Uniwersytet Warszawski

Wydzia Polonistyki

Karolina Wielocha
Nr albumu: 344203

Muzyczna mapa centrum Warszawy:

prba analizy melosfery wspczesnego
miasta

Praca magisterska
na kierunku kulturoznawstwo wiedza o kulturze

Praca wykonana pod kierunkiem

Dr hab. Agnieszki Karpowicz
Uniwersytet Warszawski

Warszawa, 09.2014
 Spis treci
Wstp .......................................................................................................................................... 2
Rozdzia 1. Muzyka i miasto .................................................................................................... 13
1.1. Poszerzanie granic uniwersum dwikowego i muzyki ................................................ 13
1.2. Dwik, muzyka, rodowisko ........................................................................................ 17
1.3. Przekaz muzycznokulturowy ......................................................................................... 21
1.4. Czasowo i usytuowanie .............................................................................................. 25
1.5. Znaczenie ....................................................................................................................... 27
1.6. Sposoby wystpowania muzyki w miecie ................................................................... 31
1.7. Intencjonalno .............................................................................................................. 32
1.8. Estetyka ......................................................................................................................... 33
1.9. Odbir muzyki w miecie .............................................................................................. 36
Rozdzia 2. Muzyka w Warszawie ........................................................................................... 41
2.1. Nowy wiat ................................................................................................................... 42
2.2. Chmielna ........................................................................................................................ 54
2.3. Krakowskie Przedmiecie.............................................................................................. 58
2.3.1. Pomnik Kopernika .................................................................................................. 61
2.3.2. awki Chopinowskie .............................................................................................. 63
2.3.3. BrowArmia Krlewska ........................................................................................... 64
2.3.4. Hotel Bristol - Paac Prezydencki ........................................................................... 65
2.3.5. Skwer ...................................................................................................................... 68
2.3.6. Lampa ..................................................................................................................... 69
2.3.7. Koci w. Anny ................................................................................................... 70
2.4. Stare Miasto ................................................................................................................... 72
2.4.1. Kolumna Zygmunta ................................................................................................ 72
2.4.2. Rynek Starego Miasta ............................................................................................. 73
2.5 Podsumowanie ................................................................................................................ 75
Zakoczenie ............................................................................................................................. 80
Spis ilustracji ............................................................................................................................ 86
Spis wywiadw ........................................................................................................................ 87
Bibliografia............................................................................................................................... 88
Zaczniki ................................................................................................................................. 90

1
 Wstp
Postanowiam zaj si tematyk muzycznego krajobrazu Warszawy ze wzgldu na to,
e cho rodowisko dwikowe zaczo stawa si coraz bardziej interesujcym tematem
badawczym i pojawia si w pracach kulturoznawczych, to zagadnienia dotyczce muzyki
rozumianej w pewnym momencie zostao do mocno zignorowane. Muzyka odgrywa przecie
ogromn rol w yciu czowieka, a co za tym idzie take w przestrzeni publicznej.
Pocztkowym zamysem pracy byo stworzenie muzycznego przewodnika po
Warszawie, ktry miaby wskazywa na najbardziej charakterystyczne i ciekawe akustycznie
przestrzenie miasta. Jak si okazuje, sowo przewodnik nie do koca oddaje sens mojej
aktualnej koncepcji. Bardziej precyzyjna byaby w tym wypadku nazwa muzyczna mapa
centrum Warszawy. Zadaniem przewodnika jest wskazanie miejsc, ktre s warte uwagi,
mapa natomiast powinna przedstawia jak najbardziej rzeczywisty plan prezentowanego
terenu. W tym przypadku rnica wzgldem standardowej mapy polega na tym, e znajdujce
si na niej miejsca nie s interesujce dla mnie pod ktem wizualnym, a jedynie dwikowym
gwnie muzycznym. Zatem przespacerujmy si po nowoczesnej metropolii, jak
niewtpliwie jest Warszawa, bardziej suchajc jej ni na ni patrzc.
Celem pierwszego rozdziau jest przyblienie procesu wychodzenia muzyki na
zewntrz z zamknitych murw sali koncertowych w stron przestrzeni publicznej miasta,
a take ukucie kategorii pozwalajcych bada zjawiska muzyczne, wystpujce w tej
przestrzeni. W rozdziale drugim przechodz do waciwego opisu i analizy obserwowanych
miejsc. Skupi si na muzyce wypeniajcej obszar: Nowego wiatu, Chmielnej, Krakowskiego
Przedmiecia, a take Starego Miasta1.
wiadoma problematycznoci pojcia centrum miasta w stosunku do stolicy,
chciaabym zaznaczy, e badany obszar uznaj za centrum Warszawy. Biorc pod uwag nie
tylko wymiar lokalizacyjny, historyczny, ale take rnorodno i wielo muzycznych
dwikw obecnych w ramach tego obszaru chciaabym wrcz pokusi si o nazw: muzyczne
centrum miasta. Dodatkowo Rondo de Gaullea, gdzie rozpoczyna si trasa, to czsto punkt
spotka, a take jedno z bardziej charakterystycznych miejsc w Warszawie. To w tym miejscu
umawiaj si Warszawiacy, spaceruj turyci. Wyznaczona przeze mnie trasa prowadzi do
miejsca kluczowego dla stolicy, w ktre zmierza niemale kada osoba, ktra postanawia
zwiedzi to miasto.

1
Dokadna mapa znajduje si zaczniku.

2
 Spord licznych zdarze fonicznych wsptworzcych audialny obraz tej czci miasta
poddam analizie jedynie zjawiska muzyczne. Moim celem nie jest zgbienie struktury
dwikowej przywoanych w pracy zjawisk, a raczej obserwacja ich wpywu na rzeczywisto
miejsk i funkcjonujc w niej spoeczno. Poza wyszczeglnieniem konkretnych miejsc,
w ktrych wystpuj rnorodne melodie i rytmiczne dwiki, chciaabym przeanalizowa
przyczyny ich wystpowania, a take skutki, do jakich prowadz. Nie bd ogranicza si do
przedstawienia miejsc, ktre s jedynie akustycznie atrakcyjne. Analizie poddam rwnie te,
ktre mona okreli jako naraone na wystpowanie muzyki.
Zasadniczy problem, ktry pojawi si ju na samym pocztku powstawania pracy,
mona uj w pytaniu o to, czy powinnam zaj si bardziej opisem melosfery (obiektywnie
istniejcej tkanki melicznej) czy te melicznych pejzay dwikowych (subiektywnych
interpretacji melosfery). Biorc pod uwag utrudnienia zwizane z indywidualnym odbiorem
zjawisk dwikowych, zdecydowaam si na dokadne opisanie i przeanalizowanie badanej
przestrzeni pod ktem wystpujcych w jej obszarze zjawisk muzycznych, uwzgldniajc
dodatkowo komentarze, ktre traktuj jedynie jako materia uzupeniajcy.
Celem pracy jest stworzenie mapy muzycznej tego obszaru w postaci graficznej
i opisowej, opatrzonej odpowiedni analiz. Biorc pod uwag prdko w jakiej krajobraz
dwikowy ulega przemianom, ma to swoje uzasadnienie mam nadzieje, e mapa ta bdzie
stanowi swoisty dokument historii, wiadectwo kulturowej tosamoci miasta. Wierz, e
zarys teoretyczny charakteryzujcy zjawiska mieszczce si w kategorii melosfery, opis
badanej przestrzeni audialnej i jej analiza pozwol przedstawi zarwno zrnicowan warstw
muzycznych dwikw wystpujcych na badanym obszarze, jak i przybli zagadnienie
zwizane z muzyczn sfer wspczesnego miasta, ktra szybko si zmienia.
Zanim przejd do czci gwnej chciaabym pokrtce opisa metodologi bada
zawartych w rozdziale drugim. Praca opiera si w duej mierze na rdach pozyskanych
w terenie, przede wszystkim na obserwacji uczestniczcej, a take dodatkowych rozmowach
uzupeniajcych, ktre przeprowadziam z osobami w pewnym stopniu zaangaowanymi
w badan przeze mnie przestrze dwikow. Wynikiem moich poszukiwa jest mapa
obrazujca muzyczn przestrze badanego terenu, opis, a take interpretacja zdobytego
materiau.
Trasa, ktr wybraam, zaczyna si przy rondzie generaa Charlesa de Gaullea,
a koczy na Rynku Starego Miasta. Za podstaw rozwaa uznaj moje wasne obserwacje
i dowiadczenie oparte dodatkowo na zdobytej, podczas trwania moich studiw, wiedzy
merytorycznej. Jako studentka Uniwersytetu Warszawskiego mog powiedzie, e bardzo

3
dokadnie znam wyznaczon tras. Przemierzaam j wielokrotnie, czsto kilka razy dziennie.
Biorc pod uwag fakt, e pami jest ulotna spdziam dwa dodatkowe tygodnie (w terminie
od 22.08 do 5.09.2014) na dokadnej obserwacji ukierunkowanej na sprecyzowane wczeniej
problemy badawcze. Chciaam rwnie w ten sposb potwierdzi aktualno pocztkowych
spostrzee. Badania obejmuj opis i analiz zjawisk muzycznych obecnych w wyznaczonej
przestrzeni miasta, uwzgldniaj kontekst czasowy, przestrzenny i sytuacyjny. Pomimo tego,
e czas obserwacji jest dokadnie okrelony, postaram si odnie rwnie do moich
wczeniejszych dowiadcze, zaznaczajc jedynie, e w mojej pracy nie uwzgldniam okresu
zimowego, ze wzgldu na znaczne rnice w wystpowaniu form muzycznej ingerencji w tym
okresie .
Brak zgodnoci pomidzy zimow por, a innymi porami roku wynika przede
wszystkim z uwarunkowa klimatycznych, ktre nie pozwalaj na tak liczne wystpowanie
muzyki w opisywanej przestrzeni. Niska temperatura powoduje, e z ulic czciowo znikaj
muzycy, a ci ktrzy pozostaj pojawiaj si jedynie w okresie przedwitecznym, by raczy
przechodniw brzmieniem kold. Dodatkowo znikaj ogrdki piwne, zamykaj si drzwi
wszelkich lokali, przez co nie sycha ju tak intensywnie dwikw z wntrz. Milknie rwnie
sfera domowa w zwizku z potrzeb zamykania okien. Miasto nieco ucicha, zapada jakby
w zimowy sen budzc si jedynie na czas Boego Narodzenia i okresu przygotowa. Wtedy
witeczna atmosfera atakuje zarwno zmys wzroku, zapachu jak i suchu.
Analiza zjawisk muzycznych w badanej przestrzeni daje moliwo rozpoznania jej
melosfery w aspekcie strukturalnym oraz pozwala na wskazanie tych elementw, ktre zajmuj
szczeglne miejsce w kreowaniu tej przestrzeni, a take tych, ktre okazuj si zbdne.
Pierwszy aspekt mona uj jako obiektywny, drugi natomiast jest zbiorem subiektywnych
opinii, ktre stanowi uzupenienie mojego opisu.
Poruszany temat rodzi jeszcze jeden dodatkowy problem. Wzbudza niepewno co do
tego, w jakim stopniu zrekonstruowana w ten sposb melosfera miasta okazuje si przestrzeni
meliczn dla jego pozostaych odbiorcw, a na ile jest to mj subiektywny punkt widzenia.
W zwizku z tym zdecydowaam si na przeprowadzenie rozmw z osobami bezporednio lub
porednio zaangaowanymi w badan przeze mnie przestrze. Na wyznaczonej trasie
spotykaam bardzo rnych ludzi. Pokusiam si o rozmow z ulicznymi muzykami,
przechodniami (zarwno warszawiakami, jak i turystami), a take pracownikami pobliskich
pubw i lokali. Postanowiam posuy si wywiadem jako form komunikacji z rozmwcami,
rezygnujc z moliwoci uycia kwestionariusza, ktry bardziej zdystansowaby mnie do opinii
wyraanych wzgldem badanego zjawiska, a take uniemoliwi podjcie dyskusji na temat

4
biecych wydarze muzycznych, dziejcych si w chwili mwienia o nich. Poza tym duo
wiksze znaczenie maj dla mnie badania jakociowe ni ilociowe, a podczas ywej
konwersacji mona je atwiej przeprowadzi. Chciaabym jednak nadmieni, e odbyte
rozmowy s uzupenieniem moich wasnych obserwacji skonfrontowanych z nabyt wczeniej
wiedz teoretyczn dotyczc poruszanego zagadnienia. Gwnym celem jest rozpoznanie
zjawisk, a take odpowiednie usytuowanie ich w kontekcie kulturowym. Najwaniejsze jest
pytanie o znaczenie muzyki w kulturowo rozumianej przestrzeni miasta. Jakie zajmuje w niej
miejsce? Czy muzyka w miecie tylko zwiksza istniejcy ju haas i natenie dwikiem; czy
jest istotnym elementem zanieczyszczania akustyki miasta? A moe wrcz przeciwnie, jest
fragmentem estetyzujcym i harmonizujcym przestrze dwikow i powodem do
zatrzymania si na chwil, by kontemplowa to, co nas otacza? Czy wpywa na mieszkacw
pozytywnie i jest odbierana z umiechem, czy natarczywie wdziera si w nasze pola percepcji
suchowej powodujc reakcj, ktra przyczynia si do tak duej iloci suchawek na uszach
przechodniw?
Duym wyzwaniem jest stworzenie mapy graficznej, poniewa wizualizacja krajobrazu
dwikowego jest zadaniem trudnym. Zgadzam si w peni z Tomaszem Misiakiem, ktry
twierdzi, e analiza zjawisk dwikowych jest o tyle utrudniona, i dwik jest zdarzeniowy,
nie ma swojego siedliska, ladu czy trajektorii, nie mona go zatrzyma, unieruchomi, a take
rozpatrywa w oderwaniu od siy, ktra musi by woona, by dwik mg by wydobyty.
Mona zatrzyma obraz filmowy, otrzymujc pojedyncze klatki przypominajce zdjcia.
Zatrzymujc ruch dwiku, nie ma niczego jedynie cisz2. Sebastian Bernat w jednym
z tekstw dotyczcych tworzenia map dwikowych pisze: Dwik nie obramowuje scenerii,
ale integruje, otacza. Dwiki pynnie zmieniaj si w czasie, likwiduj granice obszaru
wyznaczone wizualnie w realnym terenie lub na jego mapie3. Zadanie staraam si zrealizowa
jak najwierniej i najdokadniej, zwaszcza e obraz ten pomg mi przy opisowej rekonstrukcji
melosfery.
Mapa wizualna przedstawiona jest w trzech wersjach, a kada z nich skupia si na
innym, wanym aspekcie ingerencji muzycznej na prezentowanym terenie. Ze wzgldu na
wielo wystpujcych zjawisk, a take rne moliwoci ich charakterystyki, nie mogam
zawrze wszystkiego na jednej planszy. Posikowaam si wyznaczonymi przez J. Ge
i K. Hokao charakterystykami dwiku, ktre czsto wykorzystuje si do przeprowadzeniu

2
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty audiosfery, Pozna 2009, s. 77.
3
Sebastian Bernat, Metody bada krajobrazw dwikowych, [w:] Dwik w krajobrazie jako przedmiot bada
interdyscyplinarnych, Lublin 2008, s. 124.

5
testu preferencji4, a take kategoriami wprowadzonymi przez Roberta Losiaka.
Pierwsza plansza przedstawia rozmieszczenie muzycznych dwikw ze wzgldu na
ich natenie, klarowno i zgodno. Plansza druga zawiera informacje na temat obecnoci
i rozmieszczenia dwikw ywych i przetworzonych, jest efektem badania ich pod ktem
staej obecnoci, a take wyznaczenia miejsc, w ktrych czsto s obecne akcydentalnie.
Znajduje si rwnie na niej podzia na nie-miejsca i miejsca antropologiczne. Plansza trzecia
jest graficznym przedstawieniem rozmieszczenia muzyki w miecie, muzyki dla miasta
i muzyki miasta, a dokadne znaczenie tych poj wyjani w dalszej czci pracy.
Moje zainteresowanie muzyk cile wie si z fascynacj samym dwikiem.
Nie mona wskaza na moment w historii, w ktrym dwik by nie istnia. Jest on produkowany
zarwno przez natur, jak i kultur. Stanowi to wszystkich codziennych czynnoci, ktre same
take generuj dwiki. Nie moemy od niego uciec, obcujemy z nim na co dzie, niemale
w kadej sytuacji. Funkcjonujemy w przestrzeni dwikowej, ktr zarwno sami tworzymy,
jak i jestemy przez ni ksztatowani. Wpywamy na wiat dwikw opracowujc i zmieniajc
akustyczne rodowisko, a jednoczenie sami nie pozostajemy obojtni na jego wpyw. Dwik
jest jednym z podstawowych skadnikw przestrzeni, w ktrej yjemy:

Gdy przestaje peni funkcj ta, odsania rnorodne znaczenia. Wwczas

przestajemy mwi o uniwersum dwikowym, ktrego istnienia w peni sobie nie
uwiadamiamy, a zaczynamy mwi o dwikach stanowicych wiadectwo
naszych zmaga ze wiatem. Dwiki s znaczce. Mog by odbierane przez nas
jako podane, niechciane, kopotliwe czy wstydliwe. Mog by naturalne,
produkowane i reprodukowane. Mog by zwiastunem przemocy bd wycofania5.

W przeciwiestwie do obrazu, ktry zawsze znajduje si naprzeciw osoby patrzcej,

dwik rozchodzi si dookoa. Jak mona przeczyta w wielu ksikach powiconych muzyce
i sztuce dwiku, uszy nie maj powiek6, ktre umoliwiyby odcicie si od dwiku.

4
Wyszczeglnione zostay nastpujce charakterystyki dwiku: natenie (cichy/gony), czstotliwo
(znikoma/czsta obecno), kompozycja (zorganizowany/chaotyczny), przestrzenna lokalizacja (bliski/daleki),
czasowa rwnowaga (trwaa/zmienna), klarowno (czysty/haaliwy), zmienno (monotonny/zrnicowany),
ocena estetyczna (miy/nieprzyjemny) bd haaliwy/spokojny, mroczny/soneczny, ciepy/chodny,
bezczynny/aktywny, sztuczny/naturalny, harmonijny/dysharmonijny, wyrniajcy/niewyrniajcy,
nieprzyjemny/radosny, niezgodno/jedno, uciliwo/otwarto (Sebastian Bernat, Metody bada
krajobrazw dwikowych, [w:] Dwik w krajobrazie..., op.cit., s.125)
5
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie dwiku, Pozna 2013, s.7.
6
Zob. Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty audiosfery, Christoph Cox, Daniel Warner, Kultura dwiku, Adam
Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach ponowoczesnych.

6
To wanie czyni go wszechobecnym, a czsto take nachalnym, czym, czego nie sposb
unikn. Pomimo wszechobecnoci rnego rodzaju brzmie w otaczajcej nas przestrzeni,
nauka o pejzau dwikowym wci pozostaje mao znaczcym, cho stopniowo rozwijanym,
elementem bada naukowych. Jak zauwaa Robert Losiak:

[] dotychczasowe opracowania w zakresie problematyki pejzau

dwikowego w Polsce dotyczyy wskich tematw badawczych bd te miay
charakter projektowy koncepcyjny i postulowany. Podjcie szerzej zakrojonych,
kompleksowych bada nad audiosfer wydaje si wic koniecznoci, jeli
problematyka ta miaaby sta si szerzej dostrzeonym nurtem wspczesnej
refleksji naukowej7.

Potrzeb wczenia tematu wiata dwikw w dyskurs naukowy i otwarcie si na

problematyk audiosfery otaczajcej wspczesnego czowieka wida coraz wyraniej8.
Zdaniem Agaty Stanisz: Interdyscyplinarne zainteresowanie akustycznym dowiadczaniem
wiata pojawio si wraz ze wzrostem produkcji dwikw w zwizku z industrializacj,
intensyfikacj procesw informatyzacji, rozwojem wielokanaowej komunikacji i digitalizacj
niemal wszystkiego w spoeczestwach zoonych9. Bardzo moliwe, e stay wzrost
zainteresowania, a take fakt, e prby bada audiosfery s podejmowane coraz chtniej (take
w Polsce), umoliwi dokadne wskazanie na przemiany, jakie dokonuj si w ramach
wspczesnego rodowiska akustycznego i percepcji suchowej, w obrbie konkretnych ram
czasowych i przestrzennych. Pomogoby to zniwelowa dysproporcje we wspczesnych
opracowaniach teoretycznych, ktre zajmujc si problemem audiowizualnej reprezentacji
dzisiejszej kultury zazwyczaj skupiaj si na zagadnieniach zwizanych przede wszystkim
z wizualnoci10.

