Witamy w Stanach

Zjednoczonych
Informator dla nowych imigrantw

M-618-PL
Witamy w Stanach Zjednoczonych
Informator dla nowych imigrantw
 U.S. GOVERNMENT OFFICIAL EDITION NOTICE

Use of ISBN Prex

This is the Ofcial U.S. Government edition of this publication and is herein identied to certify its
authenticity. Use of the 0-16 ISBN prex is for U.S. Government Printing Ofce Ofcial Editions only.
The Superintendent of Documents of the U.S. Government Printing Ofce requests that any reprinted
edition clearly be labeled as a copy of the authentic work with a new ISBN.

The information presented in Welcome to the United States: A Guide for New Immigrants is considered public
information and may be distributed or copied without alteration unless otherwise specied.
The citation should be:

U.S. Department of Homeland Security, U.S. Citizenship and Immigration Services, Ofce of Citizenship,
Welcome to the United States: A Guide for New Immigrants,Washington, DC, 2007.

USCIS has purchased the right to use many of the images in Welcome to the United States: A Guide for New
Immigrants. USCIS is licensed to use these images on a non-exclusive and non-transferable basis. All other
rights to the images, including without limitation and copyright, are retained by the owner of the images.
These images are not in the public domain and may not be used except as they appear as part of this guide.

This guide contains information on a variety of topics that are not within the jurisdiction of DHS/USCIS.
If you have a question about a non DHS/USCIS issue, please refer directly to the responsible agency
or organization for the most current information. This information is correct at the time of printing;
however, it may change in the future.
Witamy w Stanach Zjednoczonych
Informator dla nowych imigrantw
Gratulujemy uzyskania statusu staego rezydenta Stanw Zjednoczonych. W imieniu prezydenta
Stanw Zjednoczonych oraz narodu amerykaskiego witamy Was i yczymy wszelkich sukcesw na
amerykaskiej ziemi.

Gocinno wobec imigrantw ze wszystkich stron wiata to dugoletnia tradycja w Stanach

Zjednoczonych. Ameryka docenia wkad imigrantw, ktrzy nieustannie wzbogacaj ten kraj,
pielgnujc jego tradycje wolnoci i moliwoci.

Jako stali rezydenci Stanw Zjednoczonych podjlicie decyzj traktowania tego kraju jako swojego
domu. W tym celu zachcamy, abycie powicili nieco czasu na zapoznanie si z krajem, jego histori
i jego mieszkacami. Budowanie przyszoci i zapewnianie cigego sukcesu tego pastwa to ju Wasze
prawo i obowizek.

W chwili, gdy rozpoczynacie ycie jako rezydenci tego wspaniaego kraju, stoj przed Wami niezwyke
moliwoci. Witamy w Stanach Zjednoczonych!

Urzd ds. Obywatelstwa i Imigracji USA (USCIS)

| i |
 OSIEDLANIE SI W STANACH ZJEDNOCZONYCH

Czy masz wszystkie Czy znasz swoje prawa

potrzebne dokumenty? staego rezydenta?
Patrz str. 7. Patrz str. 6.

Czy potrzebujesz Czy potrzebujesz

mieszkania? pracy?
Patrz str. 16. Patrz str. 24.

Czy potrzebna ci jest

Czy masz
opieka zdrowotna?
dzieci?
Patrz str. 36. Patrz str. 32.

Czy musisz
nauczy si jzyka Czy wiesz, co zrobi
angielskiego? w nagym przypadku?
Patrz str. 42. Patrz str. 48.

Czy chcesz zosta Czy chcesz dowiedzie

obywatelem? si wicej o Stanach
Patrz str. 64. Zjednoczonych? Patrz str. 54.

| ii |

Witamy w Stanach Zjednoczonych
Informator dla nowych imigrantw . . . . . . . . .
Departamenty i agencje federalne . . . . iv
rda dodatkowych informacji . . . . .
O tym informatorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
rda pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaangaowanie we
wasn spoeczno . . . . . . . . . . . . . . .
Prawa i obowizki Staego
Rezydenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawa i obowizki . . . . . . . . . . . . . . . .
Utrzymywanie statusu Staego
Rezydenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rezydenci warunkowi . . . . . . . . . . . . .
Zwracanie si o pomoc prawn . . . . . . 10
Skutki popenienia przestpstwa dla
Staego Rezydenta . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Osiedlanie si w Stanach Zjednoczonych . . . . 15
Znajdowanie mieszkania . . . . . . . . . . . 16
Numer Social Security . . . . . . . . . . . . . 20
Sprawy nansowe . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Szukanie pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Podatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Podrowanie po Stanach
Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Dbao o zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Inne Federalne Programy wiadcze . . 34
Edukacja i opieka nad dzieckiem . . . . . . . . . . . 35
Edukacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Szkolnictwo wysze:
Uczelnie i uniwersytety . . . . . . . . . . . . 40
Edukacja dla dorosych . . . . . . . . . . . . 42
SPIS TRECI
Nauka jzyka angielskiego . . . . . . . . . 42
i Opieka nad dzieckiem . . . . . . . . . . . . . 44
v Nage przypadki i bezpieczestwo . . . . . . . . . . 47
Pomoc w nagych przypadkach:
1 Zadzwo pod numer 911 . . . . . . . . . . . 48
2 Jak dba o bezpieczestwo
domu i rodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3 Doradczy System Departamentu
Bezpieczestwa Narodowego w sprawie
zagroenia terrorystycznego . . . . . . . . . 51
5
Poznawanie Stanw Zjednoczonych . . . . . . . . 53
6
My jako nard: Rola obywatela
Stanw Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . 54
7
Jak powstay Stany Zjednoczone . . . . . 54
9
Tworzenie Jeszcze bardziej
doskonaej unii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Jak dziaa rzd federalny . . . . . . . . . . . 58
Wadza ustawodawcza: Kongres . . . . . 58
Wadza wykonawcza: Prezydent . . . . . 60
Wadza sdownicza: Sd Najwyszy . . 61
Rzd stanowy i lokalny . . . . . . . . . . . . 61
Jak zosta obywatelem USA . . . . . . . . . . . . . . 63
Dlaczego warto zosta obywatelem
USA? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Naturalizacja: jak zosta obywatelem
USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Stany Zjednoczone dzisiaj (mapa) . . . . . . . . . . 72
wita Federalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Autorzy zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Ju nieco bliej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
| iii |
 DEPARTAMENTY I AGENCJE FEDERALNE

W razie wtpliwoci, do jakiego departamentu naley Urzd Celny i Stra Graniczna USA
zadzwoni z danym pytaniem, mona najpierw (U.S. Customs and Border Protection, CBP)
zadzwoni pod numer 1-800-FED-INFO Telefon: 202-354-1000
(lub 1-800-333-4636) i dowiedzie si. http://www.cbp.gov
Osoby niedosyszce mog zadzwoni
pod numer 1-800-326-2996. Suby Imigracyjne i Celne USA
(U.S. Immigration and Customs
Oglne informacje na temat departamentw i agencji Enforcement, ICE)
federalnych mona rwnie znale na stronie http://www.ice.gov
internetowej http://www.USA.gov.
Departament Mieszkalnictwa i Urbanistyki (HUD)
Departament Owiaty (ED) U.S. Department of Housing and Urban Development
U.S. Department of Education 451 7th Street SW
400 Maryland Avenue SW Washington, DC 20410
Washington, DC 20202 Telefon: 202-708-1112
Telefon: 1-800-872-5327 Dla osb niedosyszcych: 202-708-1455
Dla osb niedosyszcych: 1-800-437-0833 http://www.hud.gov
http://www.ed.gov
Departament Sprawiedliwoci (DOJ)
Komisja Rwnych Moliwoci U.S. Department of Justice
Zatrudnienia (EEOC) 950 Pennsylvania Avenue NW
U.S. Equal Employment Opportunity Commission Washington, DC 20530-0001
1801 L Street NW Telefon: 202-514-2000
Washington, DC 20507 http://www.usdoj.gov
Telefon: 1-800-669-4000
Dla osb niedosyszcych: 1-800-669-6820 Urzd Skarbowy (Internal Revenue Service, IRS)
http://www.eeoc.gov Telefon: 1-800-829-1040
Dla osb niedosyszcych: 1-800-829-4059
Departament Zdrowia i Usug Socjalnych (HHS) http://www.irs.gov
U.S. Department of Health and Human Services
200 Independence Avenue SW Komisja Poborowa (Selective Service System, SSS)
Washington, DC 20201 Registration Information Ofce
Telefon: 1-877-696-6775 PO Box 94638
http://www.hhs.gov Palatine, IL 60094-4638
Telefon: 847-688-6888
Departament Bezpieczestwa Dla osb niedosyszcych: 847-688-2567
Narodowego (DHS) http://www.sss.gov
U.S. Department of Homeland Security
Administracja Ubezpiecze Spoecznych
Washington, DC 20528
(Social Security Administration, SSA)
http://www.dhs.gov
Ofce of Public Inquiries
Urzd ds. Obywatelstwa i Imigracji USA 6401 Security Boulevard
(U.S. Citizenship and Immigration Baltimore, MD 21235
Services, USCIS) Telefon: 1-800-772-1213
Telefon: 1-800-375-5283 Dla osb niedosyszcych: 1-800-325-0778
Dla osb niedosyszcych: 1-800-767-1833 http://www.socialsecurity.gov
http://www.uscis.gov http://www.segurosocial.gov/espanol/

| iv |
Departament Stanu (DOS)
U.S. Department of State
2201 C Street NW
Washington, DC 20520
Telefon: 202-647-4000
http://www.state.gov

RDA DODATKOWYCH INFORMACJI:

Zapraszamy na witryn internetow Urzdu ds.
Obywatelstwa i Imigracji USA (USCIS)
http://www.uscis.gov. Zapraszamy rwnie na witryn
internetow http://www.welcometousa.gov,
bdc rdem wiadomoci dla nowych imigrantw.
Telefon do Dziau Obsugi Klienta
(Customer Service): 1-800-375-5283,
lub 1-800-767-1833 (dla osb niedosyszcych).
Formularze USCIS mona uzyska dzwonic
pod numer 1-800-870-3676 lub odwiedzajc
witryn internetow USCIS.

| v |
O tym informatorze
Przystosowanie si do nowych warunkw w Stanach Zjednoczonych troch potrwa.
Ten informator zawiera podstawowe informacje, ktre uatwi osiedlenie si w Stanach
Zjednoczonych i uzyskanie tego, co imigrant i jego rodzina potrzebuj do codziennego ycia.
Zawiera on rwnie zestawienie wanych informacji na temat statusu prawnego oraz agencji i
organizacji zapewniajcych dokumenty i niezbdne usugi.
Stay rezydent powinien zacz poznawa ten kraj, zamieszkujcych go ludzi oraz system
administracyjny. Informator uatwi poznanie praw i obowizkw nowego imigranta, zasad
funkcjonowania urzdw federalnych, stanowych i lokalnych, jak rwnie istotnych wydarze
historycznych, ktre uksztatoway Stany Zjednoczone. Wyjani rwnie znaczenie angaowania
si we wasn spoeczno i poda wskazwki uatwiajce takie zaangaowanie.

Informator streszcza prawa, obowizki i procedury dotyczce staych rezydentw. Bardziej szczegowe
i konkretne informacje znale mona w przepisach, regulaminach, formularzach i przewodnikach
U.S. Citizenship and Immigration Services (USCIS) (Urzd ds. Obywatelstwa i Imigracji USA).
W razie powstania konkretnych pyta lub kwestii imigracyjnych, naley zawsze odwoywa si do
tych bardziej szczegowych rde. Wikszo potrzebnych informacji znale mona na witrynie
internetowej USCIS pod adresem http://www.uscis.gov. Formularze USCIS mona uzyska dzwonic
pod numer 1-800-870-3676, a bardziej szczegowe informacje dzwonic do Dziau Obsugi Klienta
pod numer 1-800-375-5283 lub 1-800-767-1833 (dla osb niedosyszcych).

rda pomocy
Informator jest dobrym rdem informacji wstpnych, ale nie jest w stanie odpowiedzie na wszystkie
pytania dotyczce ycia w Stanach Zjednoczonych. Dodatkowe informacje na temat potrzebnych usug
uzyska mona od wadz stanowych, powiatowych i miejskich, mona te poprosi o pomoc lokalne
organizacje uatwiajce nowym imigrantom osiedlenie si w tym kraju. Takie biura i organizacje
odnale mona za pomoc bezpatnych zasobw opisanych poniej.

Biblioteki publiczne
Biblioteki publiczne w Stanach Zjednoczonych s
bezpatne i otwarte dla kadego. Bibliotek znale
mona niemal w kadej dzielnicy. Pracownicy
biblioteki mog pomc w znalezieniu potrzebnych
informacji na prawie kady temat; mog rwnie
wyda kart biblioteczn umoliwiajc wypoyczanie
ksiek i tam wideo, bez adnych opat. Wikszo
bibliotek udostpnia rwnie lokalne gazety, ktre
mona czyta na miejscu i komputery, poprzez ktre
mona korzysta z internetu. Poproszony o pomoc
bibliotekarz chtnie pokae, jak posugiwa si
komputerem do przeszukiwania internetu.

Niektre biblioteki udzielaj bezpatnych lekcji

korzystania z internetu. Inne udzielaj lekcji lub korepetycji z j. angielskiego oraz wiadcz rozmaite
programy edukacyjne dla dzieci i dorosych.

Lokalna ksika telefoniczna

Lokalny spis telefoniczny numery telefonw, jak rwnie istotne informacje na temat usug urzdw
federalnych, stanowych i lokalnych. Ksika telefoniczna zawiera wskazwki postpowania w nagych
wypadkach, mapy najbliszej okolicy i informacje, jak zaoy telefon. Sektor biay zawiera numery
telefonw osb prywatnych; sektor ty zawiera numery telefonw i adresy rm i organizacji; sektor
niebieski zawiera numery telefonw i adresy urzdw lokalnych, stanowych i federalnych. Mona

| 2 |
rwnie zadzwoni pod numer 411 aby uzyska konkretny numer telefonu dowolnego abonenta
w Stanach Zjednoczonych. W niektrych miastach dostpne s rwnie ksiki telefoniczne
poszczeglnych dzielnic.

Internet
Internet jest znakomitym rdem rozmaitych informacji, midzy innymi witryn urzdw administracji
federalnej, stanowej i lokalnej. Wikszo witryn rzdowych posiada adres z kocwk .gov. Osoby
nie posiadajce komputera w domu, mog korzysta z niego w bibliotece publicznej bd w kafejkach
internetowych, gdzie za niewielk opat mona korzysta z komputera podczonego do internetu.
W internecie mona szuka pracy, mieszkania, dowiedzie si o szko dla dzieci, znale organizacje
spoeczne i rda pomocy. Mona tam rwnie pozna istotne wiadomoci i biece wydarzenia, jak
rwnie ciekawe aspekty ycia w Ameryce, histori Stanw Zjednoczonych, jej wadze, czy szczegy
o swojej najbliszej okolicy. Zapraszamy rwnie na witryn internetow http://www.welcometousa.
gov, gdzie mona znale wszelkie formy pomocy rzdu federalnego dla nowych imigrantw.

WSKAZWKA: Imigranci powinni mie wiadomo istnienia witryn, zaprojektowanych

tak, aby przypominay ocjalne witryny urzdw; ich autorami s oszuci usiujcy wyzyska
nowo przyjezdnych. Naley pamita, i ocjalna witryna internetowa U.S. Citizenship and
Immigration Services (Urzd ds. Obywatelstwa i Imigracji USA) to http://www.uscis.gov.

Organizacje spoeczne i religijne pomagajce imigrantom

W wielu spoecznociach funkcjonuj organizacje zapewniajce darmowe bd tanie usugi dla
imigrantw. Organizacje te mog uatwi zorientowanie si w okolicy i w usugach dostpnych
imigrantom. Organizacje takie znale mona w internecie, przegldajc miejscow ksik
telefoniczn, pytajc o nie w bibliotece publicznej albo w miejscowym urzdzie usug socjalnych.

Zaangaowanie we wasn spoeczno

Zaangaowanie si we wasn spoeczno to sposb, aby poczu si jak u siebie w domu. Miejscowa
spoeczno to rwnie dobre rdo informacji. A oto niektre sposoby zaangaowania si w jej ycie:

Przedstaw si i zapoznaj z ssiadami.

Porozmawiaj i odwied organizacje uatwiajce imigrantom osiedlanie si w USA.
Przycz si do grup w miejscowym kociele.
Przycz si do organizacji ssiedzkiej. Jest to grupa osb mieszkajcych w danej okolicy,
ktre wsppracuj w kwestiach majcych wpyw na t okolic.
Zgo si na ochotnika w organizacji spoecznej, w szkole bd w kociele.
Zapisz si na kurs jzyka angielskiego.

Inne pomysy na temat sposobw spoecznego zaangaowania mona znale na witrynie internetowej
Department of Housing and Urban Development (Departament Rozwoju Mieszkalnictwa i Urbanistyki),
pod adresem http://www.hud.gov. Naley zajrze do czci Communities, gdzie znale mona
informacje na temat spoecznoci i sugestie dotyczce sposobw zaangaowania si w nie.

| 3 |
RDA DODATKOWYCH INFORMACJI:
Zapraszamy na witryn internetow Urzdu ds. Obywatelstwa i Imigracji USA (USCIS)
http://www.uscis.gov. Zapraszamy rwnie na witryn internetow
http://www.welcometousa.gov, bdc rdem wiadomoci dla nowych imigrantw.
Telefon do Dziau Obsugi Klienta (Customer Service): 1-800-375-5283
lub 1-800-767-1833 (dla osb niedosyszcych).

Formularze USCIS mona uzyska dzwonic pod numer 1-800-870-3676

bd odwiedzajc witryn internetow USCIS.

| 4 |
Prawa i obowizki Staego Rezydenta
Od staego rezydenta oczekuje si szacunku i lojalnoci wobec Stanw Zjednoczonych i
przestrzegania praw naszego kraju. Bycie staym rezydentem oznacza rwnie posiadanie
pewnych praw i obowizkw.

Bycie staym rezydentem jest przywilejem, nie za prawem. W pewnych okolicznociach

wadze Stanw Zjednoczonych mog odebra status staego rezydenta. Konieczne jest
utrzymywanie statusu staego rezydenta, jeeli chce si mieszka i pracowa w Stanach
Zjednoczonych, a pewnego dnia zosta obywatelem USA. Ta cz zawiera informacje, co
oznacza bycie staym rezydentem i w jaki sposb mona utrzyma status staego rezydenta.
Prawa i obowizki
Postpowanie staego rezydenta moe mie wpyw na pniejsz moliwo uzyskania przez niego
obywatelstwa USA. Proces uzyskiwania obywatelstwa USA nazywa si naturalizacj.

Stali rezydenci maj prawo:

Mieszka i pracowa na stae w dowolnym miejscu USA.

Zoy wniosek o obywatelstwo USA po nabyciu odpowiednich uprawnie.
Ubiega si o wizy dla swego ma lub ony i dla dzieci stanu wolnego,
ktre umoliwi im zamieszkanie w USA.
Uzyska wiadczenia Social Security, Supplemental Security Income i Medicare,
jeeli si do nich kwalikuj.
Posiada majtek na terenie USA.
Stara si o prawo jazdy w danym stanie lub terytorium.
Wyjeda i powraca do USA na okrelonych zasadach.
Uczszcza do szkoy publicznej lub na uniwersytet.
Wstpowa do niektrych formacji Si Zbrojnych USA.
Kupowa i posiada bro paln, pod warunkiem, i nie istniej adne ograniczenia stanowe
lub lokalne, ktre by tego zakazyway.

Stali rezydenci maj obowizek:

Przestrzega wszystkich praw federalnych, stanowych i lokalnych.

Paci podatki dochodowe federalne, stanowe i lokalne.
Zarejestrowa si w Komisji Poborowej (Selective Service U.S. Armed Forces);
dotyczy to mczyzn w wieku 18 - 26 lat. Szczegowe wskazwki na stronie 8.
Utrzymywa status imigracyjny.
Stale nosi przy sobie dowd statusu staego rezydenta.
Powiadomi Departament Bezpieczestwa Narodowego (DHS), drog internetow lub listownie o
kadorazowej zmianie adresu w cigu 10 dni od przeprowadzki. Szczegowe instrukcje znale
mona na stronie 8.

Stali rezydenci uzyskuj wan Kart Staego Rezydenta (Formularz

I-551), ktra jest dowodem ich legalnego statusu w Stanach
Zjednoczonych. Niektrzy nazywaj j zielon kart. Stali rezydenci,
ktrzy ukoczyli 18 rok ycia musz nosi przy sobie dowd swego statusu
imigracyjnego. Istnieje obowizek okazania go ocerowi imigracyjnemu
na wezwanie. Ta karta wana jest przez 10 lat i musi by odnowiona przed
terminem wyganicia jej wanoci. W celu wymiany lub odnowienia Karty
Staego Rezydenta konieczne jest zoenie formularza I-90. Formularz ten
mona uzyska na witrynie internetowej http://www.uscis.gov bd dzwonic do USCIS Forms Line.
Przy skadaniu formularza I-90 obowizuje opata.

| 6 |
Karta Staego Rezydenta wskazuje, i ma on prawo mieszka i pracowa w Stanach Zjednoczonych.
Mona posuy si Kart Staego Rezydenta do ponownego wjazdu na teren USA. Osoby
przebywajce poza USA przez okres przekraczajcy 12 miesicy, musz przedstawi dodatkow
dokumentacj, aby wjecha do USA jako stali rezydenci. Dodatkowe informacje na temat dokumentw
wymaganych do ponownego wjazdu na teren USA po pobycie za granic przekraczajcym 12 miesicy,
znale mona na stronie 7.

INNE WANE DOKUMENTY

Wszystkie wane dokumenty przywiezione ze sob z kraju rodzinnego naley

przechowywa w bezpiecznym miejscu. Dotyczy to takich dokumentw jak
paszport, wiadectwo urodzenia, wiadectwo maestwa, dokumenty rozwodowe,
dyplomy ukoczenia szkoy redniej lub studiw oraz wiadectwa specjalistycznych
szkole lub umiejtnoci.

Utrzymywanie statusu Staego Rezydenta

Istniej pewne wymogi zwizane z utrzymaniem statusu staego rezydenta. Trzeba rwnie o nich
pamita, jeeli w przyszoci planuje si skadanie wniosku o obywatelstwo USA.

Nie naley opuszcza Stanw Zjednoczonych na duszy czas ani przenosi si do innego
kraju w celu zamieszkania tam na stae.
Naley skada federalne, stanowe zeznania podatkowe, a w odpowiednich przypadkach rwnie
lokalne zeznania podatku dochodowego.
Naley zarejestrowa si w Komisji Poborowej (Selective Service) dotyczy mczyzn
w wieku 18 - 26 lat.
Naley powiadamia DHS o zmianie adresu.

Utrzymanie statusu imigracyjnego

Stali rezydenci, ktrzy opuszczaj Stany Zjednoczone na duszy czas, i ktrzy nie mog udowodni
swojej intencji staego zamieszkania w Stanach Zjednoczonych, mog utraci status staego rezydenta.
Wielu imigrantw uwaa, e mona mieszka za granic pod warunkiem, e wraca si do USA co
najmniej raz w roku. Nie jest to prawd. Jeeli planuje si pozostanie poza granicami USA przez okres
przekraczajcy 12 miesicy, naley zwrci si o tzw. re-entry permit (zwany popularnie biaym
paszportem) przed opuszczeniem kraju. W tym celu naley zoy formularz I-131, Application for
a Travel Document (Wniosek o dokument podrny). Formularz ten mona uzyska na witrynie
internetowej http://www.uscis.gov lub dzwonic do USCIS Forms Line pod numer 1-800-870-3676.
Zoenie tego formularza wymaga uiszczenia opaty.

