 wyrae) czy gra (11 wyrae). W Rzeczpospolitej o wiele czciej podkrelano Rosj
jako gracza-hazardzist w grze, w ktrej stawk jest dominacja w wiatowej geopolityce. Poza
tym Federacja Rosyjska bya porwnywana do drapienikw, takich jak niedwied czy wilk np.
prbowa oswoi niedwiedzia [o Rosji przyp. autora]227. Zauwaa si, e Rzeczpospolita
w 2014 roku opisywaa Rosj nie tylko w sposb bardziej urozmaicony i obrazowy w porwnaniu
do Gazety Wyborczej, ale rwnie w taki, ktry niesie ze sob o wiele wikszy adunek
emocjonalny. Moe to wiadczy o tym, e publicyci dziennika poprzez emocjonalne metafory
wyraali wasny niepokj zwizany z rol odgrywan przez aktora politycznego w konflikcie, gdy
przedstawiciele Gazety Wyborczej podchodzili do tematu w sposb bardziej racjonalny
i spokojny. Analiza badania z roku 2015 wskazuje na podobn zaleno Rzeczpospolita
reprezentowaa nie tylko wikszy poziom metaforyzacji Rosji, ale rwnie wiksz rnorodno
w doborze wyrae metaforycznych do jej opisu.
Mona dostrzec rwnie rnic w metaforyzacji W. Putina. W 2014 roku oba analizowane
dzienniki metaforyzoway prezydenta Rosji porwnywalnie czsto Gazeta Wyborcza
powicia mu 9 proc. wszystkich metafor (49 wyrae), a Rzeczpospolita 10,2 proc. (75
wyrae). Natomiast w 2015 roku mona zaobserwowa odwrotn sytuacj ni w przypadku
Rosji. Tym razem w drugiej fali badania to Gazeta Wyborcza powicia wicej uwagi W.
Putinowi, a dokadnie 14,6 proc. metafor uytych w dzienniku (18 wyrae), czyli o 5,6 proc.
wicej wzgldem roku wczeniejszego. Rzeczpospolita zmniejszya za to poziom
metaforyzowania W. Putina do 3,4 proc. Przedstawione spostrzeenia mog wiadczy o tym,
e Gazeta Wyborcza uosabiaa Rosj pod postaci jej prezydenta, podkrelajc tym samym
autorytarny charakter jego rzdw, jego pozycj na arenie midzynarodowej i rol, ktr
odgrywa w konflikcie ukraiskim i wiatowej walce o wpywy. Std te moe wynika
stosunkowo neutralny charakter opisu Rosji reprezentowany przez Gazet Wyborcz. Uwaga
publicystw gazety skierowaa si na prezydenta Federacji Rosyjskiej postrzegali oni kraj
przez pryzmat jego jednostkowej reprezentacji.
Najczciej uywan przez autorw artykuw z Gazety Wyborczej kategori tematyczn

| METAFORY |
metafor w odniesieniu do prezydenta Rosji w 2014 roku bya grupa dotyczca choroby

227
M. Magierowski, W klatce z niedwiedziem, Rzeczpospolita, 22.03.2014, s. 18.
-100-

i organizmu (9 wyrae). Publicyci przedstawiali W. Putina jako pijanego i wiecznie
nienasyconego szaleca, ktry straci kontakt z rzeczywistoci228. Ta narracja przedstawia
aktora w zym wietle, odbierajc mu posugiwanie si racjonalnymi pobudkami. Autorzy
tekstw w ten sposb mogli rwnie tumaczy sobie i odbiorcom, niezrozumiae dla polskiego,
wierzcego w wartoci demokratyczne spoeczestwa, zapdy imperialistyczne
reprezentowane przez W. Putina. Natomiast dziennikarze Rzeczpospolitej skorzystali w 2014
roku tylko raz z tej kategorii tematycznej. Zwracali raczej uwag na jego czynn rol przez
metafory zwizane z ruchem i orientacj przestrzenn (12 wyrae) oraz, w przeciwiestwie do
Gazety Wyborczej, podkrelali jego ludzk i racjonaln stron poprzez wyraenia nawizujce
do ciaa (9 wyrae). Poza tym publicyci obydwu dziennikw przedstawiali prezydenta Rosji za
pomoc kategorii nawizujcej do gry i zabawy (Gazeta Wyborcza 6 wyrae;
Rzeczpospolita 14 wyrae), co powiadcza wczeniej przedstawione wnioski
o utosamianiu Rosji i jej polityki z postaci i decyzjami W. Putina. Analiza metafor opisujcych
aktora w 2015 roku potwierdza spostrzeenia na temat mniejszej emocjonalizacji jzyka
i narracji reprezentowanej przez obydwa dzienniki. Publicyci w drugiej edycji badania skupiali
si przede wszystkim na nawizaniach do ruchu, orientacji przestrzennej i historii, czyli na
kategoriach wzgldnie neutralnych pod wzgldem emocjonalnym.
Gazeta Wyborcza w 2015 roku, w przeciwiestwie do Rzeczpospolitej, utrzymaa poziom

