Robert C. Walton, John D.

Hannah
Susan Lynn Peterson

Kocioy
zachodnie
cHRZECIJASKIE TABLICE
ENCYKLOPEDYCZNE
tom III
 Tytuy oryginaw:
Chronological and Background Charts of Church History
Charts of Ancient and Medieval Church History
Charts of Reformation and Enlightenement Church History
Timeline Charts of the Western Church

Przekad:
Zbigniew Kociuk
Opracowanie redakcyjne:
Cyprian Wilanowski
Konsultacja, dodatki i poprawki do wydania polskiego:
prof. dr hab. Micha Wojciechowski
Redakcja techniczna:
Tadeusz Zawadzki
Korekta:
Elbieta Augustyniak
Opracowanie graficzne okadki:
Joanna Zonkiewicz
Copyright 1986 by Zondervan
Copyright 2001 by John David Hannah
Copyright 2004 by John David Hannah
Copyright 1999 by Susan Lynn Peterson
All rights reserved

Copyright for the Polish edition 2008 by Oficyna Wydawnicza Vocatio

All rights to the Polish edition reserved

Wszelkie prawa zastrzeone.

Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb
reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie
lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do:

Oficyna Wydawnicza Vocatio; 02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl

Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50

Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78
Ksigarnia Wysykowa Vocatio:
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN 978-83-7492-046-9
 Spis treci
Przegld historii Kocioa V.30. Sobory powszechne doby redniowiecza . . . . . . 41
Robert C. Walton V.31. Poprzednicy reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
V.32. Czterej czoowi reformatorzy . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Sowo wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 V.33. Inni reformatorzy niemieccy . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 V.34. Inni reformatorzy szwajcarscy . . . . . . . . . . . . . . . 47
V.1. Dzieje dwunastu apostow po mierci V.35. Radykalne odamy i prdy reformacji . . . . . . . . 48
Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 V.36. Angielscy reformatorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
V.2. Wczesna symbolika chrzecijaska . . . . . . . . . . . . . . 5 V.37. Angielscy purytanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
V.3. Ojcowie apostolscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 V.38. Przywdcy katolickiej kontrreformacji . . . . . . . . 52
V.4. Apologeci z II wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 V.39. Przywdcy francuskich hugenotw . . . . . . . . . . . 54
V.5. Argumenty apologetw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 V.40. Wojny religijne czasw reformacji . . . . . . . . . . . . 56
V.6. Ojcowie Kocioa z III wieku . . . . . . . . . . . . . . . . 10 V.41. Zagadnienia sporne protestantyzm
V.7. Rozwj kanonu Nowego Testamentu . . . . . . . . . 12 a katolicyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
V.8. Ksigi, ktrych wczenie do kanonu Nowego V.42. Sporne zagadnienia teologiczne Koci
Testamentu budzio wtpliwoci . . . . . . . . . . . 12 luteraski a Koci reformowany . . . . . . . . 58
V.9. Herezje przednicejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 V.43. Sporne zagadnienia teologiczne Koci
V.10. Przeladowania chrzecijan przez cesarstwo kalwiski a arminianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
rzymskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 V.44. Angielski deizm i jego przeciwnicy . . . . . . . . . . 60
V.11. Ojcowie Kocioa z okresu nicejskiego V.45. Rodowd Kociow protestanckich . . . . . . . . . . 62
i ponicejskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 V.46. Niemiecki pietyzm a angielski metodyzm
V.12. Rozwj episkopalizmu w pierwszych piciu porwnanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
wiekach historii Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . 22 V.47. John Wesley a George Whitfield
V.13. Czynniki, ktre przyczyniy si do wzrostu porwnanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
roli biskupa Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 V.48. Inne ruchy przebudzeniowe w Europie . . . . . . . 64
V.14. Gwne spory doktrynalne w staroytnym V.49. Ewangeliczni reformatorzy spoeczni
Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 dziaajcy w Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
V.15. Herezje w staroytnym Kociele dotyczce V.50. Gwne postacie niemieckiej teologii
nauki o Trjcy witej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 liberalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
V.16. Herezje w staroytnym Kociele dotyczce V.51. Nowoytne rzymskokatolickie sobory
osoby Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 powszechne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
V.17. Spr wok pelagianizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 V.52. Powstanie i rozwj wiatowej Rady
V.18. Sobory powszechne wczesnego Kociow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 V.53. Sytuacja religijna w trzynastu koloniach
V.19. Nawrcenie barbarzyskich plemion . . . . . . . . . 25 w Ameryce Pnocnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
V.20. Stosunki pastwo-Koci, V.54. Utopijne wsplnoty religijne w Ameryce
lata 7541309 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Pnocnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
V.21. Przywdcy wczesnoredniowiecznego V.55. Amerykascy purytanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 V.56. Przywdcy Pierwszego Wielkiego
V.22. Gwne przyczyny wielkiej schizmy Przebudzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
w 1054 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 V.57. Czynniki religijne sprzyjajce
V.23. Wyprawy krzyowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 amerykaskiej rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
V.24. Podboje muzumanw na tle wypraw V.58. Czynniki religijne nie sprzyjajce
krzyowych porwnanie . . . . . . . . . . . . . . . 30 amerykaskiej rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
V.25. Dowody na istnienie Boga pi drg V.59. Gwne XIX-wieczne ruchy ewangeliczne
Tomasza z Akwinu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 dziaajce na rzecz reformy spoecznej . . . . . 79
V.26. Teologia scholastyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 V.60. Rozamy w onie amerykaskich Kociow
V.27. Gwne zakony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 z powodu niewolnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
V.28. Herezje czasw redniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . 38 V.61. Przywdcy Drugiego Wielkiego
V.29. Wielka schizma papiestwa (13781417) . . . . . . 40 Przebudzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
VI Spis treci
V.62. Gwne nowe kulty religijne XIX-wiecznej
Ameryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
V.63. Czoowe postacie amerykaskich ruchw
przebudzeniowych z koca XIX
i pocztku XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
V.64. Kluczowe postacie, ktre przyczyniy
si do upowszechnienia teologii
dyspensacjonalistycznej na terenie USA . . . 84
V.65. Porwnanie historii teologii przymierza
i historycznej teologii
dyspensacjonalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
V.66. Podziay wyznaniowe wywoane sporem midzy
modernizmem a fundamentalizmem . . . . . . . 86
V.67. Kluczowe postacie XX-wiecznych schizm
prezbiteriaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
V.68. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa prezbiteriaskiego . . . . . . . . . . . . . . . 90
V.69. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa baptystycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
V.70. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa luteraskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
V.71. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa metodystycznego i episkopalnego . 93
V.72. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa reformowanego i kongregacyjnego 94
V.73. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa zielonowitkowego . . . . . . . . . . . . . . 95
V.74. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa mennonitw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
V.75. Drzewo genealogiczne amerykaskiego
Kocioa mormonw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
V.76. Drzewo genealogiczne amerykaskiego Kocioa
adwentystw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
V.77. Paralelne struktury w teologii systematycznej
i historii Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
V.78. Efekt wahada w historii Kocioa . . . . . . . . . . . . 99
V.79. Papiee uznawani przez Koci
rzymskokatolicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
V.80. Czoowi misjonarze protestanccy . . . . . . . . . . . . 104
V.81. Czoowi misjonarze katoliccy . . . . . . . . . . . . . . 106
V.82. Gwne nowe rdzenne ruchy chrzecijaskie
dziaajce na obszarze Afryki . . . . . . . . . . . . 108
V.83. Przekady Biblii na jzyk angielski . . . . . . . . . . 108
V.84. Wybitni protestanccy historycy Kocioa . . . . . 112
V.85. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Staroytna i redniowieczna historia Kocioa
John D. Hannah
Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Tablice do staroytnej i redniowiecznej historii
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
VI.1. Wprowadzenie. Historia Kocioa
w piguce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
VI.1.1. Panorama dziejw chrzecijastwa . . . . . . . . 120
VI.1.2. Znaczenie historii powszechnej . . . . . . . . . . . . 120
VI.1.3. Podsumowanie historii Kocioa . . . . . . . . . . . 121
VI.1.4. Podzia dziejw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
VI.1.5. Protestancki obraz historii Kocioa . . . . . . . . 122
VI.2. Staroytny okres historii Kocioa
(od Chrystusa do 600 po Chr.) . . . . . . . 123
VI.2.1. Historia Kocioa: Okres staroytny . . . . . . . . 123
VI.2.2. Gwne miasta wschodniej czci basenu
Morza rdziemnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
VI.2.3. Wane miasta na Zachodzie . . . . . . . . . . . . . . 124
VI.3. Okres apostow (od Chrystusa
