. . .

aby
znali Ciebie,
jedynego prawdziwego Boga
oraz Tego, ktrego posae,
Jezusa Chrystusa.
 Imprimatur Kurii Metropolitalnej Warszawskiej
nr 5680/NK/2003 z dnia 18.12.2003 r.

Przekad:
Ksiga Rodzaju Anna Kumirek
Ksiga Wyjcia Anna Kumirek
Ksiga Kapaska Anna Kumirek
Ksiga Liczb Iourij Golovanov i Anna Horodecka
Ksiga Powtrzonego Prawa Anna Kumirek

Przygotowanie komputerowe i skad systemem TEX

Anna i Krzysztof Rudnik

Korekta
Marianna Chaupczak

Projekt okadki i obwoluty

Joanna Zonkiewicz

Publikacja zostaa dofinansowana ze rodkw Komitetu Bada Naukowych

Copyright c 2003 by Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa

All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeone.
Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny
sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana
elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu
bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza Vocatio
ul. Polnej Ry 1, 02-798 Warszawa
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl

Redakcja: tel. (22) 648 54 50, fax (22) 648 63 82

Dzia handlowy: tel. (22) 648 03 78, fax (22) 648 03 79

Ksigarnia Wysykowa Vocatio

02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54
tel. (603) 861-952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
http://www.vocatio.com.pl

ISBN 83-7146-187-9
 Warszawa, dnia 27 czerwca 1997 r.

SOWO WSTPNE
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po
Pismo wite. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym
miosierdziu zechcia objawi o sobie, i odkrywa najwaniejsze potrzeby
i tsknoty czowieka. Czytanie i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost
ycia religijnego, odmienia na lepsze ludzkie postpowanie i ukazuje per-
spektywy wiecznoci. ywe bowiem jest sowo Boe, skuteczne i ostrzej-
sze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a do rozdzielenia duszy
i ducha, staww i szpiku, zdolne osadzi pragnienia i myli serca czy-
tamy w Licie do Hebrajczykw (4,12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia
Biblii take przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni
Pismo wite, objaniajc je jako sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach
zgodnie z zaleceniem Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzi-
nie w Polsce znaczny postp. W nurt tych dokona wpisuje si Pryma-
sowska Seria Biblijna, obejmujca najbardziej fundamentalne pomoce
niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przy-
czyni si do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada
biblijnych, a przez to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci
biblijnej. W ten sposb zwielokrotnia w Kociele bogosawione owoce
pragnienia poznawania i umiowania Trjjedynego Boga.

Jzef Kardyna Glemp

Prymas Polski
 PRYMASOWSKA SERIA BIBLIJNA
Redaktor naukowy serii: ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski
1. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.) Grecko-polski Nowy Testament.
Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi. Warszawa 1994, 1995, 1996, 1997, 2000
2. James B. Pritchard (red. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult. naukowa wydania pol-
skiego) Wielki atlas biblijny. Warszawa 1994, 1997, 2001
3. Remigiusz Popowski SDB, Wielki sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pe-
n lokalizacj greckich hase, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych.
Warszawa 1994, 1995, 1997
4. Jan Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiclecia. Warszawa 1991,
1997, 1999
5. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan (red. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult.
wydania polskiego) Sownik wiedzy biblijnej. Warszawa 1996, 1997, 1999
6. Micha Wojciechowski (przek. i oprac.) Synopsa czterech Ewangelii. Warszawa 1997, 1999
7. Remigiusz Popowski SDB, Sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Warszawa 1997, 1999
8. Bruce Metzger, David Goldstein, John Ferguson (konsult. naukowa) Waldemar Chrostowski
(konsult. wydania polskiego) Wielkie wydarzenia czasw biblijnych. Warszawa 1998
9. Paul J. Achtemeier (red. naukowa). Encyklopedia biblijna. Warszawa 1998, 1999
10. Janusz Frankowski (red. naukowa i wstpy). Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wujka
z 1599 r. Transkrypcja typu B oryginalnego tekstu z XVI w. i wstpy. Warszawa 1999,
2000
11. Dan Bahat, Waldemar Chrostowski (oprac. wydania polskiego) Atlas biblijnej Jerozolimy.
Warszawa 1999
12. Piotr Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. War-
szawa 1999
13. Ryszard Rubinkiewicz SDB (oprac. i wstpy) Apokryfy Starego Testamentu. Warszawa 1999,
2000
14. Anna Kumirek (przek. i oprac.) Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Rodzaju. Wy-
danie interlinearne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem rdzeni. Warszawa
2000
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy) Nowy Testament. Przekad na Wielki
Jubileusz Roku 2000. Warszawa 2000
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. naukowa wydania pol-
skiego) Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu. Warszawa 2000
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm (red. naukowa
wydania oryginalnego) Waldemar Chrostowski (red. naukowa wyd. polskie go) Katolicki
komentarz biblijny. Warszawa 2001
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red.nauk. wydania polskiego) Lek-
sykon biblijny. Warszawa 2001
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.) Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi Macha-
bejskiej. Warszawa 2002
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red. nacz.) Waldemar Chrostowski
(red. nauk. wyd. polskiego) Sownik symboliki biblijnej. Warszawa 2003
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu. Warszawa 2003
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig. Przekad
interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdzeni. Warszawa 2003
 PRZEDMOWA REDAKTORA NAUKOWEGO
PRYMASOWSKIEJ SERII BIBLIJNEJ

W Wielkim Jubileuszu Roku 2000 w ramach Prymasowskiej Serii Biblij-

nej ukaza si hebrajsko-polski przekad interlinearny Ksigi Rodzaju. Przyjty
z uwag i yczliwoci, przyczyni si do jeszcze wikszego zainteresowania tek-
stem Biblii. Przedmow do niego otwieray sowa w. Teresy z Lisieux: Gdybym
bya kapanem, uczyabym si jzyka hebrajskiego i greckiego, aby mc czyta
Pismo wite w oryginale. Od tamtego czasu zmienio si bardzo wiele. Zwasz-
cza w dekadach, ktre nastpiy po II Soborze Watykaskim (19621965), czy-
tanie i poznawanie bogactwa ksig witych w jzykach oryginalnych przestao
by w Kociele domen osb duchownych. Coraz wicej wieckich nie poprzestaje
na gotowych tumaczeniach, lecz uczy si jzykw biblijnych, osigajc w tym
doskonae rezultaty. Take w Polsce w bezprecedensowy sposb rozwijaj si stu-
dia biblijne. Ogromna w tym zasuga uniwersyteckich wydziaw teologicznych,
ktrych liczba w ostatnich latach wydatnie wzrosa. Postp, jaki si dokona, wi-
da szczeglnie na spotkaniach i w pracach tak znaczcego forum naukowego, jak
Stowarzyszenie Biblistw Polskich.
Hebrajsko-polski przekad interlinearny Picioksigu to pierwsze w Polsce
tego typu dzieo przybliajce najbardziej podstawowy zbir Biblii Hebrajskiej.
Ksiga Rodzaju, Ksiga Wyjcia, Ksiga Kapaska, Ksiga Liczb oraz Ksiga
Powtrzonego Prawa otwieraj cao ksig witych Starego Testamentu. Na
tym zbiorze, ktry w kanonie nosi nazw Tora, opieraj si dwa pozostae zbiory,
czyli Prorocy i Pisma. Tora jest owocem wiary biblijnego Izraela, a dziki temu
fundamentem wiary i tradycji chrzecijaskiej oraz ydowskiej. Istnieje kilkana-
cie tumacze Picioksigu i poszczeglnych jego ksig na jzyk polski, ale teraz
otrzymujemy moliwo dokadniejszego poznawania oryginau i porwnywania
istniejcych przekadw. Wielk pomoc w solidnych studiach biblijnych, teo-
logicznych oraz innych jest wanie dosowny przekad tekstu hebrajskiego na
jzyk polski, zaopatrzony w transliteracj oraz kody gramatyczne i indeks rdzeni.
Wszyscy zainteresowani Pismem witym i jego ordziem otrzymuj moliwo
samodzielnego studium, sprzyjajcego rozwizywaniu rozmaitych problemw eg-
zegetycznych i teologicznych. Poniewa Biblia wsptworzy fundamenty kultury
europejskiej i wiatowej, interlinearny przekad Picioksigu jest adresowany nie
tylko do biblistw i teologw, ale do wszystkich, ktrzy pragn lepiej pozna
korzenie, z ktrych wyrasta nasza duchowa tosamo.
VIII Przedmowa redaktora naukowego

