...

aby znali Ciebie,

jedynego prawdziwego Boga,
oraz Tego, ktrego posae,
Jezusa Chrystusa
 Seria otrzymaa nagrod
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
FENIKS
TRUDNE FRAGMENTY

BIBLII
Walter C. Kaiser Jr., Peter H. Davids
F.F. Bruce, Manfred T. Brauch

Konsultacja naukowa wydania polskiego

Waldemar Chrostowski

Oficyna Wydawnicza Vocatio

Warszawa
 Imprimatur:
Za zgod Kurii Metropolitalnej Warszawskiej nr 2572/D/11 z dn. 17. 06. 2011 r.

Tytu oryginau:
Hard Sayings of the Bible

Tumaczenie:
Laura Bigaj, Tomasz Fortuna, Grzegorz Grygiel

Redakcja:
Ireneusz Barea

Redakcja techniczna:
Magorzata Biegaska-Bartosiak

Korekta:
Zesp Vocatio

Projekt okadki i obwoluty:

Joanna Zonkiewicz

Cytaty z Pisma witego wedug Biblii Tysiclecia, wyd. III, IV i V; Biblii Warszawskiej; Biblii Gdaskiej.

Originally published by InterVarsity Press as Hard Sayings of the Bible by Walter C. Kaiser,
Peter H. Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Brauch.
1996 by Walter C. Kaiser, Peter H. Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Brauch.
Translated and printed by permission of InterVarsity Press, P.O. Box 1400, Downers Grove, IL 60515, USA.
All rights reserved.

Copyright for the Polish edition 2011 by Oficyna Wydawnicza Vocatio.

All rights to the Polish edition reserved.
Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone.
Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie,
fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie,
ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu
bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do Oficyny Wydawniczej Vocatio

02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1, e-mail: vocatio@vocatio.com.pl

Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50,

Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78,
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl

Ksigarnia Wysykowa
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54,
tel. 603 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl

ISBN 978-83-7492-160-2
 Warszawa, dnia 27 czerwca 1997 r.

Sowo wstpne
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po Pismo wi-
te. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu zechcia
objawi o sobie i odkrywa najwaniejsze potrzeby i tsknoty czowieka. Czytanie
i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost ycia religijnego, odmienia na lep-
sze ludzkie postpowanie i ukazuje perspektywy wiecznoci. ywe bowiem jest
Sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a
do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli
serca czytamy w Licie do Hebrajczykw (4, 12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia Biblii tak-
e przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni Pismo wite, ob-
janiajc je jako Sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach zgodnie z zaleceniem
Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzinie w Polsce znaczny postp.
Wnurt tych dokona wpisuje si Prymasowska Seria Biblijna, obejmujca naj-
bardziej fundamentalne pomoce niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przyczyni si
do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada biblijnych, a przez
to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci biblijnej. W ten sposb
zwielokrotni w Kociele bogosawione owoce pragnienia poznawania i umio-
wania Trjjedynego Boga.

Jzef Kardyna Glemp

Prymas Polski
 PrymasowskA seriA biblijnA
Redaktor naukowy serii
ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski

1. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy

Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warszawa 1994, 1995,
1996, 1997, 2000, 2003, 2005, 2006.
2. James B. Pritchard (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult. nauk. wyd. pol.),
Wielki atlas biblijny, Warszawa 1994, 1997, 2001.
3. Remigiusz Popowski SDB, Wielki sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wy-
danie z pen lokalizacj greckich hase, kluczem polsko-greckim oraz indeksem
form czasownikowych, Warszawa 1994, 1995, 1997, 2006.
4. Jan Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiclecia, Warsza-
wa 1991, 1997, 1999, 2004.
5. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (kon-
sult. wyd. pol.), Sownik wiedzy biblijnej, Warszawa 1996, 1997, 1999, 2004.
6. Micha Wojciechowski (przek. i oprac.), Synopsa czterech Ewangelii, Warszawa
1997, 1999, 2004.
7. Remigiusz Popowski SDB, Sownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa
1997, 1999, 2007.
8. Bruce Metzger, David Goldstein, John Ferguson (konsult. nauk.), Waldemar Chro-
stowski (konsult. wyd. pol.), Wielkie wydarzenia czasw biblijnych, Warszawa
1998.
9. Paul J. Achtemeier (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (konsult. nauk. 3. wyd.
pol.), Encyklopedia biblijna, Warszawa 1998, 1999, 2004.
10. Janusz Frankowski (red. nauk. i wstpy), Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wuj-
ka z 1599 r. Transkrypcja typu ,,B oryginalnego tekstu z XVI w. i wstpy, Warszawa
1999, 2000, 2004.
11. Dan Bahat, Waldemar Chrostowski (oprac. wyd. pol.), Atlas biblijnej Jerozolimy,
Warszawa 1999, 2004.
12. Piotr Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testa-
mentu, Warszawa 1999, 2000.
VII Prymasowska Seria Biblijna

13. Ryszard Rubinkiewicz SDB (oprac. i wstpy), Apokryfy Starego Testamentu, War-
szawa 1999, 2000, 2001, 2007.
14. Anna Kumirek (przek. i oprac.), Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Ro-
dzaju. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem
rdzeni, Warszawa 2000.
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Nowy Testament. Prze-
kad na Wielki Jubileusz Roku 2000, Warszawa 2000.
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd.
pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa
2000.
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm
(red. nauk. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Katolicki
komentarz biblijny, Warszawa 2001, 2004.
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.) Lek-
sykon biblijny, Warszawa 2001.
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.) Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi
Machabejskiej, Warszawa 2002.
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red.), Waldemar Chrostow-
ski (red. nauk. wyd. pol.), Sownik symboliki biblijnej, Warszawa 2003.
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu, Warszawa 2003.
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig.
Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdze-
ni, Warszawa 2003.
23. David H. Stern, Komentarz ydowski do Nowego Testamentu, Warszawa 2004.
24. John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Waldemar Chrostowski
(red. nauk. wyd. pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej,
Warszawa 2005.
25. R.J. Coggins, J.L. Houlden (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd.
pol.), Sownik hermeneutyki biblijnej, Warszawa 2005.
26. J.I. Packer, M.C. Tenney (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),
Sownik ta Biblii, Warszawa 2007.
27. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Prorocy. Prze-
kad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw he-
brajskich, Warszawa 2008.
28. Remigiusz Popowski SDB (przekad NT), Lyman Coleman (red. marginaliw
i komentarzy), Nowy Testament dla moderatorw, Warszawa 2008.
 Prymasowska Seria Biblijna VIII

29. Remigiusz Popowski SDB, Grecko-polski sownik syntagmatyczny Nowego Testa-

mentu, Warszawa 2008.
30. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johann Jakob Stamm, Wielki sownik
hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 2008.
31. Micha Wojciechowski (przek. i wstp), Grecko-polski Stary Testament Ksigi
Greckie. Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi i indeksem form podsta-
wowych, Warszawa 2008.
32. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Pisma. Prze-
kad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw
hebrajskich i aramejskich, Warszawa 2009.
33. Krzysztof Sielicki, Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu. Syste-
matyzacja zapisu biblijnych nazw wasnych, Warszawa 2009.
34. Gerald F. Hawthorne, Ralph P. Martin, Daniel G. Reid, Sownik teologii w. Pawa,
Warszawa 2010.
35. Walter C. Kaiser Jr., Peter H. Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Brauch, Trudne
fragmenty Biblii, Warszawa 2011.
 Spis treci

Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej.................................................XI

Wstp do wydania polskiego.............................................................................................................XIV
Przedmowa wydawcy oryginalnego..................................................................................................XVI
O autorach artykuw.....................................................................................................................XVIII
Wprowadzenie....................................................................................................................................XIX
Stary Testament.......................................................................................................................................1
Ksiga Rodzaju..................................................................................................................................3
Ksiga Wyjcia................................................................................................................................ 52
Ksiga Kapaska............................................................................................................................72
Ksiga Liczb................................................................................................................................... 79
Ksiga Powtrzonego Prawa..........................................................................................................87
Ksiga Jozuego............................................................................................................................... 96
Ksiga Sdziw..............................................................................................................................104
Ksiga Rut......................................................................................................................................115
Pierwsza Ksiga Samuela............................................................................................................. 117
Druga Ksiga Samuela..................................................................................................................136
Pierwsza Ksiga Krlewska..........................................................................................................145
Druga Ksiga Krlewska..............................................................................................................149
Pierwsza Ksiga Kronik................................................................................................................155
Druga Ksiga Kronik.................................................................................................................... 161
Ksiga Ezdrasza.............................................................................................................................165
Ksiga Nehemiasza.......................................................................................................................169
Ksiga Estery................................................................................................................................. 171
Ksiga Hioba.................................................................................................................................. 174
Psalmy............................................................................................................................................181
Ksiga Przysw............................................................................................................................ 204
Ksiga Koheleta.............................................................................................................................213
Pie nad Pieniami..................................................................................................................... 220
Ksiga Izajasza............................................................................................................................. 222
Ksiga Jeremiasza........................................................................................................................ 232
Lamentacje................................................................................................................................... 234
 Spis treci 

Ksiga Ezechiela........................................................................................................................... 236

Ksiga Daniela.............................................................................................................................. 240
Ksiga Ozeasza............................................................................................................................. 244
Ksiga Joela.................................................................................................................................. 249
Ksiga Amosa................................................................................................................................251
Ksiga Jonasza.............................................................................................................................. 253
Ksiga Micheasza..........................................................................................................................257
Ksiga Nahuma............................................................................................................................ 260
Ksiga Habakuka.......................................................................................................................... 263
Ksiga Aggeusza........................................................................................................................... 265
Ksiga Zachariasza.......................................................................................................................267
Ksiga Malachiasza.......................................................................................................................271
Nowy Testament..................................................................................................................................277
Ewangelia wedug witego Mateusza........................................................................................ 279
Ewangelia wedug witego Marka............................................................................................. 334
Ewangelia wedug witego ukasza.......................................................................................... 387
Ewangelia wedug witego Jana................................................................................................. 426
Dzieje Apostolskie....................................................................................................................... 448
List do Rzymian........................................................................................................................... 480
Pierwszy List do Koryntian..........................................................................................................518
Drugi List do Koryntian.............................................................................................................. 559
List do Galatw.............................................................................................................................570
List do Efezjan...............................................................................................................................577
List do Filipian............................................................................................................................. 586
List do Kolosan............................................................................................................................ 593
Pierwszy List do Tesaloniczan.................................................................................................... 602
Drugi List do Tesaloniczan......................................................................................................... 604
Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza......................................................................................... 608
List do Tytusa. List do Filemona.................................................................................................619
List do Hebrajczykw...................................................................................................................621
List w. Jakuba.............................................................................................................................. 639
Pierwszy List w. Piotra................................................................................................................657
Drugi List w. Piotra.....................................................................................................................673
Pierwszy List w. Jana.................................................................................................................. 683
Drugi List w. Jana....................................................................................................................... 696
Trzeci List w. Jana.......................................................................................................................701
List w. Judy.................................................................................................................................. 705
Apokalipsa w. Jana..................................................................................................................... 709
Indeks rzeczowy..................................................................................................................................739
Indeks wersetw..................................................................................................................................747
 przedmowa
redaktora naukowego
Prymasowskiej serii biblijnej

Istnieje pogld, e Biblia jest ksig trudn, a nawet bardzo trudn. Rozpowszechniaj go zwaszcza
ci, ktrzy jej nie czytaj, lecz rwnie ci, ktrzy wprawdzie postanowili j przeczyta, ale zraeni
fragmentami, ktre uznali za zbyt trudne, nie kontynuuj rozpocztej lektury. Istnieje jednak niemae
grono osb, przede wszystkim wierzcych, wrd ktrych dominuj chrzecijanie rnych wyzna,
ktrzy wbrew powstajcym przeciwnociom czytaj i rozwaaj ksigi wite Starego i Nowego Testa-
mentu. To dla nich przeznaczona jest ta ksika. W adnym wypadku jej celem nie jest zastpienie
lektury Biblii, ani tym bardziej sugerowanie, e wszystko w niej potrafimy zrozumie i wytumaczy,
lecz towarzyszenie tym czytelnikom i suchaczom ksig witych, ktrzy traktuj je jako Sowo Boe,
dzisiaj aktualne tak samo, jak wtedy, gdy miay miejsce opisywane w nich wydarzenia, w tym najwa-
niejsze, czyli ycie, mka, mier i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.
Oryginalne amerykaskie wydanie tej ksiki powstawao stopniowo. Najpierw, w pierwszej de-
kadzie lat 80. XX w., zacza si ukazywa seria publikacji powiconych rozwizywaniu trudnoci,
jakie napotykamy w kolejnych czciach Pisma witego: trudne wypowiedzi Jezusa, trudne frag-
menty Starego Testamentu, trudne wypowiedzi w. Pawa oraz pozostae trudne fragmenty Nowego
Testamentu. Kilkakrotnie wznawiane, zostay zebrane razem i opracowane, z dodaniem wielu innych
objanie tekstw traktowanych jako trudne. Z pocztkiem drugiej poowy lat 90. ukazaa si pub-
likacja podsumowujca rezultaty wieloletnich docieka. Odpowiedzialno za jej ostateczny ksztat
podjy cztery osoby. Walter Kaiser, profesor Starego Testamentu w Gordon-Conwell Theological
Seminary w South Hamilton, Massachusets (USA), opracowa trudne fragmenty pierwszej czci
Biblii chrzecijaskiej. Prof. F. F. Bruce, wieloletni wykadowca krytyki tekstu i egzegezy biblijnej na
Uniwersytecie w Manchester (Wielka Brytania), opracowa Ewangelie synoptyczne oraz fragment
Ewangelii wedug w. Jana. Manfred Brauch, profesor teologii biblijnej i przewodniczcy Eastern
Baptist Theological Seminary nieopodal Filadelfii (USA), opracowa listy w. Pawa. Natomiast Peter
David, dyrektor Schloss Mitterstill Study Center w Austrii, wykadowca midzy innymi w Canadian
Theological Seminary w Regina, Saskatchewan (Kanada), opracowa pozostae trudne teksty Nowe-
go Testamentu. Kady z tych autorw ma rwnie swj wkad w napisanie Wprowadzenia, w ktrym
wyoy sedno problematyki, jak si zajmuje, oraz najwaniejsze kryteria jej opracowania.
Cao dziea zostaa napisana z protestanckiej perspektywy wyznaniowej, co znalazo odzwier-
ciedlenie w fakcie, e wybr trudnych fragmentw Biblii zosta dokonany z tych ksig, ktre w ka-
nonie Kocioa katolickiego s nazywane protokanonicznymi. Brakuje zatem odpowiedzi na trud-
noci, jakie nastrcza lektura ksig deuterokanonicznych, do ktrych naley Ksiga Tobiasza, Ksi-
ga Judyty, Pierwsza i Druga Ksiga Machabejska, Ksiga Mdroci, Ksiga Syracha i Ksiga Barucha
oraz kilka dodatkw do innych ksig biblijnych. Perspektywa protestancka dochodzi do gosu take
 Waldemar Chrostowski XII

w niektrych objanieniach, przede wszystkim o wydwiku teologicznym. Skoro mimo to ksika

ukazuje si w ramach renomowanej Prymasowskiej Serii Biblijnej, dzieje si tak gwnie z myl
o tych odbiorcach Biblii, ktrzy maj ju pewne przygotowanie teologiczne i biblijne oraz s zdolni
do samodzielnego i krytycznego mylenia. W niektrych przypadkach perspektywa katolicka bywa
odmienna ni protestancka, ale to nie powd, abymy unikali odwanej i rzetelnej konfrontacji z in-
nymi ujciami i zapatrywaniami.
Wsplne przekonanie, jakie podzielamy z autorami tej ksiki, opiera si na uznaniu, e Biblia
to natchnione i autorytatywne Sowo Boe, ktre powstao z wiary i dla budowania wiary, stanowice
wasno Kocioa jako wsplnoty wierzcych, cierpliwie i skutecznie prowadzonych przez Ducha
witego ku wiecznemu zbawieniu. W rozwizywaniu poszczeglnych trudnoci nawet autorzy
wsppracujcy ze sob czasami nie osigali penej zgody, nie przeszkodzio im to jednak dokoczy
dziea, jakie podjli. Napisali bardzo trafnie: Gdyby kady zgodzi si na skuteczne rozwizania tych
kwestii, nie byyby to trudne fragmenty. Rzeczywicie, trudne fragmenty pozostaj trudne nawet
wtedy, a moe paradoksalnie tym bardziej wtedy, gdy usiujemy je wyjani. Nie ma w tym nic
dziwnego, bo, zgodnie z przysowiem, im dalej w las, tym wicej drzew. Sigajc po takie ksiki, jak
ta, dowiadujemy si coraz wicej, co jednoczenie uwiadamia nam jak cigle mao wiemy. Taka
w gruncie rzeczy jest prawidowo kadej dobrze pojtej nauki i nauczania. Ucz nas one prawdziwej
pokory i wanie na tym polega najwiksza korzy z ich uprawiania.
Trudnoci, jakie nastrcza czytanie i suchanie Pisma witego, maj dwojak natur. Jedne
wynikaj z cakowicie odmiennego kontekstu jzykowego, historycznego, geograficznego, kulturowe-
go, ekonomicznego i spoecznego, w jakim powstaway ksigi biblijne. Ich autorzy i adresaci yli
w wiecie tak dalece innym od naszego, e gdyby sobie wyobrazi spotkanie z nimi, doszoby na
pewno do mnstwa nieporozumie i wieloznacznoci. Nie moemy ich spotka osobicie, ale mimo
wszystko w pewien sposb spotykamy ich dziki spucinie, jak nam pozostawili, za jej specyfika
polega na tym, e pozostaje trwale normatywna dla judaizmu i chrzecijastwa. Na drugi rodzaj
trudnoci wskaza niegdy Mark Twain: ksigi wite s dla nas problematyczne nie dlatego, e ich
nie rozumiemy, ale dlatego, e rozumiemy je bardzo dobrze. Zatem fundamentalne wyzwanie, przed
jakim stajemy, polega na gruntownej rewizji naszego mylenia i postpowania, a poniewa bywa to
trudne, usiujemy wtedy nagina tre ksig witych do wasnych potrzeb i przyzwyczaje. Tymcza-
sem nie ma owocnej lektury Pisma witego bez ustawicznej gotowoci do wewntrznej przemiany,
czyli szczerego nawrcenia.
T ksik mona z poytkiem przyswaja sobie na dwa sposoby. Po pierwsze, jej czytanie moe
i w parze z systematyczn osobist lektur Pisma witego. Taka lectio continua, czytanie cige,
wymaga silnej woli i niemao wysiku. Dlatego jest szczeglnie zalecane jako sposb na trwae obco-
wanie ze Sowem Boym. Gdy co, co wanie czytamy, nastrcza trudnoci, sigamy po t ksik,
by si przekona, e nie jest to jedynie nasz problem. Po drugie, mona z poytkiem zapoznawa si
z wybranymi fragmentami tej ksiki, czy to przypominajc sobie samodzieln lektur Biblii, czy te
traktujc j jako wstp do pierwszego lub ponownego spotkania z Bibli. Nie mona wykluczy te
innej moliwoci. Zdarza si, e rozmaite osoby, motywy i wtki Biblii staj si przedmiotem rozmw
i dyskusji, stymulowanych np. dziki uczestnictwu w liturgii lub dziki rodkom masowego przekazu.
W takich przypadkach lektura tej ksiki powinna sprzyja lepszej orientacji w poruszanych zagad-
nieniach, ukazujc zarwno moliwoci ich rozwizywania, jak i nowe horyzonty mylowe oraz gra-
nice, ktre naley wyznaczy ywionej przez nas pewnoci siebie.
XIII Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej

Podstawowy warunek owocnej lektury Pisma witego, a wic i tej ksiki, pozostaje jeden
i niezmienny: wiara w Boga i Jego yciodajn obecno w wiecie, zarwno w staroytnoci, w ktrej
rozgryway si wydarzenia biblijne, jak i dzisiaj. Czytanie i objanianie Biblii bez wiary rozmija si
z intencjami i zamysem jej ludzkich autorw, a take z wol Boga jako jej gwnego Autora. Najwa-
niejsze wydarzenie caej wielowiekowej historii zbawienia, podzielonej na dwa zasadnicze etapy, czy-
li Stary i Nowy Testament, stanowi wcielenie Syna Boego, ktrego sens i cel zosta ujty i wypowie-
dziany w Ewangelii wedug w. Jana: Tak Bg umiowa wiat, e Syna swego Jednorodzonego da,
aby kady, kto w Niego wierzy, nie zgin, ale mia ycie wieczne (J 3,16). Kto uzna t podstawow
prawd, bdzie wiedzia, e trudnoci, jakie nastrcza jej peniejsze zrozumienie, s czym wrcz
naturalnym. Bdzie rwnie umia samodzielnie ustali wasn hierarchi tych trudnoci, odrniajc
to, co naprawd wane, od tego, co peryferyjne albo zgoa niewane.
Trudne fragmenty Biblii ukazuj si jako 35. tom Prymasowskiej Serii Biblijnej. Upywaj dwie
dekady od czasu, gdy zostaa ona zaprojektowana i zapocztkowana. Obecna ksika ukazuje si
w radykalnie zmienionym kontekcie, znacznie wzbogaconym wiedz biblijn, ktra staa si dostp-
na dziki wszystkim poprzednim publikacjom tej serii. Pozostaje ywi nadziej, e do treci zawar-
tych w tej ksice jej czytelnicy docz wasne rozwizania i dopowiedzenia, wynikajce z pogbio-
nej wiedzy i silnie ugruntowanej wiary w Boga, ktry jest Ojcem, i Synem i Duchem witym.

Ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski

Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie
Przewodniczcy Stowarzyszenia Biblistw Polskich

Warszawa, 24 czerwca 2011 roku

 wstp do wydania polskiego

Ksika Trudne fragmenty Biblii wychodzi naprzeciw potrzebom wszystkich czytelnikw Pisma wi-
tego, gdy kady z nas napotyka w nim trudniejsze do zrozumienia fragmenty, ktre chciaby dobrze
poj i zastosowa. Jest naturaln rzecz, e duy odstp historyczny, kulturowy i jzykowy pomidzy
czasami biblijnymi i wspczesnoci, powoduje utrudnienia w przekazie biblijnego przesania. Dzi-
ki Boej inspiracji, przez setki, a nawet tysice lat, wielu ludzi wytrwale studiowao ksigi wite,
ktre wedug w. Pawa Apostoa obdarzaj ludzi mdroci wiodc ku zbawieniu przez wiar
w Chrystusa Jezusa (2 Tm 3,15). W swej gorliwej pracy biblistycznej i egzegetycznej ci oddani Bogu
i ludziom sudzy Sowa Boego starali si pomc rozumie to Sowo innym ludziom. Odpowiedzial-
no, ale take i zasuga takich pomocnikw, bya i jest nadal bardzo dua, gdy okrelone rozumienie
Biblii przekada si w oczywisty sposb na zastosowania o fundamentalnym znaczeniu w doktrynie
i dydaktyce wiary oraz w etyce i praktyce ycia zarwno jednostek, jak i caych spoeczestw na prze-
strzeni wiekw.
Samo Pismo wite zachca nas do oddanego poznawania go, a nawet daje wskazwki jak radzi
sobie z fragmentami, ktre trudno nam zrozumie. Korzystanie z pomocy innych ludzi kochajcych
i znajcych Sowo Boe ma nieraz nieocenion warto.
Jeden z pierwszych historykw chrzecijastwa, w. ukasz Ewangelista, przytacza w Dziejach
Apostolskich (Dz 8,26-40) opis ciekawej sytuacji, w ktrej dworzanin krlowej etiopskiej, Kandaki,
podrowa na wozie, wracajc z Jerozolimy do swego kraju. Jadc, czyta on Ksig Izajasza. Filip
Aposto kierowany niebiask inspiracj, przyczywszy si do podrujcego dworzanina, zapyta:
Czy rozumiesz, co czytasz? Dworzanin odrzek: Jake mog rozumie, jeli mi nikt nie wyjani?
Filip chtnie powici czas i wysiek, aby wyjani temu czowiekowi Izajaszowe proroctwa wskazu-
jce na Jezusa jako na Mesjasza i Zbawiciela. W efekcie dworzanin uwierzy w Jezusa Chrystusa jako
swego Pana i Zbawiciela, zosta ochrzczony i pojecha dalej ju jako czowiek wierzcy, w radoci
nowego ycia.
Ta rozmowa oraz wraliwa postawa Filipa, pomocna w tym, aby napotkany nieznany czowiek,
i to czowiek obcej kultury, mg rozumie Sowo Boe, diametralnie wpyna na ycie dworzanina.
Pomimo obcego pochodzenia kulturowego sta si on dzieckiem Boym, wyznajcym Chrystusa
i yjcym z Nim w przymierzu, przymierzu, ktre rwnie dla ydw miao by zupenie Nowym
Przymierzem zawierajcym now, jake hojn ask Bo odkupienia dokonanego w Chrystusie. Jest
przy tym wielce prawdopodobne, e dworzanin etiopski mg mie swj znaczcy udzia w historycz-
nie dosy wczesnym dotarciu chrzecijastwa do jego wasnego kraju i narodu.
Dla Ewangelisty ukasza cae to wydarzenie byo warte uwzgldnienia w historycznym opisie
okresu rodzenia si chrzecijastwa, jaki stanowi niezwyke i wspaniae Dzieje Apostolskie. Dla
XV Wstp do wydania polskiego

niego, jako Greka z pochodzenia i jako czowieka wyksztaconego lekarza (Kol 4,14), dociekanie,
poznanie i logiczne wyjanianie wanych kwestii miao due znaczenie. Wida to take w jego wstp-
nych sowach do obu jego dzie historycznych: Ewangelii wg w. ukasza i Dziejw Apostolskich
(k 1,1-4; Dz 1,1). We fragmencie Dz 17,10-12 ukasz opisuje te przypadek ydw z Berei, ktrzy
usyszawszy goszon Ewangeli, przyjli nauk z ca gorliwoci i codziennie badali Pisma, czy
istotnie tak jest. Z powodu tej postawy ukasz podkrela ich szlachetno.
Ksiga Przysw stwierdza, e powinnimy zabiega o poznanie i mdro tak gorliwie, jak
o skarby, i e rdem mdroci jest Bg i to, co pochodzi z Jego ust (Prz 2,1-7). Jezus Chrystus
wielce doceni wysiki tych, ktrzy Go pytali o znaczenie Jego przypowieci, mwic: Wam dano
pozna tajemnice krlestwa Boego (k 8,9-10), a potem chtnie wyjani im przypowie. Jezus
take zapewnia tych, ktrzy nie byli pewni prawdy, e sami mog uzyska jej poznanie i by co do
niej pewni. Postawi tylko pewien konieczny warunek: Jeli kto chce peni Jego wol, pozna, czy
nauka ta jest od Boga, czy te Ja mwi od siebie samego (J 7,16-17) oraz: Jeeli bdziecie trwa
w nauce mojej, bdziecie prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawd, a prawda was wyzwoli
(J 8,31-32). Warunkiem koniecznym do poznania prawdy jest wic ch penienia woli Boej, a nie
gromadzenie samej tylko wiedzy; nie samo poznanie, ale praktyczne yciowe zastosowanie Sowa.
Bg ceni wiedz i raduje si, gdy Jego stworzenie poznaje Prawd, ale jeszcze bardziej raduje si, gdy
yje ono wedug zasad objawionych przez t Prawd, w mioci do Boga i ludzi. Kady wic, kto stara
si y wedug Jego zasad, bdzie poznawa Prawd w coraz wikszym stopniu. I przeciwnie: Kady,
kto si dopuszcza nieprawoci, nienawidzi wiata i nie zblia si do wiata, aby nie potpiono jego
uczynkw. (J 3,20).
Nie tylko w czasach biblijnych, ale take dzisiaj, widoczna jest bardzo czsto potrzeba wyjania-
nia ludziom najwaniejszego przekazu, jaki mog pozna sw samego Boga, Stwrcy i Zbawiciela.
Z perspektywy wiekw i historycznego wpywu Biblii na wiat wyranie dzisiaj to widzimy, e pozna-
nie Pisma witego jest poznaniem najwaniejszej, najbardziej wpywowej i najbardziej poczytnej
ksigi, jak otrzymaa ludzko. Jest ono poznawaniem samego Chrystusa, ktry stwierdzi: Badacie
Pisma, poniewa sdzicie, e w nich zawarte jest ycie wieczne: to one wanie daj o Mnie wiade-
ctwo (J 5,39).
Celem niniejszej, polskojzycznej edycji praktycznego i poytecznego dziea bdcego owocem
ambitnej i wytrwaej pracy biblistycznej i egzegetycznej zespou wybitnych uczonych, jest przyblie-
nie polskiemu czytelnikowi tej niezwykej ksigi, jak stanowi Biblia, a zwaszcza przyblienie jej
treci w kontekcie fragmentw uznawanych nieraz za trudniejsze od innych.
Oby wyjanienia zawarte w niniejszej ksice byy pomocne i poyteczne w lepszym poznaniu
Sowa Boego, dajc w efekcie dobre skutki nie tylko dla sfery intelektualnej, ale take duchowej,
suc w yciu i poprzez ycie Czytelnikw chwale Jezusa Chrystusa i dobru bliniego.

Ireneusz Barea
Redaktor merytoryczny
 PRZEDMOWA
WYDAWCY ORYGINALNEGO

Seria The Hard Sayings, opublikowana w nakadzie ponad 250 tys. egzemplarzy, zdobya uznanie
czytelnikw jako niezwykle przydatny przewodnik po trudnych fragmentach Biblii. Seri
zapocztkowaa ksika F.F. Brucea The Hard Sayings of Jesus z 1983 r. W kolejnych latach pojawiy
si nastpne czci: Hard Sayings of the Old Testament (1988) oraz More Hard Sayings of the Old
Testament (1989) Waltera C. Kaisera Jr., Hard Sayings of Paul (1991) Manfreda T. Braucha oraz More
Hard Sayings of the New Testament (1992) Petera H. Davidsa. W skad niniejszego wydania wchodzi
tych pi pozycji, wzbogaconych o nowy materia autorstwa Waltera Kaisera i Petera Davidsa. Dodano
artykuy powicone ponad stu nowym wersetom, a take dwanacie artykuw wprowadzajcych,
wyjaniajcych kwestie, ktre powracaj w rnych fragmentach Biblii. Cao materiau dotyczcego
Starego Testamentu jest autorstwa Waltera Kaisera; F.F. Bruce jest autorem artykuw powiconych
Ewangeliom synoptycznym oraz jednego artykuu o Ewangelii wg w. Jana; Manfred Brauch napisa
artykuy na temat Listw w. Pawa, za Peter Davids wszystkie pozostae artykuy o trudnych
wersetach Nowego Testamentu. We Wprowadzeniu czytelnicy znajd komentarze poszczeglnych
autorw na temat wanych kwestii natury oglnej.
Autorzy tej ksiki zgodnie uznaj Pismo wite za natchnione i wiarygodne Sowo, ktre Bg
kieruje do swojego Kocioa, ale nie oznacza to jak z pewnoci zauwa wnikliwi czytelnicy e
zgadzaj si oni ze sob w kwestii najlepszych rozwiza niektrych biblijnych zagadek. I tak wanie
by powinno. Gdyby istniay jednoznaczne odpowiedzi, omawianych wersetw nie mona by uzna
za tytuowe trudne fragmenty.
Do niemal wszystkich trudnych fragmentw wyjanianych w tej ksice mona zastosowa
sowa F.F. Brucea z Przedmowy do Hard Sayings of Jesus: fragmenty te mog by trudne z dwch
powodw. Po pierwsze dlatego, e z racji rnic kulturowych i upywu czasu nieatwo jest je zrozumie
bez wyjanienia ta spoecznego i historycznego. Natomiast do drugiej grupy zaliczaj si fragmenty,
ktre zrozumie jest atwo, ale ktre wydaj si sprzeczne z naszym dzisiejszym myleniem
i postpowaniem. Warto w tym miejscu zacytowa Marka Twaina, ktry mia kiedy powiedzie, e
najwicej problemw sprawiaj mu nie te fragmenty Biblii, ktrych nie rozumie, ale te, ktre s dla
niego cakowicie jasne.
Liczymy, e ta ksika rzuci nieco wiata na trudne fragmenty z pierwszej wspomnianej
grupy. Jednak mamy te nadziej, e nasze wyjanienia nie osabi mocy tego drugiego rodzaju
trudnych wersetw, przez ktre Bg zachca nas do przemiany ycia na wzr, jaki da nam nasz Pan,
Jezus Chrystus.
XVII Przedmowa wydawcy oryginalnego

Jak korzysta z tej ksiki

Ksika zaczyna si od Wprowadzenia i dwunastu artykuw powiconych kwestiom, ktre powracaj

w rnych czciach Pisma witego. Dalsza cz materiau jest uporzdkowana wedug rozdziaw
i wersetw kolejnych ksig od Ksigi Rodzaju a po Apokalips w. Jana. Odsyacze zwracaj uwag
czytelnikw na inne fragmenty biblijne lub artykuy wprowadzajce, w ktrych omwiono te same lub
podobne kwestie. Dlatego na przykad w artykule powiconym zagadnieniu mierci Adama i Ewy
(Rdz 2,17) znajduje si odsyacz do artykuu o Rz 5,12; natomiast czytelnicy szukajcy wyjanienia
fragmentu Mk 5,11-13 zostan odesani do artykuu powiconego podobnemu fragmentowi
z Ewangelii wg w. Mateusza (Mt 8,31-32).
Zdarza si rwnie, e bardzo podobne fragmenty s opatrzone dwoma lub wicej
komentarzami, prezentujcymi odmienne punkty widzenia. Dzieje si tak dlatego, e poszczeglni
autorzy tej ksiki nie zawsze zgadzaj si ze sob co do najlepszego rozwizania omawianego
problemu. Wydawca uzna, e czytelnicy powinni pozna rnorodne rozwizania i mie moliwo
samodzielnego wyboru tych, ktre s najlepsz odpowiedzi na ich pytania.
Indeks wersetw biblijnych na kocu ksiki pomoe czytelnikom odnale komentarze do
omawianych fragmentw Pisma witego, niezalenie od tego, czy taki fragment zosta zaliczony do
trudnych wersetw. Indeks rzeczowy natomiast pozwoli czytelnikom odszuka komentarze powicone
zagadnieniom, ktre trudno byoby zlokalizowa w inny sposb lub do ktrych z braku miejsca
nie zamieszczono odsyaczy. Na przykad termin boja Boa pojawia si w Pimie witym tak
czsto, e nie bylimy w stanie zamieci odsyaczy do kadego fragmentu, w ktrym wystpuje.
W indeksie rzeczowym mona jednak znale odsyacz do artykuu dotyczcego fragmentu z Ksigi
Przysw (Prz 1,7), gdzie temu zagadnieniu powicono najwicej uwagi.
 o AUTORACH ARTYKUW
Autorem wszystkich artykuw dotyczcych trudnych fragmentw Starego Testamentu jest Walter C. Kaiser
Jr. Jego autorstwa s rwnie nastpujce artykuy wprowadzajce:
4. Dlaczego biblijne rodowody nie zawsze si ze sob zgadzaj?;
5. Czy liczby w Starym Testamencie s zapisane poprawnie?;
6. Czy daty panowania krlw w Starym Testamencie zgadzaj si z histori wieck?;
7. Czy historia przedstawiona w Biblii znajduje poparcie w archeologii?;
8. Kiedy prorocy mwi Sowo Pana przyszo do mnie, co maj na myli? oraz
9. Czy proroctwa w Starym Testamencie dokadnie si sprawdzaj?
Walter C. Kaiser Jr. jest profesorem honorowym Starego Testamentu w Centrum im. Colmana M. Mocklera
Gordon-Conwell Theological Seminary w South Hamilton w stanie Massachusetts. Przez wiele lat pracowa
jako profesor Starego Testamentu, dziekan i wicerektor ds. edukacyjnych w Trinity Evangelical Divinity
School. Czsto wygasza referaty w kocioach, na obozach i konferencjach, jest te autorem wielu ksiek,
w tym Toward an Exegetical Theology, Toward an Old Testament Theology, Toward Old Testament Ethics oraz
The Messiah in the Old Testament.
*
Autorem wszystkich artykuw dotyczcych trudnych fragmentw Nowego Testamentu, z wyjtkiem tych,
ktre napisali F. F. Bruce lub Manfred T. Brauch, jest Peter H. Davids. Jego autorstwa s rwnie nastpuj-
ce artykuy wprowadzajce:
1. Skd wiemy, kto napisa Bibli?;
2. Czy naley wierzy w biblijne cuda?;
3. Dlaczego Bg wydaje si tak gniewny w Starym Testamencie i tak kochajcy w Nowym?;
10. Dlaczego cytaty ze Starego Testamentu w Nowym Testamencie nie zawsze s dokadne?;
11. Czy Nowy Testament mwi prawd o demonach? oraz
12. Dlaczego istniej cztery odmienne Ewangelie?
Peter H. Davids jest dyrektorem Schloss Mittersill Study Center w Austrii. Wykada nauki biblijne na takich
uczelniach jak Regent College w Vancouver czy Canadian Theological Seminary w Reginie w prowincji
Saskatchewan. Jest autorem komentarzy do Listu w. Jakuba i 1 Listu w. Piotra.
*
F.F. Bruce jest autorem artykuw dotyczcych nastpujcych wersetw: Mt 5,17-20.22.28.29.34.39.44.48; 6,13.24;
7,6; 10,5-6.23.34; 11,27; 16,18-19; 18,35; 19,12; 20,14-15; 22,12.14; 23,9.33; 25,11-12; Mk 2,10.17.27-28; 3,28-29; 4,11-
12; 5,39; 7,27; 8,33.34; 9,1.50; 10,11-12.18.21.25.31; 11,14.23; 12,17; 13,30; 14,22-24.61-62; 15,34; k 5,39; 7,28;
9,60.62; 10,18; 11,23.29-30; 12,4-5.49.50; 14,26; 15,25-28; 16,9.16.26; 17,37; 18,8; 20,8; 22,36; J 6,53.
F.F. Bruce (zm. 1990) by przez wiele lat profesorem krytyki i egzegezy biblijnej na Uniwersytecie
w Manchesterze. Jest autorem licznych komentarzy biblijnych i ksiek, w tym: The Canon of Scripture, New
Testament History, Paul: Apostle of the Heart Set Free oraz The New Testament Documents: Are They Reliable?
*
Manfred T. Brauch jest autorem artykuw dotyczcych nastpujcych wersetw z Listw w. Pawa: Rz 1,18;
5,12.20; 6,2.7; 7,14-19; 8,28; 9,13-15; 10,4; 11,26.32; 12,20; 13,1-7; 14,15; 1 Kor 3,17; 5,5; 6,9-10; 7,1.10.12.20.29;
8,5-6; 11,3.7.10.29; 14,5.33-34; 15,29; 2 Kor 3,14; 5,17; 6,14; Ga 1,9; 5,2; 6,16; Ef 4,9-10; 5,22; Flp 2,12-13;
3,4-6; Kol 1,15.24; 1 Tes 2,14-15; 2 Tes 2,3.7; 1 Tm 2,11-12.13-15; 5,8.23; Tt 1,12-13.
Manfred T. Brauch jest profesorem teologii biblijnej i rektorem Eastern Baptist Theological Seminary
w okolicach Filadelfii.
 Wprowadzenie

W pewnym sensie tytu tej ksiki mona by uzna za nieadekwatny do treci. Tak naprawd bardzo
niewielka cz tej ksiki, poza fragmentem dotyczcym Ewangelii, dotyczy jakichkolwiek powie-
dze czy stwierdze (angielski tytu Hard Sayings of the Bible mona rozumie jako trudne powie-
dzenia/stwierdzenia biblijne przyp. tum.). Tytu ten zaczerpnito z Ewangelii wg w. Jana, gdzie
posuga Jezusa zostaa przedstawiona jako zbir Jego mw. W J 6,60 w reakcji na jedn z takich
wypowiedzi, uczniowie Jezusa stwierdzaj: Trudna jest ta mowa. Kt jej moe sucha? (Biblia
ang. KJV: This is an hard saying przyp. red.) Ten biblijny werset posuy za tytu pierwszej pozy-
cji z serii ksiek powiconych trudnym fragmentom Pisma witego: The Hard Sayings of Jesus
F.F. Brucea. Pomimo e wikszo materiau, ktrym zajmujemy si w niniejszej ksice pochodzi
spoza Ewangelii, tytu ten pozostaje nadal adekwatny.