Re-entry permit (biay paszport) jest wany na okres do dwch lat. Biay paszport mona okaza
si w miejscu przekraczania granicy USA zamiast wizy lub Karty Staego Rezydenta. Posiadanie
biaego paszportu nie gwarantuje zgody na wjazd do Stanw Zjednoczonych w chwili powrotu, ale
uatwia udowodnienie, i wraca si z tymczasowej wizyty za granic. Dodatkowe informacje mona
uzyska na witrynie http://www.state.gov lub w najbliszym konsulacie Departamentu Stanu za granic.

| 7 |
 Skadanie zezna podatkowych
Stay rezydent musi skada zeznania podatku
dochodowego i zgasza swj dochd do
Urzdu Skarbowego (Internal Revenue
Service IRS) oraz do wydziaw
podatkowych stanu, miasta bd okolicy,
jeeli istnieje takie wymaganie. Jeeli nie
skada si przez duszy czas zezna podatku
dochodowego podczas przebywania poza
USA lub jeeli zaznaczy si non-immigrant
(nie imigrant) na rozliczeniu podatkowym,
wadze USA mog uzna, i osoba taka
zrezygnowaa ze statusu staego rezydenta.

Rejestracja w Komisji Poborowej (Selective Service)

Mczyni w wieku lat 18 - 26 musz zarejestrowa si w komisji poborowej Selective Service.
Rejestracja oznacza zgoszenie rzdowi gotowoci do suby w Siach Zbrojnych USA. W chwili
obecnej Stany Zjednoczone nie prowadz poboru do suby wojskowej. Oznacza to, i stali rezydenci
i obywatele nie musz suy w Siach Zbrojnych, chyba e maj na to ochot.

Mona zarejestrowa si w urzdzie pocztowym Stanw

Zjednoczonych lub za porednictwem Internetu. Rejestracji za
porednictwem internetu mona dokona odwiedzajc witryn
internetow Selective Service: http://www.sss.gov.
Aby skontaktowa si z przedstawicielem Selective Service,
mona zadzwoni pod numer 847-688-6888. Nie jest to rozmowa
bezpatna.

Informacje na ten temat znale mona rwnie na witrynie USCIS http://www.uscis.gov.

Zgaszanie nowego adresu do DHS

Naley powiadomi DHS o kadorazowej zmianie adresu. W tym celu naley zoy formularz AR-11,
Aliens Change of Address Card (Karta Zmiany Adresu Cudzoziemca). Formularz ten naley zoy
w cigu 10 dni od przeprowadzki. Formularz ten nie wymaga opaty. Mona dokona korekty adresu
drog internetow, wypeniajc elektroniczny formularz AR-11 pod adresem http://www.uscis.gov.
Przyjmowane s rwnie internetowe zmiany adresw w przypadku wikszoci spraw bdcych w toku.

Dodatkowe informacje uzyska mona dzwonic do USCIS pod numer 1-800-375-5283 lub
odwiedzajc witryn http://www.uscis.gov.

| 8 |
Rezydenci warunkowi
Niektre osoby przebywajce w USA posiadaj status rezydenta warunkowego (conditional resident,
CR). CR to osoba, ktra zawara zwizek maeski z obywatelem lub staym rezydentem USA nie
wczeniej ni na dwa lata przed przyznaniem jej statusu staego rezydenta. Jeeli taka osoba posiada
dzieci, one rwnie uzyskuj status CR. Taki sam status warunkowy maj rwnie niektrzy
imigranci - inwestorzy.

CR ma te same prawa i obowizki co stay rezydent. Rezydenci warunkowi musz zoy albo
formularz I-751, Petition to Remove the Conditions on Residence (Petycja o Zniesienie Warunkw
Rezydencji) lub formularz I-829, Petition by Entrepreneur to Remove Conditions (Petycja
Przedsibiorcy o Usunicie Warunku), w cigu dwch lat od uzyskania statusu warunkowego rezydenta.
Data ta zbiega si zwykle z terminem wyganicia Karty Staego Rezydenta. Formularze te naley
zoy w cigu 90 dni przed upywem drugiej rocznicy uzyskania statusu warunkowego rezydenta.
W przeciwnym razie traci si swj status imigracyjny.

Skadanie formularza I-751 z on lub mem

Osoby, ktre uzyskay status rezydenta warunkowego i imigroway po zawarciu maestwa
z obywatelem lub staym rezydentem, musz zoy wraz ze swoim wspmaonkiem formularz
I-751 w celu usunicia warunku naoonego na status staego rezydenta.

W niektrych okolicznociach nie ma obowizku skadania formularza I-751 razem z mem lub
on. Jeeli maestwo ze wspmaonkiem zakoczyo si lub jeeli wspmaonek dopuci si
maltretowania, mona zoy formularz I-751 samodzielnie. Jeeli nie skada si tego formularza
ze wspmaonkiem, mona zoy formularz I-751 w dowolnym momencie od uzyskania statusu
rezydenta warunkowego.

| 9 |
 JAK SKADA FORMULARZE USCIS I-751 I I-829

Kto: Rezydenci warunkowi.

Dlaczego: Status rezydenta warunkowego wygasa po dwch latach.
Kiedy: Rezydenci warunkowi ubiegajcy si o zniesienie warunku rezydencji razem ze
wspmaonkiem musz zoy formularz I-751. Imigranci-inwestorzy musz zoy
formularz I-829. Oba te formularze naley zoy w cigu 90 dni przed wyganiciem
statusu rezydenta warunkowego. Data wyganicia znajduje si zwykle na Karcie
Staego Rezydenta.
Skd zdoby formularz: Mona zadzwoni do USCIS Forms Line pod numer
1-800-870-3676. Mona rwnie uzyska formularz na witrynie internetowej
http://www.uscis.gov.
Dokd wysa formularz: Wysya si go do USCIS Service Center. Adresy takich
orodkw znajduj si w instrukcjach doczonych do formularza.
Jakie s koszty: Zoenie formularza I-751 lub I-829 wymaga uiszczenia opaty.
Wysoko tych opat moe si zmieni, naley wic sprawdzi w USCIS,
jakie s aktualnie obowizujce opaty przed wysaniem takiego formularza.
Jeeli wyle si formularz I-751 lub I-829 w terminie, USCIS zwykle wysya
powiadomienie przeduajce status CR na nastpne 12 miesicy.
W tym czasie, USCIS rozpatruje wniosek.

WSKAZWKA: Naley przechowywa kopie wszystkich formularzy wysyanych do USCIS

i innych przedstawicieli wadz. Nie naley wysya oryginaw dokumentw. Naley wysya
kopie. Czasami formularze mog zosta zgubione. Naley przechowywa kopie, aby unikn
problemw.

Zwracanie si o pomoc prawn

Jeeli sytuacja imigracyjna wymaga pomocy, mona skorzysta z usug licencjonowanego,
kompetentnego adwokata imigracyjnego. Informacje w tej sprawie mona uzyska w miejscowej
izbie adwokackiej (bar association).

Niektre stany wydaj certykaty specjalistom prawa imigracyjnego. Tacy adwokaci przechodz
testy sprawdzajce ich specjalistyczn wiedz na temat prawa imigracyjnego. Oto stany, ktre
aktualnie podaj wykaz specjalistw z takimi certykatami na witrynach internetowych stanowych izb
adwokackich: Kalifornia, Floryda, Karolina Pnocna i Teksas. Prosz jednak pamita, i decyzja
o wynajciu konkretnego adwokata pozostaje w gestii petenta. DHS nie popiera ani nie poleca adnych
konkretnych adwokatw.

Osoby potrzebujce pomocy prawnej w kwestiach imigracyjnych lecz nie majce wystarczajcej
iloci rodkw nansowych na zatrudnienie adwokata, mog skorzysta z pewnych opcji bardziej
ekonomicznych bd nawet bezpatnych. Oto gdzie mona si zwrci o pomoc:

| 10 |
 Uznana organizacja. S to organizacje uznane przez Board of Immigration Appeals BIA (Rada
Odwoa Imigracyjnych). Aby dana organizacja zostaa uznana, musi mie wystarczajc wiedz
i dowiadczenie w zapewnianiu usug imigrantom, i moe przyjmowa jedynie niewielkie opaty
za tego rodzaju usugi. Lista organizacji uznanych przez BIA zamieszczona jest na witrynie
http://www.usdoj.gov/eoir/statspub/recognitionaccreditationroster.pdf.
Akredytowany przedstawiciel. Osoby takie powizane s z organizacjami uznanymi
przez BIA. Tacy przedstawiciele mog pobiera jedynie niewielkie opaty za swoje usugi.
List takich przedstawicieli akredytowanych przez BIA znale mona na witrynie
http://www.usdoj.gov/eoir/statspub/accreditedreproster.pdf.
Wykwalikowany przedstawiciel. S to osoby, ktre zapewniaj usugi bezpatnie. Przedstawiciele
tacy znaj przepisy imigracyjne oraz reguy postpowania sdowego. Przykady wykwalikowanych
przedstawicieli to studenci wydziaw prawa i ich absolwenci oraz osoby charakteryzujce si
nienagann postaw moraln, zwizane osobicie lub zawodowo z petentem (krewni, ssiedzi,
przedstawiciele duchowiestwa, wsppracownicy, znajomi).
Darmowi Usugodawcy Prawni (Free Legal Service Providers). The Ofce of the Chief
Immigration Judge (Biuro Gwnego Sdziego Imigracyjnego) ma list darmowych usugodawcw
prawnych dla ludzi, ktrzy uczestnicz w procedurach imigracyjnych (zob. http://www.usdoj.gov/eoir/
probono/states.htm). Jest to lista adwokatw i organizacji, ktre mog by skonne do reprezentowania
imigrantw w postpowaniu przed Sdami Imigracyjnymi. Adwokaci i organizacje uwzgldnione
na licie zgodziy si pomaga imigrantom pro bono (bezpatnie) tylko w procedurach imigracyjnych,
wic niektrzy z nich nie bd w stanie pomaga w sprawach nie zwizanych z sdami (tzn. w
petycjach wizowych, naturalizacji, itd.).
Program Pro Bono. Lokalne listy uznanych organizacji pro bono (bezpatnych) i ich przedstawicieli
uzyska mona zwykle w kadym biurze USCIS.

OFIARY PRZEMOCY DOMOWEJ

Oary przemocy domowej mog uzyska pomoc za porednictwem National Domestic

Violence Hotline (Krajowa Gorca Linia dla Oar Przemocy Domowej) pod numerem
1-800-799-7233 lub 1-800-787-3224 (dla osb z wadami suchu). Pomoc jest rwnie
dostpna w jzyku hiszpaskim i innych.

Ustawa o Zapobieganiu Przemocy Wobec Kobiet (Violence Against Women Act) pozwala
wspmaonkom i dzieciom obywateli amerykaskich i staych rezydentw oar przemocy
domowej na skadanie wnioskw we wasnym imieniu o status staego rezydenta. Informacje
w tej sprawie mona uzyskac na witrynie http://www.uscis.gov lub dzwonic do Krajowej
Gorcej Linii Zapobiegania Przemocy Domowej.

Uwaga na oszustwa konsultantw imigracyjnych!

Wielu doradcw imigracyjnych to osoby wysoce kwalikowane i uczciwe, mogce wiadczy cenne
usugi dla imigrantw. S jednak ludzie, ktre wykorzystuj imigrantw.

Zanim podejmie si decyzj o zwrceniu si o pomoc w sprawach imigracyjnych i przed wniesieniem

jakichkolwiek opat, naley zorientowa si, jakiego rodzaju pomoc prawna bdzie potrzebna. Trzeba
zabezpieczy si, aby nie pa oar oszustwa imigracyjnego.

| 11 |
Naley pamita o nastpujcych sprawach:

adna prywatna organizacja ani osoba oferujca pomoc w sprawach imigracyjnych nie ma adnych
specjalnych ukadw z USCIS. Jeeli kto skada obietnice, ktre brzmi zbyt dobrze aby byy
prawdziwe bd twierdzi, i ma specjalne powizania z USCIS, naley zada szereg wnikliwych
pyta. Nie naley ufa ludziom, ktrzy gwarantuj wyniki lub szybsze rozpatrzenie podania. Jeeli
kto nie kwalikuje si do uzyskania wiadcze migracyjnych, powierzenie sprawy adwokatowi
imigracyjnemu bd konsultantowi w aden sposb nie zmieni tej sytuacji.
Niektrzy konsultanci, biura podry, biura porednictwa handlu nieruchomociami i osoby
nazywajce si notariuszami publicznymi oferuj usugi imigracyjne. Naley wypyta o ich
kwalikacje i poprosi o kopi listu akredytacyjnego BIA lub certykatu izby adwokackiej.
Niektre osoby twierdz, i maj kwalikacje do wiadczenia usug prawnych, cho nie jest
to prawd. Takie osoby mog popenia bdy naraajc petenta na powane konsekwencje.
Korzystajc z usug konsultanta bd adwokata imigracyjnego, naley zawrze z nim kontrakt na
pimie. Taki kontrakt powinien by sporzdzony po angielsku i w jzyku petenta, jeeli angielski
nie jest jego jzykiem ojczystym. Umowa powinna zawiera list wszystkich usug, ktre bd
wiadczone wraz z wyszczeglnieniem ich kosztw. Przed podpisaniem takiej umowy, naley
poprosi o referencje.
Naley unika pacenia gotwki za usugi. Zawsze naley poprosi o pokwitowanie zapaty.
Naley koniecznie zatrzyma oryginay dokumentw.
W adnym wypadku nie wolno podpisywa nie wypenionego formularza bd wniosku.
Naley dobrze zrozumie, co si podpisuje.

Jeeli konsultant imigracyjny okaza si nieuczciwy, naley si zwrci o pomoc. Naley zadzwoni
do prokuratora stanowego bd lokalnego, do biura spraw konsumenckich lub do lokalnego
komisariatu policji.

Skutki popenienia przestpstwa dla Staego Rezydenta

Stany Zjednoczone to spoeczestwo przestrzegajce prawa. Stali rezydenci Stanw Zjednoczonych
maj obowizek przestrzegania wszystkich przepisw prawnych. Jeeli stay rezydent dopuci si
dziaa przestpczych bd zostanie skazany za przestpstwo w Stanach Zjednoczonych, moe go to
narazi na powane problemy. Osoba taka moe by wydalona z kraju, nie wpuszczona ponownie na
teren USA po wyjedzie z kraju, a w pewnych okolicznociach moe utraci uprawnienia do uzyskania
obywatelstwa USA. Oto przykady przestpstw, ktre mog mie skutki dla statusu staego rezydenta:

Przestpstwa okrelane jako aggravated felony (cikie przestpstwa), w tym przestpstwa z

uyciem przemocy, ktre s przestpstwami zagroonymi kar wizienia powyej jednego roku.
Zabjstwo.
Dziaalno terrorystyczna.
Gwat.
Przestpstwo na dziecku na tle seksualnym.
Nielegalny przemyt narkotykw, broni palnej lub osb.

| 12 |
 Przestpstwa naganne moralnie (of moral turpitude), a wic na og przestpstwa z zamiarem
kradziey bd oszustwa; przestpstwa z grob lub uyciem przemocy zycznej; przestpstwa,
gdzie w wyniku lekkomylnego zachowania dochodzi do powanego uszkodzenia zdrowia zycznego;
przestpstwa na tle seksualnym.

Powane skutki dla staego rezydenta bd rwnie miay nastpujce zachowania:

Nieprawdziwe owiadczenia w celu uzyskania wiadcze imigracyjnych dla siebie lub kogo innego.
Faszywe podawanie si za obywatela Stanw Zjednoczonych.
Gosowanie w wyborach federalnych bd lokalnych dostpnych tylko dla obywateli USA.
Bycie naogowym alkoholikiem kim, kto jest pijany bd uywa narkotykw przez
wikszo czasu.
Maestwo z wicej ni z jedn osob w tym samym czasie.
Zaniedbywanie obowizku wspierania nansowego rodziny bd pacenia alimentw na dziecko
lub wspmaonk zgodnie z nakazem.
Aresztowanie za napa lub molestowanie czonka rodziny, w tym naruszanie sdowego nakazu
ochronnego. Nazywa si to przemoc domow.
Kamstwo w celu uzyskania wiadcze publicznych.
Niezoenie zezna podatkowych, gdy s one wymagane.
wiadome niespenienie obowizku rejestracji w Komisji Poborowej (Selective Service)
w przypadku mczyzn w wieku lat 18 - 26.
Pomoc osobie nie bdcej obywatelem Stanw Zjednoczonych bd rodowitym Amerykaninem
przy wjedzie na teren Stanw Zjednoczonych nielegalnie, nawet jeeli taka osoba jest czonkiem
bliskiej rodziny i nie pacia za t przysug.

Osoby, ktre dopuciy si przestpstwa bd zostay skazane za

przestpstwo przed zoeniem wniosku o inne wiadczenia imigracyjne
powinny skonsultowa si z szanowanym adwokatem imigracyjnym
bd organizacj spoeczn zapewniajc usugi dla imigrantw.
Na stronie 10 znale mona informacje na temat uzyskiwania
pomocy prawnej.

| 13 |
Osiedlanie si w Stanach Zjednoczonych
Ten rozdzia zawiera informacje, ktre mog pomc w przystosowaniu si do ycia w Stanach
Zjednoczonych. Mona z niego dowiedzie si, jak znale mieszkanie i prac, uzyska numer
Social Security i prawo jazdy, zabezpieczy pienidze i uzyska opiek zdrowotn dla siebie i
swojej rodziny.
Znajdowanie mieszkania
W Stanach Zjednoczonych jest wiele moliwoci zamieszkania. Wiele osb zaraz po przyjedzie
mieszka ze znajomymi bd z rodzin. Po znalezieniu pracy, przeprowadzaj si do wasnych miejsc
zamieszkania. Czasami w znalezieniu tymczasowych miejsc zamieszkania pomagaj organizacje
religijne i spoeczne.

W Stanach Zjednoczonych, ludzie przeznaczaj okoo 25 procent dochodu na wydatki zwizane

z mieszkaniem. Oto niektre opcje do rozwaenia:

Wynajmowanie domu
Domy i mieszkania mona wynajmowa. Mona je znale
w rny sposb:

Szukajc szyldw Apartment Available (Dostpne

mieszkanie) lub For Rent (Do wynajcia) na budynkach.
W gazetach w czci Classied Advertisements
(Ogoszenia drobne) lub Classieds. Naley tam
odnale strony Apartments for Rent (Mieszkania do
wynajcia) i Homes for Rent (Domy do wynajcia).
Bd tam rwnie informacje o domach, na przykad ich
lokalizacja, liczba pokojw, jak rwnie wysoko czynszu.
W spisie telefonicznym rm (tzw. ksika ta) pod hasem Property Management (Zarzdzanie
nieruchomociami). S to rmy zajmujce si wynajmem domw i mieszka. Takie rmy pobieraj
czasem opaty za pomoc w znalezieniu mieszkania.
Mona spyta znajomych, krewnych lub wsppracownikw, czy wiedz o jakim miejscu
do wynajcia.
Sprawdzajc ogoszenia For Rent na tablicach ogosze w bibliotekach, sklepach spoywczych
i innych budynkach uytecznoci publicznej.
Szukajc miejsc do wynajcia na Internecie. Osoby nie posiadajce komputera w domu,
mog korzysta z niego w bibliotece publicznej bd w kafejkach internetowych.
Dzwonic do porednika handlu nieruchomociami.

Czego oczekiwa wynajmujc dom lub mieszkanie

Ubieganie si o wynajem. Osoby odnajmujce domy lub mieszkania nazywane s landlords
(waciciele wynajmowanej nieruchomoci). Osoby takie mog poprosi o wypenienie wniosku
o wynajem (rental application form). W ten sposb waciciel posesji moe sprawdzi,
czy wynajmujcy ma pienidze do opacania czynszu.

Formularz moe wymaga podania numeru Social Security bd dowodu zatrudnienia. Jeeli nie ma si
jeszcze numeru Social Security, mona posuy si Kart Staego Rezydenta. Mona rwnie pokaza
odcinek z czeku, jako dowd zatrudnienia. Czasami wymagane jest pokrycie niewielkiej opaty za
rozpatrzenie wniosku.

| 16 |
Osoby, ktre jeszcze nie pracuj, mog potrzebowa kogo, kto podpisze umow o wynajem wraz
z nimi. Taka osoba zwana jest co-signer (yrant). Jeeli wynajmujcy nie bdzie w stanie opaci
czynszu, yrant bdzie odpowiedzialny za pokrycie go.

Podpisywanie Umowy Wynajmu. Wynajmujcy podpisuje umow wynajmu zwan lease, jeeli
waciciel posesji zgodzi si j wynaj. Podpisujc umow wynajmu, wynajmujcy zgadza si opaca
czynsz w okrelonym terminie i pozosta w danym miejscu przez okrelony czas. Wikszo umw
wynajmu zawiera si na jeden rok. Mona rwnie znale miejsce zamieszkania na okresy krtsze, na
przykad jeden miesic. Zdarza si, i umowy zawierane na krtszy czas wymagaj opacania wyszego
czynszu ni umowy dugoterminowe.

Podpisujc umow wynajmu, wynajmujcy zgadza si utrzymywa dom w czystoci i w dobrym stanie.
Za zniszczenie wynajmowanego miejsca moe by naliczona dodatkowa opata. Umowa moe
ogranicza rwnie liczb osb, ktrym wolno mieszka w danym mieszkaniu czy domu.

Umowa wynajmu jest dokumentem prawnym. Wynajmujcy musi dotrzyma swoich zobowiza
okrelonych w tej umowie. Waciciele nieruchomoci musz rwnie dotrzyma swoich zobowiza.
Musz dba o bezpieczestwo i dobry stan swojej posesji.

Depozyt zabezpieczajcy. Przed wprowadzeniem si, wynajmujcy zwykle opacaj depozyt

zabezpieczajcy (security deposit). Depozyt ten jest zwykle rwny wysokoci miesicznego czynszu.
Depozyt ten jest zwracany, jeeli w momencie wyprowadzania si dom jest czysty i w dobrym stanie.
W przeciwnym razie, waciciel posesji moe zatrzyma cz lub cay depozyt, aby pokry koszty
sprztania lub napraw.

Przed wprowadzeniem si, naley dokadnie obejrze dom lub mieszkanie. W przypadku stwierdzenia
jakichkolwiek problemw, naley powiadomi o tym waciciela. Przed wyprowadzeniem si, naley
porozmawia z wacicielem, aby dowiedzie si, co naleaoby naprawi, aby odzyska cay depozyt
zabezpieczajcy.

Inne koszty wynajmu. W niektrych domach i mieszkaniach, w koszty wynajmu wczone s koszty
mediw (gazu, elektrycznoci, ogrzewania, wody i wywozu mieci). Inne umowy wynajmu wymagaj
osobnego opacania tych wydatkw. Naley spyta waciciela przed zawarciem umowy, czy koszty
takie s wczone. Jeeli tak, naley sprawdzi, czy jest to uwzgldnione w umowie wynajmu przed
podpisaniem jej. Jeeli media nie s wczone, naley dowiedzie si, ile bd kosztowa. Niektre
koszty mediw bd wysze latem (w zwizku z ochadzaniem) lub zim (w zwizku z ogrzewaniem).

| 17 |
 NAPRAWY

Waciciele domu czy mieszkania maj obowizek dbania o bezpieczestwo i dobry stan
wynajmowanej posesji. W razie stwierdzenia problemw:

Po pierwsze, naley porozmawia o tym z wacicielem. Naley mu powiedzie,

co jest zepsute i zaznaczy, e ma to by naprawione.
Nastpnie, naley napisa list do waciciela z wyjanieniem, co jest zepsute.
Naley zachowa kopi takiego listu.
Wreszcie, naley zadzwoni do lokalnego Biura ds Mieszka (Housing Ofce).
Wikszo wadz miejskich lub lokalnych ma specjalne osoby wyznaczone do inspekcji
domu pod ktem problemw. Mona poprosi inspektora, aby przyszed do domu czy
mieszkania i pokaza mu wszystkie problemy.

