Konflikt Na Ukrainie Oczami Polaków - Jak Patrzą I Co Widzą W Memach

Konflikt na Ukrainie
oczami Polakw
jak patrz i co widz w memach?

Warszawa, luty 2017

Wydawca:
Laboratorium Bada Medioznawczych UW
ul. Bednarska 2/4
00-310 Warszawa
biuro@lbm.uw.edu.pl
Wykonanie raportu:
Zesp Laboratorium Bada Medioznawczych UW pod kierownictwem dr. Tomasza Gackowskiego i dr
Karoliny Brylskiej
Autorzy raportu:
Karolina Brylska, Tomasz Gackowski, Mateusz Patera, Dagmara Sidyk, Amanda Siwek
Koordynacja zespow koderskich:

Adam Balcerzak, Karolina Brylska, Tomasz Gackowski, Mateusz Patera
Wsparcie techniczne:
Adam Balcerzak
ISBN 978-83-944298-0-5
Copyright Laboratorium Bada Medioznawczych UW
Na okadce wykorzystano grafik autorstwa alvaro_cabrera pochodzc ze strony www.freepik.com (CC 3.0 BY).
Konflikt na Ukrainie oczami Polakw Laboratorium Bada Medioznawczych UW
SPIS TRECI
SPIS TRECI ........................................................................................................................... 3
STRESZCZENIE RAPORTU .................................................................................................... 4
BADANIE OKULOGRAFICZNE PROCEDURA BADAWCZA ................................................ 5
ANALIZA SEMIOTYCZNA MEMA MARSJANIE.................................................................. 8
WYNIKI BADANIA ................................................................................................................. 13
WNIOSKI I DYSKUSJA ......................................................................................................... 31
BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 34
| SPIS TRECI |
-3-
STRESZCZENIE RAPORTU
Raport przedstawia wyniki badania okulograficznego zwizanego z memami internetowymi1.
Celem raportu byo przyjrzenie si sposobowi odbioru memw internetowych dotyczcych
sytuacji na Krymie zarwno przez studentw, jak i osoby po czterdziestym roku ycia. Raport
stanowi prb przyblienia stosunkowo nowego sposobu prowadzenia bada medioznawczych
oparcia prac o nowoczesne narzdzia badawcze, ktre umoliwiaj przeprowadzenie bada
behawioralnych (w tym przypadku bada za pomoc okulografu), a na dalszym etapie czenie
rnych metod analizy. Tekst w dalszej czci skupia si na analizie semiotycznej materiau
rdowego oraz przyblieniu gwnych tematw (ang. top lines) badania fokusowego, ktre
dotyczyo materiaw wizualnych badanych poprzez eyetracker. Kolejne wtki stanowi opis
przeprowadzonego badania okulograficznego oraz prezentacja jego wynikw. Warto zaznaczy,
e czenie tego typu metod i technik badawczych nie jest jeszcze powszechn praktyk w
ramach dziedziny nauk o mediach2.
Celem projektu badawczego byo sprawdzenie, czy mona zaobserwowa podobiestwa i

rnice w sposobie odbierania memw internetowych przez osoby modsze (studentw) i
osoby starsze (po czterdziestym roku ycia). Innymi sowy, przeprowadzone badanie miao
zweryfikowa, czy wiek jest istotn zmienn przy odbiorze memw internetowych. Projekt
skupia si na ocenie, czy a jeli tak, to w jakim stopniu i na jakich paszczyznach dwie
badane grupy rni si w odbiorze memw internetowych: jak przebiega koncentracja wzroku
na poszczeglnych obszarach, jak rozumiane s treci przekazywane przez mem internetowy
oraz na ile klarowne s ukryte w nich znaczenia, metafory i odniesienia.
Raport jest jedynie czci wieloetapowego, zoonego projektu analitycznego, skadajcego

si z bada okulograficznych, ankiet oraz zogniskowanych wywiadw grupowych (ang. FGI
focus group interview). Zastosowanie rnych metod i ich poczenie pozwala na pogbienie
analizy oraz umoliwia caociowy opis odbioru memw internetowych.
Z powodu zoonoci materiau oraz mnogoci tematw, niniejszy tekst prezentuje jedynie
wybran cz wynikw i wnioskw zwizanych z projektem. Naley zaznaczy, e wskazane
jest dalsze opracowanie materiau z uyciem tych samych metod oraz narzdzi. Warto take
podkreli, e artyku stanowi kontynuacj gwnych zaoe autorskiej pracy konceptualnej dra
Tomasza Gackowskiego i dr Karoliny Brylskiej, ktr badacze postulowali rozwija w dalszej
praktyce badawczej w dziedzinie medioznawstwa3.

1
Przy konstruowaniu badania korzystano z definicji A. Walkiewicza: memem internetowym moemy zatem nazwa
| STRESZCZENIE RAPORTU |
zdigitalizowan jednostk informacji (tekst, obraz, film, dwik), rozpowszechnion w internecie, ktra zostaje
skopiowana, przetworzona i w tej przetworzonej formie opublikowana (A. Walkiewicz, Czym s memy internetowe?
Rozwaania z perspektywy memetycznej, Teksty z Ulicy nr 14, Katowice 2012).
2
Wyjtek moe stanowi analiza bajki My Little Pony autorstwa K. Brylskiej i T. Gackowskiego zob. T. Gackowski,
K. Brylska, My Little Pony in adults' eyes. How do men and women watch cartoons? An eye-tracking experiment,
Proceedings IEEE - 2016 9th International Conference on Human System Interactions (HSI) (5-6 July 2016,
Portsmouth, UK), IEEE, DOI: 10.1109/HSI.2016.7529672 s. 444 - 450.
3
T. Gackowski, K. Brylska, Badania behawioralne w naukach o mediach. Analiza okulograficzna w badaniach nad
bajkami dla dzieci na przykadzie My Little Pony eksperyment okulograficzny. Fragmenty artykuu dostpne online:
http://www.lbm.uw.edu.pl/8-aktualnosci/41-o-badaniach-behawioralnych-w-naukach-o-mediach [dostp:
10.02.2017].
-4-
BADANIE OKULOGRAFICZNE PROCEDURA

BADAWCZA
Badanie okulograficzne tak samo jak powizane z nim badanie ankietowe oraz zogniskowany
wywiad grupowy by realizowany w Laboratorium Bada Medioznawczych Uniwersytetu
Warszawskiego4. Badanie przeprowadzono z wykorzystaniem okulografu TOBI X2 60 Hz. Do
badania zrekrutowano dwie grupy uczestnikw. W skad pierwszej wchodzili studenci (zarwno
mczyni, jak i kobiety) w zblionym albo takim samym wieku, studiujcy zazwyczaj ten sam
kierunek (dziennikarstwo i medioznawstwo). Drug grup stanowili doroli powyej
czterdziestego roku ycia rnicy si zarwno pci, wiekiem, wyksztaceniem, jak i
wykonywanym zawodem (przebadani doroli znajdowali si w przedziale wiekowym 40-55 lat,
jedna osoba miaa powyej 56 lat). W pierwszym przypadku mamy wic do czynienia z grup
relatywnie jednorodn (rnic si jedynie pci), w drugim przypadku z grup bardziej
zrnicowan.
Badanym zostao zaprezentowanych dziesi zrnicowanych pod wzgldem stopnia

zoonoci i formy memw internetowych. Warto zaznaczy, e mem pod roboczym tytuem
Marsjanie szczegowo omawiany w niniejszym raporcie by czwartym obrazem
zaprezentowanym osobom badanym. Kady z analizowanych memw internetowych stanowi
swoisty komentarz do sytuacji na Krymie.
W czasie badania okulograficznego osoby badane zajmoway stanowisko, ktre zostao

zaaranowane w taki sposb, by ewentualne wystpienie czynnikw zakcajcych nie miao
wpywu na wynik badania5. Badanie przeprowadzono w oddzielnym pomieszczeniu, w ktrym w
czasie trwania badania przebywali wycznie badacz oraz osoba aktualnie badana. Dodatkowo
zadbano o odpowiedni aspekt techniczny badania: dopasowane owietlenie (zarwno wiato
sztuczne o zimnej barwie wietlwki, jak i wiato dzienne), uniemoliwiajce ruch mebla
krzeso oraz odpowiedni kt nachylenia stanowiska6. Obok stanowiska okulograficznego
znajdowao si miejsce przeznaczone dla badacza mg on dziki temu kontrolowa przebieg
badania, a take przez cay czas obserwowa zachowanie badanego, co umoliwio
wychwycenie ewentualnego wystpienia elementw zakcajcych wynik badania, takich jak np.
czste zmiany pozycji, niespokojne ruchy czy tiki.
Badanie okulograficzne miao ustalony, schematyczny przebieg. Badacz prowadzi kolejno

| BADANIE OKULOGRAFICZNE PROCEDURA BADAWCZA |
osoby badane do pomieszczenia, w ktrym znajdowao si wyodrbnione stanowisko

okulograficzne. Nastpnie wskazywa miejsce i prosi o zajcie wygodnej pozycji, wyjaniajc
zwile, na czym bdzie polegao badanie.
W dalszej czci badania prowadzcy uzupenia komputerowo metryczk osoby badanej (pe i
wiek osoby badanej), a take zadawa badanemu dwa oglne pytania. Pierwsze dotyczyo
znajomoci stron internetowych, na ktrych publikowane s memy (Czy korzysta Pan/Pani ze
stron internetowych, na ktrych publikowane s memy, np. demotywatory.pl, kwejk.pl?). Drugie

4
Laboratorium Bada Medioznawczych jest pracowni naukowo-badawcz dziaajc w ramach struktur Wydziau
Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dodatkowe informacje na temat infrastruktury
LBM UW dostpne s na stronie http://www.lbm.uw.edu.pl/o-nas.
5
Stanowisko badania okulograficznego zostao zorganizowane zgodnie z praktyk tego typu bada, opisan midzy
innymi w publikacji The eyetracking methodology. Theory and Practice autorstwa A. Duchowskiego.
6
Wizualizacja stanowiska okulograficznego kabiny badawczej do bada okulograficznych wyposaonej w Eye-
Tracker oraz Mobile Device Solution dostpna jest na stronie LBM UW (zob. Funkcjonalno Laboratorium Bada
Medioznawczych. II Kabina badawcza do bada okulograficznych wyposaona w Eye Tracker oraz Mobile Device
Solution, http://www.lbm.uw.edu.pl/o-nas/funkcjonalnosc-lbm-uw, [dostp: 12.01.2017]) .
-5-
pytanie natomiast polegao na ocenie na piciostopniowej skali: bardzo dobrze / dobrze /

przecitnie / w niewielkim stopniu / wcale wasnej znajomoci aktualnej sytuacji na Ukrainie
przez respondenta (Jak dobrze orientuje si Pan/Pani w obecnej sytuacji politycznej na
Ukrainie?). Nastpnie przeprowadzano kalibracj, czyli dostosowywano ustawienia narzdzia
do badanego, po czym przechodzono do waciwej czci badania.
Na pocztku na ekranie wywietlaa si plansza z krtk instrukcj, pniej prezentowane byy

wybrane memy internetowe. Pokazanych zostao dziesi memw, kady przez osiem sekund.
Materia badawczy zosta wczeniej wyselekcjonowany jako speniajcy zaoenia projektu
do badania zakwalifikowano memy internetowe zwizane z sytuacj na Krymie. Przy doborze
dodatkowo zwracano uwag na to, by badane memy byy zrnicowane pod wzgldem
formalnym i graficznym oraz niosy ze sob mnogo moliwych interpretacji, odniesie i
skojarze. Po obejrzeniu materiau badani za pomoc myszki komputerowej wypeniali
krtk ankiet, w ktrej odpowiadali na kilka pyta dotyczcych memw internetowych:
1. Ktry z memw podoba si Panu/Pani najbardziej?