do 100 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
VI.3.1. Warunki, w ktrych doszo do powstania
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
VI.3.2. Historia Izraela: Okres
midzytestamentalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
VI.3.3. Historia okresu midzytestamentalnego
i ydw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
VI.3.4. Podzia ziem zdobytych przez Aleksandra
Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
VI.3.5. Powstanie Machabeuszw . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
VI.3.6. ycie Jezusa Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
VI.3.7. Palestyna w czasach Jezusa Chrystusa . . . . . 128
VI.3.8. Politycy dziaajcy na terenie Palestyny
w czasach Jezusa Chrystusa . . . . . . . . . . . . . 129
VI.3.9. Pocztki Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
VI.3.10. Pierwsza wyprawa misyjna
apostoa Pawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
VI.3.11. Druga wyprawa misyjna apostoa Pawa . . 131
VI.3.12. Trzecia wyprawa misyjna
apostoa Pawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
VI.3.13. Podr apostoa Pawa do Rzymu . . . . . . . . 133
VI.3.14. Podre apostoa Pawa po pierwszym
uwizieniu w Rzymie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
VI.3.15. ydowska diaspora i chrzecijaskie
kocioy w I w. po Chr. . . . . . . . . . . . . . . . . 135
VI.4. Okres Ojcw Kocioa
(100150 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
VI.4.1. Pierwsi Ojcowie Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
VI.4.2. Dzieje wadzy biskupiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
VI.4.3. Koncepcja wadzy we wczesnym Kociele . . 138
VI.4.4. Elementy systemu wadzy wczesnego
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
VI.4.5. Pierwsi Ojcowie Kocioa i wydarzenia czasw
ostatecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
VI.5. Okres apologetw (150300 po Chr.) . . 140
VI.5.1. Apologeci chrzecijaskiego Kocioa . . . . . . . 140
VI.5.2. Pisarze i utwory wczesnego Kocioa . . . . . . 141
VI.5.3. Rzymscy cesarze i przeladowania
chrzecijan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
VI.5.4. Szkoy z okresu wczesnego
chrzecijastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
VI.5.5. System apologetyczny Justyna Mczennika . 143
VI.5.6. Klemens Aleksandryjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
 Spis treci
VI.5.6. Klemens Aleksandryjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
VI.5.7. Apologeci chrzecijascy i ich pojmowanie
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
VI.5.8. Ireneusz i teoria przebagania . . . . . . . . . . . . . 145
VI.5.9. Orygenes i teoria odkupienia jako okupu
zapaconego szatanowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
VI.5.10. Chrzest we wczesnym Kociele . . . . . . . . . . . 147
VI.5.12. Wieczerza Paska we wczesnym
Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
VI.5.13. Apologeci i czasy ostateczne . . . . . . . . . . . . . 150
VI.5.14. Gnostycyzm: Kopotliwe pytania . . . . . . . . . . 150
VI.5.15. Gwne elementy gnostycyzmu . . . . . . . . . . . 151
VI.5.16. Gnostycka koncepcja zbawienia . . . . . . . . . . 151
VI.5.17. Manicheizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
VI.5.18. Porwnanie marcjonizmu
i gnostycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
VI.5.20. Montanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
VI.5.21. Stosunki pastwo-Koci . . . . . . . . . . . . . . . . 154
VI.5.22. Odpowied staroytnego Kocioa
na herezj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
VI.5.23. Starorzymski Symbol Apostolski:
Wyznanie wiary podczas chrztu . . . . . . . . . . 155
VI.5.24. Gwne biskupstwa na obszarze cesarstwa
rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
VI.5.25. Chrzecijanie w cesarstwie rzymskim . . . . . 156
VI.5.26. Koci na obszarze cesarstwa
rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
VI.6. T
 riumf Kocioa nad cesarstwem rzymskim
(300600 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
VI.6.1. Gwni przedstawiciele Kocioa z okresu
300600 po Chr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
VI.6.2. Sobory wczesnego Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . 159
VI.6.3. Adopcjanizm: Prba wyjanienia natury
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
VI.6.4. Modalizm: Kolejna prba wyjanienia natury
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
VI.6.5. Porwnanie adopcjanizmu i moralizmu . . . . 160
VI.6.6. Arianizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
VI.6.7. Ariusz: Przeciwnicy i sporne zagadnienie . . 161
VI.6.8. Nicejskie Wyznanie Wiary (325 po Chr.) . . 162
VI.6.9. Spr wok arianizmu i wiary w Trjc . . . 163
VI.6.10. Odrodzenie wpyww arianizmu . . . . . . . . . 163
VI.6.11. Wiara trynitarna (uniknicie bdu) . . . . . . . 164
VI.6.12. Doktryna Boga: Perspektywy w erze
chrzecijaskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
VI.6.13. Porwnanie Trjcy i Chrystusa
Wcielonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
VI.6.14. Gwne szkoy teologiczne uczestniczce
w debacie chrystologicznej
z IV w. po Chr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
VI.6.15. Apolinaryzm (zaprzeczenie czowieczestwa
Chrystusa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
VI.6.16. Konstantynopolitaskie Wyznanie Wiary . 167
VI.6.17. Nestorianizm (Chrystus podzielony:
zaprzeczenie jednoci) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
VII
VI.6.18. Eutychianizm (monofizytyzm) (Chrystus
zjednoczony: zaprzeczenie dwojakiej
natury Chrystusa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
VI.6.19. Chalcedoskie Wyznanie Wiary
(451 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
VI.6.20. Konstantynopolitaskie Wyznanie Wiary
(553 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
VI.6.21. Debata chrystologiczna: Rozam w Kociele
katolickim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
VI.6.22. Podziay w Kociele katolickim . . . . . . . . . . 171
VI.6.23. ycie Pelagiusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
VI.6.24. Pogldy antropologiczne Pelagiusza . . . . . . . 172
VI.6.25. Kocielna i literacka kariera
Augustyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
VI.6.27. Pelagiusz i Augustyn: Studium
przeciwiestw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
VI.6.28. Pelagiusz i Augustyn: Porwnanie
pogldw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
VI.6.29. Augustyn o wolnym wyborze . . . . . . . . . . . . 175
VI.6.30. Augustyna teoria dziejw:
Dwa Pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
VI.6.31. Augustyn i triumf amillenaryzmu . . . . . . . . 176
VI.6.32. Augustyn i natura Kocioa . . . . . . . . . . . . . . 176
VI.6.33. Rozwj monastycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
VI.6.34. Jan Kasjan i aska wspdziaajca . . . . . . . 178
VI.6.35. Zagadnienie aski Boej na synodzie
w Orange (529 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . 178
VI.6.36. Gwne stanowiska w sporze dotyczcym
stosunku grzechu do aski . . . . . . . . . . . . . . . 179
VI.6.37. Podsumowanie rnych koncepcji aski . . . 179
VI.6.38. Pojmowanie chrztu przez chrzecijan
wczesnego redniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . 180
VI.7. redniowieczny okres dziejw Kocioa
(6001500 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
VI.7.1. Ksztatowanie si wadzy w redniowiecznym
Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
VI.7.2. Rozwj episkopalizmu i instytucji papiestwa
w Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
VI.7.3. Europa w czasach Grzegorza Wielkiego
(590604 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
VI.7.4. Koci redniowieczny: Rozpad spoeczny
i religijna odnowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
VI.7.5. Historia nauki o zbawieniu w staroytnym
i redniowiecznym Kociele . . . . . . . . . . . . . . 184
VI.7.6. Stopniowe wyanianie si tradycji Kocioa
rzymskokatolickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
VI.7.6. Rozwj teologii rzymskokatolickiej . . . . . . . . . 185
VI.7.7. Stosunki polityczne w dobie
redniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
VI.7.8. Pastwo Karolingw za panowania
Karola Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
VI.7.9. Podzia pastwa Karolingw . . . . . . . . . . . . . . 187
VI.7.10. Najazdy i ekspansja Wikingw . . . . . . . . . . . 188
VI.7.11. Dziaalno misyjna w okresie
redniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
VIII
VI.7.12. Rozprzestrzenianie si chrzecijastwa
powiadczone tumaczeniami Pisma witego
na jzyki narodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
VI.7.13. Ekspansja misyjna ku Anglii . . . . . . . . . . . . . 189
VI.7.14. Ekspansja chrzecijastwa wrd ludw
Brytanii i Niemiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
VI.8. Pojawienie si islamu . . . . . . . . . . . . . . . . 191
VI.8.1. Historia islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
VI.8.2. Ekspansja islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
VI.8.3. Pi filarw islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
VI.9. Dalszy cig sporw chrystologicznych . 193
VI.9.1. Monoteletyzm (zaprzeczenie
czowieczestwa Chrystusa) . . . . . . . . . . . . . . 193
VI.9.2. Konstantynopolitaskie Wyznanie Wiary
(690 po Chr.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
VI.10. Podzia Kocioa: Wschd i Zachd . . 194
VI.10.1. Nowa stolica Konstantyna . . . . . . . . . . . . . . . 194
VI.10.2. Spr wok Filioque [i od Syna] . . . . . . . 194
VI.10.3. Historia Kocioa prawosawnego
(z perspektywy Kocioa wschodniego) . . . 195
VI.10.4. Spr o autorytet: Rozam Kocioa
katolickiego (chalcedoskiego) . . . . . . . . . . . 196
VI.11. Wyprawy krzyowe . . . . . . . . . . . . . . . . 197
VI.11.1. Kierunki redniowiecznych wypraw
krzyowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
VI.11.2. Wyprawy krzyowe i Krlestwo
Jerozolimskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
VI.12. Monastycyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
VI.12.1. Gwne klasztory redniowiecznej
Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
VI.12.2. Zakony religijne dziaajce w okresie
redniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
VI.13. Scholastyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
VI.13.1. Pocztki scholastycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
VI.13.2. Pierwsze uniwersytety redniowiecznej
Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
VI.13.3. Program ksztacenia uniwersyteckiego
w redniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
VI.13.4. Wprowadzenie dzie Arystotelesa do
zachodniej teologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
VI.13.5. Scholastyczne podejcie do wiedzy . . . . . . . 203
VI.13.6. Anzelm i znaczenie odkupienia . . . . . . . . . . 204
VI.13.7. Abelard i znaczenie odkupienia . . . . . . . . . . 204
VI.13.8. Elementy teologii Anzelma i Abelarda
w teologii protestanckiej . . . . . . . . . . . . . . . . 205
VI.13.9. Piotr Lombard: rdo i rola zasugi . . . . . 205
VI.13.10. Piotr Lombard: Koncepcja aski . . . . . . . . . 206
VI.13.11. Piotr Lombard: Siedem sakramentw
jako rodek aski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
VI.13.12. Piotr Lombard: Wyjanienie siedmiu
sakramentw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
VI.13.13. Dzieje nauki o Wieczerzy Paskiej . . . . . . 207
VI.13.14. Transsubstancjacja: Rzymskokatolickie
rozumienie Stou Paskiego . . . . . . . . . . . . . 208
Spis treci
VI.13.15. Dokonania Chrystusa:
Skarbiec zasug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
VI.13.16. Tomasz z Akwinu i pojcie zasugi
dziki wzrostowi aski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
VI.13.17. Tomasz z Akwinu: Boe odkupienie
i zasuga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
VI.13.18. Tomasz z Akwinu i usprawiedliwienie:
Przebaczenie bez sprawiedliwoci . . . . . . . . 211
VI.13.19. Tomasz z Akwinu: Stopnie wiodce do
zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
VI.13.20. Tomasz z Akwinu i transsubstancjacja
(Przeistoczenie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
VI.13.21. Tomasz z Akwinu: Rola chrztu . . . . . . . . . 212
VI.13.22. Znaczenie Tomasza z Akwinu w tradycji
rzymskokatolickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
VI.13.23. Tomasz z Akwinu i reformatorzy:
Porwnanie koncepcji usprawiedliwienia . . 213
VI.13.23. William Ockham i Gabriel Biel: Stopnie
zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
VI.13.24. Tradycje reformacji: Rne ujcia
przeszoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
VI.14. Podzia Kocioa: Potrzeba reform . . . 216
VI.14.1. Koci w przededniu reformacji . . . . . . . . . 216
VI.14.2. W jaki sposb doszo do reformacji:
Trzy istotne elementy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
VI.14.3. Spr o wadz papiea i wadz
soborw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
VI.14.4. aciska Wulgata: Potrzeba nowego
przekadu Pisma witego . . . . . . . . . . . . . . 218
VI.14.5. Jan Wycliffe: Reformator . . . . . . . . . . . . . . . . 218
VI.14.6. Znaczenie renesansu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
VI.14.7. Akademie renesansowe dziaajce
na terenie Italii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
VI.14.8. Porwnanie scholastyki i renesansowego
humanizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
VI.14.9. redniowieczny sposb pojmowania
historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
VI.14.10. Renesansowy sposb pojmowania
historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
VI.14.11. Potrzeba reform: Punkty wsplne
stanowiska Lutra i Erazma . . . . . . . . . . . . . . 221
VI.14.12. Konflikt pomidzy Lutrem
a Erazmem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
VI.14.13. Poraka Kocioa i zapowied
reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Historii Kocioa czasw reformacji i owiecenia
John D. Hannah
Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Tablice do historii Kocioa czasw reformacji
i owiecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
VII.1. Pocztek ery nowoytnej i reformacja
w Europie (15001650):
To reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . 227
 Spis treci
VII.1.1 Gwne podziay w Kociele na przestrzeni
pierwszych szesnastu wiekw historii
chrzecijastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
VII.1.2. Koncepcje wadzy kocielnej w nauce
protestanckiej z czasw reformacji . . . . . . . 228
VII.1.3. Trzy fundamentalne zasady nauki
protestanckiej reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . 228
VII.1.4. Pi Sola protestanckiej reformacji . . . . . . 229
VII.1.5. Teologia rzymskokatolicka i protestancka
czasw reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
VII.1.6. Rne tradycje w nurcie protestanckiej
reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
VII.1.7. Dwa protestanckie podejcia
do reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
VII.1.8. Ksztatowanie si wadzy w Kociele . . . . . . 231
VII.1.9. Stosunki midzy pastwem a Kocioem . . 232
VII.2. Reformacja luteraska . . . . . . . . . . . . . . 233
VII.2.1. Rozwj Kocioa luteraskiego . . . . . . . . . . . . 233
VII.2.2. Ra Lutra: Symbol Ewangelii . . . . . . . . . . . 234
VII.2.3. Etapy rozwoju luteraskiej koncepcji
usprawiedliwienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
VII.3. Reformacja kalwiska w Szwajcarii . . . 235
VII.3.1. Dzieje szwajcarskiej reformacji . . . . . . . . . . . 235
VII.3.2. Rnice teologiczne pomidzy luteraskim
i kalwiskim nurtem reformacji . . . . . . . . . 236
VII.3.3. Wielki podzia w kwestii Eucharystii . . . . . . 236
VII.4. Ekspansja kalwinizmu w Europie . . . . 237
VII.4.1. Reformacja w Holandii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
VII.4.2. Proces ksztatowania si teologii doby
reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
VII.4.3. Suwerenno Boga i odpowiedzialno
czowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
VII.4.4. Koncepcja przebagania w kalwinizmie
i arminianizmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
VII.4.5. Kalwinizm i arminianizm:
Porwnanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
VII.4.6. Pi punktw kalwinizmu . . . . . . . . . . . . . . . 240
VII.4.7. Dzieje reformacji we Francji . . . . . . . . . . . . . 240
VII.4.8. Reformacja w Szkocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
VII.4.9. Historia Kocioa Szkocji . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
VII.5. Anabaptystyczna reformacja . . . . . . . 242
VII.5.1. Nurty tradycji anabaptystycznej (radykalne
skrzydo reformacji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
VII.5.2. Cztery koncepcje pocztkw Kocioa
baptystw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
VII.5.3. Historia angielskich baptystw . . . . . . . . . . . . 243
VII.6. Angielska reformacja . . . . . . . . . . . . . . . 244
VII.6.1. Protestancka reformacja na kontynencie
i w Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
VII.6.2. Reformacja i wadcy Anglii . . . . . . . . . . . . . . 244
VII.6.3. Zmiany religijne w okresie angielskiej
reformacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
VII.6.4. Pocztki ruchu purytaskiego
w elbietaskiej Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
IX
VII.6.5. Szkocka dynastia Stuartw
na tronie Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
VII.6.6. Pocztki angielskiego prezbiterianizmu . . . 247
VII.6.7. Opr przeciwko episkopalnej wadzy
w Kociele Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
VII.6.8. Angielskie Biblie z XVI w. . . . . . . . . . . . . . . . 249
VII.7. Reformacja w Kociele rzymskokatolickim
(kontrreformacja) . . . . . . . . . . . . . 250
VII.7.1. Historia Kocioa rzymskokatolickiego:
Sobr Trydencki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
VII.7.2. Rnice doktrynalne pomidzy Kocioem
rzymskokatolickim a Kocioami
protestanckimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
VII.7.3. Usprawiedliwienie a nauka Soboru
Trydenckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
VII.8. Pocztki religijnego racjonalizmu i owie-
cenia (16501750) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
VII.8.1.Porwnanie nauki ortodoksyjnego
protestantyzmu i unitarianizmu . . . . . . . . . . 253
VII.8.2. Porwnanie nauki ortodoksyjnego
protestantyzmu i deizmu . . . . . . . . . . . . . . . . 253
VII.9. Owiecenie (16501750) . . . . . . . . . . . . 254
VII.9.1. Stosunek do autorytetu w dobie
owiecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
VII.9.2. Od objawienia do rozumu . . . . . . . . . . . . . . . 255
VII.9.3. Owiecenie i poznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
VII.9.4. Korzenie myli nowoytnej i wspczesnej 257
VII.10. Reakcja na formalnie pojmowan religi
i racjonalizm: Pietyzm . . . . . . . . . . . . . . 258
VII.10.1. Ekspansja ewangelicznego pietyzmu . . . . . . 258
VII.10.2. Korzenie niemieckiego pietyzmu
luteraskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
VII.10.3. ycie Johna Wesleya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
VII.11. Okres brytyjskiego osadnictwa
w Ameryce Pnocnej: Okres kolonialny
w historii amerykaskiej religii
(1600 do 1800) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
VII.11.1. Historia religijna Ameryki w ujciu
Winthropa Hudsona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
VII.11.2. Historia religijna Ameryki w ujciu
Richarda H. Niebuhra . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
VII.11.4. Historia religijna Ameryki w ujciu
Disneya Ahlstroma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
VII.11.5. Historia religijna Ameryki w ujciu
Brucea Shelleya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
VII.11.6. Historia religijna Ameryki w ujciu
Johna Hannah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
VII.11.7. rda amerykaskiego dowiadczenia
religijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
VII.11.8. Wpyw Kociow ze Starego wiata na
obszarach brytyjskich kolonii w Ameryce 264
VII.11.9. Kongregacjonalici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
VII.11.10. Baptyci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
VII.11.11. Prezbiterianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
X Spis treci

