Warszawa, dnia 30 stycznia 1998 r.

N. 299/98/P.

SOWO WSTPNE

Wielki Jubileusz Roku 2000 to wyjtkowa okoliczno do zgbiania

z now si tajemnicy osoby i posannictwa Jezusa Chrystusa. ycie i nau
czanie Zbawiciela gruntownie przeobraziy wiat, odmieniajc losy czowieka
i ludzkoci. Koci, wierny swojemu Zaoycielowi, z now moc przeywa
w kadym pokoleniu nieskoczon mio Boga, ktry dla nas i dla naszego
zbawienia sta si czowiekiem.
Aby owocnie poznawa i przeywa misterium Jezusa Chrystusa trzeba
jak najczciej siga po Pismo wite. Napawa radoci fakt, e ta wia
domo jest coraz bardziej powszechna take w Polsce. W yciodajny nurt
spotkania ze sowem Boym wpisuje si Biblia rodzinna. Wanie rodzina
stanowi najlepsze, bo naturalne rodowisko dla przeywania tajemnicy mio
ci Boga do czowieka. Sowo Boe to bogactwo niezgbione, za ta ksika
odkrywa jego najwaniejsze pokady. Jej lektura powinna doprowadzi do
signicia po peny tekst Biblii. Gdy zadbaj o to rodzice, wtedy ksigi wite
stan si bezcennym spoiwem caej chrzecijaskiej rodziny.
Bogosawi ten szlachetny wysiek, ktry gdy jest podjty z sza
cunkiem i z pokor wobec sowa Boego zawsze przynosi bogosawione
owoce.

Jzef Kardyna Glemp

Prymas Polski
 KronikA
RodzinnA

Miejsce na fotografi

Ja sam i mj dom suy chcemy Panu

Joz 24,15
 M i ona
Imi i nazwisko ma Imi i nazwisko ony

................................................................................................. .................................................................................................

Data i miejsce urodzenia Data i miejsce urodzenia

................................................................................................. .................................................................................................

RODOWD MA RODOWD ONY

Ojciec ma Matka ma Ojciec ony Matka ony

................................................................................................. .................................................................................................

Dziadkowie ma Babcie ma Dziadkowie ony Babcie ony

................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................

Bracia ma Bracia ony

................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................

Siostry ma Siostry ony

................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................

IV
 lub

Miejsce na fotografi

Data zalubin W kociele

..................................................................................................................................................................................................

Przez (nazwisko kapana) Miejscowo

..................................................................................................................................................................................................

wiadkowie

..................................................................................................................................................................................................


 Miejsce na fotografi
Nasze dzieci Miejsce na fotografi

Imi Imi

................................................................................................. .................................................................................................
Data i miejsce urodzenia Data i miejsce urodzenia

................................................................................................. .................................................................................................
Chrzest wity Chrzest wity

................................................................................................. .................................................................................................
Rodzice chrzestni Rodzice chrzestni

................................................................................................. .................................................................................................
Pierwsza Komunia wita Pierwsza Komunia wita

................................................................................................. .................................................................................................
Bierzmowanie Bierzmowanie

................................................................................................. .................................................................................................
Imi przy bierzmowaniu Imi przy bierzmowaniu

................................................................................................. .................................................................................................
WYKSZTACENIE WYKSZTACENIE
Szkoa podstawowa Szkoa podstawowa

................................................................................................. .................................................................................................
Szkoa ponadpodstawowa Szkoa ponadpodstawowa

................................................................................................. .................................................................................................
Studia wysze Studia wysze

................................................................................................. .................................................................................................
LUB LUB
z kim z kim

................................................................................................. .................................................................................................
kiedy i gdzie kiedy i gdzie

................................................................................................. .................................................................................................
kapan kapan

................................................................................................. .................................................................................................
ICH DZIECI ICH DZIECI
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................

VI
Miejsce na fotografi
Nasze dzieci Miejsce na fotografi

Imi Imi

................................................................................................. .................................................................................................
Data i miejsce urodzenia Data i miejsce urodzenia

................................................................................................. .................................................................................................
Chrzest wity Chrzest wity

................................................................................................. .................................................................................................
Rodzice chrzestni Rodzice chrzestni

................................................................................................. .................................................................................................
Pierwsza Komunia wita Pierwsza Komunia wita

................................................................................................. .................................................................................................
Bierzmowanie Bierzmowanie

................................................................................................. .................................................................................................
Imi przy bierzmowaniu Imi przy bierzmowaniu

................................................................................................. .................................................................................................
WYKSZTACENIE WYKSZTACENIE
Szkoa podstawowa Szkoa podstawowa

................................................................................................. .................................................................................................
Szkoa ponadpodstawowa Szkoa ponadpodstawowa

................................................................................................. .................................................................................................
Studia wysze Studia wysze

................................................................................................. .................................................................................................
LUB LUB
z kim z kim

................................................................................................. .................................................................................................
kiedy i gdzie kiedy i gdzie

................................................................................................. .................................................................................................
kapan kapan

................................................................................................. .................................................................................................
ICH DZIECI ICH DZIECI
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................
Imi data i miejsce urodzin Imi data i miejsce urodzin

................................................................................................. .................................................................................................

VII
 Nasi Inne wane
bliscy zmarli wydarzenia rodzinne

VIII
 Biblia
rodzinna
Krl Salomon buduje wityni
 Biblia
rodzinna
Opracowanie tekstu
DR CLAUDE-BERNARD COSTECALDE