Przekadu czterech ksig Picioksigu (RdzLb oraz Pwt) i opracowania ca-

oci dokonaa dr Anna Kumirek, adiunkt na Wydziale Teologicznym Uniwersy-
tetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie. Jej dzieem by wspomniany
wyej interlinearny przekad Ksigi Rodzaju. W swojej dalszej pracy nad tekstem
Pisma witego wykorzystaa wczesne dowiadczenia, ulepszajc ostateczne re-
zultaty swojej pracy. Przydatne dla niej okazay si te na pewno dowiadczenia
nabywane w trakcie nauczania studentw hebrajszczyzny biblijnej. Najblisze
plany Oficyny Wydawniczej Vocatio obejmuj przygotowanie i wydanie in-
terlinearnego przekadu caej Biblii Hebrajskiej. W 1994 r., jako pierwszy tom
Prymasowskiej Serii Biblijnej, ukaza si grecko-polski przekad interlinearny
Nowego Testamentu. Aby otrzyma cao katolickiego kanonu Biblii w wyda-
niu interlinearnym, trzeba bdzie zadba o analogiczny przekad z greckiego tzw.
ksig deuterokanonicznych Starego Testamentu. Realizacja owego przedsiwzicia
to zadanie ogromne, wymagajce bardzo dobrych kwalifikacji naukowych, cierpli-
woci i umiejtnoci wsppracy. Nie ulega wtpliwoci, e na progu rozpocztego
niedawno wieku i tysiclecia biblici polscy s w stanie je podj i z niego si wy-
wiza, a dziki temu zapewni podstawowe narzdzia pracy naukowo-badawczej,
ktre jeszcze skuteczniej rozwin i pogbi znajomo ksig witych oraz ro-
dzime studia biblijne.
Niniejszy przekad Picioksigu ukazuje si jako dwudziesty drugi tom Pry-
masowskiej Serii Biblijnej. wituje ona wanie swoje dziesiciolecie. Mona bez
przesady powiedzie, e trwale wpisaa si w krajobraz studiw biblijnych w Pol-
sce, oddziauje te na kraje ssiednie i tam, gdzie znajomo jzyka polskiego
na to pozwala. Honorowy patronat kardynaa Jzefa Glempa, Prymasa Polski,
bardzo sprzyja przyjciu i upowszechnianiu si tej serii wydawniczej. Stanowi
rwnie nieocenion pomoc dla wydawcy i redaktora naukowego, dajc poczucie
satysfakcji i zachcajc do nowych wysikw.

Ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski

Redaktor naukowy Prymasowskiej Serii Biblijnej
Przewodniczcy Stowarzyszenia Biblistw Polskich

Warszawa, 8 grudnia 2003 r.

 Spis treci

Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej . . . . . . . . . . VII

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI

Ksiga Rodzaju (tyi$)"r:B) przekad Anna Kumirek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Ksiga Wyjcia (tOm:$) przekad Anna Kumirek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Ksiga Kapaska ()fr:qYw) przekad Anna Kumirek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

Ksiga Liczb (raB:dim:B) przekad Iourij Golovanov i Anna Horodecka . . . . . 514

Ksiga Powtrzonego Prawa ({yirfb:Dah heL")) przekad Anna Kumirek . . . 689

Indeks rdzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845

 WPROWADZENIE

1. Cel i problemy zwizane

z przekadem interlinearnym z jzyka hebrajskiego
Ksigi Starego Testamentu tworz kanon ksig witych w judaizmie i chrze-
cijastwie oraz stanowi podstaw literatury wiatowej i nadal fascynuj wsp-
czesnego czytelnika. Dotychczasowe przekady Biblii hebrajskiej dostpne w Pol-
sce to gwnie przekady zachowujce pewn wierno jzykowi przekadu, lecz
stawiajce gwnie na poprawno i pikno jzyka polskiego, pomijajc dosow-
no myli oryginau. Zarwno staroytne teksty ksig biblijnych nie s tekstami
atwymi, jak te i biblijny jzyk hebrajski. Stwarza to zasadnicz barier przed
czytelnikiem, ktry chciaby sign do tekstu oryginalnego. Przekad interline-
arny jest przekadem dosownym, gdzie kademu sowu hebrajskiemu odpowiada
sowo polskie. W przypadku jzyka hebrajskiego jest to zadanie bardzo trudne ze
wzgldu na specyfik tego jzyka, nalecego do innej grupy jzykw ni jzyki
indoeuropejskie.
Pierwsz trudnoci w percepcji tekstu dla osb nie znajcych hebrajskiego
jest odrbne pismo i sposb oraz kierunek pisania (od prawej do lewej). S to jed-
nake tylko rnice zewntrzne, jeszcze wiksz trudno natomiast przedstawia
budowa tego jzyka: jego morfologia, fleksja czy skadnia, syntaksa. Z kadym
bowiem jzykiem wie si inne podejcie do rzeczywistoci otaczajcego wiata
i ujmowaniem go we wasnym schemacie. Zatem kolejnym problemem czytel-
niczego odbioru jest przekroczenie tej odrbnej mentalnoci autorw biblijnych.
Dzieje biblijnego jzyka hebrajskiego obejmuj kolejne etapy rozwoju umieszczone
w prawie tysicletniej historii literatury biblijnej.
Mwic oglnie, jzyk hebrajski naley do grupy jzykw semickich p-
nocno-zachodnich. Podobnie jak w innych jzykach semickich posiada pewne ce-
chy wyrniajce. S to midzy innymi: obecno spgosek gardowych, emfa-
tycznych, aspirowanych i sabych, czyli psamogosek wzgldnie pspgosek,
ktre atwo staj si nieme i su do wyduenia samogoski. Tematy wyrazw,
tzw. rdzenie, skadaj si w przewaajcej wikszoci z trzech spgosek. Rdze
ma znaczenie podstawowe, gdy z niego buduje si i tworzy rzeczywisto grama-
tyczn. Samogoski atwo podlegajce zmianom iloczasowym i jakociowym wraz
z afiksami (prefiksy, infiksy, sufiksy) raczej modyfikuj to znaczenie zwizane
z rdzeniem spgoskowym. Zdarzaj si rwnie przypadki, kiedy przy takim sa-
mym ukadzie spgosek to samogoski decyduj o zupenie odrbnym znaczeniu
wyrazw.
System czci mowy jzyka hebrajskiego obejmuje imiona, czasowniki
i partykuy. W kategorii imion wyrnia si zaimki, rzeczowniki, przymiotniki
i liczebniki. W hebrajskim dosy trudno jest ustali rnic np. midzy rze-
czownikiem a przymiotnikiem. Inny problem stanowi partykuy, ktre docza
si w formie przedrostkw lub przyrostkw. Tworz one wtedy jeden hebrajski
XII Wprowadzenie