Trudne fragmenty w Starym Testamencie

Z mojego (Walter Kaiser) dowiadczenia wynika, e bardzo wiele osb prbuje przeczyta Stary
Testament w caoci, lecz okazuje si on dla nich w duej czci niezrozumiay. Pomimo dobrych
intencji osoby te porzucaj swj zamiar na skutek zwykej frustracji, zniechcenia czy dezorientacji.
Nic dziwnego, e dla tak wielu z nas Biblia jest zbyt trudn lektur. Nasza kultura dawno ju stracia
kontakt ze Starym Testamentem i przez to Biblia staa si hermetyczn ksig, ktr czsto uwaa
si za nic wicej jak tylko relacj z pocztkw ludzkoci.
Tymczasem taki pogld nie ma nic wsplnego z rzeczywistoci! Stary Testament zawiera wiele
spord najbardziej fascynujcych i znaczcych fragmentw biblijnych. Poza tym twierdzenie, jakoby
przesanie Starego Testamentu nie miao znaczenia dla obecnego pokolenia, jest niczym wicej jak
tylko efektem bdnych przekona.
Wprowadzenie XX

Za przykadem naszego Pana, Jezusa Chrystusa, powinnimy raz jeszcze pochyli si nad treci
Starego Testamentu, pewni, e aden fragment Pisma witego nie ulegnie zmianie, a si wszystko
speni (por. Mt 5,18). W rzeczywistoci Stary Testament jest na tyle aktualny, e sam Pan Jezus ostrzeg
nas, i kady, kto by znis choby najmniejsze z biblijnych przykaza lub namawia do tego innych,
bdzie najmniejszy w krlestwie niebieskim! To powinno da nam do mylenia!
Analiza fragmentw Starego Testamentu, jakiej dokonaem w tej ksice, to odpowied na pro-
by tysicy osb wieckich, a take co moe si wyda zaskakujce duchownych. Najtrudniejsze
fragmenty Starego Testamentu, ktre staraem si wyjani, dziel si na dwie kategorie: fragmenty,
ktre wydaj si pozbawione wyjanienia, oraz fragmenty, ktre zdaj si by w sprzecznoci z reszt
Pisma witego. Przyznaj, e wyboru trudnych fragmentw dokonaem do arbitralnie, kierujc si
wasnym dowiadczeniem w odpowiadaniu na pytania studentw, zdobytym w cigu ostatnich trzydzie-
stu lat.
Czy warto w ogle zajmowa si trudnymi fragmentami biblijnymi? Oczywicie odpowied brzmi
tak. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, e wielu wnikliwych czytelnikw Pisma witego naprawd
chciaoby zrozumie te skomplikowane zagadnienia. Poza tym, zmagajc si z trudnymi fragmentami
biblijnymi, stajemy si bardziej wyczuleni na detale Sowa Boego. A zatem z im wiksz dokadno-
ci i cierpliwoci badamy tekst Pisma witego, tym lepiej dla naszego wzrostu duchowego. Sawny
teolog, biskup Richard Whately, twierdzi:

Pozorne sprzecznoci w Pimie witym s zbyt liczne, aby miay by niezamierzone

i rzeczywicie, nie s one dzieem przypadku. Nie s to li tylko utrudnienia, ktre maj wystawi
nasz wiar i cierpliwo na prb, lecz raczej najdoskonalsza metoda wprowadzenia [do tekstu
biblijnego], polegajca na wzajemnym objanianiu, modyfikowaniu oraz ograniczaniu lub posze-
rzaniu znaczenia poszczeglnych fragmentw biblijnych.
(On Difficulties in the Writings of St. Paul, Essay VII, sekcja 4).

Pouczenia przekazane w ten sposb dodaje Whately s bardziej przekonujce i lepiej przyciga-
j uwag, a wanie dziki temu, e pobudzaj do baczniejszego zastanowienia, mog atwiej wywrze
na odbiorcy trwae wraenie. Jest kwesti sporn, czy tego typu trudnoci s rzeczywicie zamierzo-
ne (poniewa niektre trudnoci wynikaj z nieznajomoci wrd dzisiejszych czytelnikw specyfiki
jzyka czasw biblijnych), lecz nie ulega wtpliwoci, e maj one zbawienny efekt terapeutyczny,
pyncy ze zwikszonych stara w celu zrozumienia i przestrzegania Sowa Boego.
Niecisoci w Pimie witym s take silnym dowodem na to, e wrd autorw biblijnych nie
doszo do zmowy, oraz przekonujcym potwierdzeniem wiarygodnoci zarwno samych autorw, jak
i spisanych przez nich ksig.
Trudne fragmenty w Pimie witym mona rwnie potraktowa jako test naszego oddania
Chrystusowi, poniewa mog one posuy za wygodne wymwki dla porzucenia grona uczniw
Chrystusa. Jezus nie bez powodu mwi w przypowieciach po to, aby niektrzy z tych, ktrym wy-
dawao si, e widz, sysz i rozumiej, tak naprawd nie zobaczyli, nie usyszeli i nie zrozumieli
(por. Mk 4,12). Pozorna szorstko i niejasno niektrych wypowiedzi Jezusa odstraszya od Niego
wszystkich tych, ktrzy tak naprawd nie chcieli by Jego uczniami lub nigdy nie zaangaowali si w
peni i nie podjli wysiku, aby odkry gbsze znaczenie sw Jezusa (por. J 6,66).
Nic nie zmienio si od czasu, gdy Joseph Butler napisa w swoim synnym dziele Analogy, e te
trudne fragmenty Pisma witego s okazj dla nieszczerego umysu do odrzucenia i podstpnego
XXI Wprowadzenie

ukrycia przed samym sob dowodw, ktre umys ten mgby odkry (Analogy, cz. II, rozdz. VI).
Fragmenty te s doskona poywk dla wszystkich, ktrzy szukaj sposobnoci, aby skupi si na
samych trudnociach.
Naturalnie wtpliwoci nie s niczym zym ani sprzecznym z duchowoci, jednak tylko pod
warunkiem, e wtpicy nie ustaje w poszukiwaniach rozwizania. Tymczasem s te wrd nas tacy,
ktrzy jak to doskonale podsumowa John W. Haley:

(...) lubi rozwodzi si nad drobiazgami, d do zdyskredytowania prawdy, formuuj bahe

i banalne zarzuty [oraz] wyszukuj w natchnionym Pimie trudnoci i niespjnoci, ktre naj-
pewniej znalazy si tam, aby posuy za kamienie upadku dla tych, ktrzy nieposuszni so-
wu, upadaj, do czego zreszt s przeznaczeni [1 P 2,8]. Na tych gorcych zwolennikw bdu
Bg dopuszcza dziaanie () oszustwa, tak i uwierz kamstwu [2 Tes 2,11], aby sami sprowa-
dzili na siebie potpienie i upadek.
(An Examination of the Alleged Discrepancies of the Bible, Andover, Mass., 1874, s. 40).

Te sowa to ostra odpowied na uprzejmy i opanowany sposb prowadzenia sporw z naszymi opo-
nentami, jakim wolimy si kierowa w dzisiejszych czasach; jednake zagadnienia, ktre Haley poru-
sza w powyszym cytacie, maj due znaczenie w dyskusji o trudnych fragmentach biblijnych.
Zanim przejdziemy do analizy tych trudnych fragmentw, warto przyjrze si niektrym bada-
niom nad istot, genez i przyczynami biblijnych niecisoci.
Kady uwany czytelnik Pisma witego, porwnujc urywki Starego Testamentu z fragmentami
pochodzcymi z Nowego Testamentu, stwierdzenia rnych autorw w obrbie Starego i Nowego Testa-
mentu, a czasami nawet rne fragmenty tej samej ksigi biblijnej, z pewnoci dostrzee wyrane roz-
bienoci. Na pierwszy rzut oka fragmenty te wydaj si ze sob sprzeczne.
Koci utrzymywa od wiekw, e poszczeglne ksigi Pisma witego s jednoci i wsplnie
tworz natchnion bibliotek spjn i jednolit w przekazie i nauce. Jednak w miar wzrostu liczby
czytelnikw i badaczy Pisma witego odkrywano coraz wicej pozornych niespjnoci i trudnych
fragmentw, ktre domagay si wyjanienia.
Skd bierze si tyle rozbienoci i trudnoci? Istnieje bardzo wiele powodw, a wrd nich m.in.:
bdy kopistw przepisujcych staroytne manuskrypty, uywanie wielu imion dla tej samej osoby
i wielu nazw dla tego samego miejsca, stosowanie rnych metod obliczania lat, dugoci okresw
panowa i dat wydarze historycznych, rne perspektywy i cele poszczeglnych autorw, ktre
skaniay ich do ukadania materiau w porzdku tematycznym, zamiast chronologicznym, oraz r-
nice w wykorzystaniu i podejciu do danego wydarzenia czy obiektu przez rnych autorw biblij-
nych.
Te i inne czynniki wywary ogromny wpyw na materia biblijny. Naturalnie dla tych, ktrzy yli
w tamtych czasach i byli naocznymi wiadkami tamtych wydarze tego typu czynniki byy mniej
problematyczne ni dla nas dzisiaj. Przepa czasowa i kulturowa pogbia trudnoci. Moe warto
w tym miejscu wspomnie kilka problemw, ktre posu za ilustracj szerokiej gamy trudnoci. Na
przykad wspczesne brzmienie hebrajskiego fragmentu z 1 Ksigi Samuela (1 Sm 13,1) jest klasycz-
n ilustracj wczesnego bdu kopisty, ktry do tej pory nie zosta wyjaniony. W dosownym odczy-
taniu tekst hebrajski brzmi: Saul mia jeden rok [roczny syn po hebrajsku], gdy zosta krlem,
a dwa lata panowa nad Izraelem. Jest jasne, e autor biblijny, zgodnie z przyjtym zwyczajem, zapi-
suje w tym miejscu wiek monarchy w momencie objcia tronu i lata jego panowania. Jasne jest jednak
Wprowadzenie XXII

to, e liczby te zostay zagubione, jeszcze przed powstaniem greckiego tumaczenia zwanego Septua-
gint, pochodzcego z III w. przed Chr. Jak dotd w adnym ze staroytnych manuskryptw, wcznie
ze Zwojami znad Morza Martwego, nie udao si odnale wskazwki dotyczcej prawidowego
brzmienia tego wersetu.
Wybirczo autorw biblijnych, przejawiajc si w dostosowywaniu treci do zamierzonego
celu, mona zilustrowa na przykadzie genealogii z Wj 6,13-27. Zamiast wymieni wszystkich dwu-
nastu synw Jakuba, autor skupia si wycznie na Rubenie (w. 14), Symeonie (w. 15) i Lewim
(w. 16-25). Na tym poprzestaje mimo e wymieni zaledwie pierwszych trzech synw Jakuba po-
niewa jego gwnym obiektem zainteresowania s synowie Lewiego, a zwaszcza jego potomkowie
Mojesz i Aaron. Z tego wzgldu pomija pozostaych synw patriarchy Jakuba.
Omawiajc niektre ze spornych zagadnie, postanowiem nie skupia si na problematycznych
przypadkach dotyczcych takich zagadnie faktograficznych jak czas, historia, kultura i nauka. Za-
miast tego skoncentrowaem si na punktach spornych w zakresie doktryny i etyki zawartych
w treci ksig biblijnych lub rnicych autorw poszczeglnych ksig. Zaczyem rwnie kilka
przykadw trudnoci dotyczcych faktw, lecz skupiem si gwnie na kwestiach natury teologicz-
nej i etycznej.

Trudne wypowiedzi Jezusa

Wielu z tych, ktrzy suchali Jezusa podczas jego publicznych wystpie, uznawao niektre jego stwier-
dzenia za trudne i otwarcie o tym mwio. Wielu z tych, ktrzy dzisiaj czytaj Jego sowa, lub su-
chaj ich w kociele, rwnie uznaje je za trudne, ale nie zawsze uwaa za stosowne si do tego przy-
znawa. Sowa naszego Pana stanowi cao wraz z ogem Jego uczynkw i sposobem ycia. Im
mniej uprzedze z zewntrz wnosimy do czytania Ewangelii, tym atwiej bdzie nam zobaczy Jezusa
takim, jakim jest. Bardzo atwo jest wierzy w Jezusa, ktry jest gwnie wytworem naszej wyobrani
niewinn, nieszkodliw istot, ktrej ukrzyowaniem nikt nie zawracaby sobie gowy. Jednak Jezu-
sowi, ktrego spotykamy w Ewangelii, daleko byo do zupenej bezkonfliktowoci w relacjach z lud-
mi. Nieraz wprawia w zakopotanie nawet swoich wiernych zwolennikw. Sprzeciwia si wszelkim
zasadom religijnej poprawnoci. Mwi o Bogu z bezporednioci zakrawajc na blunierstwo.
Wydawa by si mogo, e najlepiej si czu w najbardziej podejrzanym towarzystwie. Z pen wia-
domoci wstpi na drog, ktra w opinii rozsdnych ludzi musiaa doprowadzi do katastrofy.
Jednak zwolennicy niezraeni jego postpowaniem, odnaleli w Nim mio i wierno, ktrych
nie bya w stanie zniszczy nawet mier. Wiedzieli, e dziki Niemu odnaleli drog akceptacji,
spokoju sumienia i ycia, ktre byo naprawd yciem. Co wicej: w Nim dowiadczyli na nowo sa-
mego Boga, poznali ycie Boga w yciu czowieka, ktre przemawiao do nich poprzez Niego. Rw-
nie dzisiaj wiele osb spotyka Jezusa nie w Galilei i Judei, ale w Ewangelii, i podobnie zdaje sobie
spraw z Jego nadzwyczajnej atrakcyjnoci, dowiadczajc tego samego, co ludzie, ktrzy stanli po
Jego stronie, kiedy y na Ziemi.
Jedn z przyczyn, dla ktrych stwierdzenia Jezusa uznawano za trudne, by fakt, e skaniay
one Jego suchaczy do przemyle. Dla niektrych osb mylenie to trudne i niewygodne zajcie,
zwaszcza, jeli niesie ze sob krytyk utrwalonych przekona i uprzedze lub kwestionowanie po-
wszechnie przyjtych opinii. Kade stwierdzenie, ktre skania do tego rodzaju mylenia, jest zatem
uznawane za trudne. W tym sensie, wiele ze stwierdze Jezusa jest trudnych. Sugeroway one, e
XXIII Wprowadzenie

dobrze byoby od nowa przemyle rzeczy, ktre kady rozsdny czowiek akceptowa. W wiecie,
gdzie w wycigu wygrywaj najszybsi, w bitwie najsilniejsi, gdzie nagrody dostaj si przebojowym
karierowiczom, niedorzeczne wydawao si gratulowa niemiaym i niepewnym oraz mwi im, e
to oni odziedzicz ziemi, a tym bardziej, e do nich bdzie nalee krlestwo niebieskie. Bogosa-
wiestwa byy i s najprawdopodobniej najtrudniejszymi stwierdzeniami Jezusa.
W wiecie Zachodu trudno wielu stwierdze Jezusa jest tym wiksza, e yjemy w kulturze
odmiennej od tej, w ktrej zostay one wypowiedziane i mwimy innym ni Jezus jzykiem. Uznaje
si, e Jezus mwi gwnie po aramejsku, jednak poza kilkoma nielicznymi wyjtkami Jego aramej-
skie sowa nie zostay zachowane. Zachowao si jedynie tumaczenie i to tumaczenie grekojzycz-
ne Ewangelie zostao ponownie przetumaczone na nasz jzyk. Jednak kiedy rozwizane zostay
wszystkie moliwe problemy jzykowe i mamy przed sob Jego sowa w wersji zwanej dynamicznym
rwnowanikiem, czyli w wersji, ktra ma oddziaywa na czytelnika podobnie jak oryginalne sowa
oddziayway na pierwszych suchaczy, usunicie pewnych trudnoci moe spowodowa narastanie
innych.
Dla nas istniej dwa rodzaje trudnych stwierdze: takie, ktre s trudne do zrozumienia i takie,
ktre zdecydowanie s zbyt atwe do zrozumienia. Kiedy sowa Jezusa uznawane za trudne w tym
pierwszym sensie zostan wytumaczone na zasadzie dynamicznej rwnowanoci, czsto staj si
trudne w drugim wspomnianym znaczeniu. Wiele osb zgadza si z tym, co powiedzia Mark Twain,
e podczas czytania Biblii nie frapowao go to, czego nie rozumia, ale wrcz przeciwnie to, co byo
dla niego atwe do zrozumienia. Odnosi si to w szczeglnoci do stwierdze Jezusa. Im lepiej je ro-
zumiemy, tym ciej je zaakceptowa. (Moe dlatego niektrzy religijni ludzie odrzucaj wspczesne
wersje Biblii: wersje te upraszczaj jej znaczenie, a uproszczone znaczenie jest nie do przyjcia.)
Jeli na kolejnych stronach tej ksiki, ja (F. F. Bruce) tumaczybym trudne stwierdzenia Jezusa
w taki sposb, eby uczyni je atwiejszymi do zaakceptowania i zrozumienia, prawdopodobnie nie
byoby to waciwe wytumaczenie. Jezus nie wygasza pobonych frazesw; gdyby tak robi, nie
miaby tylu wrogw. Mwi si, e proci ludzie chtnie Go suchali, a na pewno chtniej ni czon-
kowie religijnego establishmentu, jednak nawet wrd prostych ludzi wielu si rozczarowao, kiedy
okazao si, e Jezus nie by liderem, jakiego oczekiwali.
Zaoenie, e istnieje wspzaleno midzy Ewangeliami synoptycznymi, wysuwane w niniej-
szej pracy, nie wpywa specjalnie na wyjanianie trudnych fragmentw, niemniej jednak, dobrze by
byo w tym miejscu wytumaczy, na czym polega to zaoenie. Rzecz w tym, e Ewangelia wg w.
Marka stanowia jedno z gwnych rde w. Mateusza i w. ukasza; w. Mateusz i w. ukasz mie-
li jeszcze jedno wsplne rdo, zbir sw Jezusa w formie krtkiej narracji (przypominajcej ksigi
prorocze Starego Testamentu); ponadto kady z Ewangelistw synoptycznych mia dostp do was-
nych rde, z ktrych nie korzystali inni. (Materia wsplny dla w. Mateusza i w. ukasza i niewy-
stpujcy u w. Marka oznacza si umownie liter Q. Nauki wystpujce tylko u w. Mateusza maj
oznaczenie M, za te, ktre prezentuje jedynie w. ukasz, oznacza si liter L.) Dziki temu mona
zobaczy, jak jeden ewangelista rozumia swojego poprzednika, obserwujc sposb, w jaki przerabia
lub rozszerza jego sformuowania.
Niektre sowa pojawiaj si w rnych kontekstach w rnych Ewangeliach. Czsto komentuje
si to stwierdzeniem, e nie mona zakada, e Jezus nigdy si nie powtarza. Nie mona si z tym
nie zgodzi: oczywicie, mg On powtarza pewne stwierdzenia przy rnych okazjach. Nie ma po-
wodu, by przypuszcza, e tylko raz zdarzyo mu si powiedzie kto ma uszy, niech sucha, czy
wielu jest wezwanych, lecz mao wybranych. Istniej jednak stwierdzenia, w przypadku ktrych
Wprowadzenie XXIV

badania porwnawcze wykazuj, e zostay wypowiedziane w okrelonych okolicznociach. Mimo to

jednak, rni ewangelici i rne rda umieszczaj je w odmiennych kontekstach.
Istniej te inne ni czysto chronologiczne zasady organizacji zapisu: jeden kronikarz moe po-
czy ze sob stwierdzenia o tej samej tematyce lub tej samej formie literackiej; inny, poniewa za-
wieraj to samo sowo kluczowe (jak stwierdzenia o ogniu i soli w Ewangelii wg w. Marka 9,43-50).
Jeli istniej powody, by sdzi, e ewangelista umieci dane sowa w kontekcie bardziej tema-
tycznym ni chronologicznym, warto sprbowa okreli, w ktrym momencie suby Jezusa zostay
one wypowiedziane. Na przykad, sugeruje si, e sowa Ty jeste Piotr, ktre Mateusz jako jedyny
zawar w opisie rozmowy Jezusa z uczniami w Cezarei Filipowej (zob. komentarz do Mt 16,18-19),
mogy w rzeczywistoci zosta wypowiedziane w innym momencie, na przykad kiedy Jezus ukaza
si Piotrowi w dniu zmartwychwstania. Jeszcze bardziej wtpliwa jest interpretacja niektrych stwier-
dze jako sw Jezusa wypowiedzianych nie podczas jego publicznej suby, lecz pniej, przez usta
proroka we wczesnym Kociele.
W niniejszej pracy staram si nie angaowa w tego rodzaju domniemania, lecz odczytywa
sowa Jezusa w kontekcie, w jakim umiecili je ewangelici.
Z drugiej strony, nie jest to miejsce na zastanawianie si, czy omawiane stwierdzenia s rzeczy-
wicie stwierdzeniami Jezusa. Aby pomc studentom odpowiedzie na tego typu pytania, uczeni
sformuowali kryteria autentycznoci do stosowania przy stwierdzeniach zapisanych w Ewangelii.
Jeden z uczonych, ktry przypisywa wielk wag tym kryteriom, powiedzia mi kilka lat temu, e
doszed do wniosku, e spord wszystkich stwierdze przypisywanych Jezusowi w Ewangeliach je-
dynie sze, a najwyej osiem mona z ca pewnoci uzna za wypowiedziane przez Niego. Czytel-
nik tej ksiki zauway zapewne, e jest ona napisana z mniej sceptycznego punktu widzenia. Trzeba
jednak przyzna, e fakt, i dane stwierdzenie jest trudne, nie daje podstaw, by sdzi, e nie zostao
wypowiedziane przez Jezusa. Przeciwnie, im jest ono trudniejsze, tym bardziej prawdopodobne, e
jest autentyczne.
Drugi tom opublikowanej w 1901 r. Encyclopaedia Biblica zawiera dugie i istotne rozwinicie
hasa Ewangelie autorstwa szwajcarskiego uczonego, P. W. Schmiedela. Cytuje on sowa Jezusa
i inne fragmenty tekstu, ktre jego zdaniem odbiegay tak znaczco od konwencjonalnego wyobrae-
nia o Jezusie przyjtego przez Koci, e niemoliwe jest, eby kto je wymyli. W zwizku z tym,
uznaje on ich autentyczno za niepodwaaln i proponuje, aby traktowa je jako zasadnicze infor-
macje dotyczce nauki i ycia historycznego Jezusa. Kilka z nich przeanalizujemy w dalszej czci tej
ksiki, poniewa czy w rozumieniu Schmiedela, czy innym, s to zdecydowanie trudne fragmenty.
Jeli chodzi o interpretacj cytowanych przeze mnie fragmentw, wiele zawdziczam oczywicie
innym interpretatorom. Niektre ze rde podaj na kolejnych stronach. Jednemu z interpretatorw
nale si jednak szczeglne podzikowania: to nieyjcy ju profesor T. W. Manson. Szczeglnie
wiele zawdziczam jego dwm pracom: The Teaching of Jesus i The Sayings of Jesus. Z tej ostatniej
pozwalam sobie przytoczy sowa, ktre stanowi idealn konkluzj do mojego wprowadzenia:
Aby uatwi dyskusj, na pocztek uznajmy t prawd: nauki Jezusa s trudne i niemoliwe do
zaakceptowania, poniewa sprzeciwiaj si elementom ludzkiej natury, ktre w XX wieku pozostaj
takie same jak w I wieku lenistwo, chciwo, umiowanie przyjemnoci, odruch oddawania ciosu
itp. Cao nauk Jezusa pokazuje, e by On tego cakowicie wiadom i przyznawa, e to wanie tu
ley przeszkoda, ktr trzeba pokona.
XXV Wprowadzenie

Trudne wypowiedzi w. Pawa

Temat mojego (Manfred Brauch) wkadu w t ksik zawiera si w 2 P 3,15-16. Czytamy tu, e pisma
w. Pawa Apostoa, pene wzmianek o miosiernych i cierpliwych wysikach naszego Pana majcych
nas doprowadzi do zbawienia, zawieraj pewne trudne do zrozumienia sprawy, ktre ludzie niedo-
uczeni i mao utwierdzeni opacznie tumacz, tak samo jak i inne Pisma, na wasn swoj zgub.
Tekst ten daje pocztek kilku podstawowym spostrzeeniom, na ktrych opieram swoje wyja-
nienia.
Po pierwsze, oczywiste jest, e pisma w. Pawa, ktre pochodz mniej wicej z okresu 5065 po
Chr., byy ju do popularne za jego ycia. W 2 P 3,16 w. Piotr pisze o wszystkich listach [Pawa].
Jako e w. Pawe pisa do kociow i pojedynczych osb w caym imperium grecko-rzymskim od
Rzymu na zachodzie do Galacji na wschodzie musiao upyn dobrych par lat, zanim jego listy
stay si znane, zostay rozprowadzone i przeczytane w kocioach. Mogo min nawet kilkadziesit
lat od momentu ich powstania.
Po drugie, listy w. Pawa cieszyy si ju do duym uznaniem. Chocia wtpliwe jest, eby
w tych czasach pisma w. Pawa miay takie samo znaczenie co Pismo wite (czyli nasz Stary Testa-
ment, ktry by Bibli wczesnego chrzecijastwa), odniesienie do innych Pism zdecydowanie
wskazuje na to, e listy apostoa do pogan byy postrzegane jako rozszerzenie autorytatywnego Sowa
zarwno Boga ze Starego Testamentu, jak i Chrystusa, Pana Kocioa.
Po trzecie, odniesienie w. Piotra do trudnych stwierdze w listach w. Pawa wskazuje na to,
e ju w drugiej poowie I wieku chrzecijanie w kocioach mieli trudnoci z zaakceptowaniem,
zrozumieniem lub waciwym zastosowaniem niektrych ze stwierdze w. Pawa. Zatem, jeli byo
tak w pierwszych dziesicioleciach po napisaniu listw przez w. Pawa, w naszym przypadku jest to
jeszcze bardziej prawdopodobne, jako e od tamtych czasw dzieli nas nie tylko dwa tysice lat, ale
rwnie istotne elementy ludzkiego dowiadczenia, takie jak historia, kultura i jzyk. Jeli ju wtedy
nie rozumiano, a nawet zmieniano znaczenie niektrych stwierdze w. Pawa, bardzo moliwe, e
w naszych czasach zdarza si to jeszcze czciej.
Jeden z czoowych uczonych XIX wieku, Adolf von Harnack, powiedzia kiedy, e jedynym,
ktry naprawd rozumia w. Pawa, by Marcjon, heretyk z II wieku, ale nawet on mia problemy
z interpretacj jego sw. Harnack twierdzi, e Marcjon poj radykalny charakter doktryny w. Pa-
wa, wedug ktrej zbawienie otrzymuje si z aski Boga, a nie przez posuszestwo wobec Prawa.
Jednak ju odrzucenie przez Marcjona Starego Testamentu na podstawie nauk w. Pawa Harnack
uzna za bdn interpretacj.
Zatem ju od najwczeniejszych lat uywania listw w. Pawa przez chrzecijan moliwo nie-
zrozumienia lub bdnej interpretacji, jak rwnie odpowiedniego lub nieodpowiedniego ich zastoso-
wania byy na porzdku dziennym. W nas, dzisiejszych chrzecijanach, ten fakt powinien budzi za-
rwno pokor, jak i nadziej. Moe si zdarzy, e nawet po dokadnej i starannej lekturze jakiego
tekstu powinnimy pokornie przyzna, e nie jestemy w stanie poj jego znaczenia albo cakowicie
zrozumie tego, co autor chcia przekaza czytelnikowi. Jednak zawsze istnieje nadzieja, e uwana
lektura, zawsze pod przewodnictwem Ducha witego, pozwoli nam usysze trudne fragmenty
w taki sposb, e Sowo Boe bdzie mogo speni swoje zadanie w naszym yciu.
Wybr trudnych fragmentw z pism w. Pawa to wynik moich dowiadcze jako chrzecijanina,
ucznia i nauczyciela. Podczas wasnych studiw i podczas pracy ze studentami na uczelni i w semi-
narium, w niezliczonych dyskusjach z innymi chrzecijanami z rnych wsplnot i z niechrzecijana-
Wprowadzenie XXVI

mi na uniwersytetach, teksty te zawsze okazyway si problematyczne. Niektre z nich wprowadza-

j czytelnikw w zakopotanie lub przedstawiaj niemoliwy do rozwizania konflikt midzy znacze-
niem dwch fragmentw. Inne wydaj si niejasne i niezrozumiae. Jeszcze inne prowadz do rnych
bdnych interpretacji. S te takie, ktre w swej naturze wydaj si by tak odmienne od znaczenia
i intencji caej Ewangelii, e spotykaj si ze sprzeciwem, a czasem i z odrzuceniem, nawet ze strony
czytelnikw gboko wierzcych w szczeglny autorytet Biblii w yciu chrzecijanina. Mam nadziej,
e uda mi si wnie co wartociowego w nieustajce wysiki lepszego zrozumienia niektrych
z trudnych fragmentw literatury apostolskiej.