2. Ktry mem wyda si Panu/Pani najmieszniejszy?
3. Ktry mem wywoa w Panu/Pani poczucie strachu/grozy?
4. Czy ktry mem wedug Pana/Pani przedstawia Putina w pozytywnym wietle?
5. Ktry mem wedug Pana/Pani jest najbardziej prozachodni?
6. Ktry mem wedug Pana/Pani jest najbardziej prorosyjski?
7. Ktry mem wedug Pana/Pani najbardziej oddaje istot konfliktu na Ukrainie?
Po zakoczeniu badania okulograficznego, ktre jednorazowo trwao okoo pi minut, osoba

badana bya zapraszana do innego pomieszczenia tzw. fokusowni7, gdzie czekaa na
zakoczenie badania przez pozostaych respondentw. Osoby, ktre zakoczyy t cz
badania, byy proszone o niepodejmowanie rozmw na tematy zwizane z obejrzanymi
treciami z pozostaymi oczekujcymi.
Ostatni czci badania by zogniskowany wywiad grupowy (fokus, ang. FGI focus group
interview), ktry zosta przeprowadzony przez dwoje badaczy moderatora oraz osob
aktywizujc uczestnikw wedug uoonego wczeniej scenariusza. W pierwszej, oglnej
czci zakada on poruszenie nastpujcych wtkw: istoty memw, analizy tematyki
badanych memw, okrelenia sytuacji politycznej, ktrej dotyczyy oraz ich bohatera lub
bohaterw. Drug, szczegow cz rozmowy stanowia dyskusja na temat poszczeglnych
memw, ktre zostay wybrane w drodze ankiety przez uczestnikw badania jako
najbardziej interesujce, najlepiej do nich przemawiajce. Poruszono tematy zwizane z

charakterystycznymi cechami danego mema, przekazywanymi emocjami i prezentowanymi
postaciami. Dotknito take kwestii symboliki i sposobu odczytania mema. Przebieg badania
fokusowego by w caoci rejestrowany kamer wideo, o czym badani zostali poinformowani.
Nastpnie wyniki zostay zebrane, przeanalizowane i opisane. Niniejszy raport skupia si w

duej mierze na czci okulograficznej badania jednak dla penego zrozumienia badanej
materii konieczne jest poruszenie wtkw zwizanych z analiz semiotyczn memw oraz
zaprezentowanie wnioskw pyncych z badania fokusowego. Z uwagi na zoono badania w
dalszej czci tekst skupia si wycznie na jednym memie internetowym (Marsjanie), ktry
zosta uznany za najbardziej reprezentatywny dla caej grupy badani rnili si bowiem w jego

7
Fokusownia, ktr dysponuje Laboratorium Bada Medioznawczych, to specjalnie zaaranowana sala,
ktra wyposaona jest w lustro weneckie, sprzt do rejestracji obrazu i dwiku oraz kilkanacie kolorowych puf.
Wizualizacja fokusowni znajduje si na stronie LBM UW (zob. Funkcjonalno Laboratorium Bada Medioznawczych.
VI Fokusownia, http://www.lbm.uw.edu.pl/o-nas/funkcjonalnosc-lbm-uw, [dostp: 12.01.2017]).
-6-
ocenie. Analizowany mem zosta przez nich uznany zarwno za najmieszniejszy (1 osoba), jak
i wywoujcy poczucie grozy/strachu (1 osoba). Ponadto, jedna osoba uznaa go za mem
najbardziej oddajcy istot konfliktu na Ukrainie.

-7-
ANALIZA SEMIOTYCZNA MEMA MARSJANIE8
Rysunek 1. Mem Marsjanie9
Prezentowany mem powsta najprawdopodobniej tu po aneksji Krymu przez Rosj (18.03.2014

r.). Zosta opublikowany anonimowo na stronie demotywatory.pl, a uycie jzyka angielskiego
moe wskazywa na autora pochodzenia zachodniego (a na pewno osoby, ktra posuguje si
jzykiem angielskim), by moe amerykaskiego internaut o czym moe wiadczy take
wybr kadru z hollywoodzkiej produkcji. Jednoczenie taki wybr jzyka sprawia, e przekaz
zawarty w memie jest zrozumiay dla do szerokiego grona odbiorcw.
Analiza mema moliwa jest na dwch paszczyznach: podstawowej ograniczonej do treci

prezentowanych na obrazku oraz pogbionej o kontekst kulturowy10, a mianowicie
o metafory, symbole i przesanie zawarte w filmie Marsjanie atakuj! (1996) w reyserii Tima
Burtona, do ktrego mem bezporednio si odwouje jest bowiem przerobionym kadrem z tej
amerykaskiej produkcji11.
Na pierwszym planie, w centralnej czci mema, wida wyobraenie kosmity lidera Marsjan.
W miejsce jego twarzy zostaa wklejona podobizna Wadimira Putina. Autor nie ograniczy si
do prostego zastpienia gowy kosmity wizerunkiem prezydenta Rosji zastosowa
| ANALIZA SEMIOTYCZNA MEMA MARSJANIE |
pracochonn, wysublimowan technik. Takie wyeksponowanie postaci prezydenta Rosji

wiadczy o jego naczelnej pozycji to on panuje nad przedstawion sytuacj.

8
W podrozdziale wykorzystane zostay rwnie cytaty i wnioski z przeprowadzonego przez LBM UW badania
fokusowego (ang. focus group interview, FGI), ktre dotyczyo odbioru badanych wczeniej za pomoc okulografu
wybranych memw internetowych, odnoszcych si do sytuacji na Krymie.
9
rdo: http://img7.demotywatoryfb.pl//uploads/201403/1395366946_r5qnfe_600.jpg, dostpny na stronie Ukraina
drugi pomaraczowy bunt modych!, http://www.ungern.fora.pl/aktualnosci-dzunglowe,3/ukraina-drugi-
pomaranczowy-bunt-mlodych,5221-1155.html [dostp: 2.11.2016].
10
Analiza semiotyczna mema zostaa oparta o publikacj m.in. G. Rose, Interpretacja materiaw wizualnych.
Krytyczna metodologia bada nad wizualnoci, przek. E. Klekot, 2010.
11
Kadr zosta zaczerpnity z filmu Tima Burtona Marsjanie atakuj! z 1996 r. Fragment filmu, z ktrego pochodzi
ujcie: JaneQRepublican Mars Attacks: We Come In Peace, https://www.youtube.com/watch?v=rMdC45S79uQ,
[dostp: 2.11.2016].
-8-
Warto zaznaczy, e garderoba W. Putina znaczco odrnia si od ubioru reszty Marsjan to

czerwony paszcz przypominajcy zarwno strj cesarski bd krlewski paszcz koronacyjny,
jak i charakterystyczne odzienie z filmu Gwiezdne Wojny. Posta Wadimira Putina, ze wzgldu
na umieszczenie w popkulturowej konwencji science fiction, budzi rozliczne skojarzenia z
gwnym antagonist filmu Gwiezdne Wojny, Imperatorem Palpatinem. W sadze gwnym
celem Palpatinea byo przejcie wadzy absolutnej nad galaktyk, a jego zachowanie byo
zbiene z dziaalnoci przywdcy Marsjan w Marsjanie atakuj!. Przedstawienie Putina jako
Marsjanina w tym kontekcie moe wiadczy o tym, e prezydent Rosji w swoich
dziaaniach politycznych kieruje si podobnymi pobudkami. Rzdz nim imperialistyczne
zapdy, chce podbi wiat nie dy przy tym do jakiego wyszego, waniejszego celu chce
jedynie sia zniszczenie, zagrabi nieswoj wasno.
Z drugiej strony, przedstawienie W. Putina jako kosmity moe budzi rwnie pewne ironiczne
skojarzenia. Mona wnioskowa, e dziki takiej kreacji Putin zosta oderwany od
rzeczywistoci, e buja w obokach, a jego marzenia o podboju s nie z tej ziemi, czyli s
irracjonalne.
Putin ma nieproporcjonalnie du gow z mzgiem wychodzcym na wierzch, beznamitn

twarz i spojrzenie skierowane wprost na odbiorc obrazka. Jego mina i wzrok mog wiadczy
o tym, e kroki, ktre podejmuje, nie wzbudzaj w nim wikszych emocji, e dziaa wiadomie i
bez litoci. Taka interpretacja moe wywoywa u odbiorcw zaskoczenie i strach.
Twarz Wadimira Putina wedug uczestnikw badania fokusowego przypomina oblicze

pokerzysty (Pani412: Ma asa w rkawie. Pani3: Ma twarz nic mnie nie zatrzyma). Jedna
z badanych zauwaya jednak, e twarz Putina tak naprawd nie przeraa sama w sobie, a tylko
w kontekcie dziaa, jakie ten czowiek podejmuje Pani2: ja w yciu bym na przykad nie
powiedziaa, e to jest makabryczna twarz. Nie nie ale ona nas przeraa przy caej wiedzy. A nie
mylisz tak, e gdyby popatrzya O, taki kaczorek.
Za Putinem, z lewej i prawej strony, stoj inni kosmici. Maj zielone stroje, grone miny oraz
czujny wzrok, w rkach natomiast trzymaj bro. Wszystko to sprawia, e wygldaj jak armia.
Dodatkowo, Marsjanie rozgldaj si na boki. Prawdopodobnie jako armia pilnuj tego, co
dzieje si wok lidera, dokonuj rekonesansu otaczajcego ich terenu. Wydaj si by take
mniej zdecydowani ni ich przywdca moliwe, e bez jego obecnoci straciliby si i
determinacj, co jest skdind znanym motywem w historii i kulturze13. Badani skojarzyli te
postaci z ochraniajcymi przywdc oficerami BOR-u (Pani4: Tak, ja bym powiedziaa, e oni go
chroni. Pan1: Oni wszystko zrobi dla niego). Porwnali rwnie Wadimira Putina do krlowej
pszcz, a pozostaych Marsjan do trutni.
Zielony kolor ich kombinezonw przywodzi na myl synne zielone ludziki, czyli onierzy w
mundurach armii rosyjskiej, ale bez adnych dystynkcji14. Take uczestnicy badania
fokusowego zdecydowanie opowiedzieli si za tak interpretacj armii Marsjan (Pan3: To
bardziej jako zielone ludziki. [] no name, jak najbardziej. Weszli do sklepu, kupili ubrania i s.
Pan1: W sklepie z militariami sobie kupili chopcy).