swojego zainteresowania rwnie wzgldem Ukrainy. W 2014 roku Gazeta Wyborcza
powicia wschodniemu ssiadowi Polski 16,2 proc. metafor (88 wyrae), a w 2015
porwnywalnie duo, bo 17,9 proc (22 wyraenia). Natomiast Rzeczpospolita uya do opisu
Ukrainy w pierwszej edycji badania 13,8 proc. (102 wyraenia) wyrae, a rok pniej 9,3 proc.
(11 wyrae). Zauwaa si ze strony tego dziennika nie tylko zmniejszenie zaangaowania
w omawianie sytuacji wschodniego ssiada, ale rwnie oglny mniejszy poziom jego
metaforyzacji. wiadczy to moe o tym, e publicyci Rzeczpospolitej stosunkowo mniej
uwagi powicali sytuacji wewntrznej Ukrainy czy roli, jak moe odegra w konflikcie, a raczej
skupiali si na przedstawieniu Rosji i ewentualnie jej przywdcy jako gwnych
zaangaowanych, czy inaczej graczy, w walk o wpywy w wiatowej polityce.
Oba dzienniki w 2014 roku opisyway Ukrain najczciej kategori Ruch/relacje przestrzenne
Gazeta Wyborcza uya 25 wyrae w tej grupie tematycznej, a Rzeczpospolita 31. Fakt,
e kategoria ta dominowaa znacznie nad innymi wiadczy o tym, e publicyci piszcy dla
dziennikw postrzegaj wschodniego ssiada Polski jako aktora dynamicznego, ulegajcego
zmianom i decyzjom innych uczestnikw konfliktw, ale w przeciwiestwie do Rosji ta grupa
tematyczna nie podkrela czynnej roli Ukrainy. Rzeczpospolita potwierdzia t narracj
wysokim udziaem kategorii Relacje osobowe w opisach Ukrainy (10 wyrae). Tyle samo
wyrae uyto w grupie tematycznej dotyczcej ciaa, co wskazuje na to, e autorzy piszcy dla
dziennika podkrelali w tekstach racjonalny i ludzki charakter aktora. Gazeta Wyborcza,
natomiast, reprezentowaa odmienny sposb opisywania Ukrainy jej publicyci skupiali si na
wyraeniach wojennych (8 sformuowa), ktre podkrelaj destrukcyjny charakter zmian
odbywajcych si w granicach tego pastwa, co moe by zwizane z traceniem terytoriw,
starciami militarnymi oraz niepewn polityk wewntrzn. W 2015 roku dzienniki kontynuoway
narracj podkrelajc dynamik aktora przez uycie wyrae zwizanych z ruchem oraz, co
mona uzna za pewnego rodzaju nowo, ywioami. Oprcz tego gazety stosunkowo czsto
| METAFORY |

228
M. Czech, Putin spuszcza z tonu Gazeta Wyborcza, 05.03.2014, s. 2.
-101-

uyway wyrae z kategorii choroba/organizm, co podkrela chorowito kraju, a w ten
sposb kryzys polityczny i gospodarczy, w ktrym si znalaz.
Polityka a W Sieci
Rysunek 14. Porwnanie liczby metafor na Rysunek 15. Porwnanie liczby metafor na
jeden artyku w Polityce w 2014 i 2015 roku jeden artyku w W Sieci w 2014 i 2015 roku
Obydwa badane tygodniki opinii miay wysoki oglny poziom metaforyzacji, ktry w kadym
roku wynis powyej redniej dla wszystkich zanalizowanych tytuw prasowych (2014 rok: 7,5
metafory na jeden artyku; 2015 rok: 6,9 metafory na jeden artyku). Zauwaa si jednak, e
Polityka uzyskaa wyszy wynik w porwnaniu do W Sieci w obydwu edycjach badaniach. W
2014 roku poziom metaforyzacji dla pierwszego tygodnika wynis 13,2 metafory na jeden
artyku (o 5,7 wyraenia powyej redniej dla pierwszej edycji badania). Tygodnik W Sieci uy
rednio 11,75 przenoni na jeden tekst, czyli niewiele mniej ni drugi omawiany tytu prasowy.
Rok pniej zaobserwowano, e Polityka, jako jedna z niewielu gazet, w 2015 roku
podwyszya poziom zmetaforyzowania tekstw do 14,6 metafor na jeden artyku (wzrost o 1,4
wyraenia). W Sieci natomiast zarejestrowa w drugiej edycji badania duy spadek do 7,5
metafory na jeden tekst, czyli o 4,25 wyraenia.
Mimo oglnego spadku poziomu metaforyzacji dla wszystkich badanych tytuw w 2015 roku
i zmniejszenia zainteresowania tematem, o czym wiadczy spadek liczby artykuw (w 2014
roku 311 artykuw; w 2015 119 artykuw), zauwaa si, e publicyci Polityki rok po
rozpoczciu konfliktu byli wci rwnie mocno zaangaowani w temat konfliktu ukraiskiego.
wiadczy o tym nie tylko lekki wzrost liczby metafor na jeden tekst, ale rwnie liczba
opublikowanych artykuw, ktra w obydwu latach pozostaa na tym samym poziomie (5
artykuw). Tygodnik W Sieci zaliczy natomiast spadek z 16 tekstw publicystycznych
w 2014 roku do 6 w 2015, co potwierdza tendencj zaobserwowan w innych tytuach
prasowych.
| METAFORY |
-102-

politycznych w Polityce oraz w W Sieci w 2014 roku
18,0% 16,5%
16,0%
14,0% 12,1%
12,0% 10,6%10,6%
10,0% 9,1% 8,5%
7,4%
8,0%
6,0% 4,5%
3,7%
4,0% 3,0%
1,5%
2,0% 0,0%
0,0%
Polityka W Sieci
Cakowita liczba metafor zawartych w artykuach opublikowanych w Polityce w monitorowanym okresie

2014 r. wyniosa 66, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba metafor zawartych
w artykuach opublikowanych w W Sieci w monitorowanym okresie 2014 r. wyniosa 188, co stanowi 100
proc. dla niniejszych wylicze.