Rozumienie i interpretacja listw w. Pawa

Jeli chcemy, aby lektura i studiowanie tekstu odpowiaday intencjom jego autora, musimy wzi pod
uwag co najmniej trzy rzeczy: (1) rodzaj tekstu, (2) powd, dla ktrego zosta on napisany i (3) sytua-
cj lub okolicznoci, w jakich zosta on napisany. Jeli zignorujemy powysze kwestie, bardzo moliwe,
e nie zrozumiemy tekstu lub zinterpretujemy go w niewaciwy sposb.
W tym rozdziale analizuj (Manfred Brauch) kwesti rodzaju tekstu, jego przeznaczenia i kon-
tekstu, przywizujc szczegln uwag do zasad interpretacji biblijnej, ktre towarzyszy nam bd
przy analizie listw apostolskich Pawa.
Jednak zanim zaczniemy, musimy rwnie przyzna, e kady interpretator Pisma, cznie ze
mn, podchodzi do tekstu z pewnymi zaoeniami na temat materiau, ktry ma zamiar studiowa.
Na pocztek chciabym zatem przedstawi moje zaoenia.
Analizujc trudne fragmenty w tekstach w. Pawa, pisz wiadomie z perspektywy ewangelicznej
tradycji teologicznej, wasnej wiary i oddania. Mj punkt widzenia jest silnie zwizany z Bibli jako
uniwersalnym kryterium dla zrozumienia i zastosowania Boego objawienia, ktre znajduje najwa-
niejsze odzwierciedlenie we wcieleniu Chrystusa. Podstawow wartoci wiary ewangelicznej, jeli
chodzi o Bibli, jest fakt, e to Sowo, w ktrym askawie objawia nam si Bg, jest autentycznym,
wiarygodnym zapisem prawdy i zamysw Boych. Odpowiadajc na nie z wiar, odbudowujemy
nasze stosunki z Bogiem i blinimi. Pismo cznie z tymi trudnymi fragmentami to wiarygodny
i niezawodny przewodnik po wierze i yciu.
Przedstawiwszy to zaoenie, ktre jest w zasadzie wyrazem wiary, musz bezzwocznie przy-
zna, e taki punkt widzenia nie powinien determinowa interpretacji adnego tekstu biblijnego. Ma
on jedynie nada jej waciwy ton i wyznaczy pewne granice. Oznacza to, e jeli podzielasz moje
zaoenie, analizujemy teksty, uznajc, e s one czym wicej ni owocem ludzkiej myli i teologicz-
nej refleksji e wywodz si one ze suby i nauk Apostow wyznaczonych przez Chrystusa, ktre-
go Duch prowadzi ich i inspirowa w trakcie pisania.
To zaoenie na temat Biblii oznacza rwnie, e nie moemy po prostu omin, zignorowa lub
odrzuci tekstw, ktre trudno pogodzi z innymi aspektami Pisma lub ktrych przesanie trudno
nam zaakceptowa. Przyjty przez nas punkt wyjcia zmusza nas do tego, aby traktowa takie frag-
menty jak najbardziej powanie, starajc si zrozumie ich znaczenie, przyczyn, dla ktrej zostay
napisane i wpyw, jaki mog mie na nasz wiar i ycie.
Powinno ta prowadzi nas bezporednio na paszczyzn hermeneutyki, inaczej interpretacji
biblijnej, gdzie ludzie w rwnym stopniu wyznajcy wyej wymienione zaoenia na temat inspiracji
i autorytetu Biblii czsto dochodz do rnych wnioskw. Zakres tych rnic mona znacznie zmniej-
XXVII Wprowadzenie

szy, jeli podejdziemy do zadania interpretacji, biorc pod uwag znaczenie trzech elementw,
o ktrych wspomniaem na pocztku: rodzaju analizowanego tekstu, okolicznoci, w jakich powsta
i przyczyny, dla ktrej zosta napisany. Przejdmy zatem do omwienia tych kwestii.
Charakter i przeznaczenie tekstu. Kiedy zajmujemy si charakterem i przeznaczeniem fragmentu
tekstu biblijnego, musimy si zmierzy z kwesti jego autorytetu, jego natury jako Sowa Boego. Jak
rozumie ten autorytet, jeli Biblia skada si z tekstw wielu rnych autorw, napisanych w rnych
okresach historycznych w odpowiedzi na mnstwo wydarze, sytuacji i dowiadcze?
Aby odpowiedzie na to pytanie, musimy pozosta wierni intencji Pisma witego i traktowa z ca-
kowit powag fakt, e ostateczn i najwysz form objawienia Paskiego jest wcielenie Chrystusa.
W 2 Tm 3,15-17 w. Pawe jasno mwi o naturze i przeznaczeniu Pisma witego: Znasz Pisma
wite, ktre mog ci nauczy mdroci wiodcej ku zbawieniu przez wiar w Chrystusie Jezusie.
Wszelkie Pismo od Boga natchnione jest i poyteczne do nauczania, do przekonywania, do poprawia-
nia, do ksztacenia w sprawiedliwoci, aby czowiek Boy by doskonay, przysposobiony do kadego
dobrego czynu.
To wanie boska inspiracja nadaje Biblii autorytatywny charakter. Inspiracja ta, o ktrej mwi
si wprost w 2 Licie do Tymoteusza, potwierdza si w mniej bezporedniej formie przez cay Stary
i Nowy Testament przez uycie sformuowa takich jak wedug tego, co mwi Bg czy Duch wi-
ty zapowiedzia (2 Kor 6,16; Dz 1,16). Bg i Pismo wite byy ze sob tak cile zwizane, e to, co
mwi Pismo rwnao si temu, co mwi Bg (Rz 9,17; Ga 3,8). Sposb, w jaki Jezus korzysta
i odnosi si do Starego Testamentu, zdecydowanie potwierdza znaczenie boskiego pochodzenia
i zawartoci Pisma witego (patrz np. Mt 5,17-18; J 10,35). Nowy Testament rwnie jasno wskazu-
je na to, e sowa Jezusa i wiadectwo jego uczniw posiadaj bosk inspiracj i autorytet podobnie
jak Stary Testament (patrz np. J 1,25; 12,49; 1 Kor 2,13; 1 Tes 2,13; Hbr 3,7).
Nie ulega zatem wtpliwoci e Biblia jest rdem inspiracji. Jednak jaki jest tego cel? Co Bg
chce przez to osign? Przekaza nam mdro wiodc ku zbawieniu, twierdzi w. Pawe. Suy
to take do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do ksztacenia w sprawiedliwoci (2 Tm
3,15-16).
Biblia zostaa napisana dla naszego pouczenia, abymy dziki cierpliwoci i pociesze, jak nios
Pisma, podtrzymywali nadziej (Rz 15,4). O zbawiennym celu natchnionego Pisma witego wspo-
mina rwnie J 20,31: Te za zapisano, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym,
i abycie wierzc mieli ycie w imi Jego.
Historia spotkania Filipa z Etiopczykiem (Dz 8) jest take pouczajca w tej kwestii. Zrozumienie
i interpretacja fragmentu o Izajaszu ma jeden cel: A Filip wychodzc z tego [tekstu] Pisma opowie-
dzia mu Dobr Nowin o Jezusie (werset 35). Oto po co, oto przeznaczenie. Jezus nie poleca
Biblii jako niezwykej ksigi faktw z dziedziny nauki, historii, antropologii czy kosmologii. Przeciw-
nie, wskazywa na Stary Testament ze sowami: Badacie Pisma, poniewa sdzicie, e w nich zawar-
te jest ycie wieczne: to one wanie daj o Mnie wiadectwo (J 5,39). Jeli podczas lektury Pisma
witego nie wemiemy pod uwag tak wyranych zamysw, nasze wysiki zrozumienia jego trud-
nych fragmentw mog si okaza daremne.
Fakt, e autorzy dokumentw biblijnych pisali pod wpywem natchnienia, nie znaczy, e byli
pozbawieni brakw w wiedzy, pamici czy jzyku, niczym wyjtkowe istoty ludzkie yjce w danych
czasach. Koci od pocztkw swojej historii przyznawa obecno elementu ludzkiego w Pimie
witym. Od Orygenesa, poprzez Augustyna a po reformacj, przyznawano, e Bg w Pimie wi-
tym idzie niejako na kompromis z ludzkimi sabociami i ograniczeniami. Porwnuje si to z sytuacj,
Wprowadzenie XXVIII

w ktrej opiekunka lub nauczyciel znia si do poziomu dziecka. Bg zszed do nas i przemwi jzy-
kiem tych, ktrzy suchaj Jego sowa, abymy mogli je lepiej usysze i zrozumie.
I trzeba przyzna, e to wanie niektre z tych dostosowa do ludzkich ogranicze sprawiaj, e
sowa w. Pawa i innych pisarzy biblijnych wydaj si nam trudne do zrozumienia nawet, jeli
w peni uznajemy ich autorytet. Tak jak Jezus by w peni ludzki i zarazem w peni boski, podlegajcy
przy tym wszystkim ludzkim ograniczeniom, a jednak bez grzechu, tak te Pismo wite, mimo ogra-
nicze, jakie nadaje mu ludzki charakter, jest dla nas w peni autorytatywnym Sowem Boym.
Chocia paradoksalna tajemnica poczenia pierwiastka ludzkiego z boskim we wcieleniu Chry-
stusa i w zapisanym Sowie nie daje si do koca wytumaczy, Ewangelia wg w. ukasza zawiera
klucz do zrozumienia. ukasz przedstawia Jezusa jako pocztego z Ducha i obdarzonego Duchem
podczas chrztu; jako penego Ducha, prowadzonego przez Ducha na pustyni; jako tego, ktry
zaczyna swoj sub w mocy Ducha (k 1 4). Dla ukasza obecno i moc Ducha witego
determinuje bosko Jezusa, nawet w obliczu jego ludzkich saboci. To wanie Duch wity sprawia,
e ludzkie sowa i dziaania wcielonego Jezusa maj moc. Przez Jego sowa i dziaania przemawia
i dziaa Bg. Takie rozumienie wcielenia Jezusa, jeli zastosuje si je przy lekturze Pisma, podkrela
Jego pene czowieczestwo (ze wszystkimi konsekwencjami, cznie z ograniczeniami) i jego pen
bosko (i w rezultacie autorytet). Duch wity umoliwia nam suchanie boskiego autorytetu i za-
ufanie mu, gdy ten autorytet jest wcielony w czowieczestwo.
Zwrcenie uwagi zarwno na (1) powd, ktry zainspirowa autorw do pisania, jak i (2) ogra-
niczenia ludzkiej natury i okolicznoci, w jakich inspiracja miaa miejsce, to czsto wany klucz do
zrozumienia trudnych fragmentw w pismach w. Pawa.
Kontekst fragmentw biblijnych. Poza tym oglnym rozumieniem natury i przeznaczenia Biblii,
okolicznoci powstania pewnych dokumentw biblijnych maj szczeglny wpyw na ich rozumienie
i interpretacj. Chocia odnosi si to do wszystkich ksig Biblii, kontekst sytuacyjny listw apostol-
skich jest szczeglnie wart uwagi.
Listy apostolskie to dokumenty okolicznociowe, innymi sowy zostay napisane w zwizku
z okrelonymi okolicznociami w yciu chrzecijaskich kongregacji lub pojedynczych osb. Odpo-
wiadaj na pytania zadane autorowi (Listy do Tesaloniczan), mwi o problemach w Kociele (1 List
do Koryntian), uczestnicz w debacie o bdnym rozumieniu Ewangelii (List do Galatw), przynosz
nadziej w czasie przeladowa (1 List Piotra) i staraj si udziela wskazwek duszpasterzowi
w sytuacji, gdy bdne nauki i spekulatywna mitologia zagraaj czystoci nauki Ewangelii i stabilno-
ci chrzecijaskiej spoecznoci (Listy do Tymoteusza).
Poza tymi specyficznymi potrzebami, na ktre starali si odpowiedzie autorzy listw apostol-
skich, trzeba rwnie wzi pod uwag histori i kultur ich odbiorcw, poniewa one take wpywa-
j na interpretacj. Tak wic, kiedy Pawe pisze o roli kobiet w kociele w Koryncie i domaga si
pewnych ogranicze, naley zada sobie pytanie: Dlaczego wydaje on takie a nie inne instrukcje?
i stara si zrozumie, e by moe takie ograniczenia byy konieczne w kulturowym i religijnym
kontekcie Koryntu, mimo e w innej sytuacji nie byoby takiej potrzeby. Podobnie kiedy czytamy
w 1 Licie do Tymoteusza (1 Tm 2,11-12), e kobiety powinny uczy si w cichoci i nie wolno im
naucza ani te przewodzi nad mem, naley koniecznie pamita o tym, e jednym z wikszych
problemw w czasach Tymoteusza byy nauczania heretyckie i mistyczne spekulacje, najprawdopo-
dobniej rozpowszechniane przez przewodzce w pewnej okrelonej kongregacji kobiety. Rwnocze-
nie, naley pamita, e we wczesnym Kociele kobiety byy otwarcie zaangaowane w przywdztwo,
nauczanie i wygaszanie kaza.
XXIX Wprowadzenie

Uwzgldnienie kontekstu stanowi chyba jedno z najtrudniejszych zada w caej interpretacji: Jak
mamy rozrni midzy tym, co jest uwarunkowane kulturowo lub historycznie, a tym, co jest ponad-
kulturowe i ponadhistoryczne? Kiedy instrukcja apostolska jest natchnionym autentycznym Sowem
odnoszcym si do okrelonych okolicznoci we wczesnym Kociele i znajduje zastosowanie tylko
w danej sytuacji, a kiedy taka natchniona, autorytatywna instrukcja jest uniwersaln zasad do stoso-
wania we wszystkich sytuacjach i okolicznociach, od czasw wczesnego Kocioa do dzi?
Prba rozrnienia midzy rzeczami, ktre s kulturowo i historycznie wzgldne i tymi, ktre s
transcendentne (czyli absolutne przyp. red.), to obecnie, w ten czy inny sposb, wysiek wszystkich
chrzecijan. Pytanie tylko, czy takie rozrnienie nie wynika z naszych upodoba, naszych wasnych
uwarunkowa kulturowych i uprzedze, czy te jest skutkiem zastosowania jasnych zasad pyncych
z waciwego rozumienia natury i przeznaczenia Pisma witego.
Wemy na przykad zagadnienie nakrycia gowy: Wikszo chrzecijan dosza do wniosku, e
nakrycie gowy nakazywane kobietom w czasie naboestwa w kociele w Koryncie (1 Kor 11) jest
uwarunkowane kulturowo i e jego autorytet ogranicza si do okrelonej sytuacji historycznej. Wielu
z tych samych chrzecijan rwnoczenie zakada, e kiedy Pawe nakazuje kobietom milcze na zgro-
madzeniach (1 Kor 14) to ju nie jest uwarunkowane kulturowo i uznaj to jako sowa autorytetu
skierowane do wszystkich chrzecijanek na wszystkich zgromadzeniach, zarwno w tamtych czasach,
jak i dzi.
Na jakiej podstawie dokonuje si tego rozrnienia? Przypadkowoci w tej krytycznej i potrzebnej
sferze interpretacji biblijnej mona do pewnego stopnia unikn, jeli wemiemy pod uwag, e istniej
rne rodzaje tekstw i rnice te mog nam pomc zdecydowa, co jest zalene od sytuacji, a co jest
zawsze autorytatywne.
W artykule nalecym do zbioru Essays on New Testament Christianity, S. Scott Bartchy dzieli teks-
ty, ktre dotycz bezporednio lub porednio pozycji i roli kobiet w subie Jezusa i we wczesnym Ko-
ciele na trzy szerokie kategorie: (1) teksty normatywne (pouczajce), (2) teksty opisowe i (3) teksty
problemowe (korygujce). Kategorie te s niezwykle przydatne dla celw naszej dyskusji.
Teksty pouczajce to te, ktre mwi, jak powinny wyglda niektre rzeczy wrd wyznawcw
Chrystusa. Przedstawiaj wizj lub intencj Ewangelii, nie odnoszc si przy tym do adnej konkret-
nej sytuacji problemowej. Jako takie, wykraczaj one poza kontekst, w jakim zostay wypowiedziane
i maj warto normatywn zarwno dla indywidualnej, jak i zbiorowej egzystencji chrzecijaskiej.
Cytat z Ksigi Joela (Jl 3,1-5) w przemwieniu Piotra w dniu Zesania Ducha witego (Dz 2,17-21),
w ktrym pada stwierdzenie, e Duch Boy zosta zesany na mczyzn i kobiety, aby gosi dobr
nowin, to przykad takiego tekstu.
Teksty opisowe opisuj praktyki lub czynnoci we wczesnym Kociele bez adnych komentarzy.
Teksty te daj do zrozumienia, e to, co jest opisywane, jest cakowicie normalne i akceptowalne.
Autor nie kwestionuje opisywanych praktyk, lecz zdaje si zakada, e s one waciwe. Na przykad
w. ukasz w Dziejach Apostolskich (Dz 18,24-26) pisze, e zarwno Pryscylla, jak i Akwila, instru-
owali uczonego Apollosa w kwestiach wiary chrzecijaskiej, a w Dz 21,9 wspomina, e ewangelista
Filip mia cztery crki zaangaowane w sub prorocz dla Kocioa. Udzia kobiet w subie wydaje
si nie by niczym niezwykym.
Teksty korygujce to te, ktre jasno rozprawiaj si z konkretnymi sytuacjami, problemami lub
nieporozumieniami w spoecznociach chrzecijaskich, do ktrych s adresowane. W tym przypad-
ku, szczeglnie wane jest, aby jak najlepiej zrozumie sytuacj, ktra sprawia, e to korygujce,
autorytatywne sowo apostolskie byo potrzebne. Przykadem takiej sytuacji jest problem heretyckie-
Wprowadzenie XXX

go nauczania w 1 Licie do Tymoteusza. Na instrukcje Pawa na temat milczenia kobiet trzeba patrze
w tym wietle. Musimy si wystrzega pokusy uniwersalizowania poucze, ktre odnosz si tylko do
okrelonej sytuacji.
Wanym aspektem tej potrjnej klasyfikacji w interpretacji i rozumieniu wielu trudnych fragmen-
tw w Biblii jest kwestia ich wzajemnych powiza. Jeli pouczenie zawarte w tekcie korygujcym
odzwierciedla wizj Ewangelii wyraon w tekstach pouczajcych i potwierdzaj je teksty opisowe,
nie ulega wtpliwoci, e okrelona nauka jest autorytatywna zawsze i dla caego Kocioa. Z drugiej
strony, jeli sowo apostolskie, odnoszce si do konkretnej sytuacji, nie zgadza si z tym, jak powin-
ny wyglda niektre sprawy (jak mwi teksty pouczajce) i z tym, jak sprawy zazwyczaj wygldaj
(jak wynika z tekstw opisowych), wtedy to natchnione, autorytatywne sowo moe by odpowiedzi
na konkretny problem i tym samym ogranicza si do jednej sytuacji i jej podobnych.
Powysze rozwaania nad natur, przeznaczeniem i kontekstem tekstw biblijnych daj nam
parametry, wedug ktrych bdziemy analizowa trudne fragmenty w pismach w. Pawa. Czytelni-
kom zainteresowanym dalszym i bardziej dogbnym badaniem zagadnie dotyczcych interpretacji
biblijnej gorco polecam ksik How to Read the Bible for All Its Worth (Grand Rapids, Mich.: Zon-
dervan, 1982) autorstwa Gordona D. Fee i Douglasa Stuarta.

Inne trudne wypowiedzi w Nowym Testamencie

Chocia nie wszystkie teksty, ktre bd (Peter Davids) stara si wytumaczy, s stwierdzeniami, s
one trudne z trzech rnych powodw. Niektre z nich s trudne, poniewa ich nie rozumiemy.
W wielu przypadkach mona je wyjani, dodajc po prostu informacje na temat kontekstu. W innych
przypadkach (jak na przykad pewne fragmenty Apokalipsy), uczeni nie s pewni, co autor naprawd
mia na myli, zatem moemy jedynie podejmowa prby odgadnicia ich znaczenia, opierajc si na
wiedzy, jak posiadamy. W takich sytuacjach naley wykluczy dogmatyzm. Niezalenie jednak od
tego, jak na to spojrzymy, te dwie kategorie gromadz najatwiejsze ze wszystkich trudnych fragmen-
tw. Albo domylimy si ich znaczenia, albo nie. Jeli je wyjanimy, problem zostaje rozwizany. Te,
ktre pozostaj niejasne, powinny zwikszy nasze poczucie pokory, jeli chodzi o interpretacj Pis-
ma witego. Nie wiemy jeszcze wszystkiego o ich autorach. Jeli zaakceptujemy powysze zaoenia,
moemy odsun te problemy na bok.
Inna grupa trudnych stwierdze jest trudna ze wzgldw doktrynalnych. Innymi sowy, dany
fragment wydaje si zaprzecza innej nauce Pisma lub stoi w sprzecznoci z doktryn, ktrej chrze-
cijanie trzymaj si od lat. Komentarz uczniw w J 6,60 dotyczy wanie takiego stwierdzenia. My,
wszyscy chrzecijanie, mamy tak gbokie i szczere przekonania na temat nauk zawartych w Pimie
witym, e stawiamy opr wszystkiemu, co zdaje si im zagraa. Czasami mona wytumaczy ta-
kie fragmenty Pisma i pozostawi doktryn nietknit. Moe si zdarzy, e po prostu le zrozumie-
limy autora tekstu, a kiedy pojmiemy, co naprawd chcia powiedzie, okazuje si, e nie ma adne-
go konfliktu. Podejrzewam, e wytumaczenie fragmentu Listu w. Jakuba (Jk 2,24) pasuje do tej
kategorii. Ale w innych przypadkach, prawdziwy konflikt zachodzi midzy intencj autora i naszym
wasnym doktrynalnym rozumieniem. To jest prawdziwa prba. Czy pozwolimy Pismu poprawi na-
sz doktryn, czy te bdziemy usilnie prbowali rozumie Pismo przez pryzmat tej doktryny? Sowo
Boe to albo nasza doktryna, albo Pismo wite. Kiedy staj one w konflikcie, odkrywamy, co tak
naprawd jest dla nas ostatecznym autorytetem.
XXXI Wprowadzenie

Trudne stwierdzenia z tej trzeciej kategorii nie s trudne do zrozumienia. S trudne dlatego, e
nie podoba nam si to, co mwi. Ciko by im posusznym i wolelibymy, eby znaczyy co innego
ni naprawd znacz. Dla niektrych Jk 4,4 i 1 J 2,15 bd naleay do tej kategorii. Niniejsza ksi-
ka jest stosunkowo mao pomocna, jeli chodzi o ten rodzaj stwierdze, poza tym, e zapewni czytel-
nikw, e biblijny autor mia na myli dokadnie to, czego si obawiali. Pytanie, czy czytelnik posucha
gosu Pisma, pozostaje kwesti otwart. Jeli chodzi o posuszestwo, ksika nie moe rozwiza
problemu. Kady czytelnik musi zdecydowa sam. Tego typu fragmenty s zatem w pewnym sensie
najtrudniejsze ze wszystkich, poniewa zmagamy si z nimi gwnie na poziomie osobistym.
Co jest zatem celem mojej pracy? Zrozumienie Pisma, zwaszcza niektrych niejasnych fragmentw.
Rozumiem przez to zrozumienie tego, co pierwotny autor chcia zakomunikowa, kiedy pisa dane sowa.
Autor kadej ksigi Pisma witego mia co na myli, kiedy dobiera sowa podczas pisania. Zakadam,
e te sowa, odczytane z perspektywy kulturowego kontekstu autora, dokadnie reprezentuj to, co chcia
on zakomunikowa. Co wicej, jest to dobre zaoenie robocze: to, co przecitny chrzecijanin w kontek-
cie I wieku po Chr., kiedy dana ksiga Pisma zostaa napisana, rozumia przez czytane sowa, oddawao
dokadnie to, co jej autor chcia powiedzie. I to samo zostao zaakceptowane przez Koci jako Sowo
Boe.
Problem w tym, e my nie jestemy czytelnikami z I wieku. aden z nas nie mwi pynnie grek
koine (jzykiem Nowego Testamentu). W przeciwiestwie do wikszoci omawianych autorw, tylko
nieliczni z nas s ydami. aden z nas nie jest ydem yjcym w I wieku na wschodnim wybrzeu
Morza rdziemnego. Nie przeczytalimy tych samych ksig i nie mamy podobnych dowiadcze
kulturowych co autorzy Pisma. Mwimy innym jzykiem.
Nawet nasze dowiadczenia zwizane z Kocioem s inne. W wiecie, ktry znamy, wikszo
kociow to budynki wypenione rzdami awek i czym w rodzaju podestu w przedniej czci,
z ktrego duchowni prowadz naboestwa. Autorzy Pisma znali Koci, ktrego czonkowie spoty-
kali si w grupach najwyej szedziesicioosobowych w prywatnych domach, najczciej noc. Sia-
dali wok stou do wsplnej wieczerzy, na ktr kady co przynosi, dla nich bya to jednak Wiecze-
rza Paska. Nie byo niczego takiego jak wicenia kapaskie w naszym wspczesnym rozumieniu,
nie istniaa rnica midzy duchowiestwem i zwykymi ludmi. Przywdztwo byo do pynne.
Przewodzili ci, ktrzy umieli przewodzi. Ponadto, Koci, jaki znamy, jest podzielony na wiele
rnych wyzna i tradycji. We wczesnym okresie by tylko jeden Koci, mimo e charakteryzowa
si wielk rnorodnoci, nawet midzy domowymi kocioami w jednym miecie.
My zabieramy nasze Biblie do kocioa lub wyjmujemy je z kocielnych awek. Pismo wite we
wczesnym Kociele (Stary Testament, jeli kogo byo na niego sta, i moe pniej, ju w okresie
Nowego Testamentu, kilka kopii Ewangelii lub kilka listw w. Pawa) przechowywane byy w kufrze
w czyim domu i czytane na gos podczas spotka przez ktrego z czonkw, ktry umia czyta. Na
koniec, nasz Koci ma za sob 2000 lat historii i podkrela fakt, e przez Pismo wite przemawia
Bg. Oni znali Koci, ktrego jedyn histori by Stary Testament i opowieci (nawet naocznych
wiadkw) o Jezusie. To, co ich inspirowao, to wsplne przeywanie obecnoci Ducha witego,
a przez to ywa obecno Jezusa pord nich. By w tym dynamizm (a czsto take i ryzyko), ktrego
peni nie osigny nawet najbardziej ywioowe z naszych grup.
Wszystkie te rnice sprawiaj, e interpretacja Biblii staje si prb powrotu do tamtego staro-
ytnego wiata i zrozumieniem, jak wie si on z naszym wiatem. Aby to osign, bdziemy mu-
sieli skupi si na Starym Testamencie i tych opowieciach o Jezusie, ktre byy znane badanym przez
nas autorom. Bdziemy musieli rwnie wzi pod uwag niektre dziea napisane przez ydw
Wprowadzenie XXXII

w okresie midzy latami 400 przed Chr. i 100 po Chr., literatur powsta w okresie midzy powsta-
niem ostatniej ksigi Starego Testamentu a spisaniem pierwszych pism Nowego Testamentu (w wik-
szoci nam nieznan), ktra pokae nam, co ydzi z I wieku po Chr., cznie z autorami Pisma,
myleli na rne tematy. Co ciekawe, jeden z naszych trudnych fragmentw, ten w Licie Judy, poja-
wia si tam dlatego, e Juda cytuje literatur wanie z tego okresu. Na koniec, bdziemy musieli
sprbowa zrozumie kultur i sytuacj historyczn, gdy to rwnie wpywao na rozumowanie
autora i byo czym, co dzieli ze swoimi czytelnikami. Umoliwi nam to przetumaczenie nie tylko
sw, ale i idei zawartych w Pimie witym na nasz jzyk.
Ostatni etap interpretacji to przeniesienie si ze wiata Nowego Testamentu do naszych czasw.
Tutaj bdziemy musieli zachowa szczegln ostrono. Niektre z dyskusji i nieporozumie, ktre
dzieliy chrzecijan na przestrzeni wiekw, w I wieku po Chr. nie miay prawa bytu. Autorzy Nowego
Testamentu nie bd nam mieli nic do powiedzenia w tych sprawach. Mog nam odmwi odpowie-
dzi na niektre pytania. W innych przypadkach bdziemy musieli odkry zasad, ktr autor kierowa
si w swoim rozumowaniu i zastosowa j do wspczesnej sytuacji. Jednak w wikszoci przypadkw
prawdziwe niebezpieczestwo tkwi w zbyt szybkim przeskakiwaniu do wspczesnoci. Jeli nie po-
wicimy wystarczajco duo czasu na pene zrozumienie, co autor danego fragmentu Pisma mia na
myli, przeinaczymy jego przesanie, przenoszc si z powrotem w nasze czasy. Jednak, jeli w peni
je zrozumiemy, pojmiemy rwnie, do czego si ono odnosi, chocia moe si okaza, e do czego
zupenie innego, ni nam si z pocztku wydawao.
Studiowanie Pisma witego to przygoda, poniewa Bg, ktry przemwi, wci mwi. Jednym
ze sposobw, w jaki moe do nas przemwi jest Pismo wite, jeli zadamy sobie trud i spdzimy
troch czasu, studiujc, starajc si zrozumie i medytujc nad jego sowami. Mam nadziej, e
w miar zgbiania trudnych fragmentw tekstu Duch wity oywi sowa Biblii w kadym czytelniku
i pozwoli mu na nowo odkry ich moc.

Historia studiw nad trudnymi fragmentami Biblii

To, co zostao napisane w tej ksice o rnych sprzecznociach w Biblii ma za sob dug tradycj
i dyskusj na ten temat. Wrd pierwszych ojcw wczesnego Kocioa, Euzebiusz, Chryzostom,
Augustyn i Teodoret powicili tej tematyce cae rozprawy lub ich fragmenty.
Zagadnienie to stracio na popularnoci midzy kocem pitego a szesnastym wiekiem po
Chr. Z tego okresu nie przetrway waciwie adne prace na ten temat. Pniej jednak reformacja
na nowo napdzia badania nad Bibli i rwnie nad t kwesti. John W. Haley, w swojej autoryta-
tywnej pracy z 1874 r. zatytuowanej An Examination of the Alleged Discrepancies of the Bible,
cytuje czterdzieci dwie prace z okresu reformacji i post-reformacji, ktre omawiay to zagadnienie
(s. 437-442).
Na przykad napisana po acinie w 1527 roku praca Andreasa Althamera analizuje szesnacie
wyda i omawia okoo 160 domniemanych rozbienoci. Joannes Thaddaeus i Thomas Man opubli-
kowali w 1662 roku w Londynie prac zatytuowan The Reconciler of the Bible Inlarged, w ktrej
cakowicie i jasno godz ze sob ponad trzy tysice sprzecznoci w Starym i Nowym Testamencie.
Praca ta liczya podwjnie kad sprzeczno, gdy jej wczeniejsze wydania omawiay jedynie 1050
przypadkw. Co wicej, jak ubolewa Haley, zawieraa mnstwo trywialnych sprzecznoci, a pomija-
a wiele z tych najbardziej istotnych.
XXXIII Wprowadzenie

Oliver St. John Cooper, w pracy zatytuowanej Four Hundred Texts of Holy Scripture with their
corresponding passages explained opublikowanej w 1791 roku w Londynie zamieci jedynie pidzie-
sit siedem przypadkw niezgodnoci.
W czasach ju mniej odlegych od naszych, Samuel Davidson w swojej ksice Sacred Hermeneu-
tics, Developed and Applied zamieci 115 pozornych sprzecznoci (s. 516-611, Edynburg 1843). Naj-
bardziej godne uwagi materiay na ten temat powstae w cigu ostatnich czterdziestu lat omawiam
poniej. W roku 1950, George W. DeHoff napisa Alleged Bible Contradictions (Grand Rapids, Mich.:
Baker). Jego wkad do dyskusji polega na poczeniu pozornie sprzecznych ze sob tekstw w pary,
ktre nastpnie podzieli tematycznie na dotyczce teologii systematycznej, etyki i faktw historycz-
nych. Nastpnie, w 1951, ukazao si wznowienie tekstu Johna W. Haleya z 1874 roku zatytuowanego
An Examination of the Alleged Discrepancies of the Bible (Nashville: B. C. Goodpasture). Jest to praw-
dopodobnie najbardziej kompletny zbir krtkich wyjanie napotkanych rozbienoci; zostay one
podzielone na rozbienoci doktrynalne, etyczne i historyczne. Pierwszy rozdzia pracy szczegowo
omawia rda, charakter i wyniki trudnoci, ktre pono napotyka si w Biblii.
W 1952 Martin Ralph De Haan opublikowa 508 Answers to Bible Questions (Grand Rapids, Mich.:
Zondervan). Praca ta porusza rne kwestie dotyczce doktryny, faktw i interpretacji.
J. Carter Swaim napisa Answers to Your Questions About the Bible w 1965 (New York: Vanguard).
Wikszo jego pracy dotyczy raczej kwestii faktw ni interpretacji. Pniej, w 1972 r., F. F. Bruce
opublikowa ksik zatytuowan Answers to Questions (Grand Rapids, Mich.: Zondervan). Praca ta,
zawierajca jedynie trzydzieci osiem stron dotyczcych Starego Testamentu, dzieli si na kwestie
dotyczce fragmentw Biblii i innych spraw zwizanych z wiar. W roku 1979, Robert H. Mounce
wyda ksik o podobnym tytule, Answers to Questions About the Bible (Grand Rapids, Mich.: Baker).
Ksika ta jest niezwykle kompletna i omawia stosunkowo duo trudnoci jak na tak krtk prac.
Paul R. Van Gorder opublikowa w 1980 roku Since You Asked (Grand Rapids, Mich.: Radio
Bible Class). Ksika ta jest zorganizowana wedug tematw w kolejnoci alfabetycznej oraz zawiera
indeks biblijny i tematyczny, ktry pozwala si zorientowa, jakie zagadnienia zostay w niej om-
wione.
Gleason L. Archer w 1982 roku wyda gruby tom zatytuowany Encyclopedia of Bible Difficulties
(Grand Rapids, Mich.: Zondervan). Prac zorganizowa wedug kolejnoci kanonu biblijnego. Poru-
sza w niej rne zagadnienia, jak np. autorstwo ksig biblijnych, zastrzeenia co do niektrych ksig,
rzekome sprzecznoci i problematyczne interpretacje.
Pierwsza ksika z serii Hard Sayings pojawia si w 1983 roku. F. F. Bruce napisa The Hard
Sayings of Jesus (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press). Zebra on siedemdziesit stwierdze Jezu-
sa uwaanych za trudne, poniewa albo nie da si ich atwo zinterpretowa, albo wydaj si tak a-
twe do zinterpretowania, e ich zastosowanie robi si kopotliwe.
W roku 1987 David C. Downing opublikowa What You Know Might Not Be So: 220 Misinterpre-
tations of Bible Texts Explained (Grand Rapids, Mich.: Baker). Downing koncentruje si gwnie na
relacjach fragmentw z Biblii z literatur pozabiblijn, mitami i wierzeniami ludowymi.
Historia niniejszej dyskusji wypeniona jest nazwiskami wielkich biblistw. Nasze pokolenie,
podobnie jak kolejne, rwnie musi si zmierzy z tymi tekstami z przyczyn, ktre ju przedstawili-
my: aby lepiej zrozumie Pismo wite i zwikszy nasze oddanie Chrystusowi.
Wprowadzenie XXXIV