VII.11.12. Metodyci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 Dodatek Y Tablice genealogiczne z historii

VII.11.13. Kwakrzy: Struktura wsplnoty kwakrw . 277
VII.11.14. Luteranie: Pocztki Kocioa luteraskiego
w Ameryce Pnocnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
VII.12. Wielkie Przebudzenie . . . . . . . . . . . . . 278
VII.12.1. Historia przebudze duchowych
w Ameryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
VII.12.2. Historia ewangelizacji masowych na terenie
Ameryki Pnocnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
VII.12.3. Pierwsze wielkie przebudzenie . . . . . . . . . . 279
VII.12.3. Pierwsze wielkie przebudzenie i Koci
prezbiteriaski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
VII.12.4. Pogldy Jonatana Edwardsa
na temat duszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
VII.12.5. Pogldy Chauncyego i Edwardsa na temat
natury zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
VII.12.6. Pierwsze Wielkie Przebudzenie i Koci
kongregacjonalistyczny w Nowej Anglii . . 281
VII.13. Religia i rewolucja amerykaska . . . . 282
VII.13.1. Porwnanie rewolucji w Ameryce i we
Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
VII.13.2. Owiecenie, religia i narodziny narodu . . . 282
VII.13.3. Chrzecijastwo i owiecenie: Zgoda
w sprawie celw, rnica co do
motyww . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
VII.13.4. Thomas Jefferson i Benjamin Franklin . . . 284
VII.13.5. Porwnanie unitarianizmu i deizmu . . . . . 285
VII.13.6. Chrzecijastwo i rewolucja
amerykaska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
VII.13.7. Chrzecijastwo, rzd federalny i wadze
stanowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Chronologia Kocioa zachodniego
Susan Lynn Peterson
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
VIII. Tablice chronologiczne z historii Kocioa
zachodniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Dodatek X Tablice przegldowe z historii Ko-
cioa zachodniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 668
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676
VIII. Tablica 1: Drzewo genealogiczne wyzna
wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676
VIII. Tablica 2: Drzewo genealogiczne Biblii Krla
Jakuba (King James Version) . . . . . . . . . . . . 677
VIII. Tablica 3: Drzewo genealogiczne wspczesnych
anglojzycznych przekadw Biblii . . . . . . . 678
VIII. Tablica 4: Drzewo genealogiczne zachodniego
rytu liturgicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 679
VIII. Tablica 5: Drzewo genealogiczne Book of
Common Prayer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 680
Dodatek Z Tablice kociow i wyzna
chrzecijaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681
VIII. Tablica 1: Kocioy Reformacji w USA . . . . . . 681
VIII. Tablica 2: Koci luteraski w USA . . . . . . . . 682
VIII. Tablica 3: Amerykaski Koci Luteraski . . 683
VIII. Tablica 4: Koci luteraski w USA . . . . . . . . 684
VIII. Tablica 5: Koci prezbiteriaski w USA . . . . 685
VIII. Tablica 6: Szkocki Koci prezbiteriaski . . . . 686
VIII. Tablica 7: Kocioy reformowane . . . . . . . . . . . . 687
VIII. Tablica 8: Kocioy anglikaskie w Stanach
Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688
VIII. Tablica 9: Koci kongregacyjny . . . . . . . . . . . . 689
VIII. Tablica 10: Zjednoczony Koci Chrystusa . 690
VIII. Tablica 11: Kocioy Ruchu Odnowy . . . . . . . . 691
VIII. Tablica 12: Wolne Kocioy . . . . . . . . . . . . . . . . . 692
VIII. Tablica 13: Kocioy baptystyczne . . . . . . . . . . . 693
VIII. Tablica 14: Afrykaskoamerykaskie Kocioy
baptystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694
VIII. Tablica 15: Baptyci Wolnej Woli . . . . . . . . . . . 695
VIII. Tablica 16: Poudniowi Baptyci w Stanach
Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696
VIII. Tablica 17: Koci metodystyczny . . . . . . . . . . 697
VIII. Tablica 18: Kocioy zielonowitkowe
i Kocioy z nurtu witoci . . . . . . . . . . . . 698
VIII. Tablica 19: Unitariaski Zwizek
Uniwersalistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 699
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854
 Przegld
historii Kocioa
Robert C. Walton
Sowo wstpne Earle E. Cairns

Ksik t dedykuj D. Clair Daviesowi, ktry nie tylko

wzbudzi we mnie zainteresowanie histori Kocioa, lecz
otworzy oczy na jej praktyczne zastosowanie
2 Historia Kocioa