7
Robert Losiak, Suchanie miasta? Wok koncepcji bada miejskiej audiosfery [w:] Audiosfera miasta, red.
R. Losiak i R. Taczuk, Wrocaw 2012, s. 13.
8
Zob. np. Robert Losiak, Foniczne ingerencje w miejskiej przestrzeni. Instalacja dwikowa (Od)gosy w
zaukach, [w:] Audiosfera miasta, op. cit.; Katarzyna Wala, Spacery miejskie od bada nad fonosfer do
refleksji nad wielozmysow konstrukcj ludzkiego bycia-w-wiecie, [w:] Ibidem; Agata Stanisz, Audiografia i
dewizualizacja antropologii, [w:] Ibidem.
9
Agata Stanisz, Audiografia i dewizualizacja antropologii w badaniu miejskiej audiosfery, [w:] Audiosfera
miasta, op. cit. s. 102.
10
Wedug Freek Colombijn w badaniach dotyczcych miejskiej przestrzeni dwik jest zasadniczo nieobecny.
Henri Lefebvre rwnie nie by zainteresowany zagadnieniem audiosfery, Dwiku nie ma te w studiach
dotyczcych symbolizmu miast czy map mentalnych Kevin Lynch (Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty
audiosfery, Pozna 2009)

7
 Ju samo wypowiadane sowo ma charakter dwikowy. Wczesna kultura zachodnia
wcale nie bya kultur widzenia, lecz syszenia. Jak dowodz badacze: W Pimie witym
mona zauway, e Sowo take poprzedza wiato, czyli widzenie, (I rzek Bg: Niech stanie
si wiato. I staa si wiato), jest take dowiadczane jeszcze w onie matki przed
dowiadczeniem obrazu11. S to jednak rozwaania czysto teoretyczne. Aktualnie
ustanowiona hierarchia zmysw wywysza wzrok, a reszt zmysw spycha na dalszy plan 12.
Wielu badaczy i filozofw13 twierdzi, e such jest duo bardziej skomplikowanym narzdziem
poznawczym, poniewa suchanie ukierunkowane jest raczej na poznanie wewntrzne, wzrok
natomiast na to, co zewntrzne. Such to zmys, ktremu czsto przypisuje si14 znaczenie
symboliczne, odnoszce si do stanw wewntrznych, duchowych i emocjonalnych. Spr o to,
czy w ludzkim dowiadczeniu dominujc rol odgrywa widzenie czy syszenie, toczy si od
wiekw. Pomimo tego uprzywilejowanie widzenia przetrwao do czasw teraniejszych
i osigno swoje apogeum w momencie rozwoju kultury wizualnej, w ktrej spoeczestwo
zarzucane bywa ogromn iloci obrazw i przekazw wizualnych. Wedug mnie do pewnego
momentu panowao przekonanie o tym, e wzrok nie moe kama, w zwizku z czym wiara
w prawdziwo tego co widzialne bya bezgraniczna. Aktualnie na korzy suchu dziaa fakt,
e w dobie nowych technologii obrazem zaczto manipulowa, co doprowadzio do utraty
zaufania wzgldem tego, co wizualne15. Nie sugeruj, e dwikiem nie da si manipulowa,
ale jest to proces na chwil obecn mniej uwiadomiony. W mediach czciej dowiadczamy
sytuacji, w ktrych zostaj spreparowane zdjcia, a nie nagrania rozmw. Wolfgang Welsch
zauwaa, e znw zaczto docenia such dziki jego bliskiemu zwizkowi
antymetafizycznemu z wydarzeniem (jako przeciwiestwem trwaego bytu), a take za spraw
jego istotnie spoecznego charakteru (w odrnieniu od indywidualistycznego widzenia) oraz
jego bezporednich relacji z momentami uczuciowymi (w odrnieniu od pozbawionego
emocji rejestrowaniu fenomenw przez wzrok)16. Dwik, tak samo jak sowo, jest czym
dynamicznym, czego nie mona zatrzyma, przez co ma wiksz szans na szybkie budowanie
relacji ze suchaczem i wymuszenie jego aktywnoci percepcyjnej. Potrafi by nie tylko

11
Adam Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach ponowoczesnych, Czstochowa
2013, s. 7.
12
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s.40.
13
M.in. Mistrz Eckhart, Wolgang Welsch, G.W.F. Hegel.
14
Zob. G.W.F. Hegel, Wykady o estetyce, prze. J. Grabowski i A. Landman ; Wolgang Welsch , Estetyka i
anestetyka, prze. M. ukasiewicz, [w:] Postmodernizm. Antologia przekadw.
15
Krytycy wspczesnoci mwi o rodzcej si pod wpywem zaawansowanych technologicznie moliwoci
manipulacyjnych utracie zaufania do widzialnego(Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty audiosfery, Pozna
2009).
16
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s. 27-28.

8
nonikiem pewnych informacji, ale take wpywa na emocje. Marshall McLuhan uwaa, e
jednym z najdoniolejszych odkry, a zarazem najbardziej skomplikowanym oraz majcym
ogromny wpyw na ludzk wiadomo medium by alfabet fonetyczny. Do momentu jego
powstania suchowo zorientowana kultura oralna ya w zamknitym wiecie plemiennej gbi
i rezonansu, gdzie procedury mylowe byy bezporednio sprzone z dziaaniem
i zaangaowaniem, ktre za porednictwem pisma zostay od siebie rozdzielone17. Powoujc
si na sowa Marka Slouka mona twierdzi, e zwrot w stron kultury syszenia jest nie do
uniknicia. I moe wanie teraz nastpuje punkt kulminacyjny w trwajcej ju od jakiego
czasu prbach reorganizacji hierarchii zmysw:

Nie miejcie jednak zudze: dwik zawsze bdzie dominowa. wiat

suchowy, cho bardziej subtelny ni ten, ktry odciska si na naszej siatkwce, jest
bardziej inwazyjny, trudniej go powstrzyma. Drwi z naszych sanktuariw w sposb
w jaki nigdy nie mogoby wiato. Jeli mj ssiad postanowi umy samochd przed
oknem mojego gabinetu, co czsto mu si zdarza, mog opuci aluzj, by unikn
nieciekawego widoku jego pryszczatego siedzenia, eby jednak stumi dwik jego
stereo, musz zabi haas haasem18.

Przytoczona sytuacja daje podstawy, by twierdzi, e planowanie przestrzeni

dwikowej moe by rwnie istotne, jak planowanie przestrzeni wizualnej. Naley pamita
przede wszystkim o tym, e zazwyczaj moemy w kadej chwili przesta patrze w stron tego,
czego nie chcemy widzie, a sucha musimy z reguy wszystkiego, co znajduje si w zasigu
naszego pola syszenia. Jedyn moliwoci by uciec od dwiku jest zaguszenie go kolejnym.
Aktualnie istnieje ewentualno permanentnej ucieczki od dwikw zewntrznych dziki
uyciu suchawek, ale to wanie wspomniane zabijanie haasu haasem. Nie mamy
moliwoci odseparowania si od dwikw, w ktrych obrbie si znajdujemy, zamieniajc je
na cisz.
W przestrzeni publicznej mamy moliwo obcowa z przernymi dwikami: takimi,
ktre wytwarzane s niewiadomie, bez zamiaru ingerencji w dwikowe rodowisko oraz
tymi, ktre pojawiaj si nieprzypadkowo. Wiedza o miecie na og jest identyfikowana
przede wszystkim z widzeniem. Powstaj przerne przewodniki opisujce miejsca i ich

17
Marshall McLuhan, Wybr tekstw, red. E. McLuhan, F. Zingrone, Pozna 2001, s. 338.
18
Mark Slouk, Nasuchujc ciszy: uwagi o yciu suchowym, prze. Maria Matuszkiewicz, [w:] Kultura dwiku.
Teksty o muzyce nowoczesnej, red. Ch. Cox, D. Warner, Gdask 2010, s. 66.

9
reprezentacje wizualne ulice, budynki, parki, galerie, muzea czy pomniki, ktre warto
zobaczy. Rzadko mona spotka si z zachcaniem do posuchania odgosw miasta. Na t
dominacj obrazw w przestrzeni zwracaj rwnie uwag Barry Blesser i Linda Ruth-Salter.
W ksice Spaces Speak, Are You Listening? Experiencing Aural Architecture? podkrelaj, e
zarwno artystyczny, spoeczny, jak i emocjonalny czy historyczny kontekst danej przestrzeni
oddawany jest zwykle przy uyciu aspektw wizualnych, co sprawia, e nasza zdolno suchu
zostaje upiona19. Nie zmienia to faktu, e rzeczywisto miejska jest dowiadczana przez
rnorodne dwiki: s to dwiki wytwarzane (wszelkiego rodzaju drony od dwikw ruchu
ulicznego przez dwik maszyn budowlanych po dwiki urzdze gospodarstwa domowego),
reprodukowane dwiki skomponowane (wszechobecna muzyka w domach, sklepach,
restauracjach, pracach, autobusach, podzielana lub sprywatyzowana w postaci suchania jej na
odtwarzaczach mp3, iPodach, telefonach komrkowych), ale take dwiki naturalne (woda,
wiatr, zwierzta)20. Nie zamierzam przekonywa, e dwik w miecie jest waniejszy ni
obraz. Oba zmysy s potrzebne oraz wzajemnie ze sob wspgraj. Mona miao stwierdzi,
e uzupeniaj si i nadaj sobie wzajemnie nowe znaczenie. Pewnych dozna nie mona
odpowiednio zinterpretowa tylko syszc lub tylko widzc21. Agata Stanisz susznie zauwaa,
e odbieranie dwikw wyrwanych z kontekstu przestrzennego i sytuacyjnego jest
niemoliwe, zwaszcza w odniesieniu do miejskiej audiosfery. Nie ma moliwoci rozpoznania
krajobrazu dwikowego poszczeglnych fragmentw bez udzielenia wizualnych wskazwek.
Sam dwik nie pracuje22.
Istnieje wiele przejaww ingerencji w przestrze miasta. Dariusz Brzostek w jednym ze
swoich tekstw napisa: Przestrze publiczna niezmiennie pocigaa muzykw, performerw
i kaznodziejw prowokujc ich do wystpie, dziaa i akcji, majcych na celu odzyskanie
przestrzeni miejskiej, wyzyskanie walorw artystycznych miasta czy budzenie sumie i/lub
wraliwoci artystycznej przechodniw. Stawaa si obszarem miaej eksploracji tak, jak
wczeniej bywaa terytorium spoecznej (i artystycznej) ekskluzji23. Istnieje zasadnicza
rnica pomidzy ingerencj dwikow w pejza miasta, a wizualn. Dwik nie zajmuje
adnego konkretnego miejsca, natomiast kada z innych interwencji musi dzia si
bezporednio na ulicy. Dwik moe wydobywa si z okna kamiennicy czy przejedajcego

19
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op. cit., s. 83.
20
Agata Stanisz, Audiografia i dewizualizacja, op. cit., s. 104-105.
21
Wtek ten rozwin w dalszej czci pracy, na konkretnych przykadach.
22
Agata Stanisz, Audiografia i dewizualizacja, op. cit., s. 103.
23
Dariusz Brzostek, Przekrzykiwanie. Improwizator w przestrzeni publicznej, Glissando, wrzesie 2011, nr 18,
s. 4, wyrnienie oryginalne.

10
samochodu. Performer, tancerz, malarz potrzebuje zaj odpowiedni ilo miejsca
bezporednio na ulicy, zawaszcza konkretny obszar, ktry jest mierzalny. Oczywicie kady
z wymienionych dziaaczy moe rwnie pojawi si na dachu albo wisie nad ulic na linie,
ale to wci przestrze, ktr moemy dokadnie okreli i zlokalizowa. Muzyka nie jest
przestrzeni, nie ma swojego konkretnego miejsca, wic nie musi go zajmowa, wystarcza jej
powietrze, w ktrym i tak nie istnieje w sposb namacalny. Jeszcze mniej inwazyjna staa si
od momentu kiedy rozwj technologiczny sprawia, e tysice utworw mieci si w sprzcie
wielkoci jednego palca.
Uliczna muzyka to nie tylko grajkowie, jej przejaww jest wiele. Wypywa z okien
mieszka, suchawek przechodniw, a take otwartych drzwi kawiarni, pubw i sklepw czy
specjalnie zaprojektowanych instalacji dwikowych. Sycha j take ze rodkw komunikacji
miejskiej czy prywatnych samochodw. Czasami ledwo daje si uchwyci, poniewa miejski
rytm zmienia si zbyt szybko, szczeglnie, kiedy sami jestemy w ruchu. Muzyka nie tylko
jest niewidoczna, lecz take nie przeszkadza w wykonywaniu codziennych czynnoci.
Suchajc mona robi te co innego i, czyta, rozmawia czy jecha na rowerze.
Nie trzeba zatrzymywa si przed dwikiem ani patrze w jego kierunku. Muzyka przenika
tego, kto jej sucha, zostaje we wntrzu. To utwr, piosenka czy melodia, od ktrej nie mona
si uwolni. Przebywanie w przestrzeni miejskiej sprawia, e w gowie przechodnia moe
zaistnie wiele rnych gosw i dwikw rozbrzmiewajcych jednoczenie. Ogromna ilo
muzycznych dwikw wytwarza rwnie duo znacze i odniesie, ktre maj czsto
charakter kulturowy. Muzyka ma si, aby przekaza emocje bezporednio i intensywnie
midzy twrc i odbiorc. W ten sposb ludzie maj moliwo generowania, postrzegania
i dowiadczenia przestrzeni w oparciu o emocje, ktrych moe dostarcza muzyka. To wanie
wyrnia muzyk na tle innych przejaww sztuki publicznej. To zjawisko niezwykle wane,
a dotyczce i naszej codziennoci, i historii, i spraw wzniosych, i przyziemnych, jednak zawsze
budzcych emocje, niezalenie od statusu spoecznego, jaki zajmuje odbiorca24.
W badaniach kulturoznawczych wci powica si jeszcze niewiele miejsca
zagadnieniu dwiku (chociaby w porwnaniu do miejsca powicanego wizualnoci),
a zagadnienie muzyki w przestrzeni publicznej ginie w nich jeszcze bardziej. T luk ma
wypeni moja praca. Staraam si sprawdzi, jaka mieszanka dwikw i melodii wytwarza
si w przestrzeni publicznej Warszawy. Obserwujc centrum miasta zarwno w dni

24
Marek Jeziski, ukasz Wojtkowski, Wstp, [w:] Sztuka i polityka: muzyka popularna, red. Marek Jeziski,
ukasz Wojtkowski, Toru 2012, s. 7.

11
powszednie, jak podczas cyklicznych wit i wydarze zmieniajcych codzienno miejsc,
postanowiam sprbowa dowiedzie si, jakie funkcje peni wszechobecne melodie wirujce
w miejscach publicznych, po ktrych tumnie przechadzaj si zarwno mieszkacy, jak
i turyci. Zanim jednak do tego przejd, postaram si pokrtce przedstawi procesy, ktre
wedug mnie doprowadziy do masowego wyjcia muzyki na ulic. Chciaabym rwnie
zwrci uwag na rozwaania teoretyczne dotyczce problemu istnienia muzyki w przestrzeni
publicznej miasta, poniewa pniej bd one stanowi podstaw bada praktycznych,
opartych na obserwacji uczestniczcej, a nastpnie analizy zebranego materiau.

12
 Rozdzia 1. Muzyka i miasto

1.1. Poszerzanie granic uniwersum dwikowego i muzyki

Rewolucja technologiczna spowodowaa istotne zmiany w sposobie funkcjonowania
muzyki w przestrzeni publicznej. Zarwno stale rozszerzajca si moliwo rejestrowania
i odtwarzania dwiku, jak i rozwj mechanicznych instrumentw muzycznych, miay
znaczcy wpyw na przeksztacanie miejskiego pejzau dwikowego: Ju katarynka, pianola,
pozytywka podobnie jak fonograf, gramofon i magnetofon stanowiy wane wyzwanie dla
tradycyjnej kultury muzycznej wyznaczanej przez estetyczn sytuacj relacji pomidzy
kompozytorem, wykonawc, dzieem, odbiorc i miejscem odbioru25. Wszystkie te sfery,
a zwaszcza ich strukturalne zalenoci, zostay diametralnie zmienione pod wpywem
innowacyjnych rozwiza na polu muzyki i rozmaitych sposobw jej wytwarzania i odbierania.
Od kiedy muzyk mona byo odtwarza w dowolnym czasie, a co wicej w dowolnym
miejscu, niezalenie od rda dwiku, za pomoc nowych rozwiza technologicznych,
zmienio si podejcie do dwiku. Mona, zatem powiedzie, e w kontekcie fonografii
napicie pomidzy dwikiem, a jego ladem to napicie pomidzy gosem i pismem, tym, co,
syszalne, i tym, co widzialne, audialne i wizualne26. Wprowadza to zmiany zarwno
w kontekcie pojmowania dziea muzycznego, ktre od tego momentu mona przewija,
odtwarza kilkakrotnie i dokadnie przesuchiwa. Wrcz bada je szczegowo. Z drugiej
jednak strony, co waniejsze dla poruszanego tematu, dwik moe by przenoszony z miejsca
na miejsce, a co za tym idzie muzyka moe na stae wpisa si w przestrze publiczn.
Najwaniejsza zmiana to zapocztkowany przez futurystw, a kontynuowany za
pomoc nowych technologii, zwrot ku zejciu artystw ze sceny i wyjciu muzyki z sali
koncertowej. Przez lata muzyka przeznaczona bya do suchania jedynie podczas wystpie
odbywajcych si na scenie. Suchano jej w zamknitej przestrzeni, oddzielonej od
zewntrznego wiata i dwikw ycia codziennego. Publiczno, w dodatku najczciej
siedzca, kontemplujca w sztucznej ciszy, w odpowiedniej odlegoci od sceny, odbieraa
dwiki, jakie wykonawcy na tej scenie prezentowali. Dalej jest to forma odbioru muzyki
bardzo popularna i przez du cz spoeczestwa uwaana za najdoskonalsz, ale istniej
take inne sposoby suchania.

25
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie dwiku, op. cit., s. 83.
26
Mateusz Nie, Komunikowanie spoeczne i media. Perspektywa politologiczna, Warszawa 2010, s. 29.

13
 Sdz, e na te zmiany miaa rwnie wpyw przemiana rodowiska dwikowego,
w jakim zacz funkcjonowa czowiek, ktra zaowocowaa te nowym sposobem podejcia do
dwiku. Futuryci, jako pierwsi dostrzegli potencja muzyczny w dwikach pochodzcych
z przestrzeni miasta. Najpierw jedynie czerpali inspiracje z dwikw miejskich, a nastpnie
zainteresowali si wpywem jaki maj zmiany zachodzce w muzyce na nasze codzienne
dowiadczenia zwizane z dwikowym wyrazem otaczajcego wiata. Z niespotykan
wczeniej moc podkrelali, e dwik jest przeznaczony do wyznaczenia nowych moliwoci
ekspresyjnych czowieka. Spenianie wysunitego na pocztku XX wieku przez woski ruch
futurystyczny postulatu poszerzania i wzbogacania tradycyjnego zbioru materii dwikowej
wykorzystanej w twrczoci muzycznej przynioso zmian podejcia do dwiku w sferze
zarwno indywidualnej, jak i publicznej.
Bardzo wanym momentem w historii zarwno muzyki, jak i dwiku w ogle, by
okres I wojny wiatowej, pierwszej w historii wojny zmechanizowanej. W 1916 roku, futurysta
Luigi Russolo, w manifecie Sztuka haasw napisa krtk histori poszerzenia uniwersum
dwikowego:

W dawnych czasach ycie byo cisz. [] W tym braku haasw, pierwsze

dwiki, jakie ludzie potrafili wydoby z nacitej trzciny lub napitej struny,
zdaway si zadziwiajce, nowe i wspaniae. Wrd pierwotnych ludw pochodzenie
dwiku przypisywano bogom. By on uznawany za wity
i zastrzeony dla kapanw, ktrzy go uywali, by przyda tajemnicy swoim
rytuaom. Tak powstaa idea dwiku, jako czego samoistnego, rnego
i niezalenego od ycia. Z tego zrodzia si muzyka naoony na zwyczajn
rzeczywisto fantastyczny, nietykalny i wity wiat. [] Od pocztku sztuka
muzyczna poszukiwaa czystoci i sodyczy dwiku i odnajdywaa je. Pniej
czya ze sob rnorodne dwiki, wci jednak tak, by pieci ucho gadkimi
harmoniami. Dzi, gdy staje si bardziej zoona, sztuka muzyczna szuka zestawie
coraz bardziej dysonansowych, obcych i ostrych dla ucha. W ten sposb zblia si
coraz bardziej do dwiku haasu. [] Ewolucja w kierunku dwiku haasu nie
bya wczeniej moliwa. Ucho czowieka yjcego w XVIII wieku nie mogoby
znie nieharmonijnej intensywnoci niektrych akordw naszej orkiestry. Nasze
ucho czerpie jednak z tego przyjemno, poniewa jest ju dostrojone i domaga si
coraz wikszych wrae akustycznych27.