Ilustracje
PETER DENNIS

Opracowanie wydania polskiego
ks. Waldemar Chrostowski

Oficyna Wydawnicza VOCATIO

Warszawa
 Spis treci
Sowo wstpne Prymasa Polski I
A DORLING
KINDERSLEY BOOK Oficyna Wydawnicza VOCATIO Kronika rodzinna III-VIII
www.dk.com Warszawa Jak korzysta z tej ksiki? 7
Ksigi Biblii 8-9
Tytu oryginau: Przymierza w Biblii 10-11
The Illustrated Family Bible Ziemie, o ktrych mowa w Biblii 12-13
Imprimatur:
Kurii Metropolitalnej Warszawskiej
Stary Testament
z dn. 19. 01. 1998 r. nr 162/NK/98 Stary Testament 16-17
Chronologia Starego Testamentu 18-19
Przekad: Magdalena Iwiska Na pocztku 20-35
Redakcja: Mirosawa Wjcik Opowiadanie o stworzeniu 22-23
Redakcja techniczna: Magorzata Biegaska-Bartosiak
W ogrodzie Eden 24-25
Korekta: Julita Ciewierz
Adam i Ewa 26-27
Kain i Abel 28-29
KONSULTACJA HISTORYCZNA
Dr Rupert Chapman, Noe buduje ark 30-31
Palestinian Exploration Fund, London Potop i tcza 32-33
Dr Jonathan Tubb, Western Asiatic Department, Wiea Babel 34-35
British Museum, London Abraham i nard wybrany 36-63
Powoanie Abrahama 38-39
KONSULTACJA RELIGIJNA
Narodziny Izmaela 40-41
STARY TESTAMENT Przymierze Abrahama z Bogiem 42-43
Rev Robin Duckworth, Director of Studies, Ushaw
Sodoma i Gomora 44-45
College, Durham
Mary J. Evans, London Bible College Prba wiary Abrahama 46-47
Jenny Nemko Izaak i Rebeka 48-49
NOWY TESTAMENT Jakub i Ezaw 50-51
Rev Robin Duckworth, Director of Studies, Ushaw Sen Jakuba 52-53
College, Durham Jakub i crki Labana 54-55
Rev Stephen Motyer, London Bible College
Nocne zmagania Jakuba 56-57
ZDJCIA Barnaba i Annabel Kindersley
Jzef i jego bracia 58-59
Copyright 1997 by Dorling Kindersley Limited, London
Sny faraona 60-61
Copyright for the Polish edition 1998 by Oficyna
Wydawnicza Vocatio
Rodzina Jzefa w Egipcie 62-63
All rights to the Polish edition reserved

Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone.

Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie,
fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana
w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza Vocatio
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl

Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50

Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl Od niewoli do wolnoci 64-83
Ksigarnia Wysykowa Vocatio Narodziny Mojesza 66-67
02-798 Warszawa 78 , skr. poczt. 54 Krzew gorejcy 68-69
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl Powrt Mojesza do Egiptu 70-71
www.vocatio.com.pl Plagi egipskie 72-73
Fragmenty Pisma witego z Biblii Tysiclecia, wydanie Pascha i ostatnia plaga 74-75
trzecie poprawione, Wydawnictwo Pallottinum, Pozna- Przejcie przez morze 76-77
-Warszawa 1990, za zgod Wydawnictwa Pallottinum. Bg karmi swj lud 78-79
Dziesicioro przykaza 80-81
ISBN 978-83-7492-141-1 Zoty cielec 82-83
Z Synaju do Kanaanu 84-97
Bunty Izraelitw 86-87
Posanie wywiadowcw 88-89
Balaam 90-91
Przejcie Jordanu 92-93
Zajcie Jerycha 94-95
Bitwa pod Aj 96-97
Izrael w Ziemi Obiecanej 98-119
Zwycistwo Debory 100-101
Gedeon i Madianici 102-103
Crka Jeftego 104-105
Przygody Samsona 106-107
Samson i Filistyni 108-109
Samson i Dalila 110-111
Noemi i Rut 112-113
Rut i Booz 114-115
Powoanie Samuela 116-117
Arka w rkach Filistynw 118-119
Izrael pod rzdami krlw 120-153
Izraelici domagaj si krla 122-123
Saul i Jonatan 124-125
Wybr Dawida na krla 126-127
Dawid i Goliat 128-129
Saul przeladowc Dawida 130-131
Dawid i Abigail 132-133
Saul i wrka z Endor 134-135
Dawid krlem Izraela 136-137
Arka w Jerozolimie 138-139
Dawid i Batszeba 140-141
Dawid i Absalom 142-143
Namaszczenie Salomona 144-145
Mdro Salomona 146-147 Nowy Testament 206-207
witynia Salomona 148-149
Krlowa Saby 150-151
ony Salomona 152-153
Podzielone krlestwo 154-179
Podzia krlestwa 156-157
Krl Achab i Eliasz 158-159
Prorocy Baala 160-161
Winnica Nabota 162-163
Wniebowzicie Eliasza 164-165
Elizeusz uzdrawia Naamana 166-167
Jonasz i Niniwa 168-169
Krl Achaz 170-171
Upadek Samarii i Izraela 172-173
Ocalenie Jerozolimy 174-175
Krl Jozjasz 176-177
Upadek Jerozolimy 178-179
Na wygnaniu 180-195
Daniel w Babilonii 180-181
Modziecy w piecu ognistym 182
Napis na cianie 183
Daniel w jaskini lww 184-185
Odbudowa wityni 186-187
Estera i Mardocheusz 188-189
wito Purim 190-191
Nehemiasz w Jerozolimie 192-193
Odbudowa murw Jerozolimy 194-195
Chwaa, mdro i proroctwo 196-203
Sowa chway 198-199
Sowa mdroci 200-201
Sowa proroctwa 202-203
Nowy Testament
Chronologia Nowego Testamentu 208-209
Tak zwane ukryte ycie Jezusa 210-231
Zapowied narodzenia Jana 212-213
Zwiastowanie oraz nawiedzenie 214-215
Narodzenie Jana Chrzciciela 216-217
Narodziny Jezusa 218-219
Hod pasterzy 220-221
Ofiarowanie w wityni 222-223
Mdrcy ze wschodu 224-225
Z Egiptu do Nazaretu 226-227
Dziaalno Jana Chrzciciela 228-229
Chrzest i kuszenie Jezusa 230-231
Dziaalno Jezusa w Galilei 232-261
Jezus w Nazarecie 234-235
Wybr Dwunastu 236-237
Wesele w Kanie Galilejskiej 238-239
Jezus uzdrawia i odpuszcza grzechy 240-241
Pan szabatu 242
Znak oczyszczenia wityni 243
Kazanie na Grze 244-247
Wiara i moc do zbawienia 248-249
Przypowie o siewcy 250-251
Cuda nad Jeziorem Galilejskim 252-253
Wskrzeszenie dziewczynki 254-255
mier Jana Chrzciciela 256
Wysanie Dwunastu 257
Rozmnoenie chleba i ryb 258
Pan natury 259
Przemienienie Jezusa 260-261
W drodze do Jerozolimy 262-283
Rozmowa z Samarytank 264-265
Miosierny Samarytanin 266-267
Jezus i faryzeusze 268-269
Cena pjcia za Jezusem 270-271
Uczta u faryzeusza 272
Przypowie o uczcie 273
Najwikszy w krlestwie 274-275
Przypowie o synu marnotrawnym 276-277
Obrotny rzdca 278-279
Jezus uczy pokory 280-281
Wskrzeszenie azarza 282-283
Od pojmania do zmartwychwstania 284-313
Wjazd Jezusa do Jerozolimy 286-287
Autorytet Jezusa 288-289
Czasy ostateczne 290-291
Wierny i niewierny suga 292
Panny roztropne i nierozsdne 293
Przypowie o talentach 294
Sd Ostateczny 295
Ostatnia Wieczerza 296-297
Pojmanie Jezusa 298-299
Sd nad Jezusem 300-301
Jezus przed Piatem 302-303
Ukrzyowanie Jezusa 304-305
Jezus zmartwychwsta! 306-307

