You are on page 1of 4

Principia, vol. 54-55, pp.

55-73
Krakw 2011
Published online October 15, 2011

MIEJSCE HEIDEGGERA
W DZIEJACH FILOZOFII
Daniel Sobota

FRAGMENT

W roku 1953 na amach Philosophische Rundschau pojawi si gony artyku Waltera Schulza
pt. ber den philosophiegeschichtlichen Ort Martin Heideggers (O filozoficzno-dziejowym
miejscu Martina Heideggera). We wstpie tego artykuu jego autor zauwaa, e
dotychczasowe prby zrozumienia filozofii Heideggera przez pryzmat dziejw oscyloway
midzy dwiema skrajnociami: albo prboway one ukaza filozofi Heideggera jako co
absolutnie nowego, jako pocztek nowego mylenia, ktre zostawia za sob, przezwycia
dawn metafizyk obecnoci i metafizyk podmiotu, albo te, odwrotnie, prboway one
deprecjonowa myl Heideggera, pokazujc, e jest ona w istocie bd jak odmian
znanych z tradycji stanowisk filozoficznych ot, choby myli Kierkegaarda, Hegla czy
mistykw niemieckich bd te jakim gatunkiem metafizyki wiata, metafizyki rda czy
metafizyki refleksji. W przeciwiestwie do tych prb, ktrych do koca XX wieku pojawiy si
dziesitki najprzerniejszych mutacji, proponuje Schulz pokaza, e filozofia Heideggera
wtedy tylko zostanie rzeczowo pojta, gdy si j zrozumie dziejowo jako wewntrzny koniec
dziania si zachodniej metafizyki. Oznacza to, e nie jest ona ani cakowicie wpisana w
tradycj, ani cakowicie czym od niej odcitym.

Keywords: philosophy; logic; theoretical sociology, Heidegger


PRINCIPIA LIV-LV (2011)
PL-ISSN 0867-5392

Daniel Sobota

Miejsce Heideggera w dziejach filozofii

1. Wprowadzenie

W roku 1953 na amach Philosophische Rundschau pojawi si gony


artyku Waltera Schulza pt. ber den philosophiegeschichtlichen Ort
Martin Heideggers (O filozoficzno-dziejowym miejscu Martina He-
ideggera). We wstpie tego artykuu jego autor zauwaa, e dotych-
czasowe prby zrozumienia filozofii Heideggera przez pryzmat dzie-
jw oscyloway midzy dwiema skrajnociami: albo prboway one
ukaza filozofi Heideggera jako co absolutnie nowego, jako pocz-
tek nowego mylenia, ktre zostawia za sob, przezwycia dawn
metafizyk obecnoci i metafizyk podmiotu, albo te, odwrotnie,
prboway one deprecjonowa myl Heideggera, pokazujc, e jest ona
w istocie bd jak odmian znanych z tradycji stanowisk filozoficz-
nych ot, choby myli Kierkegaarda, Hegla czy mistykw niemiec-
kich bd te jakim gatunkiem metafizyki wiata, metafizyki
rda czy metafizyki refleksji. W przeciwiestwie do tych prb,
ktrych dodajmy z naszej strony do koca XX wieku pojawiy si
dziesitki najprzerniejszych mutacji, proponuje Schulz pokaza,
e filozofia Heideggera wtedy tylko zostanie rzeczowo pojta, gdy si
j zrozumie dziejowo jako wewntrzny koniec dziania si zachodniej
1
metafizyki . Oznacza to, e nie jest ona ani cakowicie wpisana wtra-
dycj, ani cakowicie czym od niej odcitym. Jako najwaniejsze zao-
enia swojego historiozoficznego stanowiska wymienia Schulz dwie
hipotezy: po pierwsze, e zachodnia metafizyka jest w sobie obda-

1
Korzystam z pniejszej publikacji tego artykuu: W. Schulz, ber den philo-
sophiegeschichtlichen Ort Martin Heideggers, w: O.Pggeler (hrsg.), Heidegger.
Perspektiven zur Deutung seines Werkes, Knigstein/Ts: Athenum 1984, s. 97.
56 Daniel Sobota