27
Luigi Russolo, Sztuka haasw: Manifest Futurystyczny, prze. Julian Kutya [w:] Kultura dwiku, op.cit.,
s. 32-33.

14
 .
Muzyka jest mocno zwizana z miastem, to wanie jego dwiki intensywnie wpyny
na poszerzenie moliwoci percepcyjnych czowieka. Kiedy ewoluowaa audiosfera miejska,
razem z ni, moga ewoluowa muzyka. Mona zaoy, e dopiero dziki przemianom
rodowiska audialnego, ludzie byli gotowi na mechaniczne instrumenty, ktrych dwiku nie
potrafiliby wytrzyma przed powstaniem silnikw, aeroplanw i wszelkiego rodzaju maszyn.
Na postrzeganie dwiku i rozumienie muzyki poprzez swoje dziaania wpyn take, midzy
innymi, Luigi Russolo: Mechaniczne instrumenty, ktre konstruowa, zbliyy muzyk do
dwikw pochodzcych z otaczajcej rzeczywistoci28.
Jednak duo istotniejsze byy dziaania rosyjskiego artysty, Arsenija Avraamova.
Znaczenie jego dziaalnoci, a w szczeglnoci Symfonii syren, byo niejednoznaczne. Prba
przeniesienia odgosw codziennoci, przede wszystkim haasw pochodzcych z obszarw
przemysowych i fabryk, na grunt sztuki stay si kolejnym impulsem do nowego sposobu
mylenia o dwikach otoczenia i muzyce, a take relacji midzy nimi.
Dziaania awangardy cznie day impuls do zmiany mylenia o dwikach otoczenia
i zwizanej z nimi muzyce. Futuryci zapocztkowali mylenie o dwiku rodowiska
w kategoriach estetycznych. Porzdkowanie zjawisk dwikowych znajdujcych si w yciu
codziennym jednoznaczne byo z ksztatowaniem kultury z udziaem takiego mylenia
estetycznego, ktre jednoczenie miao take wymiar spoeczny. Dziaania te miay znaczenie
dwojakie, poniewa z jednej strony dotyczyy estetyki, a z drugiej, (co waniejsze), stanowiy
wyzwanie dla wczesnych wzorw uczestnictwa w kulturze. Jak susznie zauwaa Tomasz
Misiak, od tego momentu:

Muzyka miaa coraz bardziej przestawa by produktem ekskluzywnym,

wychodzi na ulic. Tworzona jest w przestrzeni dostpnej dla kadego, a take
z dwikw otaczajcej codziennoci. Dwik przestaje by czym przypadkowym,
niezalenym czy wrcz niechcianym, a staje si czci rozmaitych sposobw
okrelania tosamoci kulturowej. Muzyka to nie tylko zamknita estetycznie
i nobilitowana artystycznie struktura, w ktrej mona doszukiwa si wyrazu stanw
emocjonalnych zakodowanych w tradycyjnym jzyku wypowiedzi muzycznej, ale
rwnie element rzeczywistoci dostpny dla wszystkich i otwarty na samodzielne
eksperymenty. Muzyka to bezporednia cz rodowiska kulturowego bdca jego
wiadectwem, a zarazem wypywajca ze rdowych dowiadcze na jego polu.

28
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie dwiku, Pozna 2013, s.51.

15
 Dwik i muzyka utkana z dwikw codziennoci albo dostrzeganie w codziennym
wymiarze akustycznym muzycznych waciwoci stao si wanym pryzmatem,
przez ktry postrzegano kultur z jej wielowymiarowymi zmianami i fluktuacjami
ery industrializacji29.

wiat dwikowy otwiera si na ingerencj z zewntrz, jednoczenie stajc si polem

eksploracji i inspiracji dla muzykw. To czas, w ktrym zaczyna si lawina przemian nie tylko
na gruncie odbierania dwiku, lecz take jego tworzenia. To rwnie czas, kiedy koncerty
powoli zaczynaj zmienia swoje znaczenie, a przestrze publiczna stopniowo nasika coraz
bardziej zrnicowan muzyk, wczajc w to sztuk haasw. Moliwoci technologiczne
sprawiy, e dwik mg by coraz goniejszy i dociera do wikszej rzeszy odbiorcw.
Dodatkowo stale poszerzajce si uniwersum dwikowe otaczajcego wiata przygotowywao
grunt pod obcowanie z muzyk miasta30. Zmiany te przeniosy si rwnie na grunt stricte
muzyczny, gdzie mona byo zaobserwowa coraz bardziej nowatorskie propozycje pracy
z dwikiem. Pojawia si pytanie o niewystarczalno terminu muzyka, w ktrej mieci si
coraz wicej dwikw uznawanych poprzednio za niemuzyczne. Dodatkowo wszelkie
wygenerowane przez miasto niespotykane wczeniej haasy pozwoliy przyzwyczai ludzkie
ucho zarwno do dwikw przetworzonych technologicznie, jak i coraz wikszej ich
obecnoci na jego obszarze. Muzyka moga sta si penoprawn czci przestrzeni publicznej:
zarwno w postaci spokojnego muzykowania na ulicy, jak i koncertw plenerowych.
Coraz popularniejsze staway si prby czenia twrczoci muzycznej z technologi.
Upatrywano w niej nowe narzdzie umoliwiajce poprowadzenie zarwno twrczoci jak
i odbioru muzyki w stron nowoci i wikszej otwartoci. Najpierw urzdzenia elektryczne,
a nastpnie elektroniczny byy w stanie doprowadzi do wyczekiwanej przez futurystw
sytuacji rwnego dostpu do muzyki i dwikw, ktre mona byo teraz przeksztaca
i dostosowywa do swoich umiejtnoci, a take zainteresowa. Dokonao si to przede
wszystkim za spraw gramofonu, a pniej magnetofonu oraz sprzonego z tymi urzdzeniami
rozwoju mediw masowych. Rozszerzenie wykorzystywanego instrumentarium, a take
moliwo uywania go w sposb niestandardowy przyczynia si do powstawania coraz
wikszej iloci amatorskiej muzyki, a co tym idzie do przeorganizowania znaczenia koncertw.
Powstanie muzyki rozrywkowej, w ktrej ju nie tylko wartoci muzyczne maj znaczenie, lecz
take charyzmatyczno artysty i jego zachowanie na scenie, doprowadzio do sytuacji, w ktrej

29
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie dwiku, Pozna 2013, s. 52.
30
W rozumieniu udwicznionego haasu ulicy, a nie w kategoriach wyszczeglnionych przez Roberta Losiaka.

16
koncert pozostaje wci dowiadczeniem dwikowym, ale przede wszystkim zaczyna by
przestrzeni dobrej zabawy.
Nastpnym krokiem w przd, majcym bardzo istotne znaczenie dla zmiany aktu
suchania muzyki bya moliwo nagrywania dwiku, a nastpnie jego odtwarzania w
oderwaniu od naturalnego rda. Mona j byo teraz oddzieli od danego kontekstu i miejsca.
Umoliwio to powstanie przynajmniej dwch nowych sposobw suchania: z jednej strony
tego, ktry Pierre Schaeffer nazwa suchaniem akuzmatycznym, pozbawionym jakiejkolwiek
wizualnej wskazwki dotyczcej rda dwiku, a z drugiej strony, suchania w tle.
Mona sdzi, e pojawienie si pierwszego sposobu suchania wznioso poziom
odbioru na nowy, wyszy poziom. Nagrania nie byy ju ledwie reprodukcjami wydarze na
ywo, ale stworzyy odrbne i autonomiczne wiaty dwikowe. Zdaniem Schaeffera
doprowadzio to do powstania nowego rodzaju dowiadczenia dowiadczenia czystego
dwiku31. Nagrany dwik pozwoli muzyce take wej w przestrze ycia codziennego,
umoliwiajc suchanie muzyki w tle (ambient listening), bdcej akompaniamentem dla
codziennych czynnoci: jazdy samochodem, zakupw, pracy itd. Zapotrzebowanie na
moliwo wikszego obcowania z muzyk pojawio si ju duo wczeniej, a dokadniej na
pocztku lat dwudziestych XX wieku, kiedy Erik Satie i Darius Milhaund tworzyli co, co
nazwali muzyk-meblem. Miaa ona by czci otaczajcych nas odgosw i braaby je pod
uwag32. Do wprowadzenia tej idei w ycie potrzebna bya odpowiednia technologia, ktr
wtedy jeszcze nie dysponowano.
Odkd, bowiem coraz waniejszy staje si akt suchania, take rzeczywisto
akustyczna i audiosfera miasta zmienia swoje znaczenie. Przestaje by wycznie nieistotnym
tem dla codziennych dziaa. Staje si nieodczn czci kulturowych aktywnoci. Coraz
wiksza aktywno dwikowa obecna w niemale kadej sferze ycia czowieka przywouje
na myl pytanie; czy codzienne otoczenie akustyczne przybiera ksztat, w ktrym moemy i
chcemy funkcjonowa.

1.2. Dwik, muzyka, rodowisko

Robert Losiak uwaa, e muzyka obecna w przestrzeni publicznej jest jednym
z najistotniejszych i najbardziej wyrazistych elementw budujcych dowiadczenie fonicznej
percepcji miasta. Zjawiska muzyczne pozostaj najatwiej uchwytne i rozpoznawalne

31
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie , op.cit., s. 43.
32
Ibidem.

17
w bogatej i zoonej strukturze miejskiej audiosfery. Tym, co decyduje o moliwoci
percepcyjnego wyodrbnienia zjawisk muzycznych, jest mwic jzykiem teorii muzyki
ich struktura meliczna33. Nie da si jednak podj tematu muzyki w miecie bez przyblienia
innych wanych poj opisujcych zjawiska dwikowe, z ktrymi w obrbie przestrzeni
miejskiej muzyka si spotyka, a take, na ktre si skada.
Wanymi terminami, ktre wystpuj w literaturze przedmiotu w kontekcie
poruszanego tematu, s: audiosfera, fonosfera, melosfera i sonosfera. Pomimo wielu prb
rozgranicze w funkcjonowaniu tych poj, ich definiowanie wci nie jest jednoznaczne.
Z tego powodu przyjmuj za Mari Goaszewsk, e audiosfera jest pojciem nadrzdnym
w stosunku do pozostaych i ujmujcym w najbardziej oglny sposb problem rodowiska
dwikowego rozpatrywanego przez pryzmat zdolnoci percepcyjnych czowieka34. W obrbie
tak rozumianej audiosfery wyrni mona rnego rodzaju fenomeny akustyczne. Z punktu
widzenia analizy muzykologicznej obejmuj one, zjawiska muzyczne, dwikowe oraz
foniczne, ktre wsptworz audialny obraz miasta. Dla ich okrelenia Maciej Gob proponuje
wymienione powyej kategorie: melosfery, sonosfery i fonosfery35. Intersujce mnie
najbardziej, a wyodrbnione przez Goba szczeglnej klasy zjawiska foniczne okrelone
pojciem melosfery, definiowane s, jako sposb organizacji tworzcych przestrze
dwikow ogu zjawisk diastematycznych36. Badanie tej strefy oddzielnie jest niemoliwe.
Wzajemne przenikanie si dwikw nie pozwala na rozpatrywanie zjawisk muzycznych bez
odniesienia do audiosfery miasta.
Biorc pod uwag nadrzdn warto audiosfery, warto wspomnie rwnie
o podziale, jakiego dokonaa Goaszewska w jej obrbie. Badaczka wyodrbnia audiosfer
potoczn, zorganizowan i wyspecjalizowan. Pierwsza z nich to caoksztat dwikw
prywatnego otoczenia zwizany z atmosfer domow i przestrzeni oswojon. Kolejne pojcie
dotyczy zespou rnorodnych odgosw otoczenia, najczciej przyrodniczych, stanowicych
harmonijn cao. Audiosfera wyspecjalizowana decyduje za o wyranie odmiennej
specyfice przestrzeni, charakterystycznej dla konkretnego rodowiska (na przykad dwiki
miasta)37.

33
Robert Losiak, Muzyka w przestrzeni publicznej miasta. Z bada nad pejzaem dwikowym Wrocawia, [w:]
Dwik w krajobrazie jako przedmiot bada interdyscyplinarnych, Lublin 2008, s.253-254.
34
Maria Goaszewska, Estetyka piciu zmysw, Warszawa 1997.
35
Maciej Gob, Muzyczna moderna w XX wieku. Midzy kontynuacj, nowoci, a zmian fonosystemu,
Wrocaw 2011, s. 199.
36
Ibidem.
37
T. Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s. 30-35.

18
 Istotne dla moich bada wydaje si by rwnie pojcie pejzau lub krajobrazu
dwikowego (okrelenia uywane wymiennie, w jzyku angielskim: soundscape)
wprowadzone przez Raymonda Murraya Schafera. Wedug badacza jest to rodowisko
akustyczne konkretnego miejsca, obszaru geograficznego, kulturowego, a take zdarzenia lub
sytuacji (na przykad kraju, krainy geograficznej, miejscowoci, biura, parku czy ulicy, ale
take uroczystoci, spektaklu lub audycji). Schafer piszc o swoich wczesnych
dowiadczeniach z pojciem pejzau wspomina: Brakowao mi sowa opisujcego w wir
przyjemnoci i blu, ktry odczuwaem w uszach od rana po noc. Przyszo mi na myl
wyraenie pejza dwikowy. Wydaje mi si, e sam je wymyliem38, cho moe
poyczyem je skd jest to bez znaczenia. Uywaem je oglnie w odniesieniu do rodowiska
dwikowego, jak i do konkretnych jego przykadw39. Jeszcze dokadniejsze tumaczenie
terminu zawiera opracowany przez Schaferowsk grup sownik ekologii akustycznej: Pejza
dwikowy jest to rodowisko dwikowe pojmowane z naciskiem na sposb, w jaki jest ono
postrzegane przez jednostk lub spoeczestwo. Pejza dwikowy zaley, wic od stosunku
midzy jednostk i dowolnym rodowiskiem dwikowym40.
Z kolei Sebastian Bernat tak definiuje krajobraz dwikowy:

[] cao przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez czowieka

na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi, bdce rdem aktualnie postrzeganych
dwikw, reprezentujcych okrelone cechy estetyczne i odpowiadajcych za
uzupenianie widoku o okrelone informacje. [] Krajobraz dwikowy jest jednym
z elementw systemu informacyjnego rodowiska geograficznego, odzwierciedla
zjawiska spoeczno-ekonomiczne, kulturowe i przyrodnicze; jest indywidualny dla
kadego regionu, jest czci ducha miejsca. Dwik wytwarza skojarzenia
z wizualn pamici miasta (miejsca)41.

Na podstawie powyszych informacji twierdz, e pojcia audiosfera i pejza

dwikowy s sobie tosame pod wzgldem obejmowanych zjawisk i zdarze. Rnica polega
na tym, e drugie z wymienianych poj zawiera w sobie czynnik subiektywnego podejcia

38
Tomasz Misiak w ksice Kulturowe przestrzenie dwiku podaje, e pojcie zostao pierwszy raz uyte przez
Alvina Luciera.
39
Robert Losiak, Miejskie pejzae dwikowe. Z projektu bada nad audiosfer w dowiadczeniu odbiorczym,
[w:] Przestrzenie wizualne i akustyczne czowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda bada,
red. Agnieszka Janiak, Wanda Krzemiska, Anna Wojtasik-Tokarz, Wrocaw 2007, s. 241.
40
Ibidem.
41
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania krajobrazw dwikowych, [w:] Dwik w,op. cit., s 105.

19
odbiorcy do rodowiska akustycznego, ktrym jest audiosfera. Audiosfera to zbir zdarze
dwikowych, pejza dwikowy to pole ich interakcji, studium dwikw
w powizaniu z yciem i spoeczestwem42. Pejza dwikowy jest, zatem osobistym
odbiorem audiosfery.
Badania nad pejzaem dwikowym rozpite s pomidzy nauk, spoeczestwem
i sztuk. Interdyscyplinarne badania nad jego struktur powinny, zatem nieustannie oscylowa
pomidzy skal mikro gdy bada si dwik, jako fal o okrelonych wasnociach
akustycznych i jej wpyw na ludzki organizm oraz skal makro w ramach, ktrej
podejmujemy si okrelenia interakcji systemu ze rodowiskiem.
Bardzo istotne w badaniach Schafera, a take w kontekcie tej pracy wydaje si
rozrnienie obszarw dwikowych na hi-fi i lo-fi. Mianem hi- fi okrelamy system
o korzystnym stosunku sygnau do zakce, natomiast w systemie lo-fi pojedyncze ciko
wyodrbni poszczeglne sygnay dwikowe.

Na og w obszarze dwikowym hi-fi mieszaj si bardziej odgosy wsi

ni miasta, nocy bardziej ni dnia czasw dawnych raczej ni dzisiejszych. Dni
wite, zanim stay si witami, byy ciche. W pejzau hi-fi nawet najmniejsze
zakcenie moe oznacza ciekaw lub wan informacj.()W zatoczonym
obszarze lo-fi pojedyncze sygnay akustyczne s niewyrane. Okrelony dwik
krok na niegu, gwizd dalekiego pocigu lub dzwon kocielny po drugiej stronie
doliny przytumiony jest szerokopasmowym szumem. Ginie perspektywa.
Wszystkie dwiki dochodz z bliska. Na skrzyowaniu w centrum miasta nie ma
ju odlegoci pozostaje tylko obecno. Gosy krzyuj si we wszystkich
kanaach i aby usysze najzwyczajniejsze dwiki, trzeba je monstrualnie
wzmocni. W skrajnym przypadku w pejzau dwikowym lo fi stosunek sygnau
do szumu wynosi 1: 1 i ju nie wiadomo, czego, jeli czegokolwiek
w ogle, naley sucha43.

rdem pejzau dwikowego lo fi staa si rewolucja przemysowa, a w wiecie

sztuki zapewne dziaania muzycznego awangardy (futurystw). Zatarcie granicy pomidzy
sztuk, a dwikami pochodzcymi z otaczajcego nas otoczenia jest najbardziej uderzajc
cech dwudziestowiecznej muzyki. W bardzo szybkim tempie haasy nowoczesnego ycia
przemysowego zdominoway dwiki natury i niemale cakowicie wypary te drugie z miasta.

42
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie , op. cit., s. 70.
43
Ibidem.

20
Z pocztkiem XX wieku miejskie ucho przyzwyczaio si do zmechanizowanych dwikw.
Wedug Schafera potne haasy cywilizacji s wynikiem imperialistycznych ambicji, a
ekspansja terytorialna zawsze bya jednym z ludzkich celw. Podobnie jak nie chcemy, aby w
naszym yciu znajdoway si obszary nieuprawiane i nieopanowane, tak te wzbraniamy si
przed zachowaniem spokojnej, nienaszpikowanej dwikiem przestrzeni akustycznej44.
Jak ju wspominaam wczeniej, w mojej pracy zajm si tylko zjawiskami
mieszczcymi si w obrbie melosfery. Pynno dwiku i moliwo jego przenikania
powoduje, e nie da si ich cakowicie oddzieli od reszty skadnikw audiosfery. W zwizku
z tym postaram si wyszczeglni rozpoznane przeze mnie zjawiska meliczne, a take wskaza
na ich powizania z dwikami, ktrymi s otoczone. Zanim przejd jednak do opisu
konkretnych zjawisk znajdujcych si w okrelonej przestrzeni, chciaabym przedstawi
teoretyczne rozwaania na temat muzyki w miecie, ktre posu mi w dalszym etapie pracy,
jako narzdzie badawcze.

1.3. Przekaz muzycznokulturowy

W myl definicji Macieja Goba melosfera, ma odniesienie cile muzyczne, co
znaczy, e pojcie to odwouje si do zasad muzycznego ksztatowania, do regu syntaksy
i skadni muzycznej. Sugeruje rwnoczenie odwoanie do sfery znacze i wartoci
rozumianych, jako przekaz kulturowy45. W tym kontekcie kultura rozumiana jest, jako system
aksjosemiotyczny, sfera znakw i wartoci, odniesie do przedmiotw, jak rwnie tego
wszystkiego, co ma charakter bardzo czsto niematerialny, ale duchowy46. Muzyka
w miecie rozpoznawalna jest zatem nie tylko ze wzgldu na jej dwikow form, lecz take
z uwagi na zoony kontekst odniesie, w szczeglnoci za z uwagi na jej aspekt artystyczny
i estetyczny. Te ostatnie s najtrudniejsze do przeanalizowania ze wzgldu na rnorodno
gustw i problem z ich mierzalnoci. Audiosfera (a co za tym idzie, rwnie melosfera)
domaga si wyjanienia, a take zrozumienia jej przekazu, zarwno na poziomie znacze
(informacji, emocji), jak i wartoci estetycznych. W przestrzeni miasta istnieje rwnie wiele
rde wytwarzania dwiku, jak i odbiorcw, co dodatkowo jeszcze spraw komplikuje:
Muzyka jest tworem ludzkiego zachowania, ktre z kolei jest ksztatowane tak, by mogo
wytwarza muzyk, a co za tymi idzie, muzyk naley bada nie jako zbir dwikw

44
Ibidem, s. 72.
45
Maciej Gob, Muzyczna moderna, op. cit., s.199.
46
http://www.polskieradio.pl/13/53/Artykul/587756,Rozmowa-z-Bogdanem-Zdrojewskim, dostp: 10.09.2014.