1 Skd wiemy, kto napisa Bibli?

Kwestia autorstwa jest trudna do rozstrzygnicia. Po pierwsze, w kanonie katolickim obejmuje ona
73 ksigi biblijne i dokadne omwienie kadej z nich zajoby osobn ksik. W rzeczy samej, wpro-
wadzenia do Nowego i Starego Testamentu to rodzaj ksiek powiconych midzy innymi temu za-
gadnieniu. Po drugie, ju samo zdefiniowanie tego, co rozumiemy przez autorstwo, niesie za sob
seri problemw. Zajm si najpierw t drug kwesti, a potem krtko skomentuj pierwsz.
Zacznijmy od tego, e wiele ksig biblijnych nie mwi, kto jest ich autorem. Na przykad, tylko
jedna z czterech Ewangelii (wg w. Jana) zawiera informacje na temat autora. Nawet w tym przypadku
jedyne, czego si dowiadujemy, to to, e zapisane wiadectwo pochodzi od ucznia, ktrego miowa
Jezus. Z fragmentu J 21,20-25 nie wynika, czy ucze, ktrego miowa Jezus rzeczywicie napisa
Ewangeli (lub jej cz), czy raczej ewangelista mwi nam usyszaem te historie od tego mczy-
zny. Nawet, jeli to ten umiowany ucze jest autorem Ewangelii, tekst nie podaje jego imienia. Mo-
emy zatem bezpiecznie stwierdzi, e adna z Ewangelii nie podaje imienia autora. Inne ksigi, ktre
nie podaj bezporednio imienia autora to Dzieje Apostolskie, List do Hebrajczykw, 1 List Jana
i wszystkie historyczne ksigi Starego Testamentu.
Istniej te przypadki, gdzie uczeni nie zgadzaj si co do tego, czy dana fraza w rzeczywis-
toci okrela autora. Wiele z Psalmw zawiera w nazwie okrelenia Dawidowy, a Pie nad Pie-
niami zwana jest pieni Salomona, jednak uczeni debatuj nad tym, czy w jzyku hebrajskim
oznacza to, e osoba w tytule jest autorem danego tekstu, czy te odnosi si to do stylu lub tradycji
tekstu, kojarzonych z okrelon osob. Komentarze do Biblii uwiadamiaj nam, e istniej tego typu
dyskusje, dlatego te dobrze jest przeczyta dobry egzegetyczny komentarz, zanim zaczniemy
wyciga pochopne wnioski na temat autorstwa. W tym przypadku nie chodzi o przypisanie autor-
stwa waciwej osobie, lecz raczej o stwierdzenie, czy osoba, ktra poczya ze sob ksigi (np.
Psalmy stanowi poczenie prac wielu autorw), miaa w ogle zamiar wskaza ich autora. Jak wy-
gldaby zarzut typu: To nieprawda. Dawid nie napisa tego czy innego psalmu, jeli osoba, ktra
zebraa Psalmy odpowiedziaaby na niego (gdyby ya): Nigdy nie twierdziem, e Dawid go na-
pisa?
Istnieje jeszcze jedna grupa ksig przypominajcych bardziej Ewangeli wg w. Jana. Prace te
wspominaj o autorstwie, daj nawet pewne wskazwki co do tego, kim mg by autor, nie podaj
jednak jego imienia. Na przykad 2 i 3 List w. Jana zostay napisane przez prezbitera. Nie znajdu-
jemy jednak adnej informacji co do tego, kim jest w prezbiter. Sytuacja przedstawia si inaczej
w przypadku Apokalipsy, gdzie wiemy, e autor nazywa si Jan, ale nie dowiadujemy si, kim jest
w Jan (w tamtych czasach imi Jan byo do popularne w niektrych spoecznociach).
Oczywicie, tradycja kocielna identyfikuje autorw wielu z tych ksig na swj sposb. Wielu
Ojcw Kocioa twierdzio, e Ewangelia wg w. Marka zostaa napisana przez Jana Marka, ktry za-
pisywa kazania w. Piotra. Umiowany ucze, prezbiter oraz Jan od Apokalipsy, wszyscy s uto-
samiani z Janem, synem Zebedeusza, jednym z dwunastu apostow. List do Hebrajczykw przypisuje
si w. Pawowi (mimo e ju w roku 250 po Chr. niektrzy Ojcowie Kocioa uznawali to za mao
prawdopodobne). Wane jest jednak, aby zrozumie, e tradycja moe by suszna lub niesuszna, ale
tradycja to nie Pismo wite. Innymi sowy, osobicie moe nam si wydawa atwe do zaakceptowania
to, co tradycja mwi o w. Marku, jednak jeli kto inny twierdzi, e Ewangelia zostaa napisana przez
kogo innego ni Marek, nie wchodzimy tu w dyskusj na temat susznoci Pisma witego, tylko susz-
noci tradycji. Tego typu dyskusje nie maj nic wsplnego z dokadnoci tekstu biblijnego.
XXXV Wprowadzenie

Po drugie, fakt, e niektre ksigi biblijne zawieraj imi autora, nie oznacza, e ten autor napisa
osobicie kade sowo danej ksigi. Staroytni autorzy podczas pisania korzystali zazwyczaj z usug
sekretarza. Czasem nazwiska tych sekretarzy s nam znane. Na przykad Tercjusz spisa List do Rzy-
mian (Rz 16,22), a Sylwan prawdopodobnie 1 List w. Piotra (1 P 5,12); skryb Jeremiasza by
Baruch. W niektrych przypadkach, sekretarze ci wydaj si dysponowa du doz niezalenoci.
Moe to wyjania rnice stylistyczne pomidzy listami (na przykad, ktokolwiek spisa po grecku
1 List w. Piotra, na pewno nie jest autorem 2 Listu w. Piotra, napisanego duo gorsz grek).
Autorstwo nie oznacza rwnie, e praca pozostaa nietknita przez cay czas. Moemy przypusz-
cza, e kto inny ni Mojesz doda opis jego mierci na kocu Ksigi Powtrzonego Prawa. Picio-
ksig zawiera rwnie uwagi wskazujce na to, e nazwy miejsc zostay uaktualnione (np. Rdz 23,2.19;
35,19). Istnieje moliwo, e inne czci dokumentw rwnie zostay uaktualnione, jednak tylko
w przypadku nazw miejsc wida to wyranie, jako e pniejszy redaktor obok uaktualnionych pozosta-
wi nazwy oryginalne.
Jest rwnie prawdopodobne, e niektre czci Biblii s pracami zredagowanymi. List w. Jaku-
ba mg rwnie dobrze zosta zoony przez nieznanego redaktora z powiedze i kaza w. Jakuba.
Ksiga Daniela zawiera zarwno wizje Daniela, jak i opowieci o nim samym. Nie byoby to nic dziw-
nego, gdyby okazao si, e dopiero na dugi czas po mierci Daniela te wizje i opowieci zostay ze-
brane i zoone w jedn ksig. Ksiga Psalmw to wyranie zbir rnych dzie, podobnie jak Ksi-
ga Przysw. Nie wiemy, w jakim stanie Mojesz pozostawi swoje pisma. Czy wystarczyo, e kto
doda zakoczenie do Ksigi Powtrzonego Prawa, czy trzeba byo poczy ze sob ile fragmentw?
Zapewne nigdy nie poznamy caej historii.
Kluczowe jest to, e dzieo okrelonego autora pozostaje dzieem tego autora, nawet jeli zostanie
zredagowane, poprawione, zaktualizowane lub uzupenione. Posiadam komentarz do listu w. Jakuba
autorstwa Martina Dibeliusa. Wci mwi o nim jako o dziele Martina Dibeliusa, chocia wiem, e
Heinrich Greeven poprawi je i zredagowa (a nastpnie Michael A. Williams przetumaczy je na
angielski). Dibelius zmar, zanim odnaleziono Zwoje znad Morza Martwego, tak wic komentarz
odnosi si teraz do rzeczy, o ktrych Dibelius nie mia pojcia. Wci jednak mwi si o komentarzu
Dibeliusa (i jego nazwisko widnieje na okadce), bo to on jest autorem podstawowego dziea.
Kademu zdarzyo si otrzymywa listy od rnych kierownikw z uwag podpisane w zastp-
stwie na dole strony, pod podpisem. Wspomniany kierownik poleci pewnie swojej sekretarce, aby
odpowiedziaa na nasz list w taki a taki sposb i pozostawi reszt do uzupenienia i wysania pod jego
nieobecno. List wci jest od kierownika, mimo e tekst napisaa sekretarka.
Tak wic, jeli Biblia mwi, e okrelony fragment jest autorstwa danej osoby, nie musi to ozna-
cza, e autor odpowiada za kade sowo a nawet za oglny styl dziea. Autor jest odpowiedzialny za
podstawow tre.
Po trzecie, nawet rozumiejc, e dzieo mogo zosta w pewnym momencie uaktualnione lub
poprawione, czy moemy wierzy w stwierdzenia Pisma witego (raczej ni tradycji) na temat au-
torstwa? Mwi tu o przypadkach, kiedy dane dzieo jasno sugeruje, e napisa je na przykad w.
Pawe. Czy wszystkie z tych ksig rzeczywicie zostay napisane przez ludzi, ktrych Biblia przedsta-
wia jako ich autorw?
Zdania uczonych na ten temat s podzielone. Nawet uczeni ewangeliczni nie zgadzaj si
w peni co do tego, jaka cz Ksigi Izajasza zostaa napisana przez Izajasza, syna Amosa i czy w.
Pawe rzeczywicie napisa List do Efezjan. Rwnoczenie, za dobry argument mona uzna stwier-
dzenie, e kada ksiga zostaa napisana przez osob, ktr tekst przedstawia jako jej autora. Aby
Wprowadzenie XXXVI

przedyskutowa to szczegowo, musiabym powtrzy prac R. K. Harrisona w jego obszernej ksi-

ce Introduction to the Old Testament lub Donalda Guthrieego w New Testament Introduction. Natural-
nie nie tylko oni przeprowadzili tak dokadne analizy. W takiej ksice jak ta nie jestem w stanie
wykona podobnego zadania.
Warto jednak zastanowi si, czy pytania dotyczce autorstwa s istotne i dlaczego. W zasadzie,
w gr wchodz tu dwa zagadnienia. Z jednej strony pytanie, czy Biblia jest precyzyjna w tym, czego
naucza? Tak dugo, jak autorem Apokalipsy w. Jana rzeczywicie by Jan, to kwestia, ktry to by
dokadnie Jan, nie wpywa na dokadno Biblii. Biblia stwierdza jedynie, e by to jaki Jan. Jednak,
jeli stwierdzimy, e w. Pawe nie napisa Listu do Rzymian, odbije si to na dokadnoci Biblii, jako
e sam List jasno wskazuje, e zosta napisany przez Pawa Apostoa z Tarsu do pogan.
Niektrzy uczeni uwaaj, e pseudoepigrafia (przypisywanie czyjego dziea innej osobie)
w staroytnoci bya akceptowalna i nikt nie uznaby jej za oszustwo. Z pewnoci w staroytnym
wiecie praktykowano niektre formy pseudoepigrafii, jednak wszystko wskazuje na to, e poza pew-
nymi wyjtkami (jak w przypadkach kiedy osoba doznajca widzenia mylaa, e dowiadczaa czego
z punktu widzenia innej osoby lub otrzymywaa od niej przesanie) pseudoepigrafia nie bya po-
wszechnie akceptowana. Oznacza to, e osoba, ktra pisaa dzieo pseudoepigraficzne zazwyczaj
prbowaa oszuka innych i uzyska dla swojego dziea autorytet, ktrego inaczej by nie uzyskaa.
Poza tym, kiedy tego typu listy lub dziea wychodziy na jaw, szybko je odrzucano, a czasem take
karano ich autora. Dowody nie popieraj zatem twierdzenia, e autor mg uywa imienia innej
osoby i oczekiwa, e reszta Kocioa zrozumie, e nie mia on zamiaru ich oszuka. Wyglda na to,
e stawk jest tu dokadno i niekamliwy charakter ksig biblijnych.
Z drugiej strony, pojawia si kwestia odpowiedniego usytuowania dziea. Na przykad, jeli w.
Pawe napisa 1 i 2 List do Tymoteusza, to zostay one napisane przed poow lat 60-tych (kiedy Pawe
zosta stracony). Wiemy, kim by Cezar i co si dziao na wiecie w tamtych czasach. Wiemy rwnie
wiele o tym, co wydarzyo si w yciu Pawa do tego momentu. Twierdzc, e Pawe nie jest autorem
listw, tracimy okrelony kontekst historyczny. Nawet, jeli autorstwo nie ma znaczenia z punktu
widzenia dokadnoci Biblii (na przykad List do Hebrajczykw nie wspomina o tym, kto go napisa),
wci naley o nim dyskutowa, prbujc ustali wszystkie moliwe szczegy, poniewa te informa-
cje pozwalaj nam okreli dat i kontekst danego dziea.
Reasumujc, moemy wierzy w to, co Biblia mwi na temat autorstwa, musimy jednak by
ostroni w pewnoci tego, e mwi ona dokadnie to, co si nam wydaje, e mwi. Jeli wyczytamy
w Biblii wicej, ni ona rzeczywicie mwi, moemy skoczy jako obrocy stanowiska, z ktrym nie
zgodziliby si nawet sami biblijni autorzy! Rwnoczenie, dokadne informacje na temat autorstwa
pomagaj nam w interpretacji, jako e pomagaj zlokalizowa dzieo w kontekcie historycznym,
ktry stanowi to do interpretacji.

2 Czy naley wierzy w biblijne cuda?

W Nowym Testamencie czytamy o wielu cudach. Czy zdarzyy si one naprawd, czy s to po prostu
legendy, czy moe sposb w jaki ludzie w dawnych czasach opisywali to, czego nie potrafili wytuma-
czy?
Po pierwsze, musimy si zastanowi, co ryzykujemy tym pytaniem. Zarwno w Starym, jak
i w Nowym Testamencie wiara dotyczy gwnie cudw. W Starym Testamencie, podstawowym wyda-
XXXVII Wprowadzenie

rzeniem jest ucieczka z Egiptu, cznie z cudem Przejcia i rozstpieniem si Morza Czerwonego. S
to cuda wyzwolenia ludu Izraela i kary dla jego nieprzyjaci. Bez nich zanika znaczenie wiary Stare-
go Testamentu. W Nowym Testamencie, podstawowym cudem jest zmartwychwstanie Jezusa. Kady
autor Nowego Testamentu wierzy, e Jezus z Nazaretu zosta ukrzyowany i trzeciego dnia powrci
do ycia. Bez tego cudu nie ma chrzecijastwa; jak zauwaa w. Pawe: A jeeli Chrystus nie zmar-
twychwsta, daremna jest wasza wiara i a dotd pozostajecie w swoich grzechach (1 Kor 15,17).
Zatem zarwno w Starym, jak i Nowym Testamencie, biblijna wiara bez cudw traci znaczenie.
Fakt, e u podstaw biblijnej wiary le cuda, nie oznacza jednak, e wydarzyy si one naprawd.
Musimy zatem zada sobie pytanie, czy istnieje moliwo, e cuda miay miejsce. Niektrzy przyj-
muj filozoficzne stanowisko, e cuda nie mog mie miejsca, poniewa prawa natury s niezmien-
ne, a Bg, jeeli istnieje, nie moe lub nie chce ich ama. Jednak to przekonanie, jakkolwiek
szczere, jest rwnie przestarzae. Idea absolutnie niezmiennych praw natury naley do wiata fizy-
ki newtonowskiej, a nie teorii wzgldnoci, ktra postrzega prawa jako uoglnienia obejmujce obser-
wacje poczynione do danego momentu. Pytanie zatem, czy istnieje dowd na istnienie siy (lub siy
duchowej), ktra odpowiada za nietypowe wydarzenia, ktre nazywamy cudami.
Biblia, a w szczeglnoci Nowy Testament twierdzi, e tak. Podstawow si duchow jest moc
Boga. Wedug Pisma witego to On jest jedynym w peni wystarczajcym wytumaczeniem istnienia
wiata. Jego osobowo to jedyne waciwe wytumaczenie istnienia osobowoci w czowieku. Co
wicej, dziki temu, e jest On osob, pozostaje On w zwizku z naszym wiatem. Niektre oznaki
tego zwizku znajduj odbicie w normalnych zjawiskach natury (Kol 1,16-17; Hbr 1,2), a czasem
objawia On swoj obecno, robic co zupenie inaczej. Te wanie zjawiska nazywamy cudami.
Kady cud skada si z dwch czci: wydarzenia i wyjanienia. Wydarzenie to niezwyke zjawi-
sko, ktrego czsto nie mona wytumaczy na podstawie normalnie wystpujcych, znanych nam
mocy. Czasem samo wydarzenie nie jest niczym wyjtkowym, a niezwyky jest moment, kiedy ma ono
miejsce, jak na przykad w Starym Testamencie w przypadku rozstpienia si rzeki Jordan lub niekt-
rych plag w Egipcie. Czasami te, jak w przypadku zmartwychwstania umarych, samo wydarzenie
jest wyjtkowe.
Wytumaczenie cudu wskazuje na to, kto go dokona i dlaczego to zrobi. Jeli chory nagle zdro-
wieje, moemy powiedzie: Ale to byo dziwne! Ciekawe, jak to si stao? Moemy te stwierdzi:
Poniewa nigdy nie widziaem czego podobnego, to pewnie ta osoba nie bya tak naprawd chora.
Moemy nawet powiedzie: To jakie czary, dziaanie zej mocy. Jednak, jeli zjawisko ma miejsce,
kiedy dana osoba modli si do Boga Ojca w imieniu Jezusa, okolicznoci tumacz wszystko. Moemy
wtedy susznie stwierdzi: Bg sprawi cud. Tym samym, w Nowym Testamencie odkrywamy, e
zmartwychwstanie Jezusa tumaczy si jako czyn Boga potwierdzajcy jego prawa i wynoszcy go na
Boski tron.
Skd wiemy, e taki cud mia miejsce? Oczywicie nigdy nie moemy mie pewnoci. Z jednej
strony, nie mog by pewien nawet tego, co sam przeywam. To, e pisz teraz ten rozdzia na klawia-
turze komputera mogoby by halucynacj. Z pewnoci zdarzyo mi si ni o robieniu takich rzeczy.
Jednak oglnie wierz (lub ufam) moim zmysom, nawet jeli nie mog by stuprocentowo pewny ich
wiarygodnoci. Z drugiej strony, nie dowiadczylimy bezporednio cudw biblijnych, mimo e zda-
rza si, e chrzecijanie (w tym my) przeywamy podobne dowiadczenia obecnie, cznie z dowiad-
czeniem spotkania ze zmartwychwstaym Jezusem. Nikt z nas nie by jednak przy wydarzeniach
opisanych w Biblii. Nie mielimy takiej moliwoci, aby uwierzy na podstawie bezporednich ob-
serwacji, dlatego musimy zaufa wiarygodnym wiadkom.
Wprowadzenie XXXVIII

Jeli chodzi o zmartwychwstanie, mamy wicej dokumentw z okresu, kiedy miao ono miejsce,
ni w przypadku jakiegokolwiek innego wydarzenia opisanego w Biblii. wiadkowie z dokumentw
zawartych w Nowym Testamencie speniaj najwysze standardy wiarygodnoci. Ponadto, wikszo
z nich stracia ycie z powodu swojego wiadectwa, co rzadko kiedy zdarza si w przypadku ludzi,
ktrzy mwi nieprawd. Twierdz oni, e wielokrotnie osobicie dowiadczyli rzeczy, ktre przeko-
nay ich, e Jezus naprawd powsta z grobu (patrz: 1 Kor 15,1-11). Nic z tego nie jest absolutnym
dowodem na to, e ten zasadniczy cud mia miejsce. Mg to by rodzaj wielkiej iluzji. Czyni to jednak
zmartwychwstanie wystarczajco wiarygodnym, aby stanowio mocn podstaw wiary. Widzimy wy-
starczajco duo dowodw na to, aby pj z oddaniem za prawd zmartwychwstania, podobnie jak
w codziennym yciu wci idziemy za tym, o czym powiedzia nam kto inny.
Jeli podstawowy cud Nowego Testamentu rzeczywicie mia miejsce, mamy duo mniej kopotu
z pozostaymi cudami. Niektrzy z tych samych wiadkw twierdz, e je widzieli lub znali ludzi,
ktrzy je widzieli. Wobec faktu, e zmary powsta z grobu, uzdrowienie a nawet zatrzymanie burzy
wydaj si mie wzgldnie mniejsze znaczenie. W kocu, jeli Bg objawia si nam w pewien sposb,
nie powinno nas dziwi, jeli objawi si na wiele innych sposobw.
Cuda w Biblii speniaj kilka funkcji. Po pierwsze, nadaj wiarygodno posacom Boga, bez
wzgldu na to, czy jest to Mojesz, prorok, Jezus czy zwyky chrzecijanin. Cuda to sposb, w jaki
Bg udowadnia, e osoba, ktra twierdzi, e przysza od Niego, naprawd Go reprezentuje. Swoj
moc duchow wspomaga On ich dziaania.
Po drugie, cuda ujawniaj charakter Boga i Jego wadz nad wszystkim. Mog one wyraa Bo
sprawiedliwo, czciej s one jednak wyrazem Boego miosierdzia i przebaczenia. Jezus ogosi
nadejcie krlestwa Boego. Ludzie mogli susznie zapyta o to, jak wyglda to Krlestwo. Jezus
czyni cuda, ktre pokazyway charakter Boego panowania. Niewidomi odzyskuj wzrok, chromi
zaczynaj chodzi, wyrzutkowie zostaj ponownie przyjci do wsplnoty, a dzikie siy natury daj si
ujarzmi. Oto jak wyglda krlestwo Boe.
Po trzecie, cuda dziaaj w imieniu Krlestwa. Kiedy czytamy k 18 odkrywamy, e z jednej
strony bogacze nie mog zosta zbawieni, ale z drugiej dla Boga wszystko jest moliwe. Nastpnie
w k 19,1-10 Zacheusz, czowiek bogaty, odcina si od swego bogactwa i zostaje ocalony. Wyranie
ma miejsce cud, a krlestwo Boe przychodzi nawet do bogacza. To samo jest prawd, jeli chodzi
o wypdzanie demonw, bo za kadym razem, kiedy to ma miejsce, oddalaj si granice krlestwa
szatana. Podobn funkcj spenia wiele innych cudw.
W takim razie, czy cuda zdarzyy si naprawd? Odpowied brzmi: tak, mona znale historycz-
ne dowody na to, e cuda miay miejsce. Ponadto, jak zauwaylimy, bardzo wane jest, eby ustali,
e tak byo naprawd. Wiara chrzecijaska opiera si na cudzie i cuda peni wane funkcje w po-
wiadczaniu, wyjanianiu i dziaaniu w imieniu krlestwa Boego.
Cuda to nie tylko przyjemne historyjki do omawiania w szkce niedzielnej. S one demonstracj
charakteru Boga, nie tylko w przeszoci, ale take obecnie.

3 Dlaczego Bg wydaje si tak gniewny w Starym Testamencie

i tak kochajcy w Nowym?

Wiele osb podczas lektury Starego Testamentu odnosi wraenie, e Bg jest Bogiem gniewu
i sdu, tymczasem w Nowym Testamencie odnajduj Boga mioci. Skd ta rnica w Pimie witym?
XXXIX Wprowadzenie

Pytanie to nurtowao chrzecijan przez wiele lat. W okresie Ojcw Kocioa, Marcjon zauway
ten problem i zasugerowa, e Bg Stworzyciel ze Starego Testamentu by istot nisz w stosunku do
Boga i Ojca Jezusa. Nastpnie usun on z Nowego Testamentu wszystkie wpywy tego ydowskiego
Boga Stwrcy (np. w Ewangelii wg w. Mateusza), jako e Stwrca by zy. Ostatecznie pozostawi
tylko skrcon wersj Ewangelii wg w. ukasza, jako jedyn, jakiej powinnimy uywa. W odpowie-
dzi Koci odrzuci nauki Marcjona jako herezj, spisa wszystkie ksigi akceptowane jako cz
kanonu i zapewni, e wszystkie te Ksigi zostay zainspirowane przez tego samego, jedynego Boga.
Problem Marcjona pozosta jednak z nami.
Prawda jest taka, e nie ma adnej rnicy midzy Bogiem prezentowanym w Starym i Nowym
Testamencie. w. Jan podkrela t prawd, kiedy stwierdza, e Boga nikt nigdy nie widzia, Ten
Jednorodzony Bg, ktry jest w onie Ojca, [o Nim] pouczy (J 1,18). Jan zwraca tu uwag na to, e
to, co widzimy w Jezusie, to wanie charakter Jego Ojca, Boga ze Starego Testamentu. Nie rni si
Oni pod wzgldem charakteru; spotka jednego z Nich, to jak spotka obydwu. Tak wic Jezus nie
jest bardziej kochajcy ni Jego Ojciec, ani Ojciec bardziej surowy ni Jezus. Wszyscy autorzy Nowe-
go Testamentu widz t sam cigo midzy Bogiem ze Starego Testamentu i Bogiem, ktrego do-
wiadczaj poprzez Jezusa.
Aby rozwin to stwierdzenie moemy wysun trzy argumenty: (1) w Starym Testamencie jest
mio; (2) w Nowym Testamencie jest sd i (3) gwn rnic jest rnica midzy sdem zachodz-
cym w trakcie historii wiata a sdem odbywajcym si przy kocu historii.
Po pierwsze, w Starym Testamencie jest mio. Bg nie przedstawia si na pierwszym miejscu
i przede wszystkim jako Bg Sdzia, lecz jako Bg mioci. Spjrzmy na przykad na Wj 34,6-7:
Przeszed Pan przed jego oczyma i woa: Jahwe, Jahwe, Bg miosierny i litociwy, cierpliwy,
bogaty w ask i wierno, zachowujcy sw ask w tysiczne pokolenia, przebaczajcy niegodzi-
wo, niewierno, grzech, lecz niepozostawiajcy go bez ukarania, ale zsyajcy kary za niegodzi-
wo ojcw na synw i wnukw a do trzeciego i czwartego pokolenia. Tak wanie Bg przedstawia
si Mojeszowi. Oto kim On jest. Warto zauway, jak na pierwszym miejscu wymienia swoj lito,
ask, mio, wierno i zdolno przebaczania. Nastpnie zwraca uwag na to, e nie naley tego
wykorzystywa, poniewa ci, ktrzy nie odpowiedz na Jego mio, nie unikn kary. Jest On kocha-
jcym, ale nie pobaliwym rodzicem. Przyniesie sprawiedliwo.
Przez cay Stary Testament Bg powtarza ludziom, e wybra Izrael z mioci, a nie za jakie
konkretne zasugi. Kiedy Izrael si buntuje, Bg przemawia przez prorokw. Kiedy lud nie zaprzesta-
je rebelii, Bg grozi, a nastpnie zsya kar, jednak w rodku tego wszystkiego napotykamy wersety
takie jak Oz 11,8: jak [mog] opuci ciebie, Izraelu?. Bg cierpi z powodu zaistniaej sytuacji.
Z jednej strony, sprawiedliwo wymaga, aby zesa kar. Z drugiej strony, sytuacja Jego ludu amie
Mu serce i nie moe On patrze na jego bl i zniszczenie. W Ksidze Ozeasza przedstawia si jako
m cudzoonej ony. Wszystko, czego pragnie, to wzi j w ramiona, ale nie moe ignorowa jej
postpowania. Jego plan to nie kara ostateczna, ale kara, ktra pozwoli Mu odzyska jej serce, tak
aby mg odbudowa rodzin. Bg ma taki stosunek nie tylko do Izraela. W Jon 4,2 czytamy: Mod-
li si przeto do Pana i mwi: Prosz, Panie, czy nie to wanie miaem na myli, bdc jeszcze
w moim kraju? Dlatego postanowiem uciec do Tarszisz, bo wiem, e Ty jest Bg agodny i miosier-
ny, cierpliwy i peen askawoci, litujcy si nad niedol. Jonaszowi nie podoba si aska Boga wobec
Niniwy. Okazuje wyrane zadowolenie na wie, e za czterdzieci dni Niniwa zostanie zniszczona,
jednak obrusza si, kiedy w odpowiedzi na okazan skruch Bg wybacza miastu. Nie jest to dla
niego nic nowego, pyta bowiem: Czy nie to wanie miaem na myli? Wydaje si, e mia nadziej,
Wprowadzenie XL

e jeli nie przekae ostrzeenia, lud Niniwy nie okae skruchy i zostanie zniszczony. Bg jednak
zmusi go do przekazania ostrzeenia, aby mieszkacy mogli poaowa swoich czynw, a On mg
im wybaczy. Jonasz skary si: Ty jest Bg [zbyt] agodny i miosierny, cierpliwy i peen askawo-
ci, litujcy si nad niedol. W ten sposb przedstawia stosunek Boga do agresywnego, pogaskiego
narodu Asyryjczykw.
Ksigi Jonasza i Ozeasza stanowi wskazwk do tego, jak odczytywa wszystkie fragmenty do-
tyczce wyrokw Boga w Starym Testamencie. Specjalnoci Boga nie jest karanie, tylko wybaczanie.
Nie moe On jednak wybaczy tym, ktrzy nie oka skruchy. Wysya zatem prorokw, aby ostrzegli
ludzi o nieuniknionej karze, w nadziei na to, e poauj oni swoich czynw i nie bdzie musia na
nich zsya tej kary. Jeli Jego prorocy gin lub s odrzuceni, zazwyczaj posya kolejnych. Moe to
zaj dziesitki, a nawet setki lat, zanim w kocu Bg dojdzie do wniosku, e jeli sprawiedliwo ma
mie jakiekolwiek znaczenie, musi zesa kar, nawet jeli nie jest to dla Niego przyjemne. I nawet
wtedy wraz z kar zsya obietnic odbudowy. Kady dobry rodzic wie, e niegrzeczne dziecko trzeba
w kocu ukara, jednak adnemu z tych rodzicw nie sprawia to przyjemnoci.
Po drugie, w Nowym Testamencie pojawia si kara. Sowa zwizane z sdem lub kar pojawiaj
si w Nowym Testamencie ponad 100 razy. Jeszcze wiksze znaczenie ma fakt, e to Jezus najbardziej
ostrzega przed kar Bo. To On mwi:

Jeli wic prawe twoje oko jest ci powodem do grzechu, wyup je i odrzu od siebie. Lepiej bo-
wiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich czonkw, ni eby cae twoje ciao miao by
wrzucone do pieka. I jeli prawa twoja rka jest ci powodem do grzechu, odetnij j i odrzu od
siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich czonkw, ni eby cae twoje
ciao miao i do pieka (Mt 5,29-30).

To On wygasza przestrogi w Mt 7,13-29 i 24,45 25,46. Tak naprawd, Jezus mwi o Sdzie Osta-
tecznym wicej ni ktokolwiek inny w Nowym Testamencie, zwaszcza jeli zdamy sobie spraw, e
Apokalipsa jest objawieniem Jezusa Chrystusa (czyli przesaniem od Jezusa).
W Nowym Testamencie pojawiaj si rne rodzaje sdw. Mamy tu sd nad samym sob
(J 9,39; 12,47-49), sd Boy (J 8,50), sdy nad pojedynczymi osobami (Dz 12,23) oraz Sd Ostatecz-
ny (J 5,22.27). Napotykamy proste stwierdzenia, e ludzie popeniajcy okrelone czyny nie posid
krlestwa Boego (1 Kor 6,9-10; Ga 5,19-21), a take szczegowe opisy scen sdu (Ap 20,11-15). Co
wane, wszystkie te sytuacje zwizane s z sdem i wiele z nich ma zwizek z Jezusem. Rzeczywicie,
jest On zupenie jak Ojciec.
Nowy Testament propaguje ask i mio, ale ask i mio mona odrzuci. Nowy Testament
naucza rwnie o Sdzie Ostatecznym. Wedug Nowego Testamentu, kady zasuguje na Sd Osta-
teczny, ale Bg gotw jest okaza ask tym, ktrzy auj za grzechy. Jednak, jeli ludzie odrzuc t
ask, czeka ich jeden straszliwy los. Wida zatem, jak podobne s do siebie Stary i Nowy Testament.
W Starym Testamencie Bg posya prorokw, ktrzy gosz wzniose przestrogi przed sdem, jak
rwnie objawienia serca Boga, ktry nawet w obliczu zapowiadanego sdu gotw jest przyj ludzi,
ktrzy oka skruch. W Nowym Testamencie Bg posya apostow i prorokw, ktrzy gosz Ewan-
geli, wzywajc ludzi do skruchy w wietle nadchodzcego Sdu Boego. W tym wzgldzie oba Testa-
menty s ze sob cakowicie zgodne.
Po trzecie, istnieje rnica pomidzy Testamentami w tym, jak opisuj sd. W Starym Testamen-
cie, sd dokonywa si zazwyczaj w trakcie historii. Kiedy lud Izraela zgrzeszy, nie dowiadywa si,
XLI Wprowadzenie

e po mierci pjdzie do pieka, ale e zostanie ukarany przez Madianitw lub Asyryjczykw. Dlatego
te w Starym Testamencie napotykamy wiele sdw. W Ksidze Sdziw Kananejczycy, Moabici,
Madianici, Ammonici i Filistyni wszyscy zostali wykorzystani do ukarania Izraela. Pniej nadeszli
Aramejczycy, Egipcjanie, Asyryjczycy i Babiloczycy. Innymi sowy, Izrael awansowa z bycia s-
dzonym za pomoc wzgldnie lokalnych grup ludzi do bycia sdzonym poprzez wielkie imperia.
Jednak w kadym przypadku sd odbywa si wewntrz historii. Nie mia on miejsca na kocu wiata,
ale zosta ju opisany w naszych ksigach historycznych. Nawet w Ksidze Daniela wikszo prze-
powiedni spenia si w zapisanej historii w czasie konfliktw midzy dynastiami Seleucydw
i Ptolomeuszw w latach 300-164 przed Chr.
Ta rnica wzgldem Nowego Testamentu sprawia, e opisy sdu w Starym Testamencie nie za-
wieraj scen eschatologicznych, takich jak jeziora ognia, topnienie niebios i ziemi, spadanie gwiazd
i wieczne kajdany. Zamiast tego wyrazicie przedstawia straszne wydarzenia, ktre znane byy w-
czesnym ludziom a zbyt dobrze, takie jak gd, plagi, grasujce armie, itp. Lektura szczegowych
opisw prorockich tego typu zdarze nie jest dla nas przyjemna, jednak tak wygldaa rzeczywisto
w tamtych czasach (i dla wikszej czci wiata, take w naszych czasach tak wanie wyglda). Co
wicej, Bg mwi o nich po to, aby ludzie mogli okaza skruch i unikn kary, a nie dlatego, e
sprawia Mu to przyjemno.
Z opisami tymi wie si fakt, e Stary Testament tylko czciowo ujawnia ide ycia po mierci,
a objawienie to nastpuje dopiero pod koniec Starego Testamentu. Przez wikszo czasu ludzie
myleli o mierci jako o zejciu do podziemnego wiata Szeolu, gdzie nie byo chway Boga i w naj-
lepszym przypadku byo poowiczne ycie. Wszystko, czego pragnli, to umrze w susznym wieku,
zostawiwszy po sobie dobre imi oraz zobaczywszy dzieci i wnuki, ktre bd dalej nosi ich imi.
Tak wic sdy opisane w Starym Testamencie przemawiaj do takich pragnie: Bg grozi wyniszcze-
niem caych rodw lub mierci w modym wieku.
W czasach Nowego Testamentu Bg ujawni o wiele wicej na temat przyszego ycia. Dlatego
te sdy opisane w tych ksigach to sdy zwizane z kocem wiata i wskrzeszeniem umarych: ycie
wieczne lub wtrcenie do pieka, ujrzenie wszystkiego, na co si zasuyo, czyli ognia, lub otrzymanie
korony ycia wiecznego. Wszystko to ma si zdarzy poza histori, po powrocie Chrystusa, czyli
kiedy historia, jak znamy, dobiegnie koca.
W takim razie, czy Stary Testament przedstawia Boga sdu a Nowy Testament Boga mioci?
Kategorycznie nie. Oba Testamenty prezentuj Boga mioci, ktry jest zarazem Bogiem sprawiedli-
woci. Bg ofiarowuje mczyznom i kobietom swoj mio i przebaczenie, nawoujc nas do alu
za grzechy, abymy mogli unikn strasznych i wiecznych wyrokw Sdu Ostatecznego.