12
W celu zachowania anonimowoci uczestnikw, przy przytaczaniu ich wypowiedzi z badania fokusowego
stosowane bd nastpujce oznaczenia: dla grupy osb dorosych Pan albo Pani oraz cyfra wyrniajca
kolejno badanych; dla grupy studentw: Student albo Studentka oraz cyfra wyrniajca kolejno badanych.
13
Tytuem przykadu mona wskaza wadcw historycznych (Aleksander Wielki, Hannibal i Napoleon Bonaparte)
oraz literackich - bohaterw takich dzie kultury, jak chociaby Wadca Piercieni autorstwa J. R. R. Tolkiena.
14
Na Ukrainie pojawiy si zielone ludziki. Rosjanie kontynuuj ostrza, http://wyborcza.pl/1,76842,16340882,
Na_Ukrainie_pojawily_sie_zielone_ludziki__Rosjanie.html#ixzz4Oy2M1EDA [dostp: 3.11.2016].
-9-
Karabiny dzierone w doniach przez Marsjan mog budzi obawy. W filmie Burtona jest
bowiem mowa o broni jdrowej, by moe mem nawizuje wic do broni atomowej, ktra jest w
posiadaniu Rosjan i ktrej uycia obawiaj si inni wiatowi przywdcy15.
Gowy Marsjan przypominaj czaszki kociotrupw: s due, maj przeronite mzgi

i wyupiaste oczy. Marsjanie przedstawieni s przez to groteskowo, wygldaj gronie, ale mao
inteligentnie. Wydaje si, e mog dziaa bez konkretnego celu. Badani podkrelili, e kosmici
na przedstawionym memie s jednakowi Pani2: Tacy sami, wic na swj sposb adni, jacy
niemi, wykonujcy rozkazy. S mas i wanie dlatego budz strach Pan3: Gin, a za chwil s
nastpni, jak mrwki. [] Emocje s takie, e to jest masa, to nie to, e on strasznie wyglda, bo
ma takie oczy. Nie, to jest masa, pierwszy szereg padnie, jest nastpny szereg. Pani4: Masa jest
nieobliczalna.
Zarwno lider Putin, jak i pozostali Marsjanie maj na gowach szklane hemy. Kule te mog
symbolizowa, na co wskazali badani, e Putin i jego poddani s we wasnym, odrbnym
wiecie. Pan1: On jest w swoim wiecie, to jest mj wiat, oddycham swoim powietrzem, swj
tlen mam, wszystko swoje. Pani2: On ju nie naley do wiata. Pani3: Dokadnie, jestem ponad
wszystkim, [ta twarz] si upodabnia do tych naszych przybyszy z kosmosu. Ona nie jest tak
znieksztacona, jak ich, ale przynaley.
Znajdujcy si u gry obrazka napis We come in peace (pol. Przychodzimy w pokoju) jest
ironiczny, gdy Marsjanie nie wygldaj na nastawionych pokojowo. Wrcz przeciwnie sposb
przedstawienia postaci i zestawienie obrazka z takim wanie napisem ma przywodzi na myl
ukryty cel Rosjan, jakim jest zawadnicie wiatem. Nawet odbiorcy nieznajcy fabuy filmu
dostrzeg zawarty tu sarkazm. Putin i jego wojska s przedstawieni jako bezczelni kamcy,
nastawieni na brutalny podbj wiata. Na obrazku wprost wida bowiem, e Marsjanie s
przygotowani do bezporedniej walki.
Take uycie jzyka angielskiego wydaje si by w tym kontekcie nieprzypadkowe Marsjanie

(onierze rosyjscy) wraz ze swoim przywdc (Putinem) kieruj swj aktualny przekaz do
spoecznoci zachodniej zwaszcza do prezydenta Stanw Zjednoczonych. Mona w tym
przypadku zaobserwowa analogi do identycznego zachowania Marsjan w produkcji Burtona.
Filmowi Marsjanie take zapewniaj amerykaskiego prezydenta (granego przez Jacka
Nicholsona) o swoich pokojowych zamiarach, ktre kilka chwil pniej zmieniaj si w spektakl
masowego mordowania Ziemian oraz niszczenia planety. Mem, w kontekcie filmowych
wydarze, wskazuje take na atwowierno Zachodu wzgldem obcych: czy to Marsjan, czy to
Putinowskiej Rosji. Idc tym tropem, obraz stawia Rosjan na pozycji outsidera, wprost
przyrwnuje ich bowiem do przybyych z kosmosu (a wic spoza Ziemi) Marsjan. Mem nasuwa
rwnie skojarzenia z postaw wiatowych przywdcw, ktr charakteryzuje brak

zdecydowania i swoista atwowierno. W produkcji Marsjanie atakuj! najbardziej wymiewana
jest krtkowzroczno prezydenta Stanw Zjednoczonych, w jednej ze scen pojawia si jednak
take prezydent Francji co moe, u osb znajcych film, budzi skojarzenie z biern postaw
Franois Hollandea wobec poczyna Rosji.
W tym kontekcie warto rwnie zauway, e taki odrealniony wizerunek prezydenta Rosji
przedstawionego jako kosmity poczony z wypowiadan przez niego fraz jest nielogiczny.
W memie zastosowano bowiem podwjne zaprzeczenia Wadimir Putin nie jest przecie

15
T. Baliszewski, Rosja ma najwicej gowic atomowych. Ile maj pozostae pastwa, posiadajce bro nuklearn?,
http://natemat.pl/63575,rosja-ma-najwiecej-glowic-atomowych-nikt-nie-chce-zrezygnowac-z-broni-nuklearnej
[dostp: 7.11.2016].
-10-
Marsjaninem, a jego wojska rwnie nie przychodz w pokoju. Takie ujcie skania przekonaniu,
e analizowany obraz jest w rzeczywistoci kolaem, ktry skrywa w sobie wiele
interpretacyjnych wymiarw.
Warto podkreli, e w produkcji Burtona sentencja We come in peace jest wypowiadana

przez specjalne urzdzenie tumaczce jzyk marsjaski. Okazuje si wic, e przybysze
z kosmosu w tym ich lider uosabiajcy Putina zostali dodatkowo zdehumanizowani.
Rosja poprzez posta prezydenta jest porwnana do przybysza z innej planety, a inwazja
Marsjan na Ziemi jest zestawiona z inwazj Rosjan na Krym. Filmowa Ziemia jest wic
zmetaforyzowanym Krymem, naraonym na atak obcych, wrogich si. Rosjanie, pomimo
zapewnie o pokojowych zamiarach, wtargnli na Ukrain tak samo, jak filmowi Marsjanie
zaatakowali Ziemi tumaczc swoje racje pozornym referendum i zapewnieniami, e na
Krymie nie ma rosyjskich wojsk.
Warto take zestawi wtek krymskiego referendum a wic teoretycznie dobrowolnego

przekazania wadzy nad terytorium Pwyspu Krymskiego z motywem czerwonego dywanu,
ktry pojawia si w filmie Tima Burtona. Bohaterowie Marsjanie atakuj! z utsknieniem czekali
bowiem na przybycie kosmitw oraz witali ich z niezwyk estym i radoci, co symbolizuje
wanie przygotowany dla nich czerwony dywan. Czerwony dywan by bowiem w historii
zarezerwowany dla krlw, witych i bstw, potem () te politykw16. Take dla Wadimira
Putina prezydent Rosji czsto pozuje na tle czerwonego dywanu17. W tym kontekcie,
przeprowadzone na Krymie referendum w sprawie statusu terytorium18, ktre odbyo si w
marcu 2014 roku i zgodnie z oficjalnymi wynikami zakoczyo si opowiedzeniem si
zdecydowanej wikszoci gosujcych za zjednoczeniem z Federacj Rosyjsk19, byo rwnie
swoistym zaproszeniem do gocinnego, pokojowego przyjcia Rosjan na tym spornym
obszarze.
Analiza przedstawionego obrazka w zestawieniu z badaniem fokusowym dowodzi, jak

rnorodne skojarzenia mog nasuwa memy. Sami badani podkrelili istnienie bardzo wielu
sposobw, w ktre mona interpretowa kady z nich Pan3: Zobaczcie, wyszlimy od tego, e
memy si przerzuca, cztery sekundy, cztery sekundy, a my ju siedzimy dziesi minut przy
jednym i mamy pit koncepcj.
Podobnie postrzegaj kwesti odczytywania memw studenci. Wskazuj oni, e mem jest
traktowany jako element uatwiajcy poznanie danego zjawiska. Podkrelaj take jego
emocjonalno. Twierdz rwnie, e tworzenie memw jest sposobem na odreagowanie danej
sytuacji Studentka9: Mi si wydaje, e ludzie tak reaguj na t sytuacj, czy j rozumiej czy jej
nie rozumiej, w taki sposb sobie z nimi radz.

16
B. Piotrowska, Historia czerwonego dywanu. Od greckich bogw po bstwa Hollywood,
http://wyborcza.pl/10,145133,19660849,historia-czerwonego-dywanu-od-greckich-bogow-po-bostwa-hollywood.html
[dostp: 3.11.2016].
17
W. Stewart, D. Harding, Caviar, champagne and 5,000 bottles of champagne: Vladimir Putin sworn in as president as
Russians riot on the streets, http://www.dailymail.co.uk/news/article-2140684/Vladimir-Putin-inaugurated-Russian-
president-THIRD-6-year-term.html [dostp: 3.11.2016].
18
W trakcie referendum w miejscach gosowania nie byo adnych obserwatorw z ramienia OBWE, ONZ, Unii
Europejskiej czy WNP. Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych, na mocy swojej rezolucji nr
68/262, przyjo niewic rezolucj potpiajc referendum na Krymie i aneksj pwyspu przez Rosj tekst
rezolucji: 68/262. Territorial integrity of Ukraine, http://www.un.org/en/ga/search/
view_doc.asp?symbol=A/RES/68/262 [dostp: 24.11.2016].
19
Wyniki referendum: 96,8 proc. za przyczeniem Krymu do Rosji, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-
swiata,2/wyniki-referendum-96-8-proc-za-przylaczeniem-krymu-do-rosji,408431.html [dostp: 24.11.2016].
-11-
Wobec przeprowadzonej powyej analizy semiotycznej mema mona postawi hipotez, e

wzrok odbiorcw obrazka przykuwa przede wszystkim rodkowa, wyeksponowana posta
Putina oraz napis We come in peace, bdcy point przedstawionej sytuacji. Wspomniana
koncepcja zostaa zweryfikowana poprzez zestawienie z wynikami pozostaych
przeprowadzonych bada okulograficznym i FGI, a take skontrolowana przez
przeprowadzenie testw statystycznych. Opisy, zalenoci, interpretacje, a w konsekwencji
wnioski dokonanych procedur badawczych znajduj si w dalszej czci niniejszego
opracowania.

-12-
WYNIKI BADANIA
Podczas analizy statystycznej wynikw badania okulograficznego wykorzystywano rnorakie
miary (ang. metrics), jakie proponuje narzdzie TOBI Studio 3.2. Za pomoc okulografu
przebadano 19 osb stosunek kobiet do mczyzn wynis 9:10. W trakcie badania
okulograficznego osigny one zadowalajce prbkowanie (ang. samples) wynosio ono
rednio 82 proc., a w niektrych przypadkach sigao nawet 95 proc. Naley zauway, e
wyszy procent prbkowania przekada si na dokadniejszy pomiar okulograficzny.
Wrd dziewitnastu przebadanych znalazo si 11 osb w wieku 18-26 lat (grupa studentw)
oraz 8 osb w grupie dorosych, po czterdziestym roku ycia. Uznano, e s to grupy rozczne,
niezalene od siebie. Zaoenie to suyo zbadaniu, czy wiek zmienna, ktra wystpuje
niezwykle czsto w rnego typu badaniach, zarwno behawioralnych, jak i spoecznych
istotnie wpywa na rednie wyniki pomiarw okulograficznych. Innymi sowy: czy kolejne
pokolenia rnie patrz na te same treci. W przypadku potwierdzenia tej hipotezy, chciano
stwierdzi, w jaki sposb, w jakim stopniu i dlaczego wiek mgby wpywa na sam odbir
memw.
Warto podkreli, e na koniec analizy danych przeprowadzono take dwa testy statystyczne
test t-Studenta20 oraz test ANOVA21. Suyy one ustaleniu, czy rednie wyniki wybranych
pomiarw badania okulograficznego s istotne statystycznie: czy nie s przypadkowe. Przyjto
jednakowy poziom istotnoci dla pomiarw czyli maksymalne ryzyko bdu, akceptowalne
przez badacza (oznaczane symbolem ). Zgodnie z obowizujc praktyk przyjto poziom
=0,05 (zarwno dla testu ANOVA, jak i dla testu t-Studenta).
Wyrniono kilka najistotniejszych pomiarw, typowych dla bada za pomoc okulografu TOBI
Studio. Pierwszy pomiar czas do pierwszej fiksacji (ang. Time To First Fixation) dotyczy
czasu od zaprezentowania bodca do pierwszej fiksacji na dany obszar zainteresowania
badacza (tzw. AOI)22. Recepcja odbywa si wic w schemacie: bodziec start fiksacja AOI.
Nastpn wan miar, ktr wzito pod uwag przy analizie wynikw bya liczba fiksacji
poprzedzajcych spojrzenie badanego pierwszy raz na okrelony AOI (ang. Fixations Before).
Miara ta wskazuje, ile ruchw oka nastpio, zanim badany skierowa swj wzrok na dany
obszar zainteresowania. Kolejn poddan analizie miar by czas pierwszej fiksacji na wybrany
obszar zainteresowania (ang. First Fixation Duration). Innymi sowy ile trwaa pierwsza
fiksacja badanego na dany AOI. Nastpnie chciano sprawdzi redni czas wszystkich fiksacji
badanego na konkretny obszar zainteresowania (ang. Fixation Duration). Kolejna miara, ktra
zostaa wzita pod uwag to czny czas wszystkich fiksacji na okrelony obszar
zainteresowania w czasie trwania caego badania (ang. Total Fixation Duration), czyli jak dugo
w czasie w tym przypadku piciosekundowej ekspozycji danego mema internetowego