Jeeli waciciel posesji nie naprawi takich problemw, mona zoy na niego ocjalne
zaalenie.

Koczenie umowy wynajmu. Koczenie umowy wynajmu zwane jest wypowiedzeniem wynajmu
(terminating your lease). Waciciel posesji moe zgodzi si na wczeniejsze wypowiedzenie umowy
wynajmu, jeeli jest w stanie znale kogo, kto wynajmie takie miejsce. Jeeli nie, wynajmujcy moe
by zobowizany do opacenia czynszu do koca okresu wynajmu, nawet jeeli ju tam nie mieszka.
Wyprowadzenie si przed wyganiciem okresu wynajmu moe rwnie oznacza utrat depozytu
zabezpieczajcego. Naley powiadomi waciciela posesji na pimie o zamiarze wyprowadzenia si.
Wikszo wacicieli posesji wymaga takiego powiadomienia z wyprzedzeniem co najmniej 30 dni.

POZNAJ SWOJE PRAWA: DYSKRYMINACJA MIESZKANIOWA JEST BEZPRAWNA

Waciciel posesji nie moe odmwi wynajmu dlatego, e nie podoba mu si osoba
wynajmujca. Waciciel posesji amie przepisy, jeeli odmawia wynajcia z powodu:

rasy lub koloru skry.

kraju pochodzenia.
wyznania religijnego.
pci.
niepenosprawnoci.
stanu cywilnego (faktu, czy kto jest samotny, czy w zwizku maeskim).

Osoby, ktre uwaaj, e odmwiono im wynajmu z ktrego z powyszych powodw,

mog skontaktowa si z U.S. Department of Housing and Urban Development HUD
(Departamentem Rozwoju Mieszkalnictwa i Urbanistyki) dzwonic pod numer
1-800-669-9777. Linia dostpna jest w jzyku angielskim i hiszpaskim.

WSKAZWKA: Przy przeprowadzce naley powiadomi Urzd Pocztowy, aby przesya

korespondencj na nowy adres: http://www.usps.com Moving Guide. Nie naley rwnie
zapomnie o wypenieniu formularza AR-11 zgodnie z wymogami DHS. Szczegowe
instrukcje na stronie 8.

| 18 |
Kupowanie domu
Dla wielu ludzi posiadanie wasnego domu jest czci amerykaskiego marzenia. Posiadanie domu
ma wiele korzyci lecz wie si te z wieloma obowizkami.

Agenci handlu nieruchomociami mog dopomc w znalezieniu domu do kupienia. Nazwiska takich
agentw mona uzyska od znajomych bd wsppracownikw, albo dzwonic do miejscowych biur
porednictwa handlu nieruchomociami. Naley poprosi o agenta, ktry dobrze zna okolic, w ktrej
chce si zakupi dom. Mona rwnie przejrze gazet szukajc ogosze drobnych (Classieds) w
czci Homes for Sale (Domy na sprzeda). Mona rwnie odwiedzi ulubion dzielnic szukajc
szyldw For Sale (Na sprzeda).

Wikszo osb musi uzyska kredyt na zakup domu; nazywany jest on hipotek (mortgage).
Kredyt hipoteczny mona uzyska w miejscowym banku lub z rmy kredytw hipotecznych.
Uzyskanie hipoteki oznacza, i poycza si pienidze na konkretny procent i na okrelony czas.

Odsetki, ktre spaca si z hipoteki mona odpisa od podstawy federalnego podatku dochodowego.

WSKAZWKA: Naley uwaa na kredytodawcw dajcych bardzo wysokiego

oprocentowania kredytw hipotecznych. Niektrzy kredytodawcy mog stara si obciy
takimi wysokimi stawkami nowo przyjezdnych. Istniej przepisy chronice konsumentw przed
oszustwem, nieuzasadnionymi kosztami i dyskryminacj przy zakupie domu. Wicej na ten
temat dowiedzie si mona odwiedzajc stron Homes (Domy) witryny http://www.hud.gov.

Konieczne moe by rwnie nabycie polisy ubezpieczeniowej dla wacicieli domw, ktra
pomaga pokry wszelkie moliwe uszkodzenia domu. Ubezpieczenie zwykle pokrywa uszkodzenia
spowodowane warunkami pogodowymi, poarem bd wamaniem. Waciciele domw pac podatki
od nieruchomoci oparte o warto domu.

Agent porednictwa handlu nieruchomociami bd adwokat specjalizujcy si w nieruchomociach

moe pomc w znalezieniu kredytu hipotecznego i ubezpieczenia. Mog rwnie pomc wypeni
formualrze zwizane z zakupem domu. Agent porednictwa handlu nieruchomociami nie powinien
obcia kupujcego kosztami kupna domu. Moliwe jednak, i trzeba bdzie zapaci honorarium
adwokatowi specjalizujcemu si w nieruchomociach za pomoc w wypenieniu formularzy.
Konieczne bdzie rwnie opacenie pewnych kwot w celu uzyskania kredytu hipotecznego lub
zoenia formularzy prawnych wymaganych przez dany stan. Opaty te nazywane s closing costs
(koszty transakcji). Agent porednictwa handlu nieruchomociami bd kredytodawca hipoteki
musz ujawni te koszty z gry przed podpisaniem kocowych formularzy zakupu domu.

DODATKOWE INFORMACJE NA TEMAT ZAKUPU BD WYNAJMU DOMU

Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej U.S. Department of Housing and

Urban Development pod adresem http://www.hud.gov; mona te zadzwoni pod numer
1-800-569-4287 po informacj w jzyku angielskim i hiszpaskim. Informacje na
temat zakupu domu i uzyskania kredytu hipotecznego znale mona na witrynie
Federal Citizen Information Center (Federalne Centrum Informacyjne dla Obywateli)
pod adresem http://www.pueblo.gsa.gov. Warto rwnie odwiedzi stron For
Homeowners and Home Buyers (Dla Wacicieli Domw i Kupujcych Domy)
witryny http://www.fanniemae.com.

| 19 |
Numer Social Security
Stali rezydenci maj prawo do uzyskania numeru Social Security (SSN). Numer Social Security to
numer przydzielany przez wadze Stanw Zjednoczonych. Pomaga on wadzom w ledzeniu dochodw
i wiadcze mieszkacw tego kraju. Posuguj si nim rwnie banki i inne agencje, jak chociaby
szkoy, do identykowania poszczeglnych osb. Numer SSN moe by wymagany do wynajcia
mieszkania lub kupna domu.

Wydzia rzdu odpowiedzialny za numery Social Security nazywa si Social Security Administration
(Administracja Ubezpiecze Spoecznych). Najblisze biuro Social Security znale mona:

Pytajc znajomych lub ssiadw o najblisz siedzib tego urzdu.

Dzwonic pod numer 1-800-772-1213 od 7 rano do 7 wieczorem. Informacj mona uzyska
w jzyku angielskim i hiszpaskim. Dostpne s rwnie bezpatne usugi tumacza.
Szukajc adresu na niebieskich kartkach ksiki telefonicznej.
Na witrynie internetowej Social Security Administration pod adresem http://www.socialsecurity.gov
albo w jzyku hiszpaskim, pod adresem http://www.segurosocial.gov/espanol/.

DLA OSB NIE MWICYCH PO ANGIELSKU

Biuro Social Security moe zapewni bezpatnie tumacza do pomocy w staraniach

o numer Social Security. Dzwonic pod numer 1-800-772-1213 naley powiedzie,
e nie mwi si po angielsku. Osoba taka znajdzie tumacza, ktry pomoe porozumie
si przez telefon. Pomoc tumacza jest rwnie moliwa w czasie wizyt w biurze
Social Security.

Witryna internetowa Social Security Administration zawiera szereg poytecznych

informacji dla osb, ktre przybyy niedawno do Stanw Zjednoczonych. Cz witryny
zawiera informacje na temat Social Security w 14 jzykach. Prosz wej na stron
http://www.socialsecurity.gov albo na stron http://www.segurosocial.gov/espanol/ aby
uzyska informacje w jzyku hiszpaskim.

Nie jest potrzebne wypenianie wniosku ani wizyta w urzdzie Social Security w celu uzyskania numeru
Social Security, jeeli:

Prosio si o numer Social Security lub kart skadajc podanie o wiz imigracyjn ORAZ
Wniosek o wiz imigracyjn skadany by w padzierniku 2002 lub pniej, ORAZ
W chwili przyjazdu do Stanw Zjednoczonych imigrant mia ukoczone 18 lat.

| 20 |
 JAK ZAPOBIEC KRADZIEY TOSAMOCI

Kradzie tosamoci oznacza kradzie informacji osobistych, takich jak numer Social
Security lub numer konta bankowego. Oszust moe wykorzysta je do pobrania
pienidzy z konta poszkodowanej osoby bd uycia karty kredytowej w jej imieniu.
Kradzie tosamoci to powane przestpstwo. Oto, co mona zrobi, aby si przed nim
uchroni:

Upewni si, e osoby, ktrym udostpnia si informacje osobiste, szczeglnie przez

telefon lub Internet, s godne zaufania.
Zostawiac kart Social Security w domu w bezpiecznym miejscu. Nie naley jej nosi
przy sobie.
Nosi przy sobie tylko dowody tosamoci i karty kredytowe, ktre s potrzebne
w danym momencie. Reszt naley zostawi w domu w bezpiecznym miejscu.
Porwa lub zniszczy wszelkie dokumenty i formularze zawierajce informacje osobiste
przed wyrzuceniem ich do mieci.

Jeeli kto pad oar kradziey tosamoci, moe uzyska pomoc dzwonic do
Federal Trade Commissions ID Theft Hotline (Gorcej Linii Kradziey Tosamoci
Federalnej Komisji Handlu) pod numer 1-877-438-4338. Informacje mona take
uzyska w Internecie pod adresem http://www.ftc.gov/bcp/edu/microsites/idtheft.

W takiej sytuacji, informacje potrzebne do nadania numeru SSN zostay przesane przez Departament
Stanu i Bezpieczestwa Narodowego (Departments of State and Homeland Security, DHS) do Social
Security Administration. Urzd Social Security przydzieli SSN i wyle kart SSN na ten sam adres,
na ktry USCIS wyle Kart Staego Rezydenta. Karta SSN powinna nadej w przecigu trzech
tygodni od przyjazdu do USA. Jeeli karta nie przyjdzie w cigu trzech tygodni od przyjazdu do USA
lub w przypadku zmiany adresu po przyjedzie do Stanw przed otrzymaniem karty SSN, naley
skontaktowa si z urzdem Social Security Administration.

Konieczne jest udanie si do urzdu Social Security w celu uzyskania SSN, jeeli:

Nie ubiegao si o przyznanie numeru lub Social Security skadajc podanie o wiz imigracyjn, LUB
Wniosek o wiz imigracyjn skadany by przed padziernikiem 2002, LUB
W chwili przyjazdu do Stanw Zjednoczonych imigrant nie mia ukoczonych 18 lat.

Urzdnik Social Security pomoe w skadaniu wniosku o SSN. Udaj si do urzdu w celu zoenia
wniosku, naley mie przy sobie:

Metryk urodzenia lub inny dokument, np. paszport, potwierdzajcy dat i miejsce urodzenia ORAZ
Dokument wskazujcy na status imigracyjny, w tym pozwolenie na prac w USA.
Mona wzi ze sob Kart Staego Rezydenta lub paszport ze stemplem imigracyjnym bd wiz.

Numer Social Security zostanie wysany poczt. Karta Social Security powinna nadej w cigu
okoo dwch tygodni po uzyskaniu przez Social Security Administration wszystkich dokumentw
wymaganych na wniosku. Jeeli ktrekolwiek dokumenty bd wymagay werykacji, uzyskanie
numeru SSN moe potrwa duej.

| 21 |
Sprawy nansowe
Zakadanie konta bankowego
Konto bankowe jest bezpiecznym miejscem przechowywania pienidzy. Banki dysponuj rozmaitymi
rodzajami kont. Konta czekowe (do opacania rachunkw) i konta oszczdnociowe (umoliwiajce
uzyskiwanie odsetek od oszczdzanych pienidzy) to dwa najbardziej typowe. Mona otworzy
konto bankowe wasne lub wsplne konto bankowe ze wspmaonkiem lub inn osob. Banki mog
pobiera opaty za swoje usugi.

Innymi rodzajami instytucji wiadczcych usugi bankowe s zwizki kredytowe (credit unions) oraz
stowarzyszenia oszczdnociowo-poyczkowe (savings and loan associations). Niektrzy pracodawcy
prowadz zwizki kredytowe, do ktrych pracownicy mog wstpowa. Zwizki kredytowe zapewniaj
wikszo usug bankowych, a wiele oferuje rwnie dodatkowe usugi. Warto porwna zakres usug,
opaty, godziny i lokoalizacj bankw przed otwarciem konta i wybra taki, ktry najlepiej odpowiada
indywidualnym potrzebom.

WSKAZWKA: Wiele sklepw oferuje usugi realizacji czekw i wysyki pienidzy za granic,
ale takie usugi mog by kosztowne. Warto zorientowa si, czy w wybranym banku dostpne
s podobne usugi po niszej cenie.

ZABEZPIECZENIE PIENIDZY

Przechowywanie znacznych kwot w domu nie jest bezpieczne. Podobnie jak nie jest
bezpieczne noszenie przy sobie duych iloci gotwki. Pienidze mog zosta skradzione
lub mona je zgubi. Pienidze s chronione, jeeli umieci si je w banku, ktry
jest czonkiem Federal Deposit Insurance Corporation FDIC (Federalnej Korporacji
Ubezpiecze Depozytw). FDIC zapewnia bankom ubezpieczenie, ktre chroni pienidze
klientw. Gdyby bank zakoczy dziaalno, FDIC wypaci klientom ich pienidze zoone
na kontach do maksymalnej sumy $100 000. Naley upewni si, e wybrany bank posiada
ubezpieczenie FDIC.

Przy otwieraniu konta bankowego, wymagane bdzie okazanie dowodu tosamoci. Mona posuy
si Kart Staego Rezydenta lub prawem jazdy. Konieczne bdzie rwnie wpacenie pewnej sumy
zwanej depozytem na nowe konto. Po kilku dniach mona pobra te pienidze z konta. Nazywa
si to wypat pienidzy. Pienidze mona wypaci wypisujc czek, idc do bankomatu (ATM)
lub wypeniajc formularz wypaty w banku.

Posugiwanie si kontem bankowym

Pienidze mona pobra z konta bankowego wypisujc czek osobisty lub posugujc si kart ATM.
Naley upewni si, e tylko waciciel konta lub ewentualnie jego wspwaciciel ma dostp do
takiego konta.

| 22 |
 Czeki osobiste. Kiedy otwiera si konto mona
uzyska ksieczk zawierajc czeki osobiste.
Czeki to formularze, ktre wypenia si, kiedy
paci si za co. Czek jest dla banku poleceniem
wypacenia pienidzy osobie lub rmie wskazanej na
czeku. Czeki naley przechowywa w bezpiecznym
miejscu.

Karty bankowe. (ATM) Mona poprosi bank

o wydanie karty ATM. Jest to niewielka karta
plastikowa poczona z kontem bankowym. Mona
posugiwa si tak kart do wypaty gotwki
lub wpacania pienidzy na konto poprzez bankomat ATM. Zwykle posugiwanie si kart ATM
we wasnym banku nie wie si z adn opat. Czasami natomiast wymagana jest opata przy
posugiwaniu si kart ATM w innym banku.

Personel banku pokae, jak posugiwa si kart ATM i przydzieli specjalny osobisty numer
identykacyjny PIN (personal identication number) do posugiwania si w bankomatach.
Korzystajc z bankomatw ATM trzeba zachowa ostrono. W adnym wypadku nie naley ujawnia
nikomu swojego numeru PIN ani poycza karty ATM. Umoliwioby to wypacenie pienidzy z konta
posiadacza.

Karty debetowe. Bank moe wyda kart debetow do uycia z kontem czekowym. Czasami
rwnie mona posuy si kart ATM jako kart debetow. Karta debetowa umoliwia pacenie
za rne rzeczy bez koniecznoci wypisywania czeku polega to na tym, e bank przesya pienidze
bezporednio do rmy, od ktrej co kupujemy.

Czeki bankowe. Czeki bankowe to czeki przygotowane przez bank na zlecenie klienta. Wpaca si do
banku pienidze, a bank wydaje czek na dan kwot przeznaczony dla osoby lub rmy, ktrej chcemy
taki czek wysa. Banki mog pobiera opaty za wydawanie czekw bankowych.

KARTY KREDYTOWE

Karty kredytowe umoliwiaj dokonywanie zakupw i uiszczanie nalenoci za nie

po pewnym czasie. Banki, sklepy i stacje benzynowe to przykady rm, ktre mog
wydawa karty kredytowe. Rachunek przychodzi poczt co miesic i zawiera wykaz
zakupw dokonanych z uyciem karty kredytowej. Jeeli zapaci si ca kwot
wyszczeglnion na rachunku, nie paci si odsetek. Jeeli caa kwota nie zostanie
opacona lub opata zostanie wysana z opnieniem, zostan naliczone odsetki,
a moliwe rwnie, e dodatkowa opata. Niektre karty kredytowe maj bardzo
wysokie oprocentowanie.

Trzeba by ostronym podaj innym swj numer karty kredytowej, szczeglnie przez
telefon lub Internet. Naley upewni si, i osoba lub rma proszca o taki numer jest
godna zaufania.

| 23 |
 WSKAZWKA: Warto co miesic dokadnie przejrze swj rachunek z karty kredytowej, aby
upewni si, i wszystkie pozycje s prawidowe. Jeeli zauwaymy kwot za zakup, ktrego
nie dokonalimy, naley natychmiast powiadomi o tym rm wydajc kart kredytow.
Zazwyczaj jeeli powiadomi si rm niezwocznie, waciciel karty nie bdzie obciony
kosztami takiej transakcji.

Naley zapisa wszystkie numery kont bankowych oraz kart debetowych, ATM i kredytowych.
Warto rwnie zapisa numery telefonw tych rm. Wszystkie informacje naley przechowywa w
bezpiecznym miejscu. W przypadku kradziey lub zagubienia portfela, mona zadzwoni do rm
i anulowa wszystkie karty. W ten sposb zapobiegnie si nielegalnemu posugiwaniu si tymi kartami
przez inne osoby.

OCENA ZDOLNOCI KREDYTOWEJ

W Stanach Zjednoczonych bardzo wane jest terminowe spacanie kredytu. Istniej rmy,
ktre tworz punktacj kredytow albo inaczej ocen zdolnoci kredytowej w zalenoci
od tego, jak dana osoba opaca rachunki, ile zaciga kredytw, i w zalenoci od innych
czynnikw. Ta ocena zdolnoci kredytowej ma ogromne znaczenie przy zakupie domu lub
samochodu bd zaciganiu kolejnego kredytu. A oto niektre sposoby zabezpieczenia
dobrej punktacji kredytowej:

Pacenie wszystkich rachunkw na czas.

Utrzymywanie niskiego salda na kartach kredytowych. Opacanie co najmniej
minimalnej kwoty nalenej w kadym miesicu.
Unikanie skadania nadmiernej iloci wnioskw o kredyty lub karty kredytowe.

Zgodnie z przepisami prawa federalnego, mona uzyska jeden darmowy raport

kredytowy w roku. W celu uzyskania kopii raportu kredytowego, naley zadzwoni
pod numer 1-877-322-8228 lub wej na stron internetow
http://www.annualcreditreport.com.

Szukanie pracy
Istnieje wiele sposobw poszukiwania pracy w Stanach Zjednoczonych. Aby zwikszy swoje szanse
znalezienia pracy mona:

Pyta znajomych, ssiadw, rodzin i inne osoby z okolicy o poszukiwanych pracownikach

lub dobrych miejscach pracy.
Szuka w ogoszeniach drobnych (Classieds) w czci Employment (Praca).
Szuka znakw Help Wanted (Potrzebna Pomoc) w oknach okolicznych rm.
Odwiedza biura zatrudnienia bd dziay kadr (Human Resources) rm w danej okolicy
i pyta o wolne stanowiska.
Odwiedza agencje pomagajce imigrantom w znajdowaniu pracy lub programw
szkolenia zawodowego.

| 24 |
 Sprawdza tablice ogosze w miejscowych bibliotekach, sklepach spoywczych i innych budynkach
uytecznoci publicznej.
Spyta o wolne stanowiska w wydziale zatrudnienia (department of employment services)
w danym stanie.
Szuka pracy w Internecie. Osoby korzystajce z komputera w bibliotece mog poprosi personel
o pomoc i informacj, jak si do tego zabra.

Jak si ubiega o prac

Wikszo pracodawcw wymaga wypenienia wniosku o zatrudnienie. Jest to formularz zawierajcy
pytania o adres, wyksztacenie i dowiadczenie zawodowe. Moe zawiera rwnie pytania o osoby,
z ktrymi pracowao si w przeszoci. Nazywa si to referencjami; pracodawca moe zadzwoni
do takich osb z pytaniami na temat kandydata.

Moliwe, e potrzebny bdzie yciorys zawodowy (resum) zawierajcy list dowiadcze

zawodowych. Takie resum mwi pracodawcy o poprzednich miejscach zatrudnienia, o wyksztaceniu
lub szkoleniach i o fachowych umiejtnociach kandydata. Warto mie przy sobie resum skadajc
podanie o prac.

Dobre resum:

Zawiera imi i nazwisko, adres i numer telefonu kandydata.

Wymienia poprzednie miejsca i daty zatrudnienia.
Zawiera informacje o wyksztaceniu.
Ukazuje szczeglne umiejtnoci zawodowe kandydata.
Jest przejrzysty i wolny od bdw.

Warto spyta instytucje pomocy socjalnej w danej okolicy, czy mog one pomc przygotowa resum.
Takie usugi wiadcz rwnie prywatne rmy, ale pobieraj za to opat.

JAKIE S WIADCZENIA?

Obok wynagrodzenia niektrzy pracodawcy oferuj dodatkowe wiadczenia zwizane

z zatrudnieniem. wiadczenia takie mog obejmowa:

Opiek medyczn.
Opiek dentystyczn.
Opiek okulistyczn.
Ubezpieczenie na ycie.
Plany emerytalne.

Pracodawcy opacaj cz kosztw takich wiadcze, a niekiedy nawet opacaj je

w caoci. Warto spyta, jakie wiadczenia zapewnia dany pracodawca.

| 25 |
Rozmowa kwalikacyjna
Pracodawcy czsto chc spotka si z kandydatem i porozmawia z nim o pracy. Bd pyta na temat
poprzednich miejsc zatrudnienia i nabytych umiejtnoci. Mona przewiczy odpowiadanie na pytania
o poprzednie miejsca pracy i umiejtnoci fachowe ze znajomym bd kim z rodziny, aby dobrze si
do tego przygotowa. Kandydat moe rwnie zadawa pytania pracodawcy. Jest to dobra okazja,
aby dowiedzie si czego o takiej pracy.

POZNAJ SWOJE PRAWA: PRAWO FEDERALNE CHRONI PRACOWNIKW

Istnieje szereg przepisw federalnych zabraniajcych pracodawcom dyskryminacji osb

starajcych si o prac. Stany Zjednoczone maj przepisy zabraniajce dyskryminacji
z powodu:

Rasy, koloru skry, wyznania religijnego, kraju pochodzenia i pci

(Ustawa o Prawach Obywatelskich).
Wieku (Ustawa o Dyskryminacji Wiekowej przy Zatrudnieniu).
Niepenosprawnoci (Ustawa o Ochronie Niepenosprawnych).
Pci (Ustawa o Rwnoci Pac).

Wicej informacji na temat tych przepisw ochronnych uzyska mona na witrynie

internetowej U.S. Equal Employment Opportunity Commision (Komisja Rwnych Praw
Zatrudnienia USA) pod adresem http://www.eeoc.gov, albo dzwonic pod numer
1-800-669-4000 lub 1-800-669-6820 (dla osb sabo syszcych).