W drodze do Emaus 308
Niewierny Tomasz 309
Piotr otrzymuje wadz pastersk 310-311
Wniebowstpienie Jezusa 312-313
Narodziny Kocioa 314-325
Zesanie Ducha witego 316-317
Uzdrowienie chromego 318-319
Ananiasz i Safira 320-321
Przeladowania Apostow 322-323
Szczepan, pierwszy mczennik 324-325
Rozwj Kocioa 326-337
Filip w Samarii 328-329
Nawrcenie Szawa 330-331
Powoanie setnika Korneliusza 332-333
Dobra Nowina dla wszystkich 334-335
Uwizienie Piotra 336-337
Podre misyjne w. Pawa 338-359
Pierwsza podr misyjna 340-341
W Ikonium i Listrze 342-343
Sobr Jerozolimski 344-345
Druga podr misyjna 346-347
Z Filippi do Aten 348-349
Pawe w Koryncie 350-351
Trzecia podr misyjna 352-353
Uwizienie i proces Pawa 354-355
W drodze do Rzymu 356-357
Pawe w Rzymie 358-359
Apokalipsa w. Jana 360-369
Jan i wielka wizja 362-363
Listy do siedmiu Kociow 364-365
Niewiasta i smok 366-367
Nowe Jeruzalem 368-369
Postaci Starego Testamentu 370-375
Postaci Nowego Testamentu 376-377
Indeks 378-384
 Jak korzysta z tej ksiki?
K
sika ta przyblia Bibli poprzez wybrane fragmenty Pisma witego oraz Oryginalny tekst
kolorowe ilustracje z objanieniami. Zaproponowane elementy maj Pisma witego pochodzi
uprzyjemni czytanie opowiada biblijnych w gronie rodzinnym oraz wyjani z Biblii Tysiclecia,
kontekst, w jakim one powstaway. wydanie trzecie popra
wione, Wydawnictwo
Numer rozdziau Numer wersetu Ksiga Pisma witego Pallottinum,
Pozna-Warszawa
Wane sowa oraz wyrae- 1990
nia o zasadniczym znacze-
Wybrane
niu dla zrozumienia
fragmenty Pisma
opowiadania s wyszcze-
witego s poczo-
glnione pochyym dru-
ne krtkimi stresz-
kiem i wyjanione z boku
czeniami
strony. Numer rozdziau
oraz wersetu odnosi si do
odpowiedniego sowa lub
wyraenia. Ilustracje oraz
objanienia
czyni opowiada-
nie zrozumiaym
dla czytelnika

Zrozumienie
opowiadania
uatwia krtkie
podsumowanie na
kocu kadej
czci, wyjaniajce
znaczenie tekstu
biblijnego

Zdjcia miejsc i obiektw oraz mapy pozwalaj

umieci dane opowiadanie w kontekcie
historycznym, kulturowym i geograficznym

Wyjanienia na marginesach
zawieraj dodatkowe informacje


Ksigi Biblii

Ksigi Biblii
P
ismo wite zawiera wite teksty wyznawcw judaizmu oraz chrzecijan.
Sowo Biblia znaczy w jzyku greckim ksigi, gdy skada si z wielu ksig.
Zasadniczym tematem s dzieje wizi czy przymierza, jakie Bg ustanawia ze
swoim ludem. Zarwno ydzi, jak i chrzecijanie wierz, i Biblia to Ksiga przymierza.
Tradycja dzieli Bibli chrzecijask na dwie czci, zwane Testamentami, gdy
sowo to jest dawnym odpowiednikiem hebrajskiego przymierza. Cz pierwsza
Stary Testament opowiada o narodzie wybranym, Izraelu, jego wizi z Bogiem
oraz oczekiwaniu na obiecanego Zbawiciela, Mesjasza. Cz druga Nowy
Testament opowiada o yciu Mesjasza, ktrym, jak wierz chrzecijanie,
jest Jezus Chrystus, o Jego nauczaniu oraz o pocztkach
chrzecijastwa. Codex Sinaiticus
Fragment kodeksu pochodzcego z IV w.,
najstarszej penej wersji Nowego Testamentu.
Odnaleziony zosta w pobliu gry Synaj.

Biblia chrzecijaska Nowy Testament

W wikszoci Biblii chrzeci Drug cz Pisma witego,
jaskich Stary Testament Nowy Testament, tworzy
wystpuje w innym porzdku 27 ksig. Wszystkie zostay
ni w Biblii Hebrajskiej. napisane przez pierwszych
Ksigi s pogrupowane wyznawcw Jezusa i dotycz
zgodnie z Septuagint, czyli Jego ycia oraz nauczania.
kanonem greckim, uoonym Zapisano je na przestrzeni ok.
przez grup greckojzycznych 50 lat w grece, powszechnym
Zwoje znad Morza Martwego mdrcw ydowskich w II w. wwczas jzyku. Najstarsz
Gliniane pojemniki odnalezione
w grotach zawieray niemal peny przed Chr. Skada si ona ksig Nowego Testamentu
z trzech czci: ksig histo- jest l List do Tesaloniczan
tekst Starego Testamentu,
Biblia Hebrajska
z ok. 50 r. przed Chr. rycznych, dydaktycznych (ok. 52 r.), a najnowsz
Stary Testament by
i prorockich. Apokalipsa w. Jana (ok. 95 r.).
pierwotnie podzielony na
trzy grupy ksig: Tor albo
Stary Testament Prawo (pi pierwszych KSIGI WTRNOKANONICZNE
Okrelenia Stary Testa- ksig), Prorocy (kolejnych Wrd ksig Starego Testamentu s te tzw. ksigi
ment uyli w odniesieniu osiem ksig), oraz Pisma wtrnokanoniczne (deuterokanoniczne). Powstay one
do pierwszej czci Pisma (jedenacie). W sumie, daje bd zachoway si w kanonie Pisma witego w jzyku
witego pierwsi chrzecija- to 24 ksigi zamiast 39, gdy greckim. Nie zostay uwzgldnione w Biblii Hebrajskiej,
nie. Skada si on z 46 ksig niektre ksigi czono ktra obja jedynie ksigi spisane pierwotnie lub zachowa-
napisanych na przestrzeni a inne opuszczano (patrz ne po hebrajsku bd aramejsku. S to: Tb, Jdt, Mdr, Syr,
niemal dziesiciu stuleci ss. 16-17). Rada rabinw Ba, 1-2 Mch oraz dodatki do kilku ksig.
poprzedzajcych narodziny z Palestyny oficjalnie uznaa
Jezusa Chrystusa. Stary taki podzia ok. 90 r., dajc
Testament zosta napisany pocztek kanonowi palesty-
Dodatki do Estery