rzonym sensem aktem dziania si (sinnhafter Geschehensvollzug),


tzn. e dzieje metafizyki prezentuj sob okrelony rozwj, na ktry
wskazuje konkretna interpretacja nastpujcych po sobie systemw
filozoficznych. Rozwj ten, w obrbie ktrego kademu mylicielowi
przysuguje odpowiednie miejsce, interpretuje Schulz jako przemia-
n od naiwnego przyjmowania wiata jako czego po prostu danego
do samoistnego mylcego podmiotu. Po drugie, e ten dziejowy pro-
ces dobieg koca, ktry przedstawia sob wanie filozofi Heidegge-
ra. Zdaniem Schulza, Heidegger przynaley do postidealistycznej
epoki filozofii podmiotowoci, w ktrej podmiot jest odsubstancjalizo-
2
wanym podmiotem . Podstawowym rysem filozofii podmiotowoci nie
jest w pierwszym rzdzie wcale to, e wszelki byt przykrawa si na
miar podmiotu, lecz to, e dy si do samoustanowienia (Selbstbe-
hauptungswille). Take Heidegger poszukuje moliwoci samousta-
nowienia, dowiadcza jednak istotowej niemocy jego realizacji. Dasein
nie jest bytem ustanowionym przez samego siebie jak Heglowski
duch ale te nie jest ustanowiony przez Boga jak Kierkegaardow-
skie indywiduum. Dasein jest wprawdzie projektem, ale projektem
rzuconym. Rzuconym nie przez Boga, lecz przez nico, ktr po
tzw. zwrocie (Kehre) nazywa Heidegger samym byciem (Sein, Seyn).
Dopiero to odniesienie do samego bycia pozwala Heideggerowi w pe-
3
ni przezwyciy filozofi podmiotowoci .

2. Problem hermeneutyczny

Ocena susznoci zaproponowanej przez Schulza interpretacji uzale-


niona jest od pozytywnego rozpatrzenia dwch kluczowych problemw,
ktre ona sama odsonia. Dotycz one de facto nie tylko myli He-
ideggera. Wydaje si bowiem, e natrafia na nie kada prba usytu-
owania dziea danego myliciela w kontekcie dziejw filozofii. Po
pierwsze, chodzi o problem wykadni caociowego sensu dziejw. Po
drugie o rozumienie podstawowego przesania danej filozofii i jej
wewntrznego stosunku do caoci dziejw. Te dwa problemy s cile
z sob zwizane. Opisuje je znana figura tzw. koa hermeneutyczne-
go: to, jak rozumiemy dzieje, uzalenione jest od wynikw interpre-

2
Ibid., s. 104.
3
Ibid., s 116.
Miejsce Heideggera w dziejach filozofii 57

tacji konkretnych historycznych zjawisk, te ostatnie z kolei moliwe


s do uchwycenia tylko w ramach szerszej perspektywy, obejmujcej
koniec kocw cao dziejw. Poniewa jednak interpretator nigdy
nie stoi poza dziejami, lecz jest ich efektywn czci, wobec czego
take jego wasna perspektywa w spotkaniu z dziejami musi zosta
przez niego samego uwzgldniona. Innymi sowy, to, jak rozumiemy
dzieje, jest pochodn aktualnego samorozumienia, to z kolei, jak rozu-
miemy siebie samych, zaley do tego, jak rozumiemy dzieje. Za t dia-
lektyk caoci i czci idzie napicie midzy bliskoci i dal, swoj-
skoci i obcoci. Jeli bowiem chce si zrozumie dany system
filozoficzny, w naszym wypadku dzieo Heideggera, co jak zauway-
limy jest rwnoznaczne z umiejscowieniem go w przestrzeni dzie-
jw, nie mona z jednej strony traktowa tego systemu i dziejw jako
dwch cakowicie obcych sobie wielkoci, z drugiej strony nie mona
ich cakowicie z sob utosamia i, biorc pod uwag nasze obecne
zadanie, patrze na dzieje tylko i wycznie z ograniczonej perspekty-
wy prac Heideggera, albo te, odwrotnie, interpretowa myl Heideg-
gera, wychodzc od jakiej cakowicie obcej mu caociowej wizji dzie-
jw. Mona by wprawdzie traktowa t ostatni jako efekt bada
systematycznych, w wietle ktrych ujty na drodze egzegezy histo-
rycznej system filozoficzny jawiby si jako bardziej lub mniej zblio-
ny do rzeczy samych, jednake, jak uczy hermeneutyka filozoficzna
drugiej poowy XX wieku, takie niedziejowe badanie samych rzeczy
pozostaje pobonym, naiwnym yczeniem. Kade tzw. systematyczne
pojcie dziejw jest w istocie historyczne, ale te odwrotnie: kade
czysto historyczne spojrzenie na dane zjawisko pozostaje uwizione
w ramy systematycznego rozumienia podstawowych poj (sposo-
bw bycia). Zreszt stosunek Heideggera do dziejw jest naznaczony
nie tylko t formalno-hermeneutyczn ambiwalencj. Dodatkowe
materialne trudnoci wynikaj std, e jednym z istotnych skado-
wych myli Heideggera jest jego wasna propozycja filozofii dziejw,
wobrbie ktrej mieszcz si jego oryginalne interpretacje filozoficz-
no-historyczne. Jeli wic pytamy o miejsce Heideggera w dziejach
filozofii, to musimy uwzgldni stosunek midzy przyjt przez nas
koncepcj dziejw a t, ktr zaproponowa sam Heidegger. Wydaje
si wic, e powodzenie interpretacji myli Heideggera na tle histo-
rycznych przemian filozofii europejskiej zaley od uwzgldnienia splotu
zarysowanych powyej wzajemnych zalenoci. Pytanie o miejsce He-

You might also like