wyraz, zachowujc znaczenie spjnikw, przyimkw czy zaimkw dzierawczych

itd. W ten sposb, mimo zasadniczej budowy trjspgoskowej rdzenia, wyrazy
s dusze i trudno wyodrbni sam rdze, ktry mona odnale w sowniku
hebrajsko-polskim.
Inn charakterystyczn cech jzyka hebrajskiego jest to, e w deklinacji nie
ma kocwek przypadkw, poza tym s tylko dwa rodzaje naturalne (brak rodzaju
nijakiego), natomiast trzy liczby (pojedyncza, podwjna i mnoga). Przypadki,
wedug naszego pojcia, s realizowane za pomoc owych przedrostkw i przy-
rostkw oraz niezwykej dla nas skadni okrelanej stanem zalenym (status
constructus) obok stanu niezalenego (status absolutus). Natomiast wystpujce
przy imionach przyrostki zaimkowe zastpuj zaimki dzierawcze, a przy formach
czasownikowych wskazuj na przedmiot, ku ktremu zwraca si czynno sowa.
W odmianie czasownika znamienne jest posugiwanie si formami dokona-
nymi i niedokonanymi czasownika oraz wykorzystanie modyfikacji dla uzyska-
nia form strony czynnej i biernej oraz dla oddania znaczenia danego czasownika
w czynnoci intensywnej, przyczynowej, zwrotnej. Osigane jest to przez mody-
fikacje rdzenia, ktre polegaj na dodawaniu przedrostkw, podwajaniu drugiej
spgoski rdzennej, zaopatrywaniu jej w dug samogosk, reduplikacji rdzen-
nych spgosek, a take kombinacji kilku tego rodzaju zabiegw jednoczenie.
Zmodyfikowane tymi sposobami formy koniugacyjne, bywaj rnie nazywane
w gramatykach jzyka hebrajskiego (koniugacjami, osnowami, tematami pochod-
nymi). W ramach poszczeglnych koniugacji czy osnw mieszcz si nastpujce
formy aspektu: forma dokonana, zwana zwykle z jzyka aciskiego perfectum,
forma niedokonana nazywana bd to imperfectum, bd futurum, a take tryb
rozkazujcy (imperativus), tryby wolitywne formalnie lub tylko treciowo (cohor-
tativus i iussivus), imiesw czynny i bierny lub zwrotny (przy sowach oznaczaj-
cych stan przymiotnik odsowny adiectivum verbale w miejsce imiesowu).
Podobnie jak w przypadku imion mamy do czynienia ze stanem zalenym i nieza-
lenym bezokolicznika (infinitivus absolutus i infinitivus constructus). Szczeglna
trudno widoczna jest przy odmianie czasownika, w ktrym jedna ze spgosek
rdzennych jest gardow albo sab. Mamy wtedy do czynienia z rnymi klasami
czasownikw sabych lub wielokrotnie sabych odmienianych jednoczenie wedug
rnych klas odmiany. S to jedynie oglne uwagi o jzyku hebrajskim, nie uka-
zujce nawet najwaniejszych rnic midzy jzykami europejskimi a jzykiem
hebrajskim.

2. Zasady przyjte w przekadzie interlinearnym

Niniejszy przekad interlinearny Picioksigu zawiera cztery linie, w tym

jedna z tekstem hebrajskim. Pierwsza linia, ktra znajduje si powyej tekstu
hebrajskiego, to kody gramatyczne wraz numerami odnoszce si do poszczegl-
nych sw hebrajskich, ktrych rdzenie mona odnale w doczonym indeksie.
 Wprowadzenie XIII

W ten sposb mona samemu sprawdzi form podstawow w sownikach he-

brajskich. W przypadku kilku elementw wystpujcych w sowach hebrajskich,
np. zoenia imion z partykuami, numery rdzeni i kody gramatyczne odnosz si
niestety tylko do jednego czonu. Peny opis takich sw hebrajskich wymagaby
zbyt wielkiej rozbudowy wiersza zawierajcego kody gramatyczne.
Drug lini stanowi tumaczenie dosowne, gdzie sowo polskie podpisane
jest pod sowem hebrajskim. Przy tumaczeniu trudno sprawia nie tylko sam
przekad, ktry mia zachowa wierno myli oryginau, jednoczenie by tek-
stem zrozumiaym. Jzyk hebrajski ma ubogie sownictwo. Jedno sowo hebraj-
skie moe mie wiele znacze w zalenoci od kontekstu, zatem w jzyku polskim
mog by uyte rne sowa jako ich odpowiedniki (np. sowo erec jako ziemia,
kraj, pole, obszar). Zasadniczo nie by tumaczony na jzyk polski tzw. rodzajnik
okrelony, ktry jest doczany w jzyku hebrajskim jako przedrostek do rze-
czownikw oraz partykua wprowadzajca biernik. Podobnie rzecz si ma przy
uyciu niektrych przyimkw wystpujcych take w formie przedrostkw oraz
zaimkw osobowych lub wzgldnych. W zapisie tekstu tumaczeniu pojawia si
znak ** tylko w przypadku gdy nie przetumaczone sowo wystpuje jako osobny
element. Pewien kopot moe sprawi czytelnikowi sam zapis tumaczenia pol-
skiego np. swojego ojca do. Kolejno ta moe jednak uatwi zorientowanie si
w specyficznej budowie sowa hebrajskiego, obejmujcego przyimek, rzeczownik
i zaimek dzierawczy. Kierunek od prawa do lewa uatwi zidentyfikowanie tych
czci zoonej struktury hebrajskiej.
Podobnie jak w innych jzykach problemem byo przeoenie idiomw hebraj-
skich (np. dosowne tumaczenie ben meah to syn stu, ktre ma znaczenie
mia sto lat) czy te specyficznej gry sw pochodzcych z jednego rdzenia (np.
synne is mczyzna i issah kobieta, ktre ks. Wujek tumaczy jako
m i myna, a J. Cylkow jako m i matka).
Zdaj sobie spraw, e przedstawiane tumaczenie ma swoje mankamenty.
Jest jednake pierwsz tego rodzaju prb w polskiej literaturze w odniesieniu
do tekstu hebrajskiego. Powsta z myl o osobach nie znajcych jzyka he-
brajskiego w ogle lub tych, ktrzy znaj go w nie wystarczajcym zakresie.
Ukad interlinearny uatwi czytelnikom samodzieln analiz poszczeglnych wy-
rae, poznawanie pierwotnego znaczenia konkretnych sw oraz zwizkw syn-
taktycznych midzy nimi. Nie zastpi jednak pogbionego studium gramatyki
hebrajskiej.

Alfabet hebrajski
Obecne pismo hebrajskie przejte zostao od Aramejczykw i nosi nazw pi-
sma kwadratowego, w ktrym nie ma podziau na litery due i mae. Alfabet
hebrajski skada si z 22 znakw. Tekst hebrajski czytamy z prawej do lewej.
Jedynym znakiem przestankowym uytym w tym tekcie jest kropka przypomi-
najca nasz dwukropek.
XIV Wprowadzenie

Transliteracja spgosek i samogosek uzupeniona znakami diakrytycznymi

przyjta zostaa za polsk norm transliteracji alfabetu hebrajskiego na pismo
aciskie, przy pewnych jej modyfikacjach. Jest ona rwnie spotykana z niewiel-
kimi rnicami w literaturze biblijnej. Dla uatwienia czytania tekstu zastosowano
polskie litery odpowiadajce brzmieniu spgoski hebrajskiej w miejsce standar-
dw wystpujcych w obcych gramatykach jzyka hebrajskiego (np. waw jako
w, a nie v, jod jako j zamiast y, cade jako c). Oprcz tego przyjto now form
zapisu spgoski sin jako s do tej pory transkrybowanej jako , a wymawianej
jako s. Celem tego zabiegu jest uatwienie poprawnej wymowy tej spgoski przez
polskiego czytelnika.