21
wyizolowanych z kontekstu, w ktrym si pojawiaj, ale jako przekaz zanurzony w kultur:
w jej mechanizmy, tendencje, nurty itd.47. Ujciem muzyki, jako zwykego zbioru dwikw,
ktre maj brzmie w okrelony sposb moe zaj si muzykologia. W kontekcie
podejmowanego tematu takie podejcie nie wydaje si by szczeglnie interesujce. Przyjmuj,
zatem, e muzyka jest zjawiskiem spoeczno-kulturowym, dziki czemu badanie muzycznej
przestrzeni miasta moe by nie tylko wane, lecz take intrygujce i zajmujce. Trzeba j
rozpatrywa wielokierunkowo. Nie mona jednoznacznie rozdzieli muzycznej, dwikowej
i kulturowej strony przekazu audialnego. W przypadku braku chocia jednego z tych
elementw przekaz ten nie byby kompletny. System dwikowy jest z gruntu ambiwalentny.
Z jednej strony jest wytworem zachowania, na ktre sam wpywa, z drugiej za, pozwala
wpywa na siebie. Z punktu widzenia muzykologicznego muzyka to przede wszystkim zbir
dwikw, ktre zawarte s w nutach i brzmi w okrelony sposb. Jednak dwiki te mog
by determinowane wartociami danego spoeczestwa, ktre za ich pomoc wyraa pewne
konkretne znaczenia.
Sztuka muzyczna z natury jest spoeczna i dlatego jej rozwj, jak rwnie rozwj
innych form wiedzy, jest uzaleniony od wzajemnych wpyww i wymiany idei. Najwiksz
rol w muzyce odgrywa uczucie i wyobrania48. W badaniu muzyki z perspektywy kulturowej
niejednokrotnie podkrela si fakt, e muzyka wyraa lub wywouje emocje. Kada kultura od
zawsze miaa pewien odrbny i charakterystyczny styl muzyczny. Kady przekaz muzyczny
jest zatem wyrazem zachowania si czowieka w danej kulturze i niesie ze sob okrelone
w teje kulturze emocje poprzez ten przekaz wyraane49, a co za tym idzie muzyka moe
istnie w miecie midzy innymi, jako nonik przernych kultur wypeniajcych je po brzegi.
Potrafi take wyraa i ksztatowa emocje wytwarzane przez kultur. Kolejnym badaczem,
uwaajcy muzyk za kwesti bardziej spoeczn ni dwikow jest David P. McAllester,
ktry twierdzi, e trzeba bada muzyk jako zachowanie spoeczne. Muzyka jest gwnie
kwesti wartoci, a nie kwesti nut50. Jak ju wspomniaam wczeniej za Losiakiem,
muzyczne zjawiska pozostaj jednak najatwiej uchwytne i rozpoznawalne w strukturze
audiosfery. Nie oznacza to wcale, e s one atwe do zinterpretowania. Aktualnie powstaje
wiele nowych dziedzin naukowych badajcych przekaz muzyczny odchodzcych od analizy
jego zapisu, a zwracajcych si ku dowiadczaniu muzyki, ktre jest ywe i zanurzone w relacje

47
Robert Losiak, Muzyka w przestrzeni publicznej miasta z bada nad pejzaem dwikowym Wrocawia, [w:]
Dwik w , op. cit., s. 257.
48
Adam Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach, op.cit., s. 15.
49
Ibidem, s.16.
50
Ibidem, s. 18.

22
spoeczno-kulturowe. Wspczenie zainteresowanymi takim ujciem dwiku i muzyki s
midzy innymi dziedziny takie jak: antropologia muzyki, etnomuzykologia, folklorystyka
muzyczna, komparatystyka muzykologiczna, w ktrych widoczne staje si badanie muzyki
w dwch perspektywach. Pierwsza z nich postrzega j, jako wewntrzny, spjny system
tworzcy autonomiczn cao, druga za widzi w niej element systemu kulturowego, kae
zwraca uwag na kontekst lub orientacje spoeczno-kulturowe zwizane z muzyk.
Muzyka jest bardzo intensywnym bodcem, mocno zwizanym z indywidualn
percepcj. Nie tylko czy si z przestrzeni wizualn. Stanowi czsto to, ktre nadaje rytm
naszym krokom, ale take wytwarza skojarzenia z pamici wizualn: Wywoane
zapamitanymi dwikami, a zwaszcza sekwencjami dwikw (melodi) skojarzenia s
spoiwem integrujcymi postrzegane scenerie. Odbir dwiku jest wanym skadnikiem
naszych dozna emocjonalnych (przeycia estetycznego), dwik tworzy atmosfer miejsca51.
Czsto muzyka dobierana jest tak, aby tworzy konkretny klimat w obrbie danej przestrzeni,
chocia ze wzgldu na indywidualne dowiadczenia czowieka nigdy nie wiadomo czy nie
wywoa odmiennych emocji od zamierzonych. Gdy ucho i umys z rnorodnych bodcw
dwikowych wyodrbni muzyk, uruchamia si caa sie konotacji syszany utwr
przywouje obrazy i emocje. Tworzy si co w rodzaju przestrzeni fabularnej, ktra wskazuje
na powizanie midzy dzieem, wiedz o nim i indywidualnymi dowiadczeniami zapisanymi
w pamici odbiorcy52.
Ju w latach czterdziestych XX wieku teoretycy tacy jak Theodor W. Adorno i Aldous
Huxley zauwayli niebezpieczne skutki ideologiczne biernego suchania. Obawa polegaa na
tym, e oko jest zawsze organem nacisku, pracy i koncentracji; chwyta okrelony obiekt.
Z kolei ucho laika (w przeciwiestwie do ucha muzycznego eksperta) jest nieokrelone
i bierne. Nie trzeba go otwiera tak jak oka, w porwnaniu z nim jest opieszae i apatyczne53.
W tym czasie Muzak Corporation uywaa ta muzycznego do regulowania nastrojw
i polepszania efektywnoci pracy robotnikw fabryk i zakadw produkcyjnych. Mimo
wszechobecnoci i rynkowego sukcesu sowo muzak bardzo szybko zaczo kojarzy si
z jedn z gorszych obelg skierowan w stron melodyjnych dwikw. Oznaczao z muzyk
i niewaciwy sposb suchania. Na pocztku lat siedemdziesitych XX wieku Brian Eno,
kompozytor muzyki eksperymentalnej i progresywnego rocka, dostrzeg potencja suchania

51
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania , op. cit., s. 101
52
Anna Chka-Gotkowicz, Ucho i umys. Szkice o dowiadczaniu muzyki, Gdask 2012, s. 51.
53
Hans Eisler, Theodor W. Adorno, Polityka syszenia, prze. Maria Matuszkiewicz, [w:] Kultura dwiku,
op.cit., s. 104.

23
w tle. Prawdziw potrzeb stworzenia muzyki ambient Brian Eno uwiadomi sobie, gdy lea
w szpitalu po wypadku i nie mg sam poradzi sobie z pogonieniem muzyki. Jego zdaniem
takie suchanie pozwalao na nowe dowiadczenie przestrzeni muzycznej i dwikowej.
Zmiana ta spowodowaa odejcie od przekona, ktre wci panoway wwczas w biznesie
pytowym e ludzie nie potrafi skupi na duej uwagi i chc, eby muzyka bya
rozrywkowa, eby duo si dziao, chc wyranego rytmu i piosenkowej struktury, a przede
wszystkim wokalu. Brian Eno zauway co przeciwnego. Ludzie zaczli chcie uywa
muzyki w inny sposb jako cz klimatu (ambience) ycia chcieliby bya czym cigym,
swoistym otoczeniem. Celem byo zanurzenie si w muzyce tak, by w niej pywa, dryfowa
na niej, zagubi si w gbinie, a take stworzenie muzyki, ktra bdzie miejscem, poczuciem.
Muzyki nadajcej barw caemu otoczeniu 54. Zdaniem Eno muzyka ambient powinna podczas
odbioru angaowa nie tylko such, lecz take wiele innych poziomw percepcji, nie
koncentrujc si na adnym z nich. Co najwaniejsze, powinna by jednoczenie atwa do
zignorowania i mogca wzbudzi zainteresowanie, splata si z caym rodowiskiem
dwikowym otoczenia, w ktrym jest prezentowana. W ten sposb wana ma by nie tyle
sama muzyka, ile wynik jej wspbrzmienia z otoczeniem55. Pocztkowo to przede wszystkim
malarze i pisarze doceniali dzieo Eno. Powodem jest zapewne to, e zawody te sprzyjaj
suchaniu muzyki podczas pracy i tworzeniu sobie przyjaznej atmosfery podczas jej trwania.
Sama piszc te sowa korzystam z muzyki ambient, ktr sycha w tle.
Tak naprawd rnica midzy muzakiem, a ambientem jest do istotna, cho moe na
pocztku niedostrzegalna. Otoczenie (ambience) definiuje si jako atmosfer,
wszechogarniajcy wpyw, zabarwienie. Muzyka ambient miaa by tworem komponowanym
specjalnie na potrzeby konkretnego miejsca i sytuacji, a jej cech szczegln jest fakt, e moe
by syszalna lub nie. Muzyka otoczenia powinna odpowiada szerokiej gamie nastrojw
i rodowisk, w ktrych jest usytuowana. Muzak, czyli muzyka z puszki (canned music), ma
dziaanie wrcz przeciwne. Gwnym celem jest ujednolicanie przestrzeni, tworzenie jak
najbardziej podobnych do siebie rodowisk dwikowych, pozbawionych jakiejkolwiek
indywidualnoci. Tam, gdzie konwencjonalna muzyka ta usuwa wszelkie wtpliwoci
i niepewno (a zatem wszystko to, co naprawd ciekawe) wprowadzajc wszdzie takie same
znajome dwiki, niezalenie od miejsca, to muzyka ambient chce zachowa te waciwoci,
dziki ktrym dany obszar zachowuje swoj wyjtkowo, proponujc spjno dwikow
i wizualn. O ile muzak wykorzystywany jest midzy innymi tam intencj jest rozweselanie

54
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s. 144.
55
Ibidem.

24
i tworzenie poczucia przyjaznego otoczenia, a tym samym prawdopodobnie wzmocnienie
tempa wykonywania zada, to muzyka ambient dziaa wrcz odwrotnie majc na celu
wprowadzanie spokoju, tworzc miejsca do mylenia. Muzyka ambient musi by w stanie
wchon wiele poziomw uwagi suchowej bez faworyzowania adnego z nich, tak by nie
zdominowa przestrzeni, w ktrej istnieje, a raczej da si poczy z ni i stworzy jednolit
kompozycj.

1.4. Czasowo i usytuowanie

Dwik jest ulotny, czsto bezpowrotnie zapominany, a co za tym idzie, nie do
odtworzenia. Audiosfera miasta zmienia si kadego dnia. To, jak wiele muzycznych dwikw
usyszmy na ulicy zaley od pory dnia, roku, pogody, nastroju osb, ktre ten dwik
wytwarzaj i wielu, wielu innych elementw. Nie sposb zliczy moliwych kompilacji
dwikowych. W obrbie miejskiej przestrzeni istnieje ogromna ilo miejsc, w ktrych
muzyczne to stale si zmienia. Moemy wyrni rwnie miejsca stae fonicznie. W
charakterystyce wybranych miejsc czy obszarw miasta trzeba uwzgldni ich potencjaln
moliwo przeksztacenia w obrbie audiosfery. Zazwyczaj wpyw na te przeksztacenia
mona wiza z dziaalnoci czowieka jego cywilizacyjn i kulturow obecnoci w danej
przestrzeni, a take dodatkowymi czynnikami zewntrznymi.
Audiosfer miasta wsptworzy zarwno muzyka wpisana na trwae w jego przestrze
i zwizana z okrelonym miejscem (np. ulic, placem, dzielnic), czasem (por dnia,
uroczystoci, dniem witecznym) lub obiektem (np. kocioem, miejscem rozrywki czy
handlu), jak te muzyka obecna akcydentalnie, jednorazowo. To rozrnienie, zaczerpnite
z prac Roberta Losiaka, wydaje si podstawowe w analizie pejzau dwikowego56.
W miejscach powszechnie dostpnych nie funkcjonuj jedynie dwiki, ktrych rdo
znajduje si bezporedni na zewntrz: czsto docieraj do przechodniw z przestrzeni
domowej czy pracowniczej odtwarzanej jedynie dla osobistego uytku. Badania, ktre
przeprowadzone zostay na terenie Wrocawia wykazay, e muzyka zajmuje przestrze na trzy
rne sposoby. Moe wystpowa w miecie w otwartej strefie, gdzie jest dominujcym
zdarzeniem dwikowym: skupia uwag, a take w pewien sposb organizuje przestrze
miasta. Moe sta si zarwno centrum, ktre skupia dookoa ludzi, a take dziaa wrcz
odwrotnie powodujc oddalanie si przechodniw od miejsca swojego wystpowania,

56
Robert Losiak, Foniczne ingerencje w miejskiej przestrzeni. Instalacja dwikowa (Od)gosy w zaukach,
op.cit., s. 81.

25
odstraszajc ich za spraw oferowanych dwikw. Jej obecno jest dominujca, ale
nieprzytaczajca. Nie stanowi ograniczenia dla danego obszaru, nie wypenia go cakowicie.
Muzyka moe wystpowa rwnie w przestrzeni ograniczonej, takiej jak np. przejcie
podziemne. Buduje swojego rodzaju enklaw przestrzenn i akustyczn, nie jest syszalna poza
wyznaczonym obszarem. Jako trzecia i ostatnia moliwo wyrniona zostaje muzyka obecna
totalnie. Przykadem moe by tutaj koncert, ktry posiada dobre nagonienie. Dwik
wypenia przestrze cakowicie. Nie mona przed nim uciec, staje si osi wydarze 57.
W zalenoci od akustycznej informacji mona rwnie wydziela: dwiki
charakterystyczne pierwszoplanowe (soundmark, foreground) oraz dwiki ta (keynote
sound, background). Pierwsze z nich charakteryzuj si krtkim, zamierzonym sygnaem,
indywidualnoci, przyciganiem uwagi, wieloci, dynamik, s zwizane z okrelonymi
wydarzeniami. Dwiki ta natomiast s dugie, cige, zoone, tworz atmosfer, maj stae
pooenie, nie wymagaj uwagi58. To rozrnienie odpowiada rwnie sposobom dziaania
muzyki, ktra w przestrzeni funkcjonuje czasem wanie, jako to, zwyky umilacz czasu, nie
za bardzo zwracajcy na siebie uwag. Moe by te odbierana jako haas stworzony za pomoc
wielu zlepionych ze sob materii dwikowych. Zdarzaj si te melodie-sygnay, ktre
natychmiast zwracaj nasz uwag i wzbudzaj zainteresowanie.
Obecno muzyki w miecie porzdkuje przestrze w sensie czasowym, a take sama
jest porzdkowana przez reguy t przestrzeni rzdzce. Mona powiedzie, e muzyka
z jednej strony wpisuje si w czas miasta rozumiany, jako jego rytm, z drugiej za sama ten
rytm wyznacza. Jest zatem rytm dobowy, codzienny, witeczny, wyznaczony zmiennoci pr
roku. Muzyka obecna jest w miecie podczas koncertw plenerowych, uwietnia uroczystoci
kocielne i pastwowe, parady uliczne i inne wydarzenia.
R. Murray Schafer zwraca rwnie uwag (o czym wspominaam ju wczeniej) na
zmiany, jakie w odbiorze dwiku spowodoway nowe technologie, a przede wszystkim
moliwo nagrywania. Umiejtno przenoszenia dwikw od miejsca ich powstawania
zmienia sposb ich pojmowania. Wczeniej dwik istnia jedynie w miejscu, w ktrym by
wytwarzany, istniao zawsze bezporednie powizanie ze rdem dwiku. Kady dwik
mg by wykonany tylko raz, nie mona byo uzyska ponownie identycznego efektu, jedynie
podobne. Najwaniejsza zmiana jaka zasza to fakt, e wczeniej nie trzeba byo bada
kontekstu czy wpywu jaki ma na dwik miejsca jego wystpowania, ktre nie jest miejscem
jego wytwarzania, co na pewno bardzo wane jest obecnie. Wczeniej ludzki glos nis si tylko

57
Robert Losiak, Muzyka w przestrzeni, op. cit., s. 257-258.
58
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania, op. cit., s. 103.

26
na daleko, jak siga krzyk Moliwo przenoszenia dwikw moe bardzo czsto powodowa
u odbiorcw zmieszanie i zagubienie, gdy idc ulic sysz dwik niepasujcy kulturowo do
czasu, w jakim si znajdujemy lub miejsca. Aktualnie spotykamy dwiki, ktre mog by
identyczne w wielu miejscach jednoczenie np. w sieciowych sklepach wypenionych t sam
muzyk, miejsca, w ktrych wczone s te same radioodbiorniki. Czas umilaj nam melodie,
ktre tak dobrze ju przecie znamy i podpiewujemy.
Wiek XX da nam moliwo przemieszczania dwikw zarwno w czasie, jak
i w przestrzeni. Kolekcja pyt moe zawiera nagrania pochodzce z bardzo rnych kultur
i okresw historycznych, co w czasach poprzedzajcych nasze stulecie wydawaoby si czym
nienaturalnym i surrealistycznym.

1.5. Znaczenie
Dwik wpywa na jako krajobrazu, ksztatuje jego charakter, uzupenia obraz
przestrzeni wnoszc w ni now tre. W tym kontekcie naley zwrci uwag na znaczenie,
jakie ma dana muzyka dla przestrzeni publicznej. Warto wyodrbni muzyk charakterystyczn
dla miasta, ktra jest kulturowo (historycznie, etnicznie) z miastem powizana i stanowi moe
o jego tosamoci. Jako przykad wskaza mona midzy innymi hejna miasta, muzyk
kocielnych dzwonw czy folklor miejski. W przestrzeni miejskiej obecna jest take muzyka
pozbawiona bezporedniego odniesienia do kulturowej czy fonicznej tradycji miasta muzyka
uniwersalna. Mona powiedzie, e jest to muzyka charakterystyczna dla nie-miejsc.
Przestrze nie-miejsca nie tworzy ani szczeglnej tosamoci, ani relacji, lecz samotno
i podobiestwo59. W celu rozrnienia tych dwch typw muzyki Robert Losiak proponuje
kategorie: muzyka miasta i muzyka w miecie60.
Druga z nich jest bardzo charakterystyczna dla wspczesnoci. Socjologiczny aspekt
odbioru muzyki staje si dobrze widoczny w zglobalizowanej kulturze masowej, ktrej
nieodcznym elementem s midzy innymi powszechnie dostpne media, funkcjonujce
rwnie w przestrzeni miejskiej. Ta specyfika kulturowa wspczesnej obecnoci muzyki
w audiosferze polega w najwikszym skrcie na tym, e:

59
Marc Ague, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesnoci, prze. Roman Chymkowski,
Warszawa 2010, s. 71.
60
Robert Losiak, Muzyka w przestrzeni, op. cit., s. 255.

27
 Za porednictwem pyty gramofonowej, radia i telewizji ta sama muzyka
rozprzestrzenia si po caym wiecie. Kada osoba syszca, suchajca radia,
ogldajca telewizj, chodzca do kina czy na tace, jadajca w restauracjach,
chodzca do supermarketw, czy uczestniczca w przyjciach wytworzya w sobie
zostaa do tego zmuszona (by sobie radzi z percepcj dwiku) umiejtno
interpretowania i uywania dozna muzycznych, ktre pyn z gonikw w niemal
kadym miejscu. Te umiejtnoci nie wynikaj z jakiego sformalizowanego
nauczania, ale z codziennych procesw uczenia si61.

Zdarza si, e muzyka po prostu leci bez wikszego powodu i znaczenia, wszdzie
taka sama rozrywkowa. Dwik przyczynia si do dowartociowania lub odrzucenia
krajobrazw osoby przebywajce w obrbie danej przestrzeni, w ktr ten dwik ingeruje62.
Do tej pory powstao kilka projektw i bada, ktre miay sprawdzi jak dwik oddziauje na
postrzeganie przestrzeni miejskiej. Moe mie to wpyw zarwno z niesion przez dwik
informacj, jak i emocjami. W pionierskich studiach rodowiska dwikowego miast Michael
Southworth bada reakcje rnych grup ludzi podczas wycieczki dookoa Bostonu
i na tej podstawie wykaza, e ocena przestrzeni miejskiej zaley od informacyjnej zawartoci
dwiku, kontekstu, w ktrym jest on postrzegany63.
Muzyka czsto bywa nonikiem pewnych informacji, jest to proces skomplikowany,
ktry mona porwna do aktu komunikowania. W obrbie miasta, gdzie znajduje si tak wiele
rnych muzycznych dwikw moemy zaobserwowa zjawisko, ktre w nauce
o komunikowaniu nazywa si komunikowaniem do. Oznacza informowanie, a zatem
zakadajce minimum porozumienia, w przeciwiestwie do komunikowania dla, gdzie
zakada si istnienie podobnego stylu mwienia, prowadzcego nie tylko do odczytywania
informacji, ale do porozumienia. Komunikowanie do jest charakterystyczne dla
komunikowania masowego. Ta sama informacja przekazywana jest z jednego rda do wielu
odbiorcw. Rnice dotyczy odbioru64.
Proces komunikowania wie si take z kodowaniem informacji opierajcym si na:
symbolu (znaku) i symbolizacji. Symbolizacja jest procesem kodowania informacji,
zapisywania informacji w wyrnionym systemie znakw w czowieku (symbolizacja
wewntrzna) oraz w spoecznym przekazie informacji (symbolizacja zewntrzna)65.

61
Adam Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach, op. cit., s.18.
62
W wietle jednego z raportw uzupeniajcych Europejskiej Konwencji Krajobrazowych.
63
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania, op. cit., s. 103.
64
Mateusz Nie, Komunikowanie spoeczne i media. Perspektywa politologiczna, Krakw 2010, s.20.
65
Ibidem, s. 27.