20
Test t-Studenta jest metod statystyczn, ktra suy do porwnania dwch rednich midzy sob, jeli znane s:
wyniki n pomiarw (tj. liczba badanych osb), rednia arytmetyczna oraz warto odchylenia standardowego lub
wariancji. W metodzie tej nie jest konieczna znajomo odchylenia standardowego w populacji. Zob. Z. Baraska,
Podstawy metod statystycznych dla psychologw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2000.
21
ANOVA, czyli analiza wariancji, jest metod statystyczn, ktra sprawdza, czy dane zale od jednego lub wielu
| WYNIKI BADANIA |
dziaajcych rwnoczenie czynnikw. Polega ona na porwnaniu wariancji midzygrupowej do wariancji

wewntrzgrupowej i wyjania, z jakim prawdopodobiestwem dane czynniki mog by powodem rnic midzy
zaobserwowanymi rednimi grupowymi.. Zob. J. Brzeziski, R. Stachowski, Zastosowanie analizy wariancji
w eksperymentalnych badaniach psychologicznych, PWN, Warszawa 1981.
22
Fiksacj za A. Duchowskim nazywa si ruch oka, ktry stabilizuje siatkwk na nieruchomym obiekcie
zainteresowania (zob. A. Duchowski, The eyetracking methodology. Theory and Practice, Londyn 2007, s. 46).
Natomiast AOI (ang. areas of interest) mona zdefiniowa jako obszary zainteresowania, czyli w tym przypadku
takie fragmenty mema internetowego, na ktrych koncentroway si fiksacje oczu badanych.
-13-
badany fiksowa cznie na dany AOI. Zwrcono take uwag na liczb fiksacji na dany AOI
(ang. Fixation Count) a wic liczb spojrze badanego na ten sam obszar zainteresowania w
trakcie ekspozycji, liczb powrotw jego wzroku do danego elementu. Skupiono si take na
mierze wskazujcej okres (czny czas) kadej indywidualnej fiksacji na wybrany obszar
zainteresowania (ang. Visit Duration). Podobn miar jest czny czas wszystkich fiksacji na
dany AOI (ang. Total Visit Duration), czyli czas patrzenia na dany obszar przez cay czas
eskpozycji. Zwrcono take uwag na miar wskazujc liczb fiksacji badanego na dany AOI
(ang. Visit Count).
W analizowanym na amach niniejszego artykuu memie wyrnione zostay trzy najwaniejsze

obszary zainteresowania badacza (AOI), nazwanych roboczo we come in peace, Putin oraz
gowa Putina. Obszary te wybrane zostay nieprzypadkowo, ich dobr mia bowiem charakter
celowy: zesp badawczy wyszed z zaoenia, e s one najwaniejsze i najbardziej przykuwaj
uwag patrzcego przez to, e tworz spjny przekaz pozostae elementy mema zostay
uznane za to, ktre w niewielkim stopniu skupia wzrok badanych. AOI we come in peace
swoim zasigiem obejmowa napis w jzyku angielskim (We come in peace), znajdujcy si w
grnej czci mema. AOI Putin obejmowa podpis znajdujcy si w dolnej czci mema, ktry
ma charakter denotacyjny i tym samym w lakoniczny sposb wyjania oraz podsumowuje tre
zaprezentowan na badanej grafice. Zdaniem zespou badawczego, znajomo jzyka obcego
w tym przypadku j. angielskiego, a take umiejtno odczytywania memw internetowych (i
tym samym konieczno lub jej brak sigania do wyjaniajcego podpisu) mog by
czynnikami odrniajcymi obie badane grupy. Ostatni z badanych obszarw zainteresowania,
AOI gowa Putina, obejmowa twarz Wadimira Putina, ktra znajduje si na pierwszym planie
badanego mema zesp badawczy zaoy wic, e bdzie to jedna z gwnych czci
obrazka, na ktr bd spoglda uczestnicy badania zarwno z grupy dorosych, jak i z grupy
studentw.
W dalszej czci tekstu przedstawiono wykresy prezentujce rednie wartoci dla omwionych
pomiarw zarwno w przypadku osb modszych (studentw), jak i osb starszych, po
czterdziestym roku ycia dla wybranych obszarw zainteresowania (AOI), wraz z okreleniem
wyniku testw statystycznych (t-Studenta i ANOVA). W przypadku miar, w ktrych jeden z
testw statystycznych wskaza na istotno statystyczn pomiaru, mona przyj, e
zalenoci nie byy przypadkowe, a wic wiek badanych jest zmienn warunkujc sposb
patrzenia i odbierania memw internetowych.
| WYNIKI BADANIA |
-14-
Czas do pierwszej fiksacji

(ang. Time to First Fixation)
Doroli Studenci
3,73
4
3 2,25
2 1,45
0,94 0,77
1 0,65
0
napis "We come in peace" napis "Putin" gowa Putina
napis We come in peace napis Putin gowa Putina
Warto p = 0,143682 Warto p = 0,014282 Warto p = 0,825728
= 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA)
(Nieistotne) (Istotne) (Nieistotne)
rednia: 0,94 rednia: 2,25 rednia: 3,73 rednia: 1,45 rednia: 0,65 rednia: 0,77
(doroli) (studenci) (doroli) (studenci) (doroli) (studenci)
Warto p= 0,0211 Warto p= 0,0895 Warto p= 0,5147
=0,05 (test t-Studenta) = 0,05 (test t-Studenta) =0,05 (test t-Studenta)
(Istotne) (Nieistotne) (Nieistotne)
Analiza statystyczna wynikw badania okulograficznego prowadzi do szeregu interesujcych

obserwacji dotyczcych sposobu patrzenia na mem internetowy przez zrnicowane wiekowo
grupy. Jak wynika z uzyskanych pomiarw (czas do pierwszej fiksacji, ang. Time to First
Fixation), starsi badani rednio prawie trzykrotnie pniej ni studenci spogldali na napis
Putin, z kolei studenci rednio ponad dwukrotnie pniej ni doroli fiksowali na napis We
come in peace. Zgodnie ze zwrconymi w testach statystycznych wynikami, rnice te nie s
przypadkowe, gdy rezultaty te s istotne statystycznie (w pierwszym przypadku wedug testu
ANOVA, a w drugim t-Studenta).
| WYNIKI BADANIA |
-15-
Liczba fiksacji przed

(ang. Fixations Before)
Doroli Studenci
15,00
11,71
10,00 7,90
6,12
5,00 3,57 2,75 2,55
0,00
(Nieistotne) (Istotne) (Nieistotne)
rednia:
rednia: 3,57 rednia: 7,90 rednia: 6,13 rednia: 2,75 rednia: 2,55
11,71
(doroli) (studenci) (studenci) (doroli) (studenci)
(doroli)
(Nieistotne) (Nieistotne) (Nieistotne)
Powysze spostrzeenie wzmacnia obserwacja wynikajca z analizy liczby fiksacji badanego,

ktre nastpiy, zanim jego wzrok spocz na wybranym obszarze zainteresowania (liczba
fiksacji przed, ang. Fixations Before). W przypadku napisu Putin ta uredniona liczba fiksacji
bya niemale dwukrotnie wiksza w przypadku dorosych ni studentw, a zgodnie z testem
ANOVA wynik ten jest statystycznie istotny. Podobnie w odniesieniu do napisu We come in
peace: uredniona liczba fiksacji studentw bya prawie dwa razy wiksza ni dorosych,
jednak wedug obu przeprowadzonych testw rezultat ten okaza si statystycznie nieistotny.
| WYNIKI BADANIA |
-16-
Cakowity czas trwania fiksacji

(ang. Total Fixation Duration)
Doroli Studenci
2,00 1,78
1,50 1,29
1,06
1,00
0,51
0,50 0,25 0,23
0,00
(Bardzo istotne) (Nieistotne) (Nieistotne)
Obserwacje zwizane z rnicami w sposobie ogldania memw internetowych poszerza

interpretacja wynikw kolejnego pomiaru, ktry dotyczy cznego czasu trwania fiksacji na
wybrany obszar obrazka (cakowity czas trwania fiksacji, ang. Total Fixation Duration). Rnica
redniego cznego czasu trwania wszystkich fiksacji oka na napis We come in peace w
przypadku dorosych i studentw wyniosa 0,56 ms. Rezultaty uzyskane po przeprowadzeniu
testw ANOVA i t-Studenta okazay si statystycznie istotne (ANOVA), a nawet bardzo istotne
(t-Studenta).
| WYNIKI BADANIA |
-17-
Liczba fiksacji
(ang. Fixation Count)
Doroli Studenci
10,00 8,73
8,00 6,14 6,50
6,00
3,60
4,00 2,00
1,25
2,00
0,00
napis "We come in Peace" napis "Putin" gowa Putina
rednia: 6,14 rednia: 3,6 rednia: 2 rednia: 1,25 rednia: 6,5 rednia: 8,73
(Istotne) (Nieistotne) (Istotne)
Przy analizie liczby fiksacji (ang. Fixation Count) stwierdzono, e w przypadku napisu We come
in peace rednia liczba fiksacji dla studentw bya nisza o 2,54 w porwnaniu ze redni
liczb fiksacji dla starszych badanych (wynik ten jest nieprzypadkowy wedug testu T-
studenta statystycznie istotny), a w przypadku napisu Putin rnica ta wyniosa 0,75 rezultat
ten okaza si jednak nieistotny statystycznie. Warta uwagi jest jednak rnica w liczbie fiksacji
w odniesieniu do twarzy W. Putina (AOI oznaczony jako gowa Putina) w tym przypadku
rednia liczba fiksacji dla studentw bya wysza o 2,23 w porwnaniu ze redni liczb fiksacji
dla dorosych, a wynik ten (zgodnie z testem t-Studenta) jest statystycznie istotny.
| WYNIKI BADANIA |
-18-
Cakowity czas trwania spojrzenia

(ang. Total Visit Duration)
Doroli Studenci
2,50
1,96
2,00
1,50
1,50 1,26
1,00 0,70
0,50 0,29 0,25
0,00
Interesujcy wniosek pynie z analizy cakowitego czasu trwania spojrzenia (ang. Total Visit
Duration) na wybrane obszary zainteresowania, szczeglnie w kontekcie napisu We come in
peace. Okazuje si bowiem, e przy uwzgldnieniu wczeniejszych obserwacji doroli
zarwno szybciej, jak i duej fiksowali na ten fragment mema, a take patrzyli na niego duej
ni studenci. Rnica w cakowitym czasie trwania spojrzenia dla napisu We come in peace
pomidzy dorosymi a studentami wyniosa 0,56 ms, a przeprowadzony test t-Studenta wykaza,
e wynik ten jest nieprzypadkowy.
| WYNIKI BADANIA |
-19-
Czas trwania fiksacji