Sowo wstpne

W dzisiejszych czasach ludzie przypisuj coraz mniejsz warto historii wieckiej i historii Kocioa. Cyceron
mdrze powiada, e ludzie nieznajcy wydarze, ktre miay miejsce przed ich narodzeniem, skazuj si
na to, e bd niczym dzieci yjce w teraniejszoci i pozbawione cennej mdroci przeszych wiekw.
Santayana uwaa, e ci, ktrzy zapominaj o przeszoci lub j ignoruj, bd popeniali dawne bdy.
Mam nadziej, e nie stanie si tak w przypadku tych, ktrzy bd korzystali z tablic i wykresw za-
wartych w niniejszym tomie. Historia Kocioa z racji tego, e istnieje on od prawie dwch tysicy lat i jest
instytucj o zasigu globalnym, zawiera mnstwo zoonych informacji. Autor ukazuje najwaniejsze fakty
z przeszoci w postaci praktycznych tablic i rysunkw, aby studenci mogli je zapamita i zrozumie, jaki
jest ich zwizek z dziejami Kocioa. Ksika ta bdzie stanowia cenne uzupenienie podrcznikw i wy-
kadw akademickich, dostarczajc odpowiedzi na pytanie, kto, co, gdzie, kiedy, gdzie i jak wydarzyo si
w historii Kocioa. Tom ten bdzie rwnie przydatny dla zwykego Czytelnika, ktry pragnie zapozna
si ze skrtowym przedstawieniem najwaniejszych faktw z dziejw Kocioa.
Earle E. Cairns
Wheaton, Illinois
 Historia Kocioa 3

Przedmowa

Tablice zawarte w tym tomie maj dwa cele. Pierwszym jest uporzdkowanie i przystpne przedstawienie
informacji zwizanych z badaniami nad histori Kocioa. Jako nauczyciel tego przedmiotu odkryem, e
najwikszym wyzwaniem jest ujcie ogromnej wieloci informacji i sprowadzenie ich do uproszczonej formy,
ktr mona zaprezentowa na zajciach. W ksice tej id o krok dalej, redukujc do wielu tablic to, co
ma zwykle form kolejnych paragrafw. Mam nadziej, e pomoe to studentom i nauczycielom uzyska
szybki dostp do podstawowych informacji bez koniecznoci wertowania wielu stron tekstu. Ksika ta
dostarcza rwnie uporzdkowanych kategorii, do ktrych informacje te mona zaliczy.
Drugi cel ma zwizek ze sposobem interpretacji i przedstawienia materiau. Wiele tablic zawartych w tym
tomie jest owocem mojej pracy dydaktycznej, dlatego ufam, e pomog innym wykadowcom, podobnie
jak mnie, w przedstawieniu studentom syntetycznego wyjanienia rozmaitych tendencji i zjawisk, jak te
i dostarcz prostego sposobu ujcia szczeglnie skomplikowanych zagadnie.
Poniewa kade przedstawienie dziejw ma charakter selektywny, odznacza si pewn doz subiekty-
wizmu. Mimo to wierz, e moja decyzja dotyczca ludzi i faktw, ktre uwzgldniem lub pominem
w tym tomie, doprowadzia do powstania zbioru tablic, ktre oka si uyteczne i pouczajce dla wielu
osb. ywi nadziej, e moja ksika, choby w maym stopniu, pogbi nie tylko zrozumienie historii
Kocioa, lecz rwnie nauczy j ceni w ostatecznym rozrachunku dzieje Kocioa s bowiem kronik
Boego dziaania w wiecie.
4 Historia Kocioa

V.1. Dzieje dwunastu apostow po mierci Jezusa

Imi Apostoa Informacje biblijne Informacje zaczerpnite z tradycji
Szymon Piotr Wygosi kazanie w dzie Pidziesitnicy. Pne tradycje wspominaj o jego podry do Brytanii
Uzdrowi chromego przy bramie wityni. i Galii.
Przeciwstawi si przeladowaniom ze Przebywa w Rzymie jako przywdca Kocioa.
strony Sanhedrynu. Zosta ukrzyowany w pozycji odwrconej w okresie
Zgani Ananiasza i Safir oraz Szymona rzymskich przeladowa za panowania Nerona
Maga. (6468 po Chr.).
Wskrzesi z martwych Tabit.
Ogosi Ewangeli Korneliuszowi.
Zosta cudownie uwolniony z wizienia.
Zosta zganiony przez Pawa w Antiochii.
Andrzej Mia gosi Ewangeli w Scytii, Azji Mniejszej i Grecji.
Ukrzyowany w Patras w Achai.
Jakub, syn Zebedeusza Stracony na rozkaz Heroda Agryppy I.
Jan Uczestniczy w uzdrowieniu chromego Dziaa w Efezie. Mia zgani wczesnego gnostyka
w wityni. Cerintusa.
Kontynuowa dzieo Filipa w Samarii. Zmar mierci naturaln w Efezie ok. 100 po Chr.
W ostatnim okresie ycia zosta Napisa Ewangeli, trzy listy i Apokalips.
wygnany na wysp Patmos, gdzie napisa
Apokalips (?).
Filip Mia zosta ukrzyowany w Hierapolis w Azji Mniejszej.
Mateusz Napisa Ewangeli noszc jego imi.
Sprzeczne tradycje umieszczaj go w Etiopii, Partii, Persji
i Macedonii.
Tomasz Przypuszczalnie gosi Ewangeli w Babilonii. Wczesna
tradycja opowiada, e zakada Kocioy w Indiach i zgin
tam mczesk mierci.
Bartomiej Mia towarzyszy Filipowi w podry do Hierapolis.
Ponis mczesk mier po okresie dziaalnoci
w Armenii.
Jakub, syn Alfeusza W tradycji wczesnego Kocioa ustawicznie mylony
z Jakubem, bratem Paskim.
By moe prowadzi dziaalno na terenie Syrii.
Tadeusz Czsto mylony z Jud, bratem Jezusa. Tradycja czy jego
posta z dziaalnoci w Edessie.
Szymon Zelota Jego posta bya (w sposb niepewny) czona z takimi
miejscami jak Persja, Egipt, Kartagina i Brytania.
Judasz Iskariota Powiesi si po wydaniu Jezusa.
 Historia Kocioa 5

V.2. Wczesna symbolika chrzecijaska

Symbol Znaczenie
Alfa-Omega Wieczno Chrystusa

Kotwica Wiara i nadzieja

Chleb i wino Eucharystia mier Chrystusa

Chi-Rho Pierwsze dwie litery greckiej transliteracji imienia Chrystus

Krzy mier Chrystusa

Gobek Duch wity zstpujcy na Chrystusa podczas chrztu

Ogie Duch wity w dzie Pidziesitnicy

Ryba ICHTHYS pierwsze litery napisu: Jezus Chrystus, Syn Boy, Zbawiciel po grecku ryba; nakarmienie
piciu tysicy; rybacy ludzi
Baranek Ofiara, ktr Chrystus zoy z samego siebie

Pasterz Troska Chrystusa o Jego lud

Okrt Koci (arka Noego; por. chrzest)

Winorol/krzew winny Zjednoczenie Chrystusa z Jego ludem; wino jako element Eucharystii.
6 Historia Kocioa

V.3. Ojcowie apostolscy

Imi Daty ycia Miejsce dziaalnoci

Klemens Rzymski ok. 30100 Rzym

Ignacy zm. 117 Antiochia w Syrii

Hermas koniec I i pocztek II wieku Rzym

Barnaba z Aleksandrii koniec I i pocztek II wieku Aleksandria

(Pseudo-Barnaba)
Papiasz ok. 60130 Hierapolis

Polikarp ok. 69160 Smyrna

 Historia Kocioa 7

Pisma Najwaniejsze fakty

1 List Klemensa Koci rzymskokatolicki uznaje go za czwartego papiea.

By moe wzmianka o nim pojawia si w Flp 4,3.
Zgin mczesk mierci za panowania cesarza Domicjana.
W swoim licie podkrela sukcesj apostolsk i autorytet Kocioa rzymskiego.
List do Efezjan Swoje listy napisa w oczekiwaniu na mczesk mier w Rzymie, ktrej radonie oczekiwa.
List do Magnezjan Jako pierwszy przedstawi rozrnienie midzy biskupami a starszymi.
List do Trallian Przeciwstawia si herezji gnostyckiej.
List do Rzymian Zgin mczesk mierci za panowania cesarza Trajana.
List do Filadelfijczykw
List do Smyrneczykw
List do Polikarpa
Pasterz By wspczesnym Klemensa.
Spisa widzenia i przypowieci.
W przeszoci mg by niewolnikiem.
Przypuszczalnie by ydem.
List Barnaby Prawdopodobnie by aleksandryjskim ydem.
Zna alegoryczn metod interpretowania Pisma stosowan przez Filona.
Wyjanienie mw Naszego Zna Jana.
Pana (fragmenty) W sprawach eschatologicznych zajmowa stanowisko premileniarystyczne.
Utrzymywa, e Ewangelia Marka zostaa oparta na sowach Piotra.
Twierdzi, e Ewangelia Mateusza zostaa pierwotnie napisana w jzyku aramejskim.
List do Filipian Zna Jana.
Zebra i ocali listy Ignacego.
Mia si sprzeciwi Marcjonowi jako pierworodnemu szatana.
Ponis mczesk mier za panowania Antonina Piusa.
8 Historia Kocioa