28
W kontekcie odczytywania komunikatw muzycznych moemy take mwi o istnieniu
konotacji i denotacji. Denotacja (oznaczenie) jest uyciem danego znaku zgodnie z jego
podstawowym znaczeniem utrwalonym z kulturze. Konotacja (znaczenie) jest uyciem danego
znaku zgodnie ze skojarzeniami i emocjami, jakie dany znak wywouje u jednostki; wykracza
poza podstawowe, spoeczne rozumienie. Z muzyk jest tak samo. Jest ona nonikiem
informacji jednoczenie zawartej w kodzie kulturowym, jak i w kodzie wewntrznym,
stworzonym na podstawie indywidualnych wspomnie i dowiadcze. Idc tym tropem mona
skorzysta jeszcze z jednego podziau zaproponowanego przez Mateusza Niecia; na kognitariat
i ignorariat. Pierwsze okrelenie charakteryzuje grup odbiorcw rozumiejcych, a drugie
jedynie patrzcych, w myl hasa widz chce widzie, a nie myle 66. Przekadajc te dwie
kategorie na zmys suchu mona uzna, e pierwsza grupa to ludzie, ktrzy suchaj dwikw
i odbieraj je w sposb kontekstowy, natomiast druga grupa ludzi jedynie syszy dwiki
w oderwaniu od sytuacji.
Zagadnienie kontekstu dokadnie rozwija Edward T. Hall, charakteryzujc ten termin
jako sposb radzenia sobie z nadmiarem informacji. Przekaz nie osadzony w kontekcie jest
niekompletny, poniewa obejmuj tylko cz komunikatu. Nie kada muzyka w miecie musi
nie jak konkretn informacj. Kiedy jednak spenia funkcj informacyjn kontekst jest
bardzo istotny. Gdybymy zamknli oczy, nie myleli o tym, w jakim miejscu i sytuacji si
znajdujemy, muzyka byaby tylko nic nieznaczc melodi, ktra moe nam si podoba lub
nie. Hall pisze: Zasady decydujce o tym, co czowiek postrzega, a na co pozostaje lepy przez
cae ycie ( w tym przypadku, co syszy, a na co pozostaje guchy przyp. aut.), nie jest wcale
proste: naley w ty momencie rozway przynajmniej pi grup rnych kategorii wydarze.
S nimi: podmiot dziaania lub samo dziaanie, sytuacja, status jednostki
w systemie spoecznym, minione dowiadczenia oraz kultura.67 Na odbir dwiku maj
wpyw wszystkie wymienione czynniki, istotnie zmieniajc znacznie odbieranego przekazu
muzycznego. Gdyby nie kontekstowanie czowiek nie byby w stanie wytrzyma natenia
dwikw, jakie wystpuje w niektrych miejscach.
Korzystajc z podziau rodzajowego komunikowania, wprowadzonego przez Melvina
DeFleura mona powiedzie, e przekazy muzyczne osadzone w przestrzeni publicznej miasta
charakteryzuj si cechami przypisanymi komunikowaniu werbalnemu i masowemu.
Komunikowanie werbalne wyrnia: dialogowo, spontaniczno, sytuacyjno; przekaz

66
Ibidem, s. 28.
67
Edward T. Hall, Poza kultur, prze. Elbieta Godziak, przedruk w: red. Grzegorz Godlewski , Antropologia
sowa, Warszawa 2003, s. 130.

29
wzmocniony jest przez komunikowanie niewerbalne (gesty, mimika, tembr gosu), wyraajce
emocje i wskazwki interpretacyjne.68 S to cechy charakterystyczne rwnie dla wystpw
na ywo, gdzie mamy bezporedni kontakt z artystami. Za dialogowo mona uzna reakcje
na dziaania wystpujcego (oklaski, wrzucenie pienidzy, zakup pyty itp.) lub jej brak
informacja o tym czy si podoba czy nie. Komunikowanie masowe charakteryzuje osabiona
sytuacyjno, brak dialogowoci i spontanicznoci, oparte na identycznym przekazie,
indywidualne reakcje na ten sam przekaz69. Mona w tej kategorii umieci wszelkie dwiki
wydobywajce si z wntrz mieszka i lokali uytkowych.
Za pomoc rnego rodzaju melodii czsto wysyane s w przestrze komunikaty
dwikowe. Uliczni artyci prbuj nam przekaza informacj o tym, e potrzebuj pienidzy
lub e graj dobr muzyk i warto jej posucha, a moe nawet kupi pyt.
Za pomoc muzyki komunikuj si z przechodniami rwnie kluby, puby, sklepy czy
restauracje (w tym przypadku nadawca nie ma formy osobowej, zaporedniczeniem jest
przekanik muzyczny) wysyajce w przestrze sygna dwikowy w postaci muzyki, ktry
informuje o tym, e istniej, a czsto zdradza nawet wicej informacji, co udowodni
w dalszej czci pracy.
W tym miejscu warto przytoczy podzia wprowadzony przez Maciej Biaasa dotyczcy
sytuacji komunikacyjnych, w ktrych uczestniczy muzyka, poniewa kada z poniszych
sytuacji ma miejsce w przestrzeni publicznej miasta:

1.) sytuacja obcowania z muzyk (dzieo muzyczne jest nonikiem wartoci

estetycznych; istnieje kanoniczny model muzyki; kompozytorzy i wykonawcy s
profesjonalistami, ekspertami; suchacze s koneserami, melomanami);
2) sytuacja zabawy z muzyk (dzieo muzyczne jest nonikiem wartoci
ludycznych; muzyka jest rozrywk wypeniajc czas wolny; twrcy i wykonawcy
s entertainerami; odbiorcy s poszukiwaczami odprajcej rozrywki);
3) sytuacja politycznej instrumentalizacji muzyki (dzieo muzyczne jest
nonikiem wartoci politycznych; muzyka suy definiowaniu i eksponowaniu
postaw wiatopogldowych, ideologicznych i politycznych; twrcy i wykonawcy
wystpuj w roli dziaaczy politycznych; odbiorcy s uczestnikami ycia
politycznego).

68
Mateusz Nie, Komunikowanie spoeczne , op. cit., s.38.
69
Edward T. Hall, Poza kultur, op. cit., s. 130.

30
 1.6. Sposoby wystpowania muzyki w miecie
Muzyka w miecie pojawia si w rnej postaci. Moemy spotka si zarwno
z amatorskimi wystpami na chodniku, jak i profesjonalnie przygotowanym koncertem,
z muzyk wybrzmiewajc ze starego boomboxa czy telefonu komrkowego, a take
za pomoc profesjonalnego sprztu nagonieniowego. Usysze moemy dobre zarwno dobre
wykonanie, ktre moe mie wpyw na uwraliwianie odbiorcy albo wszechobecn muzyk
popularn, ktra jedyne co ma nam do zaoferowania to szybko wpadajcy do gowy rytm, nie
nioscy adnych treci. Pierwszym typem miejskiej formy muzycznej bdzie, wic muzyka
ywa pojawiajca si podczas koncertw, wystpie ulicznych muzykw czy piewu na
ulicach lub w parkach. Drugi typ to muzyka odtwarzana, czsto obecna w miejscach handlu,
usug, w kawiarniach i pubach, ale take jako muzyka wydobywajca si z wntrza mieszka
czy samochodw itp. Niektre przykady muzyki ywej, moe by to uliczne muzykowanie,
w utrwalonych formach staj si muzyk miasta, przez co rozumiem fakt, e tworz jego
muzyczn czy kulturow tradycj70. Dobrym przykadem moe by tu posta Moondoga
jednego z pierwszych improwizujcych kompozytorw, ktry wiadomie wykorzysta
przestrze publiczn do dziaa muzycznych. Do swojego ulicznego koncertowania upodoba
sobie jedno miejsce, w ktrym przez lata wystpowa. Z czasem zyskao ono nazw Rogu
Moondoga71.
Czasami zdarza si, e grajce na ulicy osoby znalazy si tam cakowicie przypadkowo,
a ich muzyka pojawia si w danym miejscu tylko na jeden dzie, inni zajmuj przestrze na
stae przyzwyczajajc jej uytkownikw do swojej obecnoci. Rnica dotyczy rwnie
zasigu danego wystpu, iloci wystpujcych osb, a take przestrzeni, w jakiej ma on
miejsce. Muzyk na ywo moe prezentowa zarwno jedna osoba, jak i liczna grupa ludzi,
zesp. Czsto wie si to z zajciem wikszej przestrzeni, a take ze zwikszeniem natenia
haasu, a co za tym idzie, wzbudzeniem wikszego zainteresowania osb postronnych.
Dodatkowo wystp moe by statyczny, a take angaujcy innych do wsplnego piewania
lub taczenia. Muzyka moe by akompaniamentem do innego rodzaju aktywnoci, ktre
wsplnie wspaniale si komponuj. Moe to by taniec, performance czy rnego rodzaju
sporty.
W tym przypadku znw nasuwa si potrzeba nawizania do procesw kontestowania
wyszczeglnionych przez Halla. Znaczenie i kontekst s ze sob nierozerwalnie zwizane.

70
Za Losiakiem.
71
Dariusz Brzostek, Przekrzykiwanie. Improwizator w przestrzeni publicznej, op. cit., s.4.

31
W przypadku dwikw (gwnie odtwarzanych) na stae wpisanych w przestrze miasta
mamy do czynienia z kontekstem wysokim. Naley jednak zaznaczy, e tylko wzgldem
mieszkacw Warszawy lub staych bywalcw, ktrzy w danej przestrzeni przebywaj na co
dzie wydobywajce si dwiki nios ju pewne stae znaczenia. Mieszkaniec Warszawy
rozumie je i w pewien sposb przez to te przestaje je zauwaa. Niskim kontekstem
charakteryzuje si muzyka spontaniczna (gwnie ywa), gdzie potrzeba wicej czasu
i zastanowienia by dowiedzie si, w jakim celu w danym miejscu si pojawia. Poza tym
czciej zwraca uwag przechodniw, w zwizku z zaskoczeniem jakie moe powodowa
u odbiorcy. Czasami muzyka spontaniczna moe charakteryzowa si wysokim kontekstem, ze
wzgldu na miejsce swojego wystpowania. Na przykad kiedy przed kocioem
zorganizowany jest koncert z muzyk religijn.

1.7. Intencjonalno
Dla dalszego rozpoznania przejaww wystpowania muzyki w miecie istotne wydaje
si uwzgldnienie intencji, jaka wie si z jej wprowadzeniem w przestrze publiczn.
Wskaza tu mona sytuacje wiadomego tworzenia czy aranowania muzyki, ktra staje si
w ten sposb muzyk-dla-miasta. Losiak definiuje j jako muzyk, ktra przeznaczona jest
wanie dla konkretnej przestrzeni i wprowadzona w t przestrze np. przez grup artystyczn
czy zarzd miasta72. Muzyka dla miasta niekoniecznie musi by muzyk miasta, ale moe si
po czasie tak sta. W wikszej mierze jednak w przestrzeni publicznej funkcjonuje muzyka
przypadkowa, ktrej obecno nie jest wynikiem wiadomych czy celowych dziaa, a ktra
z tego powodu traktowana by moe nawet jako element zanieczyszczenia audiosfery miasta.
Nie zawsze to, co przypadkowe, musi by gorsze od zaplanowanego. Oczywicie przez
przypadkowo rozumiem tutaj tylko brak intencjonalnego dziaania na korzy miejskiej
audiosfery, a nie wybr miejsca, w ktrym rozbrzmiewa muzyka. Dwiki te nie maj za
zadanie estetyzowa przestrzeni, a spenia inne cele, ktre przynios korzyci jedynie osobie
wystpujcej (np. materialne).
Kwestia intencji dotyczy jednak nie tylko wiadomej lub przypadkowej obecnoci
muzyki w przestrzeni miasta. Jest to take problem relacji pomidzy przestrzeni publiczn
i prywatn. W codziennych dowiadczeniach fonicznych obserwowa mona sytuacje
przekraczania granicy, przenikania muzyki pomidzy przestrzeni prywatn a publiczn.

72
Robert Losiak, Muzyka w przestrzeni, op. cit., s. 256.

32
Muzyka z otwartych okien mieszka i samochodw, w biurach, sklepach, punktach
usugowych, odtwarzana dla prywatnego uytku przez pracownikw, ale funkcjonujca
w przestrzeni publicznej, muzyka osobista ( z telefonw komrkowych, mp3 przenikajca
niekiedy poza przestrze gowow jej odbiorcw), wreszcie nocne piewy biesiadnikw
staj si muzyk publiczn, a zatem elementem audiosfery miasta.

1.8. Estetyka
Nawizania do wartoci estetycznych w opisach pejzay dwikowych pojawiaj si
rzadko i niekoniecznie w intencji, stricte, estetycznej, raczej jako oglny wyraz manifestowanej
akceptacji bd niechci wobec audiosfery. Problem z ujciem estetyczno-artystycznym
muzyki w miecie jest wielopaszczyznowy.
Jednym z gwnych utrudnie w odbiorze jest fragmentaryczno muzyki pojawiajcej
si w przestrzeni publicznej. Nie zawsze osoba przechodzca obok syszanego dwiku moe
si zatrzyma, a co gorsze, nie zawsze moe zatrzyma poruszajcy si dwik, ktry moe
dochodzi z rnego rodzaju rodkw transportu. Jednoczenie syszana melodia moe by
w ruchu, a raczej jej rdo, jak i osoba j odbierajca. Dodatkowo dwiki bardzo czsto
mieszaj si ze sob, tworzc mozaik utworw, ktre bardziej przypominaj haas. Zdarza si
rwnie, e muzyka pozbawiona swojego kontekstu traci na wartoci i ulega banalizacji:
Fragmentaryzacja jako zasada odbioru rozbija integralno formy muzycznej
i zrozumienie logiki jego przebiegu, uniemoliwia ogld utworu jako caociowo
postrzeganego dziea sztuki73.
Kiedy ju uda si rozrni poszczeglne utwory, a take dostrzec konkretne wartoci
w danym dziele czy wystpie muzycznym, pojawia si problem zrnicowania gustw.
Z jednej strony, muzyka w miecie moe kreowa gusta odbiorcw i stanowi cz procesu
edukacji muzycznej, a z drugiej, dociera do odbiorcw o wypracowanych gustach muzycznych,
ktrzy oceniaj jej warto wedug wasnych subiektywnych odczu.
Do estetyki nawizuje rwnie ekologia akustyczna, a take wszelkie dziaania z ni
zwizane. Schafer, nazywany czsto ojcem ekologii akustycznej, zaproponowa now
terminologi pozwalajc na skategoryzowanie wanych kwestii wspczesnej kultury dwiku
oraz przedstawi szereg projektw praktycznego rozwizywania problemw zwizanych
z zanieczyszczeniem rodowiska dwikowego:

73
Ibidem, s.259.

33
 Potrzeba wprowadzenia nowego terminu wynikaa
z zainteresowania si muzyk rodowiska w inny sposb ni dotychczas
kluczowym stao si nie tylko badanie wpywu dwiku na funkcjonowanie
czowieka, ale rwnie relacja dwikw natury i dwikw tworzonych
przez ludzi, dokumentowanie wynikw tego wspistnienia oraz edukacja
akustyczna, majca na celu zwikszenie wraliwoci na dwik, ktr
Schafer nazywa czyszczeniem uszu74.

Kanadyjski badacz przyczyni si te do wzmocnienia postawy podkrelajcej wag

wspdziaania na polach estetycznych, artystycznych, edukacyjnych, filozoficznych
i ekologicznych, ktre dopiero wsplnie mog stanowi odpowiednia baz dziaa w zakresie
ochrony i projektowania rodowiska akustycznego. Po propozycjach Schafera nie ma
wtpliwoci, e dwik i zwizane z nim zagadnienia nale do najwaniejszych problemw
kultury wspczesnej.
Akustyczny pejza wiata jest w fazie cigych przemian, poniewa bez przerwy
powstaj nowe dwiki. Przestrze dwikowa miasta podlega obecnie dynamicznym
zmianom, przejawiajcym si na trzech paszczyznach: 1) zrnicowania jakociowego,
2) nieustannego wzrostu ilociowego, 3) postpujcej mediatyzacji przekazw75.Te stae
zmiany musiay wpyn rwnie na ksztatowanie poczucia estetycznego:

Wraz z XX-wiecznymi dziaaniami artystycznymi sztuka (take

muzyka),coraz czciej wymykaa si ustalonym przez estetyk kategoriom.
Nowatorskie, eksperymentalne propozycje awangardy podday w wtpliwo
tradycyjnie pojmowane dzieo sztuki (). W najskrajniejszych swych postaciach
sztuka dezaktualizowaa przedmiot bada estetyki i stawiaa pod znakiem zapytania
jej dalsze istnienie w tradycyjnej postaci, podwaajc tym samym estetyczny
paradygmat sztuki76.

Dzisiejsze rodowisko dwikowe jest wrcz skrajnie rne od znanego wczeniej.

Nowe brzmienia, ktre swoj jakoci i intensywnoci tak odbiegaj od odgosw przeszoci,

74
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s. 28.
75
Krzemiska Wanda, Krzemiska Agnieszka, Ekspansja nowych form komunikacyjnych w rodowisku
dwikowym czowieka, [w:] Audiosfera miasta, op. cit., s. 110.
76
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op. cit., s. 11.

34
zwrciy ju uwag badaczy. Obudziy w nich poczucie zagroenia spowodowane szybkim
rozprzestrzenianiem si coraz bardziej licznych i wci goniejszych dwikw
przenikajcych w niemale kad sfer ludzkiego ycia. Patrzc na dziaania takich twrcw
jak Luigi Russolo czy Edgar Varese, ktry od lat dwudziestych poprzedniego stulecia
z upodobaniem wykorzystywa w swoich kompozycjach dwiki syren alarmowych, przez
Johna Cagea wczajcego do muzyki wszystkie dwiki, jakie mona usysze, czy
konkretystw pod wodz Pierrea Schaeffera77, po dzisiejsze poszukiwania muzyki
elektronicznej, utwierdzam si w przekonaniu, e czowiekowi jest dobrze z haasem,
a przejcie ulicami wielkich miast moe dostarczy kademu wielu interesujcych dozna.
Zdaniem Schafera wiat wymaga remontu. Wyglda na to, e wspczesne,
przesiknite w wielu miejscach chaotycznym haasem rodowisko dwikowe wymyka si
spod kontroli i oddala od upragnionej rwnowagi dwiku i ciszy: Mona go nazwa futuryst
o naturalistycznych tendencjach. O ile futuryci XX w. Zafascynowani byli haasami maszyn,
z kolegi Schafer, jako futurysta widzi przyszo maszyn w cichym ich funkcjonowaniu
i umuzyczniajcym sprzyjaniu uszom78.
Schafer dostrzega mianowicie, ze kluczem do wyjanienia stanu wspczesnej
audiosfery jest nie tylko a moe nie przede wszystkim rozwj technologiczny
i wynikajce z tego zanieczyszczenie rodowiska akustycznego, lecz bardziej estetyczna
postawa wspczesnego czowieka, a cilej mwic jego postawa anestetyczna, rozumiana
jako kulturowo uwarunkowany proces postpujcego znieczulenia zmysowego, proces, ktry
w znaczcym stopniu dotyczy rwnie percepcji audytywnej. Znieczulenie foniczne
przejawiaoby si idc za formuowan przez Wolfganga Welscha koncepcj anestetyki
jako tendencja do stpiania wraliwoci suchowej (w sensie fizjologicznym), jak
i estetycznej (w sensie aksjologicznym); odnosioby si te do rnych form audialnej
patologii: od aktw akustycznej (w tym muzycznej) przemocy, do tak charakterystycznego dla
wspczesnego czowieka lku wobec ciszy.
Chciaabym teraz nawiza do kategorii budzcej najwicej wtpliwoci i niespjnoci
interpretacyjnych w kontekcie muzyki, a take sztuki w ogle. Biorc pod uwag
niejednoznaczno terminw zwizanych z poczuciem pikna i kreowaniem gustw,
chciaabym w mojej pracy posuy si podziaem zaproponowanym przez Pierrea Bourdieu.
Wedug badacza preferencje, ktre wydaj si by osobiste tworz trzy grupy gustw
odpowiadajcym z grubsza poziomom wyksztacenia i klasom spoecznym. Bourdieu twierdzi,

77
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie , op. cit., s. 70.
78
Maksymilian Kapelaski, Schafer jako archetp(y), op. cit., s. 8.

35
e poczucie gustu rodzi podziay klasowe, a take moe by ich miar: nic nie daje takiej
moliwoci podkrelenia klasy jakiej osoby i takiej podstawy do uklasowienia, jak gusta
w dziedzinie muzyki. Podobnie jest z definiowaniem przestrzeni miejskiej, moemy za
pomoc muzyki przypisa jej miejsce w hierarchii, pewn klas.

Bourdieu przedstawia typologi gustw obejmujc: gust uprawomocniony (gust

wolnoci), gust redni i gust ludowy (gust koniecznoci). Gust uprawomocniony
koncentruje si wok dzie kulturowo i spoecznie uprawomocnionych, ronie wraz
z poziomem wyksztacenia, osigajc najwysze rejestry we frakcjach klasy
dominujcej, wyposaonej w najwyszy zakres kapitau kulturowego. Gust redni
dotyczy bardziej popularnych dzie artystycznych. Gust ludowy to wybr dzie
nalecych do muzyki lekkiej, piosenek pozbawionych charakteru twrczego,
ambicji artystycznych, ewentualnie muzyki o charakterze uczonym, ale
zdewaluowanej przez popularyzacj. Gust ten jest odwrotnie proporcjonalny do
wyksztacenia.79

Wartociujc muzyk w mojej pracy bd opiera si na powyszych kategoriach.

Gdy w pniejszej analizie pojawi si prba ujcia dwikw w pewn ram estetyczn za
dwiki mniej wartociowe uwaa bd te plasujce si najniej na przywoanej skali (gust
ludowy), a za bardziej wartociowe te, ktre znajduj si u gry (gust uprawomocniony).
Dodatkowo bd zwraca uwag na przygotowanie do wystpu, a take profesjonalizm lub jego
brak. Nie bd kierowa si subiektywnymi odczuciami, cho w przypadku muzyki jest to
bardzo trudne. Przede wszystkim ze wzgldu na jej umiejtno dziaania na emocje.

1.9. Odbir muzyki w miecie

Analiza wystpowania muzyki w miecie zmusza rwnie do rozpoznania aspektu
odbiorczego: sposobw jej dowiadczania i odbierania. Ze wzgldu na swoj
fragmentaryczno, a take za spraw moliwoci przenikania si dwikw, muzyka
funkcjonuje w miecie w cakiem inny sposb ni sfera wizualna. Dwiki bardzo czsto
dochodz do uszu ze wszystkich stron jednoczenie i w tym sensie nie jest to zbir
uporzdkowany. W dowiadczeniu wizualnym czowiek w pewien sposb porzdkuje materia
poprzez kolejno ogldanych elementw, w dowiadczeniu akustycznym moe on rwnie

79
Konstanty Stryczkowski, Czego suchasz? wolno i dyskryminacja w gustach muzycznych, [w:] Sztuka i
polityka, op. cit., s. 31.