(ang. Fixation Duration)
Doroli Studenci
0,25
0,19 0,20
0,20 0,17 0,18
0,15 0,13 0,13
0,10
0,05
0,00
W kontekcie napisu We come in peace warto przywoa rwnie wyniki pomiaru, ktre
uwzgldniaj czas trwania fiksacji na wybrany AOI (ang. Fixation Duration). Rnica w czasie
trwania fiksacji dla tego obszaru zainteresowania pomidzy dorosymi a studentami wyniosa
0,04 ms, a zarwno test ANOVA, jak i t-Studenta wykazay, e rezultat ten jest nieprzypadkowy.
Wiksz rnic w czasie trwania fiksacji odnotowano dla napisu Putin, cho w tym
przypadku to studenci rednio o 0,5 ms duej fiksowali na ten AOI. Po przeprowadzeniu testw
statystycznych okazao si jednak, e rezultat ten moe by przypadkowy.
| WYNIKI BADANIA |
-20-
Czas trwania spojrzenia

(ang. Visit Duration)
Doroli Studenci
0,80 0,71
0,60 0,44 0,42 0,39

0,40 0,26 0,22
0,20
0,00
Podobn tendencj w odbiorze badanego mema wida take w odniesieniu do miary dotyczcej
czasu trwania spojrzenia (ang. Visit Duration). Grupa osb starszych rednio duej ni grupa
studentw spogldaa na wszystkie analizowane obszary zainteresowania najwiksz rnic
(0,27 ms) odnotowano w przypadku napisu We come in peace. Wyniki te nie s jednak istotne
statystycznie.
| WYNIKI BADANIA |
-21-
Czas trwania pierwszej fiksacji

(ang. First Fixation Duration)
Doroli Studenci
0,19
0,20 0,17
0,15
0,15 0,12 0,13
0,10
0,10
0,05
0,00
W odniesieniu do miary wskazujcej na czas trwania pierwszej fiksacji (ang. First Fixation
Duration) mona zauway, e w przypadku napisu We come in peace oraz twarzy W. Putina
(oznaczonej jako gowa Putina) pierwsze fiksacje grupy osb starszych byy dusze (o
odpowiednio 0,02 ms i 0,04 ms) ni pierwsze fiksacje studentw na te obszary zainteresowania.
Odwrotnie byo z kolei w przypadku napisu Putin, dla ktrego czas pierwszej fiksacji na ten
AOI u osb modszych by o 0,04 ms duszy ni u badanych dorosych. Przeprowadzone testy
statystyczne wykazay jednak, e rezultaty te s statystycznie nieistotne.
| WYNIKI BADANIA |
-22-
Liczba wizyt
(ang. Visit Count)
Doroli Studenci
6 4,91
4
4
2 1,8
2 1,14 1,13
0
rednia: 2 rednia: 1,8 rednia: 1,14 rednia: 1,13 rednia: 4 rednia: 4,91
Na kocu warto przytoczy take wyniki pomiaru obrazujcego czn liczb odwiedzin (liczba
wizyt, ang. Visit Count). W przypadku obu napisw zarwno We come in peace, jak i Putin
rnice w liczbie wizyt osb starszych i studentw s stosunkowo niewielkie i wynosz
odpowiednio 0,2 oraz 0,01, jednak w odniesieniu do obszaru dotyczcego twarzy W. Putina
(oznaczonego jako gowa Putina) pokoleniowa rnica w liczbie wizyt wynosi 0,91. aden z tych
rezultatw nie jest jednak statystycznie istotny.
Obserwacje poczynione w zwizku z przeprowadzonym badaniem okulograficznym na

wybranym memie internetowym pozwalaj na wysnucie kilku generalnych wnioskw,
zwizanych z rnicami w sposobie odbioru mema przez dorosych i studentw. Ustalenia te,
uwzgldniajce szereg zastosowanych pomiarw, zostay zebrane w Tabeli 1.
| WYNIKI BADANIA |
-23-
Typ pomiaru (rednie) Doroli Studenci
Czas do pierwszej fiksacji ang. rednio dwukrotnie pniej fiksuj rednio dwukrotnie szybciej
Time to First Fixation, czyli czas na napisie Putin ni studenci. fiksuj na napisie Putin ni
wyraony w sekundach, mierzcy doroli.
okres od zaprezentowania bodca
(stimulusa) do pierwszej fiksacji
na wybrany obszar
zainteresowania badacza (AOI)
(schemat: bodziec start
fiksacja AOI)
Liczba fiksacji przed ang. Doroli wykonywali rednio Studenci wykonywali rednio
Fixations Before, czyli liczba znacznie wicej fiksacji, zanim ich znacznie mniej fiksacji, zanim ich
fiksacji poprzedzajcych wzrok pad na zarwno gow wzrok pad na zarwno gow
sfiksowanie badanego na Marsjanina po prawej stronie, jak i Marsjanina po prawej stronie, jak i
okrelony AOI po raz pierwszy napis Putin. napis Putin.
Cakowity czas trwania fiksacji czny redni czas trwania fiksacji czny redni czas trwania fiksacji
ang. Total Fixation Duration, czyli na napisie We come in peace by na napisie We come in peace by
czny czas wszystkich fiksacji na rednio niemal dwukrotnie duszy rednio niemal dwukrotnie krtszy
okrelony AOI w trakcie caego ni u studentw. ni u dorosych.
badania
Cakowity czas trwania fiksacji (z czny, redni czas trwania czny, redni czas trwania
uwzgldnieniem zer) ang. Total fiksacji (z uwzgldnieniem zer) by fiksacji (z uwzgldnieniem zer) by
Fixation Duration (Include Zeros) rednio duszy, zarwno w rednio krtszy, zarwno w
przypadku napisu Putin, jak i przypadku napisu Putin, jak i
napisu We come in peace. napisu We come in peace.
Liczba fiksacji ang. Fixation rednia liczba fiksacji na gow rednia liczba fiksacji na gow
Count, czyli liczba fiksacji na Putina bya nisza, jednak w Putina bya wysza, jednak w
okrelony AOI przypadku napisu We come in przypadku napisu We come in
peace liczba ta bya niemal peace liczba ta bya niemal
dwukrotnie wysza ni u dwukrotnie nisza ni u dorosych.
studentw.
Liczba fiksacji (z uwzgldnieniem rednia liczba fiksacji na napis rednia liczba fiksacji na napis
zer) ang. Fixation Count (Include We come in peace bya wysza. We come in peace bya nisza.
Zeros)
Cakowity czas trwania spojrzenia redni czas trwania spojrze na redni czas trwania spojrze na
- ang. Total Visit Duration, czyli napis We come in peace by napis We come in peace by
czny czas wszystkich fiksacji na niemal dwukrotnie duszy ni niemal dwukrotnie krtszy ni
dany AOI (wyraony w sekundach) studentw. dorosych.
Cakowity czas trwania spojrzenia redni czas trwania spojrze na redni czas trwania spojrze na
(z uwzgldnieniem zer) ang. napis We come in peace (z napis We come in peace (z
Total Visit Duration (Include Zeros) uwzgldnieniem zer) by niemal uwzgldnieniem zer) by niemal
dwukrotnie duszy ni studentw. dwukrotnie krtszy ni dorosych.
Czas trwania fiksacji ang. redni czas trwania fiksacji na redni czas trwania fiksacji na
Fixation Duration, czyli czas i napisie Putin by krtszy, za to w napisie Putin by duszy, za to w
liczba kadej fiksacji na wybrany przypadku napisu We come in przypadku napisu We come in
AOI peace by duszy. peace by krtszy.
Tabela 1. Zbiorcze zestawienie wybranych miar okulograficznych istotnych statystycznie.

rdo: opracowanie wasne.
Kompleksowa analiza miar okulograficznych pozwolia wysnu kilka spostrzee, ktre mog
| WYNIKI BADANIA |
wyjania rnice w sposobie patrzenia na mem internetowy pomidzy badanymi grupami

studentw i dorosych. Po pierwsze mona przypuszcza, e znaczce rnice w czasie do
pierwszej fiksacji s wynikiem zakotwiczenia grupy osb modszych w kulturze nowych
mediw, bdcej kultur wizualn, a przede wszystkim s rezultatem znajomoci mechaniki
-24-
funkcjonowania memw internetowych i demotywatorw23, bdcych ich szczeglnym typem.

Umiejtno odczytywania tego skonwencjonalizowanego obrazka wiadczy o tym, e studenci
tu po zapoznaniu si z gwn, centraln czci mema (twarz W. Putina), poszukiwali
wzrokiem podpisu puentujcego grafik (a wic napisu Putin). Pozostae elementy mema
(napis We come in peace), jako kolejne czci obrazka bdcego przedmiotem demotywatora,
stanowiy dla nich kwesti mniej istotn, dlatego te skupili na nich wzrok zdecydowanie
pniej. W przypadku grupy dorosych w mniejszym stopniu uczestniczcych w kulturze
obrazw, przez co mniej obeznanych z funkcjonowaniem memw internetowych wida
wyranie niemale schematyczne zapoznawanie si z caym obrazkiem najpierw z jego
gwnym elementem (twarz W. Putina), a nastpnie z napisem We come in peace,
znajdujcym si nad centraln postaci. Badane osoby dorose fiksoway wzrokiem na podpisie
demotywatora dopiero po obejrzeniu wszystkich elementw grafiki bdcej jego przedmiotem.
Interpretacj t potwierdza take liczba fiksacji badanych, ktre nastpiy, zanim ich wzrok
spocz na wybranym obszarze zainteresowania analiza miar okulograficznych wykazaa, e
doroli przed fiksacj na napis Putin, spogldali na pozostae elementy obrazka, by w ostatniej
kolejnoci skupi wzrok na jego podpisie. Odwrotna sytuacja miaa miejsce w grupie studentw
osoby modsze po zapoznaniu si z centraln czci mema (twarz W. Putina) przechodziy
wzrokiem do podpisu obrazka, a z pozostaymi elementami mema (napisem We come in
peace) zapoznaway si na kocu. Schematy prezentujce t odmienn kolejno spogldania
na analizowane obszary mema Marsjanie przez osoby modsze i starsze zostay
zaprezentowane w ujciu porwnawczym w Tabeli 2.
Grupa modszych badanych (studentw) Grupa starszych badanych (dorosych)
cenralna pozostae cenralna pozostae

podpis podpis
cz czci cz czci
mema mema
mema mema mema mema
Tabela 2. Porwnanie kolejnoci fiksacji wzroku dwch grup badanych osb na

poszczeglnych elementach mema Marsjanie. rdo: opracowanie wasne.
Czynnikiem wyjaniajcym rnice w czasie trwania fiksacji oraz w czasie trwania spojrzenia
pomidzy badanymi grupami w kontekcie napisu We come in peace moe by
znajomo jzyka angielskiego. Po zestawieniu obu tych miar wyranie wida, e czas fiksacji
oraz czas spojrzenia osb dorosych na ten obszar zainteresowania jest niemale dwukrotnie
wikszy ni w przypadku osb modszych. Oznacza to, e doroli potrzebowali dwa razy wicej
czasu ni studenci na odczytanie, zrozumienie i interpretacj anglojzycznego napisu, a rezultat
ten zgodnie z przeprowadzonymi testami statystycznymi nie jest przypadkowy. Powysze
wnioski potwierdza take analiza liczby fiksacji, ktra dla napisu We come in peace w
przypadku osb starszych jest prawie dwukrotnie wiksza ni w przypadku osb modszych.
Innymi sowy wzrok dorosych dwukrotnie czciej ni wzrok studentw pozostawa
nieruchomy na analizowanym obszarze zainteresowania, przez co informacje przekazywane
przez napis We come in peace byy przez nich przetwarzane dogbniej.
| WYNIKI BADANIA |
Dodatkowym czynnikiem wpywajcym na dugo czasu fiksacji i czasu spojrzenia moe by

znajomo kontekstu kulturowego, do ktrego nawizuje analizowany mem, a wic elementw