4 Dlaczego biblijne rodowody nie zawsze si ze sob zgadzaj?

Czsto zadaje si pytanie, czy liczby w rodowodach przedstawionych w Ksidze Rodzaju 5,3-32
i 11,10-32 mog suy do obliczenia daty narodzin Adama. Najwaniejsze, co naley zauway, to to,
e pisarze biblijni nigdy nie stosowali tych liczb w tym celu, mimo e dokonywali innych oblicze. Na
przykad w Wj 12,40 odnotowuj, e lud Izraela przebywa w Egipcie 430 lat; w 1 Krl 6,1, e mino
480 lat od wyjcia z Egiptu do rozpoczcia budowy wityni Krla Salomona; a w Sdz 11,26, e
upyno 300 lat od zajcia Ziemi Obiecanej do czasw Jeftego, sdziego, ktry y okoo 1100 r.
przed Chr.
Wprowadzenie XLII

Wyglda na to, e tekst zdecydowanie odradza nam dodawanie do siebie liczb odnoszcych si
do ycia dziesiciu patriarchw przedpotopowych z 5 rozdziau Ksigi Rodzaju i dziesiciu patriar-
chw z okresu po potopie z rozdziau 11 w celu okrelenia daty stworzenia wiata oraz daty stworze-
nia pierwszych ludzi!
Jakie znaczenia maj wic te liczby, tak dokadnie odnotowane we wspomnianych fragmentach?
Jeli nie moemy ich do siebie dodawa, po co zostay wczone do tekstu? Po pierwsze, zostay one
podane, aby pokaza nam, e pierwotnie ludzie mieli by niemiertelni i y wiecznie. Jeli przedsta-
wimy te dwadziecia dugoci ycia na wykresie, wida wyranie ogln, lecz zdecydowan tendencj
spadkow od pierwszych liczb bliskich tysica, do liczby zblionej do przecitnego wieku czowieka
w naszych czasach, czyli okoo siedemdziesiciu lat. Po drugie, liczby te wskazuj rwnie na to, e
grzech i mier odbijay si na ludzkim ciele i w rezultacie ludzie nie mogli mie dzieci w tak zaawan-
sowanym wieku, jak to pocztkowo byo moliwe.
Biskupi Lightfoot i Usher popenili powany bd, wyraajc poparcie dla teorii, e rasa ludzka
zostaa stworzona 24 padziernika 4004 r. przed Chr. o godzinie 9:30 rano, liczc wedug czasu wa-
ciwego dla poudnika 45. Dane, ktrymi dysponujemy, nie pozwalaj na tak konkluzj! Gwn za-
sad w biblijnych rodowodach jest stosowanie skrtw. Tak wic, na przykad Mt 1,8 pomija trzy
imiona midzy krlem Joramem i Ozjaszem (Uzjaszem): Ochozjasza (2 Krl 8,25), Joasza (2 Krl
12,1) oraz Amazjasza (2 Krl 14,1). W Mt 1,11 pominity zostaje Jojakim (2 Krl 23,34). w. Mateusz
mia na celu skrcenie rodowodw do atwych do zapamitania trzech grup po czternacie osb, jako
e czternacie jest liczb okrelan przez spgoski imienia Dawid; D = 4, V lub hebrajskie waw =
6 i ostatnie D = 4, co daje w sumie 14.
Jeszcze bardziej typowy jest zapis w Mt 1,1, gdzie Jezus Chrystus jest synem Dawida, a ten
z kolei jest synem Abrahama. Dawid y okoo roku 1000 przed Chr., a Abraham okoo 2000 r.
przed Chr. Podobnych rozmiarw przeskoki midzy pokoleniami mona take znale w Rdz 5 i 11.
Jeli zmienilibymy werset Mt 1,1 na wzr rodowodw dawnych patriarchw, brzmiaby on nastpu-
jco: I Abraham y 100 lat [w tym wieku mia syna Izaaka, poprzez ktrego jego rd czy si
z rodem Dawida] i mia syna Dawida. I Dawid mia 40 lat [mniej wicej wtedy urodzi si Salomon,
poprzez ktrego nadejdzie Jezus] i mia syna Jezusa Chrystusa. Tak wic wiek, w jakim patriarcho-
wie mieli swojego pierworodnego syna, funkcjonowa jako wyznacznik momentu, kiedy zostawali oni
ojcami caej linii.
Wyobramy sobie, e mj ojciec by jedn z tych Bardzo Wanych Osb (VIP-w, czyli patriar-
chw) i mia czterech synw, urodzonych kolejno, kiedy mia 100, 120, 140 i 160 lat. Zamy teraz,
e to moja linia, jako najstarszego w rodzinie, jest lini, przez ktr ma nadej Mesjasz, a ja urodzi-
em si, kiedy mj ojciec mia 100 lat. Mesjasz nie nadejdzie przez nastpne 1000 lat, ale rwnie
dobrze, z biblijnego punktu widzenia, mona powiedzie, e mj ojciec mia syna Mesjasza w wieku
100 lat.
Co wicej, tekst biblijny zawiera ostrzeenia, e dodanie do siebie tych liczb przyniesie w skutku
wypaczenia i bdy. Wemy na przykad ostatniego z serii dwudziestu VIP-w: Teracha. Mogoby si
wydawa, e y on 70 lat, a potem urodziy mu si trojaczki (Rdz 11,26), natomiast dugo caego
jego ycia wyniosa w sumie 205 lat (Rdz 11,32). Co si jednak nie zgadza, jako e Abraham opuci
Charan po mierci ojca (Rdz 12,4; Dz 7,4), a mia on wtedy tylko 75 lat, a nie 135 jak powinien, jeli
podane liczby miayby znaczenie, jakiego bymy oczekiwali w naszych czasach! Zatem, jeli dodali-
bymy liczby w tej czci rodowodu, nasz bd wynosiby ju 60 lat, poniewa autor tekstu musia
mie na myli, e Terach zacz mie dzieci w wieku 70 lat i e Abraham w rzeczywistoci urodzi
XLIII Wprowadzenie

si, kiedy jego ojciec mia lat 130, a nie 70. Nie by on najstarszym synem, jednak jego imi podaje
si jako pierwsze, poniewa by on najwaniejsz postaci.
Nikt nie przestudiowa tego zagadnienia tak dokadnie jak nieyjcy ju William Henry Green
w artykule zatytuowanym Primeval Chronology1, opublikowanym w kwietniu 1890 r. w Bibliotheca Sac-
ra. Na przykad, Green stwierdza, e ta sama linia kapaska Aarona pojawia si w 1 Krn 5,27-41 oraz
w Ezd 7,1-5, ale ma ona 22 pokolenia i imiona w 1 Krn 5, a tylko 16 pokole w Ezd 7. Kiedy zestawi-
my ze sob obie listy, wyranie wida, e Ezdrasz celowo przeskakuje z smego imienia do pitnaste-
go, skracajc swoj list, ale w sposb zgodny z tradycj Pisma witego. To samo wida w rodowo-
dach w. Mateusza. Jeli chodzi o ciso, Ezdrasz 8,1-2 skraca list jeszcze bardziej, w widoczny
sposb dajc do zrozumienia, e praprawnuk i wnuk Aarona razem z synem Dawida wyszli z Ezdra-
szem z Babilonu po wyjciu z niewoli! To jest dopiero skrt! Oczywicie, aby lista bya krtsza,
Ezdrasz wymienia tylko najwaniejsze postaci.
W naszych rozwaaniach na temat tych rodowodw i linii genealogicznych w dalszych czciach
tej ksiki, przedstawimy wicej przykadw. Trzeba jednak przyzna, e zagadnienie to jest jednym
z waniejszych, a interpretatorzy lekcewa je ze szkod dla zrozumienia tekstu.

5 Czy liczby w Starym Testamencie s zapisane poprawnie?

Wrd szczeglnie trudnych fragmentw Biblii znajduj si te, ktre zawieraj wielkie liczby, jak np.
spisy ludnoci we wczesnym okresie Izraela lub liczby zwizane z bitwami toczonymi przez ten nard
w pniejszych czasach.
W zapisie liczb w staroytnych dokumentach czsto wystpuj bdy tekstowe spowodowane
licznymi rnicami i brakiem standaryzacji w zapisie liczb midzy rnymi kulturami lub okresami
historycznymi w obrbie jednej kultury lub narodu.
W dostpnych nam dokumentach Starego Testamentu wszystkie liczby zapisywane s fonetycz-
nie. Nie oznacza to jednak, e pocztkowo nie stosowano dokadniejszego systemu liczbowego lub
zapisu za pomoc cyfr, przynajmniej w przypadku niektrych z tych liczb. Mimo e nie odnaleziono
adnych tekstw biblijnych, ktre stosowayby taki system, wykopaliska w Izraelu ujawniy znaki ka-
mieniarskie i zapisy przypominajce proste rachunki. Jedyne liczby, jakie znaleziono w materiaach
epigraficznych odkrytych przez archeologw, pojawiaj si na najwczeniejszych inskrypcjach, takich
jak Kalendarz z Gezer, Kamie Moabitw, Ostraka z Samarii oraz inskrypcje Ezechiasza w Siloe.
Liczby tam wystpujce s albo bardzo mae, od 1 do 3, albo zapisane fonetycznie.
Niektre liczby w ogle nie powinny by brane pod uwag w dyskusji, jako e pochodz z p-
niejszych uzupenie, ktre nie znajdoway si w oryginalnym tekcie. Tak wic po pierwsze przycho-
dzi nam do gowy okres od stworzenia wiata do potopu, ktry wedug hebrajskich manuskryptw
mia trwa 1656 lat, podczas gdy grecka Septuaginta mwi o 2242 latach, a teksty samarytaskie
o 1307 latach.
Pominicie w Torze samarytaskiej najpierw stu lat midzy Jeredem a Metuszelachem i kolej-
nych stu dwudziestu dziewiciu z ycia Lameka, oraz wspomnienie o czasie narodzin jego pierworod-

1
Przedruk tego artykuu ukaza si w: Walter C. Kaiser Jr., ed., Classical Evangelical Essays in Old Testament Inter-
pretation (Grand Rapids, Mich.: Baker, 1972), s. 13-28.
Wprowadzenie XLIV

nego syna, sugeruje regularno, ktra moe wskazywa na problemy z transkrypcj tekstw podczas
ich kopiowania. Rwnoczenie, Septuaginta dodaje po sto lat do wieku Adama, Seta, Enosza, Kena-
na, Mahalaleela i Henocha w momencie narodzin ich pierworodnych, natomiast do wieku Lameka
dodaje tylko sze lat. Okrelajc pozosta dugo ycia tych samych szeciu patriarchw, wersje te
potrcaj te sto lat. Teksty greckie i hebrajskie zgadzaj si co do cakowitej dugoci ycia patriar-
chw (jeli mielibymy zrobi to, co w tekcie nigdy nie ma miejsca, tzn. doda do siebie liczby),
z wyjtkiem czterech lat rnicy w yciu Lameka. Niemniej jednak, tekst samarytaski przypisuje
Matuzalemowi jedynie 720 lat ycia, podczas gdy wersja hebrajska daje mu w sumie 969 lat. Rnice
midzy tymi trzema tekstami s tak systematyczne, e bdy atwiej jest wytumaczy, jeli zaoymy,
e kopista pracowa z jakim bezporednim systemem liczbowym, ktry uywa systemu znakw
(cyfr), a nie zapisu fonetycznego liczb.
Podobne problemy pojawiaj si w innych miejscach. Na przykad niektre teksty mwi, e
podczas rozbicia si statku w. Pawe mia ze sob na pokadzie 276 osb, a w kilku innych manu-
skryptach czytamy, e byo ich 76. Podobnie synna liczba 666 z Ap 13,18 w niektrych tekstach
widnieje jako 616. W niektrych wersjach Starego Testamentu na skutek lekcewacego traktowania
Arki Paskiej ginie 50017 mczyzn z Bet-Szemesz, jednak suszniejszy wydaje si zapis o 70 zabi-
tych (1 Sm 6,19), poniewa miasto w tych czasach rzadko kiedy osigao liczb 50000 mieszka-
cw.
Jednak nie ze wszystkimi liczbami w Biblii mona sobie tak atwo poradzi. Liczba wojownikw
Izraela powyej dwudziestego roku ycia sugeruje, e z Egiptu wyszo i przez 40 lat bkao si po
pustyni ponad dwa miliony ludzi. Spowodowao to, e podjto prby zredukowania tej liczby i posu-
yo jako przykad postpowania z podobnymi stwierdzeniami w Biblii. Jednym z najsawniejszych
rozwiza jest wzicie hebrajskiego sowa elep4, zazwyczaj rozumianego jako tysic i przetumacze-
nie go jako rodzina, klan lub grupa z jednego namiotu2. Jeli zastosujemy to tumaczenie
w 1 i 26 rozdziale Ksigi Liczb, wwczas liczba wojownikw spadnie z 603550 do 5000 lub 6000.
Sowo to na pewno mona zastosowa w ten sposb, poniewa w Ksidze Sdziw 6,15 czytamy:
Rd (elep4) mj jest najbiedniejszy w pokoleniu Manassesa. W rezultacie jednak, taka prba reduk-
cji powoduje wicej problemw w innych miejscach w tekcie. Na przykad w Wj 38,25-26, gdzie
pobiera si p sykla od kadego z 603550 wojownikw powyej 20 roku ycia zebrano 100 talentw
i 1775 syklw. Na 1 talent przypada 3000 syklw, zatem 3000 razy 100 rwna si 300000, co po
dodaniu 1777 daje razem 310775. Zakadajc, e kady mczyzna powyej lat dwudziestu by wart
p sykla, 301775 razy 2 wynosi 603550, a liczba ta zgadza si z t wymienion w Lb 1,46 i jest
zbliona do liczby na kocu marszu w Lb 26,51 (601730 mczyzn). Zatem rozwizanie jednostek
rodzinnych, ktre dziaa w jednym miejscu, gdzie indziej tylko pogarsza spraw w tym przypadku
w sumarycznej kwocie darw zebranych na przybytek; tak wic liczba 603550 wojownikw jest jed-
nak poprawna, a nard liczy prawdopodobnie okoo dwch milionw ludzi.
Jedne z najbardziej znanych rozbienoci w liczbach w Biblii mona znale w okresie po wyjciu
z Egiptu, a zwaszcza w Ksidze Kronik. Wikszo nie-ewangelicznych interpretatorw uwaa, e
liczby w Ksidze Kronik s zbyt wysokie i nieprawdopodobne. To przede wszystkim ten fakt sprawi,

2
Pierwszym, ktry to zasugerowa by Sir W. M. Flinders Petrie (Egypt and Israel, London: SPCK, 1911, s. 42).
Zostao to dostrzeone i ponownie wykorzystane przez G. E. Mendenhalla w The Census Lists of Numbers 1 and 26,
Journal of Biblical Literature 77 (1958): 52-66.
XLV Wprowadzenie

e Ksiga Kronik wydaje si podejrzana w oczach wielu wspczesnych egzegetw. W Pierwszej

i Drugiej Ksidze Kronik pojawia si okoo 629 liczb3.
Typowym przykadem jest tu rozmiar armii Jozafata. 2 Krn 17,14-18 wyszczeglnia pi grup o-
nierzy w liczbie 300000, 280000, 200000, 200000 oraz 180000, co razem daje armi w rozmiarze
1160000 ludzi. Wielu uczonych uwaa t liczb za zbyt wysok. Nie ma jednak innych liczb, z ktrymi
mona by byo j porwna, aby oceni jej autentyczno. Jedyny argument to to, e uczeni uwaaj j
za zbyt wysok.
Sprawa wyglda powaniej w przypadku tekstw, gdzie rwnolegle pojawiaj si podobne liczby.
(Autor odnosi si do danych z oryginau hebrajskiego rnie interpretowanych w tumaczeniach na
inne jzyki przyp. red.) Oto kilka przykadw, na ktre warto zwrci uwag: 1 Krn 19,18 wymienia
7000 rydwanw, a 2 Sm 10,18 700; 1 Krl 5,6 wymienia 40000 (wg Biblii Gdaskiej; wg Biblii Ty-
siclecia: 4000 przyp. red.) przegrd dla koni i rydwanw, podczas gdy 2 Krn 9,25 wymienia ich
4000; 2 Krl 24,8 mwi, e w chwili objcia wadzy Jojakin mia osiemnacie lat, a 2 Krn 36,9 za-
pewnia nas, e mia on lat osiem4. (Biblia Gdaska i Biblia Warszawsko-Praska podaj 8 lat; Biblia
Tysiclecia podaje 18 lat przyp. tum.) Z tych przykadw jasno wynika, e mamy do czynienia
z bdem w transkrypcji, ktry jest podstawowym bdem, jaki mona napotka w co najmniej jednej
rodzinie hebrajskich manuskryptw.
J. Barton Payne podsumowuje to nastpujco: (...) w jedenastu przypadkach rozbienoci midzy
liczbami podawanymi w Ksigach Kronik, Samuela i Krlewskich z powodu bdu popenionego przez
kopist, Ksigi Kronik mwi prawd w piciu przypadkach, nieprawd w piciu, za w jednym przy-
padku pozostaje to niewiadom5.
Jeszcze jeden wyrniajcy si przykad rwnolegych list zawierajcych sprzeczne liczby mona
znale w Ne 7 i Ezd 26. Na obu listach pojawiaj si 33 rody i 153 liczby, z ktrych 29 jest parami
rnicych si w kadej z tych dwu ksig. Moemy przypuszcza, e jeli zastosowano tu zapis licz-
bowy, z pionowymi kreskami odpowiadajcymi jednostkom, poziomymi kreskami odpowiadajcymi
dziesitkom i stylizowanymi mems (pierwsza litera w hebrajskim sowie me4h sto) odpowiadaj-
cymi setkom, skryba mg le przepisa jedn z kresek. Jeli przyjmiemy to zaoenie, wikszo
rnic powinna mie zwizek z jedn kresk.
Istnieje rwnie prawdopodobiestwo, e liczby zaleay od kontekstu, w jakim odbywao si licze-
nie. Lista Ezdrasza powstaa podczas zgromadze ludnoci w Babilonie, natomiast list Nehemiasza
sporzdzono w Judei, po odbudowaniu murw Jerozolimy. Wiele osb mogo w tym czasie zmieni

3
Najnowsze prace na temat liczb w omawianych fragmentach z konserwatywnego punktu widzenia opublikowa J. Barton
Payne w The Validity of the Numbers in Chronicles, Bibliotheca Sacra 136 (1979): 109-128, 206-220 oraz w: The Validity of
the Numbers in Chronicles, Near East Archaeological Society Bulletin New Series 11 (1978): 5-58.
4
Warto zwrci uwag na wan prac Johna W. Wenhama, Large Numbers in the Old Testament, Tyndale Bulletin
18 (1967): 19-53.
5
J. Barton Payne, 1, 2 Chronicles, w: The Expositors Bible Commentary, tom 4, wyd. Frank E. Gaebelein (Grand Rapids,
Mich.: Zondervan, 1988), s. 311. Szczeglnie wart uwagi jest Zacznik A, s. 561, Numbers in Chronicles That Disagree with
Their Old Testament Parallels, oraz Appendix B na s. 562, Numbers over 1,000 Unique to Chronicles. Zob. rwnie Payne,
Validity in Numbers, Bibliotheca Sacra, s. 126. Payne by zdania, e z 629 liczb w Ksigach Kronik jedynie liczby
w 1 Krn 22,14 i 29,4.7 wymieniajce metale szlachetne ofiarowane do wityni Salomona, wymagaj bardziej specyficz-
nego wytumaczenia.
6
Zob.: H. L Allrik, The Lists of Zerubbabel (Nehemiah 7 and Ezra 2) and the Hebrew Numerical Notation, Bulletin
of the American Schools of Oriental Research 136 (1954): 21-27.
Wprowadzenie XLVI

zdanie, podczas gdy wiele innych mogo umrze. Koniec kocw, sprawa przedstawia si tak, jak to
okrela Allrik: (...) podczas gdy na pierwszy rzut oka te rnice tekstowo-liczbowe mog si wydawa
szkodliwe, w rzeczywistoci podnosz one warto tych list, poniewa wskazuj na ich prawdziwy cha-
rakter i wiek7.

6 Czy daty panowania krlw w Starym Testamencie

zgadzaj si z histori wieck?

Mwi si, e chronologia jest krgosupem historii. Wydaje si zatem, e naleaoby podj powan
prb pogodzenia ze sob licznych wzmianek chronologicznych dotyczcych krlw Izraela i Judy
wystpujcych w Biblii. Ksigi Krlewskie zawieraj imponujc ilo materiau chronologicznego
podajcego fakty dotyczce krlw hebrajskich: kiedy zaczynali panowanie, kiedy krl obejmowa
tron w ssiednim krlestwie Izraela lub Judy, ile lat panowa kady krl i w jaki sposb wydarzenia
w historii biblijnej wizay si z histori innych narodw staroytnego Bliskiego Wschodu. Jednak
zawioci dat i systemw s tak skomplikowane, e trudno nie zgodzi si ze w. Hieronimem, ktry
podobno w IV wieku stwierdzi:

Jeli przeczyta si wszystkie ksigi Starego Testamentu, napotyka si tyle niezgodnoci w kwestii
lat panowania krlw Judy i Izraela, e prba wyjanienia tego zagadnienia wydaje si raczej
zajciem dla kogo, kto dysponuje du iloci wolnego czasu, a nie dla uczonego8.

Wspczeni naukowcy jeszcze mocniej wypowiadaj si na temat trudnego do rozpracowania mate-

riau. Istnieje jednak czowiek, ktry powici wikszo ycia na rozwizanie tego wza gordyjskie-
go: Edwin R. Thiele. Podczas studiw doktoranckich na Uniwersytecie w Chicago udao mu si
ostatecznie pogodzi ze sob wszystkie dane i udowodni, e s one dokadne i precyzyjne. Chocia
chronologia Thieleego, podobnie jak adna inna, nie zyskaa cakowicie powszechnej aprobaty, do-
wody przez niego zgromadzone nigdy nie zostay cakowicie odrzucone. Gwny zarzut, jaki si mu
stawia to to, e zbyt powanie traktowa dane zawarte w Biblii i perfekcyjnie je ze sob zharmonizowa
i w tym przypadku sowo zharmonizowa ma znaczenie negatywne. Osobicie uwaam jednak, e ar-
gumenty Thieleego utrzymuj si ju ponad czterdzieci lat i trudno je obali, mimo wielu prb
znalezienia rozwizania, ktre nie traktowaoby Biblii i zawartych w niej informacji tak powanie jak
to czyni Thiele.
Thiele zacz od ustalenia podstawowych dat. Najwaniejszym elementem w zrealizowaniu tego
kroku byo archeologiczne odkrycie listy eponimw asyryjskich, ktra obejmowaa, w porzdku chro-
nologicznym, wszystkie lata od 892 do 648 przed Chr. Listy te okrelay, jaki czowiek by eponimem
danego roku, a rwnoczenie czsto wspominay o gwnych wydarzeniach, ktre miay miejsce
w tym czasie.
W roku Bur-Sagaela, wadcy Guzany, zanotowano, e mia miejsce bunt w miecie Assur.
W miesicu Simanu, miao miejsce zamienie soca. Obecnie, za pomoc oblicze astronomicz-

7
Tame, s. 27.
8
Jak cytuje Edwin R. Thiele, A Chronology of the Hebrew Kings (Grand Rapids, Mich.: Zondervan, 1977), s. 12.
Thiele nie podaje rda cytatu.
XLVII Wprowadzenie

nych, wydarzenie to mona skorelowa w naszym kalendarzu juliaskim z dat 15 czerwca 763 przed
Chr. Jako e moemy ustali konkretn dat kadego roku z listy eponimw, zarwno przed, jak i po
zamieniu soca z 15 czerwca 763 przed Chr., warto zauway, e w roku Dajan-Aszur 853 przed
Chr., w szstym roku panowania Salmanasara II, miaa miejsce bitwa w Karkar, w ktrej jego prze-
ciwnikiem by krl izraelski Achab. Dwanacie lat pniej, w roku Adad-rimani 841 przed Chr. Sal-
manasar przyj hod od krla Ia-a-u, wadcy Izraela. Nie mg to by nikt inny tylko krl Jehu.
Tak si skada, e midzy mierci krla Achaba i wstpieniem na tron krla Jehu mino 12 lat
(dwa lata urzdowe, a jeden faktyczny dla krla Ochozjasza 1 Krl 22,52 oraz dwanacie urzdowych
a jedenacie faktycznych lat dla Jorama 2 Krl 3,1). Tak wic 853 jest rokiem mierci Achaba, a 841
rokiem wstpienia na tron Jehu. To daje nam punkt zaczepienia, aby poczy histori Izraela i Judy
z czasem bezwzgldnym i wydarzeniami na wiecie.
Podobne poczenie mona znale w chronologii asyryjskiej, ktra umiejscawia trzeci kampa-
ni Senacheryba przeciwko Ezechiaszowi w roku 701 przed Chr. Wedug rde asyryjskich miny 152
lata od szstego roku panowania Salmanasara III i jego bitwy przeciw Achabowi w Karkar w 853 przed
Chr. Rwnoczenie, zrekonstruowana historia Hebrajczykw potwierdza, e od mierci Achaba do
czternastego roku panowania Ezechiasza (701 przed Chr.) miny 152 lata. Mamy zatem kolejny zwi-
zek ze wiatow chronologi i histori.
Opierajc si na tych dwch gwnych zwizkach z histori, Thiele zauway trzy istotne zasady
w chronologii staroytnego Izraela i Judy. Pierwsza zwizana jest z rnicami w latach kalendarzo-
wych Judy i Izraela: rok w Izraelu rozpoczyna si w miesicu Nisan, na wiosn, podczas gdy w Judzie
pierwszym miesicem roku by Tiszri, na jesieni. Oznacza to, e w datowaniu bezwzgldnym, w od-
niesieniu do naszego kalendarza rozpoczynajcego si w styczniu, rok rozpoczynajcy si od miesi-
ca Nisan zaczyna si i koczy na wiosn, obejmujc tym samym czci dwch naszych lat kalenda-
rzowych. To samo dzieje si w przypadku roku rozpoczynajcego si w miesicu Tiszri, trwajcego
od jesieni do jesieni. Jeszcze wicej komplikacji wnosi fakt, e jeden rok panowania w Izraelu zazbia
si z dwoma latami panowania w Judzie.
Kolejn cech chronologii Judy i Izraela jest stosowanie systemw kalkulacji wedug roku po
wstpieniu na tron i bez roku po wstpieniu na tron. Od czasu podziau kraju za panowania Salomo-
na Krlestwo Pnocne i Poudniowe uyway przeciwstawnych systemw liczenia lat panowania swoich
wadcw. W systemie bez roku po wstpieniu na tron pierwszy rok panowania liczy si jako pierwszy,
podczas gdy w systemie roku po wstpieniu na tron pierwszy rok panowania liczy si dopiero, kiedy
min pierwszy miesic roku (Nisan lub Tiszri) i nastpnie peen rok kalendarzowy. W Judzie stosowa-
no system roku po wstpieniu na tron od Roboama do Jozafata, a w Izraelu system bez roku po
wstpieniu na tron od Jeroboama do Achaba. Stosunki midzy dwoma narodami ociepliy si za pano-
wania Achaba i Jozafata, co zostao przypiecztowane maestwem Atalii, crki Achaba i Jezebel,
z ksiciem Joramem, synem Jozafata. W 2 Krl 8,18 czytamy, e Joram kroczy drog krlw izraelskich
podobnie jak czyni rd Achaba poniewa crka Achaba bya jego on. Joram i Atalia wprowadzi-
li do Judy system bez roku po wstpieniu na tron, ktry utrzyma si do momentu, kiedy krl Izraela
Joasz poczu si uraony, poniewa krl Judy Amazjasz zaproponowa maestwo swojego syna
z krlewsk crk (2 Krl 14,8-10). Jednak jeszcze zanim stosunki dyplomatyczne zostay ostatecznie
zerwane, oba narody przeszy na system roku po wstpieniu na tron i z jakiego powodu aden ju
z niego nie zrezygnowa.
Trzeci cech chronologii zauwaon przez Thieleego jest to, e kady nard stosowa wasny
system liczenia lat panowania wadcy drugiego narodu. Tak wic Roboam, krl Judy, rzdzi przez
Wprowadzenie XLVIII

17 lat wedug judejskiego systemu roku po wstpieniu na tron, jednak wedug systemu bez roku po
wstpieniu na tron obowizujcego w Izraelu, byo to 18 lat. Te trzy zasady oblicze chronologicznych
w Izraelu i Judzie s niezbdne, aby zrozumie znaczenie liczb uywanych w opisach panowania po
szczeglnych krlw.
Wedug Thieleego, data podziau krlestwa po mierci Salomona przypada na 931930 przed Chr.
Data ta zostaa jednak odrzucona przez wikszo naukowcw. Jeszcze okoo 10-20 lat temu bya po
wszechnie akceptowana teoria Williama Foxwella Albrighta twierdzca, e wydarzenie to miao miejsce
w roku 922 przed Chr., jednak data ta pozostaje w niemal cakowitej sprzecznoci z informacjami za
wartymi w Biblii. Albright twierdzi, e zwaywszy na dane zawarte w 2 Krn 15,19 i 2 Krn 16,1 naley
skrci panowanie Roboama o co najmniej 8 a moe i 9 lat9 w stosunku do tego, co wynika z tekstu
Biblii.
Taki skrt nie jest potrzebny, jeli dobrze zrozumiemy szczegy, tak, jak uporzdkowa je Thiele.
Pniej, John Hayes i Paul Hooker zaproponowali 927/926 przed Chr. jako pierwszy rok panowania
Roboama w Judzie i Jerobama wrd dziesiciu plemion pnocnego Izraela10. Doszli oni do tej daty,
odrzucajc wszystkie trzy zasady Thielego i modyfikujc dane biblijne, jeli z jakiego powodu uzna
li je za niedokadne.
Jednak dokadno ustalonej przez Thielego daty 931/930 przed Chr. mona udowodni.
W tym celu wystarczy spojrze na ponisz tabel.

Juda Izrael
Oficjalna liczba lat Oficjalna liczba lat Rzeczywista liczba lat
Roboam 17 Jeroboam 22 21
Abiasz 3 Nadab 2 1
Asa 41 Basza 24 23
Jozafat 18 Ela 2 1
suma: 79 Omri 12 11
Achab 22 21
Ochozjasz 2 1
suma: 86 79

Tabela Thielego prezentuje dwa istotne fakty: (1) 86 lat wedug systemu bez roku po wstpieniu na
tron to jedynie 79 lat kalendarzowych, ktre odpowiadaj systemowi z rokiem po wstpieniu na
tron obowizujcym w Judzie i (2) od mierci Achaba w roku 853 przed Chr. (co ustalono, biorc
pod uwag obserwacje astronomiczne w listach eponimw i 12 lat dzielce Jehu od Achaba) do po
cztku podziau monarchii mino 78 lat. Tak wic dodajc 78 do 853, otrzymujemy jako dat podzia
u krlestwa lata 931/930 przed Chr.