Posta litery; Nazwa litery Transliteracja Wymowa Warto cyfrowa

) Alef - 1
B b Bet bb bw 2
G g Gimel gg g 3
D d Dalet dd d 4
h He h h 5
W Waw w w 6
z Zajin z z 7
x Chet h. ch 8
+ Tet t. t 9
y Jod j j 10
K k | Kaf kk k ch 20 500
l Lamed l l 30
m { Mem m m 40 600
n } Nun n n 50 700
s Samech s s 60
( Ajin - 70
P p V Pe pp pf 80 800
c j Cade c c 90 900
q Qof q q 100
r Resz r r 200
& Sin s s 300
$ Szin s sz
T t Taw tt t 400

Pi znakw stawia si tylko na kocu wyrazu (tzw. forma finalna): | { } V j. Li-

tery te posiadaj rwnie swoj warto cyfrow. Niektre spgoski wymagaj
objanie, jeli chodzi o wymow: ) praktycznie nie jest wymawiana i przyjmuje
brzmienie wystpujcej pod ni samogoski; ( naley wymawia rwnie jako sa-
mogosk, ale przy uyciu krtani z zacinitym gardem, aby nada jej brzmienie
gardowe; h nie wymawiane (chyba e wystpuje kropka w rodku) wystpuje
zazwyczaj na kocu wyrazu, x wymawia si silniej, bardziej gardowo ni polskie
 Wprowadzenie XV

ch. Sze spgosek ma wymow podwjn, tzw. zwart b, g, d, k, p, t wtedy

znajduje si w nich kropka, w tej formie wystpuje w nagosie wyrazu lub na
pocztku sylaby oraz aspirowan bez kropki w rodku. W praktyce zmiana w wy-
mowie dotyczy obecnie trzech spgosek: b w, k ch, p f. Kropka w rodku
znaku moe oznacza rwnie podwojenie spgoski, tzw. dagesz forte. Podwoje-
nie takie nie wystpuje w spgoskach gardowych ) h x i ( oraz w spgosce r.

Samogoski
W jzyku hebrajskim przyjto system punktacji tekstu, jest to zestaw znakw
diakrytycznych wystpujcych pod spgoskami lub obok nich u gry: samogoski
dziel si na dugie, krtkie i skrcone. W tablicy samogosek dla pokazania
poprawnego skadania spgosek z samogoskami uyto przykadowo spgoski
bet.

Znak Transkrypcja Nazwa

aB ba patah
f B ba qamac
f B bo qamac qatan
A B ba hatep patah
F B bo hatep qamac
" B be sereh
y"B be sereh male
e B be segol
yeB be segol male
E B be hatep segol
i B bi hreq
yiB b hreq gadol
oB bo holem
OB bo holem male
u B bu suruq
UB bu qubb us
s wa
e e
: B b

Normalnie w jzyku hebrajskim najpierw odczytuje si spgosk, a na-

stpnie samogosk podpisan lub stojc obok spgoski (znak holem). Jedynie
samogosk a pisan jako patah pod samogosk gardow na kocu wyrazu
(tzw. patah furtivum) wymawia si przed t spgosk, np.: xUr r uah. .
W tekcie hebrajskim litery w, y, h, ) suyy do zapisu samogosek, dziki
czemu powstaway znaki zoone: yi , y" , yei , he , O, U. W gramatykach ta forma
zapisu okrelana jest jako pisownia samogoskowa pena.
Kolejn trudno czytania sprawia rozrnienie samogoski a od krtkiego o,
pisanych za pomoc tego samego znaku qamac. Jako o wystpuje on w sylabach
XVI Wprowadzenie

zamknitych nie akcentowanych, ktre maj samogoski krtkie w odrnieniu

od samogosek dugich, ktre wystpuj w sylabach otwartych lub zamknitych
akcentowanych.
Do regularnych samogosek naley rwnie psamogoska s wa wymawiana
e

jako krtkie e, a w transliteracji oznaczana jako odwrcone e w indeksie gr-

nym nazywane s wa ruchomym, ktra jest wynikiem redukcji penej samogoski.
e

Wystpuje pod spgosk na pocztku wyrazu, pod spgosk podwojon oraz

po innym s wa w rodku sowa. Natomiast s wa spoczywajcego, ktre jest nie
e e

wymawiane i oznacza brak samogoski, a w transkrypcji jest nie oznaczane, stoi

w rodku wyrazw pod spgosk zamykajc sylab i oznacza zarazem koniec
sylaby. Na kocu sowa umieszcza si s wa tylko w kocowym kap dla odrnie-
e

nia od kocowego nun. Istnieje rwnie tzw. s wa zoone, czyli s wa ruchome

e e

i jedna z trzech krtkich samogosek: hatep patah, hatep segol i hatep qamac
w pobliu spgoski gardowej majce uatwi jej wymow.
Maqqep, czyli pozioma kreska pisana w grnym poziomie liter midzy dwoma
wyrazami to znak, e stanowi one jedn cao akcentow. Liter jod wystpujc
na kocu wyrazu czyta si jedynie po samogosce a o, u, z ktrymi tworzy
dyftongi ai,oi,ui. Natomiast po e i i wydua ich dugo. Nie czyta si
take jej w grupie samogosek wya , wymowa aw, ktre rwnie zostao przyjte
w tekcie transkrypcji.
Ponadto naley rwnie pamita, e nie czyta si litery h na kocu wyrazu,
chyba e wystpuje w niej kropka (tzw. mappq H). W transliteracji Picioksigu
niewymawiane h dla uatwienia zapisane zostao w indeksie grnym. W jzyku
hebrajskim akcent w sowach pada zazwyczaj na ostatni sylab, czasami na
przedostatni. Zasady transliteracji samogosek opracowano na podstawie regu
zamieszczonych w podrczniku: T. O. Lambdina Introduction to Biblical Hebrew,
wyd. 8, London 1988.

Kody gramatyczne
Skrty kodw gramatycznych pochodz z jzyka angielskiego. Pierwsza litera
w szeregu symboli okrela kategori gwn odpowiadajc czci mowy: n
rzeczownik, v czasownik.