36
odbiera wszystkie dwiki naraz: te z zewntrz ( np. muzyka z gonikw, gosy ludzi, odgos
hamowania, dzwonek do drzwi, szczekanie psa itd.), jak i z wewntrz
z organizmu (np. przeykanie liny, burczenie w brzuchu, westchnienia). Jak pisze Marshall
McLuhan, struktura przestrzeni akustycznej jest naturaln przestrzeni surowej natury:
niecig i niejednorodn80. W jej granicach dokonuje si szereg procesw wzajemnie si
przenikajcych, krzyujcych czy funkcjonujcych symultanicznie. Suchanie umoliwia
dowiadczenie mentalnego zaangaowania w pewien interrelacyjny proces. Widzenie kae
wybiera okrelony element z pewnej listy czy kolekcji.
W celu uzupenienia i potwierdzenia powyszych informacji warto przytoczy rwnie
kategorie zaproponowane przez Erika Davisa, ktry uwaa, e przestrze akustyczn
wyrniaj cztery cechy: symultaniczno, superimpozycja, nielinearno i rezonans. Rnica
pomidzy dowiadczaniem dwiku, a obrazu polega na tym, e jeli wiata o dwch rnych
barwach zcz si razem, powstaje trzecia barwa, ktra jest wynikiem ich poczenia. Kiedy
dwa rne dwiki s syszalne w jednym czasie, nie staj si jedn caoci, mog jedynie
bardziej lub mniej do siebie przystawa. Superimpozycja oznacza moliwo przenikania si
dwikw. Wyrniamy konkretne rda dwiku, ale nie potrafimy ich od siebie oddzieli,
mona sucha jednoczenie kilku rnych przekazw dwikowych. Rezonans w przestrzeni
miasta zdarza si raczej sporadycznie, moe by wynikiem masowych wydarze
zorganizowanych, na ktre miasto wyrazio zgod lub przejawem przemocy akustycznej.
Rezonansem nazywamy dziaanie dwiku, ktrego efektem jest wywoanie drga
odczuwanych fizycznie lub za pomoc zmysu wzroku81.
Such jedynie w bardzo wskich przypadkach moe by analizowany jako uniwersalna
zdolno odbierania bodcw akustycznych. Tak, jak mamy do czynienia z rnymi rodzajami
dwiku, a take rozmaitymi sferami jego wystpowania, tak te moemy mwi
o rnych sposobach, formach czy wariantach suchania82.
Percepcja suchowa, w kontekcie analizy melosfery miasta, powinna by czytana nie
tylko jako dowiadczenie biologiczne (fizjologiczne) czy fizyczne (akustyczne), lecz take jako
zjawisko psychologiczne, warunkowane kulturowo i socjologicznie, o czym wspominaam
wczeniej. Nie kady czowiek bdzie ten sam dwik odbiera w identyczny sposb. Musimy
pamita, e innym doznaniem jest suchanie dwikw niemuzycznych, a cakiem innym jest

80
Marshall McLuhan, Zrozumie media. Przeduenia czowieka, prze. Natalia Szczucka-Kubisz, Warszawa
2004, s. 127.
81
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op. cit., s. 78-81.
82
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op. cit., s. 8.

37
suchanie muzyki. W odbiorze suchanie dwikw miasta jest nieuwiadomione, do
waciwego suchania muzyki potrzebne s pewne zdolnoci takie jak np. pami, poczucie
rytmu, wyobrania, smak muzyczny itp., ktre nie wystpuj u wszystkich w takim samym
stopniu. Alan P. Merriam w ksice The antropology of music zauwaa, e na sposb odbioru
muzyki maj wpyw nastpujce czynniki: warunki funkcjonowania muzyki w danej kulturze
(np. kryteria pikna, melodyjnoci, talentu, poprawnoci), sposoby odnoszenia wrae
muzycznych do innych zmysw, uczu, stanu ducha itp., kwestia fizycznych i werbalnych
aspektw zachowania podczas tworzenia i odbioru przekazu muzycznego, rola i spoeczne
funkcjonowanie twrcw muzycznych w hierarchii spoecznej czy system edukacji
muzycznej83.
Merriam wyrnia cztery sposoby ludzkiego dowiadczania muzyki. Pierwszy,
najbliszy poziomowi odczytywania dosownego, polega na traktowaniu tekstu muzycznego
jako ilustracji jakiego zjawiska kulturowego, faktu czy wydarzenia. W takim odczytaniu
formie muzycznej przypisuje si kulturowo okrelone znaczenie. Przykadem mog by
ikoniczne znaki dwikowe (np. piewy ptakw), ktre prowadz do okrelonej konotacji
lektury caego utworu. Drugi sposb odnosi odbiorc do paszczyzny emocjonalnej,
warunkowanej take kulturowo. A zatem odczytywanie danego przekazu muzycznego jest
zawsze przekazem emocji albo wyrazem stanu emocjonalnego bohatera, o ktrym opowiada
w tekst muzyczny. Jest te sposobem budowania emocji w rodowisku odbiorcy ze wzgldu
na uyt form przekazu. Na przykad ze wzgldu na uycie innych instrumentw ni
w oryginale, ktre cakowicie zmieniaj warto prezentowanego utworu tworzc wikszy
adunek emocjonalny, moe to by take wystp dziecka, osoby niepenosprawnej lub
poczenie wystpu muzycznego z tacem. Kolejn paszczyzn odczytywania przekazu
muzycznego jest jego uwarunkowanie spoeczne. Muzyka pojawiajca si w danym czasie,
momencie, rodowisku, staje si uzewntrznieniem okrelonych pogldw, wyrazem zjawisk
i postaw spoecznych. Przekaz spoeczny uwikany jest w odczytanie spoeczne, ktrym
uwarunkowane s midzy innymi style muzyczne. Kulturowo-socjologiczne odebranie
przekazu muzycznego pozwala take na wpisywanie tekstu muzycznego w dyskursy
etnograficzne, polityczne, genderowe i inne. Mona twierdzi, e muzyka, odzwierciedlajc
zachowania kulturowe, przenika do gbszych znacze do wiata wartoci, ktry symbolizuje
wsplny wzorzec dla danej grupy czy wsplnoty kulturowej. Ostatni sposb dowiadczania

83
Adam Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach, op. cit., s.16.

38
przekazu muzycznego odnosi si do prymarnych czy wrcz pierwotnych aspektw ludzkiego
zachowania, ktre pozwalaj okreli relacj midzy dwikiem a behawioralnoci84.
Suchacze posiadaj zdolno do uywania tego samego typu muzyki, nawet tego
samego utworu muzycznego, na wiele rozmaitych sposobw i w wielu rnych sytuacjach.
Mona te powiedzie, e wanie nie posiadaj zdolnoci do uywania tego samego utworu w
ten sam sposb w innych sytuacjach. Podejrzewam, e wspaniaym uczuciem byoby odczuwa
te same emocje jakie sprawi moe suchanie symfonii na sali koncertowej odsuchujc jej na
suchawkach, a tym bardziej syszc j przypadkowo w pobliskiej kawiarni. Z drugiej jednak
strony s to cakowicie niezalene przeycia muzyczne, potrafice budzi odrbne emocje.
Reakcja jak powoduje muzyka na koncercie mogaby cakowicie sparaliowa nasze
codzienne dziaania, to dwiki, ktre potrafi sprawi, e reszta wiata znika. Ten sam utwr
odtwarzany w kawiarni moe wyda si temu samemu suchaczowi po prostu przyjemnym
wytchnieniem od ulicznego zgieku, ju nie wzniosym przeyciem estetycznym.
W naturalnej dwikosferze miast, uzalenionej od natenia ruchu, zaludnienia,
a nawet stylu ycia mieszkacw, muzyka jest prb podporzdkowania sobie przestrzeni.
Wydobywajca si z gonikw peni przede wszystkim funkcje dekoracyjne wprawia ludzi
w nastrj podany przez jednostki j wytwarzajce i zachca do podjcia dziaa przez nich
akceptowanych. Cho nie zawsze efekt jest zgodny z zaoeniami, poniewa tak jak
wspominaam, odbir muzyki czsto jest determinowany indywidualnymi gustami
i odczuciami. Mona take wyrazi siebie przez dwik, bo przecie muzyk na poziom ulicy
moe wnie kady na wiele sposobw: Wszak dwikowa tkanka miejska jest niezwykle
plastyczna, pynna, z atwoci poddaje si reyserowaniu przez tysice kolejnych
przechodniw-bohaterw85. Kady moe by zarwno twrc, jak i odbiorc miejskiej
melosfery, oczywicie jeli przekaz muzyczny mieci si w graniach oglnoprzyjtych zasad
obowizujcych a danym pastwie, nie moe by to muzyka nacechowana negatywnie
wzgldem innych osb czy kultur, a przede wszystkim wadz.
Majc na uwadze ewolucj dwiku, a take percepcji suchowej, ktra odbya si na
przestrzeni lat, chciaabym przyjrze si dokadniej rodowisku audiosfery warszawskiego
centrum, skupiajc si gwnie na wystpowaniu w jej ramach dwikw muzycznych, ktre
zajmuj istotn cz w caym rodowisku dwikowym. Schafer w swojej ksice The Book

84
Ibidem.
K. Biemcik, I. Szafaowicz, Dwikowe aspekty komponowania i percepcji przestrzeni miejskiej, [w:] Dwik
85

w, op. cit, s.167.

39
of Noise do wzrostu natenie dwikw w miecie podchodzi bardzo krytycznie nadajc im
miano haasu. Autor tumaczy, e wzmacniacz jest potencjalnie miercionon broni.86
Mimo wszystkich danych badawczych sugerujcych ze oddziaywanie takiej iloci
dwiku na nasz narzd suchu, chciaabym sprawdzi, jaka jest oglna reakcja spoeczna na
omawiane zjawisko, a take zbada na ile dotyka ono warszawskie centrum miasta. Przejd
zatem do opisu i analizy, ktra mam nadzieje pozwoli uzyska odpowiedzi na nurtujce
mnie pytania.

86
Maksymilian Kapelaski, Kategorie elektroakustyczne w tradycji ruchu pejzau dwikowego, Dwik,
Technologia, rodowisko 2012, nr 1, s. 81.

40
 Rozdzia 2. Muzyka w Warszawie

Pojcie centrum czy w sobie dwa cakiem rne zakresy. Pierwszym jest
geometryczne znaczenie rodka w tym przypadku rodka miasta. Drugim jest znaczenie
metaforyczne jako punkt cikoci bd te gwnej osi okrelonego zjawiska. ()W pojciu
centrum wystpuj oba te zjawiska87. W Warszawie ciko wskaza na centrum
geometryczne, jest ono na tyle rozlege, e moe zawiera w sobie jeszcze mniejsze punkty
centralne. W przeszoci centrum miasta bya agora miejsce gdzie koncentrowao si ycie
polityczne, spoeczne, gospodarcze i sakralne. Katedra bd ratusz stanowiy ten punkt, wok
ktrego zakadano i rozwijano kolejne warstwy miasta. W niektrych miastach tradycja ta jest
kontynuowana, rodek wcale nie ulega przesuniciu (np. Wrocaw, Krakw). Aktualnie coraz
czciej jednak centrum przestaje by jednorodnym obszarem o wyranej delimitacji
geograficznej i jasnych funkcjach. Systematycznie rozrasta si, rozpywa si na mapie miasta
(np. Londyn, Berlin). Warszawa znajduje si jakby pomidzy tymi dwoma kategoriami,
centrum posiada w rodku miasta, ale jest rozcignite i zoone z oddzielnych maych
kawakw, nie jednak na tyle, eby mona byo powiedzie o peryferyzacji centrum. Badany
przeze mnie obszar zdecydowanie znajduje si w rodku miasta i do centrum przynaley.
To miejsce, w ktrym codziennie bywaj zarwno mieszkacy Warszawy, jak i wielu turystw,
ktrzy wanie tutaj rozpoczynaj zwiedzanie stolicy.
Na terenie badanej przestrzeni muzyka wystpuje niemale nieprzerwanie zarwno
w rozumieniu przestrzennym jak i czasowym. Badan przestrze mona uzna za jedn
z najwaniejszych w kwestii obecnoci muzyki w Warszawie. Jest to miejsce trwale zwizane
i kojarzone z muzyczn ingerencj, istniej obszary mniej lub bardziej wypenione melodiami,
ale muzyka istnieje prawie na kadej wysokoci trasy. Biorc pod uwag ograniczony ruch
uliczny, a take nisk zabudow (jake rzadko spotykan we waciwym centrum stolicy),
a take nieco turystyczny klimat - muzyka ma tu wiksze szanse na zaistnienie w przestrzeni
publicznej. Dobiegaj dwiki z samochodw, ktre poruszaj si wolniej ni na wielkich
ulicach Warszawy, dobiega muzyka z mieszka, dwiki atwiej wdruj midzy
niewysokimi budynkami. Jest to miejsce, ktre (przede wszystkim w miesicach ciepych)
stwarza szczeglnie wiele moliwoci do obserwacji fonicznych. Stanowi obszar nakadania
si rnorodnych i wyrazistych planw dwikowych, ktre tworz midzy innymi

87
Aleksander Wallis, Informacja i gwar. O miejskim centrum. Cyt. za: Rafa Urbaniak, Wspczesne miasto w
poszukiwaniu centrum, Czasopismo Techniczne. Architektura., z 3-A, 2008, s. 200.

41
kawiarniane ogrdki z ich rnorodn muzyk czy uliczni muzykanci. Mijane przeze mnie
miejsca s rnorakie: od strefy rozrywki i wypoczynku po miejsca prestiowe i wane
historycznie. W opisie trzyma si bd chronologii wyznaczonej przez kierunek wybranej
trasy. Poniewa nastpstwo dwikw odbywa si w czasie, tworzy ono pewien rytm
i okrelone tempo krajobrazu dwikowego. Rytmy mog ukada si w periodyczne wzory,
izorytmy lub jeszcze szersze cykle. Chciaabym wskaza na ten zmieniajcy si rytm ulicy,
dlatego opis bdzie spjny z przemierzan drog. Zachowam kolejno, w jakiej trasa zostaa
pokonywana, pamitajc, e krajobraz dwikowy moe mie jedn z dwch jakoci
okrelonych terminami hi-fi i lo-fi, ktre opisywaam we wczeniejszej czci pracy.
Warto w tym miejscu przypomnie, e pierwsze okrelenie oznacza taki krajobraz, w ktrym
dwiki s wyranie syszalne (clear) bez nakadania si (crowding) na siebie lub maskowania,
natomiast drugie pojcie dotyczy krajobrazu, w ktrym dwiki nakadaj si na siebie,
w wyniku czego wystpuje maskowanie lub brak wyrazistoci perspektywy.

2.1. Nowy wiat

Wyznaczona trasa zaczyna si przy rondzie de Gaullea, gdzie Aleje Jerozolimskie
krzyuj si z Nowym wiatem. Moment przejcia z jednej ulicy w drug jest o tyle znaczcy,
e ze zgieku ulicznego przenosimy si w przestrze o cakiem innej charakterystyce brzmie.
Podstawowa rnica polega na tym, e powoli ginie szum ulicy przepenionej rozpdzonymi
samochodami, rodkami komunikacji miejskiej, znika charakterystyczny dla Warszawy gwar
i zgiek. W pierwszym momencie mona sdzi, e przechodzimy w sfer cich. Nie trwa to
jednak dugo, za chwil okazuje si, e zmieniamy przestrze permanentnego szumu ulicznego
na przestrze, w ktrej dominuje szum muzyczny, gwnie przeplatany pltanin ludzkich
gosw, a tylko czasem warkotem silnika. To miejsce, w ktrym najbardziej dostrzegalne jest
haasowanie muzyk. Istota tego haasu nie tkwi w zej jakoci dwikw, lecz przede
wszystkim w ich nadmiarze, a take ich nakadaniu si na siebie. Na terenie ulicy Nowy wiat
mamy do czynienia gwnie z dwikami przetworzonymi, z dwikami pochodzenia
mechanicznego, powielanymi, odcitymi od ich rda. Wanie w tym miejscu najbardziej
dostrzegalna jest wszechobecno muzyki, ktra wydobywa si z kadego lokalu mijanego po
drodze. Sklepy, puby, kawiarnie, restauracje, salony fryzjerskie, bar mleczny i wiele, wiele
innych kade z tych miejsc wypenione jest muzyk. Wydobywa si ona z kadego mijanego
po drodze miejsca poczynajc od Salad Story i Empiku po Zapiecek znajdujcy si na kocu

42
ulicy88. Rnica polega jedynie na jakoci dwiku, jego natenia, a take usytuowaniu
nonika dwiku, ktry moe znajdowa si wewntrz lokalu lub na zewntrz. Z Empiku na
przykad muzyka wybrzmiewa ze rodka, trafiajc w przestrze publiczn przypadkiem
i fragmentarycznie (zamykanie i otwieranie drzwi). W Brooklyn Burgers & Wings istnieje ona
w przestrzeni ogrdka piwnego, goniki znajduj si na zewntrz, co automatycznie sprawia,
e jest duo goniejsza. Na wstpie zaznaczam, e opis dotyczy w wikszym stopniu prawej
strony (idc od ronda de Gauella), jest to cz, ktra wydaje si by o wiele mocniej
zagospodarowana muzycznie, cho dwiki z jednej i drugiej strony przenikaj si wzajemnie
i na siebie nachodz.
Pomidzy muzycznymi dwikami wystpuje zwizek, ktry Michel Serres nazywa
pasoytnictwem, czyli wzajemna relacja pomidzy permanentnym szumem, a naruszajc
jego statyczno informacj dwikow, ktra tworzy specyficzny system zalenoci: .Szum
i sygna wymieniaj si rolami w zalenoci od pozycji obserwatora i dziaania bohatera, ale
przeksztacaj si w jedne i drugie []. Tworz porzdek i chaos89. Przed dwikiem nie da
si uciec, dociera do nas z kadej strony, ale kiedy jest go zbyt wiele, odbiorca ma problem
z rozrnieniem pojedynczych melodii, odbiera jedynie ich zlepek tworzcy nic nie znaczcy
szum lub haas. Serres w swojej teorii uwzniola haas, ktry jest dla niego podstaw zaistnienia
informacji dwikowej. Proces ten nazywa kaskad pasoytw, co dokadnie tworzy acuch
powiza wystpujcych pomidzy erujcymi na sobie dwikami. Haas zaleny jest od
miasta, od jego tkanki, a informacja dwikowa do swojego zaistnienia potrzebuje wanie
haasu. W rozwaaniach Serrasa najwaniejszy okazuje si czowiek. To wanie miejski
przechodzie zyskuje pozycj centraln, zaczyna odgrywa niemale kreacyjn rol. Jest on
punktem odniesienia wzgldem syszanego dwiku. To jego ucho wyapuje, a nastpnie umys
przetwarza usyszane dwiki. Poprzez prywatn analiz podejmuje prb nadania znaczenia
odebranym dwikom. Jest kluczowy w tej relacji zarwno ze wzgldu na wymiar fizyczny
(odlego od dwiku), jak i psychiczny (podejmuje decyzj, co jest znaczc informacj,
a co za zakceniem, szumem). W badanej przestrzeni mamy do czynienia nie tylko z tysicem
melodii, ale take z rwnie du iloci przechodniw-suchaczy. Wynika z tego, e na tym
odcinku trasy tworzy si ogromna ilo pejzay dwikowych. Zmienno,
nieprzewidywalno, heterogeniczno oto podstawowe cechy miejskiej fonosfery,
odnoszce si przecie do samej natury dwiku, ktry jest zdolny do rezonowania

Dokadne rozmieszczenie miejsc zaznaczone zostao na mapie.

88

Karolina Biemcik, Ida Szafowicz, Dwikowe aspekty komponowania i percepcji przestrzeni miejskiej, [w:]
89

Dwik w krajobrazie, op. cit., s. 165.