politycznych w Polityce oraz w W Sieci w 2015 roku
25,0%
19,2%
20,0%
15,1% 15,1%
13,9%
15,0%
10,0% 8,3% 8,3%
5,0% 2,8% 2,7%

1,4%
0,0% 0,0% 0,0%
0,0%
Polityka W Sieci
Cakowita liczba metafor zawartych w artykuach opublikowanych w Polityce w monitorowanym okresie

2015 r. wyniosa 73, co stanowi 100 proc. dla niniejszych wylicze. Cakowita liczba metafor zawartych
w artykuach opublikowanych w W Sieci w monitorowanym okresie 2015 r. wyniosa 36, co stanowi 100
proc. dla niniejszych wylicze.
Analiza porwnawcza dwch tygodnikw opinii Polityki i W Sieci oraz dwch fal badania
wskazuje na due zrnicowanie w metaforyzowaniu aktorw politycznych. Pierwsza rnica
dotyczy Rosji, ktra przez Polityk w 2014 roku bya opisywana przez 9,1 proc. (6 wyrae)
| METAFORY |
wszystkich wyrae tygodnika, a w W Sieci przez 16,5 proc. (31 wyrae), czyli o 7,4 proc.
wicej. W Sieci uywaa przede wszystkim grywalizacyjnych kategorii tematycznych takich jak
teatr (5 metafor), sport (5 metafor) i gra (3 metafory). Taka narracja skupia si na
-103-

antagonistycznym charakterze konfliktu, co uwidacznia si midzy innymi w metaforach
sportowych Rosja zostaa przedstawiona jako jeden z graczy, ktry dy za wszelk cen do
wygranej nad innymi uczestnikami konfliktu. Jej dominacja zostaa rwnie podkrelana
w metaforach teatralnych, ktre w wikszoci przedstawiaj Federacj Rosyjsk jako aktora
narzucajcego swoj narracj lub scenariusz innym pastwom i politykom. W 2015 roku
tygodnik W Sieci powici Rosji tylko jedno wyraenie przenone, a Polityka 11, ktre
stanowiy 15,1 proc. wszystkich metafor. Tygodnik Polityka w drugiej edycji badania skupia
si przede wszystkim na przedstawieniu Rosji jako aktora czynnego i dynamicznego przez
metafory z kategorii Ruch/relacje przestrzenne, ktre nios ze sob o wiele mniejszy adunek
emocjonalny ni grywalizacyjna narracja tygodnika W Sieci z 2014 roku.
W 2014 roku W. Putin doczeka si takiego samego poziomu metaforyzacji w Polityce (7

wyrae) i w W Sieci (20 wyrae) udzia procentowy wynis w obydwu tygodnikach po 10,6
proc. badanych sformuowa. Tygodnik W Sieci najczciej opisywa W. Putina kategori
choroba/organizm (6 wyrae), ktra w 4 przypadkach podkrelaa reprezentowan przez
prezydenta Rosji elefantiaz mskoci229 lub elefantiaz osobowoci230. W ten sposb
publicysta w sposb przemiewczy opisuje nadmierne ambicje i imperialistyczne zapdy W.
Putina. Polityka reprezentuje za to w wyraeniach metaforycznych rnorodny obraz
prezydenta Federacji Rosyjskiej, ktry z jednej strony zagra va banque231, a z drugiej zanosi
si paczem232. Natomiast w 2015 roku zauwaa si, e Polityka zwikszya poziom
metaforyzacji W. Putina o 4,5 proc. do 15,1 proc. wszystkich sformuowa w tygodniku. W
Sieci z kolei zmniejszy omawian warto do 8,3 proc. zarejestrowanych wyrae. Analiza
udziau procentowego Rosji i W. Putina w tygodnikach wskazuje na to, e, w przeciwiestwie do
Polityki, tygodnik W Sieci w 2015 roku zmniejszy znacznie swoje zainteresowanie Rosj
i W. Putinem, co moe wiza si z faktem, e omawiani aktorzy wywoywali o wiele mniej
emocji wrd autorw i odbiorcw artykuw gazety.
Uwaga publicystw W Sieci przeniosa si na Ukrain i Polsk, co odstaje od narracji

prezentowanej przez inne tytuy prasowe. W 2015 roku tygodnik powici 13,9 proc. wyrae
Ukrainie (w 2014 8,5 proc.), a Polsce 8,3 proc. (w 2014 7,4 proc.). Pismo po raz kolejny
signo po metafory teatralne, nawizujc do marionetkowego charakteru polskich politykw
wzgldem Rosji. Oprcz tego nawizywao do wyrae szkolnych, traktujc konflikt ukraiski
jako swoistego rodzaju lekcj dla Rzeczpospolitej. Ukraina natomiast w 2014 roku bya
przedstawiana przede wszystkim w kategoriach choroby i saboci porwnana zostaa midzy
innymi do wrzodu na czterech literach233. Narracja ta bya kontynuowana rwnie w 2015 roku
w nawizaniach do krwi i mierci. To Polityka zaprezentowaa wiksze zainteresowanie
Ukrain w 2014 roku powicia jej 12,1 proc. metafor (o 3,6 proc. wicej ni W Sieci), a
w 2015 19,2 proc. (o 6,7 proc. wicej ni W Sieci). W obydwu edycjach badania wschodni
ssiad Polski zaj pierwsze miejsce wrd najczciej metaforyzowanych aktorw tygodnika.
Oznacza to, e publicyci Polityki skupiali swoj uwag przede wszystkim na specyfice
sytuacji wewntrznej Ukrainy i jej roli w konflikcie, co nie odpowiada oglnej tendencji tytuw
prasowych szczeglnie w badaniu z 2014 roku, w ktrej zauwaa si wiksze zainteresowanie
Rosj. Ukraina okrelana bya przede wszystkim przez kategori zwizan z ruchem i orientacj