23
Demotywatorem nazywa si graficzne poczenie wymownego (czsto ironicznego lub cynicznego) obrazka z
komentujcym jego zawarto podpisem.
-25-
fabuy filmu Marsjanie atakuj! w reyserii Tima Burtona. Komedia ta jest motywem przewodnim
licznych internetowych aktywnoci (takich jak memy internetowe czy filmy wideo umieszczane
na platformach spoecznociowych), ktre znane s bardziej osobom modszym. Napis We
come in peace, stanowicy cytat z tego filmu, bdzie wic szybciej identyfikowany przez osoby
znajce (bd kojarzce) jego fabu, w konsekwencji wic czas trwania ich spojrze i fiksacji
bdzie krtszy. Znaczenie tego czynnika potwierdzaj take miary czasu i liczby fiksacji oraz
czasu spojrzenia dla obszaru zainteresowania obejmujcego centraln cz mema, a wic
kola twarzy W. Putina i gowy lidera Marsjan. W kadej z tych trzech miar grupa studentw
duej ni grupa dorosych spogldaa i fiksowaa na ten AOI, co moe oznacza, e
rozpoznawali oni posta Marsjanina (bohatera filmu Marsjanie atakuj!), przez co dogbniej
przetwarzali znaczenie zabiegu graficznego polegajcego na poczeniu postaci lidera Marsjan
i W. Putina.
Wnioski pynce z analizy statystycznej miar uzyskanych w toku badania okulograficznego

pokrywaj si z rezultatami analizy wynikw wizualnych klastrw oraz map cieplnych. Grafiki
oznaczone jako Rysunek 3, 4 i 5 prezentuj najwaniejsze obszary mema klastry na ktrych
badani skupiali wzrok24. Grafiki te wizualizuj obszary fiksowania w centralnym polu widzenia
osb badanych.
Rysunek 2. Obszary zainteresowania badacza (AOI) na memie internetowym Marsjanie

wszyscy badani.
| WYNIKI BADANIA |

24
Klastrami nazywamy obszary z najwiksz koncentracj zatrzyma ruchu oka. To elementy, ktre najbardziej
przycigny uwag badanych. Klastry powstaj w wyniku grupowania fiksacji.
-26-

grupa modszych badanych (studentw).

grupa starszych badanych (dorosych).
Klastry wizualizuj gwne rnice midzy sposobem patrzenia na mem internetowy przez dwie
heterogeniczne grupy, wskazuj one bowiem obszary, ktre przycigay wzrok patrzcych.
Przede wszystkim mona zauway, e wrd modszych badanych (por. Rysunek 4)
dominowao skupione, centralne patrzenie prawie wszyscy (96 proc. badanych)
skoncentrowali wzrok na trzech gwnych elementach materiau wizualnego: napisie We come
in peace, gowie W. Putina oraz napisie Putin. Grupa studentw zdecydowanie mniej uwagi
powicia fragmentom ta Marsjanom znajdujcym si po obu stronach Putina. W przypadku
dorosych (por. Rysunek 5) mona zaobserwowa, e ich sposb patrzenia jest bardziej
rozproszony. Obok elementw centralnych, na ktrych wszyscy skupili swj wzrok, osoby
starsze w duej mierze patrzyy take na to mema w porwnaniu ze studentami, skupienie
wzroku dorosych na Marsjanach znajdujcych si po obu stronach Putina byo wiksze nawet o
15 punktw proc.
| WYNIKI BADANIA |
Opisane powyej rnice w sposobach patrzenia na poszczeglne obszary mema, ktre

wizualizuj klastry, s kolejnym argumentem przemawiajcym na korzy wysnutych
spostrzee, pyncych z analizy statystycznej wynikw bada zwrconych przez okulograf.
Klastry potwierdzaj, e osoby mode w percepcji mema internetowego wykorzystuj
-27-
umiejtnoci charakterystyczne dla osb wychowanych w dobie cyfryzacji. Ich sposb

nawigowania po zaprezentowanym materiale inny od osb starszych daje potwierdzenie
przynalenoci modych osb do pokolenia reprezentujcego raczej kultur obrazu ni kultur
tekstu. Obycie z materiaami o charakterze remiksowym (kolaowym) daje im swobod i
oszczdno czasu podczas dekodowania tych elementw, ktre s ich zdaniem (na podstawie
wczeniejszych dowiadcze) mniej istotne a wic w przypadku mema Marsjanie postaci
obok W. Putina.
Grafiki oznaczone jako Rysunek 6, 7 i 8 prezentuj mapy cieplne (ang. heatmaps)25 oraz
odwrcone mapy cieplne (ang. reverse heatmaps). Mapy cieplne prezentuj uredniony obraz
tego, ile uwagi osoby badane powicay poszczeglnym elementom badanego bodca, a wic
mema internetowego. Odwrcone mapy cieplne prezentuj z kolei to, na co w szczeglnoci
zwracali uwag badani podczas patrzenia na mem.
Rysunek 5. Mapa cieplna i odwrcona mapa cieplna na memie internetowym Marsjanie

wszyscy badani.

grupa modszych badanych (studentw).
| WYNIKI BADANIA |

25
Mapy cieplne (ang. heatmaps) i odwrcone mapy cieplne (ang. reverse heatmaps) s jednym ze sposobw
wizualizacji danych otrzymanych podczas badania okulograficznego, ktry prezentuje rozkad cieplny uwagi
kierowanej na badany element, wyodrbniajc jednoczenie elementy zauwaone i pominite podczas skanowania
wzrokiem.
-28-

grupa starszych badanych (dorosych).
Grafiki prezentujce mapy cieplne oraz odwrcone mapy cieplne potwierdzaj wnioski pynce
z analizy klastrw oraz analizy statystycznej, dotyczce odmiennego sposobu patrzenia na
mem internetowy przez grup starszych badanych oraz studentw. Starsi badani w wikszym
stopniu skupiali wzrok na kilku elementach mema, przy czym przede wszystkim na jego
centralnej czci (por. Rysunek 7). wiadczy o tym intensywno i czerwone zabarwienie plam
cieplnych na nastpujcych obszarach: napisie We come in peace, twarzy W. Putina oraz
napisie Putin. Co wicej, odwrcona mapa cieplna pozwala z du dokadnoci odczyta
zamieszczone na memie napisy, a take w caoci zobaczy twarz W. Putina. Z kolei mapa
cieplna oraz odwrcona mapa cieplna prezentujce wyniki badania studentw pozwalaj
wnioskowa o wikszej centralizacji patrzenia tej grupy (por. Rysunek 6). Mona bowiem
zauway, e modsi badani dokadnie ogldali tylko cile centralny obszar mema, poniewa
na odwrconej mapie cieplnej gowa W. Putina jest elementem najbardziej wyranym. Studenci
spogldali rwnie na elementy ta, ale patrzyli na nie znacznie krcej i bardziej chaotycznie
(omiatali je wzrokiem), a take w mniejszym stopniu skupiali si na napisach. O takim
sposobie ogldania mema przez grup modszych badanych wiadczy mniejsza ni w
przypadku grupy starszych badanych intensywno plam cieplnych (czerwonych) na tych
obszarach. Jest to take wyranie widoczne na odwrconej mapie cieplnej, na ktrej utrudnione
jest zarwno odczytanie napisw, jak i identyfikacja postaci z ta mema.
Triangulacja wynikw poszczeglnych analiz, daje potwierdzenie, e wystpuj nieprzypadkowe

rnice pomidzy grupami starszych i modszych osb w sposobie patrzenia i odbierania treci
wyraonej w materiale graficznym, jakim jest mem internetowy Marsjanie. Na sposb
percepcji i rozumienia mema, ktry zosta zaprezentowany respondentom, miao wpyw kilka
zasadniczych czynnikw. Pierwszym z nich jest najprawdopodobniej znajomo jzyka
angielskiego. Osoby modsze, wychowujce si w czasach, kiedy dostpno nauczania jzyka
obcego bya zdecydowanie wiksza ni w przypadku starszych respondentw, krcej i mniej
intesywnie patrz na napis We come in peace. Drugim argumentem, ktry moe przemawia
za rnicami w sposobie odbierania treci graficznych w przypadku tego badania mema
Marsjanie jest znajomo opowieci Tima Burtona zawartej w filme Marsjanie atakuj z
1996 roku. Kolejnym argumentem pyncym z szeregu przeprowadzonych analiz jest fakt
zakorzenienia w rnych kulturach dwch grup respondentw. Pierwsi, modsi wychowani w
kulturze ikonograficznej, drudzy starsi, funkcjonujcy na pograniczu dwch kultur tekstowej
| WYNIKI BADANIA |
i obrazkowej. Rnice kulturowe mog wpywa na sposb odbierania treci wizualnych take
w perspektywie behawioralnej. Osoby, ktre niemal od urodzenia funkcjonuj w kulturze obrazu,
spotykaj si z treciami o takim charakterze w swoim codziennym yciu mog wic inaczej
nawigowa po memach anieli osoby spotykajce si z nimi rzadko. Co wicej, na odbir
przekazw tego typu wrd osb starszych ma wpyw nie tylko czstotliwo obcowania z
-29-
memami, ale take przeszo kulturowa tak bardzo rna dla pokole, do ktrych przynale
grupy respondentw.
Zaprezentowane wizualizacje obszarw zainteresowania badacza, map cieplnych

i odwrconych map cieplnych, wraz z zestawieniem z danymi statystycznymi, daj peny obraz
wynikw badania okulograficznego.
| WYNIKI BADANIA |
-30-
WNIOSKI I DYSKUSJA
Raport stanowi prb przyjrzenia si sposobowi odbioru memw przez dwie rozczne,
zrnicowane pod wzgldem wieku grupy badawcze. Z uwagi na zoono materiau
badawczego, kompleksowo zanalizowany zosta jeden (mem Marsjanie) z dziesiciu
zakwalifikowanych do badania memw internetowych, dotyczcych sytuacji na Krymie od 2014
roku. W ramach badania wykorzystano rnorodne metody i techniki badawcze, takie jak
analiza semiotyczna, wywiady grupowe, a take wci w maym stopniu powszechny w
ramach dziedziny nauk o mediach badanie przeprowadzone za pomoc okulografu.
Podstawowy wniosek pyncy z przeprowadzonej analizy mona sprowadzi do stwierdzenia,

e wiek osoby badanej determinuje sposb patrzenia na mem Marsjanie. Osoby starsze w
wikszym stopniu ni osoby modsze przywizuj uwag do tego, co jest wyraone w sposb
pisany. Tendencja ta, szczeglnie widoczna w przypadku napisu wyraonego w jzyku
angielskim (We come in peace), moe mie rnorakie przyczyny. Po pierwsze, modzi badani
czciej i intensywniej ni respondenci po 40. roku ycia korzystaj z treci internetowych.
Jak wynika z bada nad konsumpcj mediw26, modsze pokolenia lepiej znaj przestrze
internetow, maj atwo nawigowania w internecie, a take komunikowania si i przyswajania
treci, co istotnie moe wpywa na sposb konsumowania skonwencjonalizowanych
przekazw specyficznego typu, ktrymi niewtpliwie s memy internetowe. Po drugie,
znajomo jzyka angielskiego z ktrym niemal wszyscy modzi ludzie obcuj od samego
pocztku edukacji moe take przekada si na sposb odbierania mediw, a co za tym
idzie na sposb patrzenia na memy, ktre zawieraj elementy tekstowe pochodzce z innych
jzykw ni polski.
Jednym z aspektw istotnie wpywajcych na rnice w sposobie odbierania treci zawartych w

memie jest wic silne zakorzenienie modych osb w kulturze wizualnej. Istnieje przekonanie,
e modsze pokolenia s zdominowane przez kultur obrazkow modsi chtniej ogldaj ni
czytaj, co przekada si chociaby na znaczny spadek poziomu czytelnictwa w Polsce na
przestrzeni lat 2000-2015 wrd osb w wieku 15-19 lat oraz 20-29 lat27. Zmiany w sposobie
korzystania z mediw w perspektywie pokole byy przedmiotem wielu opracowa naukowo-
badawczych zarwno polskich, jak i zagranicznych28. Prezentowane w nich wyniki i wnioski
wskazuj, e w zalenoci od przynalenoci pokoleniowej zmieniaj si m.in. modele
konsumpcyjne i czstotliwo uytkowania mediw.
Warto zauway, e prawdopodobnie podstawow semiotyczn zmienn interpretacyjn dla

odbiorcw mema internetowego Marsjanie jest znajomo filmu w reyserii Tima Burtona.
Wiedza, wspomnienia, wiadomo opowieci o przybyciu Marsjan na Ziemi, ktra zostaa
zekranizowana w 1996 roku, wydaje si take decydowa o sposobie odbioru mema rwnie