Mdro Syracha

2. Machabejska
List Jeremiasza

1. Machabejska

po hebrajsku i po grecku. skiemu. Kanon palestyski

modziecw
Pie trzech
Mdroci

Niektre fragmenty ksig okrela si rwnie mianem

Bel i w
Tobiasza

Zuzanna
Barucha
Judyty

Starego Testamentu spisano Biblii Hebrajskiej, ktra jest

w jzyku aramejskim. wit ksig ydw.

Picioksig ksigi historyczne Poezja i mdroci Prorocy

Pie nad Pieniami
1. Krlewska

2. Krlewska
Powt. Prawa

Nehemiasza

Malachiasza
Lamentacje

Zachariasza
1. Samuela

2. Samuela

Jeremiasza

Micheasza

Sofoniasza
Habakuka
Kapaska

Ezechiela

Aggeusza
1. Kronik

2. Kronik

Koheleta
Psalmw

Przysw
Ezdrasza

Abdiasza

Nahuma
Sdziw

Ozeasza
Rodzaju

Jozuego

Izajasza

Daniela
Wyjcia

Jonasza
Amosa
Estery

Hioba
Liczb

Joela
Rut


 Ksigi Biblii
Ewangelia wedug w. Jana
Nowy Testament zosta napisany Rola archeologii
po grecku. Ten fragment W cigu wiekw Biblia stanowia przedmiot rozmaitych bada.
Ewangelii wedug w. Jana Poczwszy od XIX w. archeolodzy opracowali metody, ktre
pochodzcyz ok. 125 r. jest
najstarszym dotychczas pozwoliy im na dokadniejsze datowanie
odkrytym fragmentem znalezisk. W cigu ostatnich stu pidzie-
Ewangelii. siciu lat odkryto zabytki, ktre po-
twierdzaj kulturowe, geograficzne
Historia tekstw i polityczne informacje zawarte
Do dzisiaj nie zachoway w tekstach Pisma witego.
si adne oryginalne
Babiloskie tabliczki gliniane
rkopisy Biblii, przetrway (605 r. przed Chr.)
natomiast liczne staroytne Fragment kroniki odnotowujcej pokonanie Judy
ich kopie. Niektre najstar- przez Nabuchodonozora w 597 r. przed Chr.
sze teksty zostay zapisane
na kamieniu (np. tablice
Prawa). Teksty kopiowano
pniej na skrze, a nastp
nie na zwojach papirusowych.
Poczwszy od II w. kopie te
skadano w papirusowe kode-
ksy, zszywane razem jak
Autorzy Biblii ksiki. Najstarszy peny
Ksigi Biblii powstaway zapis hebrajskiego tekstu
przez niemal kilkanacie Starego Testamentu stanowi
stuleci. Nie wszystkich Kodeks Leningradzki prze-
autorw potrafimy ziden chowywany w bibliotece
tyfikowa. Wiele ksig, jak w Sankt Petersburgu,
choby pierwszych czterna- pochodzcy z 1008 r. Od
cie, w ogle nie wymienia pocztku II w. a do koca
autora. Niektre ksigi redniowiecza Bibli kopiowa-
odnotowuj wydarzenia no na pergaminie.
Biblia Gutenberga (1455 r.)
z odlegej przeszoci. Pierwsz drukowan ksik bya aciska wersja Biblii. Wydrukowa j
niemiecki wynalazca druku Johann Gutenberg.
W wypadku niektrych
ksig, autorw mogo by Rozdziay i wersety Biblia rodzinna
kilku, a take kilku redakto- Pierwotnie Biblia nie miaa Ksigi Biblii nie s uoone
rw, ktrzy tekst poprawiali. podziau na rozdziay i wer- w porzdku chronologicznym.
Przykadem tego, wedug sety. W Biblii Hebrajskiej Autorzy uwaali, i dziaaj
badaczy, moe by Ksiga podzia na wersety zosta z natchnienia Boga i najwa
Izajasza. Tradycja Izraela oraz wprowadzony midzy VI niejszym ich celem jest
wczesny Koci utosamia i VII w. Na pocztku XIII w. przekazanie Boego ordzia.
autorw ksig z wielkimi podziau na rozdziay dokona Biblia rodzinna przedstawia
postaciami Biblii. Na przy- Stephen Langton, pniejszy wybrane teksty w miar
kad pi pierwszych ksig arcybiskup Canterbury. moliwoci w ukadzie chro-
przypisuje si Mojeszowi, W 1555 r. francuski protes nologicznym, pragnc w ten
chocia wiadomo, e pew- tant, Robert Estienne, opub- sposb wpisa Bibli w kon-
nych fragmentw Mojesz likowa Bibli podzielon tekst historyczny. Fragmen-
nie mg napisa, np. opisu na rozdziay, na marginesie tom Pisma witego towarzy-
wasnej mierci Ewangeliarz z Kells umieszczajc numery werse- sz specjalne podkrelenia,
(Pwt 34,5-8). (ok. 800 po Chr.) tw. Dziesi lat pniej takie jak to, oraz noty
Iluminowany manuskrypt
by dzieem irlandzkich mnichw. Thodore de Beze wprowa- wyjaniajce, ktre maj
dzi numeracj wersetw. uatwi zrozumienie tekstu.
ewangelie dzieje listy
wedug:
Ksigi Biblii
Apokalipsa w. Jana
Dzieje Apostolskie

1. do Tesaloniczan

2. do Tesaloniczan

1. do Tymoteusza

2. do Tymoteusza

do Hebrajczykw

Przez wiele wiekw wszystkie Biblie

1. do Koryntian

2. do Koryntian
w. Mateusza

do Filemona

1. w. Piotra

2. w. Piotra
w. ukasza

do Rzymian

do Galatw

chrzecijaskie stosoway grecki ukad

do Kolosan
do Filipian
do Efezjan

w. Jakuba

1. w. Jana

2. w. Jana

3. w. Jana
do Tytusa
w. Marka

w. Judy
w. Jana

kanonu. W Kociele katolickim tak jest

do dzisiaj.


