Tezy do egzaminu z historii Bliskiego Wschodu (staroytno i hellenizm) sesja zimowa 2016/17

1. Warunki naturalne Bliskiego Wschodu (szczeglnie Egipt i Mezopotamia). dostp do rzek

Mezopotamii i Egiptu(w Mezopotamii konieczne byo tworzenie kanaw nawadniajcych, a w
Egipcie czekano na wylew Nilu, temperatura dosy ciepo (konkretw wam nie podam),
(Mezopotamia) gry Zagros w poudiowo-zachodnim Iranie(wschodnia granica Mezopotamii) i gry
Taurus w poudniowo-wschodniej Anatolii (dzisiejszy obszar Turcji),(Mezopotamia) jezioro
Urmia(Rezaije) w pnocno-wschodnim Iranie jest to sone i bezodpywowe jezioro, (Mezopotamia)
pustynia Syryjska i Wielki Nefud w pnocnej czci Pwyspu Arabskiego, Egipt dolny obejmujcy
obszar delty wtedy byy tam pastwiska i bagna pniej zostay osuszone, Egipt grny tylko brzegi Nilu
byy yzne(chodzi o tamtejsze gleby) reszta to tereny pustynne w tym pustynia Libijska na zachd od
Nilu i pustynia Arabska na wschd od Nilu (pustynia skalista) oczywicie wystpoway pojedyncze
oazy jak choby oaza Siwy(na pustyni Libijskiej), w grnym Egipcie by wtedy klimat tropikalny
suchy, do Egiptu na poudnie od 2 katarakty ley kraina -Grna Nubia (Kusz) w okresach wietnoci
Egiptu zostaa na krtki okres wcielona do pastwa egipskiego.
2. Mezopotamia w okresach wczesnodynastycznym, akadyjskim, neosumeryjskim. okres
wczesnodynastyczny (starosumeryski) [ok 2900-2350 rok ]-nie byo wtedy jednego pastwa
obejmujcego ca Mezopotami byy pastwa-miasta takie jak Ur , Nippur i Lagasz .Wikszo miast
zajmowao obszar 50-80 ha, na czele miasta sta arcykapan sprawowa swoj funkcj w Zigguracie
ktry by za rwno wityni jak i faktori handlow. Dopiero okoo 2900 roku p.n.e pojawia si
drugi orodek wadzy(paac) w ktrym zasiada krl ,ktry by wybierany w celu redystrybucji dbr
rolniczych dopiero pniej wprowadzono monarchi dziedziczn. W tym czasie rozwina si sztuka i
architektura o charakterze politycznym przykad stella spw odnoszca si do wojny midzy Ur i
Lagaszem .Pastwa-miasta rywalizoway ze sob (od okoo 2500 rok zasypywanie sobie kanaw
irygacyjnych ).Okres akadyjski- obejmuj lata 2334-2150,rzdy Sargona Wilekiego , ktry utworzy
jednolite pastwo ze stolic w Kisz ,Naram -Sina za jego rzdw pastwo Akadu pod wpywem ataku
Gutw lub Kutw zostaje zdecentralizowane cho Kutowie (tak jak inne semickie ludy) przejli
kultur sumeryjsk. Okres neosumeryski- ok 2100-2025, czas panowania 3 dynastii z Ur(ostatni okres
w historii sumeryjskiej).
3. Powstanie pastwa egipskiego. pocztek cywilizacji egipskiej 3000-2900 rok (przed rokiem 3000
panowaa tak zwana dynastia 0 dziesiciu legendarnych faraonw jak krl Skorpion(nie by
legendarny tylko historyczny).Poudniow granic pastwa egipskiego bya 1 katarakta.Abydos to
stolica grnego Egiptu , a Buto stolica dolnego Egiptu.Mona zaryzykowa stwierdzenie ,e nie byo
pastwa w pnocnym Egipcie, bo grobowce mitycznych krlw znajdoway si na poudniu. Memfis
to nowa stolica zjednoczonego Egiptu znajdujca si w rodku pastwa zaoycielem miasta by
Mani(Aha) syn Narmera. Nekropola krlewska nadal znajduje si na poudniu pastwa. W pierwszej
dynastii nastpuje :unifikacja administracji,powstaa zamknita grupa ludnoci ,ktra potrafia pisa i
czyta, utrzymywano kontakty z innymi krajami.
4. Egipt w czasach XVIII i XIX dynastii (rywalizacja z innymi mocarstwami Bliskiego Wschodu).-
XVIII dynastia- wygnanie Hyksosw;
1550- 1529- egiptocentryzm: wyprawa do poudniowej Palestyny,
panowanie w dolnej Nubii, ustanowienie granicy na II katarakcie;
Totmes III- dotarcie do IV katarakty, zdobycie Napaty, dotarcie do Eufratu,
usprawnienie administracji
Totmes IV- przesunicie granicy po III katarakt,
Amenhotep IV- Echnaton: dokonuje reformy politycznej i religijnej; koczy
z dominacja kultu Amona i kleru tebaskiego; likwidacja panteonu egipskiego i
zastpienie bogw Atonem; zaoenie miasta Achetaton dzi El- Amarna;
Tutenchamon- upadek kultu Atona