V.4. Apologeci z II wieku

Imi Daty Miejsce Reprezentatywne pisma Najwaniejsze fakty
dziaalnoci (*=zaginione)
Kwadratus pocztek II Ateny Apologia* By biskupem Aten.
wieku Jego Apologia bya adresowana do cesarza
Hadriana.
Przeciwstawia chrzecijastwo religii
ydowskiej i pogaskiej.
Arystydes pocztek II Ateny Apologia Jego Apologia bya adresowana do cesarza
wieku Hadriana.
W jego utworze wida silny wpyw myli
Pawowej.
Justyn ok. 100165 Palestyna Pierwsza apologia Odebra wyksztacenie filozoficzne.
Mczennik Efez Druga apologia By wdrowny wieckim nauczycielem.
Rzym Dialog z ydem Tryfonem Osobicie wystpowa przeciwko Marcjonowi.
Przeciwko herezjom* Stworzy koncepcj Logos spermatikos. Broni
Przeciwko Marcjonowi* chrzecijastwo na gruncie proroctw, cudw
i zasad etycznych.
Zosta city w Rzymie.
Tacjan 110172 Asyria Diatessaron By uczniem Justyna. Przekonywa o doczesnej
Syria Do Grekw przewadze chrzecijastwa nad innymi
Rzym religiami.
Stworzy pierwsz harmoni Ewangelii.
W pniejszym okresie opowiedzia si po
stronie gnozy.
Jego zwolennicy byli nazywani enkratytami.
Atenagoras II wiek Ateny Apologia By platoczykiem.
O zmartwychwstaniu umarych Pisa klasyczn grek.
Teofil zm. 181 Antiochia Do Autolika Gwatownie wystpowa przeciwko filozofom
pogaskim.
By biskupem Antiochii.
Meliton zm. 190 Sardes Ok. 20 utworw, wszystkie zaginy By biskupem Sardes.
Popiera kwartodecymian. Sporzdzi
pierwsz chrzecijask list ksig ze Starego
Testamentu.
Hegezyp II wiek Syria Pamitniki* Nawrcony yd.
Grecja Zebra wiadomoci o wczesnej historii Kocioa,
Rzym by dowie jego czystoci i apostolskoci.
Herezje przypisywa ydom.
 Historia Kocioa 9

V.5. Argumenty apologetw

ydowskie argumenty przeciwko chrzecijastwu Odpowied apologetw

Chrzecijastwo to wypaczona posta judaizmu. Prawo ydowskie jest z natury tymczasowe i wskazuje na
Nowe Przymierze.
Prosty ciela, ktry zgin na krzyu, nie pasuje do postaci Mesjasza Stary Testament przepowiada zarwno cierpienie, jak i
przepowiadanego w ksigach Starego Testamentu. chwa Mesjasza.
Bstwo Chrystusa pozostaje w sprzecznoci z jednoci Boga. Stary Testament wskazuje na wielo osb w jednoci
Bstwa.
Argumenty apologetw przeciwko judaizmowi

Proroctwa Starego Testamentu znalazy wypenienie w Chrystusie.

Typy ze Starego Testamentu wskazuj na Chrystusa.
Zniszczenie Jerozolimy dowodzi potpienia judaizmu i usprawiedliwienia chrzecijastwa przez Boga.
Pogaskie argumenty przeciwko chrzecijastwu Odpowied apologetw

Nauka o zmartwychwstaniu jest absurdalna. Ewangelie wspominaj o wiadkach tego wydarzenia.

W Pimie witym s sprzecznoci.
Ateizm jest powszechnie przyjmowany.
Zmartwychwstanie wywaro ogromny wpyw na uczniw.
Istnieje naturalna analogia zmartwychwstania w cyklicznym
charakterze zmian obserwowanych w przyrodzie (np. pory
roku).
Harmonie Ewangelii, takie jak Diatessaron Tacjana, dostar-
czaj rozwizania pozornych sprzecznoci.
Nawet Platon opowiada si za niewidzialnym bogiem.

Chrzecijastwo jest kultem przestpcy. Proces Jezusa stanowi pogwacenie prawa.

Chrzecijastwo jest nowoci. Chrzecijastwo zostao przygotowane w wiecznoci.

Mojesz poprzedza pogaskich filozofw.
Chrzecijastwo dowodzi braku patriotyzmu. Chrzecijanie przestrzegaj wszystkich praw, ktre nie ami
nakazw sumienia.
Wyznawcy chrzecijastwa praktykuj kazirodztwo i kanibalizm. Naley obserwowa sposb ycia wierzcych, a szczeglnie
przykad mczennikw.
Chrzecijastwo prowadzi do zniszczenia spoeczestwa. Naturalne katastrofy s prawdziwym sdem Boym nad
faszywymi religiami.
Argumenty apologetw przeciwko pogastwu

Pogascy filozofowie dopucili si plagiatu swoje najlepsze idee wykradli Mojeszowi i prorokom.
Politeizm to filozoficzny absurd i moralna katastrofa.
Pogascy filozofowie przecz jedni drugim, czsto zaprzeczaj nawet samym sobie.
Argumenty apologetw przemawiajce za chrzecijastwem

Caa prawda zawarta w filozofii pogaskiej stanowi antycypacj chrzecijastwa i w nim zostaje doprowadzona do jednoci.
Cuda dokonywane przez Chrystusa, apostow i innych wierzcych dowodz prawdziwoci chrzecijastwa.
Rozprzestrzenianie si chrzecijastwa pomimo ogromnych przeszkd dowodzi, e jest ono prawdziwe.
Tylko chrzecijastwo moe zaspokoi najgbsze potrzeby czowieka.
10 Historia Kocioa

V.6. Ojcowie Kocioa z III wieku

Imi Daty ycia Miejsce dziaalnoci

Ireneusz koniec II wieku Smyrna

Galia

Klemens ok. 150215 Aleksandria

Antiochia
Jerozolima

Tertulian ok. 160220 Kartagina

Hipolit ok. 170236 Rzym

(trudny do odrnienia od innych
o tym imieniu)

Juliusz Afrykaczyk ok. 160240 Palestyna

Orygenes ok. 185254 Aleksandria

Cezarea

Cyprian ok. 200258 Kartagina

Grzegorz Cudotwrca ok. 213270 Palestyna

Azja Mniejsza
 Historia Kocioa 11

Reprezentatywne pisma (*=zaginione) Najwaniejsze fakty

Adversus haereses By uczniem Polikarpa.