229
M. Krl, Elefantiaza kara, W Sieci, 10.03.2014, s. 11.
230
Tame.
| METAFORY |
231
M. Przeomiec, . Wjcik, T. Zalewski, Druga wojna krymska, Polityka, 05.03.2014, s. 14.
232
Tame.
233
K. Grzybowska, Bo najwaniejszy jest fynans, W Sieci, 10.03.2014, s. 92.
-104-

przestrzenn, co wiadczy o dynamicznym, stale zmieniajcym si charakterze jej uczestnictwa
w konflikcie. Co ciekawe, Polityka w 2015 roku nie powicia ani jednego wyraenia Polsce, a
w 2014 roku byo to tylko 3 proc. uytych sformuowa. Moliwe, e publicyci tygodnika
Polityka nie wierzyli w znaczc rol Polski w konflikcie i patrzyli na sytuacj polityczn
z perspektywy midzynarodowej (szczeglnie ukraiskiej), a nie polskiej, w przeciwiestwie do
dziennikarzy W Sieci, ktrzy mogli prbowa przedstawi szerszy pryzmat konfliktu ni
Polityka, uwzgldniajc rwnie aspekt polski.
Podsumowanie
Analizujc og materiau poddanego badaniu, mona doj do szeregu interesujcych
wnioskw. Mona zauway, e o ile ocena postawy Polski i jej roli w konflikcie ukraisko-
rosyjskim jest wrd krajowych publicystw niezwykle zrnicowana i trudno mwi
o wyranych trendach, o tyle warto podkreli znikom obecno polskich politykw
w dyskursie medialnym na temat sytuacji na Krymie w 2015 roku nie stwierdzono wystpienia
omawianego aktora zbiorowego. Moe to wiadczy o spadku zainteresowania sytuacj na
Ukrainie wrd polskich politykw i skupieniu si na innych tematach gwnie na kampanii
wyborczej.
Warto podkreli take, e zarwno w 2014 roku, jak i 2015 roku narracja na temat W. Putina
oraz Rosji prowadzona bya w zbliony sposb. Czterema dominujcymi kategoriami metafor,
ktre odnosiy si do prezydenta Federacji Rosyjskiej, jak i do samej Federacji, byy: ruch/relacje
przestrzenne (a wic kategoria dynamiczna), choroba/organizm, ciao oraz gra. Gwn
rnic, zaobserwowan w badanym okresie, by wyrany spadek metaforyzacji sytuacji na
Ukrainie za pomoc sformuowa zwizanych z wojn oraz agresj (w przypadku Rosji spadek
o niemal 6 proc.). Wynika to zapewne z faktu, e po roku znaczco osabia si sia konfliktu,
toczy si on wolniej, bardziej statycznie i przesta wywoywa tak due emocje zarwno
wrd publicystw, jak i ogu spoeczestwa.
Przygldajc si dyskursowi publicystycznemu na temat roli Zachodu w konflikcie, mona

jednoznacznie stwierdzi, e aktor ten istotnie straci na znaczeniu. Znacznie zmniejszony
udzia procentowy poziomu metaforyzacji Zachodu wynika z jego o wiele mniejszego
zaangaowania w konflikt w 2015 roku, a tym samym z jego osabionego wpywu na bieg
wydarze.
Obraz Ukrainy, ktry rysuje si na amach polskiej prasy to obraz pastwa sabego, pogronego
w kryzysie, niepotraficego podejmowa samodzielnych decyzji i uzalenionego bd to od
Rosji, bd to od Unii Europejskiej. Autorzy publikacji widz Ukrain jako umar bd
umierajc. Warto doda, e pesymistyczne spojrzenie na losy wschodniego ssiada Polski
w 2015 roku w odniesieniu do 2014 roku jeszcze si nasilio. wiadczy o tym chociaby
wzrost uycia metafor zwizanych ze mierci (o 3,7 proc.). Z drugiej strony jednak, polscy
publicyci przestali postrzega Ukrain jako marionetk bd zabawk (w 2015 roku
w przeciwiestwie do 2014 roku kategoria ta praktycznie nie wystpia), nadajc jej tym
samym wicej podmiotowoci.
Jeli chodzi o najwaniejsze rnice midzy poszczeglnymi tytuami prasowymi, warto

zwrci uwag na poziom metaforyzacji W. Putina oraz Rosji przez autorw dziennikw. O ile
| METAFORY |
w 2014 roku wystpi podobny poziom uycia sformuowa dotyczcy wskazanych aktorw,
o tyle w 2015 roku mona byo zauway znaczc zmian. Publicyci Rzeczpospolitej
powicali stosunkowo mniej uwagi prezydentowi Rosji, kadc nacisk na rol caego kraju
-105-

odwrotn praktyk stosowali autorzy Gazety Wyborczej. Ci drudzy stosunkowo czciej
uosabiali Federacj Rosyjsk pod postaci jej prezydenta podkrelali tym samym nadrzdn
pozycj i wan rol W. Putina na arenie midzynarodowej, w swoich publikacjach wyraali
take obaw przed jego imperialistycznymi zapdami.
Z kolei Polityka zarwno w 2014 roku, jak i 2015 roku czciej ni w W Sieci
metaforyzowaa Ukrain. Mniejszy nacisk kada natomiast na rol Polski warto zaznaczy, e
w 2015 roku w tekstach opublikowanych na amach Polityki nie pojawio si adne
sformuowanie przenone dotyczce naszego kraju. Odmienn praktyk stosowali publicyci
W Sieci rzadziej pisali o Ukrainie, czciej natomiast o Polsce. Dodatkowo, w 2015 roku
mona zauway znaczcy spadek ich zainteresowania Rosj.
Na koniec warto zauway, e pomimo oglnego spadku poziomu metaforyzacji dla

wszystkich badanych tytuw w 2015 roku i znaczcego osabienia zainteresowania tematem,
o czym wiadczy spadek liczby artykuw jedno pismo wyamao si z tej tendencji. Polityka
w rok po rozpoczciu konfliktu bya rwnie mocno zaangaowana w przedstawianie
i wyjanianie wydarze na Ukrainie. wiadczy o tym niewielki wzrost metaforyzacji oraz
utrzymanie liczby publikacji na tym samym poziomie.
| METAFORY |
-106-