Tablica kodw gramatycznych

n (noun) Grupa C (common) pospolite
rzeczownik P (proper) wasne

Rodzaj m (masculine) mski

f (feminine) eski
b (both) oba rodzaje
 Wprowadzenie XVII

Liczba s (singular) pojedyncza

p (plural) mnoga
d (dual) podwjna
Stan c (constructus) zaleny
d (determined) okrelajcy
Sufiksy osobowe 1 pierwsza osoba
2 druga osoba
3 trzecia osoba
Sufiksy rodzaju m (masculine) mski
f (feminine) eski
b (both) oba rodzaje
c (common) wsplny dla obu rodzajw
Sufiksy liczby s (singular) pojedyncza
p (plural) mnoga
d (dual) podwjna
Sufiksy inne h (paragogic he) he przy trybie
rozkazujcym i zachcajcym
d (directional he) he kierunkowe
n (paragogic nun) nun dodawane przy
trybie rozkazujcym i zachcajcym
p (pronoun) Grupa T (independent) niezaleny
zaimek ii (interrogative) pytajcy
Osoba 1 pierwsza osoba
2 druga osoba
3 trzecia osoba
Rodzaj m (masculine) mski
f (feminine) eski
b (both) oba rodzaje
Liczba s (singular) pojedyncza
p (plural) mnoga
d (dual) podwjna
Stan c (constructus) zaleny
d (determined) okrelajcy
Forma j (appocopated) apokopowana krtsza
h (cohortative) tryb zachcajcy
przy pierwszych osobach
Sufiksy osobowe 1 osoba,
2 osoba,
3 osoba
XVIII Wprowadzenie

Rodzaju m mski,
f eski,
b oba rodzaje,
c wsplny dla obu rodzajw
Liczby s liczba pojedyncza,
p liczba mnoga,
d liczba podwjna
Inne h (paragogic he) he przy trybie
rozkazujcym i zachcajcym
d (directional he) he kierunkowe
n (paragogic nun) nun dodawane przy
trybie rozkazujcym i zachcajcym

a (adjective) Rodzaj m (masculine) mski

przymiotnik f (feminine) eski
/liczebnik b (both) oba rodzaje
Liczba s (singular) pojedyncza
p (plural) mnoga
Stan d (dual) podwjna
c (constructus) zaleny
d (determined) okrelajcy
P (particle) Grupa a (article) rodzajnik
Partykua c (conjunction) spjnik
d (adverb) przyswek
g (interrogative) pytajna
i (interjection) wykrzyknik
n (negative) negatywna
o (direct object) dopenienie blisze
p (preposition) przyimek
r (relative) wzgldny
v (verb) Osoba 1 pierwsza
czasownik 2 druga
3 trzecia
Rodzaj m (masculine) mski
f (feminine) eski
c (common) wsplny dla obu rodzajw

Liczba s (singular) pojedyncza

p (plural) mnoga
d (dual) podwjna
 Wprowadzenie XIX

Forma j (appocopated) apokopowana

forma krtsza
h (cohortative) zachcajaca
przy pierwszych osobach
Koniugacja q qal
n nifal
p piel
P pual
t hipael
h hifil
H hofal
Q Qal forma bierna
Aspekt p (perfect) forma dokonana
i (imperfect) forma niedokonana
v (imperative) tryb rozkazujcy
c (infinitive construct) bezokolicznik
zaleny
a (infinitive absolute) bezokolicznik
niezaleny
p (participle) imiesw
s (qal pass participle) imiesw bierny
Stan c (construct) zaleny
d (determined) okrelajcy
Sufiksy osobowe 1 osoba
2 osoba
3 osoba
Rodzaju m mski
f eski
b oba rodzaje
c wsplny dla obu rodzajw
Liczby s liczba pojedyncza
p liczba mnoga
d liczba podwjna

Przykady odczytania kodw gramatycznych:

nC fsc 1cs rzeczownik pospolity rodzaju eskiego w liczbie pojedynczej
w stanie zalenym z sufiksem 1 osoby liczby pojedynczej.
nC mpc 3fs rzeczownik pospolity rodzaju mskiego w liczbie mnogiej w sta-
nie zalenym z sufiksem trzeciej osoby rodzaju eskiego liczby pojedynczej.
v3ms hp czasownik 3 osoba koniugacji hifil, aspekt dokonany (perfeckt) Pp
partykua przyimkowa.
XX Wprowadzenie

Oznaczenia w tumaczeniu polskim

** wystpuje w miejscu wyrazu hebrajskiego, ktry zosta pominity w tu-
maczeniu, jeli wystpowa oddzielnie, zazwyczaj jest to partykua wprowadza-
jca biernik t).
*** sowo pojawia si w innym zapisie ortograficznym.
( ) w nawiasach znajduje si sowo, ktrego nie ma w tekcie hebrajskim,
dodano je dla lepszego zrozumienia polskiego tumaczenia. Czsto w przypadku
uycia zaimkw osobowych (on, oni), kiedy wystpuje w roli sowa posikowego
jest, s.
[ ] w nawiasach kwadratowych znajduj si sowa, ktre wystpuj w tekcie
hebrajskim, natomiast mona je pomin w tekcie polskim.
Hebrajskie spgoski p, s i n, ktre wystpuj jako oznaczenie na koniec sekcji
i paragrafw przyjtych w Biblii hebrajskiej w transliteracji wystpuj jako p , s
i n, w innych liniach pomija si ich oznaczenie. W linii kodw w tym miejscu
wystpuje -x bez innego opisu.
JHWH cztery spgoski, tzw. tertragram, stosowany w tradycji ydowskiej
w miejsce starotestamentalnego imienia Boga Jahwe zosta uyty zarwno
w przekadzie polskim, jak i w transliteracji. W nawiasie wystpuje odpowiednia
forma sowa Adonaj.
W tekcie hebrajskim Ksigi Rodzaju pominito znaki akcentowe, ktre wy-
stpuj w tekcie masoreckim (Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS) wyd. K.
Elliger W. Rudolph, wyd. 4, Stuttgart 1990).

Podstawowa literatura polska

P. Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testa-
mentu, Prymasowska Seria Biblijna vol. 12, Warszawa 1999.
J. W. L. Roson, Podrcznik jzyka hebrajskiego. Kurs podstawowy i kurs wyszy,
Warszawa 1969
J. W. Roson, Zammeru Maskil. Filologiczny komentarz do Ksigi Psalmw ze
sownikiem hebrajsko-polskim i aciskim oraz konkordancj i zarysem regu
gramatycznych, z. 1-3, Warszawa 1985 (szczeglnie tom 2 z krtkim zarysem
gramatyki).
W. Tyloch, Gramatyka jzyka hebrajskiego, Warszawa 1985.
W ostatnich latach ukazay si dwie pozycje warte odnotowania:
M. Tomal, Jzyk hebrajski biblijny, Warszawa 2000.
G. Deiana, A. Spreafico, Wprowadzenie do hebrajszczyzny biblijnej, oprac. wersji
polskiej S. Bazyliski, Warszawa 2001.
Odsyam rwnie do literatury zwizanej z tematem, ktra jest do bogata,
jeli chodzi o gramatyki i sowniki hebrajskie, niestety dostpna gwnie w jzy-
kach angielskim lub niemieckim.
Dr Anna Kumirek
 tyi$)"r:B
Ksiga Rodzaju

305 nC bs 305 nC bs 338 Pp 3151 nC mp 338 Pp 171 nC mp 455 v 3ms qp 2793 nC fs

jerf)fhw 1.2 ;jerf)fh t")w {yamf<ah t") {yiholE) )frfB tyi$)"r:B 1.1
ziemia A
e
.ziemi ** i e
niebo ** Bg stworzy pocztku Na e
e
w haarec haarec w et hass amajim et lohm bara b rest

171 nC mp 2830 nC bs 3265 nC bs 2446 nC bpc 1077 nC ms 363 nC ms 3264 nC ms 712 v 3fs qp
{yiholE) axUrw {Oh:t y"n:P-la( |e$oxw Uhobfw Uhot hftyfh
Boy duch a ,otchani powierzchni nad ciemno i pustkowiem i bezadem
e e e e
bya
e h
lohm w ruah. t hom p ne al w h.osek wabohu tohu hajta

93 nC bs 712 v 3msjqi 171 nC mp 213 v 3ms qi 1642 nC mp 2446 nC bpc 2847 v fs pP

rO) yihy {yiholE) rem)oYw 1.3 ;{yfMah y"n:P-la( tepexar:m
!wiato stanie si Niech e
:Bg powiedzia I .wody powierzchni nad si unosi e e
e
or j h lohm wajjomer hammajim p ne al m rah.epet