Przymierza w Biblii

Przymierza w Biblii
P
ismo wite to ksiga opisujca przymierza, jakie Bg zawiera ze swoim ludem. 3. Abraham i Ziemia
Kade takie przymierze zawiera obietnice oraz wymagania, jakich obie strony Obiecana (Rdz 15-18)
obowizuj si przestrzega. Wszystkie przymierza w Biblii s przypiecztowane Wprawdzie potomkowie
Noego si rozmnaaj, jednak
znakiem, ktry ma przypomina ludziom o ich przestrzeganiu. Zawieraj one zwykle nie dochowuj przymierza.
element symboliczny. Stary Testament odnotowuje przymierza Boga z poszczeglnymi Dlatego Bg zawiera nowe
osobami oraz z Izraelitami, Nowy Testament opisuje za nowe przymierze ustanowione przymierze z Abrahamem,
midzy Bogiem i wszystkimi, ktrzy uwierzyli w Jezusa Chrystusa. ktry jest sprawiedliwy.
Bg obiecuje mu, i stanie si
Bg chce, aby Jego pierwsze przymierze z ludmi byo wieczne.
ojcem wielkiego narodu,
Jednake obecno za w wiecie spowodowaa, e ludzie a jego potomkowie
zamali przymierze i odeszli od Pana. W Starym Testa- odziedzicz Kanaan.
mencie pierwotne przymierze odnawiane jest kilka- W zamian Bg oczeku-
krotnie. Za kadym razem Bg okazuje ask i pozwala je, e Abraham i jego
lud pozostan Mu
ludziom zaczyna od nowa. wierni (Rdz 18,19). Na
znak przymierza wszys-
cy mscy potomkowie
2. Noe i arka (Rdz 9) Abrahama maj zosta
Bg odnawia przymierze obrzezani. To przymie-
z ludmi przez Noego. Zsya rze ustanawia potom-
na zepsuty i peen niegodzi- kw Abrahama, Izrae-
woci wiat potop, lecz ratuje Kanaan, Ziemia Obiecana litw, narodem
Noego i jego rodzin, ponie
Ta yzna dolina w Izraelu to fragment ziemi, wybranym przez Boga.
ktr Bg obieca Abrahamowi.
wa s prawi. Po potopie
otrzymuj oni polecenie, aby 4. Mojesz i Prawo (Wj 19-20)
zaludni ziemi. Bg nakazuje Izraelici trac wiar w Boga, cierpic niewol w Egipcie. Bg
Noemu, by ludzie nie pope- wyprowadza ich z Egiptu, lecz ustanawia nowe przymierze.
Drzewo poznania niali zabjstw i nie spoywali Za porednictwem Mojesza przekazuje Izraelowi Dziesi
dobra i za
niczego z krwi (Rdz 9,4). Przykaza oraz szczegowe zasady prawa moralnego i rytualne-
XV-wieczne malowido ukazuje
zakazany owoc. Bg przyrzeka, e ju nigdy go. Bg obiecuje chroni swj lud przed wrogami, jeli bdzie
nie zniszczy ziemi potopem, tych praw przestrzega.
1. Adam i Ewa (Rdz 2-3) a znakiem przymierza czyni Izraelici maj przypiecztowa przymierze, powicajc
Pierwsze opisane w Biblii tcz. pierworodnych synw Bogu (Wj 34,19). Przypomina to ocalenie
przymierze Bg zawar z Ada- przez Boga ich pierworodnych mskich potomkw w Egipcie.
mem i Ew. Da im ogrd Mojesz otrzymuje polecenie zbudowania przenonej wityni
Eden, doskonae miejsce na przybytku witego miejsca symbolizujcego obecno Boga.
ziemi. W ogrodzie ronie drze-
wo ycia, ktre ma przy
pomina o przymierzu oraz
by symbolem niemiertelno
ci pierwszych ludzi. Z kolei
Adam i Ewa maj opiekowa
si Boym stworzeniem i by
posuszni Boemu przykaza
niu, by nie spoywa z drzewa
poznania dobra i za. Zo
jednak wkrada si do tego
wiata pod postaci wa
i kusi Ew, by spoya
zakazany owoc. Adam i Ewa
Arka Przymierza
zostaj wypdzeni z ogrodu Prawo Mojeszowe
Eden, staj si miertelni Noe i arka byo przechowywane w przybytku w witej skrzyni, zwanej Ark (Wj 37,1-9).
i trac wi z Bogiem. Witra z XV w. Kamienna rzeba przedstawiajca Ark pochodzi z Kafarnaum w Izraelu.

10
 Przymierza w Biblii

5. Dawid i krlestwo Prorocy obietnica nowego przymierza

Izraela (2 Sm 7) Kiedy Izraelici amali zasady przymierza, Bg posya do nich
Izraelici nie przestrze- prorokw, by przekazywali ludowi ostrzeenia i ordzie
gali Prawa Mojeszowego. nadziei. Przepowiadaj oni wygnanie Izraelitw z Ziemi
Bg zatem dopuszcza, by Obiecanej, ale jednoczenie mwi o nowym przymierzu,
cierpieli przeladowanie jakie Bg zawrze ze swoim ludem.
od swych wrogw. Mimo Obietnic tego nowego przymierza przekazuje Izraeli-
to odnawia przymierze tom prorok Jeremiasz. Wyjania on, e w sercach ludzi
za porednictwem nastpi duchowa przemiana i e Bg wybaczy grzechy swemu
krla Dawida. Bg ludowi (Jr 31,31). Prorocy tacy jak Jeremiasz, Izajasz,
obiecuje uwolni Malachiasz i Micheasz przepowiadaj rwnie przyjcie
Izraelitw od ich Zbawiciela. Zbawiciel ten, czyli
przeladowcw, Mesjasz, ma ustanowi
jeli pozostan nowe przymierze midzy
wierni zasadom Bogiem i Jego ludem.
przymierza.
witynia Salomona Obiecuje rw-
Plan wityni przypomina plan przybytku;
zawiera dziedziniec oraz zewntrzne nie Dawidowi, i
i wewntrzne sanktuarium. jego potomkowie
odziedzicz wadz na
wieki. Bg przypiecztowuje obietnic dan Dawidowi, pole- Prorok Izajasz
Prorok ten zapowiedzia,
cajc mu wzniesienie wityni, ktra ma zastpi przybytek. i Mesjasz przyjdzie na
Zbudowa j syn Dawida, Salomon. witynia Salomona jest wiat w domu Dawida (Iz
symbolem staej obecnoci Boga pord Jego ludu oraz przypo- 11). Fragment przedstawiajcy
mnieniem odnowionego przymierza. Izajasza pochodzi z malowida
Pietro Rugino (ok. 1445-1523).