9
William Foxwell Albright, The Chronology of the Divided Monarchy of Israel, Bulletin of the American Schools of
Oriental Research 100 (December 1945): 20, przypis 14.
10
John H. Hayes and Paul K. Hooker, A New Chronology for the Kings of Israel and Judah and Its Implications for
Biblical History and Literature (Atlanta: John Knox, 1988), s. 18.
XLIX Wprowadzenie

W okresie istnienia krlestw hebrajskich naoyo si na siebie dziewi panowa lub regencji.
Fakt ten stanowi czwart istotn zasad, ktr naley przyj i bra pod uwag, odnoszc si do dat
panowania i koregencji krlw Izraela i Judy. Pierwsze nakadajce si na siebie panowania naleay
do Tibniego i Omriego w Izraelu. W 1 Krl 16,21 czytamy: Wwczas lud izraelski podzieli si. Poowa
chciaa obwoa krlem Tibniego, syna Ginata, a poowa bya za Omrim. W zwizku z tym, w tym
czasie istniay trzy krlestwa: dwa na pnocy, pod panowaniem Tibniego i Omriego i jedno na pou-
dniu: Juda.
Trzy rwnoczesne krlestwa istniay rwnie pniej, kiedy na pnocy jednym krlestwem rz-
dzi Menachem, a drugim, rozcigajcym si prawdopodobnie od Gileadu, Pekach. Ozeasz w Oz 5,5
jest wiadkiem tego faktu i ostrzega: Pycha Izraela wiadczy przeciw niemu, nieprawo do upadku
wiedzie Efraima, z nim razem upada te Juda. Warto zauway, e wymienione s tu trzy krlestwa,
jako e na pnocy znowu byo dwch wadcw.
Trzeci przypadek to dwanacie lat wsplnych rzdw Joasza i Jeroboama II w Izraelu, o czym
czytamy w 2 Krl 13,10 i 2 Krl 14,23. Tak wic szesnacie lat Joasza i czterdzieci jeden lat Jeroboa-
ma II powinny da w sumie pidziesit siedem, jednak, jeli wemiemy pod uwag koregencj,
w rzeczywistoci otrzymujemy tylko czterdzieci pi lat.
Inny przypadek koregencji to dwadziecia cztery z pidziesiciu dwch lat panowania Azaria-
sza, ktre naoyy si na dwadziecia dziewi lat rzdw Amazjasza. Tutaj znowu autentyczny czas
panowania obu krlw redukuje si z osiemdziesiciu dwch do pidziesiciu siedmiu lat.
Po raz pity, rzdy dwch wadcw naoyy si na siebie podczas koregencji Jotama i Azariasza,
wspomnianej w 2 Krl 15,5. Azariasz zachorowa na trd, wic syn rzdzi w jego imieniu. Podobnie
wygldaa szsta koregencja, midzy Achazem i Jotamem w Judzie, jako e atak Pekacha i Resina
skierowany by nie tylko przeciwko Achazowi (2 Krl 16,5-9), ale rwnie przeciw Jotamowi (2 Krl
15,37).
Krl Joram wsprzdzi ze swoimi ojcem Jozafatem, o czym mwi 2 Krl 8,16: W pitym roku
[panowania] Jorama, syna Achaba, krla izraelskiego, Joram, syn Jozafata, zosta krlem judzkim.
Dalsze potwierdzenie tego faktu mona znale w synchronizmie przedstawionym w 2 Krl 3,1, gdzie
Joram obejmuje tron w osiemnastym roku panowania Jozafata, krla judzkiego, ale wedug 2 Krl
1,17 zaczyna panowanie w drugim roku panowania Jorama, syna Jozafata. Tak wic osiemnasty rok
panowania Jozafata by drugim rokiem koregencji z Joramem. Oznacza to, e Joram zacz wsprz-
dzi z ojcem w siedemnastym roku jego panowania, kiedy to, jak si okazuje, Juda poczya siy
z Izraelem przeciwko Asyrii. Rozwaga nakazywaa, eby Jozafat umieci Jorama na tronie, zanim
podejmie to wsplne przedsiwzicie przedsiwzicie, w ktrym Achab, krl Izraela, zgin (1 Krl
22,29-37), a Jozafat cudem uszed z yciem.
sma koregencja zachodzi midzy Jozafatem i jego ojcem As, ktry jest ju w podeszym wieku.
W trzydziestym dziewitym roku panowania, Asa zapada na powan chorob ng. Skania go to do
tego, by pod koniec trwajcych czterdzieci jeden lat rzdw uczyni Jozafata regentem, aby rzdzi
krajem z jego pomoc (2 Krn 16,12).
Ostatni koregenci to Manasses i Ezechiasz. W tym przypadku czynnikiem decydujcym rwnie
bya choroba (2 Krl 20,1.6). Jeli wemiemy pod uwag, e Ezechiasz ma przed sob jedynie pitna-
cie lat ycia, mona si spodziewa, e umieci na tronie Manassesa wystarczajco wczenie, aby
nauczy go, jak rzdzi krajem.
Tak wanie przedstawia si podwjne datowanie w obliczaniu lat panowania, koregencji
i synchronicznoci wrd krlw Judy i Izraela.
Wprowadzenie 

7 Czy historia przedstawiona w Biblii znajduje poparcie w archeologii?

Aby uczci 20. urodziny Biblical Archaeology Review, wydawcy poprosili Michaela D. Coogana
o utworzenie listy 10 najwikszych odkry z okresu nowoytnych bada archeologicznych w regio-
nie staroytnego Bliskiego Wschodu11. Jego wybr zawiera: (1) XI tabliczk Eposu o Gilgameszu
zachowan w Niniwie, odpowiednik biblijnej opowieci o potopie; (2) malowida cienne z XIX w.
przed Chr. w Bani Hassan w Egipcie, ukazujce 37 kupcw azjatyckich i wskazujce, jak mogli wy-
glda patriarchowie; (3) wityni w Gezer, niedaleko Tel Awiwu, z 1600 r. przed Chr.; (4) rzebio-
ny n z koci soniowej z Megiddo z XIII lub XII w. przed Chr.; (5) naszyjnik z bogini podnoci
z Ras Szamra w Syrii z XIV lub XII w. przed Chr.; (6) zbiornik wodny w Gibeonie, ok. 10 km na
pnoc od Jerozolimy z XI w. przed Chr., gdzie siy Dawida pod wodz Joaba walczyy prawdopodob-
nie przeciwko siom Iszbaala, syna Saula, dowodzonymi przez Abnera (2 Sm 2,12-17); (7) Otarz
w Beer Szewa w poudniowym Izraelu z VIII w. przed Chr.; (8) srebrny amulet w ksztacie zwoju
z VII wieku z Ketef Hinnom, w pobliu Jerozolimy, na ktrym widnieje imi Jahwe; (9) twierdza
Masada na poudniowo-zachodnim wybrzeu Morza Martwego z II w. przed Chr.; oraz (10) map
mozaikow z Madaby w Jordanii z VI w. po Chr. Kade z tych odkry jest rzeczywicie sensacyjne
i ilustruje jaki aspekt tekstu biblijnego.
Znaleziska archeologiczne przyniosy niesamowite plony. Do najbardziej zaskakujcych odkry
ostatnich lat nale: (1) odkrycie w 1993 r. przez Abrahama Birana aramejskiej inskrypcji z Tel Dan
z poowy IX w. przed Chr., ktra wspomina o Domu Dawida; (2) inskrypcja z Afrodyzji w pou-
dniowo-zachodniej Turcji, opublikowana w 1987 r., zawierajca pierwszy poredni dowd dla odwo-
a w. ukasza do tych, ktrzy boj si Boga; (3) pierwszy zewntrzny dowd na istnienie Poncju-
sza Piata, odkryty w Cezarei w 1961; (4) napis na tynku w Deir Alla w Jordanii z poowy VIII w.
przed Chr., odzwierciedlajcy wizj Balaama, syna Beora, prawdopodobnie tego samego, o ktrym
czytamy w Lb 22 24; (5) odkrycie w 1990 roku dwunastu ossuariw, czyli naczy do przechowywa-
nia prochw, w tym dwu naczy z imieniem Jzefa, syna Kajfasza12, gdzie chodzi prawdopodobnie
o tego samego kapana, ktry prowadzi proces przeciwko Jezusowi i (6) w 1995 r. zlokalizowanie
Betsaidy na pnocno-wschodnim obszarze Galilei, skd pochodzio kilku uczniw Jezusa. List t
mona by kontynuowa bardzo dugo.
Jednak nie wszystkie odkrycia przyczyniy si do postpw w naszym rozumieniu tekstu biblijne-
go i Pisma witego. Niektre z nich zaowocoway powanymi problemami z interpretacj i wywoa-
y gorce dyskusje midzy zwolennikami przeciwstawnych opinii. Najwikszy dylemat wie si
z faktem, e ani egipskie, ani izraelskie rda nie s w stanie ustali daty, trasy i charakteru wyjcia
Izraelitw z Egiptu. Jest to dla nas duym rozczarowaniem, jako e rwnoczenie podaj one infor-
macje na temat wszystkiego, co wydarzyo si od wyjcia z Egiptu i bkania si po pustyni, do pod-
boju i osiedlenia si na ziemi Kanaan. Obecnie, jeli chodzi o odpowied na te pytania, biblici nieraz
s bardziej niepewni ni wczeniej.
Na przykad, niektre fakty powstrzymay uczonych przed przyjciem tradycyjnie uznawanych
dowodw biblijnych na to, e wyjcie z Egiptu miao miejsce w 1450 roku, a dojcie do Ziemi Obie-

11
Michael D. Coogan, 10 Great Finds, Biblical Archaeo-logy Review 21, nr 3 (1995): 36-47.
12
Zob. rwnie: Zvi Greenhut, Burial Cave of the Caiphas Family, Biblical Archaeology Review 18, nr 5 (1992):
28-36, 76; oraz Ronny Reich, Caiphas Name Inscribed on Bone Boxes, Biblical Archaeology Review 18, nr 5
(1992): 38-44, 76.
LI Wprowadzenie

canej w 1410 roku przed Chr. W poowie wieku XX pojawia si tendencja przyjmujca tak zwan
Oglnie Akceptowan Dat (GAD) czyli 12301220 r. przed Chr. dla wkroczenia do ziemi Kanaan.
Jednak obecnie nawet ta teoria upada, jako e sze z miejsc, ktre Biblia opisuje jako podbite przez
Izraelitw (tzn. Jerycho, Aj, Gibeon, Hebron, Chorma/Zefat i Arad) nie nosi ladw okupacji z XIII
wieku. To samo dotyczy miast Debir i Lakisz.
To niedopasowanie midzy dowodami archeologicznymi i biblijn tradycj podboju sprawio,
e uczeni, ktrzy przesunli ju dat objcia Ziemi Obiecanej o 200 lat w stosunku do daty wynika-
jcej z treci Biblii, z 1410 przed Chr. do 1230 lub 1230 przed Chr., zaczli szuka innych rozwiza.
Niektre z tych nowych teorii zyskay ju znaczce poparcie. Midzy nimi znajduje si teoria pokojo-
wej infiltracji (pogld od duszego czasu preferowany przez uczonych niemieckich) oraz jeszcze wie-
sza teoria rewolty chopskiej Georgea Mendenhalla i Normana K. Gottwalda. Obie te teorie porzuca-
j cakowicie potrzeb podboju i zastpuj j powstaniem lokalnych chopw przeciw centrom miej-
skim lub pokojowym przejciem miast.
Niemniej jednak, w 1 Krl 6,1 czytamy, e Wyjcie miao miejsce 480 lat przed tym, jak Salomon
rozpocz budow wityni w roku 967 przed Chr., co znowu wskazywaoby na dat 1447 przed Chr.
Sdz 11,26 rwnie mwi, e Izraelici osiedlili si 300 lat przed Jeft, ktry y okoo 1100 przed Chr.,
co znowu daje dat zajcia ziemi okoo roku 1400 przed Chr.
Nie tak dawno John J. Bimson i David Livingston przyczynili si do znacznego postpu
w kwestii rozwizania problemw archeologicznych i zharmonizowania tych rozwiza z Bibli13.
Osignli to gwnie dziki przesuniciu daty koca rodkowej epoki brzu o okoo 100 lat do przodu,
czyli z 1550 do okoo 1420 przed Chr. Przesunicie to skutkuje prawie idealn wspzalenoci
midzy danymi archeologicznymi i biblijnym opisem podboju Kanaan. Ciekawe, co stanie si z t
teori w przyszoci.
Istniej te inne przykady rozbienoci midzy archeologi i Bibli. Jednym z przykadw jest
14 rozdzia Ksigi Rodzaju. Jeli istnieje rozdzia, ktry wydaje si czy patriarchw z ich zewntrz-
nym wiatem, to wanie Rdz 14. Niestety nie moemy zidentyfikowa z ca pewnoci adnego
z czterech krlw Mezopotamii. Niektrzy twierdz, e Ariok, krl Ellasaru (Rdz 14,1) to moe
by Arriyuk wspomniany na osiemnastowiecznych tabliczkach z Mari, jednak nie jest to cakowicie
pewne. Przed laty sdzono, e Hammurabi (rzekomo Amrafel z Rdz 14,1) by jednym z czterech,
jednak okazao si to bdne zarwno z przyczyn filologicznych, jak i dlatego, e Hammurabi y duo
pniej (ok. 17921750 przed Chr.) ni maj miejsce wydarzenia opisane w Rdz 14.
W Rdz 14,13 pojawia si pierwsze nazwisko etniczne w Biblii: Abram Hebrajczyk. Na tabliczkach
z Mari i w listach z Amarna z XIV i XIII wieku przed Chr. czsto wspomina si o tajemniczej grupie
etnicznej ludzi, ktrzy czasem suyli take za najemnikw, zwanych Hapiru, Habiru, Hapiri lub Apirim
wszystkie warianty nazwy, ktra moga si odnosi do grupy ludzi kojarzonych w ten czy inny sposb
z hebrajczykami. Z etymologicznego punktu widzenia, nazwa hebrajczyk pochodzi od imienia Eber, jedne-
go z potomkw Szema. Uwaa si jednak, e hebrajczycy mogli stanowi jedn z grup wchodzcych
w skad Hapiru.
Odniesienie do dowiadczonych ludzi w Rdz 14,14 to tumaczenie terminu technicznego, ktry
jest zapoyczeniem z tekstw egipskich z okoo 2000 przed Chr., oznaczajcego czonkw wity
palestyskich wodzw.

13
John J. Bimson and David Livingston, Redating the Exodus, Biblical Archaeology Review 13, nr 5 (1987): 40-53,
66-68.
Wprowadzenie LII

Na koniec, tytu Boga jaki znajdujemy w Rdz 14,19, Bg Najwyszy, e4l-eljn, Stwrca nieba
i ziemi, pojawia si w fenickiej inskrypcji odnalezionej w Karatepe i pochodzcej z ok. VIII w. przed
Chr. Zatem chocia adnej z gwnych postaci nie udao si znale w zewntrznych materiaach
epigraficznych pochodzcych ze znalezisk archeologicznych, w Ksidze Rodzaju znale mona kilka
innych elementw, ktre zachcaj do dalszego poszukiwania dowodw na to, e rozdzia 14 jest
autentycznym zapisem wydarze, ktre miay miejsce naprawd.
Jak wida z dyskusji na temat Wyjcia i podboju, uczeni stali si niezmiernie sceptyczni, jeli
chodzi o niemal wszystkie wydarzenia sprzed panowania Omriego i Achaba w poowie IX wieku
przed Chr., kiedy to uznaje si, e w sensie technicznym rozpoczyna si historia Izraela. Dlatego te
niektrzy uwaaj, e nawet takie postaci jak Dawid czy Salomon s wytworami z czasw perskich
przerzuconymi w wiek XI i X w celu gloryfikacji Izraela. Jednak niedawne odkrycie inskrypcji z Tel Dan,
mwicej o Domu Dawida zagodzio nieco w sceptycyzm i pobudzio nadziej na odnalezienie no-
wych dowodw.
Innym rodzaj dowodu archeologicznego z Bliskiego Wschodu stanowi Instrukcje Amenemope,
ktre zdaniem niektrych bardzo przypominaj Ksig Przysw 22,17 24,22. Papirus 10474
w British Museum, inaczej Instrukcja Amenemope, skada si z trzydziestu krtkich rozdziaw i nie
ma pewnoci co do daty jej pochodzenia, chocia zazwyczaj umiejscawia si j gdzie pomidzy X
a VI w. przed Chr.
Co najbardziej zaskakuje w tym zwizku z Bibli, to to, e w Prz 22,20-21 czytamy: Czy ju nie
pisaem tobie trzy razy [sw penych] rad i wskaza, by ci nauczy prawoci i prawdy, by wiernie
zda spraw temu, kto ci posa? Odpowiednik tych dwch wersetw znajdujemy w egipskim doku-
mencie w 26,15: Spjrz na te trzydzieci rozdziaw: bawi, ucz..., aby wiedzia co odpowiedzie
temu, kto to opowiedzia. Podobiestwo jest wyrane. Istnieje jeszcze kilka innych, zblionych, ale
nie tak dokadnych odpowiednikw tego krtkiego fragmentu Ksigi Przysw.
Jeli chodzi o bezporedni lub poredni wpyw mdroci egipskich na Ksig Przysw, zdania
biblistw s podzielone. Jako e uznaje si, e egipskie przysowia pochodz z pniejszego okresu
ni te tradycyjnie przypisywane Salomonowi (971931 przed Chr.) rwnie dobrze mona zada sobie
pytanie, czy to nie Ksiga Przysw wpyna na Instrukcj Amenemope. Nawet, jeli mona udowod-
ni pewne zalenoci, Ksiga Przysw nie zawiera adnych aluzji i przesa charakterystycznych dla
kultury, polityki i religii Egiptu. Moe to by jedynie przykad wsplnej aski w stworzonym porzdku,
gdzie wszyscy ludzie stworzeni s na podobiestwo Boga i odzwierciedlaj Jego prawd w swoich
osobach na caym wiecie.
Archeologia wci bdzie dla nas rdem emocji, poniewa szacuje si, e odkryto dopiero niespe-
na jeden procent dostpnego materiau na temat historii Izraela, nie wspominajc o reszcie staroytne-
go Bliskiego Wschodu. Co wicej, w piwnicach wielu uniwersytetw, ktre od lat prowadz wykopaliska,
znajduje si mnstwo tabliczek i manuskryptw wci czekajcych na odcyfrowanie i publikacj. W tej
sytuacji, trudno wyobrazi sobie janiejsz przyszo dla tej dyscypliny naukowej.

8 Kiedy prorocy mwi Sowo Pana przyszo do mnie, co maj na myli?

Wikszo przepowiedni rozpoczyna si od sw tak mwi Jahwe/Pan. Najwyraniej posannicy Boga

chc zwrci uwag na to, e ten kto przemawia, to nie prorok, tylko sam Jahwe. Wyranie mwi si
o tym, e Jahwe przemawia przez prorokw (Iz 20,3; Jr 37,2; 50,1; Ag 1,1.3; 2,1; Za 7,7; Ml 1,1).
LIII Wprowadzenie

Zawarto niektrych przepowiedni bya czasem tak obciona negatywnymi sowami na temat
sdu, e okrelano j jako ma, brzemi (np., Jr 23,33; Za 9,1; 12,1; Ml 1,1). Wspczesne tuma-
czenia mwi take o wyroczni, jednak ciki, mroczny, uciliwy sens oryginalnego sowa sugeru-
je co innego14. Oglnie prorocy przynosili sowa otuchy, zachty i sdu.
Mwio si, e sowo Pana przyszo do prorokw. W ten sposb nacisk kado si na to, e
przepowiednia pochodzi z boskiego rda, a nie od proroka, ktry jest tylko jej odbiorc. W tym
sensie Jahwe mia mwi przez prorokw. Charakterystyczna formua konsekwentnie uywana przez
prorokw brzmi neum Jahweh, sowo Pana lub po prostu, jak czsto powtarzany refren, mwi
Jahwe.
Formuy takie podkrelay wano i pewno tego, co prorok wanie powiedzia lub mia zamiar
powiedzie. Gwn misj prorokw byo nie sowa Jahwe ludowi Izraela i wszystkim innym naro-
dom. Mieli do wypenienia proste zadanie: gosi sowo Boe. Nawet, jeli za swoje wysiki prorocy
spotykali si jedynie z pogard, co czsto spotykao Jeremiasza (Jr 20,8), musieli kontynuowa
z niestrudzon si ducha.
Jeremiasz na przykad wiedzia, e sowo, ktre sysza byo prawdziwym gosem (ql) Pana
(Jahwe) (Jr 38,20). Ludzie rozumieli to podobnie, poniewa kiedy reagowali na to, co powiedzia
prorok, suchali si gosu Pana (Jahwe), swojego Boga (Jr 42,6). Refren ten powtarza si przez ca
Bibli, od wyjcia z Egiptu do ostatniego proroka. Suchajcie gosu mojego, poucza Pan przez
swych prorokw (Jr 11,7; Ag 1,12). Nie byo zatem adnej zasadniczej rnicy midzy sowem Jahwe
wypowiedzianym ustami proroka i jego wasnym gosem.
Jeszcze bardziej metaforyczne byo wyraenie, e usta Jahwe powiedziay to, co wanie powie-
dzia prorok (Ez 3,17). Tak wic prawdziwy prorok mwi to, co Pan nakaza mu mwi, natomiast
prorok faszywy mwi raczej to, co dyktowao mu wasne serce, a nie to, co pochodzio z ust Boga
(Jr 23,16).
Kiedy krl chcia usysze sowo od Pana, posya proroka i prosi, by w jego imieniu skontak-
towa si z Bogiem: Czy masz sowo od Pana? (Jr 37,17). Byo to jak proba o sowo prosto z ust
Jahwe (Iz 30,2). Kiedy kto pyta o przepowiedni od Boga, pyta: Co odpowiedzia Pan? lub Co
mwi Pan? (Jr 23,35.37). Do tego stopnia zwizane byo sowo proroka z sercem i umysem Boga.
Bg mwi: kad moje sowa w twoje usta (Jr 1,9; Ez 3,17), a sowa te byy czasem niczym ogie:
ogniem uczyni w twych ustach moje sowa, lud za ten posuy za drzewo na opa, ktre cakiem
strawione zostanie (Jr 5,14; Biblia Warszawsko-Praska). Sowa pochodzce od Boga byy tak pewne, e
dosigay nawet tych, ktrzy sdzili, e znajduj si poza ich zasigiem (Pwt 28,14.45; Za 1,4-6). Tak
jakby te sowa byy niczym policjanci w swoich samochodach, z migajcym wiatem na dachu, rozka-
zujcy osobom amicym prawo zjecha na pobocze, za to, e nie posuchali sowa Boego.
Zwizek midzy Jahwe i autorami sowa Boego wida jasno w relacji midzy Bogiem, Moje-
szem i Aaronem (Wj 4,15-16). Bg mwi Mojeszowi, co ten powinien powiedzie Aaronowi,
a Aaron by jego prorokiem, ktry przekazywa te same sowa faraonowi. A zatem Aaron by dla
Mojesza tym, kim jest kady prorok dla Jahwe. Trudno sobie wyobrazi janiejsz analogi lub bar-
dziej bezporednie poczenie.

14
Wicej dowodw na potwierdzenie tej tezy mona znale w: Walter C. Kaiser Jr., Ma, w: Theological Word-
book of the Old Testament, wyd. R. Laird Harris, Gleason Archer Jr. i Bruce Waltke (Chicago: Moody, 1980),
s. 601-622.
Wprowadzenie LIV

Bg komunikowa si ze swymi prorokami na wiele sposobw. Pord wielu form komunikacji

znajdoway si usta Boga, jego gos, wizja, sen, jego ukazanie si. Wszystkie suyy do
przekazania wiadomoci pojedynczym prorokom w tym czy innym momencie.
Czsto zadaje si pytanie, czy prorocy tracili wiadomo i pisali lub mwili jak automaty, ni-
czym w transie lub pod wpywem narkotykw. Nie ma jednak adnych dowodw na poparcie tej su-
gestii, jako e prorocy nigdy nie byli bardziej przytomni ni wtedy, kiedy doznawali objawienia. Kiedy
czego nie rozumieli, pytali, bez wzgldu na to, czy objawienie miao form snu czy sowa. Daniel
i Zachariasz czsto prosili o interpretacj, jeli nie rozumieli zesanej im wizji lub snu. W odpowiedzi
otrzymywali kolejne sowo Boe lub sowo anioa interpretatora. Bg pragn, aby jego prorocy rozu-
mieli to, co pisali i mwili, bo przecie byo to objawienie, wyjawienie, odsonicie tego, co Bg
chcia powiedzie (1 P 1,10-12). Jedyne czego prorocy nie rozumieli to czas i okolicznoci tego,
co miao nastpi. Wiedzieli jednak, e mwi o Mesjaszu, o Jego cierpieniach, Jego powrocie
w chwale, znali kolejno dwch pierwszych zdarze, wiedzieli, e ich sowa nie s przeznaczone
tylko dla ludzi im wspczesnych, ale rwnie dla Kocioa, do ktrego zwraca si w. Piotr!
Ale czy syszeli oni syszalny gos? zapytaj niektrzy. Wyglda na to, e czasem tak. Czy
chrztowi Jezusa nie towarzyszyo wanie takie zjawisko, kiedy zstpi na niego Duch wity? Czy nie
zabrzmia gos z Nieba, ktry powiedzia: Oto mj Syn umiowany. Jego suchajcie!? w. Pawe
take usysza gos, kiedy nawrci si podczas wyprawy przeciw chrzecijanom, chocia jego towa-
rzysze mwili, e syszeli jedynie grzmot. Moemy zatem zaoy, e ten sam syszalny gos dociera
czasem do prorokw.
Ciekawe, e mwi si, e prorocy nie tylko syszeli sowo Boga, ale czsto take je widzieli. Obja-
wienia prorocze traktuje si jak wizje, nawet jeli w naszym rozumieniu nic nie wida. Tak wic
Amos mwi o sowach, ktre widzia (Am 1,1). Podobnie, w drugim rozdziale Ksigi Izajasza
czytamy o tym, jak ujrza on sowo Boe na Grze Paskiej. Prawdopodobnie dlatego prorokw naj-
pierw nazywano widzcymi (1 Sm 9,9), a dopiero potem nadano im miano prorokw (neb ; m).
1 Kor 2,11.13 zawiera najpeniejszy znany nam opis natchnienia, jego natury i tego, jak najcz-
ciej si objawiao. w. Pawe stwierdza, e tak jak nikt nie zna myli danej osoby oprcz niej samej,
tak nikt poza Duchem witym nie zna myli Boga. Ten sam Duch wity przejmuje wewntrzne
myli Boga i przekazuje je jego prorokom. Robi to, przedkadajc duchowe sprawy tym, ktrzy s
z Ducha. Nie jest to zatem mechaniczna symbioza pomidzy Bogiem i czowiekiem, ale ywa asymi-
lacja pomidzy umiejtnociami i osobowoci pisarzy, a umysem Boga. Tak wic wszystko, co ska-
da si na przygotowanie takiego pisarza, sownictwo, metafory ycia, zawd, ktry wykonywa, zanim
zosta powoany przez Boga, wszystko to odgrywa istotn rol w nauczaniu przygotowujcym tych
mwcw do roli prorokw.
Jak zatem wyglda proces komunikacji z Bogiem i samo pisanie Pisma witego? Najlepiej opisu-
je to Jr 36. Dowiadujemy si tutaj, e Jeremiasz mia zwyczaj dyktowa wszystkie sowa Pana, jakie On
powiedzia do niego swojemu sekretarzowi Baruchowi Jr 36,4. Baruch zapisywa je wtedy na zwoju.
Warto zwrci uwag na fakt, e niespena sto lat pniej, kiedy Daniel czyta Pisma, ktre objawi Pan
prorokowi Jeremiaszowi, proroctwa Jeremiasza czytano ju w krajach tak odlegych jak Babilon i trak-
towano jako Pismo wite pochodzce od Boga. Wyprzedza to wszystkie sobory organizowane przez
spoeczno ydowsk lub Koci w kwestii tego, ktre teksty s kanoniczne, a ktre natchnione.
Bg jest Bogiem, ktry przemwi do swojego ludu i ktry jasno przedstawi to swoim prorokom.
Fakt ten jest potwierdzony przez cigo i zgodno wiadectw prorokw.
LV Wprowadzenie

9 Czy proroctwa w Starym Testamencie dokadnie si speniaj?

Spenienie si przepowiedni biblijnych to dowd wszechwiedzy Boga, ktry zna i potrafi przewidzie przy-
szo. To samo twierdzi Izajasz w Iz 41,20-21:

Niechaj przystpi [wasze boki przyp. red.] i niech Nam objawi to, co si ma zdarzy. Jakie byy
przesze rzeczy? Objawcie, abymy to wzili do serca. Albo oznajmijcie Nam przysze rzeczy, abymy
mogli pozna ich spenienie. Objawcie to, co ma nadej w przyszoci, abymy poznali, czy jestecie
bogami. Zrbcie cho co, czy dobrego, czy zego, ebymy to z podziwem wszyscy ogldali.

Dlatego te test dla proroka w Pwt 18,22 przedstawia si nastpujco:

Gdy prorok przepowie co w imieniu Pana, a sowo jego bdzie bez skutku i nie speni si, znaczy
to, e tego Pan do niego nie mwi, lecz w swej pysze powiedzia to sam prorok. Nie bdziesz si
go obawia.

Niemniej jednak, argumenty przeciwko proroctwom biblijnym przedstawia si, z niesabnc si, a do
dnia dzisiejszego. Narzeka si na to, e ich jzyk jest czsto niejasny, e przepowiednie s speniane na
si, e zostay napisane po tym, jak wydarzyo si to, co rzekomo przewidzieli prorocy, e spenienie
przepowiedni to kwestia bdnej interpretacji i e to samo zjawisko wystpuje w innych religiach.
Wszystkie te zarzuty pozostaj jednak bez uzasadnienia. Na przykad, to co okrela si jako
niejasne z pewnoci nabiera sensu w procesie objawienia i osiga pen jasno, kiedy si spenia.
Stwierdzenie, e przepowiednie zostay celowo, sztucznie spenione przez ludzi, wymaga wicej wia-
ry ni same proroctwa, bo jak to moliwe, eby prorok zorganizowa wydarzenia tak skomplikowane
jak niewola babiloska? Jak jedna osoba, a nawet grupa osb, moe zaplanowa, e w Betlejem naro-
dzi si dziecko, z linii Judy, z domu Dawida, co zostanie obwieszczone przez niejakiego Jana Chrzci-
ciela, a nastpnie, e Jezus bdzie postpowa zgodnie z przepowiedniami Biblii, umrze na krzyu
i zmartwychwstanie trzeciego dnia?
Rwnoczenie stwierdzenie, e proroctwa te byy vaticinium ex eventu, proroctwami po zdarze-
niu oznacza, e ten, kto wysuwa podobny zarzut, jest niezwykle pewien swojej zdolnoci datowania
zdarze takich jak proroctwa Izajasza 40 60, przepowiednie Daniela czy rozprawa na Grze Oliw-
nej w Mt 24 25.
To jednak nie wszystko, jak wida w niedawnym komentarzu do 8 rozdziau Ksigi Daniela
autorstwa W. S. Townera:

Musimy zaoy, e caa ta wizja jest proroctwem po fakcie. Dlaczego? Dlatego, e czowiek nie jest
w stanie dokadnie przewidzie przyszoci z kilkuwiecznym wyprzedzeniem i mwienie, e Daniel
mia tak zdolno, nawet na podstawie symbolicznego objawienia askawie zesanego mu przez
Boga i przetumaczonego przez anioa, jest urganiem pewnikom dotyczcym ludzkiej natury. Tak
wic w rzeczywistoci to, o czym tu mwimy, to nie mapa przyszoci przedstawiona w VI wieku
przed Chr., ale interpretacja wydarze z czasw autora 167164 przed Chr.15.

15
W. S. Towner. Daniel: Interpretation (Atlanta: John Knox, 1984), s. 115.
Wprowadzenie LVI

Nieufno Townera wobec przepowiedni Daniela wynika z jego pewnikw dotyczcych ludzkiej
natury.
Jest to wyrane wykluczenie mocy Boga i jego zdolnoci do komunikacji ze swoimi sugami,
prorokami, a zarazem wiara w ludzk natur jako co bardziej pewnego! Trudno wyobrazi sobie
lepszy przykad tego, jak czyje zaoenia i ograniczenie hermeneutyczne silnie wpywaj na rezultaty
bada dotyczcych przepowiedni.
Inni odwouj si do teorii bdnej interpretacji, twierdzc, e to co nazywamy spenion przepo-
wiedni czsto jest jedynie zbienoci jzykow. To prawda, w Nowym Testamencie mona znale
odniesienia do Starego Testamentu wanie dlatego, e zostay one wyraone za pomoc jzyka, ktre-
go celem byo przeniesienie treci. Jednak przypadki te s rzadkie i nie roszcz sobie praw spenionych
przepowiedni. Ci, ktrzy przytaczaj Oz 11,1: i syna swego wezwaem z Egiptu, jako przykad bdnej
interpretacji w Mt 2,15 nie zauwaaj, e fragment ten cytuje si, kiedy Jezus i jego rodzice przybywaj
do Egiptu, a nie kiedy go opuszczaj. w. Mateusz przytacza ten fragment z Ksigi Ozeasza nie z po-
wodu okrelenia z Egiptu, jak si czsto uwaa, lecz ze wzgldu na solidarno jego Syna z tymi,
ktrzy przeszli przez Morze Czerwone16. Tak wic cudowne zbawienie przez Boga przy jednej okazji
suy jako przypomnienie innego zbawienia tym razem nie od faraona, lecz od Heroda!
Na koniec, syszc, e podobne zjawisko wystpuje w innych religiach, chciaoby si zapyta:
Gdzie? W historii narodw pogaskich peno jest opowieci o wrbach, wyroczniach i oderwa-
nych od faktw przepowiedniach. Jednak rozbieno midzy rang i wiarygodnoci proroctw
w Biblii i w witych ksigach innych religii jest ogromna. Nie stanowi one czci adnego trwaego
planu boskiego, ktry obejmowaby histori i odkupienie caego wiata; zamiast tego peni one jedy-
nie funkcj ciekawostek, ktre odpowiadaj na okrelone pytania lub pomagaj wojskowemu lub po-
litycznemu dowdcy w indywidualnych, osobistych przypadkach. Brak w tym wszelkich globalnych,
uniwersalnych bd zbawczych powiza.
Od wieku XIX zwyko si wymienia nastpujce przykady przepowiedni z Pisma witego,
ktre si nie speniy:
1. Przepowiednia zniszczenia Tyru przez Nabuchodonozora (Ez 26,7-14; 29,17-20).
2. Przepowiednia Jonasza o zniszczeniu Niniwy (Jon 3,4).
3. Przepowiednia Eliasza przeciwko krlowi Achabowi za zamordowanie Nabota (1 Krl 21,17-29).
4. Przepowiednia Izajasza o zniszczeniu Damaszku (Iz 17,1).

To, co okrela si jako niespenianie si przepowiedni, mona wytumaczy na podstawie trjstopnio-

wej kwalifikacji przepowiedni biblijnej, tzn.: przepowiednia moe by speniona bezwarunkowo, spe-
niona pod jakim warunkiem lub speniana etapami17. Wszystkie trzy rodzaje s powszechnie stoso-
wane przez prorokw i towarzysz im wskazwki w tekcie, ktre pomagaj czytelnikowi i interpreta-
torowi w rozrnieniu, o jaki rodzaj przepowiedni chodzi.
Lista bezwarunkowych przepowiedni nie jest duga, ale s one bardzo istotne, poniewa odnosz
si w wikszoci do naszego zbawienia. Nazywa si je bezwarunkowymi, poniewa ich jedynym auto-

17
Wszystkie te opinie szczegowo opisuje Walter C. Kaiser Jr., Back Toward the Future: Hints for Interpreting Bibli-
cal Prophecy (Grand Rapids, Mich.: Baker, 1989).
16
Bardziej szczegowe poparcie tego stanowiska prezentuje Walter C. Kaiser Jr., The Uses of the Old Testament in
the New (Chicago: Moody, 1985), s. 43-53.
LVII Wprowadzenie

rem jest Bg, a ludziom nie stawia si adnych wymaga w zwizku z dotrzymaniem ich czci umo-
wy. Podobnie jak Bg sam przeszed przez powki zwierzt w Rdz 15, co oznaczao, e przeklestwo
spadoby na Niego samego, gdyby nie dopeni obietnicy zoonej Abrahamowi w przymierzu, tak te
pozostae umowy z tej samej kategorii s jednostronnymi zobowizaniami. Nale tu: przymierze
Boga dotyczce pr roku (Rdz 8,21-22), obietnica zoona Abrahamowi (Rdz 12,2-3; 15,9-21), obiet-
nica zoona Dawidowi (2 Sm 7,8-16), obietnica nowego przymierza (Jr 31,31-34) oraz obietnica no-
wego nieba i nowej ziemi (Iz 65,17-19; 66,22-24).
Wikszo przepowiedni ma jednak charakter warunkowy. Zawieraj one warunek typu jeli
nie lub jeli bdziecie przestrzega moich przykaza. Zapowiedzi z Kp 26 oraz Pwt 28 zawieraj-
ce bogosawiestwa lub kltwy za posuszestwo lub nieposuszestwo, byy cytowane i wspominane
w pismach szesnastu prorokw dosownie setki razy. Warunkowy charakter takiej groby lub obietni-
cy dostarczonej przez proroka ukazuje synny przypadek proroka Jonasza. Podczas gdy prawd jest,
e jego zadaniem byo jedynie poinformowa ludzi, e w cigu 40 dni Bg zele na nich zniszczenie,
ludzie wywnioskowali, widocznie z faktu, e sam Jonasz rwnie zosta wybawiony (Czy Jezus nie
powiedzia, e Jonasz sam w sobie by znakiem dla Niniwitw? Znakiem czego? Miosierdzia?), e
Bg moe by miosierny i odstpi od wydanego wyroku. Zakadali oni, e taki Bg musi mie jaki
ukryty warunek jeli nie lub jeli w zapowiedzi cakowitej katastrofy. Ku wielkiemu niezadowole-
niu Jonasza, mieli racj. Zasada ta zostaa oficjalnie sformuowana w Jr 18,7-10:

Raz postanawiam przeciw narodowi lub krlestwu, e je wypleni, obal i zniszcz. Lecz, jeli
ten nard, przeciw ktremu orzekem kar, nawrci si ze swej nieprawoci, bd aowa nie-
szczcia, jakie zamylaem na niego zesa. Innym razem postanawiam, by jaki nard lub kr-
lestwo utwierdzi i rozkrzewi. Jeeli jednak czyni wobec Mnie zo, nie suchajc mojego gosu,
bd aowa pomylnoci, jak postanowiem go obdarzy.