26
Zob. M. Filiciak et al., Modzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, Raport Centrum Bada nad Kultur
Popularn SWPS, Warszawa 2010.
27
Biblioteka Narodowa, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku,
http://www.bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.01.2017].
28
Zob. Global Web Index, Millennials. Summary. Profiling the demographics, attitudes and digital behaviors of
| WNIOSKI I DYSKUSJA |
Millennials, http://cdn2.hubspot.net/hub/304927/file-2475521514-pdf/Reports/Millennials_Summary
_Q1_2015.pdf [dostp 10.02.2017]; Gemius/PBI, Analiza korzystania z materiaw audio i wideo przez internautw w
sieci dla Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Warszawa 2013; PEW Research Center, Teens, Social Media &
Technology Overview 2015, http://www.pewinternet.org/2015/04/09/teens-social-media-technology-2015/ [dostp:
10.02.2017]; PEW Research Center, Social Media Usage: 2005-2015, http://www.pewinternet.org/2015/10/08/social-
networking-usage-2005-2015/ [dostp: 10.02.2017]; Sensis, Sensis Social Media Report 2016. How Australian people
and businesses are using social media,
https://www.sensis.com.au/asset/PDFdirectory/Sensis_Social_Media_Report_2016.PDF [dostp: 10.02.2017].
-31-
w kontekcie wydarze na Krymie. Osoby znajce film dysponuj wikszym kapitaem

poznawczym, co z pewnoci ma wpyw na interpretacj tekstu kultury o charakterze
remiksowym29.
W kontekcie powyszych rozwaa nie sposb nie wspomnie take o zmianach

nastpujcych w ostatnich dziesicioleciach w obszarze kultury wiata zachodniego, ktra
zacza si opiera przede wszystkim na warstwie wizualnej. Obrazkowo jest obecnie
podstawow i kluczow skadow ycia spoecznego30. Giovani Sartori w ksice Homo videns:
telewizja i post-mylenie stwierdzi, e wizualizacja jest znacznie bardziej uniwersalna ni sowo,
a tendencja ta moe by przyczyn zintegrowan z wci postpujc globalizacj
zdecydowanego wypierania kultury sowa: sowo jest symbolem zawierajcym si w tym, co
oznacza i co moemy za jego pomoc poj. Sowo pozwala nam co zrozumie tylko wtedy, gdy
jest zrozumiae, to znaczy wtedy, gdy znamy jzyk, do ktrego przynaley; w przeciwnym wypadku
jest martwe, jest obojtnym dwikiem lub znakiem graficznym. Tymczasem obraz wystarczy
oglda do czego wystarczy sam wzrok, zmys widzenia. Obrazw nie oglda si po chisku, po
arabsku ani po angielsku31. Same obrazy staj si dzi ikonami wspczesnej kultury popularnej,
tworzc uniwersum wizualne spoeczestwa32.
Jak wynika z przeprowadzonego badania okulograficznego, osoby starsze potrzebuj dwa razy
wicej czasu ni modsi badani na proces dekodowania napisu We come in peace. Powodem
takich rezultatw moe by wspominana ju nieznajomo jzyka obcego, w tym przypadku
angielskiego, wrd osb po 40. roku ycia. Bardzo dobrze uwidaczniaj to odwrcone mapy
cieplne dla poszczeglnych grup respondentw: w przypadku osb modszych w zasadzie nie
mona odczyta napisu (ze wzgldu na bardzo krtkie fiksacje studentw), natomiast obraz
pokazujcy odwrcon map ciepln w przypadku osb starszych umoliwia odczytanie
napisu.Mwic o rnicach pomidzy odbiorem treci wizualnych przez osoby modsze
i starsze, naley rwnie spojrze na zmiany zachodzce samych odbiorcw mediw. Dwa
najwaniejsze aspekty dorastanie modych pokole w epoce cyfryzacji oraz w czasie, kiedy
jzyk angielski sta si uniwersalny i powszechny zostay ju omwione. Naley jednak
podkreli, e przyczyny te nie wyczerpuj katalogu czynnikw mogcych determinowa
sposoby odbierania treci przez zrnicowane wiekowo grupy odbiorcw. Niezwykle wane
wydaje si rwnie zaplecze kulturowe, ktrym dysponuj poszczeglne zbiorowoci, a take
ich zrnicowane dowiadczenie yciowe. Uczestniczce w badaniu osoby starsze byy
naocznymi wiadkami przemian spoecznych, gospodarczych, politycznych i kulturowych, ktre
zaszy na przeomie lat 80. i 90. w Polsce oraz na wiecie. Natomiast uczestniczcy w badaniu
studenci wspomniane zjawiska (m. in. wpyw ZSRR na procesy pastwotwrcze w bloku
wschodnim) znaj jedynie z czsto zabarwionych humorystycznie opowieci.
Przekazywane modemu pokoleniu historie s ponadto niejednokrotnie spycane, rwnie przez
wytwory kultury (m. in. seriale, filmy) i przekazy medialne. Tak ksztatowany kulturowo obraz
Rosji, spadkobierczyni ZSRR, moe porednio oddziaywa na zrnicowany sposb odbierania
treci dotyczcych sytuacji na Krymie przez badane pokolenia.

29
Zob. J. Nowak, O badaniu kultur popularnych online, [w:] Nowe media. Wyzwania i ograniczenia, red. T. Gackowski,
ASPRA-JR, Warszawa 2013, s. 13-33.
30
M. Patera, W jaki sposb ogldamy treci audiowizualne? Porwnanie metody okulograficznej i FGI na przykadzie
My Little Pony, praca magisterska napisana pod kierunkiem dra hab. T. Kononiuka, Wydzia Dziennikarstwa i Nauk
Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015, s. 10-11.
31
G. Sartori, Homo videns: telewizja i post-mylenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, s.
21.
32
P. Sztompka, Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza, PWN, Warszawa 2012, s. 8.
-32-
Ciekaw obserwacj, ktr odnotowano podczas badania okulograficznego, jest wysoka

intensywno patrzenia na kilka elementw mema u osb starszych wzrok dorosych
skupiay: anglojzyczny napis, twarz W. Putina, Marsjanina po lewej stronie oraz logotyp strony
internetowej, na ktrej mem zosta umieszczony. Osoby mode, w sposb bardzo intensywny,
patrzyy wycznie na jeden element mema gow W. Putina. Pozostae czci obrazka
stanowiy dla nich detale, bdce przedmiotem tylko krtkich fiksacji. Obserwacj t
potwierdziy take klastry, ktre w sposb klarowny pokazuj, e osoby starsze ze
stuprocentow frekwencj patrzyy na centralne obszary mema, a z powyej 80 proc.
frekwencj na obszary znajdujce si po stronie prawej i lewej. W przypadku osb modszych te
wskaniki s nisze od kilku do kilkudziesiciu procent, w zalenoci od klastra. Zestawiajc
powysze wyniki, bdce efektem analizy badania okulograficznego, z przeprowadzon analiz
semiotyczn mona stwierdzi, e obszarem najbardziej przycigajcym uwag wszystkich
badanych osb s wycznie centralne elementy mema internetowego.
Podsumowujc wyniki badania okulograficznego warto rwnie zwrci uwag na detale, ktre
w sposobie odbierania memw internetowych cz dwie zrnicowane pod wzgldem wieku
grupy badanych. Przede wszystkim jest to sposb rozumienia memw internetowych.
Przedstawiciele zarwno jednej, jak i drugiej grupy byli zgodni, e prezentowane im obrazy
maj charakter objaniajcy stanowi komentarz do wydarze na Krymie. Obie badane grupy
uznay take, e najistotniejszym elementem mema Marsjanie jest twarz Putina dowodz
tego wszelkie dane empiryczne, wypowiedzi respondentw oraz przeprowadzona analiza
semiotyczna.
Z uwagi na fakt, e pogbionej analizie zosta poddany jeden mem internetowy, nieuprawnione
wydaje si jednak wnioskowanie o oglnych tendencjach zwizanych ze sposobem percepcji
konfliktu krymskiego w memach przez zrnicowane wiekowo grupy odbiorcze. Postuluje si
przeprowadzenie kolejnych bada w zakresie odbioru memw internetowych, a take ich
wpywu na ksztatowanie opinii na dany temat, szczeglnie dotyczcy konfliktw rnego typu.
Kolejni badacze powinni podj prb zbadania innych memw internetowych dotyczcych
konfliktu na Ukrainie, aby mc ekstrapolowa wyniki i wnioski na szersz grup odbiorcw.
Wydaje si, e wiele odkrywczych wnioskw przyniosaby analiza narracji memw
internetowych, a wic wskazanie charakterw bohaterw, wzajemnych zalenoci midzy nimi
oraz celw, ktrymi si kieruj. Interesujce byoby rwnie zbadanie relacji memw
internetowych z innymi tekstami kultury w kontekcie odbioru tyche przekazw. Przede
wszystkim jednak postuluje si konfrontowanie wynikw, ich triangulowanie rwnie z
wnioskami pyncymi z dokonanych analiz, bdcych przedmiotem niniejszego opracowania
w celu precyzyjnego wskazania rnic w sposobie ogldania, odbierania i rozumienia memw
internetowych przez osoby w rnym wieku, przynalecych do innych generacji.