Inne przepisy prawa pomagaj w zapewnieniu bezpieczestwa miejsca pracy, zezwalaj

na urlop bezpatny w przypadku nagych sytuacji rodzinnych bd medycznych,
zapewniaj tymczasowe zasiki dla bezrobotnych pracownikw. Warto zajrze do witryny
U.S. Department of Labor (Departament Pracy USA) pod adresem http://www.dol.gov,
gdzie mona znale dodatkowe informacje na temat praw pracownikw.

Warto rwnie spyta:

Jakie s godziny pracy?

Jakie jest wynagrodzenie za prac? (Prawo Stanw Zjednoczonych wymaga od wikszoci
pracodawcw pacenia co najmniej wynagrodzenia minimalnego, ktre jest najniszym
dozwolonym wynagrodzeniem.)
Ile jest dni urlopu?
Ile dni chorobowych przysuguje pracownikowi?
Jakie wiadczenia wi si z t prac?

Podczas rozmowy kwalikacyjnej pracodawca moe zadawa wiele pyta. S jednak pewne pytania,
ktrych pracodawcom nie wolno zadawa. Nie wolno zadawa pyta na temat rasy, koloru skry,
pci, stanu cywilnego, wyznania, kraju pochodzenia, wieku lub ewentualnego inwalidztwa.

| 26 |
 FEDERALNA OCHRONA PRACOWNIKW - IMIGRANTW

Prawo federalne chroni pracownikw przed dyskryminacj ze strony pracodawcy

w zwizku ze statusem imigracyjnym. Pracodawcom nie wolno:

Odmawia zatrudnienia bd zwalnia pracownika z powodu statusu

imigracyjnego bd faktu i nie jest on obywatelem USA.
Wymaga okazania Karty Staego Rezydenta bd odrzuci wane
pozwolenie na prac.
Preferowa zatrudnienie pracownikw bez dokumentw uprawniajcych
do zatrudnienia.
Dyskryminowa pracownikw z powodu ich pochodzenia narodowego
(czy te kraju pochodzenia).
Prowadzi dziaania odwetowe przeciwko pracownikom, ktrzy skar si na
traktowanie w sposb opisany powyej.

Dodatkowe informacje na temat przysugujcych praw mona uzyska dzwonic do

Ofce of Special Counsel (Biuro Specjalnego Doradcy) pod numer 1-800-255-7688
lub 1-800-237-2515 (dla osb le syszcych). Pod tymi samymi numerami mona
rwnie zoy skarg. Osoby nie mowice po angielsku mog skorzysta
z pomocy tumacza. Dodatkowe informacje mona rownie uzyska z witryny
http://www.usdoj.gov/crt/osc.

Czego mona oczekiwa po zatrudnieniu

Na pocztku nowej pracy konieczne bdzie wypenienie pewnych formularzy. Nale do nich:

Formularz I-9, formularz potwierdzenia kwalikacji do zatrudnienia (Employment Eligibility

Verication Form). Pracodawca jest zobowizany przepisami do sprawdzenia, czy wszyscy nowo
zatrudnieni pracownicy s uprawnieni do pracy w Stanach Zjednoczonych. W pierwszym dniu
zatrudnienia pracownik bdzie zobowizany do wypenienia formularza I-9. W cigu trzech dni
roboczych pracownik ma obowizek okazania pracodawcy dokumentw tosamoci i dokumentw
upowaniajcych do zatrudnienia. Pracownik moe wybra, ktre dokumenty pokae jako dowd
prawa do pracy w Stanach Zjednoczonych, pod warunkiem i bd to dokumenty wymienione na
formularzu I-9. Lista akceptowalnych dokumentw znajduje si na odwrocie formularza I-9.
Przykady akceptowalnych dokumentw to Karta Staego Rezydenta bd karta z numerem Social
Security nie zawierajca ogranicze w poczeniu z prawem jazdy wydanym przez dany stan.
Formularz W-4, zawiadczenie o potrcaniu nalenoci od pracownika (Employees Withholding
Allowance Certicate). Pracodawca powinien potrca podatek federalny z czeku wynagrodzenia
pracownika i wysya go wadzom. Nazywamy to withholding tax (potrcanie podatku). Formularz
W-4 nakazuje pracodawcy potrcanie podatkw i uatwia obliczenie waciwej sumy do potrcenia.
Inne formularze. Moe by rwnie wymagane wypenienie formularza potrcania podatkw dla
stanu, w ktrym mieszka pracownik oraz formularzy wymaganych do uzyskania wiadcze.

Pracownicy mog otrzymywa wynagrodzenie co tydzie, co dwa tygodnie, lub raz w miesicu. Czek
wypaty bdzie wyszczeglnia kwoty potrcone na podatki federalne i stanowe, na podatki Social
Security i na wszystkie wiadczenia opacane przez pracownika. Niektrzy pracodawcy wysyaj
wynagrodzenie bezporednio do banku; nazywamy to przelewem bankowym (direct deposit).

| 27 |
Jzyk angielski w pracy
Jeeli kto nie mwi po angielsku, powinien
postara si nauczy tego jzyka moliwie jak
najszybciej. Kursy angielskiego, bezpatne bd za
niewielk opat, mona znale w swojej okolicy,
czsto za porednictwem miejscowej szkoy
publicznej bd koledu. Znajomo angielskiego
pomaga w pracy, w najbliszym otoczeniu i w
yciu codziennym. Dodatkowe informacje na temat nauki angielskiego mona znale na stronie 42.

Jeeli pracodawca wymaga od pracownika znajomoci jzyka angielskiego w pracy, musi wykaza
przyczyny, dla ktrych jzyk angielski jest niezbdny do prawidowego wykonywania zawodu.
Pracodawca musi rwnie powiadomi kandydata, i angielski jest wymagany, zanim go zatrudni.
Jeeli pracodawca nie jest w stanie uzasadni wymogu znajomoci jzyka angielskiego na danym
stanowisku, moliwe, e narusza on prawo federalne. Pomoc i dodatkowe informacje na ten temat
mona uzyska kontaktujc si z Komisj Rwnych Moliwoci Zatrudnienia (U.S. Equal Employment
Opportunity Commission EEOC). Prosz dzwoni pod numer 1-800-669-4000 lub 1-800-669-6820
(dla osb le syszcych) lub odwiedzi witryn http://www.eeoc.gov.

Testy na obecno narkotykw i badanie przeszoci

Niektre stanowiska mog wymaga przejcia testu sprawdzajcego, czy kandydat nie zaywa
nielegalnych narkotykw. Niektre miejsca pracy wymagaj sprawdzenia informacji z przeszoci
pracownika, badania wykonywanych w przeszoci dziaa i aktualnych okolicznoci ycia kandydata.

Podatki
Podatki to pienidze, ktre obywatele i rezydenci USA pac wadzom federalnym, stanowym i
lokalnym. Podatki opacaj koszty usug zapewnianych przez wadze. Istnieje szereg rodzajw
podatkw, takich jak podatki dochodowe, podatki od sprzeday i podatki od nieruchomoci.

Podatki dochodowe. Podatek dochodowy opacany jest na rzecz wadz federalnych, wikszoci wadz
stanowych i niektrych wadz lokalnych. Dochd do opodatkowania to pienidze uzyskiwane z
zarobkw, pracy na wasny rozrachunek, napiwkw i sprzeday nieruchomoci. Wikszo osb opaca
podatki w ten sposb, i s one potrcane ich z czekw wynagrodzenia. Kwota nalenego podatku
zaley od zarabionej sumy. Stopa podatku dochodowego jest nisza dla osb zarabiajcych mniej.
Wszyscy, ktrzy uzyskuj dochd, zamieszkuj w Stanach Zjednoczonych, a take speniaj pewne
kryteria, maj obowizek zoenia zeznania podatkowego i opacania nalenych podatkw.

Urzd Skarbowy (Internal Revenue Service IRS) to agencja rzdu federalnego, do ktrej wysya si
podatek dochodowy. Podatnicy wypeniaj formularz 1040 zezna podatku dochodowego (income
tax return) i wysyaj go do IRS co roku. Zeznania podatkowe informuj wadze o wysokoci
zarobkw podatnika i o wysokoci podatkw potrconych z czeku wynagrodzenia. Jeeli z czeku
wynagrodzenia potrcono nadmiern sum, podatnik uzyska zwrot nadpaconej kwoty. Jeeli z czeku
bya potrcana niedostateczna suma, podatnik musi wysa dodatkow patno do IRS.

| 28 |
Podatki Social Security i Medicare. S to podatki federalne potrcane z czeku wypaty. Urzd Social
Security zapewnia wiadczenia niektrym pracownikom na emeryturze i ich rodzinom, niektrym
pracownikom niepenosprawnym i ich rodzinom, jak rwnie niektrym czonkom rodziny zmarego
pracownika. Podatki na Medicare pokrywaj koszty usug medycznych wikszoci osb, ktre
przekroczyy 65 rok ycia.

FORMULARZ W-2: ZESTAWIENIE DOCHODW I PODATKW

W-2 to federalny formularz podatkowy wyszczeglniajcy dochody i podatki

opacone w ostatnim roku podatkowym. Rok podatkowy zaczyna si 1 stycznia
i koczy 31 grudnia kadego roku. Przepisy wymagaj od pracodawcy wysania
formularza W-2 do dnia 31 stycznia kadego roku. Pracownik otrzymuje formularz
W-2 z kadego miejsca pracy. IRS wymaga doczenia kopii formularza W-2 do
federalnego zeznania podatkowego. Jeeli kto mieszka lub pracuje
w stanie, wymagajcym uiszczania podatku dochodowego, konieczne jest
wysanie egzemplarza W-2 wraz ze stanowym zeznaniem podatkowym.

W wikszoci przypadkw konieczny jest czny sta pracy 10 lat (lub 40 kwartaw) w cigu
caego ycia, aby uzyska wiadczenia emerytalne Social Security oraz wiadczenia Medicare.
Czasem wystarczy mniej ni 10 lat pracy, aby pracownik kwalikowa si do wiadcze na wypadek
inwalidztwa, albo eby jego rodzina kwalikowaa si do wiadcze po zgonie pracownika
na podstawie jego zarobkw.

Podatek od sprzeday. Podatki od sprzeday to podatki stanowe i lokalne. Podatki te dodane s do

kosztw zakupu niektrych towarw. Podatki od sprzeday zale od kosztu danego towaru. Podatki
od sprzeday umoliwiaj pokrycie kosztw usug wiadczonych przez wadze stanowe lub lokalne,
takich jak utrzymanie drg, policja i stra poarna.

Podatki od nieruchomoci. S to podatki stanowe i lokalne od domu i dziaki. W wielu miejscach

podatki od nieruchomoci pomagaj w utrzymaniu lokalnych szk publicznych i innych usug.

Pomoc podatkowa
Stali rezydenci maj obowizek skadania co roku zezna federalnego podatku dochodowego.
To zeznanie obejmuje dochody za okres od stycznia do grudnia ubiegego roku. Zeznania podatkowe
naley zoy do 15 kwietnia. Mona uzyska bezpatn pomoc w sprawie podatku dochodowego w
centrum pomocy podatnikom (Taxpayer Assistance Center) IRS. Nie jest wymagane umwienie z
gry. Orodki pomocy podatnikom mieszcz si w rozmaitych miastach i dzielnicach w caych Stanach
Zjednoczonych. Aby znale najblisze centrum pomocy podatnikom, naley odwiedzi witryn
http://www.irs.gov/localcontacts/index.html. Mona rwnie uzyska pomoc telefoniczn dzwonic
do IRS pod numer 1-800-829-1040.

| 29 |
 USUGI WADZ NA RZECZ MIESZKACW USA

Podatki pokrywaj koszty usug, ktre wadze federalne zapewniaj mieszkacom

Stanw Zjednoczonych. Oto niektre przykady tych usug:

Utrzymanie bezpieczestwa kraju.

Leczenie i zapobieganie chorobom poprzez badania naukowe.
Ochrona pienidzy w bankach poprzez system ubezpiecze.
Edukacja dzieci i dorosych.
Budowa i utrzymanie drg i autostrad.
Zapewnianie usug medycznych osobom ubogim i starszym.
Udzielanie pomocy w nagych wypadkach po katastrofach naturalnych,
takich jak huragany, powodzie lub trzsienia ziemi.

Podrowanie po Stanach Zjednoczonych

Istnieje wiele sposobw podrowania po Stanach Zjednoczonych. Wiele miast posiada linie
autobusowe, pocigi (czsto zwane metrem subways), trolejbusy i tramwaje. Kady moe
skorzysta z takich rodkw komunikacji publicznej po uiszczeniu niewielkiej opaty. W niektrych
miejscach mona kupi kart pozwalajc na szereg przejazdw metrem lub autobusem. Mona
rwnie paci za kady przejazd osobno. Takswki to samochody oferujce przewozy w wybrane
przez pasaera miejsce za odpowiedni opat. Takswki s bardziej kosztowne ni inne formy
transportu publicznego.

GDZIE KUPI SAMOCHD?

Samochd moe by wygodnym sposobem przemieszczania si. W Stanach

Zjednoczonych konieczne jest rwnie wykupienie ubezpieczenia samochodowego,
rejestracja pojazdu i uzyskanie pozwole. W niektrych miastach poruszanie si
samochodem moe by trudne z powodu duego natenia ruchu. Przed decyzj
kupna samochodu warto rozway jego wszystkie koszty i zalety.

Starania o prawo jazdy

Jazda samochodem bez prawa jazdy stanowi naruszenie przepisw. Jeeli kto chce prowadzi
pojazd, najpierw musi zoy wniosek o prawo jazdy. Prawo jazdy naley uzyska w swoim stanie
zamieszkania.

Stanowe biuro wydajce prawa jazdy udzieli informacji na temat sposobw uzyskania tego dokumentu.
Biura takie maj rozmaite nazwy w poszczeglnych stanach. Najczciej spotykane nazwy to
Department of Motor Vehicles (DMV Wydzia Pojazdw Silnikowych), Department of Transportation
(Wydzia Transportu), Motor Vehicle Administration (Zarzd Pojazdw Silnikowych), lub Department
of Public Safety (Wydzia Bezpieczestwa Publicznego). Biura takie mona odnale na niebieskich
kartkach ksiki telefonicznej, a dodatkowe informacje mona uzyska na witrynie
http://www.usa.gov/Topics/Motor_Vehicles.shtml.

| 30 |
Niektrzy stali rezydenci maj ju prawa jazdy wydane w innym kraju. Moliwa jest czasem wymiana
takiego prawa jazdy na prawo jazdy danego stanu. Naley zorientowa si, czy jest to moliwe w
poszczeglnych stanach.

10 WSKAZWEK NA TEMAT BEZPIECZNEJ JAZDY W USA

W tym kraju obowizuje ruch prawostronny.

Zawsze naley mie przy sobie prawo jazdy i kart ubezpieczenia.
Trzeba mie zawsze zapite pasy bezpieczestwa.
Naley stosowa waciwe pasy bezpieczestwa i specjalne foteliki dla dzieci.
Przed skrtem w lewo lub w prawo naley najpierw wczy
odpowiedni kierunkowskaz.
Naley przestrzega wszystkich przepisw i znakw ruchu drogowego.
Jeeli wymija nas samochd policyjny, wz stray poarnej lub karetka pogotowia,
naley zjecha na bok drogi.
Nie wolno wymija autobusu szkolnego, jeeli ma on wczone czerwone
migajce wiata.
Nie wolno prowadzi pojazdu pod wpywem alkoholu lub narkotykw.
Naley zachowa szczegln ostrono jadc we mgle, po oblodzonej jezdni,
w deszczu lub w czasie niegu.

WSKAZWKA: Prawo jazdy suy jako dokument tosamoci w Stanach Zjednoczonych.

Warto je mie, nawet jeeli nie prowadzi si samochodu.

Osoby, ktre nie potra prowadzi pojazdu, mog skorzysta z lekcji nauki jazdy. Wiele okrgw
szk publicznych prowadzi zajcia zwane ksztaceniem kierowcw (driver education). Podobne
usugi znale mona na tych stronach ksiki telefoniczej, pod hasem Driving Instruction
(Nauka jazdy).

WSKAZWKA: Autostop nie jest popularny w Stanach Zjednoczonych. W wielu miejscach

jest te niezgodny z przepisami. Z powodw bezpieczestwa nie naley jedzi autostopem
i nie naley zabiera autostopowiczw.

INFORMACJE DLA PODRNYCH

Podre autobusem: Podre pocigiem: Podre lotnicze: W Stanach

Greyhound 1-800-229-9424 lub Amtrak 1-800-872-7245 lub Zjednoczonych jest wiele linii
http://www.greyhound.com. http://www.amtrak.com. lotniczych. Mona je znale
na tych stronach ksiki
telefonicznej pod hasem Airlines.

| 31 |
Dbao o zdrowie
W USA paci si za wasn opiek medyczn. Opieka medyczna moe by bardzo kosztowna, dlatego
wiele osb wykupuje ubezpieczenie medyczne. Warto postara si o ubezpieczenie medyczne dla siebie
i swojej rodziny moliwie jak najszybciej.

Pracownicy mog oferowa ubezpieczenie medyczne jako wiadczenie pracownicze. Niektrzy

pracodawcy opacaj cao miesicznych kosztw ubezpieczenia zdrowotnego, podczas gdy niektrzy
opacaj tylko cz takich kosztw. Miesiczne koszty nazywane s skadk (premium). By moe
konieczne bdzie opacenie czci tej skadki. Zwykle pracodawcy potrcaj cz skadki opacan
przez pracownika z czekw wynagrodzenia.

JAK ZNALE PRZYCHODNI LUB INNE FORMY TANIEJ OPIEKI MEDYCZNEJ

Kliniki to gabinety lekarskie zapewniajce usugi bezpatne bd za niewielk opat.

W wikszoci dzielnic istnieje co najmniej jedna taka klinika. Organizacje spoeczne
dziaajce na rzecz imigrantw rwnie mog zna ekonomiczne lub bezpatne kliniki
w danej okolicy.

Wydzia Zdrowia i Usug Socjalnych (Department of Health and Human Services)

rwnie zapewnia podstawow opiek zdrowotn imigrantom. Na ich stronie
internetowej mona znale list klinik i innych usugodawcw opieki zdrowotnej.
Aby znale poblisk klinik lub lekarza, mona odwiedzi witryn
http://ask.hrsa.gov/pc/. Naley wpisa stan lub kod pocztowy, aby uzyska
odpowiednie informacje. Mona rwnie znale je na tych stronach pod
hasem Social Services.

Lekarze wysyaj rachunki do towarzystw ubezpieczenia zdrowotnego. Towarzystwa ubezpieczenia

zdrowotnego pokrywaj cz lub cao kosztw usug medycznych. Czsto wymagane jest opacenie
czci rachunku medycznego. Czasem nazywa si to dopat z wasnej kieszeni (co-payment).

Osoby nie posiadajce ubezpieczenia zdrowotnego mog ubiega si o federaln lub stanow pomoc
medyczn. Na og stany zapewniaj jaki rodzaj pomocy dzieciom i kobietom w ciy. Informacje na
ten temat uzyska mona w wydziale zdrowia danego stanu lub miasta.

Jeeli konieczne jest uzyskanie pomocy medycznej w nagym przypadku, naley uda si na pogotowie
do najbliszego szpitala. Wikszo szpitali jest zobowizana przepisami federalnymi do przyjmowania
pacjentw w nagych przypadkach, nawet jeeli pacjent nie jest w stanie opaci kosztw takich usug.

Federalne i Stanowe Programy Opieki Zdrowotnej

Medicaid to program prowadzony wsplnie przez wadze federalne i stanowe na rzecz osb o niskich
dochodach. Kady stan ma swoje wasne przepisy Medicaid. Medicaid pokrywa koszty usug
medycznych, takich jak wizyty lekarskie i pobyty w szpitalu. Stali rezydenci, ktrzy wjechali do
Stanw Zjednocznych przed 22 sierpnia 1996 r. mog uzyska Medicaid po spenieniu pewnych
warunkw. Stali rezydenci, ktrzy wjechali do Stanw Zjednoczonych w dniu 22 sierpnia 1996 r. lub
pniej mog uzyska Medicaid, jeeli przemieszkaj w USA co najmniej 5 lat i speni pewne warunki.

| 32 |
Medicare jest programem ubezpieczenia zdrowotnego dla osb, ktre ukoczyy 65 rok ycia lub ktre
cierpi na pewne okrelone schorzenia. Medicare pokrywa koszty usug w przypadku choroby lub
obrae lecz nie pokrywa kosztw opieki okresowej (takiej jak badania kontrolne u lekarza), opieki
dentystycznej i okulistycznej.

DODATKOWE INFORMACJE NA TEMAT MEDICAID I MEDICARE

Mona skontaktowa si z Social Security Administration pod numerem

1-800-772-1213 lub odwiedzi witryn internetow Centrw Usug Medicare i Medicaid
(Centers for Medicare and Medicaid Service) pod adresem http://www.cms.hhs.gov.

Na Medicare skada si szereg czci, w tym cz A, cz B i program pokrycia kosztw lekw na

recept. Cz A jest bezpatna i pokrywa koszty opieki szpitalnej i w domach opieki pielgniarskiej,
zatwierdzonych przez Medicare. Cz B opaca wizyty u lekarza, przewz karetk pogotowia, badania
laboratoryjne i usugi ambulatoryjne. Cz B wymaga opacenia skadki miesicznej. Pokrycie
kosztw lekw na recept uatwia opacenie kosztw lekw przepisanych przez lekarzy. Zapisy do
planw na recept Medicare s dobrowolne i wymagaj uiszczenia dodatkowej skadki miesicznej.

Stali rezydenci mog uzyska Medicare cz A, cz B i pokrycie kosztw lekw na recept

po spenieniu pewnych warunkw. Osoby, ktre ukoczyy 65 rok ycia s automatycznie objte
programem Medicare z chwil, gdy zaczynaj otrzymywa wiadczenia emerytalne Social Security.
Osoby, ktre nie ukoczyy 65 roku ycia lecz kwalikuj si z innych przyczyn, powinny zadzwoni
do najbliszego biura Social Security i uzyska informacje na temat zapisw. Zwykle wymagane jest
przepracowanie w USA 10 lat (lub 40 kwartaw) w cigu caego ycia w celu uzyskania wiadcze
Medicare. Dodatkowe informacje mona uzyska z Internetu w postaci publikacji Medicare & You
pod adresem http://www.medicare.gov/publications/pubs/pdf/10050.pdf.

Stanowy Program Ubezpieczenia Zdrowotnego Dzieci (SCHIP)

Dzieci mog kwalikowa si do bezpatnego bd niedrogiego ubezpieczenia zdrowotnego po
spenieniu przez rodzicw pewnych kryteriw. Kady stan ma program ubezpieczenia zdrowotnego dla
niemowlt, dzieci i nastolatkw. Ubezpieczenie pokrywa koszty wizyt lekarskich, lekw na recept,
pobytu w szpitalu i innych usug medycznych. W wikszoci stanw do programw tych kwalikuj
si dzieci poniej 18 roku ycia, nie posiadajce ubezpieczenia zdrowotnego i ktrych rodziny speniaj
pewne kryteria dochodu. Dzieci mog uzyska darmow bd tani opiek zdrowotn, ktra nie bdzie
miaa negatywnego wpywu na status imigracyjny ich rodzicw.

DODATKOWE INFORMACJE NA TEMAT SCHIP

Kady stan ma swoje wasne reguy SCHIP. Naley uzyska informacje na temat tego
programu w stanie swojego zamieszkania. Informacje na temat SCHIP w danym
stanie mona uzyska dzwonic pod numer 1-877-543-7669 bd odwiedzajc witryn
http://www.insurekidsnow.gov i wpisujc nazw swojego stanu.

| 33 |
Inne Federalne Programy wiadcze
Imigranci i ich rodziny mog kwalikowa si do innych wiadcze federalnych w zalenoci od statusu
imigracyjnego, dugoci pobytu w USA i poziomu dochodw.