XIX dynastia:
Seti I 1294-1279- Egipt powraca do klubu, wyprawa do Kanaanu
5. Problem pocztkw historii Izraela (jako lektura: Biblia Ksiga Jozuego); pastwo ydowskie pod
panowaniem dynastii hasmonejskiej. -KANAAN:
o Wskie, dugie wybrzee lewantyskie
o Nigdy nie powstao tam jednolite pastwo
o Ludno mwia j. semickim
o Brak przesanek jednoczenia
o Korytarz midzy Egiptem i Mitanni
o W interesie mocarstw ociennych nie leao to by powstao na tym terenie
jednolite pastwo
o Pastewka kanaaneskie byy lennikami - powstanie machabejskie: prba
wyzwolenia si ydw spod panowania hellenistycznego.
Pod panowaniem Lagidw ydzi cieszyli si swobod, inaczej byo za panowania
Seleukidw.
Antioch III organizowa wyprawy na sanktuaria , chcia wykorzysta skarby
witynne. Podczas jednej z takich wypraw zgin.
187 r. Antioch Epifanes (IV) wstepuje na tron, wdaje si w konflikt z Egiptem,
prby scalenia pastwa- wsplny jzyk i religia (kult Zeusa Olimpijskiego).
W krlestwie Seleukidw to ydzi byli najbardziej przywizani do swojej religii.
Synkretyzmy byy niemoliwe.
Diaspora ydowska w Egipcie bya bardziej zhellenizowana. Septuaginta jest tego
dowodem.
Antiochos wprowadzi posg Zeusa do wityni w Jerozolimie.
Modin- tam mieszka Matatiasz, nie zgodzi si na kult Zeusa i spoywanie ofiar
(ofiary byy z misa wieprzowego). Razem z synami zamordowa urzdnikw
krlewskich w 168 r. W tym samym roku wybucho powstanie machabejskie.
Postanowiono, e w obronie ycia mona nie przestrzega szabatu.
Synowie Matatiasza: Szymon najstarszy intelektualista, Juda Machabeusz
Mot- uderza w wojska niczym mot, Jonatan- najmodszy