O jednoci Boga i pochodzeniu za Pracowa jako misjonarz i apologeta.
Wystpowa zdecydowanie przeciwko gnostycyzmowi.
Sta na stanowisku premillenarystycznym.
By biskupem Lyonu.
Przypuszczalnie zgin mczesk mierci w Lyonie.
Sowo zachty dla pogan Wyksztacony w filozofii.
Wychowawca Nawrci si jako czowiek dorosy.
Kobierce Podkrela rol Boskiego Logosu.
Interpretowa Pismo wite w sposb alegoryczny.
Preskrypcja przeciw heretykom Syn rzymskiego dowdcy.
Przeciw Marcjonowi Wyksztacony w prawie.
Przeciw Prakseaszowi Nawrci si w rednim wieku.
Apologetyk Okoo 200 przyczy si do montanistw.
Stworzy podwaliny aciskiej terminologii teologicznej.
Filosofumena By uczniem Ireneusza.
(liczne zaginione komentarze) Przeciwstawia si wczesnemu biskupowi Rzymu.
Stosowa alegoryczn metod interpretacji Pisma witego
Zmar na wygnaniu na Sardynii.
Kroniki Ucze Orygenesa.
Jego badania historyczne obejmuj okres od stworzenia do 221.
Heksapla Jego ojciec, Leonidas, ponis mczesk mier w 202.
Przeciw Celsusowi By uczniem Klemensa.
De Principiis W 203 zastpi Klemensa jako katecheta.
liczne komentarze By jednym z gwnym obrocw alegorycznej interpretacji Pisma witego.
Prowadzi bardzo ascetyczny tryb ycia.
Zosta wygnany przez swoich wrogw w Kociele.
Zgin z rk Rzymian po torturach.
O jednoci Kocioa Wyksztacony w dziedzinie retoryki.
De Lapsis Nawrci si w 245.
Peni urzd biskupa Kartaginy od 247.
Pozostawa pod wpywem Tertuliana.
Podkrela autorytet episkopatu.
Zdecydowanie wystpowa przeciwko tym, ktrzy zachwiali si pod wpywem
przeladowa.
Ponis mczesk mier za panowania cesarza Waleriana.
Wyznanie wiary Nawrci si pod wpywem nauki Orygenesa i zosta jego uczniem.
Eulogia na cze Orygenesa Cieszy si saw dokonujcego cudw.
By biskupem Neocezarei.
12 Historia Kocioa

V.7. Rozwj kanonu Nowego Testamentu

Okres Cechy charakterystyczne Przyblione Wane rda
daty
Ojcowie Brak powanej debaty, 100140 Cytaty z pism Ojcw Apostolskich
apostolscy brak oficjalnych deklaracji
Opozycja Reakcja na gnostyckie 140220 Cytaty z pism Ojcw Kocioa
gnostycka ograniczanie kanonu Kanon Muratoriego (ok. 180)
(szczeglnie w pismach Ewangelia Prawdy (gnostycka)
Marcjona)

Ostateczne Powszechna zgoda osignita 220440 Orygenes

ustalenie pod koniec IV wieku
kanonu

Euzebiusz

Atanazy (List paschalny z 367 ostateczne przyjcie na Wschodzie)

Synod Rzymski (382 ostateczne przyjcie na Zachodzie)

Synod Kartagiski (397 ostateczne przyjcie przez cay Koci)

V.8. Ksigi, ktrych wczenie do kanonu Nowego Testamentu budzio wtpliwoci

Kwestionowana ksiga Powody za przyjciem

List do Hebrajczykw Na wschodzie uznawany za utwr Pawowy

List w. Jakuba Na wschodzie uznawany za autentyczny

Drugi List w. Piotra Utwr Piotra

Drugi i Trzeci List w. Jana Pisma Jana

List w. Judy Wczesne cytaty

Autorstwo apostolskie
Apokalipsa Szeroko uwaana za utwr Jana

Pasterz Hermasa Budujca tre

Widzenia pochodzce od Boga
Didache Zapis autentycznych tradycji apostolskich

Apokalipsa witego Piotra lady wskazujce na autorstwo Piotra

Podobiestwa do Apokalipsy Janowej
 Historia Kocioa 13

Przyjte ksigi Ksigi kwestionowane

Cztery Ewangelie Brak

Listy Pawowe (zawarto nieokrelona)
Cztery Ewangelie List do Hebrajczykw
Dzieje Apostolskie List w. Jakuba
Trzynacie Listw Pawowych Drugi List w. Piotra
Pierwszy List w. Piotra Drugi i Trzeci List w. Jana
Pierwszy List w. Jana Pasterz Hermasa
List w. Judy Didache
Apokalipsa Apokalipsa Piotra
Cztery Ewangelie List do Hebrajczykw
Dzieje Apostolskie List w. Jakuba
Czternacie listw Pawowych Drugi List w. Piotra
Pierwszy List w. Piotra Drugi i Trzeci List w. Jana
Pierwszy List w. Jana List w. Judy
Pasterz Hermasa
Didache
List w. Jakuba
Drugi List w. Piotra
Drugi i Trzeci List w. Jana
Apokalipsa
Pasterz Hermasa
Didache
Dzisiejszy kanon

Dzisiejszy kanon

Dzisiejszy kanon

Powody przeciwko przyjciu Rezultat

Kocioy zachodnie uznaway ten utwr za pismo faszywie przypisywane Pawowi Przyjcie

Autorstwo kwestionowane na Zachodzie Przyjcie

Wtpliwoci co do autorstwa. Drugi rozdzia podobny do Listu w. Judy Przyjcie

Brak cytatw we wczesnych pismach Przyjcie

Kwestionowane autorstwo Przyjcie

Kwestionowana przez Euzebiusza gwnie z powodu millenaryzmu Przyjcie

Nieapostolskie pochodzenie Odrzucenie

Pna data powstania
Niepewne pochodzenie Odrzucenie

Wtpliwa autentyczno Odrzucenie

14
V.9. Herezje przednicejskie
Herezja Czoowi nauczyciele
Ebionizm (elkazaici,
mandanici)
Gnostycyzm Szymon Mag (I wieku)
Cerynt (koniec I wieku)
Bazylides (pocztek II wieku)
Saturnin (pocztek II wieku)
Marcjon (zm. ok. 160)
Walentyn (zm. ok. 160)
Tacjan (110172)
Montanizm Montanus (II wieku)
Pryscylla (II wieku)
Maksymilla (II wieku)
Tertulian (ok. 160220)
Manicheizm Mani (215277)
Historia Kocioa
Informacje historyczne
Nurt ten pojawi si w Palestynie pod koniec I wieku, by rozprzestrzeni si
na ca Azj Mniejsz.
Jego wyznawcy byli gwnie chrzecijanami ydowskiego pochodzenia.
Posugiwali si Ewangeli Mateusza w jzyku hebrajskim.
Gnostycyzm mia korzenie w pogaskiej filozofii, gwnie platoskiej.
Pozostawa pod wpywem wschodniego mistycyzmu.
Nie wywiera silnego wpywu na masy, najsilniej oddziaywa na przywd-
cw Kocioa.
Wystpowa we wszystkich czciach cesarstwa.
Kult zrnicowany, od prostego po bardzo zoony.
Gnostycyzm zmusi Koci do okrelenia zasad wiary oraz ustalenia kanonu
ksig Nowego Testamentu.
Zmusi Koci do wskazywania na sukcesj apostolsk jako gwarancj
prawdy.
Pojawi si we Frygii.
W pniejszym okresie rozprzestrzeni a po Rzym i Afryk Pnocn.
Zapocztkowany w Persji. Zawiera wiele elementw zoroastryzmu.
Mani zosta ywcem odarty ze skry, ktr wypchano i powieszono na bramie
jednego z miast w Persji.
Augustyn by zwolennikiem manicheizmu we wczesnym okresie ycia.
Herezja podobna do nauki pniejszych paulicjanw, bogomiw, katarw,
albigensw.
Odznacza si wyran struktur hierarchiczn.
 Historia Kocioa 15

Gwne elementy nauczania

Powszechny charakter prawa Mojeszowego (konieczne do zbawienia).