Program Kartek ywnociowych

Niektrym imigrantom o niskich dochodach i dzieciom imigrantw moe przysugiwa pomoc w postaci
kartek ywnociowych w zalenoci od statusu imigracyjnego, dugoci pobytu w USA i poziomu
dochodw. Kartki ywnociowe umoliwiaj uzyskanie niektrych produktw spoywczych za darmo
w sklepach spoywczych. Niektre stany maj wasne programy kartek ywnociowych, pokrywane z
funduszy stanowych i majce wasne kryteria kwalikacyjne dla imigrantw; kryteria te mog by rne
w rnych stanach. Informacje na temat federalnych kryteriw kwalikacyjnych dotyczcych kartek
ywnociowych uzyska mona w U.S. Food and Nutrition Service (Suba ywnoci i Odywiania)
w 36 jzykach w witrynie http://www.fns.usda.gov/fsp/outreach/translations.htm.

Usugi dla Oar Przemocy Domowej

Imigranci i ich dzieci, ktre dowiadczyy przemocy domowej mog kwalikowa si do wiadcze
i usug federalnych, takich jak schroniska dla maltretowanych kobiet bd kartki ywnociowe.
Dodatkowe informacje na temat tych usug mona uzyska z U.S. Department of Health and
Human Services (Departament Zdrowia i Usug Socjalnych USA) odwiedzajc witryn
http://www.hhs.gov/ocr/immigration/bifsltr.html.

Tymczasowa Pomoc dla Rodzin Potrzebujcych (Temporary Assistance for Needy Families TANF)
Tymczasowa Pomoc dla Rodzin Potrzebujcych to program federalny przyznajcy pienidze
poszczeglnym stanom w celu zapewnienia pomocy i moliwoci zatrudnienia dla rodzin o niskich
dochodach. Imigranci mog si do niego kwalikowa w zalenoci od statusu imigracyjnego, dugoci
pobytu w USA i poziomu dochodw. Programy rni si w poszczeglnych stanach, niektre stany
maj swoje wasne programy pomocy fundowane z funduszy stanowych. Linki i informacje na temat
TANF znale mona pod adresem http://www.acf.dhhs.gov/programs/ofa/.

Pomoc dla Imigrantw Niepenosprawnych

Imigranci niepenosprawni mog kwalikowa si do Medicare, kartek ywnociowych i dodatkowego
dochodu Social Security (Supplemental Security Income) w zalenoci od statusu imigracyjnego,
dugoci pobytu w Stanach Zjednoczonych i dochodu. Dodatkowe informacje na temat kartek
ywnociowych znale mona na stronie 34. Informacje na temat dodatkowego dochodu
Social Security podane s na stronie http://www.socialsecurity.gov/ssi/spotlights/spot-non-citizens.htm.

Orodki Pomocy Zawodowej One-Stop Career Centers

Wadze federalne udzielaj pomocy nansowej centrom zawodowym, ktre oferuj informacje na
temat kursw zawodowych, poradnictwo zawodowe, prowadz listy dostpnych miejsc pracy i inne
usugi zwizane z zatrudnieniem. W niektrych centrach imigranci mog skorzysta z zaj jzyka
angielskiego dla cudzoziemcw (ESL) i kursw doksztacania zawodowego w zalenoci od ich statusu
imigracyjnego i dochodu. Informacje na temat orodkw One-Stop Career Centers w caych Stanach
Zjednoczonych znale mona na stronie http://www.doleta.gov/usworkforce/onestop/onestopmap.cfm.

WSKAZWKA: Aby zorientowa si we wasnych uprawnieniach do uzyskania konkretnych

wiadcze mona odwiedzi witryn http://www.govbenets.gov.

| 34 |
Edukacja i opieka nad dzieckiem
Edukacja moe sprzyja nawizaniu wizi imigranta i jego rodziny ze spoecznoci. Ten
rozdzia opisuje szkolnictwo w Stanach Zjednoczonych dla dzieci, modziey i dorosych oraz
odpowiada na pytania na ten temat. Mona tu rwnie znale sugestie na temat dobrej opieki
nad dziemi dla osb, ktre maj mae dzieci w domu i musz pracowa.
Edukacja
Aby zapewni wszystkim dzieciom szanse na sukces yciowy Stany Zjednoczone zapewniaj bezpatn
edukacj publiczn. Ten rozdzia wyjania sposb zapisywania dzieci do szkoy. Omawia te sposb
funkcjonowania szk w USA i kwestie pomocy dzieciom w nauce.

Zapisywanie dziecka do szkoy

Wikszo szk publicznych w Stanach
Zjednoczonych to szkoy koedukacyjne.
Koedukacyjne oznacza, e dziewczta i
chopcy ucz si w klasach razem. W Stanach
Zjednoczonych istnieje obowizek uczszczania
do szkoy. Oznacza to, e w wikszoci
stanw przepisy prawa stanowego wymagaj,
aby wszystkie dzieci w wieku od lat 5 do 16
uczszczay do szkoy. Naley dowiedzie
si w Stanowym Wydziale Owiaty, jaki jest
obowizkowy wiek uczszczania do szkoy
w danym stanie.

Mona wysa dziecko do szkoy publicznej lub prywatnej. W wikszoci stanw rodzice mog rwnie
uczy dziecko w domu. Jest to tak zwane home schooling (edukacja domowa). Szkoy publiczne s
darmowe i nie ucz religii. Program nauczania dziecka w szkole publicznej ustalany jest przez stan.
O sposobie nauczania natomiast decyduj miejscowi nauczyciele i rodzice. Koszty tych szk
pokrywane s z podatkw dochodowych, federalnych i stanowych oraz lokalnych podatkw od
nieruchomoci.

Uczszczanie do szk prywatnych wymaga opacenia czesnego (tuition). Wiele szk prywatnych
prowadzonych jest przez grupy religijne. Niektre takie szkoy s koedukacyjne. Inne s wycznie dla
chopcw lub wycznie dla dziewczt. Niektre oferuj pomoc nansow dla uczniw, ktrzy nie s
w stanie opaci czesnego.

Wikszo dzieci w Ameryce uczszcza do szkoy przez 12 lat. Dzieci umieszczane s w klasach
(grade) w zalenoci od wieku oraz od tego, jak wygldao ich wczeniejsze wyksztacenie. Czasami
szkoa moe zorganizowa dziecku egzamin, aby zdecydowa, w ktrej klasie powinno si ono znale.

Zapisanie dziecka do szkoy powinno by jedn z pierwszych rzeczy po przyjedzie. Oto niektre
najczstsze pytania, jakie rodzice zadaj na temat szk publicznych:

P: Jak dugo trwa rok szkolny?

O: Rok szkolny zaczyna si zwykle w sierpniu lub wrzeniu i koczy w maju lub czerwcu.
W niektrych miejscach dzieci chodz do szkoy przez cay rok. Dzieci chodz do szkoy
od poniedziaku do pitku. Niektre szkoy oferuj programy przed lub po regularnych
godzinach nauki dla dzieci, ktrych rodzice pracuj. Takie programy mog wymaga
uiszczenia dodatkowej opaty.

| 36 |
P: Gdzie zapisa dziecko do szkoy?

O: Naley zadzwoni lub odwiedzi gwne biuro lokalnego dystryktu szkolnego, aby dowiedzie si,
do ktrej szkoy dziecko powinno uczszcza. Personelowi szkoy naley poda wiek dziecka
i adres zamieszkania.

P: Jakie dokumenty potrzebne bd do zapisania dziecka do szkoy?

O: Potrzebna bdzie dokumentacja medyczna dziecka i dowd niektrych szczepionek, dla ochrony
dziecka przed chorobami. Moe te by potrzebny dowd zamieszkania w rejonie nalecym
do tej szkoy. W przypadku zagubienia takich dokumentw naley spyta personel szkoy,
jak zdoby nowe dokumenty. Aby unikn opnie, naley je zdoby przed podjciem prby
zapisania dziecka do szkoy.

ORGANIZACJA WIKSZOCI SZK W USA

Szkoy podstawowe Szkoa przejciowa Szkoa rednia Szkolnictwo wysze

(Elementary lub (Junior albo (Secondary lub Kolede pastwowe
Primary School) Middle School) High School) i prywatne typu
Zerwki (Kindergarten) Klasy 6-8 Modzie Klasy 9-12 Community College,
i klasy 1-5 Dzieci w wieku od 11 do 13 lat Starsza modzie kolede dwu- i czteroletnie
w wieku od 5 do 10 lat w wieku od 14 do 18 lat lub uniwersytety,
wysze szkoy zawodowe
otwarte dla wszystkich
dorosych

P: A jeli moje dziecko nie mwi po angielsku?

O: Szkoy odpowiadaj za testowanie i umieszczanie dziecka we waciwym programie.

Szkoy otrzymuj fundusze stanowe i federalne na programy i usugi, takie jak angielski dla
cudzoziemcw (ESL) i edukacja dwujzyczna. Mona zadzwoni do szkoy dziecka, aby spyta
o testy, przydziay do programw i usugi. Nawet jeeli dziecko nie mwi po angielsku, bdzie
musiao realizowa program nauki obowizujcy w jego klasie. Jest to moliwe dziki programom
ESL lub edukacji dwujzycznej.

P: A jeeli moje dziecko jest niepenosprawne?

O: Uczniowie niepenosprawni zycznie lub umysowo mog uzyska bezpatn edukacj publiczn,
tak jak dzieci penosprawne. W miar moliwoci dziecko zostanie umieszczone w zwykej klasie.
W przypadku znacznej niepenosprawnoci dziecku mog by oferowane specjalne zajcia
edukacyjne poza zwyk klas. Wicej informacji na temat usug lokalnej Stanowej Rady (State
Council) mona uzyska na witrynie internetowej http://www.acf.hhs.gov/programs/add/states/
ddcs.html.

| 37 |
P: Moje dziecko nie byo w szkole przed przyjazdem do Stanw Zjednoczonych. Jak dugo
bdzie mogo uczszcza do szkoy publicznej bezpatnie?

O: W wikszoci stanw dziecko moe uczszcza do szkoy bezpatnie do ukoczenia 21 roku ycia.
Jeeli dziecko nie ukoczy do tego czasu szkoy redniej, moe zapisa si na zajcia edukacyjne
dla dorosych w celu uzyskania dyplomu General Educational Development (GED) zamiast
dyplomu szkoy redniej. Naley zadzwoni do lokalnego dystryktu szkolnego lub stanowego
wydziau Edukacji, aby dowiedzie si, gdzie oferowane s zajcia GED.

P: Jak moje dziecko dostanie si do szkoy?

O: W Stanach Zjednoczonych dzieci chodz czasami do szkoy piechot. Jeeli szkoa jest zbyt
daleko, jed autobusem. Szkoy publiczne maj autobusy bezpatne. Uczniowie s zabierani
i odwoeni na przystanek autobusowy w pobliu domu. Aby dowiedzie si, czy dziecko
moe dojeda autobusem, naley skontaktowa si z lokalnymi wadzami szkolnymi.
Osoby posiadajce samochd mog umwi si z innymi rodzicami z danej okolicy,
aby na zmian dowozi dzieci do szkoy.

P: Co moje dziecko bdzie jado w szkole?

O: Dzieci mog przynosi do szkoy lunch lub kupowa go w szkolnej stowce. Wadze USA
zapewniaj rwnie poywne, bezpatne lub tanie niadania i lunch dzieciom, ktrych nie sta na
kupowanie jedzenia w szkole. Mona zadzwoni lub odwiedzi szko dziecka, aby dowiedzie
si, czy bierze ona udzia w federalnym programie posikw szkolnych (School Meals).
Naley porozmawia z personelem szkoy, aby dowiedzie si, czy dziecko kwalikuje
si do uczestnictwa w tym programie.

FEDERALNY PROGRAM POSIKW SZKOLNYCH

Dzieci ucz si lepiej, kiedy s odpowiednio odywione. Aby poprawi nauk,

wadze Stanw Zjednoczonych zapewniaj bezpatne lub tanie posiki w
kadym dniu szkoy prawie 26 milionom dzieci. Uczestnictwo w Programie
niada szkolnych (School Breakfast Program) i Krajowym programie
lunchw szkolnych (National School Lunch Program) opiera si na dochodach
i rozmiarach rodziny. Specjalny Program Dystrybucji Mleka (Special
Milk Program) zapewnia mleko dzieciom, ktre nie uczestnicz w innych
programach federalnych posikw szkolnych. Dodatkowe informacje na temat
tych programw uzyska mona z witryny internetowej Departamentu
Rolnictwa USA (U.S. Department of Agriculture) pod adresem
http://www.fns.usda.gov/cnd/.

| 38 |
P: Kto opaca koszty podrcznikw i zaj szkolnych?

O: Szkoy publiczne zapewniaj zwykle bezpatne podrczniki. Uczniowie zwykle musz kupowa
swoje wasne przybory szkolne, takie jak papier i owki. Osoby, ktre nie s w stanie zapaci
za takie materiay, powinny skontaktowa si ze szko dziecka. Niektre szkoy mog wymaga
uiszczenia niewielkich opat za materiay lub imprezy specjalne, takie jak wycieczki szkolne.
Wiele szk oferuje programy sportowe i muzyczne po lekcjach. Uczestnictwo dziecka
w niektrych takich programach moe wymaga uiszczenia opaty.

P: Czego uczy si bdzie moje dziecko?

O: Kady stan ustala normy nauki dla szk. Takie stanowe normy okrelaj, co wszyscy uczniowie
powinni wiedzie i umie. Lokalne dystrykty szkolne decyduj o sposobie przekazywania
takich informacji. Wikszo szk uczy angielskiego, matematyki, nauk spoecznych, nauk
przyrodniczych i wychowania zycznego. Czasami oferowane s rwnie zajcia z wychowania
plastycznego, muzyki i jzykw obcych.

P: Jak bdzie oceniana praca mojego dziecka?

O: Nauczyciele stawiaj stopnie w oparciu o caoksztat pracy dziecka w cigu roku szkolnego.
Stopnie zwykle bior pod uwag prace domowe, sprawdziany, frekwencj w szkole i zachowania.
Rodzice otrzymuj cenzurk (tzw. report card) wiele razy w roku. Cenzurka mwi, jak dziecko
radzi sobie z poszczeglnymi przedmiotami. Szkoy maj rne systemy ocen. Niektre stosuj
system literowy, gdzie A albo A+ oznacza doskonae wyniki, a D lub F wyniki sabe, bd
niezadowalajce. Inne stosuj oceny liczbowe. Jeszcze inne oceniaj wyniki w nauce dziecka
sownie, np. excellent (znakomicie), good (dobrze) lub needs improvement (wymaga
poprawy). Naley spyta personel szkoy, jaki sposb oceny dzieci stosowany jest w tej szkole.

P: Jak mog porozmawia z nauczycielem mego dziecka?

O: Wikszo szk ma regularne wywiadwki dla rodzicw, ktre s okazj poznania nauczyciela
dziecka. Mona rwnie ustala spotkania, aby porozmawia z nauczycielami i administratorami
szkoy na temat wynikw dziecka w nauce. Osoby nie mwice po angielsku powinny spyta,
czy kto w szkole mwi ich jzykiem i czy moe pomc w porozumieniu.

P: Co dzieje si, kiedy moje dziecko opuszcza zajcia w szkole?

O: Obecno w szkole jest bardzo wana. Rodzicie musz napisa list do nauczyciela albo zadzwoni
do szkoy z wyjanieniem, dlaczego dziecka nie byo w szkole. Naley powiadomi nauczyciela
z wyprzedzeniem, e dziecko opuci szko. Zwykle uczniowie musz nadrobi stracony materia.

| 39 |
 CO MONA ZROBI

Wiele szk publicznych i prywatnych posiada Stowarzyszenie Nauczycieli i

Rodzicw (Parent Teacher Association PTA) lub Organizacj Nauczycieli
i Rodzicw (Parent Teacher Organization PTO). Te grupy uatwiaj
rodzicom zorientowanie si, co dzieje si w szkole dziecka i jak mog
zaangaowa si w imprezy szkolne. Wszyscy mog przyczy si do
takich organizacji, nawet dziadkowie. Organizacje PTA/PTO wspieraj
rwnie szko sponsorujc imprezy specjalne i zapewniajc ochotnikw
do pomocy w klasie. Mona si w nie zaangaowa nawet jeeli nie mwi
si zbyt dobrze po angielsku. Wiele szk ma informacje specjalnie dla
rodzicw o ograniczonej znajomoci angielskiego. Warto zadzwoni lub
odwiedzi sekretariat szkoy dziecka, aby dowiedzie si o terminy spotka
PTA/PTO i jak mona si do tej organizacji zapisa.

P: A jeli moje dziecko bdzie miao kopoty?

O: Wiele szk ma list regu, ktrych uczniowie

musz przestrzega. S one nazywane
kodeksami postpowania (codes of
conduct). Naley spyta dziecka, czy
jego szkoa ma taki kodeks postpowania.
Uczniowie, ktrzy naruszaj reguy szkolne,
mog by ukarani przez pozostanie w szkole
po lekcjach. Mog zosta oni wykluczeni
z uczestnictwa w zajciach sportowych lub
innych zajciach szkolnych. Kary cielesne NIE
S dozwolone w wikszoci szk w USA.

Dzieci mog by zawieszone lub usunite

ze szkoy za wyjtkowo naganne zachowanie bd czste naruszanie regu szkoy. Dziecko nie
bdzie mogo chodzi do szkoy, jeeli bdzie z niej usunite. Rodzice bd musieli spotka si
z personelem szkoy, aby dowiedzie si, w jaki sposb przywrci dziecko do szkoy.

P: Czy moje dziecko jest w szkole bezpieczne?

O: Wikszo amerykaskich szk publicznych to bezpieczne miejsca nauki. Jednak w niektrych

szkoach gwnie w szkoach rednich istniej problemy z przemoc, gangami ulicznymi,
narkotykami i alkoholem. Naley porozmawia z nauczycielem, wychowawc szkolnym lub
administratorem, jeeli istniej obawy o bezpieczestwo dziecka.

Szkolnictwo wysze: Uczelnie i uniwersytety

Modzi doroli mog kontynuowa nauk w dwuletnich koledach lokalnych bd technicznych,
albo na czteroletnich uniwersytetach bd w koledach po ukoczeniu szkoy redniej. Nazywamy je
instytucjami szkolnictwa wyszego. S to instytucje publiczne lub prywatne. Kolede i uniwersytety
publiczne s mniej kosztowne ni prywatne, szczeglnie dla osb mieszkajcych w stanie, w ktrym

| 40 |
znajduje si taki uniwersytet. Modzi doroli mog rwnie uczszcza do szk oferujcych nauk
konkretnych zawodw, takich jak naprawa komputerw bd asystent w subie zdrowia.

Studenci szk wyszych wybieraj konkretny przedmiot, ktry studiuj dogbnie (nazywa si to
specjalizacja major). Wybr specjalizacji pomaga przygotowa si im do zatrudnienia lub dalszego
ksztacenia w tej dziedzinie.

Rodzaje tytuw Rodzaje szk Lata nauki

i dyplomw
Certicate (wiadectwo) Koled lokalny/Szkoa zawodu Sze miesicy do dwch lat

Associates (licencjat) Koled lokalny Dwa lata

Bachelors (bakaarz) Czteroletni koled lub uniwersytet Cztery lata

Masters (magister) Uniwersytet Dwa lata

Doctorate (doktorat) Uniwersytet Dwa do omiu lat

Professional (profesjonalista) Szkoa specjalistyczna Dwa do piciu lat

Uczelnie i uniwersytety mog by do kosztowne. Niektre szkoy zapewniaj pomoc nansow,

twz. stypendia (scholarships). Wadze Stanw Zjednoczonych rwnie oferuj studentom pomoc
nansow. Wikszo studentw korzysta z kredytu lub stara si o pomoc nansow bd stypendium
w celu opacenia kosztw nauki. Niektre stypendia i bezzwrotne granty przeznaczone s wycznie
dla obywateli USA.

Federalna pomoc nansowa dla studentw koledw

Rzd USA zapewnia pomoc nansow dla studentw uczszczajcych do niektrych instytucji
szkolnictwa wyszego. Pomoc taka obejmuje koszty nauki, takie jak czesne, opaty, podrczniki,
zakwaterowanie i wyywienie, pomoce naukowe i dojazdy. Studenci kwalikuj si do takiej pomocy
w oparciu o ich potrzeby nansowe, nie za oceny. Istniej trzy typy pomocy federalnych:

Granty pienidze, ktre nie wymagaj zwrotu.

Work Study pienidze zarabiane podczas nauki w szkole.
Loans (kredyty) pienidze poyczone, ktre musz by nastpnie zwrcone z odsetkami.

Dodatkowe informacje na temat federalnych programw pomocy naukowej uzyska mona dzwonic
pod numer 1-800-433-3243 lub odwiedzajc witryn internetow Departamentu Edukacji USA
(U.S. Department of Education), pod adresem http://studentaid.ed.gov/students/publications/student_
guide/index.html. Informacje dostpne s rwnie w jzyku hiszpaskim.

| 41 |
 UWAGA NA OSZUSTWA FINANSOWE

Poszukujc informacji na temat pomocy nansowej dla studentw, naley zachowa

du ostrono. Trzeba unika ofert, ktre wydaj si zbyt dobre, aby byy prawdziwe
lub gwarantuj konkretne rezultaty w zamian za pienidze. Co roku rodziny trac miliony
dolarw z powodu oszustw zwizanych ze stypendiami. Oary takich przestpstw jak
rwnie osoby, chcce zasign bezpatnych informacji, powinny dzwoni pod numer
1-877-382-4357 lub 1-866-653-4261 dla niedosyszcych, albo odwiedzi witryn
internetow Federalnej Komisji Handlu (Federal Trade Commission) pod adresem
http://www.ftc.gov/bcp/conline/edcams/scholarship/index.shtml.

Edukacja dla dorosych

Nauka nie musi si skoczy wraz z osigniciem wieku dorosego. W Stanach Zjednoczonych zachca
si do nauki przez cae ycie. Osoby, ktre ukoczyy 16 rok ycia, ale nie maj skoczonej szkoy
redniej, mog zapisa si na zajcia Adult Secondary Education (Szkolnictwo rednie dla Dorosych
ASE). Zajcia te przygotowuj do uzyskania dyplomu General Educational Development GED.

Dyplom GED to alternatywa wobec dyplomu szkoy redniej. Jest on dowodem uzyskania wiedzy
i umiejtnoci na poziomie szkoy redniej. Uzyskanie GED wymaga zdania szeregu egzaminw
testowych z piciu dziedzin: czytania, pisania, nauk spoecznych, nauk przyrodniczych i matematyki.
Wikszo pracodawcw uwaa uzyskanie GED za rwnowarto zwykego dyplomu szkoy redniej.
W wielu miejscach zajcia przygotowujce do GED s bezpatne lub bardzo tanie. Informacje na ten
temat znale mona w miejscowej ksice telefonicznej pod hasem Adult Education (Owiata
dorosych) lub dzwonic do biura miejscowego dystryktu szkolnego.

Wielu dorosych uczszcza na zajcia, gdzie zdobywa wiedz na interesujce ich tematy lub nabywa
nowych umiejtnoci pomagajcych im w pracy. Wiele systemw szk publicznych i miejscowych
koledw oferuje szeroki zakres tematyczny zaj dla dorosych. Na takie zajcia moe si zapisa
kady i zwykle opaty za nie s bardzo umiarkowane. Informacje na temat dostpnoci, kosztw
i sposobw zapisu na takie zajcia zdoby mona w placwkach miejscowego systemu szkolnictwa
bd w lokalnym koledu.