164 r. zdobycie wityni Jerozolimskiej, likwidacja kultu Zeusa. Na pamitk tego

wydarzenia powstao wito Hanuka.
Jonatan przejmuje wadze nad powstaniem. W 152r. otrzyma godno
arcykapask (teoretycznienie mia do niej praw),
Lata 40. II wieku- Judea wolnym krajem
Szymon zostaje strategiem. Tron obj Jan Hirkan - pocztki dynastii
Hasmoleskiej.
Aleksander Jannaj zdoby Idume, on pierwszy przyj tytu bazyleus. Peni
godno arcykapana jako krl.
Wykrystalizowanie si faryzeuszy. Krl by z nimi skonfliktowany.
76r. mier Aleksandra prosi swoj on Aleksandr Salome o uregulowanie
spraw z faryzeuszami.
Ich przywdc zostaje brat Aleksandry Salomei.
Aleksandra Salomea panuje do 67r.
Syn Aleksandry Jan Hirkan II by arcykapanem. Jego doradc za by Antipatros
Idumejczyk- ojciec Heroda.
Wojna domowa midzy Janem Hirkanem II i Aristobulosem.
Pompejusz mia rozstrzygn spr. Zwraca uwag na Antipatra.
40 r. najazd Partw. Senat rzymski da Herodowi koron jednak kazano mu
samemu wyzwoli swoje krlestwo.
39-37 r. wyzwolenie krlestwa.
6. Fragment dziejw Persji Achaimenidw wyprawa Kambizesa na Egipt oraz objcie rzdw nad
Persami przez Dariusza I; lektura: Ksiga trzecia Dziejw Herodotosa. -Czas Achemenidw-
550-331:
Cyrus Wielki-podporzdkowa Lidi w 547r.; wyprawi si na Scytw Azjatyckiech;
w 539 roku przejmuje Babilon; w Biblii wystpuje jako oswobodziciel ydw
Kambizes II: 525- bitwa pod Memfis- zdobycie Egiptu przez Persw; zabity
przez Gaumat w 522r., ktry wznieci powstanie przeciwko Kambizesowi, gdy ten
by w Egipcie
Dariusz I:zabija Gaumat; zainteresowa si joskimi miastami na wybrzeu
Anatolii; prowadzi wyprawy ku dolinie Indusu;
Powstanie joskie: 500-494r.
490- pierwsza wyprawa perska do Grecji; bitwa na rwninie maratoskiej, gdzie
Grecy pokonuj Persw
7. rda pisane do historii Aleksandra Wielkiego (jako lektura: Aleksander z yciorysw
rwnolegych Plutarchosa) to trzeba po prostu przeczyta
8. Wyprawa Aleksandra Wielkiego na Persj. -Celem gwnym Aleksandra bya wyprawa
na Persj. Odwet za spalenie Aten.
Gwne siy perskie byy w tym czasie zajte buntem w Egipcie.
Satrapowie nie przejmuj si zbytnio wojskami greckimi.
Memnon chcia czeka na krla i zastosowa taktyk spalonej ziemi.
334- bitwa nad Granikiem
Aleksander postanawia zdoby miasta greckie w Persji, nie wyrusza autostrad
Zdobywa Efez- Persowie uciekli z miasta.
Nie udao mu si zdoby akropoli Halikarnasu. Krlowa miasta usynowia
Aleksandra.
Zim 334-333 armia Aleksandra dzieli si na 2 czci: pierwsza wyrusza do
Sardes z Parmenionem, grupa Aleksandra wyrusza w gb Anatolii.
Miejscem wiosennej zbirki stao si miasto Gordion.
Nastpnie armia udaje si do Tarsu
Tymczasem Dariusz wyrusza z Suzy
Armie spotykaj si pod Issos. Aleksander nie by przygotowany na taki rozwj
wydarze.
Dariusz
Aleksander zdobywa harem, skarbiec i rodzin Dariusza. Krlowi udao si zbiec.
Aleksander wyrusza w kierunku Egiptu. Przez okoo rok zdobywa Tyr.
W Egipcie udaje si do sanktuarium Amona. Kapani uznali Aleksandra za syna
Amona. W Memfis koronowa si obyczajem faraoskim na krla Egiptu.
W Damaszku Aleksander otrzyma list od Dariusza, w ktrym Pers pisze, e mog
si podzieli Azj, jeli Aleksander oswobodzi rodzin Dariusza. Aleksander nie
zgadza si i wyrusza do Mezopotamii.
Dariusz III myla, e Aleksander wybierze drog midzy Tygrysem i Eufratem.
Aleksander przekracza obie rzeki . Dariusz wybiera miejsce, gdzie ma si odby
potyczka. Przygotowuje miejsce midzy Gaugamel i Arbel.
Po przegranej bitwie Dariusz znw ucieka. Aleksander nie mg go ciga.
Aleksander bez problemu zdobywa Babilon.
Bessos staje na czele opozycji przeciwko Dariuszowi. To jemu udao si go zapa.
Aleksander na podbitych terenach zostawia satrapw perskich, gdy nie zna si
na geografii tamtych terenw.
W tym czasie morduje Parmeniona i Klejtosa Czarnego.
Dociera do Hydaspesu w Indiach, gdzie staje do bitwy z indyjskim krlem
Porosem. Bitw stoczono w lesie. Poros dostaje si do niewoli.
Aleksander postanawia powrci do Babilonu, jednak chce zobaczy wczeniej
ocean.
Podczas zdobywania miasta Malla Aleksander zostaje ciko ranny.
Cz jego wojska wracaa na statkach. Krl z czci onierzy szed do Suzjany
przez pustyni.
323- Aleksander umiera w Babilonie.
Swj piercie przekazuje Perdikkasowi. III wykonuje pierwszy krok. Wojna trwa
ok. 10 min i zakoczya si zwycistwem Aleksandra

9. Imperium Aleksandra Wielkiego po jego mierci do roku krlw. -Wojny diadochw:

Po mierci Aleksandra zostay utworzone 2 obozy. Jeden znajdowa si w Babilonie
a na jego czele sta Perdikkas. Drugi by pod Babilonem i skada si gwnie z
piechoty- chcieli oni usunicie Persw ze stanowisk. Drugi obz chcia rwnie
obwoa krlem drugiego syna Filipa upoledzonego Arhidaeusa.
ona Aleksandra Roksana te miaa aspiracje by sprawowa wadz.
Pod nieobecno Aleksandra Macedoni zarzdza Antypater.
Lizymach rzdzi Tracj oraz czci pn-zach. Azji Mniejszej.
Eumenes z Kardii- chciano mu da Kapadocj.
Antigones pozostaa cz Anatolii.
Ptolemaios od pocztku chcia wada Egiptem.
Krateros- ulubieniec onierzy. Opiekun maego Aleksandra.
Perdikkas chcia pochowa Aleksandra w Aigai, jednak na orszak napadnito.
Ptolemaios podobno pochowa Aleksandra w Memfis, a potem przenis zwoki do
Aleksandrii, jednak nie wiadomo, gdzie dzi znajduje si ten grb.
W Atenach prbowano stworzy koalicj antymacedosk z Hipereidesem i
Leostenesem na czele.
Antypater z oddziaami zamkn si w twierdzy w Lamii. Pomaga im Krateros.
Wojna lamijska:
Bitwa w pobliu Amorgos-
Bitwa pod Kranion- zniszczya moliwoci Aten.
Jesie 322- pacyfikacja Aten, koniec ateskiej demokracji.