PODSUMOWANIE RAPORTU
Niniejszy raport przedstawia wyniki badania, ktre przez ponad dwa lata realizowa zesp
Laboratorium Bada Medioznawczych UW. Podczas pierwszej czci projektu badano, jak
dziennikarze polskiej prasy drukowanej opisywali wydarzenia na Krymie midzy 22 lutego a 23
marca 2014 r. Druga analiza dotyczya artykuw wydrukowanych rok pniej w tym samym
przedziale czasowym, a gwnym celem analizy byo przeledzenie tzw. dyskursu krymskiego
rok po kluczowych wydarzeniach.
Rok po wydarzeniach na Krymie znacznie spado zainteresowanie polskich publicystw tym

tematem. Do badania zakwalifikowano 119 artykuw, tymczasem w analogicznym okresie 2014
r. kryteria speniao 311 przekazw z prasy drukowanej, czyli byo ich prawie trzy razy wicej.
Jest to naturalne zjawisko biece wydarzenia s szeroko komentowane we wszystkich
mediach. Rok pniej, mimo e sytuacja nie stracia na swojej aktualnoci i nadal nie zostaa
wyjaniona, artykuw na ten temat jest mniej.
Midzy falami badania zaobserwowano niewielkie rnice w przedstawianiu scenariuszy

sytuacji. Jedn z nich jest to, e w 2014 r. prawie dwie trzecie artykuw zawierao wicej ni
jeden moliwy rozwj wydarze, a rok pniej ju tylko niespena jedna trzecia artykuw. W
2015 r. pojawiaj si scenariusze dotyczce sytuacji wewntrznej Rosji, np. moliwe reakcje na
sankcje i postpujcy kryzys gospodarczy (bunt przeciwko W. Putinowi lub umocnienie si jego
pozycji), za to jest oglnie mniej artykuw o sankcjach ni w roku wczeniejszym publicyci
rzadziej zakadali wprowadzenie dalszych sankcji oraz utrzymanie tych naoonych ju
wczeniej. W 2014 takich przewidywa byo nie tylko wicej, lecz take byy bardziej
skonkretyzowane w kwestii restrykcji naoonych na Rosj za wtargnicie na terytorium Krymu
np. wykluczenie z grupy G8, co w istocie nastpio.
Scenariusze rysowane przez publicystw bdnie przewidyway dalsz ekspansj Rosji (poza
Ukrain), przy czym jako kraje najbardziej zagroone atakiem ze strony Federacji Rosyjskiej
wskazywano pastwa postsowieckie. W obu cyklach badania publicyci czsto stawiali tez, e
Krym nie jest jedynym (a jedynie pierwszym) obiektem zainteresowania rosyjskiej polityki
ekspansji.
W obu cyklach badania odnotowano porwnywalny odsetek artykuw zakadajcych

moliwo porozumienia midzy skonfliktowanymi stronami. W 2014 r. wskazywano, e
porozumienie bdzie polega albo na tym, e Rosja zatrzyma Krym, a Ukraina i spoeczno
midzynarodowa zaakceptuj ten stan rzeczy, albo konflikt zostanie wygaszony przy aktywnym
udziale pastw zachodnich, a Krym wrci pod jurysdykcj Ukrainy. Rok pniej brakuje
konkretnych informacji dotyczcych ksztatu ewentualnego porozumienia, niemniej podkrela
si, e nacisk ekonomiczny i dyplomatyczny moe przynie skutek, gdy z czasem upr
prezydenta Rosji osabnie, zwaszcza pod presj rodowisk, ktre daj unormowania sytuacji
w kraju i wycofania si z Krymu.
| PODSUMOWANIE RAPORTU |
W 2015 r. najbardziej prawdopodobne scenariusze sytuacji dotyczyy rozwijania polityki

imperialnej przez W. Putina. W ocenie publicystw spr przesta by lokalnym problemem, a sta
si zmartwieniem nie tylko Europy, lecz take caego wiata. Wskazywa na to moe czstsze
wystpowanie aktorw drugiego planu przy jednoczesnym spadku obecnoci wystpowania
Ukrainy i Rosji w najbardziej prawdopodobnych scenariuszach.
-107-