6. Jezus Chrystus i Nowe Przymierze (Nowy Testament) Kielich komunijny

Przypuszcza si, i ten rzymski srebrny
Jezus zostaje posany przez Boga jako porednik w ostatecznym kielich (VI w.) by wykorzystywany
przymierzu z ludzkoci. Jest Zbawicielem zapowiadanym przez podczas Komunii. Na grnej jego czci
prorokw w Starym Testamencie. Wzywa ludzi do alu za widnieje grecki napis: wity Boe,
grzechy i zmiany cieek, aby mogli powrci do Boga i otrzyma wity Wszechmocny, wity
Niemiertelny, zmiuj si nad nami.
ycie wieczne.
mier Chrystusa oraz Jego zmartwychwstanie s znakiem
nowego przymierza. Przed mierci Jezus ofiarowuje swym
uczniom kielich wina, mwic: to jest moja krew
Przymierza, ktra za wielu bdzie wylana na odpusz-
czenie grzechw (Mt 26,28).
Apostoowie wiadkowie mierci Jezusa oraz
Jego zmartwychwstania wzywaj wszystkich,
ktrzy wierz w Jezusa, by si ochrzcili. Chrzest
jest symbolem oczyszczenia i odrodzenia. Jest
rwnie znakiem nowego przymierza, ktre jest
dostpne dla caej ludzkoci.

Krzy
rzymska mozaika
(IV-VII w.) z Kartaginy. Ostatnia Wieczerza
Krzy jest przypomnieniem XVII-wieczny obraz Szymona Uszakowa przedstawia ostatni posiek Jezusa
o mierci Jezusa i sta si z Jego uczniami. Chrzecijanie uczestnicz w dzieleniu chleba i wina,
symbolem wiary w Niego. wspominajc i uobecniajc Pana. Praktyka ta zwana jest Komuni w.

11
 Ziemie, o ktrych mowa w Biblii
1 2 3 4 5

Ziemie, o ktrych
Rzym

Italia

MORZE CZARNE
Puteoli
A
Filippi
Tesalonika Amfipolis
Berea

Troada
Grecja Adramyttium
Regium
Sycylia Pergamon Tiatyra
Antiochia
Smyrna Sardes Filadelfia w Pizydii
Syrakuzy Ateny
Korynt
Laodycea Ikonium
Efez
B Malta Patmos
Listra
D
Perga

i ii iii
Sarepta kreta
Gra Hermon
Ziemia Cypr
wita Tyr
a Cezarea Filipowa a Pafos

MORZE RDZIEMNE
Chasor

Kafarnaum
NE

Kana Jez. Galilejskie

b b
EM

Gra Tabor
Gra Nazaret
Karmel Szunem
DZI

Endor
Megiddo
Jizreel P
R

Pitom
Cezarea Bet-Szean
Gra Sukkot
Gilboa
RZE

Egipt
Jordan

Samaria
c c
MO

Sychem
Sukkot
Jafa
Ja

LEGENDA
bb

Szilo Adam
ok

Rama
Nil

(Arymatea) Rabba miasto

Lidda
Betel Aj
gra
Gilgal
Mikmas Jerycho
Gibeon
Emaus Gibea
Timna Betfage
yzny Pksiyc
d Ekron
Aszdod Bet-Szemesz Betania Gra Nebo d
Jerozolima
Gat Betlejem
Aszkelon
MARTWE
MORZE

Lakisz Mamre
Hebron
Karmel
Masada SKALA SKALA
e 0 25 mm 37 km e 0 25 mm 240 km
Beer-Szeba
1 cm = 14,8 km 1 cm = 96 km

i ii iii
1 2 3 4 5
12
 Ziemie, o ktrych mowa w Biblii
6 7 8
Indeks miejsc

mowa w Biblii Miejsca na duej mapie s

zaznaczone przez odnoniki na
siatce z duymi literami oraz
cyframi arabskimi (np. B2).
A Miasta na mniejszej mapie s
oznaczone maymi literami
oraz cyframi rzymskimi
Gra Ararat (np. a III).
Turcja
Adam, cII Lidda, dI
Adramyttion, B4 Listra, B5
Aj, dII Mamre, dI
Amfipolis, A3 Masada, eII
Antiochia w Megiddo, bII
Iran (persja) Pizydii, B5 Mikmas, dII
m Ty Antiochia w Syrii, Gra Ararat, A7
gr
B6 Gra Karmel, bI
Derbe Charan
ys
Niniwa B Aszdod, dI Gra Gilboa, bII
Tars
Aszkelon, dI Gra Hermon, aIII
Seleucja Petor
Antiochia Ateny, B3 Gra Horeb (Gra
Eu Irak Babilonia, C7 Synaj), D5
Syria fra
t Beer-Szeba, eI Gra Nebo, dII
Berea, A3 Gra Tabor, bII
r Bet-Szean, bII Nazaret, bII
Kedesz
Bet-Szemesz, dI Niniwa, B7
Ribla
Betania, dII Pafos, C5
Suza Betel, dII Perge, B5
Damaszek
Sydon Betlejem, dII Pergamon, B4
Babilon
liban Betfage, dII Petra, B6
Cezarea, bI Filadelfia, B4
Jez. Galilejskie
C Cezarea Filippi, A3
Izrael N Ur Filipowa, aII Pithom, C5
Jerycho Kana, bII Puteoli, AI
Jerozolima (Jebus) Kafarnaum, bII Rabba, cIII
Gaza MORZE
Jordania Karmel, eII Rama (Arymatea),
MARTWE
Sodoma i Gomora Korynt, B3 cI
Pustynia Negeb Damaszek, C6 Regium, Bl
Kadesz Derbe, B5 Ribla, C6
W E Ekron, dI Rzym, AI
Emaus, dII Samaria, cII
Endor, bII Sardes, B4
Pustynia
Efez, B4 Sarepta, aII
Synaj
Gat, dI Seleucja, B6
arabia saudyjska
Gra Horeb
(Debel Musa)
D Gaza, C5 Sychem, cII
S Gibea, dII Szilo, cII
Gibeon, dII Szunem, bII
Gilgal, dII Sydon, C5
Gomora, C6 Smyrna, B4
Charan, B6 Sodoma, C6
Chasor, aII Sukkot, cII