Cofanie przez Boga wydanego wczeniej wyroku kary (lub zbawienia) na podstawie okazanej skruchy
lub zmiany postpowania dziaao nie tylko w przypadku caych narodw, ale rwnie pojedynczych
osb. Dokadnie to miao miejsce w przypadku Achaba w 1 Krl 21,25-29, po tym jak upokorzy si
przed Panem za to, co razem z on Izebel uczynili, organizujc zabjstwo Nabota. Zauwaywszy, e
nie byo nikogo, kto by tak, jak Achab, zaprzeda si, aby czyni to, co jest ze w oczach Pana
(1 Krl 21,25), Pan poleci Eliaszowi, by ten odwrci grob, ktr wanie zesa Achabowi, tuma-
czc: Dlatego, e upokorzy si przede Mn, nie dopuszcz nieszczcia za jego ycia. Nieszczcie
dopuszcz na jego rd za ycia jego syna (1 Krl 21,29). Jest to typowy przykad warunkowego cha-
rakteru przepowiedni na poziomie pojedynczych osb. Przypuszczalnie, jeli jego syn te okazaby
skruch, groba kary zostaaby ponownie darowana i jemu i caemu jego pokoleniu dziki Boemu
miosierdziu.
Istniej jednak przepowiednie, ktrych nie mona zaliczy ani do bezwarunkowych, ani do wa-
runkowych. S to przepowiednie, ktre speniaj si stopniowo i stanowi podkategori typu warun-
kowego. Do tej trzeciej kategorii naley np. proroctwo z Ez 26,7-14:

Bo tak mwi Pan Bg: Oto Ja sprowadzam z pnocy na Tyr Nabuchodonozora, krla Babilonu
(...). Crki twoje, ktre s na staym ldzie, zabije mieczem; wiee oblnicze zbuduje przeciw
tobie (...). Gowice swych taranw skieruje przeciw twoim murom, zburzy twe wiee, elaznymi
hakami. Z powodu mnstwa koni okryje ci kurzawa. (...) lud twj mieczem pobije, a potne
Wprowadzenie LVIII

twe stele powali na ziemi. Spldrowane bd [przez nich] twoje bogactwa, rozkradzione twoje
towary, poburzone [przez nich] twoje mury, a wspaniae twe domy porozwalane. Kamienie za
twoje, drzewo i proch z ciebie wrzuc do morza.

Wielu krytykw przepowiedni biblijnych twierdzi, e Ez 29,18-20 potwierdza, e przepowiednia ta nie

zostaa speniona:

Synu czowieczy, Nabuchodonozor, krl babiloski, naoy swojemu wojsku trudne zadanie
przeciw Tyrowi (...), a przecie ani on, ani jego wojsko nie zdobyo w Tyrze nagrody za trudne
zadanie, jakiego dokonano przeciw niemu. (...) Jako od za dokonan tam prac daj mu ziemi
egipsk, dlatego e dla Mnie pracowali wyrocznia Pana Boga.

Czy jest to rzeczywicie przykad niespenionej przepowiedni? Zazwyczaj umyka uwadze fakt, e
forma zaimkw osobowych zmienia si z trzeciej osoby liczby pojedynczej, odnoszcej si do Nabu-
chodonozora, na trzeci osob liczby mnogiej, oni, co wskazuje na jak dodatkow si poza Na-
buchodonozorem. Nabuchodonozor rzeczywicie zaj kontynentalne miasto Tyr po dugim oble-
niu, jednak Tyryjczycy wymknli si na wysp pooon okoo kilometra od wybrzey Morza rd-
ziemnego. Okoo 200 lat pniej pojawi si Aleksander Wielki, ktry prbowa zdoby fortec Tyru
na wyspie. Sfrustrowany prbami stworzenia floty, ktra mogaby sprosta tym mistrzom eglugi,
Aleksander uciek si do zebrania pyu, drewna, kamieni i gruzu z ruin miasta kontynentalnego
i wrzucenia ich do Morza rdziemnego, budujc w ten sposb grobl, po ktrej mg si dosta na
wysp. Tak wic w 330 r. przed Chr. Aleksander zdoby miasto, ktre oparo si Nabuchodonozorowi
w roku 570 przed Chr.
W ten sposb przepowiednia si spenia. Sekwencja zdarze w tekcie zostaa zaznaczona nag
zmian w rodku przepowiedni z trzeciej osoby liczby pojedynczej na trzeci osob liczby mnogiej.
W podobny sposb spenia si przepowiednia Eliasza o karze dla Achaba za zamordowanie
Nabota i zagarnicie jego dbr. Groba zostaa speniona, po nagym nawrceniu Achaba, na jego
synu, dziesi lat pniej w 2 Krl 9,25-26. Ciao Jorama zostao rzucone na ziemi Nabota; co wicej,
w tym samym miejscu, gdzie zostao to przewidziane w 1 Krl 21,19.
Iz 17,1 rwnie przytacza si jako przykad niespenionej przepowiedni: Wyrok na Damaszek:
Oto Damaszek przestanie by miastem, stanie si stosem gruzw. Nie mwi si tu jednak o tym, e
Damaszek, jako stolica pastwa, symbolizuje cae pastwo. Do tego dochodzi gra podobnie brzmi-
cych sw miasto i gruzy (mr and me). Jeli uwanie przeczytamy reszt przepowiedni, zoba-
czymy, e Damaszek nie ma zosta trwale i cakowicie starty z powierzchni ziemi. Co wicej, naley
zauway, e przepowiednia ta odnosi si do eschatonu, tego dnia (Iz 17,4.7.9).
Moemy zatem doj do wniosku, e proroctwa biblijne speniay si dokadnie tak, jak to zapi-
sano. Biblia zawiera ogromn ilo przepowiedni, ktre stanowi okoo 27 procent caego Pisma
witego18, przy tym ich dokadno jest naprawd nadzwyczajna.

18
J. Barton Payne szacuje, e 8352 wersetw (ze wszystkich 31124 wersetw Biblii) ma charakter przepowiedni.
Z 23210 wersetw Starego Testamentu, 6641 (lub 28,5 procent) zawiera przepowiednie, podczas gdy w Nowym Te-
stamencie jest to 1711 z 7914 wersetw (21,5 procent). Zob. rwnie: B. Payne, Encyclopedia of Biblical Prophecy: The
Complete Guide to Scriptural Predictions and Their Fulfillment (New York: Harper & Row, 1973), s. 631-682.
LIX Wprowadzenie

10 Dlaczego cytaty ze Starego Testamentu w Nowym Testamencie

nie zawsze s dokadne?

W wielu miejscach Nowego Testamentu cytaty ze Starego Testamentu nie zawsze pokrywaj si z tym,
co znajdujemy w naszych tumaczeniach Pisma witego. Istnieje ku temu kilka powodw.
Po pierwsze, nasze teksty Starego Testamentu s z zasady tumaczeniami tekstu masoreckiego,
tradycyjnego tekstu ydowskiego, ktrego najwczeniejsze manuskrypty datuje si na rok 900 po Chr.
Naturalnie aden z pisarzy Nowego Testamentu nie mia dostpu do tych tekstw. Skoro znali jzyk
hebrajski (tak jak np. w. Pawe), jest prawdopodobne, e cytowali jak wczeniejsz wersj tekstu
hebrajskiego i samodzielnie tumaczyli j na grek. Tekst ten niekoniecznie musia by identyczny
z tym, ktrym dysponujemy dzisiaj.
Po drugie, staralimy si, aby nasza drukowana Biblia Hebrajska bya jak najblisza oryginau,
porwnujc tekst masorecki z manuskryptami znalezionymi razem ze Zwojami znad Morza Martwe-
go w Qumran i wczesnymi tumaczeniami tekstu hebrajskiego na aramejski i grecki. aden z pisarzy
Nowego Testamentu nie mia tego luksusu. Akceptowali oni kady tekst hebrajski, jaki mieli. W rze-
czywistoci, prawdopodobnie aden z nich nie posiada na wasno adnego fragmentu Pisma, cie-
szyli si wic, kiedy tylko mieli dostp do kopii jakiej czci Pisma witego.
Po trzecie, nawet, jeli autorzy Nowego Testamentu znali hebrajski, niekoniecznie korzystali
z tekstu hebrajskiego. Czsto odnosili si do tekstu, ktry by znany ich czytelnikom. Na przykad w.
Pawe cytuje czasem greck wersj Starego Testamentu, Septuagint, pomimo e zna hebrajski
i prawdopodobnie nawet zna na pami hebrajsk wersj Starego Testamentu.
Po czwarte, niekoniecznie wszyscy autorzy Nowego Testamentu znali hebrajski. Autor Listu do
Hebrajczykw nigdy nie cytuje fragmentw tekstu hebrajskiego, zatem, jeli zna on ten jzyk, skrzt-
nie to ukrywa. Tak wic, jeli chodzi o Hbr 1,6, gdzie cytuje si tekst z Pwt 32,43, odkrywamy, e
cytat w Nowym Testamencie nie zgadza si z naszym Starym Testamentem (przetumaczonym z he-
brajskiego), ale zgadza si z Septuagint. W wielu przypadkach Septuaginta jest tak zbliona do
tekstu hebrajskiego, e nie jestemy w stanie stwierdzi, czy autor z niej korzysta, czy sam tumaczy
z hebrajskiego na grecki, jednak wspomniane fragmenty rni si tak bardzo, e moemy by pewni,
e autor korzysta z Septuaginty.
Po pite, czasem autorzy Nowego Testamentu wybieraj okrelon wersj dlatego, e uwypukla
ona te same racje, ktre oni chc przedstawi, podobnie jak dzisiaj niektrzy duchowni wybieraj
cytaty z tumacze ujmujcych dan kwesti w sposb, ktry wspgra z ich argumentacj. Na przy-
kad, kiedy czytamy werset Ef 4,8, moemy zauway, e brzmi on inaczej ni Psalm 68,19. Dzieje
si tak nie dlatego, e w. Pawe korzysta z Septuaginty, poniewa w tym przypadku tumaczenia si
zgadzaj. Zamiast tego w. Pawe zdaje si stosowa jedno z tumacze aramejskich (zwane Targum).
W wielu synagogach ydowskich Pismo wite czytano najpierw po hebrajsku, a nastpnie tumaczo-
no na aramejski, jzyk, ktrego wtedy uywano w yciu codziennym. w. Pawe na pewno zna obie
wersje i w tym przypadku zdecydowa si przetumaczy na grecki nie wersj hebrajsk, ale aramej-
sk. Tekst hebrajski nie uwypukliby wyranie istoty argumentacji.
Po szste, musimy pamita, e autorzy Nowego Testamentu rzadko, jeli kiedykolwiek, mieli
moliwo wyszukania fragmentw, ktre cytowali. Zazwyczaj cytowali je z pamici. Mogo wystar-
czy, e przekazali oglny sens cytatu ze Starego Testamentu bez koniecznoci cytowania w sposb
identyczny.
Wprowadzenie LX

Po sidme, cytujc Stary Testament autorzy czasem czyli kilka fragmentw w ogln parafraz.
Na przykad, w. Pawe w 1 Kor 2,9 luno parafrazuje zarazem Iz 64,3 i Iz 65,17. W Jk 2,23 autor
czy Rdz 15,6 z oglnym znaczeniem 2 Krn 20,7 albo Iz 41,8. Kiedy kto sprawnie formuuje tekst
i jest skupiony na okrelonym aspekcie zwizanym z Kocioem, oglna parafraza fragmentu Starego
Testamentu zazwyczaj wystarcza, bez potrzeby koncentrowania si na szczegach cytowanych frag-
mentw.
Na koniec, musimy pamita, e istniej przypadki, kiedy nowotestamentowy autor nie zamierza
cytowa Starego Testamentu, jednak jego umys by tak nim przepeniony, e cytowa fragmenty tak,
jakby byy to jego wasne sowa. W takich przypadkach nie pojawia si adna formua wprowadzajca
cytat (jest napisane), jednak fragment jest tak podobny do Starego Testamentu, e wydaje si nam,
e autor uywa cytatu.
Co zatem chcemy powiedzie? Chcemy zauway, e autorzy Nowego Testamentu byli po prostu
ludmi, tak jak my, jednak brakowao im dostpnych nam narzdzi naukowych. Tak jak my, czasem
cytuj oni swoj ulubion wersj, a czasem wersj, ktra najlepiej pasuje do tego, co chc powiedzie.
Tak jak my, czasem parafrazuj i cytuj z pamici. Czasem maj ograniczony dostp do rde, po-
dobnie jak w przypadku niektrych wspczesnych czytelnikw Biblii. Na koniec, cz z nich moga
nie zna hebrajskiego, musieli si wic zadowoli jakimkolwiek tumaczeniem z hebrajskiego, jakie
byli w stanie przeczyta, podobnie jak my. Widzimy przez to, e do napisania Nowego Testamentu
Bg wybra cakiem normalnych ludzi. Nie posiadali oni jakiej szczeglnie nadzwyczajnej znajomo-
ci tekstu Starego Testamentu i ograniczay ich wasna kultura i umiejtnoci.
Jednak to napisane przez nich dokumenty, wchodzce w skad Nowego Testamentu, zostay uznane
przez Koci za natchnione. Nauki Nowego Testamentu s natchnione nie dlatego, e odnoszc si do
Starego Testamentu, udowadniaj, e to, co mwi, jest z nim zgodne; s natchnione, poniewa Duch
wity natchn autorw do napisania tego, co napisali. Nowy Testament to nie wykady na temat teks-
tu Starego Testamentu. W rzeczywistoci nie zawiera on nawet nauk na temat teologii Starego Testamen-
tu. Autorzy przedstawiaj prawd Nowego Testamentu i udowadniaj, e ich racje znajduj poparcie
w Starym Testamencie. Oglnie rzecz biorc, to prawda, nawet, jeli nie mieli oni dostpu do wzgldnie
dokadnych i szczegowo zbadanych tekstw Starego Testamentu, ktre mamy do dyspozycji obecnie.
Kiedy wyglda na to, e si myl (biorc pod uwag, e czasem interpretowali Stary Testament nieco
inaczej ni my), musimy pamita, e (1) ich interpretacja okrelonych fragmentw moga by lepsza
ni ta zawarta w naszych Bibliach i (2) Duch wity, ktry natchn pisarzy Starego Testamentu, mia
prawo rozszerzy znaczenie tego tekstu w Nowym Testamencie.
Kluczowe jest to, e podczas gdy moemy rozumie, dlaczego autorzy Nowego Testamentu cytowa-
li Stary Testament w taki, a nie inny sposb, to najwaniejszym przesaniem tych dokumentw jest
wiadectwo Nowego Testamentu. Tak wic, cho moe nam sprawia rado wiadomo, e wiemy, co
si dzieje i dlaczego cytaty ze Starego Testamentu s inne, ni bymy si spodziewali, najwaniejsze jest
jednak to, abymy postpowali w zgodzie z nauk Nowego Testamentu.

11 Czy Nowy Testament mwi prawd o demonach?

Nowy Testament wyranie mwi o demonach. Wedug Ewangelii Jezus wypdzi wiele z nich
i wydaj si one by bytami osobowymi, ktre wyraaj proby, reaguj w strachu i podejmuj jeszcze
inne dziaania charakterystyczne dla bytw osobowych. Jednak czy istniej one naprawd? Czy de-
LXI Wprowadzenie

mony nie s przednaukowym sposobem mwienia o czym, co dzi nazwano by psychoz (lub inn
chorob psychiczn)? Czy na tym wiecie naprawd istniej duchy, ktre mog wpywa na ludzi?
Prawd jest, e w redniowieczu i nawet obecnie, w niektrych rodowiskach chrzecijaskich
wiele zaburze psychicznych (jeli nie wszystkie) przypisywano demonom. Rezultaty tej bdnej diag-
nozy w redniowieczu byy czsto groteskowe i susznie zasugiway na cenzur ze strony chrzecijan,
wyraajcych mio Chrystusa. Co wicej, niewiele wspomina si o demonach w Starym Testamen-
cie, a wikszo fragmentw, w ktrych si pojawiaj uznawana jest za kontrowersyjne. Z pewnoci
nie okrela si ich mianem demonw, poniewa to greckie sowo. I to prawda, e wiele symptomw
przypisywanych demonom w Nowym Testamencie mogo wskazywa na problemy takie jak histeria
lub epilepsja. Sam ten fakt sprawia, e chciaoby si zakwestionowa istnienie demonw. To jednak
nie wszystko.
Po pierwsze, wiara w demony to cz rozwoju doktryny zawartej wewntrz Pisma witego.
W Starym Testamencie niewiele si mwi o jakimkolwiek bycie duchowym innym ni Bg. Pojawia
si tajemnicza figura wa w Rdz 3, jednak nie ma ona innego imienia i nie pojawia si ponownie
w tekcie Starego Testamentu. Pojawiaj si rwnie uwagi wskazujce na to, e przynajmniej niekt-
rzy ludzie w Starym Testamencie wierzyli w istnienie bogw innych narodw, ktre ich otaczay, na-
wet, jeli sami oddawali cze Jahwe. Nie jest to jednak oficjalne przesanie Starego Testamentu.
Stary Testament kadzie nacisk na to, e bogowie innych narodw byli tylko bezbronnymi bokami,
kawakiem drewna lub kamienia (Iz 44,9-20). Bez wzgldu na to, do jakiego stopnia istnieli naprawd,
byli bezradni w obliczu Jahwe, ywego Boga Izraela. Zgadza si to oczywicie z nieustannym, do
momentu wygnania, naciskiem Boga na to, e to On jest jedynym Bogiem i nie uznaje rwnoczesnego
kultu innych bogw (jak np. czczenie rwnoczenie Jahwe i Baala). W dalszych ksigach Starego
Testamentu znajdujemy pierwsze odniesienia do szatana (i nawet wtedy szatan to raczej imi nie-
biaskiego prokuratora ni jakiej zej istoty) i dopiero w okresie midzytestamentowym pojawiaj
si znaczce wzmianki o demonach (porwnaj np. Ksiga Tobiasza). Nowy Testament utrzymuje ten
kierunek rozwoju doktryny. Prostota starotestamentowej wizji wszechwiata ustpuje miejsca wik-
szej zoonoci w Nowym Testamencie. Nie jest dziwne zatem, e odnajdujemy tu odniesienia do
demonw, podczas gdy w Starym Testamencie prawie ich nie byo.
Po drugie, Biblia jako cao, a Nowy Testament w szczeglnoci stanowi wiadectwo istnienia
bytw niefizycznych i wiata duchowego. Poza Bogiem Ojcem pojawia si Jezus, ktry wedug w.
Jana istnia cakowicie w tym duchowym wiecie i nastpnie sta si ciaem (J 1,14). Wniebowstpie-
nie wskazuje na jego powrt do wiata duchowego, jednak w formie bytu fizycznego (tzn. pozostaje
on czowiekiem w ludzkim ciele). Nastpnie pojawiaj si anioy, o ktrych wspomina si w Nowym
Testamencie 176 razy, gwnie w Ewangeliach i Apokalipsie. Te boskie istoty wskazuj na istnienie
wiata duchowego, ktry, jak mwi Nowy Testament, ma rwnie ciemn stron. Ta ciemna strona to
domena szatana (lub diaba), o ktrym pisze si w Nowym Testamencie ponad 65 razy, si ducho-
wych, ktre w. Pawe okrela jako zwierzchnoci i wadze (Rz 8,38; Ef 3,10; 6,12; Kol 1,16; 2,15)
i oczywicie demony, o ktrych mowa 52 razy (i demon to tylko jedno z okrele; nazywa si je
rwnie duchami nieczystymi okoo 23 razy). Innymi sowy, demony wpisuj si w nowotestamen-
tow wizj niefizycznego bd duchowego wiata, ktry otacza istoty ludzkie. W tym kontekcie nie
s one niczym dziwnym, jako e stanowi cz normalnego biblijnego wiatopogldu. Jeli mieliby-
my zaprzeczy istnieniu takich istot, logicznym rozszerzeniem byoby zaprzeczy istnieniu wszyst-
kich bytw duchowych, w tym najprawdopodobniej i Boga.
Wprowadzenie LXII

Po trzecie, podczas gdy demony s przyczyn objaww, ktre w pierwszym momencie interpre-
tujemy jako zaburzenia psychologiczne, to nieprawda, e powoduj one jedynie takie problemy. Cho-
roby takie jak epilepsja (Mt 17,14-18), parali podobny do tego, ktry wywouj niektre formy mala-
rii (k 13,10-13) i prawdopodobnie gorczka (k 4,38-39) wszystkie przypisuje si demonom. Tak
wic wiele schorze fizycznych przypisywao si demonom, jednak nie odpowiaday one za wszystkie
choroby fizyczne, poniewa Ewangelie rozrniaj pomidzy uzdrawianiem i wypdzaniem demo-
nw. Istotne jest, czy schorzenia fizyczne przypisywane demonom rzeczywicie ustpoway, kiedy
Jezus wypdza demona. Jeli tak, potwierdzaoby to tez, e to demon powodowa problem i e
chodzio raczej o wypdzenie zego ducha ni uzdrowienie.
Po czwarte, istnieje uzasadnienie takiego nacisku na istnienie demonw w Nowym Testamencie,
a zwaszcza w Ewangeliach (jedyna cz Bibli, ktra mocno podkrela ich realno). Jezus przy-
szed, ogaszajc panowanie lub Krlestwo Boga. Kiedy Krlestwo to nadchodzio w bardziej fizycz-
nej formie w Starym Testamencie, nastpowa konflikt midzy Bogiem (Jahwe) i bogami Kananejczy-
kw (a wczeniej bogami egipskimi). Koczyo si to na tym, e Bg demonstrowa swoj moc nad
innymi bogami i czsto niszczy reprezentujce ich figury. Teraz, w Nowym Testamencie, Krlestwo
nadchodzi i przeciwstawia mu si krlestwo szatana, jak wida w historiach o kuszeniu i innych
wzmiankach o szatanie w Ewangeliach. Mniejsze siy sprzymierzone z szatanem (dokadny zwizek
midzy szatanem i innymi ciemnymi siami nigdy nie zostaje szczegowo opisany) rwnie s zaan-
gaowane w ten konflikt. Jeli krlestwo Boe ma przyj do ludzi, sia krlestwa ciemnoci musi
zosta pokonana, a demony zniszczone (patrz Mk 1,24; 5,7-8). Tak wic demony s czci kosmicz-
nego bd duchowego konfliktu, ktry kryje si za zewntrznymi dziaaniami takimi jak kazania, na-
uczanie i uzdrawianie. Demony wpasowuj si w przedstawion w Nowym Testamencie wizj krle-
stwa Boego i twierdzenie, e zbawienie to nie tylko wyzwolenie od fizycznych schorze, politycznego
ucisku czy biedy, ale przede wszystkim zbawienie od Sdu Ostatecznego, od grzechu duchowego
i ucisku ze strony zych si duchowych zwizanych z tymi rzeczami.
Zatem, jeli kto wierzy w to, e Nowy Testament wiernie przedstawia wiat i sytuacj czowieka,
to cakiem normalne i logiczne, e wierzy w demony jako prawdziwe byty duchowe. Rwnie normal-
na jest wiara w to, e rozprzestrzeniajce si krlestwo Boe bdzie napotyka takie istoty. Jednak
tylko dziki duchowej przenikliwoci mona dociec, kiedy potrzeba sw rady i pocieszenia, kiedy
uzdrowienia, a kiedy rozkazu, eby wyrzuci demona. W obliczu takiej przenikliwoci, rezultaty bd
korzystne, tak jak w przypadku Jezusa i jego apostow. Kiedy jej brak, napotkamy albo odrzucenie
istnienia demonw (z takim skutkiem, e wiele osb, ktre mogo zosta uzdrowione, nie zostanie
uzdrowione) lub fascynacj nimi, gdzie ludzie albo wycofuj si przestraszeni, albo prbuj wyp-
dzi co, co tak naprawd jest tylko chorob i w ten sposb krzywdz innych.
Nowy Testament naucza prawdy o demonach. Naucza take, eby si ich nie ba i eby ich nie
szuka, a zamiast tego uzna, e, jeli kiedy si je napotka, Chrystus ma do mocy, eby je wyp-
dzi.

12 Dlaczego istniej cztery odmienne Ewangelie?

Kady czytelnik widzi, e Ewangelie rni si midzy sob. Czasami wydarzenia przedstawione s
w innej kolejnoci (u w. Jana wypdzenie kupcw ze wityni nastpuje na pocztku misji Jezusa,
a u Marka na kocu). Czasami rne s detale (np. imiona apostow lub imiona w rodowodach
LXIII Wprowadzenie

w Mt 1 i k 3). Czasami rnica dotyczy tego, co obejmuj (wiele wydarze opisanych u w. Jana nie
wystpuje w pozostaych trzech Ewangeliach). Dlaczego tak jest?
Mamy skonno do patrzenia na Ewangelie podobnie jak na wspczesn biografi. Chcieliby-
my w nich znale wszystkie fakty na temat Jezusa, a w szczeglnoci waciw chronologi jego
ycia. W naszej kulturze przywizuje si niezwyk wag do porzdku i detali. W wietle tych standar-
dw, Ewangelie wypadaj dosy umiarkowanie.
Jednak autorzy Ewangelii nie mieli zamiaru pisa wspczesnej biografii. Nie wiedzieli nawet lub
nie zdawali sobie sprawy, e jeszcze setki lat pniej ludzie wci bd si interesowali tym, co oni
napisali. Gatunek, ktry by im znany, to biografia staroytna. Celem takiego dziea nie byo podanie
chronologii czyjego ycia, ale przedstawienie wybranych faktw wskazujcych na znaczenie ycia
danej osoby i moralnych wnioskw, jakie czytelnik powinien z niego wycign. Wida to bardzo
dobrze na przykadzie ywotw Plutarcha. Kade ycie przedstawione jest tam po to, aby przedstawi
czytelnikowi pewien mora. Praca autorw Ewangelii przypomina bardziej wanie ten rodzaj staro-
ytnej literatury, ni to, co obecnie okrelamy mianem biografii. Sposb, w jaki zostay napisane
Ewangelie, by zrozumiay dla wczesnych czytelnikw.
Ewangelici przedstawiali wybrane wydarzenia z ycia Jezusa w okrelonym celu. w. Jan jasno
przedstawia swj zamiar: I wiele innych znakw, ktrych nie zapisano w tej ksice, uczyni Jezus
wobec uczniw. Te za zapisano, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym, i abycie
wierzc, mieli ycie w imi Jego (J 20,30-31). Z pozostaych Ewangelistw, w. Marek i w. ukasz
przedstawiaj podobne wytumaczenie. Ewangelia w. Mateusza zdaje si rwnie zawiera instrukcje
dla Kocioa, bowiem autor dzieli wypowiedzi Jezusa na pi dugich przemwie na tematy przydat-
ne dla spoecznoci wierzcych.
Kada Ewangelia skierowana jest do innej publicznoci. Jeli tradycja si nie myli, Ewangelia wg
w. Marka jest zapisem kaza w. Piotra w Rzymie. Innymi sowy skierowana jest gwnie do osb
wyznania niemojeszowego. w. ukasz adresuje swoj Ewangeli do kogo, kto zdaje si by urzd-
nikiem o wyznaniu niemojeszowym (k 1,1-4). Nikt nie wie, kim bya ta osoba (czy moe Teofil mi-
ujcy Boga to oglne okrelenie osoby kochajcej Boga, ktra signie po t ksig), a dwutomowe
dzieo Ewangelia i Dzieje Apostolskie autorstwa w. ukasza, zdaje si mie na celu obron wiary
chrzecijaskiej przed pogaskimi przywdcami (a moe nawet obron w. Pawa). Nie jest to ten
sam rodzaj generalnej publicznoci co u Marka. w. Mateusz z drugiej strony wydaje si odwoywa
do ydowskich lub chrzecijaskich suchaczy. Publiczno w. Jana ma jeszcze inny charakter. Oczy-
wicie nawet ten sam kaznodzieja nie uywa tego samego kazania dla rnych odbiorcw.
Ponadto, autorzy Ewangelii rnili si midzy sob jako ludzie. Autor Ewangelii wg w. Jana
patrzy na Jezusa z perspektywy Judei i wspomina jedynie o kilku wydarzeniach, ktre maj miejsce
w Galilei, podczas gdy pozostae Ewangelie koncentruj si bardziej na Galilei i innych miejscach
poza Jude. Autorzy mieli rwnie rne zainteresowania. U w. ukasza znajdujemy zainteresowa-
nie zagadnieniami zwizanymi z uyciem pienidzy i wasnoci, akceptacj kobiet przez Jezusa
i modlitw. w. Mateusza bardziej interesuje zwizek Jezusa z prawem ydowskim. w. Marek za-
mieszcza niewiele nauk Jezusa i koncentruje si raczej na jego dziaaniach. Niektre z tych dziaa
wi si z zainteresowaniami autora, inne wynikaj z potrzeb potencjalnych odbiorcw.
Warto rwnie zwrci uwag na dugo Ewangelii. Ewangelie wg w. Mateusza, ukasza i Jana
s tak dugie, e niewiele brakuje, a zajyby po dwa tomy. Zwoje miay okrelone dugoci i te pisma
maj dugo maksymaln. Tak wic kiedy cytuj oni w. Marka, czasem musz stosowa skrty, eby
nie musie ogranicza fragmentw wasnego tekstu.
Wprowadzenie LXIV

Zasady pisania biografii w tamtych czasach nie zobowizyway autora do przedstawiania wszyst-
kiego w kolejnoci chronologicznej. w. Marek stosowa pewne zasady chronologii, jednak inni auto-
rzy grupowali fakty, kierujc si innymi zasadami. w. ukasz umieszcza wikszo nauk Jezusa
w kontekcie podry z Galilei do Jerozolimy (k 9,51 19,10 tak zwana narracja podrnicza).
Rwnoczenie mamy tu take Kazanie na Rwninie (k 6). w. Mateusz umieszcza wikszo tych
samych nauk w Kazaniu na Grze w Mt 5 7, wczajc we zarwno materia z Kazania na Rwni-
nie, jak i treci znalezione w narracji podrniczej u w. ukasza. Te dwie Ewangelie uywaj r-
nych struktur, eby przedstawi ten sam materia. Ich forma zaley od zainteresowa ich autorw.
w. ukasz wicej uwagi powica przemieszczeniu geograficznemu z Galilei do Jerozolimy (a na-
stpnie w Dziejach Apostolskich z Jerozolimy do Rzymu), natomiast w. Mateusz koncentruje si
bardziej na tym, w jaki sposb posta Jezusa nawizuje do obrazu Mojesza. Co ciekawe, obaj auto-
rzy korzystaj z Ewangelii w. Marka, jednak cytuj j caymi fragmentami. w. ukasz przetwarza
tekst Marka bardziej ni Mateusz (czciowo dlatego, e w. ukasz bardzo dba o styl greki, a styl
Marka jest do prosty w tym wzgldzie).
w. Jan jest inny. Nie opowiada tylu historii o Jezusie. Zamiast tego decyduje si przedstawi
siedem znakw, siedem wybranych cudw (chocia wie, e Jezus dokona ich o wiele wicej). Nie
podaje on wielu krtkich stwierdze Jezusa, lecz dusze wypowiedzi, w ktrych ciko stwierdzi,
kiedy przestaje mwi Jezus, a zaczyna Jan (w oryginalnych manuskryptach nie stosowano cudzyso-
wia ani innych form interpunkcji, a nawet podziau tekstu na wyrazy).
Chodzi o to, podobnie jak w innych biografiach z tego okresu, e Ewangelie nie s fotografiami,
lecz portretami Jezusa. W portrecie wane jest dokadne podobiestwo, ale malarz moe te dorzuci
inne elementy, ktre widzi w malowanej osobie: czasem moe wyrazi jak cech charakteru przed-
stawiajc dokonanie tej osoby lub wykonywany przez ni zawd. Moe osoba ta pozowaa do portre-
tu w pustym pokoju, a potem malarz domalowa otaczajc j scen, ktra podkrelaa okrelon jej
cech. Nie moemy powiedzie, e taki portret jest niedokadny. Wiemy, e takie wanie jest zadanie
portretu. W rzeczywistoci, czsto jest on dokadniejszy ni fotografia, bo pokazuje nam rzeczy, kt-
rych nigdy nie zobaczymy na zdjciu (jak np. charakter), ale s one w duej mierze czci danej
osoby.
W Ewangeliach mamy zatem cztery rne portrety Jezusa. Kady z czterech pisarzy koncentruje
si na innych aspektach Jego ycia i osoby. Miao to odbicie we wczesnej historii Kocioa, gdzie
Ewangelie utosamiano z rnymi wizerunkami. Ewangelia w. Jana to orze, podczas gdy w. uka-
sza reprezentuje posta ludzka. w. Marek identyfikowany by z woem, a w. Mateusz z lwem (z po-
wodu krlewskoci). (Wizerunki zaczerpnite s z Ap 4,7). Nie jestemy zatem ograniczeni do jednej
perspektywy patrzenia na Jezusa, ale mamy do wyboru cztery.
Dlatego te wane jest, aby czyta kad Ewangeli jako osobne dzieo, zamiast prbowa po-
czy je w jeden harmonijny opis. Harmonia taka prbuje zsumowa wszystkie cztery Ewangelie w
jedn histori, jednak w ten sposb traci si perspektyw Ewangelii. To tak jakby bra fragmenty
rnych portretw i prbowa poczy je w portret zbiorowy. Harmonia zaspokaja nasz potrzeb
uporzdkowania wszystkiego, jednak w ten sposb zmieniamy znaczenie Ewangelii. Koniec kocw,
Bg nie natchn autorw do stworzenia harmonii. Bg zdecydowa o napisaniu czterech Ewangelii,
a nie jednej autoryzowanej biografii. Innymi sowy, wydaje si, e Bg chcia czterech portretw Je-
zusa i czterech przesa dla Kocioa zamiast tylko jednego.
Te cztery portrety nie wykluczaj si nawzajem. S po prostu rne. Jeli czterech artystw usiad-
oby, eby namalowa ten sam zachd soca, kady z nich stworzyby inny obraz. Kady
LXV Wprowadzenie

z nich wyrzuciby lub domalowa inne szczegy. Kady stosowaby inn perspektyw i moe wolaby
podkreli inny moment zachodu soca. aden z nich nie byby w bdzie, bo kady malowaby
ten sam zachd soca.
Tak wic w przypadku Ewangelii, rnice s istotne. Kiedy napotkamy tak rnic, musimy
zada sobie pytanie, dlaczego ta Ewangelia jest inna. Niektre rnice nie maj wikszego znaczenia.
Na przykad Mk 6,39 wspomina o tym, e trawa bya zielona, a adna z innych Ewangelii nie zawiera
tego szczegu. Autorzy mogli po prostu pomin ten detal i zaoszczdzi miejsce. Inne rnice s
wane. Kiedy w. Mateusz cytuje sowa Jezusa na temat rozwodu (Mt 19,9), mwi jedynie o mczy-
nie rozwodzcym si z kobiet, poniewa wedle prawa ydowskiego tylko mczyni mogli decydo-
wa o rozwodzie. Kiedy w. Marek pisze o tym samym (Mk 10,11-12), mwi zarwno o mczyznach
rozwodzcych si z kobietami, jak i kobietach rozwodzcych si z mczyznami, poniewa w Rzymie
rozwodzi mogli si i jedni, i drudzy. Kady z autorw odzwierciedla prawd goszon przez Jezusa
(prawdopodobnie po aramejsku, nie po grecku) w zgodzie z systemem prawnym obowizujcym
dan grup odbiorcw. Kady z nich odpowiednio przedstawia trosk Jezusa o trwao maestw.
Podobnie Mateusz przedstawia kuszenia Chrystusa w takiej kolejnoci, aby koczyy si na grze,
poniewa interesowaa go posta Jezusa jako nowego Mojesza (Mt 4,1-11), a ukasz ustawia je tak,
aby Jezus skoczy w Jerozolimie, w zgodzie z jego struktur od Galilei do Jerozolimy (k 4,1-13).
aden z nich nie twierdzi, e przedstawia wydarzenia w porzdku chronologicznym, zatem przestrze-
ganie tego porzdku nie ma tutaj kluczowego znaczenia.
Kada Ewangelia prbuje przekaza nam okrelon wiadomo. Dla nas, jako czytelnikw, nie jest
wane, czy dostaniemy uporzdkowane chronologicznie sprawozdanie z ycia Jezusa, ale czy zrozumie-
my przesanie kadej z Ewangelii, czy usyszymy ich nawoywanie do wiary, czy podporzdkujemy si
nauczaniu Jezusa i czy bdziemy y jako Jego uczniowie i naladowcy. Na koniec, nie oczekuje si od
nas, e bdziemy krytykami literackimi, ale e wypenimy nasze domy blaskiem, ktry bije z tych
czterech portretw.
Stary Testament
 Ksiga Rodzaju