Publicyci uznali, e bardziej prawdopodobny jest pesymistyczny rozwj sytuacji e konfliktu
krymskiego nie mona rozwiza w aden inny anieli negatywny (dla Ukrainy i pastw
zachodnich) sposb: albo bdzie trwa jeszcze przez dugie lata w stanie zamroenia, albo
zakoczy si zaakceptowaniem aneksji Krymu.
W 2014 r. konflikt krymski definiowano przez pryzmat sytuacji wewntrznej Ukrainy, okrelanej
mianem sabej, zagraajcej bezpieczestwu pastwa. Rok pniej tendencja ta bya rwnie
silna. Drugim najczstszym sposobem przedstawiania sytuacji, ktry w 2015 r. wystpowa
w badanych artykuach jeszcze intensywniej ni w roku wczeniejszym, byo okrelanie Rosji
jako strony dominujcej w konflikcie, czyli takiej, ktra dyktuje warunki gry innym uczestnikom.
W 2014 r. udzia pastw zachodnich definiowano jako zamiary wykonania pewnych dziaa,
gwnie przedstawianych jako gos w dyskusji o moliwych formach pomocy Ukrainie
i rozwizania sporu o Krym. Kroki te w wikszoci wypadkw nie zostay podjte, dlatego rok
pniej podkrelano brak jednomylnoci pastw zachodnich w kwestii stanowiska wobec
Rosji. Zantagonizowanie stosunkw pastw zachodnich i Rosji spowodowao brak
jakichkolwiek realnych dziaa.
W obu okresach badawczych gwnym przedmiotem sporu w narracjach dyskursu krymskiego

byy wydarzenia, ktre miay miejsce na Krymie, a dziay si na osi Rosja Ukraina.
Warto jednak zaznaczy, e w 2014 r. takich wskaza byo wicej ni rok pniej, kiedy to rodek
cikoci zosta przesunity na inne zagadnienia, dotyczce stref wpyww, poszanowania
prawa midzynarodowego, a nie sam Krym.
Interesujca zmiana nastpia w okreleniach przedmiotu sporu z perspektywy rosyjskiej. Na

pocztku problemem by imperializm Rosji, ktrej denie do powikszania terytorium oraz
poszerzania wpyww odbywao si kosztem pastw ociennych oraz innych podmiotw prawa
midzynarodowego. W 2015 r. cz publicystw dostrzegaa, e zarzewiem konfliktu s
standardy demokratyczne w Rosji: e rosyjska opozycja domagaa si zmiany polityki
wewntrznej i zagranicznej oraz sprzeciwiaa si autorytarnej pozycji Wadimira Putina.
Autorzy artykuw wskazuj, e w rzeczywistoci istot tego sporu jest to, czy Ukraina bdzie
prorosyjska, czy prozachodnia konflikt nie toczy si bowiem o Krym czy wschodnie regiony
Ukrainy. Mimo to, w obu badanych okresach znikomy udzia artykuw odwouje si do Majdanu,
ktry sta si symbolem proeuropejskich de Ukrainy, co wiadczy, e tylko nieliczni dostrzegli
zwizek tych dwch wydarze.
W 2015 r. publicyci znacznie czciej wzbogacali swoje artykuy o to historyczne ni w 2014

r., gdy perspektywa roku pozwolia na gbsz analiz problemu i moliwo spojrzenia na
wydarzenia z wikszego dystansu. Najczciej byy to konteksty przywoujce histori Rosji
(ZSRR) oraz pastw postsowieckich, rwnie istotne byo przywoywanie konfliktw zbrojnych.
W 2014 r. byy to odwoania do oderwania si Osetii Poudniowej i Abchazji od Gruzji. Z kolei
w 2015 r. najwicej nawiza odnosio si do drugiej wojny wiatowej: jej wybuchu, agresywnej
polityki hitlerowskich Niemiec, konferencji w Jacie, a take wydarze, ktre j poprzedzay (np.
ukad monachijski). Rwnie wanymi byy dzieje samego Krymu: zawirowania historyczne,
ktrych przedmiotem by pwysep (np. wojna krymska w XIX w. czy przekazanie Krymu Ukrainie
przez Chruszczowa w XX w.), jak i caa Ukraina (pomaraczowa rewolucja).
Zaobserwowane w badaniu czstsze przywoywanie historii Rosji ni historii Ukrainy moe

wskazywa, na ktrej stronie konfliktu skupiali si bardziej publicyci, a co za tym idzie ktr
stron uwaali za waniejsz. Z kolei liczne odwoania do historii Polski (rozbiory, wydarzenia
-108-

z okresu II wojny wiatowej, konsekwencje konferencji jataskiej, Solidarno i przemiany
1989 r.) mog mie szczeglnie perswazyjn funkcj, poniewa s to wydarzenia bardzo dobrze
znane polskiemu odbiorcy, zwykle te oceniane w jednoznaczny sposb, zatem porwnywanie
do nich wydarze na Krymie mocno ramuje odbiorcom obraz tego konfliktu.
I chocia publicyci czsto przywouj wydarzenia i postaci historyczne, s ostroni

w porwnaniu ich explicite do obecnej sytuacji na Krymie. W porwnaniach, ktre zostay
wyraone wprost, dominoway te o charakterze wojennym. Publicyci doszukiwali si
podobiestw bd rnic midzy sporem o Krym a minionymi konfliktami o terytorium (np.
separatystyczne denia Osetii Poudniowej i Abchazji). Z kolei bierno zachodniej
spoecznoci midzynarodowej przyrwnywano do polityki appeasmentu z dwudziestolecia
midzywojennego (np. zgody na rozbir Czechosowacji czy przyczenie Austrii do III Rzeszy).
Analizujc przywoane w badanych artykuach porwnania historyczne, mona doj do

wniosku, e wikszo autorw przewidywaa przerodzenie si sporu krymskiego w regularn
krwaw konfrontacj militarn bd utrzymujcy si stan zawieszenia, z ktrym rwnolegle na
nowo zacznie rozgrywa si rywalizacja midzy Rosj a Zachodem, jak za czasw zimnej wojny.
W 2015 r. zaobserwowano mniejsze ni to miao miejsce w roku wczeniejszym nasycenie