Wrogo nastawiony wobec Pawa.
Jezus jest Mesjaszem, chocia by jedynie czowiekiem, na ktrego w chwili chrztu zstpi Duch wity.
Czekali na bliskie nadejcie tysicletniego krlestwa.
Uwaali si za posiadajcych dostp do wyjtkowej wyszej wiedzy (gnozy).
Uwaali si za istoty duchowe, pozostaych traktujc jako istoty posiadajce jedynie dusz lub ciao.
Nauczali, e materia jest za.
Wierzyli w hierarchi eonw (pleroma).
Ich pogldy prowadziy do postaw zmysowych albo przeciwnie ascetycznych.
Przyjmowali dualizm.
Oglnie odrzucali Stary Testament i judaizm.
Stosowali interpretacj alegoryczn.
Utrzymywali, e wiat zosta stworzony przez Demiurga (=Jahwe)
Gosili, e ciao Chrystusa nie byo rzeczywiste.
Byli ascetami.
Wyznawali stanowisko chiliastyczne. Oczekiwali rychego nastania tysicletniego krlestwa.
Praktykowali glosolali.
Zasadniczo wyznawali ortodoksyjn nauk.
Uznawali siebie za duchowych, za innych za ludzi cielesnych.
Kultywowali dar proroctwa.
Gosili powszechne kapastwo wierzcych.
Wystpowali przeciwko wszelkim formom sztuki.
Dyli do mczestwa.
Gosili dualistyczn natur stworzenia (wiato-ciemno).
Wierzyli, e Chrystus by przedstawicielem wiatoci, za szatan ciemnoci.
Utrzymywali, e apostoowie znieksztacili nauk Chrystusa. Mani mia j objawi w czystej postaci.
Nauczali, e ciao Chrystusa nie byo rzeczywiste.
Wyznawcy manicheizmu czsto prowadzili skrajnie ascetyczny tryb ycia.
16 Historia Kocioa

V.10. Przeladowania chrzecijan przez cesarstwo rzymskie

Daty Cesarz Charakter i zasig przeladowa

64 Neron Przeladowania ograniczay si do Rzymu i jego okolic.

Chrzecijanie zostali oskareni o podpalenie Rzymu.
Signito po tortury, m.in. palono chrzecijan jako ywe pochodnie, by owietli ogrody Nerona.
ok. 9096 Domicjan Ta fala przeladowa bya zmienna, sporadyczna, ograniczona do Rzymu i obszaru Azji Mniejszej.
Chrzecijan przeladowano za odmow spalania kadzida dla uczczenia geniuszu cesarza.
98117 Trajan Byy sporadyczne i miay wymuszony przebieg.
Chrzecijan poczono z innych grupami, ktrych patriotyczne uczucia uwaano za podejrzane.
Schwytanych chrzecijan zabijano, nie podejmowano jednak ich poszukiwa.

117138 Hadrian Byy sporadyczne i miay wymuszony przebieg.

Stanowiy kontynuacj polityki Trajana.
Kady, kto wnis faszywe oskarenie przeciwko chrzecijanom, mia zosta ukarany.
161180 Marek Aureliusz Cesarz by stoikiem, ktry sprzeciwia si chrzecijanom na gruncie filozoficznym.
Chrzecijan obwiniano o klski naturalne.

202211 Septymiusz Wprowadzono zakaz przechodzenia na chrzecijastwo.

Sewer

235236 Maksymin Trak Zabijano chrzecijaskich duchownych.

Sprzeciwiano si wierzcym, poniewa wspierali poprzedniego cesarza, zgadzonego przez Maksy-
mina
249251 Decjusz Pierwsze przeladowanie obejmujce zasigiem cae cesarstwo rzymskie.
Domagano si spalania kadzida na cze cesarza.
Entuzjastyczny powrt do religii pogaskiej wymaga cakowitej eksterminacji chrzecijan.
257260 Walerian Konfiskowano majtki chrzecijan.
Odmawiano chrzecijanom prawa do zgromadze.

303311 Dioklecjan Najokrutniejsze ze wszystkich przeladowa.

Galeriusz Niszczono kocioy i palono Biblie.
Zawieszono wszystkie prawa obywatelskie chrzecijan.
Domagano si, by skadali ofiary pogaskim bogom

V.11. Ojcowie Kocioa z okresu nicejskiego i ponicejskiego

Imi Daty Miejsce dziaalnoci Gwne pisma

Laktancjusz ok. 240320 Wochy Boe nauki

Galia

Euzebiusz ok. 263339 Cezarea Historia kocielna

ycie Konstantyna
 Historia Kocioa 17

Wani mczennicy

Pawe
Piotr

Klemens Rzymski
Jan (wygnany na Patmos)
Ignacy
Symeon
Zosimos
Rufus
Telesfor

Justyn Mczennik
Potyn
Blandyna
Leonidas
Ireneusz
Perpetua
Urszula
Hipolit

Fabian
Aleksander Jerozolimski

Orygenes
Cyprian
Sykstus II
Maurycy
Alban

Najwaniejsze fakty

Przyszed na wiat w pogaskiej rodzinie.

Nawrci si jako czowiek dorosy.
By nauczycielem syna Konstantyna.
Nazywany ojcem historii Kocioa.
Naucza w szkole teologicznej w Cezarei.
Zosta biskupem Cezarei, odmwi przyjcia patriarchatu Antiochii.
Szuka kompromisu w sporze z Ariuszem, wystpowa przeciwko Ariuszowi i Atanazemu.
By przyjacielem i doradc Konstantyna.
By przeciwnikiem stanowiska chiliastycznego.
18 Historia Kocioa

Imi Daty Miejsce dziaalnoci Gwne pisma

Hilary ok. 291371 Poitiers O Trjcy witej

Atanazy ok. 296373 Aleksandria Mowy o wcieleniu Sowa

Mowy przeciwko arianom
Przeciwko Apolinaremu

Bazyli Wielki ok. 329379 Kapadocja Pi ksig przeciwko Eunomiuszowi

Grzegorz z Nyssy ok. 330394 Kapadocja Przeciwko Eunomiuszowi

Przeciwko Apolinaremu
O boskoci Syna i Ducha witego

Grzegorz z Nazjanzu ok. 330390 Kapadocja Mowy teologiczne

Konstantynopol

Ambroy ok. 340397 Mediolan O wierze do cesarza Gracjana

O Duchu witym
O sakramentach

Jan Chryzostom ok. 274407 Antiochia O kapastwie

Konstantynopol Homilie
 Historia Kocioa 19

Najwaniejsze fakty

Nawrci si w pnym okresie ycia.

By najwikszym z zachodnich przeciwnikw arianizmu.
W 350 zosta biskupem Poitiers.
By najwybitniejszym obroc ortodoksyjnej nauki o Trjcy witej
Zosta sekretarzem Aleksandra, biskupa Aleksandrii.
By wanym uczestnikiem Soboru Nicejskiego.
W 328 zosta patriarch Aleksandrii.
Piciokrotnie przebywa na wygnaniu.
Wid ascetyczne ycie.
Wychowany w chrzecijaskim domu.
Studiowa filozofi w Atenach.
Prowadzi ascetyczne ycie.
Zosta biskupem Cezarei w Kapadocji.
Wystpowa przeciwko arianom.
Zaoy szpital dla trdowatych.
By bratem Bazylego.
Pozostawa pod silnym wpywem Orygenesa.
Posugiwa si alegoryczn metod interpretacji.
Prowadzi ascetyczne ycie, chocia wstpi w zwizek maeski.
W 372 przyj urzd biskupa Nyssy.
Sprzeciwia si arianom.
Jako pierwszy wprowadzi rozrnienie pomidzy istot i osobami Trjcy witej.
Uczestniczy w Soborze Konstantynopolitaskim.
By synem biskupa Nazjanzu.
Studiowa razem z Bazylim w Atenach.
Wid ascetyczne ycie.
Zosta biskupem Nazjanzu (374), a pniej patriarch Konstantynopola (381), szybko jednak zrezygnowa.
Wystpowa przeciwko arianom.
By znakomitym mwc i poet.
By synem namiestnika Galii.
Przygotowywa si do suby pastwowej.
Zosta pretorem Pnocnej Italii.
W 374 przed przyjciem chrztu zosta okrzyknity biskupem Mediolanu.
Wid ascetyczne ycie.
Wystpowa przeciwko arianom.
Przeciwstawi si cesarzowi Teodozjuszowi po masakrze w Tesalonikach.
Jego kazania wywary wpyw na Augustyna.
Jego przydomek Chryzostom znaczy Zotousty.
By najwikszym kaznodziej staroytnego Kocioa.
W kazaniach podkrela wag etycznego zastosowania.
By synem rzymskiego oficera.
Studiowa retoryk.
By zwolennikiem zakonnego stylu ycia.
W 397 zosta patriarch Konstantynopola.
Wygnany przez cesarzow Eudoksj.
Zmar na wygnaniu.