-33-
BIBLIOGRAFIA
1. Baliszewski Tomasz, Rosja ma najwicej gowic atomowych. Ile maj pozostae pastwa,
posiadajce bro nuklearn?, http://natemat.pl/63575,rosja-ma-najwiecej-glowic-
atomowych-nikt-nie-chce-zrezygnowac-z-broni-nuklearnej, [dostp: 7.11.2016].
2. Baraska Zygmunta, Podstawy metod statystycznych dla psychologw, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2000.
3. Biblioteka Narodowa, Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku,
http://www.bn.org.pl/download/document/1459845698.pdf [dostp: 14.01.2017]
4. Brzeziski Jerzy, Stachowski Ryszard, Zastosowanie analizy wariancji w eksperymentalnych
badaniach psychologicznych, PWN, Warszawa 1981.
5. Duchowski Andrew, The eyetracking methodology. Theory and Practice, Londyn 2007.
6. Filiciak Mieczysaw et al., Modzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, Raport
Centrum Bada nad Kultur Popularn SWPS, Warszawa 2010
7. Francuz Piotr, Imagia. W kierunku neurokognitywnej teorii obrazu, Lublin 2013.
8. Gackowski Tomasz, Brylska Karolina, Badania behawioralne w naukach o mediach. Analiza
okulograficzna w badaniach nad bajkami dla dzieci na przykadzie My Little Pony
eksperyment okulograficzny. Fragmenty artykuu dostpne online:
http://www.lbm.uw.edu.pl/8-aktualnosci/41-o-badaniach-behawioralnych-w-naukach-o-
mediach [dostp: 10.02.2017].
9. Gackowski Tomasz, Brylska Karolina, My Little Pony in adults' eyes. How do men and
women watch cartoons? An eye-tracking experiment, Proceedings IEEE - 2016 9th
International Conference on Human System Interactions (HSI) (5-6 July 2016, Portsmouth,
UK), IEEE, DOI: 10.1109/HSI.2016.7529672 s. 444 - 450.
10. Gemius/PBI, Analiza korzystania z materiaw audio i wideo przez internautw w sieci dla
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Warszawa 2013.
11. Global Web Index, Millennials. Summary. Profiling the demographics, attitudes and digital
behaviors of Millennials, http://cdn2.hubspot.net/hub/304927/file-2475521514-
pdf/Reports/Millennials_Summary_Q1_2015.pdf [dostp 10.02.2017].
12. JaneQRepublican, Mars Attacks: We Come In Peace,
https://www.youtube.com/watch?v=rMdC45S79uQ, [dostp: 2.11.2016].
13. Na Ukrainie pojawiy si zielone ludziki. Rosjanie kontynuuj ostrza,
http://wyborcza.pl/1,76842,16340882,Na_Ukrainie_pojawily_sie_zielone_ludziki__Rosjanie.h
tml#ixzz4Oy2M1EDA [dostp: 3.11.2016].
14. Nowak Jakub, O badaniu kultur popularnych online, [w:] Nowe media. Wyzwania i
ograniczenia, red. T. Gackowski, ASPRA-JR, Warszawa 2013.
15. Patera Mateusz, W jaki sposb ogldamy treci audiowizualne? Porwnanie metody
okulograficznej i FGI na przykadzie My Little Pony, praca magisterska napisana pod
kierunkiem dra hab. T. Kononiuka, Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2015.
16. PEW Research Center, Social Media Usage: 2005-2015,
http://www.pewinternet.org/2015/10/08/social-networking-usage-2005-2015/
[dostp: 10.02.2017].
17. PEW Research Center, Teens, Social Media & Technology Overview 2015,
| BIBLIOGRAFIA |
http://www.pewinternet.org/2015/04/09/teens-social-media-technology-2015/
[dostp: 10.02.2017].
-34-
18. Piotrowska Bogumia, Historia czerwonego dywanu. Od greckich bogw po bstwa

Hollywood, http://wyborcza.pl/10,145133,19660849,historia-czerwonego-dywanu-od-
greckich-bogow-po-bostwa-hollywood.html, [dostp: 3.11.2016].
19. Rezolucja Zgromadzenia Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych nr 68/262
Territorial integrity of Ukraine http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?
symbol=A/RES/68/262, [dostp: 24.11.2016].
20. Rose Gillian, Interpretacja materiaw wizualnych, PWN, Warszawa 2015.
21. Sartori Giovanni, Homo videns: telewizja i post-mylenie, Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2007.
22. Sensis, Sensis Social Media Report 2016. How Australian people and businesses are using
social media, https://www.sensis.com.au/asset/PDFdirectory/Sensis_Social_Media_
Report_2016.PDF [dostp: 10.02.2017].
23. Stan czytelnictwa w Polsce w 2015 roku, Biblioteka Narodowa. Raport dostpny pod
adresem: www.bn.org.pl/.../1093-podstawowe-wyniki-badan-czytelnictwa-za-rok-2015.html,
[dostp: 14.01.2017]
24. Stewart Will, Harding David, Caviar, champagne and 5,000 bottles of champagne: Vladimir
Putin sworn in as president as Russians riot on the streets,
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2140684/Vladimir-Putin-inaugurated-Russian-
president-THIRD-6-year-term.html, [dostp: 3.11.2016].
25. Sztompka Piotr, Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza, PWN,
Warszawa 2012.
26. Walkiewicz Adam, Czym s memy internetowe? Rozwaania z perspektywy memetycznej,
Teksty z Ulicy nr 14, Katowice 2012.
27. Wyniki referendum: 96,8 proc. za przyczeniem Krymu do Rosji,
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/wyniki-referendum-96-8-proc-za-
przylaczeniem-krymu-do-rosji,408431.html [dostp: 24.11.2016].
| BIBLIOGRAFIA |
-35-
Celem badania byo ustalenie, czy sposoby odbierania memw internetowych rni si ze wzgldu
na wiek obserwujcego dane memy (porwnano osoby mode studentw oraz osoby po 40 r.
ycia przy zaoeniu, e wiek jest zmienn wpywajc na postrzeganie treci)? Jak wygldaj
podobiestwa i rnice w odbieraniu treci wizualnych? Same memy dotyczyy sytuacji na Krymie
pytano o odczucia, jakie treci memw wywoyway u patrzcego: rozbawienie, strach, realny opis
sytuacji, skrzywienie (pro-zachodnie, pro-rosyjskie). Uzupenieniem badania byo przeprowadzenie z
badanymi zogniskowanego wywiadu grupowego. Interesujco ksztatuj si wnioski z badania
(szczegowej analizie poddano w raporcie mem Marsjanie): osoby starsze koncentruj si silniej
na napisach, modzi koncentruj si niemal wycznie na treciach ikonograficznych. Jest to
zaskakujcy wniosek, lecz ma on wytumaczenie w kontekcie przyswojonej przez modych
kulturze internetu, ktra ikonografi stawia na pierwszym miejscu (zdjcia, filmiki, grafiki). Uwaam,
e warto przeprowadzi w tym kontekcie dalsze badania, zwizane z percepcj treci wizualnych
jak zreszt sami Autorzy raportu zauwayli, jest to wniosek na tyle interesujcy, e warto i tym
tropem.
- Prof. dr hab. Marek Jeziski, Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu
Raport niesie przykady, jakie s podobiestwa i rnice w odbiorze memw przez starsze i
modsze pokolenie. Otrzymujemy poczone dane z eye-trackingu, z wywiadw indywidualnych i
grupowych. Czy zatem wiek jest istotn zmienn przy odbiorze memw internetowych zwaszcza
tych komentujcych wydarzenia polityczne? Na jakie elementy memw patrz modsi, a na jakie
starsi? Jak te elementy skadaj w cao? Jak potencja kulturowy wpywa na to, e pojawiaj si
rnice w ogldaniu memw? W raporcie czytelnik znajdzie te zagadnienia, a take ogln
charakterystyk memw jako oddolnego komentarza konfliktu na Ukrainie.
- Dr hab. Jacek Wasilewski, Uniwersytet Warszawski

Konflikt Na Ukrainie Oczami Polaków - Jak Patrzą I Co Widzą W Memach

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Konflikt Na Ukrainie Oczami Polaków - Jak Patrzą I Co Widzą W Memach

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konflikt na Ukrainie

Warszawa, luty 2017

Koordynacja zespow koderskich:

Copyright Laboratorium Bada Medioznawczych UW

STRESZCZENIE RAPORTU .................................................................................................... 4

BADANIE OKULOGRAFICZNE PROCEDURA BADAWCZA ................................................ 5

ANALIZA SEMIOTYCZNA MEMA MARSJANIE.................................................................. 8

WYNIKI BADANIA ................................................................................................................. 13

WNIOSKI I DYSKUSJA ......................................................................................................... 31

Celem projektu badawczego byo sprawdzenie, czy mona zaobserwowa podobiestwa i

Raport jest jedynie czci wieloetapowego, zoonego projektu analitycznego, skadajcego

BADANIE OKULOGRAFICZNE PROCEDURA

Badanym zostao zaprezentowanych dziesi zrnicowanych pod wzgldem stopnia

W czasie badania okulograficznego osoby badane zajmoway stanowisko, ktre zostao

Badanie okulograficzne miao ustalony, schematyczny przebieg. Badacz prowadzi kolejno

osoby badane do pomieszczenia, w ktrym znajdowao si wyodrbnione stanowisko

pytanie natomiast polegao na ocenie na piciostopniowej skali: bardzo dobrze / dobrze /

Na pocztku na ekranie wywietlaa si plansza z krtk instrukcj, pniej prezentowane byy

1. Ktry z memw podoba si Panu/Pani najbardziej?

Po zakoczeniu badania okulograficznego, ktre jednorazowo trwao okoo pi minut, osoba

najbardziej interesujce, najlepiej do nich przemawiajce. Poruszono tematy zwizane z

Nastpnie wyniki zostay zebrane, przeanalizowane i opisane. Niniejszy raport skupia si w

ANALIZA SEMIOTYCZNA MEMA MARSJANIE8

Rysunek 1. Mem Marsjanie9

Prezentowany mem powsta najprawdopodobniej tu po aneksji Krymu przez Rosj (18.03.2014

Analiza mema moliwa jest na dwch paszczyznach: podstawowej ograniczonej do treci

pracochonn, wysublimowan technik. Takie wyeksponowanie postaci prezydenta Rosji

Warto zaznaczy, e garderoba W. Putina znaczco odrnia si od ubioru reszty Marsjan to

Putin ma nieproporcjonalnie du gow z mzgiem wychodzcym na wierzch, beznamitn

Twarz Wadimira Putina wedug uczestnikw badania fokusowego przypomina oblicze

Gowy Marsjan przypominaj czaszki kociotrupw: s due, maj przeronite mzgi

Take uycie jzyka angielskiego wydaje si by w tym kontekcie nieprzypadkowe Marsjanie

rwnie skojarzenia z postaw wiatowych przywdcw, ktr charakteryzuje brak

Warto podkreli, e w produkcji Burtona sentencja We come in peace jest wypowiadana

Warto take zestawi wtek krymskiego referendum a wic teoretycznie dobrowolnego

Analiza przedstawionego obrazka w zestawieniu z badaniem fokusowym dowodzi, jak

nie rozumiej, w taki sposb sobie z nimi radz.

Wobec przeprowadzonej powyej analizy semiotycznej mema mona postawi hipotez, e

dziaajcych rwnoczenie czynnikw. Polega ona na porwnaniu wariancji midzygrupowej do wariancji

W analizowanym na amach niniejszego artykuu memie wyrnione zostay trzy najwaniejsze

Czas do pierwszej fiksacji

napis We come in peace napis Putin gowa Putina

Warto p = 0,143682 Warto p = 0,014282 Warto p = 0,825728

= 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA)

(Nieistotne) (Istotne) (Nieistotne)

Warto p= 0,0211 Warto p= 0,0895 Warto p= 0,5147

=0,05 (test t-Studenta) = 0,05 (test t-Studenta) =0,05 (test t-Studenta)

(Istotne) (Nieistotne) (Nieistotne)

Analiza statystyczna wynikw badania okulograficznego prowadzi do szeregu interesujcych

Liczba fiksacji przed

napis We come in peace napis Putin gowa Putina

Warto p = 0,121777 Warto p = 0,024946 Warto p = 0,567485

= 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA)

(Nieistotne) (Istotne) (Nieistotne)

Warto p= 0,2625 Warto p= 0,1603 Warto p= 0,5183

=0,05 (test t-Studenta) = 0,05 (test t-Studenta) =0,05 (test t-Studenta)

(Nieistotne) (Nieistotne) (Nieistotne)

Powysze spostrzeenie wzmacnia obserwacja wynikajca z analizy liczby fiksacji badanego,

Cakowity czas trwania fiksacji

napis We come in peace napis Putin gowa Putina

Warto p = 0,020488 Warto p = 0,618666 Warto p = 0,24347

= 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA) = 0,05 (test ANOVA)

(Istotne) (Nieistotne) (Nieistotne)