badanych artykuw metaforami. Wynika to moe z faktu, e zarwno publicyci, jak
i czytelnicy mieli lepszy ogld sytuacji i kontekstu konfliktu, dlatego temat ten nie wzbudza tylu
emocji i wymaga mniejszej liczby wyjanie. Najczciej korzystano z metafor dotyczcych
ruchu, relacji przestrzennych (metafory orientacyjne), choroby, ciaa (metafory na stae obecne
w jzyku potocznym) oraz funkcjonowania ludzkiego organizmu.
Metafory odzwierciedlay postrzeganie konfliktu krymskiego w kategorii dynamicznej walki

o wpywy w Europie, a take tego, jak klarowa si ukad si w trakcie rozwoju sporu. Sam spr
okrelany by jako stan chorobowy (wirus, rak), ktry trawi wiatow geopolityk. Istotna bya
rwnie obecno metafor erotycznych (gwnie w 2014 r.), odwoujcych si do gwatu, jakiego
Rosja dopucia si na Ukrainie, odbierajc jej Krym. Metafory te nios ze sob duy adunek
emocjonalny i powoduj jednoznaczn ocen sytuacji.
Najczciej metaforyzowanym aktorem bya Rosja (znacznie czciej ni Ukraina) jako

dynamiczna i agresywna strona konfliktu, przyrwnywana do drapienego zwierzcia (wa,
jastrzbia, wilka, niedwiedzia) czy wrcz nienasyconego potwora, ktry dziaa w sposb
instynktowny, nieprzewidywalny. Rosja nazywana bya te graczem, ktry stosuje nieetyczne
rodki dla osignicia korzyci. Ukraina jest w tych metaforach stron biern. Publicyci
przedstawiali j jako stawk w grze (wielki poker o Ukrain) lub kawaek misa, ktry jest
szarpany kami, odrywany i poerany przez Rosj. Innym przedstawieniem Ukrainy jest
organizm dotknity chorob, pogrony w konwulsjach, gorczkujcy, a take martwy czowiek
duszony przez bezwzgldnego ssiada.
Gwnym wnioskiem pyncym z analizy jest stwierdzenie, e dyskurs krymski jest w istocie
dyskursem o polityce Rosji i Wadimira Putina. Rosja i jej prezydent s gwnymi aktorami
badanych artykuw, przedstawiani s jako strona dominujca, rozdajca karty i dyktujca
zasady gry. Oba te podmioty pragn zademonstrowa swoj si i brak skrupuw, a przez
kontrast uwypukli sabo i rozdrobnienie interesw pastw zachodnich. W rzeczywistoci
istot tego sporu jest ponowne wytyczenie linii, oddzielajcej strefy wpyww Rosji i Zachodu,
co moe oznacza powrt do realiw zimnej wojny, jednak strona rosyjska jest do tego
-109-

przygotowana: jest zjednoczona i silna, a Zachd rozdrobniony, rozbity, uwikany przez rne,
czsto sprzeczne, interesy poszczeglnych pastw.
-110-
Badanie pt. Polski dyskurs prasowy o konflikcie na Ukrainie miao na celu przeledzenie tego, jak
polskie media drukowane pisay o krymskich wydarzeniach w czasie ich trwania (czyli w 2014 r.)
oraz po upywie roku (a wic w 2015 r.) i czy moemy w zwizku z tym mwi o wytworzeniu si
w mediach drukowanych czego, co mona byoby nazwa dyskursem krymskim zorientowan-
ym na wyjanienie czytelnikowi caoci sytuacji na Ukrainie? Podstaw badania byo archiwum
eGazety, a zbadano ponad 50 tytuw prasowych. Wykazano w badaniu, e temat Krymu straci
atrakcyjno medialn w cigu kilku miesicy (rok po rozpoczciu konfliktu pojawio si znaczco
mniej artykuw), jednak z perspektywy roku publicyci zgadzaj si, e Rosja osigna swoje
cele polityczne i militarne, za sama Ukraina jawi si w publikacjach jako pastwo sabe. Mwic
o konflikcie krymskim publicyci zazwyczaj odnosz si do Rosji i W. Putina jako gwnych
aktorw deniujcych sytuacj w tym obszarze Europy. Interesujco wypadaj tu fragmenty
raportu powicone denicjom sytuacji prezentowanym w artykuach, porwnaniom historycz-
nym oraz metaforyce uywanej dla oddania konfliktu (dominuje metaforyka przestrzenna zwiza-
na z ruchem oraz organiczna ciao, choroby, organizmy). To interesujca i warta polecenia
lektura.
- Prof. dr hab. Marek Jeziski, Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu
Raport przedstawia wyniki bada o tym, jak polskie media drukowane pisay o wydarzeniach na
Krymie zarwno w czasie ich trwania (2014 r.), jak i po upywie roku (2015 r.). Dziki duej bazie
periodykw i tekstw moemy sprawdzi, na ile polski publicystyczny dyskurs prasowy, na
przykadzie konfliktu na Ukrainie, skutecznie wyjania czytelnikom sytuacj i do jakiego stopnia
publicyci potra trafnie prognozowa rozwj wydarze. Raport te daje odpowied, ktra z
gazet bya najtrafniejsza w swoich prognozach.
Drug, bardzo ciekaw kwesti jest w jaki sposb pocztkowe zainteresowanie emocjonujcym
tematem uruchamia mity i historyczne klisze do interpretacji wydarze, i jak w czasie, wraz ze
spadkiem zainteresowania mediw, postpuje obiektywizacja i chodniejsze spojrzenie na
wydarzenia na Ukrainie, a take uwzgldnianie wikszego spektrum kontekstw. Raport odpowia-
da rwnie na pytanie jakich kontekstw brakowao, jakie elementy s w polskim dyskursie
prasowym niedoszacowane lub pomijane.
Olbrzymi wysiek wielkiego zespou badawczego, dwa lata wytonej pracy przyniosy bardzo
dobry efekt.
- Dr hab. Jacek Wasilewski, Uniwersytet Warszawski