W tym czasie Perdikkas zacz zraa do siebie diadochw.

Antypater, Krateros, Lizymach i Ptolomeusz zawizuj koalicj przeciwko
Perdikkasowi.
322- Perdikkas wyrusza do Egiptu. Dociera do delty. Zosta zamordowany przez
wasnych oficerw.
Eumenes (zwolennik Perdikkasa) pokonuje Kraterosa. Krateros ginie w bitwie.
321 koalicja zebraa si w Triparadejsos by zdecydowa co robi dalej.
Na nowo podzielono satrapie. Starano si przy tym wyeliminowa Persw.
Antypater zdobywa stanowisko Perdikkasa. Chcia powrotu do centralnej
wadzy, co nie spodobao si diadochom.
Antigones mia wyeliminowa Eumenesa by pomci mier Kraterosa.

319- mier Antypatra. Swoim nastepc uczyni Poliperchona a nie swojego syna
Kassandra.
Poliperchon nie by popularny w Macedonii. Chcia przywrci wolno greckich
poleis. Legitymizowa swoj wadz poprzez obecno Olimpias, sprowadzi j z
Epiru.
Olimpias chciaa zamordowa Filipa III i jego zwolennikw.
Kassander oeni si z przyrodni siostr Aleksandra Tesalonik.
Antigones- udao mu si pokona Eumenesa w 316r. Zaatakowa Babilon, gdzie
rzdzi Seleukos (bliski wsppracownik Ptolemaiosa, zabjca Perdikkasa).w 315r.
Seleukos ucieka do Egiptu.
Ptolemaios, Seleukos, Lizymachos, Kassandros zakadaj koalicj przeciwko
Antigonesowi.
316-301- wojna pitnastoletnia
Antigones zaatakowa Tracj. Jego syn Demetrios atakuje Ptolemaiosa w 312r. W
Egipcie przegrywa bitw pod Gaz.
Seleukos wraca do Babilonu jako wadca.
311r. pokj:
o Kasander ma by opiekunem maego Aleksandra

o Ptolemaios i Lizymachos mieli odzyska to, co utracili w drugiej fazie wojny

o Antigones otrzymuje tytu Pana Azji
o Seleukos nie bierze w tym udziau
310r. Kasander morduje Aleksandra IV
Antigones nie jest z tego zadowolony. Prbuje wywoa wojn.
305/304- oblenie Rodos. Demetrios uzyskuje wtedy przydomek Poliokretes.
306- Antigones przyjmuje tytu krla i ogasza si dziedzicem idei Aleksandra
305/304- rok krlw
10. Rywalizacja Lagidw i Seleukidw o panowanie nad Celesyri. -Wojny syryjskie wojny
midzy Seleukiadmi a Lagidami o Celesyri.
Celesyria przypada Ptolomeuszom po bitwie pod Ipsos, bya miejscem przebiegu
wielu wanych szlakw komunikacyjnych, speniaa rol buforow.
Lagidzi kontynuowali tradycj faraosk. Ich system poboru podatkw
utrzymywa si nawet w okresie rzymskim. Celnik to poborca podatkowy, nie ten
kto stoi na granicy.
Ju Seleukos I zabiega o Celesyri.
I wojna syryjska: 274- 273 Sprowokowana przez Seleukidw, zwycistwo Egiptu,
adnych zmian geopolitycznych
II wojna syryjska: 259- 252 Antiochos II opanowuje Celesyri.
Antiochos II poslubi crk Ptolomeusza II Berenik, musia usun Laodik
swoj pierwsz on.
Mia klopoty na wschodzie kraju i musia si nimi zaj.
246 r. mier Antiochosa II, Laodika morduje Berenik, Egipt postanawia
interweniowa
III wojna syryjska: 246-241, Ptolemaios III zajmuje Antiochi i dociera do Eufratu.
Jednoczenie jest to czas buntw satrapw i ataku Partw.
245/244 gwne poleis greckie na tym obszarze opowiedziay si po stronie
Seleukidw.
242/241 rozejm- podzielenie Celesyrii
223 r. Antiochos III Wielki wstepuje na tron. atak na posiadoci greckie w
Celesyrii, bitwa pod Panion- u rde Jordanu.
Celesyria na stae (do 63r. ) wchodzi do krlestwa Seleukidw.
Wydarzenia te odbiy si na historii Izraela.
11. Mapa polityczna wspczesnego Bliskiego Wschodu.