171 nC mp 361 v 3msjhi 1105 a ms 93 nC bs 171 nC mp 2782 v 3msjqi 93 nC bs

{yiholE) l"D:bYw bO+-yiK rO)fh-te) {yiholE) ):rYw 1.4 ;rO)-yihyw
Bg podzieli I .dobre (jest) e ,wiato ** Bg widzia I .wiato si stao I e
e e
lohm wajjabdel t.o b k haor et lohm wajjar or waj h

1077 nC ms 1174 nC ms 93 nC bs 171 nC mp 2743 v 3ms qi 1077 nC ms 390 Pp 93 nC bs 390 Pp

|e$oxalw {Oy rO)fl {yiholE) )fr:qYw 1.5 ;\e$oxah }y"bU rO)fh }y"B
ciemno a
e
,dniem wiato Bg nazwa I .ciemnoci midzy i wiatem midzy
e
w lah.osek jom laor lohm wajjiqra hah.osek u ben haor ben

213 v 3ms qi x 105 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms 1483 nC ms 2743 v 3ms qp

rem)oYw 1.6 ;p dfxe) {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw hflyfl )frfq
powiedzia I .jeden dzie ,poranek by i ,wieczr by I e e
.noc nazwa
h
wajjomer p eh.ad jom boqer waj h ereb waj h lajla qara

390 Pp 361 v ms hP 712 v 3msjqi 1642 nC mp 3268 nC msc 2912 nC ms 712 v 3msjqi 171 nC mp
}y"B lyiD:bam yihyw {yfMah |Ot:B a(yiqfr yihy {yiholE)
midzy podzielone byo i wd rodku w sklepienie si stanie Niech
e e
:Bg
e
ben mabdl wh hammajim b tok raqa j h lohm
1,614 tyi$)"r:B 2

331 Pr 1642 nC mp 390 Pp 361 v 3msjhi 2912 nC ms 171 nC mp 2344 v 3msjqi 1642 nC mp 1642 nC mp
re$A) {yaMah }y"B l"D:bYw a(yiqfrfh-te) {yiholE) &a(Yw 1.7 ;{yfmfl {yam
ktre ,wodami midzy podzieli i sklepienie ** Bg uczyni I .wod a wod
a e
s er hammajim ben wajjabdel haraqa et lohm wajjaas lamajim majim

1376 Pd 2912 nC ms 2225 Pp 331 Pr 1642 nC mp 390 Pp 2912 nC ms 3290 Pp

;}"k-yihyw a(yiqfrfl la("m re$A) {yaMah }y"bU a(yiqfrfl taxaTim
.tak si stao I e
.sklepieniem nad ktre ,wodami midzy i sklepieniem pod
a
ken waj h laraqa meal s er hammajim u ben laraqa mittah.at

3183 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms 3151 nC mp 2912 nC ms 171 nC mp 2743 v 3ms qi

yn"$ {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw {yfmf$ a(yiqfrfl {yiholE) )fr:qYw 1.8
.drugi dzie ,poranek by i ,wieczr by I e e
.niebem sklepienie Bg nazwa I
e
s en jom boqer waj h ereb waj h s amajim laraqa lohm wajjiqra

105 a ms 1772 nC ms 3151 nC mp 3290 Pp 1642 nC mp 2677 v 3mp ni 171 nC mp 213 v 3ms qi x
dfxe) {Oqfm-le) {yamf<ah taxaTim {yaMah UwfQy {yiholE) rem)oYw 1.9 ;p
jedno miejsce w nieba spod wody si zbior Niech :Bg powiedzia I
e
eh.ad maqom el hass amajim mittah.at hammajim jiqqawu lohm wajjomer p

305 nC bs 1135 nC fs 171 nC mp 2743 v 3ms qi 1376 Pd 1135 nC fs 2782 v 3fs ni

jere) hf$fBYal {yiholE) )fr:qYw 1.10 ;}"k-yihyw hf$fBYah he)fr"tw
,ziemi ld suchy Bg nazwa I .tak si stao I .ld suchy si ukae niech i
e e
h e h h
erec lajjabbasa lohm wajjiqra ken waj h hajjabbasa w terae

1105 a ms 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1211 nC mp 2743 v 3ms qp 1642 nC mp 1771 nC msc
;bO+-yiK {yiholE) ):rYw {yiMy )frfq {yaMah h"w:qim:lU
.dobre e ,Bg widzia I .morzami nazwa wd zbiorowisko a e
e h
t.o b k lohm wajjar jammm qara hammajim u l miqwe

825 v ms hP 2343 nC ms 686 nC ms 305 nC bs 685 v 3fsjhi 171 nC mp 213 v 3ms qi

a(yirzam be&"( )e$eD jerf)fh )"$:daT {yiholE) rem)oYw 1.11
rozsiewajcym zielem ,zieleni ziemia si zazieleni Niech :Bg powiedzia I
e
mazra eseb dese haarec tadse lohm wajjomer

331 Pr 1643 nC msc 3ms 2492 nC ms 2344 v ms qP 2492 nC ms 2299 nC msc 826 nC ms
re$A) Onyim:l yir:P he&o( yir:P j"( (arz
ktrego ,swego rodzaju wedug e
,owoc e
czynicym owocowym e
drzewem ,nasienie
a h
s er l mno p r ose p r ec zera

2343 nC ms 686 nC ms 305 nC bs 1235 v 3fsjhi 1376 Pd 305 nC bs 348 Pp 3ms

be&"( )e$eD jerf)fh )"cOTw 1.12 ;}"k-yihyw jerf)fh-la( Ob-O(:rz
ziela ,ziele ziemia wydaa I .tak si stao I .ziemi na ,nim w jego nasienie
e
eseb dese haarec wattoce ken waj h haarec al bo zaro

331 Pr 2492 nC ms 2299 nC ms 1643 nC msc 3ms 826 nC ms 825 v ms hP

re$A) yir:P-he&o( j"(w Uh"nyim:l (arz a(yirzam
ktrego ,owoc czynice e
drzewo i e
swego rodzaju wedug e
nasienie rozsiewajce
a h
s er p r ose w ec l mnehu zera mazra

1105 a ms 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1643 nC msc 3ms 348 Pp 3ms

;bO+-yiK {yiholE) ):rYw Uh"nyim:l Ob-O(:rz
.dobre e ,Bg widzia I .swego rodzaju wedug e
,nim w jego nasienie
e
t.o b k lohm wajjar l mnehu bo zaro

171 nC mp 213 v 3ms qi x 3119 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms

{yiholE) rem)oYw 1.14 ;p yi$yil:$ {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw 1.13
:Bg powiedzia I .trzecie
dzie poranek by i ,wieczr by I e e
e
lohm wajjomer p s ls jom boqer waj h ereb waj h
3 Ksiga Rodzaju 1,1422

1174 nC ms 390 Pp 361 v hc 3151 nC mp 2912 nC msc 1505 nC mp 712 v 3msjqi

{OYah }y"B lyiD:bah:l {yamf<ah a(yiq:riB toro):m yihy
dniem midzy oddzielay aby e
,nieba sklepieniu na wiata si stanie() Niech
e e
hajjom ben l habdl hass amajim birqa m orot j h

712 v 3cp qp 3180 nC fp 1174 nC mp 1583 nC mp 94 nC bp 712 v 3cp qp 1483 nC ms 390 Pp