43
symultanicznoci, przenikania90. To zdanie idealnie oddaje charakter melosfery opisywanej
tutaj przestrzeni. Przechodzc obok licznych sklepw, kawiarni, pubw, restauracji, a take
ulicznych muzykw podwiadomie decydujemy si na wybranie ktrego z dwikw
umieszczonego w tym haasie. Odbiorca moe rwnie tkwi w permanentnym szumie, nie
skupiajc swojej uwagi tylko na jednym fragmencie. Oczywicie nie da si cakowicie
wyeliminowa syszenia pozostaych melodii, ktre wci istniej w tle. Niektre
z wyaniajcych si melodii mona zaklasyfikowa do kategorii zdarzenia. Wyrniajce si
dwiki na tle niezmiennego, z punktu widzenia podmiotu, szumu mona rozumie jako
sygnay dwikowe niosce ze sob treci, ktre przechodzie interpretuje ze wzgldu na ich
cechy. Mona je scharakteryzowa jako dwiki przerywajce monotonnie zlepionych w trway
szum dwikw. W dowiadczaniu miejskiej przestrzeni, dwiki- informacje pojawijce si
nagle, bez zapowiedzi odsaniaj dwie moliwoci mylenia o miecie. Po pierwsze, zdarzenia
te maj istotny wpyw na poszczeglne fragmenty miasta oraz zdolno ich kreowania, co
pozwala na mylenie o miecie jak o tkance zoonej z nieskoczenie wielu, rnych od siebie
przestrzeni dwikowych. Po drugie, ulotne i nietrwae zdarzenia dwikowe za kadym razem
wytwarzaj pewne szczeglne sytuacje, w ktrych istotn rol odgrywa zawsze podmiot
przechodzie, stajcy si ich istotnym elementem chociaby ze wzgldu na zdolno
interpretacji. W tym miejscu chciaabym powrci do tego, o czym pisaam ju wczeniej,
a sowa te s swoistym potwierdzeniem moich spostrzee. Faktycznie teren Nowego wiatu
jest mozaik barwnych dwikw, melodii i muzycznych utworw, ktre reprezentuj
przestrze wizualn, z jakiej si wydobywaj. S wabikiem, ktry ma na celu cigniecie
wzroku przechodnia wanie w jego stron. Biorc pod uwag rnorodno miejsc, ktre
znajduj si na tej niewielkiej przestrzeni, a take mae odlegoci jakie wystpuj midzy nimi,
istnieje potrzeba dziaania koherentnego, multisensorycznego. Dwik jest tutaj z jednej strony
najbardziej skutecznym rodkiem, ktry moe wabi odbiorc, a z drugiej, dziaaniem mocno
wtpliwym co do efektywnoci ze wzgldu na wszechobecno muzycznej materii mieszajcej
si ze sob wzajemnie. Istnieje moliwo, e dwik nie zostanie w ogle zidentyfikowany.
Jest to element stay, ktry w pewien sposb nadaje charakter temu miejscu. Przechadzajc si
tras codziennie mona w pewnym momencie odci si cakowicie od wszystkich dwikw,
ktre ju tak dobrze znamy, przemierza wyznaczon drog w szumie i haasie. Patrzc z innej
perspektywy za kadym razem moe by to dla przechodnia nowa przygoda, poprzez
wytwarzanie zawsze innych sytuacji, ktre jednoczenie zmieniaj kontekst, a co za tym idzie

90
Ibidem.

44
czsto te znaczenie dwikw. Wane jest nasze nastawienie i chonno umysu. Nie zawsze
jestemy tak samo otwarci na percypowanie otaczajcej nas rzeczywistoci dwikowej.
Zalenie od tego, jakie myli aktualnie zajmuj gow przechodnia moe on pozwala na
dotarcie cakiem innych dwikw, ktre mog by uwarunkowane tym, e jest on wanie
w trakcie poszukiwania konkretnego miejsca, ktre kojarzy si z okrelonym gatunkiem
muzycznym lub wydarzeniem scenicznym. Dodatkowo melodia potrafi wywoywa rne
wspomnienia, wic t, ktr znamy, moemy szybciej wyapa z mieszaniny dwikw.
To suchacz okrela, co jest dla niego jedynie szumem, a co przybiera posta informacji
dwikowej. Nastpuje tutaj proces wczania i wyczania, raz dwikw, a innym razem
szumu. Jeli nie dochodzi do cakowitego wyczania, to przynajmniej do niwelowania,
spychania go na dalszy plan. Kiedy informacja dwikowa zostanie dostrzeona, najczciej
nastpuje zepchnicie reszty dwikw na dalszy plan, a w gowie tworzy si to w postaci
drugoplanowego haasu. Kluczowe zatem dla uwanych suchaczy miasta staje si pytanie
o to, co zostanie wyeliminowane w kolejnej chwili: wszechogarniajcy haas czy wyaniajcy
si z niego krtkotrway sygna?
Ucho staje si wyrafinowanym przewodnikiem po nieodkrytych wymiarach
wspczesnej metropolii, ktre ulegaj ponadto nieustajcym zmianom i s stwarzane wci na
nowo. Z tego zreszt wynikaj najwiksze trudnoci w opisie melosfery miasta. Wedug
Serresa hierarchi zawsze ustala suchacz. To on bezustannie porzdkuje dwikow
rzeczywisto, tworzc wci nowe, autorskie konfiguracje zdarze91 pejzae dwikowe.
Nie mog zgodzi si cakowicie z tym stwierdzeniem. O ile faktycznie suchacz ma rol
dominujc w wyborze dwikw istniejcych w tym wszechogarniajcym szumie, to czasem
zdarzaj si dwiki nachalne i dominujce, od ktrych nie mona si odci pomimo
najszczerszych chci i usilnych prb. Nie da si go omin i zdecydowa si na jaki inny
dwik, ktry wydawaby si nam waniejszy. Muzyka moe lokowa si w centrum
przestrzeni lub na jej peryferiach; moe wpisywa si w przestrze lub j konstytuowa92
Kiedy muzyka jest zarwno ulokowana w centrum danej przestrzeni, a take j konstytuuje nie
istnieje moliwo ucieczki. S to zazwyczaj zdarzenia akcydentalne, czsto powizane
politycznie lub ideologicznie, wyraajce bunt lub zadowolenie. Niejednokrotnie ingerujc
w ogromn cz terenu, w przypadku mojej trasy zdarza si, e zajmuj j ca. W badanej
przeze mnie przestrzeni odbywaj si zarwno festyny, festiwale, jak i manifestacje czy wiece

91
Ibidem, s.167.
92
Maciej Biaas, O specyfice muzyki politycznej, [w:] Sztuka i polityka, op. cit., s. 23-24.

45
polityczne, ktre dodatkowo opatrzone s warstw muzyczna, o czym napisz wicej w dalszej
czci pracy.
To zasadnicza rnica pomidzy postrzeganiem wizualnym a dwikowym. Dwiki
maj struktur przestrzenn, jednak nie jest ona tak wyrazista jak struktura wiata wizualnego.
Krajobrazy dwikowe s nie tylko ulotne, bardziej pynne i zmienne w czasie, lecz take
znosz granice obszaru wyznaczonego wizualnie, jeli oczywicie przechodzie nie uywa
suchawek do odtwarzania muzyki, ktra nadaje rytm tylko w jego gowie. Jedyn moliw
ucieczk przed dwikiem, o czym pisaam ju wczeniej, jest zaguszenie dwikw innym
dwikiem, szczeglnie tych, ktre dominuj na danym obszarze.
Istnieje ogromna rnica pomidzy odbiorem danej przestrzeni przez turyst,
a mieszkacem. Ignorowanie dwikw wpisanych na stae w badany obszar jest najbardziej
charakterystyczne dla osb czsto odwiedzajcych t przestrze. W momencie, kiedy czowiek
znajduje si w nowym miejscu, czujniej zarwno sucha jak i obserwuje. Turyci najczciej
przechadzaj si powolnym krokiem chonc wszystkie obrazy i dwiki dookoa.
To mieszkaniec Warszawy, ktry opisywan tras przemierza do czsto, wypracowa w sobie
znieczulic na muzyczn warstw tej okolicy. Faktycznie moe nie sysze ju nic oprcz
szumu i haasu zlepionych z nieprzystajcych do siebie dwikw.
Chciaabym teraz wyszczeglni z tego szumu zdarzenia muzyczne, ktra z mojej
perspektywy, a take z perspektywy moich rozmwcw wydaj si najbardziej
charakterystyczne na dugoci ulicy Nowy wiat. Osobicie zauwayam, e za kadym razem
zwracam uwag na inn muzyk, s jednak elementy stae, ktre przewanie mnie ciekawi.
Najbardziej wyrniaj si dwiki, ktre najmniej przystaj pod ktem kulturowym do sfery
wizualnej obszaru, w ktrym si pojawiaj. Za kadym razem kiedy przemierzam t tras,
wyapuj melodie wypywajce z miejsc takich jak: Buddha Indian, Frida, Brooklyn Burgers &
Wings Warsaw czy Bollywood. Wszystkie z wymienionych miejsc cechuje muzyka zwizana
kulturowo ze specyfik miejsca. Buddha i Bollywood to restauracje indyjskie, z ktrych wntrz
dobiegaj dwiki Dalekiego Wschodu. Frida jest restauracj meksykask, ktra stara si
w caoci odda klimat miejsca pochodzenia serwowanych da, take dziki muzyce. Z ogrdka
Brooklyn Burgers & Wings Warsaw rozbrzmiewa czarna muzyka.
Walter Jackson Ong w ramach przeprowadzonych przez siebie bada nad oralnoci
i pierwotnymi formami komunikowania wskaza na ciekaw i istotn, a zarazem do
oczywist cech suchu: Jeli pragn odkry za pomoc dotyku (lub wzroku), czy pudeko jest
puste czy pene, musz zrobi w nim dziur, by wsadzi tam rk lub palec: co oznacza, e
w takiej mierze pudeko zostao otwarte, e w takiej mierze jest mniej wewntrzne natomiast

46
skrzypce wypenione betonem nie bd brzmiay tak samo, jak zwyke skrzypce 93. Such
w sposb naturalny, bez koniecznoci stosowania jakichkolwiek zaporednicze, ksztatuje
nasz wraliwo dotyczc moliwoci dowiadczania wntrza. Tym samym moemy
rwnie wyobrazi sobie zawarto wntrza dziki wydobywajcemu si z niego dwikom.
Moemy wyobrazi sobie jaki jest wystrj pomieszczenia, poczu smak i zapach potraw
dwik moe przywoa nasze wczeniejsze dowiadczenia i wspomnienia, jeeli takie mamy.
To samo rdo dwiku moe by interpretowane inaczej w rnych miejscach i sytuacjach
przez rnych ludzi. IX Symfonia Ludwiga van Beethovena wysuchana podczas uroczystoci
upamitniajcej dziesit rocznic zburzenia muru berliskiego ma zupenie inny sens ni ta
sama Symfonia wysuchana z odtwarzacza MP3 (a take w restauracji czy podczas ulicznego
wystpu przyp. aut.)94.
Opisywane miejsca dziaaj troch na zasadzie instalacji, jeli przyj jej definicj
zaproponowan przez Romana Bromboszcza. Przez instalacj rozumie on pewne
zakomponowanie przestrzeni przez przedmioty artystyczne (np. muzyk), ktre artysta
aranuje wobec widza lub suchacza partycypujcego w dziele. Umiejtne poczenie wideo
(obrazu) i obiektu wraz z dwikiem daje, jakoci audiowizualne. Brombrowicz za przykad
podaje Pozdrowienia z Alei Jerozolimskich Joanny Rajkowskiej, argumentujc, i jest to
obiekt otwarty na otoczenie w taki sposb, e obserwujc go w miejscu, w ktrym stoi
suchamy miasta95. Wymienione wczeniej przykady oczywicie nie s sztuk. Czy jednak
w przypadku tych restauracji i wydobywajcych si z nich dwikw przynoszcych nam
namiastk tamtych reprezentowanych kultur nie mamy sytuacji odwrotnej? Uytkujemy
przestrze miejsk Warszawy, widzimy j tak, jaka jest, ale poprzez nasz wiedz
i dowiadczenie zdajemy sobie spraw, e muzyka, ktra dochodzi do naszych uszu nie jest
spjna z widokiem. Dodatkowo wiemy nawet, jaki kraj lub krg kulturowy reprezentuj te
dwiki, co jest dla nas take wan informacj. Muzyka moe nadawa nowe znaczenia
w rodowisku, moe zmienia kontekst. Percepcja jest procesem twrczym, polegajcym na
aktywnym odbiorze, analizie oraz interpretacji zjawisk zmysowych. W procesie tym
nadchodzce sygnay zmysowe, w tym przypadku dwikowe, przetwarzane s w sposb
zgodny z nabytym wczeniej dowiadczeniem. Jeeli dana jednostka nie wie, e indyjska
muzyka nie pasuje do otoczenia Warszawy, nie bdzie to dla niej niczym dziwnym. Jeeli nie
rozpozna w syszanych dwikach indyjskiego pochodzenia, przekaz kulturowy bdzie dla niej

93
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op. cit., s. 38.
94
Maciej Biaas, O specyfice muzyki, op. cit, s. 23.
95
Roman Bombrowicz, rodowisko, sztuka, dwik, Dwik, Technologia, rodowisko 2012, nr 1, s.72.

47
aden, chocia przypuszczam, e takich osb jest mao. Niespjno obrazu z dwikiem moe
by odczuwana, kiedy patrzymy na ulic jako cao. W momencie przeniesienia wzroku na
konkretny obiekt, koncentrujc si na rdle dwiku moemy zorientowa si dlaczego w tym
miejscu funkcjonuje. Wtedy znw muzyka ta nabiera nowego znaczenia. Na zaczonych
zdjciach wida, e wizualnie nie jest to bardzo widoczna rnica (zdjcie 1a i 1b).

Zdjcie 1a i 1b: Ulica Nowy wiat, cao i fragment - Bollywood, Tchibo, North Fish.

Teoretycznie cay czas znajdujemy si na tej samej ulicy, ktra wizualnie a tak bardzo
si nie zmienia. Mijamy cig bardzo podobnych kamienic, na ktrych zmieniaj si szyldy.
Od czasu do czasu ogromne okno witryny sklepowej zdradza nam, co kryje si wewntrz
budynku. Dwiki dobiegajce z lokali dodatkowo s nonikiem informacji o tym, e miejsce
takie w ogle znajduje si w okolicy, a take o jego charakterze. Czasami muzyka moe
powiedzie nam wicej ni szyld nad drzwiami. Funkcjonuje niczym slogan reklamowy.
Zdarzenia dwikowe (sound events) s najmniejsz postrzegan przez ucho czstk krajobrazu
dwikowego osadzon w kontekcie czasoprzestrzennym. Pewne z nich mog by
dwikami rozpoznawczymi(soundmark), czyli dwikami, ktre s z jakiego wzgldu
wyjtkowe lub posiadaj szczegln warto dla lokalnej spoecznoci96. Przenoszc znaczenie
soundmarks na grunt muzyczny, mona stwierdzi, e takimi dwikami mog by wanie
melodie wybrzmiewajce z tych restauracji, ktre przywodz na myl konkretne kultury,
skojarzenia ze smakiem, wygldem, a nawet zapachem. Pobudzaj rwnie wyobrani.
Badania dowiody, e to wanie muzyka jest czynnikiem decydujcym o skutecznoci
przekazu reklamowego, tym samym dowodzc jej ogromnego znaczenia w przekazywaniu
przez reklam nie tylko informacji, lecz take emocji.97 Ma to rwnie bardzo duy zwizek
z prb zwrcenia poprzez dwik uwagi na to, co wizualne Widoczna jest tutaj jedna z cech

96
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania , op. cit., s. 104.
97
Adam Regiewicz, Joanna. Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach, op. cit., s.. 227.

48
swoistych suchu, a mianowicie to, e wyprzedza on widzenie. Wzrok czsto poda za
suchem, wic toczy si walka o to, kto bardziej zainteresuje swoj melodi, kto zdobdzie to
jedno spojrzenie, ktre moe sprowadzi si do tego, e przechodzie wejdzie akurat do
wabionej poprzez dwiki przestrzeni.
Na caej dugoci ulicy Nowy wiat mamy styczno z ogromn iloci muzyki mao
znaczcej, pochodzcej z tak zwanych nie-miejsc. Do tego rodzaju przestrzeni mona na pewno
zakwalifikowa puby, kawiarnie, restauracje czy sklepy, ktre znane s nie tylko w Polsce, ale
i na caym wiecie. Muzyka, ktra jest tam odtwarzana, musi by spjna dla tych miejsc,
spenia konkretne wymagania zachca do kupna i tworzy dobrze kojarzc si atmosfer,
nie angaowa suchacza. Na opisywanej przestrzeni dominuje obecno muzaku, ktrego
gwnym celem nie jest suchanie, a syszenie. W takim miejscu jest to po czci uzasadnione,
poniewa nie wyobraam sobie sytuacji, w ktrej osoba przechadzajca si Nowym wiatem,
szczeglnie w godzinach najwikszego ruchu, zatrzymuje si na chwil by namitnie
wsuchiwa si w ambitn muzyk prezentowan przez uzdolnionego artyst. Prawdziwe
suchanie paraliuje normalne czynnoci. Kiedy dwik nas gboko zainteresuje, nie pozwala
skupi si na niczym innym.
Najwikszy zarzut wysunity przez Schafera wzgldem sytuacji stwarzanych za
pomoc technologii elektroakustycznej dotyczy zastpowania ciszy nisk jakoci transmisji
radia i sztucznym rodowiskiem stwarzanym przez muzak. W historii muzyka istniaa jako
figura, zbir podanych dwikw, ktrym suchacz powica specjaln uwag. Muzak
redukuj muzyk do ta: Redukuje wit sztuk do [akustycznego przyp. K.W.] linotoku.
Muzak jest muzyk, ktrej nie ma si sucha98. Zjawisko, o ktrym mowa, zdecydowanie
najbardziej odczuwalne jest wanie tutaj. Na obszarze mojej trasy jest tylko jedno miejsce,
ktre korzysta z dwikw pochodzcych z radiostacji, ale za to wiele korzystajcych
z muzaka. W miar poruszania si t tras dalej dostrzegam coraz wicej rnorodnej muzyki,
innej ni popularna.
Zanim przejd do opisu dalszej trasy chciaabym poruszy temat ostatniego bardzo
charakterystycznego miejsca, bdcego zarwno czci tego obszaru jak i Chmielnej, pubu
Flow. Jest to najgoniejsze miejsce na caej dugoci ulicy Nowy wiat. Wszyscy moi
rozmwcy kojarz Flow i potrafi zlokalizowa na mapie, w adnym z nich nie budzi jednak
pozytywnych skojarze. Gdy podawaam t nazw, rozmwcy wzdychali w charakterystyczny

98
Maksymilian Kapelaski, Kategorie , op. cit., str. 83.

49
sposb wyraajcy zmczenie: jak moglibymy nie wiedzie, przecie to niemoliwe, eby
zignorowa ten dwik99.
Na stronie internetowej tego lunch&coctail baru widnieje opis: Jest takie miejsce
przy Nowym wiecie, gdzie za murami starej kamiennicy, odkryjesz niepowtarzalny,
nowoczesny klimat100. Jak si jednak okazuje, klimatyczna muzyka (wci opis ze strony)
przyciga wiele osb, poniewa zarwno wntrze lokalu, jak i ogrdek piwny stale s
przepenione ludmi. Z miejsc, ktre na stae s wpisane w obserwowan przeze mnie
przestrze, jest to miejsce najgoniejsze. Przykad ten wskazuje na problem wielu
warszawskich pubw, ktre wcale nie s przystosowane do prowadzenia rozmw, a raczej
dwikowo przypominaj wntrza dyskotek, w ktrych trzeba si nawzajem przekrzykiwa.
Niestety takie dziaania take wpywaj na stpiane wraliwoci odbiorcw wzgldem
muzycznych treci. To, co najbardziej uderzajca i przejmujce, w zwizku z Flow to jednak
fakt, e muzyka wydobywajca si z gonikw czsto dobierana jest przypadkowo, zalenie
od tego, kto aktualnie pracuje za barem. Niestety brzmienie czsto nie ogranicza si jedynie do
wntrza lokalu, wydobywa si rwnie na zewntrz. Co oznacza, e nikt nie kontroluje jakoci
muzyki ingerujcej tak mocno w przestrze dwikow Nowego wiatu. Pub posiada zgod na
wczenie gono muzyki, nie muszc wskazywa na to jaka dokadnie bdzie owa muzyka.
Dodatkowo niepokj wzbudza fakt, i pomimo nieprzychylnych komentarzy moich
rozmwcw miejsce to zawsze ciga tumy ludzi. Moe to kolejny dowd na to, e cisza nie
jest wartoci podan i ludzie garn si do haasu?
Prawo Unii Europejskiej w dyrektywie haasowej wymogo konieczno sporzdzenia
dla miast strategicznych map akustycznych, a taka mapa powstaa rwnie dla Warszawy.
Polegaj one na powizaniu warstw emisyjnych z warstwami wpywajcymi na warunki
propagacji dwiku w rodowisku zewntrznym. Maj one suy oglnej diagnozie haasu
pochodzcego z rnych rde na danym obszarze i prognozowaniu zmian klimatu
akustycznego.101 Nie wiem dlaczego na tej mapie nie zostay uwzgldnione takie punkty jak
Flow. Mapy akustyczne prezentuj jedynie zanieczyszczenie rodowiska haasem
pochodzcym ze rde takich jak: rodki komunikacji drogowej, szynowej (kolejowej
i tramwajowej), lotniczej i z orodkw przemysowych.102 Uwidacznia si tutaj kolejny
problem zwizany z pojmowaniem muzycznych dwikw. Z zaoenia traktowane s one jako

99
Na podstawie rnych wypowiedzi usyszanych podczas przeprowadzonych rozmw.
100
https://www.facebook.com/flowchmielna2/info lub www.flowbar.pl, dostp: 09.09.2014.
101
Maksymilian Siemieski, Kultura a rodowisko akustyczne czowieka, Warszawa 1967, s. 24.
102
http://mapaakustyczna.um.warszawa.pl/pl/mapa/informacjewprowadzajace.html, dostp: 15.09.2014.