Nauka jzyka angielskiego

Istnieje wiele miejsc, gdzie mona uczy si mwi, czyta i pisa po angielsku. Wiele dzieci i
dorosych zapisuje si na kursy angielskiego dla cudzoziemcw (English as a Second Language ESL).
Zajcia te pomagaj osobom nie znajcym angielskiego w nauce tego jzyka. Zajcia takie nazywa
s czasem rwnie English for Speakers of Other Languages (angielski dla osb mwicych innymi
jzykami ESOL) lub zajciami English Literacy (umiejtno czytania i pisania po angielsku).

Dzieci, ktre nie znaj angielskiego, bd si go uczy w szkole. Szkoy publiczne w Stanach
Zjednoczonych zapewniaj pomoc i nauk wszystkim uczniom, ktrzy musz uczy si angielskiego.
Uczniowie potrzebujcy dodatkowej pomocy nazywani s czsto Limited English Procient students
(uczniowie o ograniczonej znajomoci jzyka angielskiego LEP).

| 42 |
 Uczniowie, ktrzy dopiero zaczynaj si uczy
jzyka angielskiego, mog bra kursy ESL
zamiast normalnych zaj z angielskiego.
Uczniowie posiadajcy lepsze umiejtnoci
w zakresie jzyka angielskiego bywaj doczani
do zwykych klas, gdzie oferuje si im dodatkow
pomoc. Niektre szkoy oferuj rwnie
programy po lekcjach i douczanie pomagajce
uczniom w nauce angielskiego. Szkoa dziecka
poinformuje rodzicw, jakiego rodzaju pomoc
oferuje uczniom, ktrzy musz nauczy si
angielskiego.

Doroli, ktrzy nie znaj angielskiego, mog zapisa si na zajcia ESL dostpne w ramach publicznych
programw edukacji dorosych lub w prywatnej szkole jzykowej.

Publiczne i dzielnicowe programy edukacji dorosych organizowane s czsto lokalnie przez dystrykty
szkolne bd lokalne kolede. Takie programy zapewniaj czsto zajcia ESL wraz z douczaniem
prowadzonym przez miejscowych wolontariuszy. Programy te czsto s bezpatne lub wymagaj
niewielkiej kwoty. Niektre zajcia odbywaj si w cigu dnia, a inne wieczorami. Warto zadzwoni
do miejscowego koledu bd dystryktu szkolnego, aby dowiedzie si o najbliszy program ESL.
Zajcia te mona rwnie znale na niebieskich stronach ksiki telefonicznej pod nagwkiem
SchoolsPublic.

W wielu duych miastach istniej prywatne szkoy jzykowe oferujce wieczorne kursy ESL. Koszt
takich zaj czsto uzaleniony jest od liczby godzin nauczania. Prywatne zajcia jzykowe s zwykle
kosztowniejsze ni zajcia publiczne. Prywatne szkoy jzykowe znale mona na tych stronach
ksiki telefonicznej pod hasem Language Schools.

Niektre organizacje spoeczne, biblioteki i grupy religijne rwnie oferuj bezpatne bd tanie zajcia
ESL. Warto zorientowa si w lokalnej bibliotece publicznej, agencji pomocy socjalnej bd kociele.
Bibliotekarz informacji naukowej w lokalnej bibliotece moe rwnie poinformowa o programach
ESL i pokaza, gdzie znale ksiki ESL, tamy, pyty CD i programy komputerowe w bibliotece.

TELEFON 211 INFORMACJE NA TEMAT USUG SOCJALNYCH

W wielu stanach mona zadzwoni pod numer 211, aby dowiedzie si o usugi, ktrych
moe potrzebowa imigrant. Mona zadzwoni pod 211, aby dowiedzie si, gdzie
mona zapisa si na zajcia ESL w najbliszym ssiedztwie. Pod numerem
211 mona rwnie uzyska pomoc w znalezieniu ywnoci, mieszkania, programu
leczenia uzalenie od narkotykoww lub innych usug socjalnych.

Niektre stany i powiaty nie oferuj jeszcze usug 211. Jeeli po wybraniu tego numeru
nikt si nie zgosi, oznacza to, e w danej okolicy usugi 211 jeszcze nie
s dostpne.

| 43 |
Opieka nad dzieckiem
Osoby pracujce i posiadajce dzieci, ktre s zbyt mae, aby chodzi do szkoy, mog potrzebowa
kogo do opieki nad dziemi w czasie ich pracy. Niektre dzieci uczszczajce do szkoy mog
potrzebowa kogo, kto zaopiekuje si nimi po lekcjach, jeeli rodzice nie s jeszcze w domu. Osoby,
ktre nie s w stanie si zaj swoimi dziemi samodzielnie bd z pomoc czonkw rodziny, bd
potrzebowa kogo do opieki nad nimi. Nie naley pozostawia dzieci samych w domu.

Znajdowanie opieki nad dzieckiem

Wybr osoby do opieki nad dziemi to wana
decyzja. Podejmujc tak decyzj naley wzi
pod uwag jako i koszt takiej opieki. Warto
sprbowa znale kogo, kto mieszka w pobliu
naszego domu lub pracy.

Istnieje wiele rde poszukiwania dobrej opieki

nad dziemi. Mona spyta innych rodzicw,
znajomych lub wsppracownikw o to, kto
opiekuje si ich dziemi. Niektre stany
posiadaj agencje, ktre mog udostpni listy
programw opieki nad dziemi licencjonowanych
przez dany stan. Licencjonowane programy
opieki nad dziemi speniaj okrelone wymogi
ustalone przez stan dla ochrony dzieci. Mona rwnie zadzwoni do miejscowego dystryktu
szkolnego, aby dowiedzie si, gdzie mona w danej dzielnicy odda dzieci pod opiek.

WSKAZWKA: Osoby potrzebujce pomocy w znalezieniu dobrej opieki nad dziemi w swojej
okolicy mog skorzysta z Krajowego Centrum Informacji Opieki nad Dziemi (National Child
Care Information Center) prowadzonego przez U.S. Department of Health and Human Services
(Departament Zdrowia i Usug Socjalnych USA). Prosz dzwoni pod numer 1-800-616-2242.
Informacje i odpowiedzi na szereg pyta na temat dobrych programw dla dzieci znale mona
rwnie pod adresem http://www.childcareaware.org.

| 44 |
RODZAJE OPIEKI NAD DZIEMI

Istnieje szereg typw programw opieki nad dziemi.

Opieka w domu. Opiekun przychodzi do domu, aby zajmowa si dziemi.

Tego rodzaju usuga moe by kosztowna, poniewa dziecko ma opiek
indywidualn. Jako takiej opieki zaley od osoby, ktr si do niej zatrudni.

Rodzinna opieka nad dziemi. Dzieckiem opiekuje si kto w swoim domu,

z ma grup innych dzieci. Moe to by mniej kosztowne, ni inne rodzaje
opieki nad dziemi. Jako takiej opieki zaley od osb, ktre opiekuj si
dziemi i liczby dzieci, korzystajcych z opieki w takim domu.

Przedszkola. Przedszkola to programy prowadzone w szkoach,

kocioach i innych organizacjach religijnych, jak rwnie i w innych
miejscach. Przedszkola zwykle maj szereg wychowawcw, ktrzy opiekuj
si wikszymi grupami dzieci. Przedszkola takie musz spenia normy
stanowe, a ich wychowawcy zwykle przechodz specjalne przeszkolenie
i maj dowiadczenie.

Programy Head Start. Wadze federalne zapewniaj fundusze na programy

Early Head Start i Head Start dla rodzin o niskich dochodach. Programy
te zapewniaj opiek i usugi edukacyjne dla maych dzieci, przygotowujce
je do nauki w szkole. Dodatkowe informacje na temat tych programw
uzyska mona pod numerem U.S. Department of Health and Human Services
1-866-763-6481, lub odwiedzajc witryn http://www.acf.hhs.gov/programs/hsb/.

Niektrzy opiekunowie zapewniaj dzieciom opiek przez cay dzie lub

tylko przez cz dnia, w zalenoci od potrzeb rodzicw. Czsto istotnym
czynnikiem przy wyborze rodzaju opieki jest rwnie jej koszt. Warto
zorientowa si w kryteriach kwalikowania si do federalnej lub stanowej
pomocy w opiece nad dziemi. Wiele stanw oferuje pomoc nansow
rodzicom o niskich dochodach, ktrzy pracuj lub uczestnicz w szkoleniach
zawodowych lub programach edukacyjnych.

WSKAZWKA: Naley upewni si, e opiekun nad dziemi lub program opieki posiada
licencj lub akredytacj. Licencja oznacza, i program spenia minimalne wymogi
bezpieczestwa i opieki, ustalone przez stan. Programy akredytowane speniaj wysze
standardy, ni te, ktre wymagane s do uzyskania licencji stanowej.

| 45 |
Jak zorientowa si, czy opiekunowie nad dzieckiem s dobrzy?
Odwiedzajc program opieki nad dziemi warto odpowiedzie sobie na nastpujce podstawowe
pytania.

Czy dzieci s zadowolone w pobliu personelu?

Czy dostpne s zabawki odpowiednie do wieku dzieci?
Czy dzieci zajte s odpowiednimi czynnociami?
Czy opiekun rozmawia z moim dzieckiem w mojej obecnoci?
Czy miejsce jest uporzdkowane i czyste?
Czy istnieje program bd stay rozkad zaj dla dzieci?

Warto zapyta o referencje, aby mc porozmawia z innymi rodzicami na temat tego programu.

| 46 |
Nage przypadki i bezpieczestwo
Nage przypadki to zdarzenia niespodziewane, mogce spowodowa szkody osobiste
i majtkowe. Mog zdarzy si kademu w kadym momencie. Trzeba planowa z
wyprzedzeniem, aby zapewni bezpieczestwo sobie i swojej rodzinie. Ten rozdzia omawia, jak
przygotowa si na nage wypadki i jak szuka pomocy, gdyby do nich doszo.
Pomoc w nagych przypadkach: Zadzwo pod numer 911
W Stanach Zjednoczonych mona zadzwoni pod numer 911 z dowolnego telefonu, aby uzyska
pomoc w nagych przypadkach. Pod numer 911 dzwoni si, aby:

Zgosi poar.
Zgosi przestpstwo w chwili, kiedy do niego dochodzi.
Wezwa karetk w razie nagej potrzeby medycznej.
Zgosi podejrzane sytuacje, takie jak krzyki, woanie o pomoc lub strzay z broni palnej.

Co dzieje si, kiedy kto dzwoni pod numer 911?

Telefony pod numer 911 zwykle odbierane s w
cigu 12 sekund. Dzwonicy moe by poproszony
o poczekanie. Nie naley si rozcza! Kiedy
zgasza si operator, nastpuje kilkusekundowa
cisza. Nie naley si rozcza. Naley poczeka,
a operator odezwie si.
Osoby nie mwice po angielsku musz powiedzie
operatorowi, jakim jzykiem mwi. Do telefonu
zostanie poproszony tumacz.
Operator pogotowia 911 zada szereg pyta, aby
dowiedzie si, co si dzieje i gdzie. Naley
zachowa spokj i odpowiedzie na te pytania.
Naley pozosta na linii do czasu, gdy odpowie
si na wszystkie pytania operatora.

Kiedy nie dzwoni pod 911

Pod 911 dzwoni si tylko w powanych sytuacjach zagraajcych yciu. Dzwonienie pod 911
z nieodpowiednich przyczyn moe spowodowa, e kto inny nie uzyska potrzebnej pomocy.
Nie dzwoni si pod 911, aby:

Spyta o drog.
Spyta o informacje na temat usug publicznych.
Dowiedzie si, czy kto jest w wizieniu.
Zgosi sytuacje, ktre nie s nagymi przypadkami.
Spyta o informacje na temat sub kontroli zwierzt.
Porozmawia z policjantem o czym innym ni naga sytuacja.

Aby zada pytania policji, naley zadzwoni pod numer nie-alarmowy posterunku policji,
podany na niebieskich stronach ksiki telefonicznej.

| 48 |
 WYMIAR SPRAWIEDLIWOCI W STANACH ZJEDNOCZONYCH

W USA istniej agencje federalne, stanowe i lokalne wymiaru sprawiedliwoci, ktre dbaj
o porzdek publiczny. W kadej dzielnicy przedstawicielami wymiaru sprawiedliwoci jest
policja lub szeryf. Naley dowiedzie si o numer telefonu najbliszego posterunku policji i
trzyma go stale obok swego telefonu. Trzeba pamita, e policjanci s po to, aby chroni
zgaszajcego i jego rodzin od krzywdy. Nie naley obawia si zgaszania przestpstwa,
szczeglnie jeli jest si jego oar. Niektrzy przestpcy wykorzystuj imigrantw,
poniewa uwaaj, i nie zgosz oni przestpstwa na policj. W przypadku zatrzymania
przez policjanta:

Nie ma si czego obawia. Trzeba by uprzejmym i wsppracowa.

Jeli kto nie mwi po angielsku, powinien powiedzie to policjantowi.
Jeli jest si w samochodzie, nie naley wysiada z samochodu do czasu,
a policjant o to poprosi.
Naley trzyma rce w miejscu widocznym dla policjanta. Nie naley siga do kieszeni,
ani do innych miejsc w samochodzie.

Jak dba o bezpieczestwo domu i rodziny

Na sytuacje nage naley przygotowa si zawczasu. Oto przykady dziaa, ktre mog zwikszy
bezpieczestwo:

Trzeba sprawdzi, czy drzwi maj dobre zamki i trzyma je zawsze zamknite. Nie naley dawa
klucza do drzwi nieznajomym. Trzeba uwaa otwierajc drzwi nieznajomym. Przed otwarciem
drzwi trzeba spyta, kim s i czego chc.
Alarmy poarowe wydaj gony dwik, jeeli w domu lub mieszkaniu pojawi si dym. Trzeba
sprawdzi, czy ma si alarmy poarowe na sutach w pobliu sypialni i na kadym pitrze domu.
Baterie w alarmach poarowych trzeba wymienia dwa razy w roku. Raz w miesicu naley
sprawdza alarm, aby upewni si, e dziaa w sposb prawidowy.
Trzeba dowiedzie si, gdzie jest najbliszy szpital, posterunek policji i remiza straacka. Naley
trzyma te wane numery telefonw (posterunku, remizy i lekarza) w pobliu telefonu, gdzie mona
je atwo znale.
Naley odnale gwne zawory gazu i wody oraz wyczniki elektrycznoci w domu.
Trzeba wiedzie, jak je wyczy bd zakrci rk.
Warto przygotowa awaryjny zestaw przyborw,
zawierajcy latark, przenone radio, zapasowe
baterie, koce, apteczk pierwszej pomocy i
wystarczajc ilo puszkowanej bd szczelnie
zapakowanej ywnoci i butelkowanej wody
wystarczajcej na trzy dni. Trzeba rwnie
doczy do zestawu torby na mieci, papier
toaletowy, a w razie potrzeby jedzenie dla zwierzt.
Cay zestaw naley trzyma w jednym miejscu,
gdzie atwo go znale.

| 49 |
 Naley przewiczy z rodzin ewakuacj z domu na wypadek poaru lub innej nagej sytuacji. Trzeba
upewni si, e dzieci znaj dwik alarmu przeciwpoarowego i wiedz, co robi, kiedy go usysz.
Trzeba zaplanowa miejsce spotkania rodziny w razie koniecznoci opuszczenia domu. Trzeba wybra
miejsce na zewntrz domu i inne miejsce poza najblisz dzielnic na wypadek, gdyby powrt do
domu okaza si niemoliwy. Naley poprosi znajomego bd czonka rodziny, mieszkajcego w
innej okolicy, aby by gwn osob kontaktow w wypadku rozdzielenia w nagej sytuacji. Trzeba
upewni si, i wszyscy wiedz, e powinni zadzwoni do tej osoby i maj jej numer telefonu.
Naley dowiedzie si o plan dziaania w razie nagego wypadku w szkole dzieci. Trzeba upewni si,
e dzieci wiedz, co robi w takich sytuacjach oraz dowiedzie si, dokd naley pj, aby spotka si
ze swoim dzieckiem w nagym wypadku.

CO MONA ZROBI

Aby poprawi bezpieczestwo wasnej dzielnicy, naley zapozna si z ssiadami.

Naley porozmawia z nimi, jak radzi sobie z nagymi sytuacjami w najbliszej
okolicy. Jeeli wrd ssiadw s osoby niepenosprawne, warto zorientowa si,
czy potrzebuj szczeglnej pomocy.

W wielu dzielnicach istniej patrole ssiedzkie, tak zwane Neighborhood Watch.

Neighborhood Watch to grupa osb z danej dzielnicy. Grupy takie robi kolejno
obchody ulic noc w celu odstraszenia potencjalnych przestpcw. Jeeli w danej
dzielnicy istnieje grupa Neighborhood Watch, mona si zgosi do niej na ochotnika.
Jeeli chce si zorganizowa grup Neighborhood Watch, naley zadzwoni na
miejscowy posterunek policji z prob o pomoc. Dodatkowe informacje na ten temat
mona uzyska na witrynie http://www.usaonwatch.org.

Pomagajc zapewni bezpieczestwo innych, pomaga si swojej spoecznoci i caemu

krajowi. Mona bardziej zaangaowa si w swoj spoeczno poprzez miejscowe
Rady Korpusu Obywatelskiego (Citizen Corps Council). Dodatkowe informacje na ten
temat mona uzyska na witrynie http://www.citizencorps.gov.

Pierwsza pomoc
Naley zapozna si metodami udzielania pomocy w nagych wypadkach, np. krwawienia bd
zadawienia. Jest to tak zwana pierwsza pomoc. Kurs pierwszej pomocy mona odby w miejscowej
placwce Czerwonego Krzya. Naley zadzwoni do biura Czerwonego Krzya lub do National Safety
Council (Krajowej Rady Bezpieczestwa) i spyta o zajcia w danej okolicy. Dodatkowe informacje
znale mona pod adresem http://www.redcross.org lub http://www.nsc.org/train/ec.

Zestawy pierwszej pomocy warto trzyma w domu, w pracy i w samochodzie. Zestaw pierwszej
pomocy zawiera rodki, ktre mona wykorzysta w przypadku niewielkich obrae lub blu,
takie jak bandae, gaziki antyseptyczne, rodki przeciwblowe, opakowania sztucznego lodu
i rkawice. Dobre zestawy pierwszej pomocy mona kupi w lokalnej drogerii.

Ochrona przed zatruciami

Wiele rodkw znajdujcych si w domu moe spowodowa zatrucie w razie ich spoycia. S wrd
nich rodki czyszczce, leki, farby, alkohol, kosmetyki, a nawet niektre roliny. Takie rzeczy naley
trzyma z dala od maych dzieci.

| 50 |
W wypadku spoycia substancji trujcej naley natychmiast zadzwoni do Poison Control Center pod
numer 1-800-222-1222. Pomoc dostpna jest przez ca dob, siedem dni w tygodniu. Dzwonic do
orodka naley mie przy sobie substancj, ktr spoyto. Operatorowi, ktry odbierze telefon, naley
poda jej nazw. Osoby nie mwice po angielsku mog poprosi operatora o znalezienie tumacza.
Poczenia z Poison Control Center s poufne i bezpatne.

Doradczy System Departamentu Bezpieczestwa Narodowego

w sprawie zagroenia terrorystycznego
Departament Bezpieczestwa Narodowego (Department of Homeland Security, DHS) posiada system
uatwiajcy ludziom zrozumienie ryzyka moliwego ataku terrorystycznego. System ten stosuje
rozmaite kolory dla okrelenia rozmaitych poziomw zagroenia. Oto one:

Czerwony. Stan powany. Istnieje powane niebezpieczestwo atakw terrorystycznych.

Atak ju wydarzy si, bd zdarzy si za chwil.
Pomaraczowy. Wysokie zagroenie. Istnieje wysokie zagroenie atakw terrorystycznych.
Nie s znane konkretne cele.
ty. Stan podwyszony. Istnieje znaczne ryzyko atakw terrorystycznych. Nie s znane
konkretne cele.
Niebieski. Sytuacja wymaga ostronoci. Istnieje oglne ryzyko atakw terrorystycznych.
Nie s znane konkretne zagroenia i cele.
Zielony. Stan niskiego zagroenia. Istnieje niewielkie ryzyko atakw terrorystycznych.

W wypadku ataku terrorystycznego

Wadze Stanw Zjednoczonych mog posuy si Systemem Alarmw w Nagych
Wypadkach (Emergency Alert System, EAS) w celu przekazania informacji dla
mieszkacw kraju w nagej sytuacji. Prezydent Stanw Zjednoczonych moe
posuy si tym systemem w celu natychmiastowego przekazania informacji ogowi
mieszkacw w nagych sytuacjach. Z systemu EAS mog korzysta rwnie
wadze stanowe i lokalne w celu przekazania informacji o nagej sytuacji osobom
mieszkajcym w danej okolicy. W przypadku nagego zdarzenia naley sucha radia
bd oglda telewizj, aby dowiedzie si, jak ochroni siebie i swoj rodzin.

WSKAZWKA: Jeeli dojdzie do ataku terrorystycznego, naley sucha

zalece lokalnych wadz. Wskazwki mona uzyska suchajc radia
bd telewizji. Naley mie w domu telewizj lub radio na baterie,
w razie chwilowej przerwy w dostawie prdu.

| 51 |
Nie bj si przygotuj si
DHS pomaga Amerykanom w poznaniu moliwych niebezpieczestw, tak aby byli gotowi odpowiednio
reagowa podczas ataku terrorystycznego bd katastrof naturalnych. DHS zapewnia informacje, ktre
pomog zwikszy bezpieczestwo rodziny, domu i dzielnicy w sytuacjach zagroenia przestpstwem,
terroryzmem i wszelkiego rodzaju katastrofami. Informacje w formie wydruku mona uzyska
dzwonic pod numer 1-800-BE-READY, bd odwiedzajc witryn internetow DHS pod adresem
http://www.ready.gov.

Mona te otrzyma informator obywatelski pod tytuem Are You Ready? An In-Depth Guide to
Citizen Preparedness (Czy Jeste Przygotowany? Szczegowy Przewodnik Przygotowa Obywatela)
zawierajcy wskazwki na temat polepszania bezpieczestwa rodziny, domu i dzielnicy. Przewodnik
mona uzyska z Federal Emergency Management Agency (Federalnej Agencji Katastrof) (FEMA)
w witrynie http://www.fema.gov/areyouready, lub dzwonic pod numer 1-800-480-2520.
Materiay mona rwnie uzyska z witryny internetowej Citizen Corps pod adresem
http://www.citizencorps.gov/ready/cc_pubs.shtm.

CO MONA ZROBI

Wadze federalne i stanowe prosz wszystkich mieszkacw USA o pomoc

w walce z terroryzmem. Naley uwaa na to, co dzieje si wok nas, szczeglnie
podrujc autobusami, pocigami i samolotami. W wypadku zauwaenia
podejrzanego przedmiotu pozostawionego przez kogo, na przykad aktwki,
plecaka czy torby papierowej, naley natychmiast zawiadomi najbliszego
policjanta lub innego przedstawiciela wadz. Nie naley otwiera ani usuwa
takiego przedmiotu samodzielnie!

| 52 |
Poznawanie Stanw Zjednoczonych
Stany Zjednoczone to demokracja przedstawicielska i obywatele odgrywaj ogromn rol w
rzdzeniu tym krajem. Rozdzia ten omawia sposoby, w jakie obywatele pomagaj ksztatowa
rzd Stanw Zjednoczonych, pocztki i rozwj USA oraz sposoby dziaania naszego rzdu.
My jako nard: Rola obywatela Stanw Zjednoczonych
W Stanach Zjednoczonych rzd zyskuje wadz rzdzenia innymi od ludzi. Mamy rzdy ludzi,
sprawowane przez ludzi, na rzecz ludzi. Obywatele Stanw Zjednoczonych ksztatuj rzd tego kraju
i jego polityk, musz zatem pozna istotne kwestie publiczne i angaowa si w swoje spoecznoci.
Obywatele gosuj w wolnych wyborach, wybierajc istotnych przedstawicieli wadz, takich jak
Prezydenta, Wiceprezydenta, Senatorw i Czonkw Izby Reprezentantw. Wszyscy obywatele
mog dzwoni do wybranych przez siebie politykw, aby wyraa swoje opinie, prosi o informacje
i uzyskiwa pomoc w szczeglnych sprawach.