Uyfhw 1.15 ;{ynf$w {yimfy:lU {yidA(Om:lU toto):l Uyfhw hflyfLah }y"bU
bd I e
.lat i
e
dni dla i pr dla i znakami
e e e
bd ie
noc midzy i
a h
w haju w s anm u l jamm u l mo dm l otot w haju hallajla u ben

2344 v 3msjqi 1376 Pd 305 nC bs 73 v hc 3151 nC mp 2912 nC msc 1505 nC mp

&a(Yw 1.16 ;}"k-yihyw jerf)fh-la( ryi)fh:l {yamf<ah a(yiq:riB torO):mil
uczyni I .tak si stao I .ziemi nad wieciy aby
e e
,nieba sklepieniu na wiatami
wajjaas ken waj h haarec al l har hass amajim birqa limorot

1505 nC ms 1174 nC ms 1699 nC fsc 518 a ms 1505 nC ms 518 a mp 1505 nC mp 3184 a mdc 171 nC mp
rO)fMah-te)w {OYah tele$:mem:l lodfGah rO)fMah-te) {yilod:Gah toro):Mah y"n:$-te) {yiholE)
wiato ** i e
dniem rzdzio aby ,wielkie wiato ** wielkie
e e
:wiata e
dwa ** Bg
e
hammaor w et hajjom l memselet haggadol hammaor et hagg dolm hamm orot s ne et lohm

171 nC mp 338 Po 3mp 2044 v 3ms qi 1336 nC mp 338 Pp 1483 nC ms 1699 nC fsc 2690 a ms
{yiholE) {fto) }"TYw 1.17 ;{yibfkOKah t")w hflyaLah tele$:mem:l }o+fQah
Bg je da I .gwiazdy ** i e
noc rzdzio aby e
,mae
e h
lohm otam wajjitten hakkokabm w et hallajla l memselet haqqat.on

1483 nC ms 1174 nC ms 1840 v qc 305 nC bs 73 v hc 3151 nC mp 2912 nC msc

hflyaLabU {OYaB lo$:milw 1.18 ;jerf)fh-la( ryi)fh:l {yfmf<ah a(yiq:riB
nocy w i dzie w rzdziy aby I e
.ziemi nad wieciy aby e
,nieba sklepienie na
h
u ballajla bajjom w limsol haarec al l har hass amajim birqa

1105 a ms 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1077 nC ms 390 Pp 93 nC bs 390 Pp 361 v hc

;bO+-yiK {yiholE) ):rYw |e$oxah }y"bU rO)fh }y"B lyiD:bahAlU
.dobre e ,Bg widzia I .ciemnoci midzy i wiatem midzy dzieliy i
e a
t.o b k lohm wajjar hah.osek u ben haor ben u l habdl

171 nC mp 213 v 3ms qi x 2803 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms

{yiholE) rem)oYw 1.20 ;p yi(yib:r {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw 1.19
:Bg powiedzia I .czwarty e
dzie ,ranek by i ,wieczr by I e e
e
lohm wajjomer p r b jom boqer waj h ereb waj h

305 nC bs 2168 v 3ms pi 2184 nC ms 899 a fs 2002 nC fs 3229 nC ms 1642 nC mp 3228 v 3mp qi
jerf)fh-la( v"pO(y vO(w hfYax $epn jere$ {yaMah Uc:r:$y
,ziemi nad lata niech ptactwo a ,yjcyche e
istot rojem wody si zaroj Niech e
h
haarec al j opep w op h.ajja nepes s erec hammajim jisr cu

338 Pp 518 a mp 3331 nC mp 171 nC mp 455 v 3ms qi 3151 nC mp 2912 nC msc 2446 nC bpc
t")w {yilod:Gah {nyNaTah-te) {yiholE) )fr:bYw 1.21 ;{yfmf<ah a(yiq:r y"n:P-la(
** i wielkie wodne potwory **
e e
Bg stworzy I .nieba sklepieniu e e
na
e
w et hagg dolm hattannnim et lohm wajjibra hass amajim r qa p ne al

338 Pp 1643 nC mpc 3mp 1642 nC mp 3228 v 3cp qp 331 Pr 2873 v fs qP 899 a fs 2002 nC fs
t")w {eh"nyim:l {yaMah Uc:rf$ re$A) te&emorfh hfYaxah $epn-lK
** i ich rodzaju wedug
e e
,wody si zaroiy ktr ,pywajc ,yjc istot wszelk
a h
w et l mnehem hammajim s arcu s er haromeset hah.ajja nepes kol

1105 a ms 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1643 nC msc 3ms 1372 nC fs 2184 nC ms

;bO+-yiK {yiholE) ):rYw Uh"nyim:l vfnfK vO(-lK
.dobre e ,Bg widzia I .swego rodzaju wedug e
skrzydlate ptactwo wszelkie
e
t.o b k lohm wajjar l mnehu kanap op kol
1,2228 tyi$)"r:B 4

2800 v mp qv 2484 v mp qv 213 v qc 171 nC mp 338 Po 3mp 468 v 3ms pi

Ub:rU Ur:P rom)"l {yiholE) {fto) |erfbyw 1.22
si rozmnaajcie i e
podne Bdcie e
:mwic Bg im pobogosawi I e
e
u r bu p ru lemor lohm otam waj barek

305 nC bs 2800 v 3msjqi 2184 nC ms 1211 nC mp 1642 nC mp 1666 v mp qv

;jerf)fB bery vO(fhw {yiMYaB {yaMah-te) U):limU
.ziemi na si mnoy niech ptactwo a e
,morzach w wody ** napeniajcie i
baarec jireb w haop bajjammm hammajim et u milu

171 nC mp 213 v 3ms qi x 952 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms

{yiholE) rem)oYw 1.24 ;p yi$yimAx {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw 1.23
:Bg powiedzia I .pity dzie ,ranek by i wieczr by I e e
e a
lohm wajjomer p h. ms jom boqer waj h ereb waj h

2874 nC ms 366 nC fs 1643 nC msc 3fs 899 a fs 2002 nC fs 305 nC bs 1235 v 3fsjhi
&emerfw hfm"h:B Hfnyim:l hfYax $epn jerf)fh )"cOT
,pazy i ,bydo
e
:swego rodzaju wedug e
yjc istot ziemia wyda Niech
h h
waremes b hema l mnah h.ajja nepes haarec toce

171 nC mp 2344 v 3msjqi 1376 Pd 1643 nC msc 3fs 305 nC bs

{yiholE) &a(Yw 1.25 ;}"k-yihyw Hfnyim:l jere)-Otyaxw
Bg uczyni I .tak si stao I. .swego rodzaju wedug ldowe[ziemi] zwierz i
e e e
e
lohm wajjaas ken waj h l mnah erec w h.ajto

338 Pp 1643 nC msc 3fs 366 nC fs 1643 nC msc 3fs 305 nC bs 909 nC fsc
t")w Hfnyim:l hfm"h:Bah-te)w Hfnyim:l jerf)fh tYax-te)
** i swego rodzaju wedug
e e
bydo ** i swego rodzaju wedug ldowe[ziemi] zwierz **
e e e
h
w et l mnah habb hema w et l mnah haarec h.ajjat et

213 v 3ms qi 1105 a ms 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1643 nC msc 3ms 46 nC fs 2874 nC ms
rem)oYw 1.26 ;bO+-yiK {yiholE) ):rYw Uh"nyim:l hfmfdA)fh &emer-lK
powiedzia I .dobre e ,Bg widzia I .swego rodzaju wedug e
ziemi paz wszelki
e a h
wajjomer t.o b k lohm wajjar l mnehu ha dama remes kol