1 2 Elohim czy Jahwe? Powyszy argument uyty jako wyjanienie,

dlaczego Mojesz mia dostp do materiaw si-
Dlaczego w Rdz 1 uywa si w odniesieniu do gajcych daleko poza jego czasy i dlaczego uy-
Boga jedynie hebrajskiego imienia Elohim, wa podwjnego nazewnictwa by jednak zbyt
Bg, a ju w drugim rozdziale, od drugiej poo- prosty; nie bra bowiem pod uwag faktu, e
wy wersetu Rdz 2,4 mwi si o Nim wycznie zrnicowanie w zastosowaniu dwch imion bo-
Jahwe Elohim, czyli Pan Bg? Ta rozbieno skich w Ksidze Rodzaju podlegao pewnym za-
boskich imion jest tak uderzajca, e w krgach sadom, ktre mona do precyzyjnie opisa. Po
biblistw-krytykw przyjo si uwaa, e autor, pierwsze, imi Jahwe, Pan, to imi wasne uy-
lub jak wol przedstawiciele szkoy krytycznej, wane jedynie w odniesieniu do Boga Izraela.
redaktor, korzysta z dwch rnych rde, for- Z drugiej strony, Elohim to nazwa rodzajowa od-
muujc opisy stworzenia wiata przedstawione noszca si do Boga lub bogw, ktra dopie-
w pierwszych dwch rozdziaach. ro z czasem przeksztacia si w imi wasne.
Osob, ktra utorowaa drog powyszej teo- Imi Jahwe stosuje si w miejscach, gdzie
rii dwch rde by Jean Astruc (16841766), Biblia podkrela osobist relacj Boga ze swoim
osobisty lekarz Ludwika XV oraz profesor na wy- ludem i etyczny aspekt jego natury. Z drugiej
dziale medycyny Uniwersytetu Paryskiego. Cho- strony, imi Elohim odnosi si do Boga Stwrcy
cia by on zdania, e autorem caego Picioksigu wszechwiata, ludzi i rzeczy, a zwaszcza wiata
by Mojesz, w ksice na temat Ksigi Rodzaju materialnego: On by Panem natury, rdem
opublikowanej w 1753 roku stwierdza, e imiona wszelkiego ycia. Omawiane zrnicowanie
Elohim i Jahwe stanowi poszlaki wskazujce na w uyciu imion boskich najlepiej wida w teks-
to, e Mojesz redagujc tekst, korzysta z dwch tach takich jak Psalm 19. Imi Elohim wystpuje
rnych rde, a to, co opisywa, wydarzyo si w pierwszej czci tego psalmu, ktra opisuje akt
oczywicie duo wczeniej wzgldem jego epoki. stworzenia i relacj Boga ze wiatem material-
Stary Testament 

nym. Jednak w rodku utworu psalmista zmienia stworzenia, staje si Jahwe, ktry jest zaintereso-
temat i zaczyna mwi o prawie Pana i zwizku wany osobist relacj z tymi, ktrzy bd razem
Pana z tymi, ktrzy Go znaj; tu pojawia si imi z Nim obcowa i rozmawia.
Jahwe.
Sprawa si komplikuje, kiedy w Ksidze
Wyjcia (Wj 6,3) Bg mwi: Ja objawiem si 1 2 Poetyckie? Metaforyczne?
Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bg Historyczne?
Wszechmocny, ale imienia mego, Jahwe, nie ob-
jawiem im. Rozwizanie tej pozornej sprzecz- Czy opis stworzenia wiata w pierwszych dwch
noci z okoo 150 zastosowaniami imienia Jahwe rozdziaach Ksigi Rodzaju, jest mityczn, poety-
w okresie patriarchalnym tkwi w gramatyce jzy- ck histori stworzenia wiata typow dla Bli-
ka hebrajskiego, a dokadnie w jej technicznym skiego Wschodu, czy reprezentuje osobny gatu-
aspekcie, zwanym beth essentiae, w wyraeniu nek literacki? Jak powinnimy interpretowa po-
objawi si jako. Wyraenie to sugeruje, e wtarzajce si w nim zdania i, jak si wydaje,
chocia Abraham, Izaak i Jakub syszeli i stoso- stereotypow form kadego z aktw stworze-
wali imi Jahwe, to dopiero w czasach Mojesza nia? Co wicej, spjrzmy na sposb, w jaki
zdano sobie w peni spraw z charakteru, natury przedstawia si Boga z rkami, nozdrzami itp.
i istoty tego imienia. Objawi si jako powinno Czy to nie do, by przekona kadego mylce-
si rozumie jako charakter [natura] Jahwe [nie go czowieka, e nie mamy do czynienia z do-
bya im znana]. sownym, normalnym opisem tego, jak przebie-
Reasumujc, imi Jahwe stosowane jest, kie- gao stworzenie wiata?
dy Biblia chce przedstawi osobist natur Boga Nie ulega wtpliwoci, e rozdziay te zawie-
i Jego bezporedni relacj z ludmi pozostajcy- raj du ilo figur stylistycznych. Co wicej,
mi z Nim w szczeglnym zwizku. Z drugiej stro- istnieje ksika Figures of Speech in the Bible, kt-
ny, imi Elohim wystpuje wtedy, kiedy Pismo rej autor, E. W. Bullinger, wymienia ponad 150
wite odnosi si do Boga jako Bytu transcen- przykadw takich figur w Ksidze Rodzaju
dentnego, twrcy wiata materii, a zarazem (Rdz 1,1 11,32). Jednak nie w tym rzecz, ponie-
Tego, ktry stoi ponad wszystkim. Elohim zawie- wa wszystkie rodzaje literatury zawieraj pew-
ra w sobie znaczenie bardziej filozoficzne, ktre ne, jeli nie liczne, elementy stylistyczne. Mwie-
czy bosko z istnieniem wiata i ludzkoci. nie o tym, e Bg ma ludzkie czci ciaa stanowi
Jednak dla tych, ktrzy szukaj bardziej bezpo- wanie przykad figury stylistycznej zwanej an-
redniej, osobistej i etycznej wizji Boga, odpo- tropomorfizmem.
wiedniejszy jest termin Jahwe. Jednak kwestia rodzajw literackich to osob-
W zwizku z tym, w pierwszym rozdziale ne zagadnienie. Stwierdzenie, e Ksiga Rodzaju
Ksigi Rodzaju, poprawnie stosuje si imi Elo- 13 nie jest dosownym odzwierciedleniem praw-
him, oddajc rol Boga jako Stwrcy caego dziwych wydarze, poniewa wystpuje w niej
wszechwiata i wszystkiego, co ywe i miertel- jzyk metaforyczny, byoby wyciganiem po-
ne. Temat zawa si w rozdziaach 2 i 3 Ksigi chopnych wnioskw. Niektre inne gatunki lite-
Rodzaju, gdzie opisuje si osobist relacj Boga rackie mona jednake wykluczy, poniewa nie
z pierwsz par ludzi, Adamem i Ew. Przedsta- speniaj one w peni jednolitych kryteriw, kt-
wia si tu Boga przechadzajcego si i rozmawia- re s decydujce w takich sytuacjach.
jcego z Adamem w rajskim ogrodzie. Zatem Po pierwsze, biblijny opis stworzenia wiata
obok imienia Elohim pojawia si tu imi Jahwe, nie ma formy ani sensu mitologicznego. Wszel-
co wskazuje na to, e Elohim, Bg wszelkiego kie prby dopatrzenia si aluzji do bogini Tiamat
 Ksiga Rodzaju
w hebrajskim sowie tehom bezmiar (Rdz 1,2)
od pocztku byy skazane na niepowodzenie, po-
niewa taka zgodno amaa zasady morfologii
i rwnoznacznoci w jzykach pokrewnych. a-
den szanujcy si uczony nie powouje si dzisiaj
na ten przykad jako na dowd, e Biblia bya
swego czasu gatunkiem literackim okrelanym
jako mit. Rwnie bdne jest rozumienie odnie-
sienia do Ducha Boego, ktry unosi si nad
wodami w tym samym wersecie, jako ukrytej
aluzji do fenickiego mitu, wedug ktrego wiat
wyklu si z wysiadywanego kosmicznego jaja.
Krtko mwic, w biblijnym opisie stworzenia
wiata nie ma nic, co czyoby go z kosmogo-
nicznymi mitami Bliskiego Wschodu.
Nie moemy te uzna 1 i 2 rozdziau Ksigi
Rodzaju za dzieo poetyckie. Formy hebrajskich
czasownikw s tu dokadnie takie same jak
te uywane tradycyjnie w hebrajskiej narracji.
Ponadto, w hebrajskiej poezji rzadko, jeli
w ogle, stosuje si hebrajski wykadnik dope-
nienia bliszego, a wystpuje on w Rdz 1 i 2.
Mona tam znale wicej form gramatycznych
i skadniowych, ktre wystpuj jedynie w pro-
zie, a nie w poezji. Dlatego te omawiany tekst
nie moe by zaliczony do poezji.
To, co mamy przed sob, to dokadny i cile
logicznie skonstruowany opis wydarze, ktre
w Rdz 1 przedstawione s w sposb niemal wy-
kadowy, dydaktyczny. Kadzie si tu nacisk na
definicj, nazewnictwo i ogln kolejno wyda-
rze. Jako taki, opis stworzenia wiata ma naj-
wicej wsplnego z proz narracyjn.
Narracja w Ksidze Rodzaju nie moe by
uznana za historyczn w powszechnym zna-
czeniu tego sowa, gdy za historyczne zwyko
si uznawa teksty, ktrych wiarygodno mog
potwierdzi co najmniej dwa rda lub dwch
wiadkw. Niemniej jednak, z pewnoci prezen-
tuje si ona jako zapis sekwencji prawdziwych
wydarze w znanym nam wiecie czasoprze-
strzeni.
1,28 Eksploatacja przyrody
Czy bogosawiestwo wypowiedziane przez
Boga w Rdz 1 zachca nas, rodzaj ludzki, aby-
my traktowali rodowisko naturalne, jak nam
si ywnie podoba? Czy obecny brak rwnowagi
ekologicznej, ktry mona zaobserwowa w tak
wielu miejscach na Ziemi to skutek ortodoksyj-
nej obojtnoci chrzecijan wobec natury, tak
jak opisuje to Lynn White Jr. w swoim sawnym
artykule, The Historical Roots of Our Ecological
Crisis (Science 155 [1967]: 1203-1207)?
Ju od dosy dawna oglnie przyjmuje si,
e naukowe i technologiczne przywdztwo Za-
chodu opiera si na biblijnej wizji rzeczywistoci
wiata i przekonaniu, e wiat mia swj pocz-
tek. (Idea pocztku bya niemoliwa w ramach
uprzedniego, cyklicznego pojcia czasu.) Co
wicej, spucizna judeo-chrzecijaska wnosi tak
postpowe koncepcje jak uniformitaryzm, poj-
cie, ktre odegrao znaczc rol podczas rewo-
lucji naukowej w XVII wieku i rewolucji przemy-
sowej w XVIII wieku. Jednak rodowisko nauko-
we przyznao to niedawno i bardzo niechtnie.
Jak tylko ta bitwa zostaa wygrana, podnie-
siono kolejny zarzut, mianowicie, e Biblia uczy,
e to z woli boskiej czowiek wykorzystuje natu-
r dla wasnych potrzeb (White, The Historical
Roots, s. 1205). To, co stracilimy, z ekologiczne-
go punktu widzenia, to wedug Whitea duch po-
gaskiego animizmu, ktry zakada, e kade
drzewo, rdo, strumie czy wzgrze maj swo-
jego opiekuczego ducha i duch ten powinien
zosta zjednany za kadym razem, kiedy czo-
wiek ingeruje w rodowisko, cinajc drzewa,
prowadzc prace grnicze czy budujc tamy na
rzekach. Chrzecijastwo zwyciyo prymityw-
ny animizm, twierdzi White, i tym samym umo-
liwio eksploatacj natury z pen obojtnoci
wobec wszystkich jej elementw. Werset Rdz 1,28
mgby by przytoczony jako chrzecijaskie ze-
zwolenie na takie wanie postpowanie.
Stary Testament 

Niemniej jednak, taki schemat mylenia to Nawet w odnowieniu Nieba i Ziemi nie wi-
znieksztacenie znaczenia nie tylko tego wersetu, da cakowitego oderwania od obecnego Nieba
ale wrcz caego Pisma witego. Prawd jest, e i Ziemi. Pomienie Sdu Ostatecznego maj
cae stworzenie jest dzieem Boga; dlatego te mie efekt jedynie oczyszczajcy, poniewa, jak
przyroda jest prawdziwa i ma wielk warto czytamy, niebo ze wistem przeminie, gwiazdy
i znaczenie. Jedyne, co rni ludzko od reszty si w ogniu rozsypi, a ziemia i dziea na niej
stworzenia to fakt, e Bg stworzy mczyzn zostan znalezione (2 P 3,10). Zatem ziemia
i kobiet na swoje podobiestwo, dajc im tym nie zostanie cakowicie spalona!
samym dodatkow warto i znaczenie oraz Lynn White twierdzi, e byoby lepiej, gdy-
uczyni ich zarzdcami caego stworzenia. bymy zaoyli, podobnie jak w. Franciszek
Dar panowania nad natur nie mia by z Asyu, e wszystkie istoty, cznie z ludmi,
pozwoleniem na jej uywanie lub samolubne wy- s rwne. Odebraoby to ludziom wszelk
korzystywanie w dowolny sposb. W adnym ch nieograniczonej wadzy nad reszt stwo-
razie ludzie nie mieli si znca nad innymi i nie rzenia.
liczy si z niczym; Adam i Ewa odpowiadali Jednak taka rwno kci si z ide stwo-
przed Bogiem i byli odpowiedzialni za sposb, rzenia ludzi na podobiestwo Boga. Drzewa,
w jaki dbali, lub nie, o wiat przyrody, ktry ich mrwki, ptaki, zwierzta to wszystko s stworze-
otacza. nia Boga, ale nie s one Jego odzwierciedleniem;
Co prawda, okrelenia uczyni poddan i pa- nie s rwnie odpowiedzialne przed Bogiem za
nowa daj do zrozumienia, e natura nie podda zarzdzanie i uywanie dzie stworzenia. To za,
si tak atwo i potrzebny bdzie pewien rodzaj co stanowi ograniczenie dla ludzi, to fakt, e ka-
przymusu. Jako e stworzony porzdek zosta dy z nas odpowiada przed Bogiem za swj stosu-
dotknity grzechem pierworodnym tak samo nek do otaczajcego go wiata.
dramatycznie jak pierwsza para ludzi, przyroda Mona by zapyta: Co wic stao si z man-
nie bdzie si nam poddawaa z chci i atwo- datem kulturowym danym rasie ludzkiej w Ksi-
ci. Musimy woy duo siy i energii w jej uyt- dze Rodzaju? Odpowied brzmi: mandat ten
kowanie. pozostaje nam dany nadal. Niemniej jednak,
Nie oznacza to jednak dokonywania gwatu znajdujemy go nie tyle w Rdz 1,28, co raczej
na Ziemi. To znieksztacony sens omawianego w Rdz 2,15, gdzie Adam dostaje za zadanie
uprawnienia pozwala podejmowa podobne uprawia i doglda ogrd Eden. To jest
dziaania z dzik, wynaturzon rozkosz. Jedy- nasz mandat kulturowy.
nie jeli nasze niegodziwoci zostan poskromio-
ne przez Boga, moemy prawidowo wykonywa
powierzon nam funkcj. 2,16-17 Niesprawiedliwa prba?
Bg pozostaje wacicielem wiata przyrody
(Ps 24,1) i wszystkie zwierzta w lasach i bydo Dlaczego Bg wystawi Adama na prb, umiesz-
na tysicu wzgrz naley do niego (Ps 50,10-12). czajc w ogrodzie drzewo poznania dobra i za
miertelnicy s jedynie zarzdcami podlegymi i nastpnie zakaza mu z niego je zwaszcza,
Bogu. Pod adnym warunkiem nie powinnimy jeli Jego boski dar wszechwiedzy pozwala
naduywa ziemi lub nie liczy si z ni, ani dla Mu przewidzie, e Adam wanie to uczyni?
szybkiego zysku, ani dla czystej zabawy. W isto- Jaki by cel tego przedsiwzicia? Co miao ono
cie, nawet Hiob by wiadom, e ziemia aliaby udowodni?
si na niego, gdyby na oczach Boga traktowa j Stwrca uzna za stosowne przeprowadzi
niewaciwie (Hi 31,37-40). specjaln prb posuszestwa ludzi (mczyzny
 Ksiga Rodzaju
i kobiety), ktrych stworzy. Jako e Adam
i Ewa zostali stworzeni rk Boga, byli idealni
i ze swej natury zobowizani do tego, by kocha
i szanowa Boga i by Mu posusznymi, jako
Temu, ktry ich tak hojnie obdarowa. Jednake
ta mio, szacunek i posuszestwo byy nie-
przetestowanym zestawem darw. Dlatego te,
jeli ludzie mieli by stranikami moralnoci,
trzeba byo przeprowadzi prb posusze-
stwa.
Prba ta nie moga jednak wymaga zama-
nia obowizku moralnego, jak te zawarte w De-
kalogu. Musia by to atwy zakaz, ktry w prosty
sposb przetestowaby wierno czowieka. Jako
e Adam i Ewa mogli do woli je owoce ze
wszystkich innych drzew w ogrodzie, naruszenie
tego zakazu byoby aktem czystego buntu prze-
ciwko boskiemu rozporzdzeniu. Bg musia
wybra metod, gdzie zamane zostaoby prawo
pozytywne (prawo prawdziwe tylko dlatego, e
Bg tak powiedzia) lub takie, ktre wydawaoby
si logicznie uzasadnionym postanowieniem.
Zalet zastosowania tak skromnego testu by
fakt, e, jeli miertelnicy mieliby przej powa-
niejsz prb i wyszliby z niej zwycisko, mogli-
by oczekiwa nagrody proporcjonalnej do prob-
lemu i stwierdzi, e zasuyli na zbawienie.
To zadanie byo jednak bardzo proste: posucha
Boego rozkazu. Usprawiedliwiao ono pniej-
sze zachowanie Boga i wskazywao na to, e
miertelnicy stworzeni przez Boga mieli pew-
n wolno, za ktr musieli by odpowie-
dzialni.
W rezultacie, prba przeprowadzona przez
Boga nie jest ani absurdalna, ani uwaczajca.
Doskonao Boga wymaga tego samego od Jego
stworzenia. Jednak, jeli ta doskonao jest
z gry przyznawana w akcie stworzenia, dobro
pochodzca od Boga musi zosta przetestowa-
na, zanim uzna si, e od tego momentu jest
wieczna.
2,17 Dlaczego Adam i Ewa
nie zginli od razu?
Dlaczego Adam i Ewa nie padli trupem tego same-
go dnia, kiedy sprzeciwili si Bogu i zjedli zakazany
owoc? Wedug Rdz 5,5, Adam doy 930 lat. Czy
wic sowa szatana z Rdz 3,4 Na pewno nie
umrzecie byy bardziej dokadnym oddaniem
stanu rzeczy ni to, co powiedzia Bg w Rdz 2,17
gdy z niego spoyjesz, niechybnie umrzesz?
Czy szatan jest bardziej uczciwy ni sam Bg?
To trudne stwierdzenie wymaga analizy co
najmniej trzech rnych poj zwizanych z cy-
tatem z Rdz 2,17: (1) drzewa poznania dobra
i za; (2) znaczenia frazy kiedy [dosownie,
w dniu] z niego spoyjesz; i (3) znaczenia frazy
niechybnie umrzesz.
Zacznijmy od drzewa. Nie ma adnych pod-
staw, by sdzi, e drzewo byo magicznym sym-
bolem, lub e zawierao tajemniczy enzym, ktry
automatycznie wywoywa napyw wiedzy obej-
mujcej ca gam dobra i za. Zamiast tego,
atwiej jest zaoy, e drzewo dziaao na podob-
nej zasadzie jak obrzd czy sakrament Wiecze-
rzy Paskiej lub Eucharystii w Nowym Testa-
mencie. Drzewo byo symbolem ujtym w formie
rzeczywistego drzewa, tak jak chleb i wino Eu-
charystii s symbolami w postaci prawdziwego
chleba i wina. Podobnie drzewo ycia te byo
prawdziwym drzewem, z tym e symbolizowao
fakt, e ycie jest wyjtkowym darem ofiarowa-
nym ludziom przez Boga. Dlatego te, uczestni-
kw komunii ostrzega si, aby nie spoywali ele-
mentw Wieczerzy Paskiej w niegodny sposb,
poniewa jeli przyjmuje si je bez naleytej po-
wagi i jeli dana osoba nie uznaje w peni Chry-
stusa jako Zbawiciela, to niegodne spoywanie
tych raczej zwyczajnych rzeczy (zwyczajnych
przynajmniej z wygldu) moe powodowa cho-
rob, a w niektrych przypadkach nawet mier
(1 Kor 11,30).
Stary Testament
Drzewo byo symbolem, ktry mia przete-
stowa postpowanie pierwszej pary ludzi. Czy
posuchaj Boga, czy bd broni wasnej woli, okazanego poprzez umylne zerwanie prawdzi-
na przekr jasnym rozkazom Boga? Twierdzenie,
e drzewo miao magiczn moc przekazywania
poznania dobrego i zego stoi w sprzecznoci
z boskim zamysem: drzewo miao sprawdzi,
jak bardzo pierwsi ludzie chc by posuszni
Bogu. To, eby mczyni i kobiety mieli moli-
wo poznania dobra i za, nie jest samo w sobie
niepodane ani godne potpienia. To nie wie-
dza jako taka jest tu zabroniona. Drzewo repre-
zentuje jedynie moliwo, e istoty stworzone
na obraz Boga mog si Mu sprzeciwi, i suy
do konkretnego wyraenia tego buntu.
Rwnie naiwnie byoby nalega, e fraza
kiedy [w dniu] znaczy, e tego samego dnia
nastpi mier. Znajomo hebrajskiego idiomu
pozwala rozwiza ten konflikt. Na przykad
w 1 Krl 2,37 Krl Salomon ostrzega buntowni-
czego Szimejego: w dniu, w ktrym wyjdziesz
[z Jeruzalem] i przekroczysz potok Cedron [kt-
ry pynie zaraz za murami po wschodniej stro-
nie miasta], na pewno umrzesz. Ani fragment
z 1 Krl, ani z Ksigi Rodzaju nie sugeruje natych-
miastowoci akcji w tym samym dniu, zamiast
tego wskazuje on na nieuchronno przewidzianej
konsekwencji, ktra bdzie rezultatem postpo-
wania zapocztkowanego w tym dniu. Rw-
noznaczne sformuowania to m.in. gdy, skoro,
w dniu [kiedy] (patrz Rdz 5,1; Wj 6,28; 10,28;
32,34).
Ostatnia sprawa to definicja mierci. Pismo
wite wspomina o trzech rodzajach mierci.
Czsto tylko z kontekstu mona wywnioskowa,
o ktrym rodzaju jest mowa. Istnieje mier fi-
zyczna, mier duchowa, ktra zmusza winnego
do ukrycia si przed Bogiem, tak jak uczynili to
Adam i Ewa, kiedy nadszed moment spotkania
w ogrodzie (Rdz 3,8), a take druga mier
(o ktrej mowa w Ap 20,14, kiedy czowiek zosta-
je ostatecznie, cakowicie i na wieki oddzielony
od Boga, bez nadziei na zmian, po tym jak cae
ycie odrzuca Boga).

W tym przypadku, mier duchowa bya
bezporedni konsekwencj nieposuszestwa
wego owocu z prawdziwego drzewa w prawdzi-
wym ogrodzie. mier nastpia natychmiast:
Stali si oni umarymi na skutek [...] wystpkw
i grzechw (Ef 2,1). Ta separacja i odizolowanie
od Boga w kocu doprowadziy rwnie do
mierci fizycznej. Ta bya jednak bardziej skut-
kiem ubocznym ni bezporedni konsekwencj
ich grzechu. Prawdziwie zabjcza bya mier
duchowa!
Zobacz rwnie komentarz do Rz 5,12.
2,18 Pomoc dla mczyzny?
Czy kobiety s podrzdne wobec mczyzn,
stworzone jedynie po to, aby im suy? Czy
z tekstu biblijnego wynika, e mczyni s ini-
cjatorami a kobiety ich asystentkami? Czy to
dlatego kobieta pasuje do mczyzny?
W oczach Stwrcy ycie Adama byo nie-
kompletne i brakowao mu czego, poniewa y
on bez spoecznoci i bez drugiej osoby. Stwrca
ocenia t sytuacj do negatywnie: Nie jest
dobrze.
W Ksidze Koheleta znajdziemy podobn
opini na temat samotnoci (Koh 4,9-12). M-
drzec Salomon radzi: Lepiej jest dwm ni jed-
nemu [...] Bo gdy upadn, jeden podniesie dru-
giego [...] Rwnie, gdy dwch pi razem, nawza-
jem si grzej; jeden natomiast jake si zagrze-
je? A jeli napadnie ich jeden, to dwch przeciw-
ko niemu stanie [...]. Co prawda, w Jr 16,1-9
Bg nakazuje prorokowi Jeremiaszowi pozosta
samotnym, to jednak jest znak, e boski sd nad
ludmi jest tak blisko, e nie warto si eni. Nie-
mniej jednak, pene ycie to ycie, ktre wypenia
si wsplnot z drug osob lub grup osb.
Ksiga Rodzaju mwi, e Bg stworzy ko-
biet po tym, jak stworzy mczyzn. Miao to
przynie koniec samotnoci Adama i zmieni
sytuacj, ktr Bg ocenia jako niedobr. Ko-
 Ksiga Rodzaju
bieta miaa by dla Adama pomoc, tak przy-
najmniej interpretuje to sowo wikszo tuma-
cze. Poniej kilka przykadowych tumacze
tego fragmentu: Uczyni mu pomoc, ktra by
bya przy nim(Biblia Gdaska); Uczyni mu
pomoc, jak gdyby jego odpowiednik (Biblia Po-
znaska); Uczyni mu zatem odpowiedni dla
niego pomoc (Biblia Tysiclecia); Uczyni mu
pomoc odpowiedni dla niego (Biblia Warszaw-
ska); Dam mu pomoc podobn do niego (Bi-
blia Warszawsko-Praska).
Jednak zwyczajowy przekad dwch sw
zer keneg4d jako odpowiednia dla niego po-
moc jest prawie na pewno bdny. Nie tak daw-
no R. David Freedman zwrci uwag na to, e
hebrajskie sowo zer to kombinacja dwch
rdzeni: -z-r, o znaczeniu ratowa, ocala i g8-z-r,
co znaczy by silnym. To, co je rni, to pierw-
sza litera w hebrajskim. Obecnie, litera ta jest
niema, jednak w czasach staroytnych odpowia-
da jej gardowy dwik zlokalizowany w tylnej
czci garda; g8 czyli gajin, zapisywao si za po-
moc tego samego hebrajskiego symbolu co inny
dwik, ajin. Dowd na to, e wymawiao si je
inaczej, mona znale w nazwach miejscowo-
ci, w ktrych zachowao si g na pocztku wyra-
zu, jak np. Gaza lub Gomora. Niektre jzyki se-
mickie rozrniay te dwa dwiki w zapisie,
inne nie; na przykad w jzyku ugaryckim istnia-
a rnica midzy ajin i gajin, a w hebrajskim nie
(R. David Freedman, Woman, a Power Equal to
a Man, Biblical Archaeology Review 9 [1983]:
56-58).
Okoo roku 1500 przed Chr. w jzyku feni-
ckim dwa znaki odpowiadajce tym dwikom
zostay zastpione jednym. W rezultacie, dwa
fonemy poczyy si w jeden grafem, a dwa r-
ne rdzenie poczyy si w jeden, podobnie jak
w angielskim jedno sowo fast moe si odnosi
do prdkoci (szybki), powstrzymywania si od
jedzenia (post), przebiegoci w sprytnej sztuczce
(fast deal), lub stanowczoci, kiedy kto niezom-
nie trzyma si swojego zdania. Rzeczownik zer
pojawia si w Starym Testamencie dwadziecia
jeden razy. W wielu fragmentach stosuje si go
rwnolegle ze sowami, ktre jasno wyraaj si
lub moc. Oto kilka przykadw:
Do Boga Jeszuruna nikt niepodobny, by to-
bie da si (-z-r), cwauje po niebie, po ob-
okach, w swym majestacie. (Pwt 33,26,
tumaczenie autora).
Bogosawiony bd Izraelu! Kt tobie po-
dobny, narodzie zbawiony przez Pana? On
jest tarcz twojej mocy (-z-r) i mieczem two-
jego majestatu. (Pwt 33,29, tumaczenie au-
tora).
Jak wida, moemy by pewni, e zer znaczy
sia lub moc, kiedy tylko wystpuje obok
sw oznaczajcych majestat lub innych wyrae
odnoszcych si do siy, jak np. oz lub uzzo. Co
wicej, istnienie dwch imion jednego krla,
Ozjasz i Uzzjasz (oba odnosz si do boskiej
siy) potwierdza, e rdze zer o znaczeniu
sia, by znany w jzyku hebrajskim.
Dlatego te proponuj tumaczy werset
Rdz 2,18 jak nastpuje: uczyni mu zatem odpo-
wiedni dla niego si [lub moc]. Freedman su-
geruje nawet, na podstawie pniejszych zapisw
w jzyku hebrajskim, e drugie sowo w omawia-
nym hebrajskim wyraeniu powinno si tuma-
czy jako rwn mu. Jeli tak jest w rzeczywi-
stoci, Bg stwarza dla mczyzny kobiet, ktra
jest mu w peni rwna i cakowicie do niego pa-
suje. W ten sposb, mczyzna nie bdzie si ju
czu samotny.
Podobne rozumowanie mona znale u apo-
stoa Pawa. W 1 Licie do Koryntian (1 Kor
11,10) nalega on: Oto dlaczego kobieta winna
mie na gowie znak poddania [lub autorytetu].
To rozumowanie, ktre podkrela pen rw-
no midzy mczyzn i kobiet, widoczne jest
dalej w Rdz 2,23, gdzie Adam mwi o Ewie: Ta
dopiero jest koci z moich koci i ciaem z mego
ciaa! Ta bdzie si zwaa niewiast, bo ta z m-
czyzny zostaa wzita. Idiomatyczne znaczenie
Stary Testament 10

wyraenia ko z moich koci to bardzo bli- Nin-ti, pani ebra, co mona rwnie przetu-
ska rodzina, jeden z nas lub wanie rwny maczy jako pani, ktra czyni ywym.
nam. Adam nazwa kobiet utworzon przez Boga
Kobieta nigdy nie miaa by asystentk ani z jego ebra Ew, bo ona staa si matk wszyst-
pomocnic mczyzny. W jzyku angielskim kich yjcych (Rdz 3,20). Samuel Noah Kra-
sowo mate (helpmate pomocnik, przyp. tum.), mer twierdzi, e ta najstarsza gra sw zostaa
pochodzi od staroangielskiego meet, ktre ozna- przeniesiona i utrwalona w biblijnej historii
cza odpowiedni lub pasujcy do mczyzny. o raju, mimo e tu traci ona swoje znaczenie,
Wszystko to zawiera si w wyraeniu, ktre poniewa po hebrajsku, ebro [cl] i dajcy y-
moim zdaniem powinno si tumaczy jako cie [howeh] nie maj ze sob nic wsplnego1.
rwna. Zwizek Ewy z ebrem i yciem wydaje
Zatem zamysem Boga byo stworzy si si by wsplny dla historii sumeryjskiej i biblij-
lub moc dla mczyzny, ktra by mu odpo- nej. W tej kwestii, mit sumeryjski moe by rw-
wiadaa pod kadym wzgldem, a nawet bya nie dobrze przeinaczonym zapisem tej samej
mu rwna. tradycji ustnej o pocztkach rasy ludzkiej. Jed-
Zobacz rwnie komentarz do Rdz 2,20-23; nak wyjanienie sumeryjskie to historia pena
1 Kor 11,7; Ef 5,22; 1 Tm 2,11-12. rozmaitych bstw, nieporozumie i nieszczli-
wych wypadkw. Nie zawiera ono jednak adne-
go konkretnego wytumaczenia. Nie naley za-
2,20-23 Dlaczego z ebra? kada, e wersja hebrajska miaa na celu wyko-
rzystanie tej samej gry sw co sumeryjski poe-
Podczas gdy Adam zosta ulepiony z prochu mat o raju. Opowie hebrajska ma w rzeczywi-
ziemi (Rdz 2,7), ten sam tekst mwi, e Ewa stoci inne znaczenie. Rdz 2,19 mwi, e wszyst-
powstaa z ebra wyjtego z mczyzny. Skd kie zwierzta rwnie zostay ulepione z gliny.
ta rnica? Czy uycie przez Boga dwch r- To jedynie podkrela fakt, e Adamowi brakowa-
nych rodzajw materiau w tworzeniu dwojga o waciwego towarzystwa.
pierwszych ludzi ma jakie znaczenie? Jeli tak, Aby przedstawi bliski zwizek kobiety
to jakie? Jeli nie, po co to rozrnienie? z mczyzn, tekst nie mwi, e Bg rwnie ule-
W ostatnich latach przyjo si tumaczy pi j z gliny lub z prochu ziemi; zamiast tego
zwizek Ewy z ebrem, odnoszc si do sumeryj- powstaje ona z jednego z eber Adama. Tak wic
skiego poematu o raju Dilmun. W jzyku sume- okrelenie ko z moich koci i ciao z mego
ryjskim ebro to t. Rwnoczenie, sumeryjskie ciaa wskazuje nie tylko na pochodzenie kobie-
sowo ti znaczy rwnie uczyni ywym. Zna- ty, ale rwnie na blisko midzy ni i mczy-
jomo tych dwch faktw jest konieczna, aby zn oraz partnerski charakter zwizku mae-
zrozumie sumeryjski mit. skiego.
Tak si stao, e sumeryjski bg sodkich Nie jest bez znaczenia fakt, e hebrajskie
wd, Enki, zachorowa. Choroba dotkna osiem sowo przetumaczone jako ebro nie pojawia
czci (lub organw) jego ciaa. Lis obieca, e si w tym znaczeniu nigdzie indziej w Biblii
za odpowiednim wynagrodzeniem, sprowadzi i normalnie tumaczy si je jako bok. Zatem
z powrotem wielk bogini-matk Ninhursag, jak twierdz niektrzy reformatorzy, kobieta nie
ktra znikna po ktni z Enki. Kiedy pojawia
si z powrotem, powoaa do ycia osiem bstw 1
Samuel Noah Kramer, From the Tablets of Sumer
uzdrawiajcych i Enki zosta uleczony na czas. (Indian Hills, Colo.: Falcons Wings Press, 1957),
Aby uzdrowi ebro boga Enki, bogini stworzya s. 170-172.