W
Hebron, eI Sukkot (Egipt)
ydarzenia, o ktrych mowa w Starym Testamen- Ikonium, B5 D5
cie, rozgrywaj si na terenach dzisiejszego Iraku, Jerycho, C5/dII Suza, C8
Jerozolima Syrakuza, B1
MORZE Syrii, Iranu, Izraela, Jordanii oraz Egiptu. Ziemie, (Jebus), C5/dII Tars, B5
CZERWONE bdce scen wydarze Nowego Testamantu, rozcigaj Jizreel, bII Tesaloniki, A3
Joppa, cI Tiatyra, B4
si w caym basenie Morza rodziemnego po Europ E Kadesz, D5 Timna, dI
Zachodni. W Ziemi witej, czyli Ziemi Obiecanej Kedesz, C6 Troada, A4
Lakisz, dI Tyr, aII
przez Boga, w dawnym Kanaanie, zbiegaj si
Laodycea, B4 Ur, C8
Etiopia wydarzenia Starego i Nowego Testamentu.
(KusZ)

6 7 8
13
 STARY
Testament

Bdziesz miowa Pana, Boga twojego,

z caego swego serca, z caej duszy swojej,
ze wszystkich swych si.
Niech pozostan w twym sercu te sowa,
ktre ja ci dzi nakazuj.
Wpoisz je twoim synom, bdziesz o nich
mwi przebywajc w domu,
w czasie podry, kadc si spa
i wstajc ze snu.

Ksiga Powtrzonego Prawa 6,5-7

Stary Testament

Stary Testament
S
tary Testament to zbir pism opisujcych dzieje Izraelitw (Hebrajczykw)
oraz ich szczegln wi z Bogiem. Opisuje najwaniejsze wydarzenia z ich
historii, od pocztkw poprzez ycie na wygnaniu do powrotu do Ziemi
Obiecanej. Wikszo wydarze Starego Testamentu rozgrywa si na obszarze na
wschd od Morza rdziemnego, zwanym yznym Pksiycem, rozcigajcym si
od poudniowej Mezopotamii przez Kanaan ku pnocnemu Egiptowi.
Stary Testament jest wit ksig narodu ydowskiego. Stanowi jednoczenie
pierwsz cz Biblii chrzecijaskiej. Wszystkie wsplnoty chrzecijaskie uznaj za
Zwj Tory autorytatywny tekst hebrajski, poniewa wiara chrzecijaska wyrosa z judaizmu
XV-wieczny zwj
pergaminowy biblijnego. Dla chrzecijan Jezus jest Mesjaszem, ktrego przyjcie zapowiaday
z Niemiec. proroctwa Starego Testamentu.

Podzia Prawo (Tora)

Powtrzonego Prawa
Pierwotnie hebrajski Stary Testament by podzielony Ksigi Prawa zwane s rwnie
na trzy czci: Prawo (Tora), Prorocy (Neviim) oraz Picioksigiem Mojesza. Zawieraj
prawa, opowiadania, genealogie,

Kapaska
Pisma (Ketubim).We wspczesnej Biblii Hebrajskiej,

Rodzaju

Wyjcia
. pouczenia oraz poezje

Liczb
zwanej niekiedy Tana k (akronim urobiony od hebraj
skich nazw czci Biblii), istnieje taki sam podzia.

Prawo Prorocy

Prorokw mniejszych
Ta cz obejmuje osiem Ksig.
1. i 2. Krlewska
Zarwno ydzi, jak i chrzecijanie mwi o Prawie
1. i 2. Samuela

Prorocy mniejsi to: Ozeasz, Joel,

Mojesza, pierwszego wielkiego przywdcy, ktry
Jeremiasza
Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz,

Ezechiela
Sdziw
Jozuego

Izajasza

przekaza Prawo Izraelitom. Ksigi Prawa s zwane Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz,
Zachariasz
Tor, co oznacza pouczenie. Zawieraj cao
nauki, ktr lud Izraela winien pozna i przestrzega.
Pisma
Prawo obejmuje rwnie dzieje Izraelitw do czasu ich Ta grupa obejmuje jedenacie
Pie nad Pieniami

wejcia do Ziemi Obiecanej. Ksig. Pierwsze trzy to Ksigi

poezji i mdroci, na pi
i Nehemiasza

1. i 2. Kronik
Lamentacje

nastpnych skada si zapis

Koheleta
Psalmw

Przysw

Ezdrasza
Daniela

dziejw (odczytywany w czasie

Estery
Hioba

Rut

wanych wit); ostatnie trzy to

Prorocy Ksigi historyczne i prorockie.
Ten dzia obejmuje Ksigi historyczne, w ktrych jest zawarta
prorocka synteza dziejw Izraela. Opisuj one zdarzenia od
czasu podboju Kanaanu do koca monarchii izraelskiej;
relacjonuj wysiki Izraelitw, by zachowywa Prawo
Mojeszowe. Prorocy byli porednikami midzy Bogiem
i Izraelitami. Wyjaniali znaczenie wydarze i ostrzegali
Izraelitw przed niebezpieczestwem, jakie niesie ze
sob nieposuszestwo wobec Boga.