628 nC fsc 2821 v 3mp qi 664 nC fsc 1cp 2586 nC msc 1cp 50 nC ms 2344 v 1cp qi 171 nC mp
tag:dib UD:ryw Un"tUm:diK Un"m:lac:B {fdf) he&A(n {yiholE)
rybami nad panuj niech i nam podobnych nasz obraz na e e
ludzi Uczymy :Bg
a h e
bidgat w jirdu kidmutenu b calmenu adam na s e lohm

2874 nC ms 305 nC bs 366 nC fs 3151 nC mp 2184 nC ms 1211 nC ms

&emerfh-lk:bU jerf)fh-lk:bU hfm"h:BabU {yamf<ah vO(:bU {fYah
pazem wszelkim nad i ziemi ca nad i ,bydem nade e e
,nieba ptactwem nad i e
,morza
h
haremes u b kol haarec u b kol u babb hema hass amajim u b op hajjam

171 nC mp 2586 nC ms 2586 nC msc 3ms 50 nC ms 171 nC mp 455 v 3ms qi 305 nC bs 2873 v ms qP
{yiholE) {elec:B Om:lac:B {fdf)fh-te) {yiholE) )fr:bYw 1.27 ;jerf)fh-la( &"morfh
Boga obraz na ,swj obraz na czowieka
e e
Bg stworzy I .ziemi po pezajcym
e e
lohm b celem b calmo haadam et lohm wajjibra haarec al haromes

338 Po 3mp 468 v 3ms pi 338 Po 3mp 455 v 3ms qp 2013 nC fs 777 nC ms 338 Po 3ms 455 v 3ms qp
{fto) |erfbyw 1.28 ;{fto) )frfB hfb"qnU rfkfz Oto) )frfB
im bogosawi I e
.ich stworzy kobiet i mczyzn e
,go stworzy
h
otam waj barek otam bara u n qeba zakar oto bara

1666 v mp qv 2800 v mp qv 2484 v mp qv 171 nC mp 1428 Pp 3mp 213 v 3ms qi 171 nC mp

U):limU Ub:rU Ur:P {yiholE) {ehfl rem)oYw {yiholE)
napeniajcie i si rozmnaajcie i podni Bdcie e e
:Bg nich do powiedzia I .Bg
e e
u milu u r bu p ru lohm lahem wajjomer lohm
5 Ksiga Rodzaju 1,282,3

3151 nC mp 2184 nC ms 1211 nC ms 628 nC fsc 2821 v mp qv 1319 v mp qv3fs 305 nC bs

{yamf<ah vO(:bU {fYah tag:diB Ud:rU fhu$:bikw jerf)fh-te)
nieba ptactwem nad i e
morza rybami nad panujcie I .j ujarzmiajcie I e e
.ziemi
hass amajim u b op hajjam bidgat u r du w kibsuha haarec et

727 Pi 171 nC mp 213 v 3ms qi 305 nC bs 2873 v fs qP 909 nC fs

h"Nih {yiholE) rem)oYw 1.29 ;jerf)fh-la( te&emorfh hfYax-lk:bU
Oto :Bg powiedzia I .ziemi po pezajcym zwierzem wszelkim nad i e
h e h
hinne lohm wajjomer haarec al haromeset h.ajja u b kol

2446 nC bpc 331 Pr 826 nC ms 825 v ms qP 2343 nC ms 1428 Pp 2mp 2044 v 1cs qp
y"n:P-la( re$A) (arz a("roz be&"(-lK-te) {ekfl yiTatfn
powierzchni na e
ktre ,nasienie rozsiewajce ziele wszelkie ** wam daem
a
p ne al s er zera zorea eseb kol et lakem natatt

826 nC ms 825 v ms qP 2299 nC ms 348 Pp 3ms 2299 nC ms 305 nC bs

(arfz a("roz j"(-yir:p OB-re$A) j"(fh-lK-te)w jerf)fh-lk
,nasienie rozsiewajcy ,drzewa owoc [nim w] ktrym (w) ,drzewo wszelkie ** i ,ziemi caej e e
a
zara zorea ec p r bo s er haec kol w et haarec kol

305 nC bs 909 nC fsc 161 nC fs 712 v 3ms qi 1428 Pp 2mp

jerf)fh tYax-lk:lU 1.30 ;hfl:kf):l hy:hy {ekfl
ziemi zwierza wszelkiego dla A e
.pokarm na e
bdzie niech wam
h h
haarec h.ajjat u l kol l okla jihje lakem

305 nC bs 2873 v ms qP 1350 nC ms 3151 nC mp 2184 nC ms

jerf)fh-la( &"mOr lok:lU {yamf<ah vO(-lk:lU
,ziemi po pezajcego wszelkiego dla i e
nieba ptactwa wszelkiego dla i e
haarec al romes u l kol hass amajim op u l kol

161 nC fs 2343 nC ms 1271 nC ms 899 a fs 2002 nC fs 348 Pp 3ms

hfl:kf):l be&"( qery-lK-te) hfYax $epn OB-re$A)
.pokarm na e
trawa zielona wszelka ** ,yjca istota [nim w] ktrym (w)
h h a
l okla eseb jereq kol et h.ajja nepes bo s er

1105 a ms 2344 v 3ms qp 331 Pr 171 nC mp 2782 v 3msjqi 1376 Pd

bO+-h"Nihw hf&f( re$A)-lK-te) {yiholE) ):rYw 1.31 ;}"k-yihyw
dobre (byo) oto I e
.uczyni co wszystko ** Bg widzia I .tak si stao I. e
h h a e
.to b w hinne asa s er kol et lohm wajjar ken waj h

3151 nC mp 1355 v 3mp Pi x 3238 a ms 1174 nC ms 450 nC ms 2314 nC ms 1502 Pd

{yamf<ah ULukyw 2.1 ;p yi<i<ah {Oy reqob-yihyw bere(-yihyw do):m
niebo byo[y] skoczone I e
.szsty dzie ,ranek by i ,wieczr by I .bardzo
e e e
hass amajim waj kullu p hass iss jom boqer waj h ereb waj h m od

1670 nC fsc 3ms 3023 a ms 1174 nC ms 171 nC mp 1355 v 3msjpi 2539 nC bsc 3mp 305 nC bs
OT:k)al:m yi(yib:<ah {OYaB {yiholE) lakyw 2.2 ;{f)fb:c-lkw jerf)fhw
,swoje dzieo sidmym
e e e
dniu w Bg skoczy I e
.ich zastp wszystek i ziemia i
e e e
e
m lak to hass b bajjom lohm waj kal c baam w kol w haarec

2344 v 3ms qp 331 Pr 1670 nC fsc 3ms 3023 a ms 1174 nC ms 3032 v 3ms qi 2344 v 3ms qp 331 Pr
;hf&f( re$A) OT:k)al:m-lKim yi(yib:<ah {OYaB toB:$Yw hf&f( re$A)
.uczyni ktre ,swego dziea caego od sidmym e e e
dniu w odpocz I .uczyni ktre
h a h a
asa s er m lak to mikkol hass b bajjom wajjisbot asa s er

348 Pp 3ms 1344 Pp 338 Po 3ms 2665 v 3ms pi 3023 a ms 1174 nC ms 171 nC mp 468 v 3ms pi
Ob yiK Oto) $"Daqyw yi(yib:<ah {Oy-te) {yiholE) |erfbyw 2.3
nim w bo ,go ** uwici i e
sidmy e
dzie ** Bg pobogosawi I e
e
bo k oto waj qaddes hass b jom et lohm waj barek