Polski Dyskurs Prasowy o Konflikcie Na Ukrainie. Perspektywa Porównawcza 2014-2015

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polski Dyskurs Prasowy o Konflikcie Na Ukrainie. Perspektywa Porównawcza 2014-2015

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Polski dyskurs prasowy

Perspektywa porwnawcza 2014-2015

Koordynacja zespow koderskich:

Copyright Laboratorium Bada Medioznawczych UW

NOTA METODOLOGICZNA ...............................................................................................4

WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA .....................................................................................6

Moduy tematyczne ................................................................................................ 8

SCENARIUSZE SYTUACJI ................................................................................................9

NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNY SCENARIUSZ....................................................... 23

DEFINICJA SYTUACJI ................................................................................................... 33

PRZEDMIOT I O SPORU .............................................................................................. 45

KONTEKSTY HISTORYCZNE ......................................................................................... 53

PORWNANIA HISTORYCZNE ...................................................................................... 66

PODSUMOWANIE RAPORTU ...................................................................................... 107

Celem przedstawionego w niniejszym raporcie projektu badawczego byo sprawdzenie, jak

W agregowaniu tekstw korzystano z archiwum gazet eKiosk/eGazety. Przeszukaniu pod ktem

Rok pniej zdecydowano, e naley przeprowadzi badanie lustrzane, tzn. obejmujce

Wyselekcjonowane materiay poddawane byy kodowaniu, tj. wieloaspektowemu opisowi wedle

profesja nadawcy drugiego i trzeciego);

opisem moliwych sankcji wobec Rosji (polityczne, ekonomiczne, wojskowe,

odwoaniami do kontekstw historycznych (czy i jakie pojawiay si w tekcie);

aktorami wymienionymi w artykule (wyliczenie, kwalifikacja w alternatywie czynni-bierni,

narracj zawart w artykule (definicja sytuacji, przyczyny sytuacji, scenariusze rozwoju

jzykiem uytym do opisu sprawy (zwaszcza forma rdtytuw, leadw, a take

Zagregowane dane podlegay rekodowaniu i przekrojowemu zestawianiu przede wszystkim

WYBRANE WNIOSKI Z BADANIA

W badaniu uwidocznia si postpujca z czasem obiektywizacja i chodniejsze

Przy porwnaniu scenariuszy sytuacji z obu badanych okresw widoczne jest, e

W 2014 roku przewidywano, e W. Putin zatrzyma si na Krymie i zaprzestanie dalszej

W porwnaniu z rokiem 2014, w 2015 roku autorzy artykuw czciej unikali

Autorzy artykuw w 2014 roku wskazywali, e rwnie prawdopodobne jest pogbienie

Rok po kluczowych wydarzeniach na Ukrainie publicyci przestaj wskazywa j jako

W obu badanych okresach przewaaa tendencja do definiowania Rosji jako aktora

Rok po wydarzeniach na Krymie publicyci niezwykle rzadko poruszali temat Majdanu,

Pomidzy 2014 a 2015 rokiem nastpia zmiana w postrzeganiu przez publicystw

Autorzy tekstw w obu monitorowanych okresach przywizuj znaczco mniejsz wag

Spektrum merytoryczne kontekstw i porwna historycznych przytaczanych

Najwiksz frekwencj osigny jednak te konteksty i porwnania historyczne, ktre

W 2014 roku polscy publicyci chtnie odnosili wczesn sytuacj na Krymie do

przestrzenne, choroba/organizm, ciao oraz gra).

Przyczenie Pwyspu Krymskiego do Federacji Rosyjskiej w wietle prawa midzynarodowego

Wykres 1. Udzia artykuw zawierajcych Wykres 2. Udzia artykuw zawierajcych

Artykuy zawierajce scenariusze Artykuy zawierajce scenariusze

Wykres 3. Zestawienie scenariuszy sytuacji poruszanych przez publicystw w 2014 roku

Najwiksz rnic odnotowano w ekspozycji scenariuszy sytuacji dotyczcych wprowadzenia

W scenariuszach przewidujcych wprowadzenie sankcji odnotowano najwiksz rnic

ilociow w porwnaniu do pierwszego roku badania. Publicyci w 2015 roku rzadziej

Wedug analizowanych artykuw z 2014 i 2015 roku wprowadzenie sankcji miao by

Dalsza ekspansja Rosji

Wykres 6. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych ekspansji Rosji

Porozumienie midzy Rosj a Zachodem i Ukrain

Wykres 7. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych porozumienia midzy Rosj

W 2014 roku publicyci wskazywali na rne drogi pokojowego rozwizania konfliktu.

Podczas analogicznego badania, przeprowadzonego rok po opisywanych wydarzeniach,

i bezwzgldno nie s nieskoczone10. Rosja moe ulec zachodnim politykom i wrci do

Wykres 8. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych konfliktu zbrojnego

Wykres 9. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych sytuacji wewntrznej na Ukrainie

Sytuacja wewntrzna w Rosji

Wykres 10. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych reakcji Zachodu

W 2015 roku pojawiy si dwa scenariusze wskazujce na postawy spoeczestwa wobec

Wykres 11. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych roli Polski w konflikcie

Wykres 13. Zestawienie scenariuszy sytuacji dotyczcych konfliktu politycznego

Porwnujc scenariusze sytuacji z obu badanych okresw, widoczne jest, e w przewaajcej