Wniebowzicie Eliasza
XIII-wieczny woski fresk ukazuje
Eliasza wstpujcego do nieba na
wozie ognistym (2 Kr 2). Eliasz
wygasza swe proroctwa za czasw
krla Achaba i Ochozjasza. Potpia
pogaskie praktyki Izraelitw.
Pisma
Ten zbir obejmuje Ksigi mdrociowe, poezj, proro-
ctwa oraz dzieje, nieuoone w porzdku chronologicznym.
Pisma okrelaj relacj midzy Izraelitami a Bogiem,
zarwno w czasie ich wiernoci wobec Boga, jak i w okresie niepo-
suszestwa. Znale tu rwnie mona sowa modlitwy oraz
mdroci i rady, ktre Izraelici rozwaali w trakcie modw. Krl Dawid na tronie
Paskorzeba z koci soniowej, pocho-
Katolicki kanon Starego Testamentu zawiera ponadto tzw. dzca z Francji, przedstawia krla Izraeli-
tw, Dawida, autora wielu Psalmw.
ksigi wtrnokanoniczne: Tobiasza, Judyty, Mdroci, Syracha,
Wykonywano je przy akompaniamencie
Barucha, 1-2 Machabejska oraz kilka dodatkw do innych ksig. muzycznym w trakcie modw.

16
 Stary Testament

Kult Izraelitw Symbolika Starego wita ydowskie

Kult pierwszych Izraelitw obejmowa skadanie ofiar Bogu. Testamentu
Patriarchowie (przodkowie Izraelitw) skadali ofiary na otarzu Wiele osb, wydarze i przed-
zbudowanym z kamienia, upamitniajcym miejsca ukazania si miotw Starego Testamentu
Boga (Rdz 28,18-22). ma znaczenie symboliczne.
Za czasw Mojesza kult Izraelitw nabra form bardziej Noe reprezentuje dobro
zoonych. Naboestwa odbyway si w przybytku, przenonej i prawo, a potop wyraa
wityni, zwanej take Namiotem Spotkania. W przybytku Boy gniew i sd. Gorejcy
znajdowaa si Arka Przymierza, skrzynia zawierajca Prawo krzew na grze Synaj oznacza
Mojeszowe oraz kamienne tablice z zapisanymi Dziesicioma Bo obecno i moc. Bg wito Purim
Przykazaniami. Ofiar nie skadali ju zwykli ludzie, lecz kapani wykorzystuje ogie, by Szabat
lewici na specjalnie zbudowanym w przybytku otarzu. prowadzi swj lud ydzi odpoczywaj sidmego dnia,
Tylko lewici mogli przenosi przybytek. w szabat. Wedug ydowskiego
(Wj 13,21). kalendarza szabat przypada
Pniej, kiedy Izrael sta si zjednoczonym krlestwem, Ksiga Wyjcia jest pena w sobot. Upamitnia dzie,
funkcj przybytku przeja witynia Salomona. W wityni tej symboliki. Przybytek repre- w ktrym Bg odpoczywa po
odbyway si codzienne zentuje miejsce spotkania szeciu dniach stworzenia.
mody oraz skada- Boga z czowiekiem, a Arka wito Paschy
nie ofiar. Przymierza jest wyrazem Przypada 14 dnia Nisan (marzec-
-kwiecie) i upamitnia zesanie
staej obecnoci Boga, gdy przez Boga plagi, ktra umiercia
zawiera tablice Prawa. egipskie stworzenie pierworodne,
Kult Izraelitw a omina domy Izraelitw
w czasach (Wj 12). Pascha to inaczej wito
Mojesza Liczby w Starym Przanikw, ktre upamitniaj
XIX-wieczna
rycina ukazuje
Testamencie chleb bez zakwasu, przygotowywa-
ny przez Izraelitw w czasie ich
kapanw- Niektre liczby naley pospiesznej ucieczki z Egiptu.
-lewitw traktowa dosownie, jak Dzisiaj ydzi dla uczczenia Paschy
skadajcych na przykad szczegowe wsplnie spoywaj posiek.
ofiar z byka na
otarzu. wymiary podawane przy Szawuot (wito Tygodni)
budowie przybytku. Byo to wito dla uczczenia
Jednak wiele liczb ma zbiorw pszenicy. Przypada
6 Sivan (maj-czerwiec). Stanowi
Tekst hebrajski znaczenie symboliczne. pamitk nadania Prawa na
Trudno w peni doceni symbolik sw, wyrae, nazw czy Sidemka oznacza doskona- Synaju.

nawet caych opowiada bez zrozumienia tradycji oraz kultury,
w jakiej yli autorzy Starego Testamentu.
Znaczenie imion i nazw
Hebrajskie imiona oraz nazwy miejsc maj
gbsze znaczenie. Miay wyraa cechy
danej osoby czy miejsca. Izaak oznacza
miech. Otrzyma on to imi, gdy
jego rodzice miali si, kiedy
Bg zapowiedzia im, e
pomimo pnego wieku
bd mieli syna (Rdz 18).
Niektre imiona mwi
o przyszej roli danej osoby.
i tak Jozue oznacza Bg
jest Zbawc. Mojesz nazwa
miejsce mierci wielu Izrae-
litw z powodu chciwoci
Kibroth Hattaavah
ydowski skryba
Zawodowy skryba kopiuje rcznie groby podania.
oryginalny tekst hebrajski na zwj
Tory. Fragmenty zwoju s odczyty
wane podczas ydowskich modw.
o, czwrka oraz dziesitka
spenienie, szstka jest czsto
zwizana z rodzajem ludzkim,
dwunastka odnosi si do woli
Boej, czterdzieci zawsze
okrela dugi okres czasu.
Niekiedy wiek patriar-
chw naley odczytywa
symbolicznie, na przykad
950 lat, jakich doy Noe
(Rdz 9,29).
Modlitewnik
Filakteria to skrzane pudeko
zawierajce hebrajskie fragmenty
Picioksigu. Ta filakteria zostaa
odnaleziona w grotach Qumran.
Rosz ha-Szana (Nowy Rok)
W Biblii wito to nazwane jest
Dniem dcia w szofar. W tym
czasie ydzi rozwaaj miniony
rok. Przypada l Tiszri (wrzesie-
-padziernik).
Jom Kipur (Dzie Pojednania)
Jest to dzie postu i modlitwy.
W czasach biblijnych wysyano na
pustyni koza ofiarnego
(10 Tiszri).
Sukkot (wito Namiotw)
ydzi nocuj w namiotach dla
upamitnienia przebywania
Izraelitw na pustyni (15-21
Tiszri).
Chanuka (wito wiate)
wito to rozpoczyna si 25 Kislew
(grudzie) i upamitnia ponowne
powicenie wityni przez Jud
Machabeusza (l Mch 4,36).
Purim
Purim przypada 14/15 Adar (luty-
-marzec) i jest obchodzone na
pamitk uratowania ydw przed
mierci przez Ester (Est 9).

17