Nasz rzd opiera si na kilku istotnych wartociach: wolno, moliwoci, rwno i sprawiedliwo.
Amerykanie podziel te wartoci i wartoci te nadaj nam wspln tosamo obywatelsk.

Rzd Stanw Zjednoczonych broni praw kadej osoby. Stany Zjednoczone skadaj si z ludzi
o rnym pochodzeniu, kulturach i wyznaniach religijnych. Nasz rzd i prawa ustalane s w taki
sposb, aby obywatele o rnych pochodzeniach i przekonaniach mieli wszyscy takie same prawa.
Nikt nie moe by ukarany i nie moe go spotka krzywda za opinie lub przekonania inne od opinii
i przekona wikszoci ludzi.

RZDY LUDZI, SPRAWOWANE PRZEZ LUDZI I NA RZECZ LUDZI:

CZYM JEST DEMOKRACJA?

Sowo demokracja oznacza rzdy ludu. Demokracja moe mie rne postaci
w rnych krajach. W Stanach Zjednoczonych nazywamy j demokracj
przedstawicielsk. Oznacza to, i ludzie wybieraj przedstawicieli
reprezentujcych ich pogldy i troski w rzdzie.

Jak powstay Stany Zjednoczone

Kolonici i osadnicy, ktrzy przybywali do Stanw Zjednoczonych we wczesnych latach, czsto
uciekali przed niesprawiedliwym traktowaniem, szczeglnie przed przeladowaniami religijnymi
w swoich krajach pochodzenia. Szukali wolnoci i nowych moliwoci. I dzi wielu ludzi przybywa
do Stanw Zjednoczonych z tych samych przyczyn.

Zanim Stany Zjednoczone stay si oddzielnym i niezalenym krajem, skaday si one z 13 kolonii,
ktrymi rzdzia Wielka Brytania. Ludzie mieszkajcy w koloniach nie mieli nic do powiedzenia
w sprawie uchwalanych praw i kwestii rzdzenia. W szczeglnoci przeciwstawiali si oni
opodatkowaniu bez reprezentowania. Oznacza to, i wymagano od nich pacenia podatkw,
ale nie mieli oni nic do powiedzenia w sprawach dotyczcych sposobu dziaania wadz.

W roku 1776 wiele osb doszo do przekonania, i jest to niesprawiedliwe i e powinni rzdzi
sami. Przedstawiciele z kolonii wydali Deklaracj Niepodlegoci. Ten wany dokument stwierdza,
e kolonie s wolne i niezalene, i e nie s powizane z Wielk Brytani. Autorem Deklaracji
Niepodlegoci jest Thomas Jefferson. Pniej zosta on trzecim prezydentem Stanw Zjednoczonych.

| 54 |
 CO MONA ZROBI

Stali rezydenci korzystaj z wielu praw i swobd. W zamian za to maj pewne

obowizki. Jednym istotnym obowizkiem jest zaangaowanie si we wasn
spoeczno. Naley rwnie pozna sposb ycia w Ameryce, jej histori
i wadze. Mona tego dokona przez zajcia edukacji dla dorosych i czytanie
lokalnych gazet.

STANY ZJEDNOCZONE I POCZTKOWYCH TRZYNACIE KOLONII

Trzynacie kolonii zostao zaoonych

w nastpujcym porzdku:

Virginia, Massachusetts, Maryland,

Connecticut, Rhode Island, Delaware,
New Hampshire, North Carolina,
South Carolina, New Jersey,
New York, Pennsylvania i Georgia.

Deklaracja Niepodlegoci zostaa przyjta 4 lipca 1776 r. Z tego powodu Amerykanie wituj co roku
4 lipca jako Dzie Niepodlegoci: s to niejako urodziny naszego kraju.

Stany Zjednoczone musiay walczy o swoj wolno od Wielkiej Brytanii w czasie Wojny o
Niepodlego (zwanej te rewolucj amerykask, Revolutionary War). Genera George Washington
dowodzi wojskiem amerykaskiej rewolucji. Jest on rwnie znany jako ojciec naszego kraju.
Pniej zosta on pierwszym prezydentem Stanw Zjednoczonych.

Po wygraniu wojny, kolonie stay si stanami. Kady stan mia swj wasny rzd. Ludzie w tych
stanach chcieli utworzy now form rzdu, ktra jednoczyaby stany w jeden nard. Dzisiaj ten rzd
centralny, nasz rzd oglnokrajowy, znany jest jako rzd federalny. Stany Zjednoczone skadaj si
obecnie z 50 stanw, Dystryktu Kolumbii (specjalnego obszaru, gdzie mieszcz si wadze federalne),
terytoriw Guamu, Samoa Amerykaskiego, Amerykaskich Wysp Dziewiczych, Wsplnoty Marianw
Pnocnych oraz Portoryko.

| 55 |
 WSZYSCY LUDZIE ZOSTALI STWORZENI RWNYMI

Wielu Amerykanw zna te sowa z Deklaracji Niepodlegoci na pami:

Uwaamy nastpujce prawdy za oczywiste, e wszyscy ludzie stworzeni s

rwnymi, e Stwrca obdarzy ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, e w skad
tych praw wchodzi ycie, wolno i swoboda ubiegania si o szczcie.

Oznacza to, i wszyscy ludzie urodzili si majc te same podstawowe prawa.

Rzd nie tworzy tych praw, aden rzd nie ma prawa ich odebra.

Tworzenie Jeszcze bardziej doskonaej unii

Przez wiele lat po wojnie o niepodlego stany prboway rozmaitych sposobw poczenia si w rzd
centralny, lecz rzd ten pozostawa zbyt saby. Dlatego przedstawiciele poszczeglnych stanw spotkali
si w Filadeli, w Pensylwanii, w roku 1787, aby utworzy nowy, silniejszy rzd centralny. Spotkanie
to byo Konwencj Konstytucyjn. Po dugiej debacie przywdcy poszczeglnych stanw przygotowali
zarys dokumentu opisujcy ten nowy rzd. Ten dokument to Konstytucja Stanw Zjednoczonych,
jeden z najwaniejszych dokumentw w historii Ameryki. Konstytucja opisuje sposb organizacji
tego nowego rzdu, sposb wyboru jego przedstawicieli oraz prawa, ktre nowy rzd gwarantuje
obywatelom.

OLD GLORYFLAGA STANW ZJEDNOCZONYCH

Flaga Stanw Zjednoczonych zmieniaa si w cigu naszej historii. Obecnie

ma 13 paskw, ktre symbolizuj pocztkowe 13 amerykaskich kolonii.
Ma te 50 gwiazdek, po jednej na kady stan. Amerykaski hymn narodowy
zosta napisany na temat teje agi i nosi tytu The Star-Spangled Banner
(Gwiadzisty Sztandar). Flag t czsto nazywa si rwnie Stars and
Stripes (Gwiazdy i paski), a jedn z ulubionych piosenek Amerykanw
jest Stars and Stripes Forever. (Gwiazdy i paski na zawsze).

Czonkowie Konwencji Konstytucyjnej przyjli Konstytucj w dniu 17 wrzenia 1787 r. Nastpnie

musiao j przyj wszystkich 13 stanw. Niektrzy uwaali, i Konstytucja nie zapewniaa
dostatecznej ochrony praw indywidualnych. Stany zgodziy si przyj Konstytucj po dodaniu do niej
listy indywidualnych praw. Stany przyjy Konstytucj w roku 1789. Ta lista indywidualnych praw,
zwana Kart Praw (Bill of Rights) zostaa dodana do Konstytucji w roku 1791. Zmiany w Konstytucji
zwane s poprawkami (amendments). Pierwszych 10 poprawek do Konstytucji nazywamy Kart Praw.

Stany Zjednoczone to kraj rzdzcy si prawami. Przedstawiciele rzdu podejmuj decyzje w oparciu
o te prawa. Konstytucja znana jest prawem najwyszym kraju, poniewa kady obywatel,
w tym wszyscy przedstawiciele rzdu i wszystkie tworzone prawa musz by zgodne z zasadami
Konstytucji. Prawa dotycz wszystkich w rwnym stopniu. Rzd federalny ma ograniczone
uprawnienia. Uprawnienia, ktrych Konstytucja nie daje bezporednio rzdowi federalnemu,
pozostaj w gestii stanw.

| 56 |
 MY, NARD

My, nard to pierwsze sowa amerykaskiej Konstytucji. Konstytucja rozpoczyna si

od wyjanienia, dlaczego zostaa spisana i co chciaa osign. T cz nazywamy
Preambu. A oto tekst Preambuy do Konstytucji:

My, nard Stanw Zjednoczonych, w celu tworzenia bardziej doskonaej unii,

ugruntowania sprawiedliwoci, zapewnienia spokoju wewntrznego, umoliwienia
wsplnej obrony, popierania oglnego dobra i zagwarantowania wolnoci dla nas
samych i dla naszych potomkw uchwalamy i ustanawiamy niniejsz Konstytucj
Stanw Zjednoczonych.

Karta Praw: 10 pierwszych poprawek

Pierwsze poprawki do Konstytucji zostay wprowadzone dla ochrony poszczeglnych obywateli i dla
ograniczenia uprawnie rzdu. Karta Praw zawiera list wanych swobd, obiecanych mieszkacom
Ameryki. W wikszoci przypadkw prawa te stanowi ograniczenie tego, co rzd moe zrobi
poszczeglnym osobom. Nale do nich:

Wolno sowa. Wadzom nie wolno nakaza ludziom, co maj mwi, a czego nie. Ludzie mog
wypowiada si w dowolny sposb w kwestiach publicznych bez obawy przed kar.
Wolno wyznania. Wadzom nie wolno dyktowa ludziom, do jakiego miejsca modw maj
uczszcza. Ludzie mog wybiera wyznanie lub jego brak zgodnie ze swoimi przekonaniami.
Wolno prasy. Wadzom nie wolno decydowa, co ma by drukowane w gazetach, bd mwione
w radiu czy telewizji.
Wolno zgromadze, czy te zbierania si w miejscach publicznych. Wadzom nie wolno
powstrzyma ludzi od legalnych zgromadze publicznych w rozmaitych celach.
Prawo do posiadania broni palnej. W wikszoci przypadkw wadze nie mog powstrzyma
ludzi od posiadania broni palnej.
Wolno protestw przeciwko dziaaniom rzdu i domagania si zmian. Wadze nie mog tumi
ani kara osb, podwaajych dziaania rzdu, z ktrymi si nie zgadzaj.

Karta Praw gwarantuje rwnie prawo do sprawiedliwej procedury sdowej (due process).
Sprawiedliwa procedura to szereg konkretnych procedur prawnych, ktre musz by zastosowane przy
oskareniu kogo o przestpstwo. Policjanci i onierze nie mog zatrzyma i przeszuka osoby bez
istotnej przyczyny, jak rwnie nie mog przeszukiwa domw bez zgody sdu. Osoby oskarone
o przestpstwo maj zagwarantowany szybki proces przed aw przysigych, zoon ze zwykych
i podobnych do nich obywateli. Maj zagwarantowanych przedstawicieli prawnych i mog wzywa
wiadkw swojej strony. Zabronione s rwnie kary okrutne i nietypowe.

| 57 |
 ZMIANA KONSTYTUCJI

Konstytucja Stanw Zjednoczonych nazywana jest yjcym dokumentem,

poniewa Amerykanie za porednictwem swoich przedstawicieli oglnokrajowych
i stanowych, mog j zmienia w razie potrzeby. Zmiany te znane s jako
poprawki. Zmiana Konstytucji to proces dugotrway i trudny, dlatego zmieniono
j zaledwie 27 razy w cigu caej naszej historii. Poza Kart Praw istotne
poprawki to Trzynasta, zakazujca niewolnictwa i Czternasta, ktra gwarantuje
wszystkim obywatelom rwn ochron prawn. Dziewitnasta Poprawka
daje kobietom prawo do gosowania w wyborach.

Jak dziaa rzd federalny

Pocztkowych 13 kolonii yo pod wadz absolutn krla Wielkiej Brytanii. W nowym rzdzie
centralnym Amerykanie pragnli zapobiec skupieniu siy w jednym przedstawicielu rzdu lub jednym
urzdzie. Konstytucja stworzya trzy gazie rzdu federalnego, tak aby zrwnoway rozkad siy
pomidzy nimi. Te trzy gazie maj osobne obowizki. Nazywamy to systemem wzajemnej kontroli
i rwnowaenia (checks and balances). adna ga rzdu nie stanie si zbyt potna, poniewa jest
rwnowaona przez pozostae dwie gazie.

RZD FEDERALNY
Trzy gazie rzdu federalnego to:

Wadza ustawodawcza: Wadza wykonawcza: Wadza sdownicza:

Kongres USA i Prezydent, Wiceprezydent i Sd Najwyszy Stanw
zwizane z nim urzdy departamenty rzdu federalnego Zjednoczonych i sdy
federalne w caym kraju

Wadza ustawodawcza: Kongres

Obywatele Stanw Zjednoczonych gosuj w wolnych wyborach, wybierajc osoby, ktre reprezentuj
ich w Kongresie USA. Kongres odpowiada za ustanawianie praw, obowizujcych w naszym kraju.
Kongres skada si z Izby Reprezentantw i Senatu.

Izba Reprezentantw USA

Mieszkacy kadego stanu gosuj w celu wybrania czonkw Izby Reprezentantw. Istnieje 435
czonkw Izby Reprezentantw, zwanej czasem Izb Nisz Parlamentu. Liczba przedstawicieli
z kadego stanu zaley od liczby jego mieszkacw. Stany podzielone s na dystrykty. Osoby
mieszkajce w danym dystrykcie gosuj na kogo, kto reprezentuje ich dystrykt w Izbie

| 58 |
Reprezentantw. Kady przedstawiciel suy przez dwa lata, nastpnie obywatele maj kolejn
moliwo gosowania na niego lub na inn osob, ktra bdzie ich reprezentowa. Czonkowie Izby
Reprezentantw mog suy w Kongresie przez nieograniczony czas.

Istnieje jeszcze piciu dodatkowych czonkw Izby Reprezentantw. S to przedstawiciele dystryktu

Kolumbii, wsplnoty Portoryko i terytoriw Guamu, Amerykaskiego Samoa i Amerykaskich Wysp
Dziewiczych. Mog uczestniczy oni w debatach, ale nie mog uczestniczy w formalnym
gosowaniu caej Izby Reprezentantw.

PRZEDSTAWICIELE RZDU SU LUDZIOM

W Stanach Zjednoczonych kady moe zadzwoni do swojego wybranego czonka

Izby Reprezentantw czy senatora. Mona zadzwoni pod numer 202-224-3121
i poprosi o biuro swojego reprezentanta czy senatora. Mona napisa do swego
reprezentanta czy senatora z pytaniami lub opiniami na temat ustawodawstwa
i rzdu federalnego, bd te przedstawi swoje problemy i potrzeb pomocy
w kwestii wiadcze federalnych.

Piszc do swego reprezentanta:

The Honorable (poda pene imi i nazwisko reprezentanta)
U.S. House of Representatives
Washington, DC 20505

Piszc do swego senatora:

The Honorable (poda pene imi i nazwisko senatora)
United States Senate
Washington, DC 20510

Mona odwiedzi witryny internetowe Kongresu, aby pozna aktualne dziaania

Izby Reprezentantw i Senatu, jak rwnie wasnych przedstawicieli i senatorw,
a take uzyska adresy ich witryn internetowych.

Izba Reprezentantw, adres: http://www.house.gov/.

Senat, adres: http://www.senate.gov/.

Izba Reprezentantw ustanawia prawa, lecz ma rwnie pewne szczeglne obowizki. Tylko Izba
Reprezentantw moe:

Wnosi projekty ustaw podatkowych.

Decydowa, czy przedstawiciel rzdu oskarony o popenienie przestpstwa przeciwko stanowi,
powinien mie proces przed Senatem. Jest to tak zwany impeachment.

| 59 |
 CO MONA ZROBI

Warto pozna swoich reprezentantw i senatorw i dowiedzie si, co robi, aby

nas reprezentowa w Kongresie. Mona to osign poszukujc wiadomoci na
ich temat w lokalnych gazetach lub odwiedzajc witryny internetowe Kongresu.
Wszyscy senatorzy i reprezentanci maj lokalne biura w miejscach, w ktrych
zostali wybrani; mona odnale je na niebieskich stronach ksiki telefonicznej.
Odwiedzajc Waszyngton mona skorzysta z darmowej wycieczki po Kapitolu,
gdzie obraduje Kongres.

Aby uzyska informacje na temat Prezydenta mona odwiedzi witryn internetow

Biaego Domu, siedziby Prezydenta. Adres: http://www.whitehouse.gov/.

Senat USA
Senat USA skada si ze 100 senatorw. Mieszkacy kadego stanu gosuj wybierajc dwch
senatorw reprezentujcych ich w Kongresie. Senatorzy su przez sze lat, a nastpnie ludzie
maj kolejn okazj gosowa albo na nich, albo na innego reprezentanta. Senatorzy mog suy
w Kongresie przez nieograniczony czas. Senatorzy ustanawiaj prawa, lecz maj rwnie pewne
szczeglne obowizki.

Tylko Senat moe:

Przyj lub odrzuci porozumienia zawierane przez

Prezydenta z innymi krajami bd organizacjami
pastw. S to tak zwane umowy midzynarodowe.
Przyj lub odrzuci osoby nominowane przez
Prezydenta na najwysze stanowiska, takich jak
sdziowie Sdu Najwyszego oraz urzdnicy
stojcy na czele departamentw rzdu federalnego,
np. Departamentu Edukacji czy Departamentu
Zdrowia i Usug Socjalnych.
Przeprowadzi proces urzdnika, ktry zosta postawiony w stan oskarenia (impeached)
przez Izb Reprezentantw.

Wadza wykonawcza: Prezydent

Prezydent stoi na czele wadzy wykonawczej i odpowiada za utrzymanie i egzekwowanie przepisw
prawa tego kraju. Prezydent ma wiele obowizkw, takich jak ustalanie polityki kraju, skadanie
propozycji ustaw do Kongresu i wybr wysokich rang przedstawicieli i czonkw Sdu Najwyszego.
Prezydent stoi rwnie na czele si zbrojnych USA, dlatego bywa nazywany Naczelnym Dowdc
Si Zbrojnych (Commander in Chief).

Prezydent i Wiceprezydent wybierani s w wyborach powszechnych co cztery lata. Prezydent moe

suy jedynie przez dwie czteroletnie kadencje. Wiceprezydent zostaje prezydentem w wypadku
mierci bd niemonoci sprawowania wadzy przez Prezydenta.

| 60 |
Wadza sdownicza: Sd Najwyszy
Konstytucja utworzya Sd Najwyszy, sd najwyszej instancji w Stanach Zjednoczonych. Sd
Najwyszy skada si z 9 sdziw. S oni nazywani jako justices. Prezydent wybiera czonkw Sdu
Najwyszego, ktrzy zasiadaj w nim tak dugo, jak dugo s w stanie. Sd Najwyszy moe zmienia
prawa zarwno stanowe, jak i federalne, jeeli s one sprzeczne z Konstytucj. Istniej te inne sdy
federalne, takie jak sdy dystryktu (U.S. District Courts) i okrgowe sdy apelacyjne (U.S. Circuit
Courts of Appeals).

Dodatkowe informacje na temat Sdu Najwyszego w USA znale mona na witrynie

http://www.supremecourtus.gov.

Rzd stanowy i lokalny

Poza rzdem federalnym, kady stan ma swoj wasn konstytucj i wasny rzd. Kady rzd stanowy
rwnie posiada trzy gazie: ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz.

Na czele stanowej wadzy wykonawczej stoi gubernator. Mieszkacy poszczeglnych stanw gosuj
w wyborach wybierajc swoich gubernatorw i ich przedstawicieli do wadz ustawodawczych stanu.
Wadze ustawodawcze stanw ustalaj prawa obowizujce w poszczeglnych stanach. Prawa te nie
mog by sprzeczne z Konstytucj USA, a wadze sdownicze poszczeglnych stanw maj obowizek
utrzymania przepisw prawa w tym stanie.

W kadym stanie dziaaj rwnie wadze lokalne. S to wadze miast i powiatw, a czasami obydwu.
Zapewniaj one i nadzoruj usugi w miejscowych spoecznociach, takie jak biblioteki i szkoy
publiczne, posterunki policji i remizy, jak rwnie dostaw wody, gazu i elektrycznoci. Mieszkacy
lokalnych spoecznoci zwykle gosuj na przedstawicieli wadz lokalnych, jakkolwiek niektrzy
urzdnicy s mianowani. Wadze lokalne maj wiele rnych form. Na czele niektrych stoj
burmistrze (mayors); niektre maj rady miast lub powiatw. Spoecznoci lokalne posiadaj rwnie
rady szkolne obywateli, ktrzy wybrani s lub mianowani do nadzoru szk publicznych.

CO MONA ZROBI

Wiele zebra wadz lokalnych jest otwartych dla ogu publicznego. Wiele odbywa
si wieczorami, tak aby kady mg w nich uczestniczy. Mona wic pj na
zebranie rady miasta lub spotkanie rady szkolnej, aby dowiedzie si wicej na
temat tego, co dzieje si w danej spoecznoci. Takie spotkanie oraz ich terminy
i miejsca podane s zwykle w lokalnych gazetach. Terminy spotka podane s
rwnie czsto na witrynach internetowych lokalnych wadz. Niektre spotkania
wadz lokalnych s rwnie transmitowane przez kablowe stacje telewizyjne.

| 61 |
Jak zosta obywatelem USA
Uzyskanie obywatelstwa Stanw Zjednoczonych daje staym rezydentom nowe prawa i
przywileje. Obywatelstwo oznacza rwnie nowe obowizki. Ten rozdzia przedstawia
przyczyny, dla ktrych warto rozway staranie si o obywatelstwo USA i opisuje, co trzeba
zrobi, aby sta si obywatelem.
Aby sta si obywatelem naley wyrazi gotowo zoenia przysigi lojalnoci wobec Stanw
Zjednoczonych. Konieczne jest wyrzeczenie si swojej lojalnoci wobec jakiegokolwiek innego kraju.
Trzeba zgodzi si popiera i broni Konstytucji Stanw Zjednoczonych. Stajc si obywatelem trzeba
przyj wszystkie obowizki zwizane z byciem Amerykaninem. W zamian zyskuje si pewne prawa
i przywileje obywatelstwa.

Dlaczego warto zosta obywatelem USA?

Stali rezydenci posiadaj wikszo praw
obywateli Stanw Zjednoczonych. Istniej
jednak pewne istotne powody, dla ktrych warto
rozway ubieganie si o obywatelstwo Stanw
Zjednoczonych. Oto niektre z tych powodw:

Dowd patriotyzu. Stanie si obywatelem to

sposb wykazania si przywizaniem do swojego
nowego kraju.
Gosowanie. Tylko obywatele mog gosowa
w wyborach federalnych. Wikszo stanw
ogranicza rwnie prawo do gosowania
w innych wyborach do obywateli USA.
Zasiadanie w awie przysigych. Tylko
obywatele USA mog zasiada na federalnej
awie przysigych. Wikszo stanw
ogranicza rwnie zasiadanie na innych awach
przysigych do obywateli USA. Zasiadanie
na awie przysigych to wany obowizek
obywatela USA.
Podrowanie z paszportem USA. Paszport USA umoliwia uzyskiwanie w razie potrzeby pomocy
od przedstawicieli wadz USA podczas podry zagranicznych.
Sprowadzenie czonkw rodziny do USA. Obywatel USA na og jest traktowany priorytetowo,
kiedy skada petycj o sprowadzenie czonkw rodziny na pobyt stay w tym kraju.
Uzyskiwanie obywatelstwa dla dzieci urodzonych za granic. W wikszoci przypadkw dziecko
obywatela amerykaskiego urodzone zagranic jest automatycznie obywatelem USA.
Uzyskiwanie uprawnie do stanowisk pracy w urzdach federalnych. Niektre stanowiska pracy
w agencjach rzdowych wymagaj obywatelstwa USA.
Wybr na polityka. Tylko obywatele mog stara si o stanowiska w rzdzie federalnym
(w Senacie i Izbie Reprezentantw) jak rwnie o wikszo stanowisk stanowych i lokalnych.
Utrzymanie miejsca zamieszkania. Obywatel Stanw Zjednoczonych ma prawo zamieszkania
w Stanach Zjednoczonych, ktrego nie mona mu odebra.
Uzyskiwanie praw do federalnych grantw i stypendiw. Wiele grantw pomocy nansowej,
w tym stypendia do koledu i fundusze przyznawane przez wadze na szczeglne potrzeby,
dostpne s jedynie obywatelom USA.
Uzyskiwanie wiadcze rzdowych. Niektre wiadczenia rzdowe dostpne s tylko dla
obywateli USA.
| 64 |
Naturalizacja: jak zosta obywatelem USA
Proces uzyskiwania obywatelstwa USA nazywa si naturalizacj. O naturalizacj mog ubiega si
osoby, speniajce nastpujce wymagania:

Mieszkaj na terenie USA przez co najmniej pi lat jako stali rezydenci (lub trzy lata w przypadku
lubu i zamieszkiwania z obywatelem USA).

S obecne w USA przez co najmniej 30 miesicy w cigu ostatnich piciu lat (lub 18 miesicy z
ostatnich trzech lat w wypadku maestwa i zamieszkiwania z obywatelem USA).

Mieszkay w danym stanie lub dystrykcie USCIS przez co najmniej trzy miesice przed zoeniem
wniosku.

Inne reguy mog stosowa si do osb, ktre:

Suyy w siach zbrojnych USA lub ktrych zmary rodzic, wspmaonek lub dziecko
suyli w siach zbrojnych USA.
S narodowoci USA.
Uzyskay pobyt stay w drodze amnestii z roku 1986.
S uchodcami lub azylantami.
S wspmaonkiem obywatela USA, ktry na stae przebywa za granic.
Utraciy obywatelstwo USA w myl wczeniejszej ustawy w zwizku ze lubem
z obywatelem innego kraju.
S pracownikami pewnego rodzaju rm lub organizacji nonprot.

Dodatkowe informacje mona znale w publikacji A Guide to Naturalization. Mona rwnie

porozmawia na ten temat z adwokatem imigracyjnym lub innymi fachowcami z tej dziedziny.

INFORMACJE O NATURALIZACJI

Osoby, ktre ukoczyy 18 rok ycia i chc sta si obywatelami, powinny

postara si o formularz M-476, A Guide to Naturalization (Przewodnik po
naturalizacji). Ten przewodnik zawiera istotne informacje na temat wymaga
naturalizacyjnych. Wymienia on rwnie formularze, ktre bd potrzebne do
rozpoczcia procesu naturalizacji.

Kandydat moe sprawdzi, czy kwalikuje si do naturalizacji na formularzu

M-480, Naturalization Eligibility Worksheet (arkusz roboczy kwalikacji do
naturalizacji) na kocu przewodnika A Guide to Naturalization. Do zoenia
wniosku o naturalizacj suy formularz N-400. Zoenie formularza N-400
wymaga wniesienia opaty.

Formularze M-476, M-480 i N-400 mona uzyska dzwonic pod numer

USCIS Forms Line, numer 1-800-870-3676, lub pobra je poprzez Internet pod
adresem http://www.uscis.gov.

| 65 |
Wymogi do naturalizacji
Oto oglne wymogi do naturalizacji:

1. Zamieszkiwanie w USA z prawem staego pobytu przez okrelony czas (cigo pobytu).
2. Pobyt w USA przez okrelony czas (obecno zyczna).
3. Spdzenie okrelonej iloci czasu w danym stanie lub dystrykcie USCIS (czas w dystrykcie USCIS
lub stanie USA).
4. Akceptowalne i zgodne z prawem postpowanie (dobry charakter moralny).
5. Znajomo angielskiego i wiadomoci na temat historii i wadz USA (angielski i wychowanie
obywatelskie).
6. Zrozumienie i przyjcie zasad Konstytucji USA (przywizanie do Konstytucji).

UTRZYMANIE CIGOCI POBYTU PRZEZ STAYCH REZYDENTW

Przy wyjedzie z USA na Status staego W celu utrzymania statusu

okres: rezydenta: naley:

ponad szeciu miesicy Moe by przerwany Udowodni, i mieszkao

si, pracowao lub miao
zwizki z USA (np. pacc
podatki) podczas pobytu
za granic.

ponad jednego roku Jest przerwany W wikszoci przypadkw

okres cigoci pobytu
rozpocz trzeba od
pocztku. Jeeli planuje
si powrt do USA jako
stay rezydent, przed
wyjazdem naley zwrci
si o tzw. re-entry permit
(zwany popularnie
biaym paszportem).

1. Cigo pobytu
Cigo pobytu oznacza, i naley mieszka w USA ze staym pobytem przez okrelony czas.
Wikszo osb musi by staymi rezydentami z nieprzerwan cigoci pobytu przez okres piciu lat
(lub trzech lat w przypadku lubu z obywatelem USA) zanim mog oni rozpocz proces naturalizacji.
W przypadku uchodcw oznacza to pi lat od daty wjazdu do USA, co zwykle rwnoznaczne jest
z dat uzyskania statusu staego rezydenta. W przypadku osb, ktre uzyskay azyl w USA, okres ten
rozpoczyna si jeden rok przed uzyskaniem statusu staego rezydenta. Data na karcie staego rezydenta
jest dat, od ktrej rozpoczyna si okres piciu lat. W przypadku wyjazdu z USA na duszy czas,
zwykle przekraczajcy sze miesicy, moe doj do przerwania cigoci pobytu.

| 66 |
 ZACHOWANIE CIGOCI POBYTU DO CELW NATURALIZACJI:
WYJTKI W PRZYPADKU WYJAZDW JEDNOROCZNYCH

Osoby pracujce dla wadz USA, uznanej organizacji badawczej lub niektrych korporacji
amerykaskich, jak rwnie duchowni penicy sub duszpastersk za granic, mog
utrzyma nieprzerwan cigo pobytu, jeeli:

1. Byli zycznie obecni i mieszkali w USA bez opuszczania kraju przez co najmniej 1 rok po
uzyskaniu staego pobytu.
2. Zoyli formularz N-470, Application to Preserve Residence for Naturalization Purposes
(wniosek o zachowanie cigoci pobytu do celw naturalizacji) zanim wyjad z USA
na jeden rok. Zoenie formularza N-470 wymagana wniesienia opaty.

Dodatkowe informacje mona uzyska pod numerem USCIS Forms Line, 1-800-870-3676,
proszc o formularz N-470, Application to Preserve Residence for Naturalization Purposes.
Informacje na ten temat znale mona rwnie na witrynie USCIS http://www.uscis.gov.

Osoby, ktre opuciy Stany Zjednoczone na jeden rok lub duej, mog mie prawo powrotu, jeeli
zoyy wniosek o re-entry permit (biay paszport). Wniosek ten naley zoy przed wyjazdem
ze Stanw Zjednoczonych. Informacje na temat skadania wnioskw o biay paszport znale mona
na stronie 7. W wikszoci przypadkw czas spdzony w Stanach Zjednoczonych przed opuszczeniem
kraju nie bdzie liczony do czasu nieprzerwanej cigoci pobytu. Oznacza to, i okres nieprzerwanej
cigoci pobytu rozpocznie si ponownie po powrocie do Stanw Zjednoczonych, i trzeba bdzie
odczeka cztery lata i jeden dzie przed zoeniem wniosku o naturalizacj.

WSKAZWKA: Wniosek o re-entry permit (biay paszport, formularz I-131) oraz

Application to Preserve Residence for Naturalization Purposes (formularz N-470) to nie
to samo. Mona okaza biay paszport zamiast karty staego rezydenta (jeeli byo si
za granic mniej ni 12 miesicy) lub zamiast wizy (jeeli byo si za granic duej ni
12 miesicy) po tymczasowej nieobecnoci w Stanach Zjednoczonych.

WYJTKI DLA PERSONELU WOJSKOWEGO

Wymg zycznej obecnoci w celu utrzymania cigoci pobytu moe nie obowizywa osb
w subie czynnej bd niedawno zwolnionych ze suby w siach zbrojnych USA. Dodatkowe
informacje znale mona w formularzu M-599 Naturalization Information for Military
Personnel (informacje o naturalizacji dla personelu wojskowego). Kada baza wojskowa
powinna mie osob kontaktow do spraw wnioskw o naturalizacj i podpisa formularz
N-426, Request for Certication of Military or Naval Service (proba o potwierdzenie suby w
wojsku bd w marynarce). Konieczne jest zoenie formularza N-426 z innymi formularzami
wniosku. Potrzebne formularze mona otrzyma dzwonic pod bezpatny numer Military Help
Line: 1-877-CIS-4MIL (1-877-247-4645). Wicej informacji na ten temat mona uzyska na
witrynie internetowej http://www.uscis.gov/military lub dzwonic do Dziau Obsugi Klienta pod
numer 1-800-375-5283.

Warto wiedzie, i nieobecno w Stanach Zjednoczonych w trakcie procesu naturalizacji moe

spowodowa trudnoci kwalikacyjne, szczegnie w przypadku podjcia pracy za granic.

| 67 |
2. Fizyczna obecno w Stanach Zjednoczonych
Fizyczna obecno oznacza, i jest si faktycznie obecnym w Stanach Zjednoczonych. Stay
rezydent, ktry ukoczy 18 rok ycia, musi by zycznie obecny w Stanach Zjednoczonych przez
co najmniej 30 miesicy podczas ostatnich piciu lat (lub 18 miesicy w cigu trzech ostatnich lat,
jeeli jest maonkiem obywatela Stanw Zjednoczonych) przed zoeniem wniosku o naturalizacj.

FIZYCZNA OBECNO

P: Jaka jest rnica pomidzy zyczn obecnoci i nieprzerwan cigoci pobytu?

O: Fizyczna obecno to czna liczba dni, ktre spdzio si na terenie Stanw

Zjednoczonych, z wyczeniem czasu spdzonego poza Stanami Zjednoczonymi.
Kady dzie spdzony poza USA odliczony zostaje od cznego okresu zycznej
obecnoci. Osoby, ktre s poza Stanami Zjednoczonymi przez duszy czas, jak
rwnie odbywajce wiele krtkich wycieczek poza USA, mog nie spenia wymogu
zycznej obecnoci. Aby obliczy czas zycznej obecnoci naley doda cznie
okresy pobytu w Stanach Zjednoczonych. Nastpnie odliczy naley od tego wszystkie
wycieczki poza Stany Zjednoczone. Dotyczy to rwnie krtkich pobytw w Kanadzie
i Meksyku. Na przykad jeeli wyjeda si do Meksyku na weekend, naley uwzgldni
te dni obliczajc liczb dni spdzonych poza krajem.

Nieprzerwana cigo pobytu to czny czas zamieszkania ze staym pobytem w

Stanach Zjednoczonych przed zoeniem wniosku o naturalizacj. Jednorazowy zbyt
dugi wyjazd ze Stanw Zjednoczonych moe przerwa nieprzerwan cigo pobytu.

3. Czas spdzony jako rezydent w stanie lub dystrykcie USCIS

Wikszo osb musi mieszka w stanie lub dystrykcie USCIS przez co najmniej trzy miesice przed
zoeniem wniosku o naturalizacj. Studenci i uczniowie mog skada wnioski o naturalizacj zarwno
w miejscu uczszczania do szkoy, jak i w miejscu, w ktrym mieszkaj ich rodziny (jeeli rodzice
uczestnicz w ich utrzymaniu).

4. Dobry charakter moralny

Do naturalizacji kwalikuj si osoby o dobrym charakterze moralnym. Uznaje si, e dana osoba nie
posiada dobrego charakteru moralnego, jeeli popeni pewne przestpstwa w cigu piciu lat przed
zoeniem wniosku o naturalizacj lub jeeli zoy nieprawdziwe owiadczenia podczas rozmowy
naturalizacyjnej.

| 68 |
 ZACHOWANIA MOGCE WIADCZY O BRAKU DOBREGO CHARAKTERU
MORALNEGO

Jazda samochodem w stanie nietrzewym lub bycie nietrzewym przez

wikszo czasu.
Nielegalny hazard.
Prostytucja.
Skadanie nieprawdziwych owiadcze w celu uzyskania przywilejw imigracyjnych.
Niepacanie alimentw na dzieci zasdzonych przez sd.
Dokonywanie aktw terrorystycznych.
Przeladowanie kogo z powodu rasy, wyznania religijnego, pochodzenia
narodowego, przekona politycznych lub przynalenoci do jakiej grupy spoecznej.

Popenienie pewnych przestpstw doywotnio dyskwalikuje kandydata ze stara o obywatelstwo

USA i prawdopodobnie spowoduje jego wydalenie z kraju. Przestpstwa te nazywamy barierami
naturalizacji. Przestpstwa cikie okrelane jako aggravated felonies (jeeli popenione zostay
29 listopada 1990 roku lub pniej), w tym: zabjstwo, gwat, molestowanie seksualne dziecka, napa
z uyciem przemocy, zdrada, nielegalny handel narkotykami, broni paln lub ludmi, to niektre
przykady przestpstw wykluczajcych na stae naturalizacj. W wikszoci przypadkw imigranci,
ktrzy zostali wyczeni bd zwolnieni ze suby w siach zbrojnych USA z powodu statusu imigranta,
oraz imigranci, ktrzy zdezerterowali z si zbrojnych USA, maj rwnie doywotni zakaz uzyskania
obywatelstwa USA.

Obywatelstwo moe by rwnie odmwione z powodu innych rodzajw postpowania wskazujcych

na brak dobrego charakteru moralnego.

Inne przestpstwa powoduj tymczasowy zakaz naturalizacji. Tymczasowy zakaz zwykle uniemoliwia
kandydatowi uzyskanie obywatelstwa przez maksymalnie pi lat po popenieniu danego przestpstwa.
Nale do nich:

Jakiekolwiek przestpstwo przeciwko osobie z zamiarem spowodowania uszkodzenia ciaa.

Wszelkie przestpstwa przeciwko majtkowi lub rzdowi zwizane z oszustwem.
Dwa lub wicej przestpstwa o poczonym wyroku piciu lat lub powyej.
Naruszenie ustaw o substancjach zakazanych (np. uywanie bd sprzedawanie narkotykw).
Spdzenie 180 dni lub wicej w cigu ostatnich piciu lat w wizieniu lub areszcie.

Podczas skadania wniosku o naturalizacj naley zgosi wszystkie popenione przestpstwa. Dotyczy
to rwnie przestpstw usunitcyh z dokumentacji oraz popenionych przed ukoczeniem 18 roku ycia.
Zatajenie takich przestpstw przed USCIS moe spowodowa odmow obywatelstwa, a nawet narazi
kandydata na skutki prawne.

| 69 |
5. Angielski i wychowanie obywatelskie
Na og kandydat musi wykaza si podstawow umiejtnoci czytania, pisania i mwienia po
angielsku. Musi rwnie wykaza si podstawow znajomoci historii Stanw Zjednoczonych
i wiadomoci o rzdzie USA (co nazywamy rwnie wychowaniem obywatelskim). Wymagane
bdzie zdanie testu z jzyka angielskiego i testu z wychowania obywatelskiego dla udowodnienia
wiedzy w tym zakresie.

Wiele szk i organizacji spoecznych pomaga w przygotowaniu do egzaminu na obywatelstwo.

Przykady pyta egzaminacyjnych znale mona w publikacji A Guide to Naturalization. USCIS
Ofce of Citizenship (Biuro obywatelstwa USCIS) oferuje materiay, takie jak karty katalogowe (Civics
Flash Cards) i publikacj Learn About the United States: Quick Civics Lessons jako pomoce naukowe.
Mona je uzyska bezpatnie pod adresem http://www.uscis.gov.

6. Przywizanie do Konstytucji
Kandydat na obywatela musi by gotowy do popierania i obrony Stanw Zjednoczonych i ich
Konstytucji. Swoje przywizanie czy te lojalno wobec Stanw Zjednoczonych i Konstytucji
deklaruje si przysiga wiernoci (Oath of Allegiance). Obywatelem Stanw Zjednoczonych zostaje
si skadajc przysig wiernoci.

ZWOLNIENIE Z OBOWIZKU ZDAWANIA EGZAMINU Z JZYKA ANGIELSKIEGO I

WYCHOWANIA OBYWATELSKIEGO

Niektre osoby starajce si o naturalizacj maj inne wymogi egzaminacyjne z powodu ich
wieku i dugoci pobytu w Stanach Zjednoczonych.

Osoby, Mieszkay stale Nie musz zdawa Musz zdawa

ktre w Stanach
Zjednoczonych przez

Ukoczyy 20 lat egzaminu z jzyka egzamin

50 rok ycia angielskiego z wychowania
obywatelskiego
w swoim jzyku
Ukoczyy 15 lat egzaminu z jzyka egzamin
55 rok ycia angielskiego z wychowania
obywatelskiego
w swoim jzyku
Ukoczyy 20 lat egzaminu z jzyka uproszczony
65 rok ycia angielskiego egzamin z
wychowania
obywatelskiego
w swoim jzyku

Osoby, zwolnione z egzaminu z jzyka angielskiego musz przyprowadzi wasnego

tumacza na egzamin z wychowania obywatelskiego. Niektre osoby, ktrych
niepenosprawno uniemoliwia przybycie na rozmow kwalikacyjn, mog w
szczeglnych okolicznociach skorzysta z pewnych uatwie. Dodatkowe informacje
mona uzyska pod numerem USCIS Forms Line, 1-800-870-3676, proszc o formularz
N-648 lub pobra go w witrynie USCIS pod adresem http://www.uscis.gov.

| 70 |
Osoby, ktre mog wykaza sw niepenosprawno zyczn lub wad rozwojow, uniemoliwiajc
zrozumienie treci przysigi, nie musz skada przysigi wiernoci.

Osoby, ktre maj wniosek o naturalizacj w trakcie rozpatrywania, musz powiadomi USCIS o
nowym adresie. Nowy adres mona zgosi pod numerem 1-800-375-5283. Wymagane jest rwnie
zoenie formularza AR-11 w DHS. Mona dokona korekty adresu drog internetow, wypeniajc
elektroniczny formularz AR-11 pod adresem http://www.uscis.gov. Szczegowe instrukcje na stronie 8.

Uroczysto naturalizacji
Po zatwierdzeniu przez USCIS wniosku o naturalizacj, kandydat musi wzi udzia w uroczystoci
i zoy przysig wiernoci. USCIS wyle kandydatowi formularz N-445, Notice of Naturalization
Oath Ceremony (powiadomienie o uroczystoci zoenia przysigi naturalizacyjnej) z informacj o dacie
i godzinie uroczystoci. Wymagane jest wypenienie tego formularza i przyniesienie go na uroczysto.

Osoby, ktre nie mog wzi udziau w tej uroczystoci, mog poprosi o jej przeoenie. W celu
przeoenia terminu naley zwrci formularz N-445 do miejscowego biura USCIS wraz z
wyjanieniem, dlaczego kandydat nie moe wzi udziau w tej uroczystoci.

Po przybyciu na uroczysto zoenia przysigi oddaje si kart staego rezydenta przedstawicielowi

USCIS. Nie bdzie ona ju potrzebna, poniewa podczas uroczystoci zostan wrczone wiadectwa
naturalizacji (Certicate of Naturalization).

Nie jest si obywatelem do czasu zoenia przysigi wiernoci. Urzdnik odczyta powoli kad cz
przysigi i poprosi o powtarzanie tych sw. Po zoeniu przysigi otrzyma si wiadectwo naturalizacji.
To wiadectwo jest dowodem obywatelstwa USA. Nie jest si obywatelem do czasu zoenia przysigi
wiernoci podczas ocjalnej uroczystoci naturalizacyjnej.

Uroczysto zoenia przysigi wiernoci jest wydarzeniem publicznym. W wielu miejscach specjalne
uroczystoci odbywaj si co roku 4 lipca z okazji wita Niepodlegoci. Warto zorientowa si, czy
w danej okolicy bdzie miaa miejsce specjalna uroczysto nadania obywatelstwa 4 lipca i jak mona
w niej uczestniczy. Wiele osb przychodzi na t uroczysto ze swoimi rodzinami i po jej zakoczeniu
wituje.

| 71 |
 STANY ZJEDNOCZONE DZISIAJ*

Washington
Montana North Minnesota Vermont Maine
Dakota
Oregon Michigan
Idaho Wisconsin New Hampshire
South Indiana New
Dakota York Massachusetts
Wyoming Rhode Island
Iowa Pennsylvania Connecticut
Nevada Nebraska New Jersey
Ohio
Utah Illinois Delaware
Maryland
Colorado
California Missouri Washington, DC
Kansas Virginia
Kentucky West Virginia
North
Tennessee Carolina
Arizona New Oklahoma Arkansas
Mexico
Georgia South Carolina
Alabama
Texas *Stany Zjednoczone
obejmuj rwnie
terytorium Guamu,
Florida Amerykaskiego
Alaska Louisiana Mississippi Samoa, Amerykaskich
Wysp Dziewiczych
Hawaii oraz Wsplnot Wysp
Marianw Pnocnych
i Portoryko, ktre nie s
umieszczone na tej mapie.

| 72 |
 WITA FEDERALNE

Urzdy federalne obchodz nastpujce ocjalne wita. W te dni wikszo urzdw federalnych jest
nieczynna. Jeeli wito przypada na sobot, obchodzi si je w poprzedzajcy pitek. Jeeli wito
przypada na niedziel, obchodzi si je w nastpny poniedziaek. Wielu pracodawcw udziela swoim
pracownikom wolnego w te dni.

Nowy Rok 1 stycznia

Urodziny Martina Luthera Trzeci poniedziaek
Kinga, Jr. stycznia
wito Prezydenta Trzeci poniedziaek lutego
wito Pamici Ostatni poniedziaek maja
(Memorial Day)
wito Niepodlegoci 4 lipca
(Independance Day)
wito Pracy (Labor Day) Pierwszy poniedziaek
wrzenia
wito Kolumba Drugi poniedziaek
padziernika
wito Weterana 11 listopada
wito Dzikczynienia Czwarty czwartek
(Thanksgiving Day) listopada
Boe Narodzenie 25 grudnia

AUTORZY ZDJ

Strona 8, fotograa po prawej, przedruk za zgod http://www.goarmy.com.

Na stronie 30, w polu tekstowym, autorem grnej fotograi jest Gerald L. Nino.

Autor fotograi na stronach 1, 22, 48 i 49, John Vavricka.

| 73 |
Ju nieco bliej
Mamy nadziej, i uznaj pastwo niniejszy
Informator za przydatny. Zosta napisany
z myl o uatwieniu Wam rozpoczcia ycia
w Stanach Zjednoczonych i pomocy w
zrozumieniu praw i obowizkw staego
rezydenta. Przewodnik wskazuje sposoby
zaangaowania si we wasn spoeczno.
Mwi rwnie o tym, czego trzeba si nauczy,
aby ubiega si o obywatelstwo w drodze
naturalizacji. Warto odwiedzi witryn
internetow USCIS, aby zapozna si z innymi
materiaami zawierajcymi wicej informacji
(http://www.uscis.gov).

Teraz, kiedy znaleli si pastwo w tym kraju,

macie moliwo poznania ycia w Stanach
Zjednoczonych we wszystkich jego przejawach.
Witamy Was w roli staych rezydentw i yczymy wielu sukcesw w yciu w tym kraju.

| 74 |
U.S. Citizenship and Immigration Services www.uscis.gov