50
element majcy na celu upikszanie rodowiska, a nie niszczenie. Powszechnie wiadomo, e
istniej miejsca o zbyt duym nateniu dwiku, ktre trzeba zwalcza, ze wzgldu na zbyt
du ilo napywajcych skarg. Najczciej jednak gwn przyczyn jest zamanie zasady
ciszy nocnej, a nie samej jakociowej czy ilociowej sfery produkowanego dwiku
[Policjant]. Jakby muzyka moga przeszkadza tylko we nie, a przecie moe te w
codziennych czynnociach.
Oczywicie na caej trasie znajduj si jeszcze inne miejsca, z ktrych wydobywaj si
gone dwiki. O problemie zanieczyszczenia audiosfery miasta wspominam przy okazji
tematu Flow, poniewa wszystkie inne lokale o nikej wartoci estetycznej103
wydobywajcych si dwikw, a jednoczenie tak duym nateniu s umiejscowione
najczciej na terenie podwrek, znajdujcych si wzdu caej trasy,
a nie bezporednio przy ulicy.
Siemieski susznie zauwaa, e haas to nie tylko dwiki o okrelonym nateniu, ale
rwnie rnorodne doznania uzalenione od wielu kulturowych czy psychologicznych cech.
Haas moe by analizowany jako obiektywnie mierzalne zjawisko akustyczne, ale te jako
subiektywne odczucie bdce konsekwencj reakcji na okrelone bodce w okrelonych
warunkach. Dlatego:

[] aby zrozumie naleycie istot tego doznania, trzeba sobie zdawa

spraw, e haasem staje si bodziec lub zesp bodcw, dziaajcych akustycznie,
a zarazem psychicznie: a) z nadmiern intensywnoci, czyli gonoci dwiku
(mierzon w fonach lub decybelach), b) z okrelon czstotliwoci
i dugotrwaoci wystpowania, nawet przy mniejszej intensywnoci gosu,
wreszcie i przewanie, c) z du rnorodnoci pobudzeni suchowych,
skadajcych si w sumie i w poszczeglnych momentach wanie na oglne pojcie
haasu104.

Dwiki te maj charakter agresywny nie tylko w wymiarze natenia i iloci bodcw
suchowych, ale take jakoci i pragmatycznych okolicznoci ich stosowania. Na t muzyk
skazuje si przechodniw bez ich zgody. Przebywajc w murach lokalu sami dobrowolnie
decyduj si na jej suchanie. Ludziom przechodzcym obok lokalu wcale nie musz podoba
si zasyszane dwiki. Nie zauwaam jednak chci podjcia prby wspdecydowania o

103
Podzia ze strony . .
104
Maksymilian Siemieski, Kultura, op. cit., s.24.

51
przestrzeni fonicznej miasta. W tym miejscu znw wychodzi problem pynnoci dwikw.
Z jednej strony dwik ten znajduje si na terenie wsplnym, w przestrzeni publicznej miasta.
Z drugiej strony jednoczenie ingeruje rwnie w przestrze prywatn przestrzeni gowy.
Suchanie podobnie jak oddychanie stanowi proces nieuwiadamiany, niekontrolowany,
std choniemy dwiki bez wzgldu na nasze indywidualne preferencje.
Moe wanie w zwizku z wydobywaniem si z wntrza Flow agresywnych
dwikw tak czsto naprzeciwko wystpuj uliczni muzycy (Rossman, ul. Chmielna). W myl
Sulimy, przemoc akustyczna rodzi nieustann pokus akustycznej riposty105. Nie moemy
tutaj na pewno mwi o rwnej walce na dwiki, poniewa rnica natenia zawarta jest ju
w samej formie przekazu: dwiki ywe kontra dwiki technologicznie przetworzone, ale
cz audytorium z pewnoci zwrci uwag na muzyk dochodzc z Chmielnej.

Zdjcie 2: "Akustyczna riposta". Gitarzysta blisko "Flow"

Tak naprawd to, czym jest haas, kiedy mamy z nim do czynienia i to, kto moe go
wytwarza, jest skomplikowane nawet w odniesieniu do jednego systemu kulturowego
stwierdza Agata Stanisz. Dalej pisze: Subkultury, rnice w systemach wartoci,
indywidualnych preferencjach, statusie i pochodzeniu spoecznym wszystkie te czynniki
wpywaj na to, jak i czy w ogle mamy do czynienia z haasem bd cisz106.
Kiedy zapytaam policjantw, ktrzy aktualnie patrolowali opisywany obszar,
o zasady dwikowe, jakimi rzdzi si Nowy wiat, okazao si, e nie maj oni adnej
moliwoci ingerencji w t stref do momentu, kiedy nie otrzymaj konkretnego zgoszenia
o naruszaniu dozwolonej gonoci. Dodali rwnie, e na tym terenie zgoszenia takie raczej
nie wstpuj, poniewa mieszkacy przyzwyczaili si ju do specyfiki miejsca [Policjant].
Specyfik wyszczeglnionego odcinka mona okreli jako miejsce, ktre z jednej
strony coraz bardziej niszczy niezmiennie wany, dwikowy charakter, ktry moe posiada

105
Roch Sulima, Antropologia codziennoci, Krakw 2000, s. 125.
106
Agata Stanisz, Audiografia i dewizualizacja antropologii, [w:] Audiosfera miasta, op. cit., s. 107.

52
przestrze, ale z drugiej strony te jest to pewnego rodzaju charakterystyka, ktra t przestrze
definiuje jako wielobarwn muzycznie.
Powracajc jeszcze do kategorii zaproponowanych przez Roberta Losiaka mona
stwierdzi, e na Nowym wiecie przewaa muzyka w miecie, ktra znajduje si tam bez
wikszego kontekstu, bez nawizania do samej przestrzeni miasta, jest jedynie reprezentacj
znajdujcych si na jego obszarze mniejszych przestrzeni uytkowych. Nie istnieje dla miasta,
lecz ze wzgldu na korzyci indywidualne pracownikw, przechodniw, mieszkacw.
Jest to przestrze przesycona przede wszystkim miejscami konsumpcyjnymi, strefami handlu
i dobrej zabawy, utrzymana w klimacie nowoczesnej metropolii, ktr jest Warszawa. Jest to
zarwno miejsce turystyczne, jak i rozrywkowe. Z jednej strony peni rol deptaku
wakacyjnego, z drugiej jest przestrzeni, w ktrej codziennie w cigu dnia czas spdza wielu
Warszawiakw robic zakupy czy spoywajc posiki. Wieczorami zamienia si w miejsce
zabawy, a wtedy dwiki muzyki sycha jeszcze wyraniej.
Na caej dugoci ulicy mamy styczno ze zjawiskiem, ktre Schafer nazwa
schizofoni. Zjawisko to istnieje odkd oddzielilimy dwik od wytwarzajcego go rda.
Odarlimy dwiki z ich naturalnej oprawy, dajc im spotgowan i niezalen egzystencj,
w nowym rodowisku powodujc jednoczenie moliwo zmiany kontekstu. Jeden dwik
moe by w tej samej chwili odtwarzany w jakimkolwiek miejscu na ziemi. W tej samej chwili
moe on wydobywa si z milionw gonikw prywatnych i publicznych miejsc na caym
wiecie lub na jednej ulicy. Potguje to jeszcze bardziej wspomniane wczeniej istnienie wielu
nie-miejsc w obszarze Nowego wiatu.
Mam wraenie, e caa przestrze ulicy Nowy wiat jest utkana z melodii, ktre tworz
keynote sounds to dwikowe. To dwiki ktre nie zawsze suchane s wiadomie, a raczej
podsuchiwane, jak sugeruje Schafer, jednak nie w znaczeniu wyostrzenia uwagi, lecz
suchania nawykowego, ktre staje si zaprogramowane przez dwikowe to
charakterystyczne dla okrelonej przestrzeni107. Schafer posuguje si t kategori raczej
w odniesieniu do dwikw osadzonych w przestrzeni naturalnie i nieintencjonalnie, wrd
ktrych muzyka moe zaistnie, ale w tym przypadku to wanie ona jest takiego rodzaju
dwikiem. Osoby, ktre przemierzaj t tras codziennie, wypracoway wic umiejtno
ignorowania tej muzycznej mozaiki. Jestem tylko ciekawa czy zauwayliby jej brak, gdyby
wyczy j wszdzie wzdu caej ulicy chocia na jeden dzie.

107
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania, op. cit., s 104.

53
 2.2. Chmielna
To jest moment, w ktrym moja trasa na chwil przestaje kierowa si w linii prostej.
Istnieje ogromny kontrast pomidzy dwikiem Chmielnej, a Nowego wiatu, ktr dodatkowo
potguje znajdujcy si na ich styku pub Flow, o ktrym bya mowa wczeniej.
Z szumu wszelkiego rodzaju melodii i dwikw przenikamy w obszar bardziej
zadomowiony, tutaj dwiki s ju rozpoznawalne, mniej na siebie nachodz. Mamy okazj
spotka si tu z ulicznymi grajkami, ktrzy czsto w tej przestrzeni bywaj codziennie,
a nawet mieszkaj. Interesujcy mnie odcinek Chmielnej jest deptakiem, ktry czy ulice
Nowy wiat i Szpitaln.
Chciaabym skupi si na tym obszarze tylko pod wzgldem wystpowania muzyki
ywej, poniewa to ona jest tutaj najwaniejsza i najbardziej znaczca dla specyficznego
charakteru miejsca. Bya tu od zawsze, a tradycja wci jest kontynuowana. Oczywicie wzdu
deptaku znajduje si wiele kawiarni, pubw i restauracji, z ktrych wydobywaj si muzyczne
dwiki, ale nie jest to a tak intensywne doznanie, w przeciwiestwie do muzyki yjcej
bezporednio na ulicy. Uliczne muzykowanie wie si ze sta obecnoci tych samych twarzy
na opisywanym odcinku trasy, przeplatanych co jaki czas epizodycznymi artystami, ktrzy
rwnie chc zaprezentowa swoje umiejtnoci publice z Chmielnej. Mieszkalimy
w muzyce. Mymy si spotykali, rozmawiali i suchali muzyki na okrgo. I to by nasz wiat
taka enklawa zamknita. To po prostu bya nasza ojczyzna, bo do innej nie mielimy
dostpu.108 tak mogabym w dwch zdaniach odda charakter ulicy i jej mieszkacw,
cho cytowany fragment dotyczy innej sytuacji.
Powoujc si na kategorie wprowadzone przez Rocha Sulim, ogln atmosfer
panujc w obszarze opisywanego miejsca okreliabym jako libacj typu spotkaniowego,
charakteryzujc si stabilnoci miejsca, terytorialnoci, ale odbywajc si najczciej poza
wyspecjalizowanymi instytucjami takimi jak restauracja, bar i inne109. Dodatkowo jest to nie
tylko przejaw zabawy, lecz take sposb na przeycie (zarobek).
Pord przypadkowych muzykw wybierajcych t przestrze jako miejsce swoich
wystpw codziennie wida tutaj take wci te same twarze: ludzi, ktrzy spdzaj cae dnie
na graniu muzyki i wsplnym biesiadowaniu, ktre w tradycyjnym znaczeniu sownikowym
byo posiedzeniem wesoym przy trunku lub potrawach110. Profesjonalny wystp muzyczny
przygotowany jest przede wszystkim z myl o odbiorcach, a tutaj wcale nie jest to takie

108
Anka Grupiska, Joanna Wawrzyniak, Buntownicy. Polskie lata 70 i 80, Warszawa 2011, s. 118.
109
Roch Sulima, Antropologia codziennoci, Krakw 2000, s. 102.
110
Ibidem, s. 93.

54
oczywiste. Odbywajce si tu koncerty maj by form rozrywki dla obu stron, zarwno
wystpujcego, jak i odbiorcy. Muzycy z Chmielnej przypominaj troch siewcw dobrego
nastroju. Nie chodzi o to, eby si podobao, ale o to, eby dziaao pozytywnie na odbiorc.
Jeden z moich rozmwcw zapytany o to, dlaczego codziennie gra na Chmielnej, odpowiada:
bo ludzie tacy smutni chodz, dla nich gram, eby si umiechnli troch; po chwili dodaje:
kto piewa i gra, modli si dwa razy dziennie [Gregor]. Mona zatem powiedzie, e jest
to korzy oboplna.

Zdjcie 3: "Mieszkacy" Chmielnej.

Cho nie jest to muzyka najpikniejsza, to na swj sposb posiada funkcj estetyczn
moliwe, e odseparowana od miejsca wystpowania nie byaby tak interesujcym doznaniem,
ale na terenie Chmielnej idealnie komponuje si z realnym otoczeniem. Dobrze wpywa take
na przestrze gowy, a przynajmniej o to staraj si muzycy. Kolejna moja rozmwczyni,
ktra zatrzymaa si, aby chwil posucha muzyki prezentowanej przez jedn
z wystpujcych tutaj osb, powiedziaa, e barwa gosu i wykonanie w ogle jej si nie
podobaj, ale dobr repertuaru jest genialny. Poprawi mi to humor na cay dzie dodaa
odchodzc [Studentka].
Chmielna jest miejscem, w ktrym muzyka przenika si z gawd, bardzo czsto piew
i gra na instrumencie przerywane s odautorskimi dopowiedzeniami, ktre powoduj
interakcj. Cho warstwa dwikowa jest donona, wyrana i nie da si od niej odci, to mam
wraenie, e dla wystpujcych tu osb nie jest najwaniejsza, liczy si raczej forma wystpu
i niesiona przez niego tre. To take wyrnia opisywane miejsce na tle innych znajdujcych
si na trasie. Hans Werner Henze powiada, e za spraw sw muzyka zyskuje
bezporednio, ktrej nie sposb bagatelizowa111, a tu czsto sowa, w poczeniu z form
wystpu znacz wicej ni sama melodia.

111
Maciej Biaas, O specyfice muzyki politycznej, [w:] Sztuka i polityka, op. cit., s.19.

55
 Muzyk z Chmielnej mona porwna do muzyki obecnej w polityce. To co czy obie
te grupy, to fakt, i jedn i drug trudno analizowa w kategoriach fenomenu autonomicznego,
kierujcego uwag na dowiadczenie estetyczne czy warto artystyczn. Nastawiona jest
bardziej na komunikacj; jest przede wszystkim rodkiem ekspresji. Naturalnie, wie si to
z okrelonym sposobem zarwno jej tworzenia, jak i odbierania112.W ramach tej przestrzeni
mamy do czynienia (mwi przede wszystkim o mieszkacach Chmielnej)
z improwizatorami, a nie przygotowanymi do wystpu muzykami. To, co dla innych mogoby
by zaszumieniem kanau przekazu muzycznego, w tym wypadku przyjmuje posta ta
dwikowego, ktre mona wykorzysta. Improwizatorzy wchodz w dialog z haasem
przestrzeni publicznej zamiast go przekrzykiwa. Wykorzystuj zdarzenia, by do nich
nawiza sw muzyczn opowieci. Podejmuj prb wspgrania z zaobserwowanymi
wydarzeniami, prowadzc muzyczny dialog z rzeczywistoci. Jako dowd na umiejtno
korzystania z miejskiej fonosfery mog posuy zaobserwowane przeze mnie sytuacje.
Improwizatorzy jednoczenie prezentuj swoj twrczo jak i bacznie obserwuj, a take
suchaj dwikw dookoa. Pewnego dnia, podczas gdy jeden z muzykw piewa i gra swoj
muzyk, przechodzca obok kobieta kichna w wybrzmiewajcej piosence znalazo si zaraz
odniesienie do zaistniae sytuacji. Zmieni si na chwil rytm melodii, a jednoczenie powsta
nowy tekst, ktry mia na celu wejcie w interakcj z kobiet. Pani zareagowaa bardzo
pozytywnie, umiechna si kilkakrotnie. Za kolejny przykad moe posuy inna sytuacja.
Grupa znajomych oczekujca na kolejn osob, ktra utkna gdzie przy pocztku ulicy,
zaczyna j nawoywa. Improwizator z Chmielnej w tej sytuacji stara si pomc grupie poprzez
melodyjne wypiewywanie imienia osoby, na ktr czekali. W zwizku z tym ludzie te
chtniej wrzucaj pienidze. Spdziem 27 lat na ulicy, nie chc nic od pastw, bo muzyka
daje mi zarobek, tyle mi wystarcza. mwi jeden z grajkw z Chmielnej [Gregor].
Moemy tu dostrzec mieszanie si folkloru miejskiego z wiejskim. W ramach repertuaru
prezentowanego na ulicy Chmielnej wyrni mona zarwno ballady, piosenki taneczne,
biesiadnicze czy miejskie (o warszawie lub historycznie zwizane z tradycj miasta) a take
utwory autorskie. Widoczny jest zwrot ku wsplnemu piewaniu, do ktrego nawouj uliczni
muzykanci, sprzyja to wytworzeniu nastroju familiarnoci.
Wikszo zaobserwowanych przeze mnie reakcji jest pozytywna pod wzgldem
opisywanego zjawiska. Zdarzaj si oczywicie rwnie negatywne opinie co do stanu ulicy
pod ktem wizualnym, a take melicznym. Wystpujce osoby utosamiane s z nierobami

112
Ibidem, s. 17.

56
i pasoytami. Jeden ze staych muzykw powiedzia, e dba o to by si nie znudzi, e taka
jest jego rola, by funkcjonowa inaczej ni przyuliczne knajpy. Dalej opowiada o tym, e na
tej ulicy jest ju od 40 lat, grajc prawie codziennie. Ma tu swoich przyjaci i znajomych,
a nawet swoich ulubionych przechodniw. Mwi, e poza terenem Chmielnej nie gra nigdzie
wicej, ale co ciekawe zna wszystkich muzykw ze Starego Miasta, za to Krakowskie
Przedmiecie i Nowy wiat s mu obce [Pan Bogdan].

Zdjcie 4: Pan Bogdan, czonek dawnej "Orkiestry z

Chmielnej".

Robert Losiak twierdzi, e niektre przykady muzyki ywej, takie jak utrwalone
uliczne muzykowanie staj si muzyk miasta i w tym przypadku zauwaam tak wanie
zaleno.113 Moe by to traktowane jednak rwnie jako element zanieczyszczenia
audiosfery miasta ze wzgldu na wytwarzanie muzycznych dwikw przez
nieprofesjonalnych muzykw, dodatkowo bdcych czsto pod wpywem alkoholu.
Charakterystyczna dla Chmielnej jest rwnie obecno dwikw sfery prywatnej.
Codziennie, prawie o tej samej porze z otwartych na ocie okien wydobywa si dwik
perkusji, z czego wnioskuj, e odbywaj si tam prby, ale moe by to rwnie przestrze
domowa, w ktrej mieszka perkusista. Pojawia si tutaj pytanie o celowo eksponowania
muzyki z przestrzeni prywatnej na zewntrz. Perkusja jest instrumentem gonym z zaoenia,
natomiast stale otwarte okna mog wiadczy o intencjonalnoci ingerencji z przestrze
publiczn, ale to tylko przypuszczenie. Na myl przychodz mi tu jednak sowa Rocha Sulimy,

Zdjcie 5a i 6b: Stragany na Chmielnej.

113
Zob. s. 27 Przykad - Rg Moondoga.

57
ktry mwi, e: [] przestrze muzyczna charakteryzuje si tym, e nasza muzyka jest
zarazem ich muzyk114. Eksponowaniu dwikw z przestrzeni domowych, przyjaznej
atmosferze, ktra sprzyja codziennemu przesiadywaniu na tym obszarze sprzyja bardzo
mocno fakt, i nie mog wjeda na ten teren samochody. Nie tylko muzycznie jest to strefa
zadomowiona. Moemy zauway tu wiele straganw; z ksikami, ywnoci czy biuteri.
Waciciele i sprzedawcy swobodnie opuszczaj swoje lokale by uda si na chwilow
rozmow do ssiadujcego straganu czy lokalu. Nie dziwi wcale fakt, e muzycy czuj si tutaj
tak swobodnie i nie maj potrzeby zmiany miejsca swoich wystpw.

2.3. Krakowskie Przedmiecie

Ulic Nowy wiat zamyka fragment nazwany przeze mnie stref ciszy odcinek ulicy
znajdujcy si pomidzy dwoma budynkami Instytutem Bada Literackich PAN i Wydziaem
Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, z ktrych wntrza, a take
w jej okolicy, nie usyszmy adnych dwikw muzycznych. Oprcz tego przestrze
przeznaczona dla przechodniw jest tu do wska, a wic te bardzo rzadko spotyka si
jakiekolwiek formy aktywnoci muzycznej. Jest to bardzo subtelne przejcie z jednej strefy do
drugiej. Tym bardziej, e zaraz za rogiem, gdzie strefa ciszy si koczy znajduje si punkt
bardzo charakterystyczny i istotny, pod ktem muzycznym, dla Krakowskiego Przedmiecia.

Zdjcie 6: "Strefa ciszy": Wydzia Dziennikarstwa i Nauk

Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego i Instytut Bada
Literackich PAN.

Do opisu ulicy Krakowskie Przedmiecie naley podej bardziej szczegowo,

rozrniajc konkretne, graniczce ze sob obszary. Dwie poprzednie lokalizacje mona
scharakteryzowa jako cao, a przynajmniej podj tak prb, ale w tym przypadku nie jest
to moliwe. Cech wspln caej ulicy jest to, e zaczynamy wychodzi z zatoczonej

114
Roch Sulima, Antropologia codziennoci, Krakw 2000, s. 17.

58
dwikowo strefy hi-fi i zbliamy si coraz bardziej ku lo-fi. Ze ciany dwiku
charakterystycznej dla Nowego wiatu przechodzimy do przestrzeni dwikw
odseparowanych od siebie. Istnieje moliwo rozrnienia dwikw, ktre zaczynaj pynnie
czy si ze sob, kiedy przechodzimy z obszaru jednego dwiku do drugiego. Istnieje
moliwo wytyczania granic dwiku oraz rnicowania dozna na podstawie zmiennej
dynamiki, ktra nie byaby syszalna, gdyby nie moliwo rozrnienia poszczeglnych
dwikw, jak w orkiestrze, ktra jest tutaj metafor systemu dwikowego zoonego
z poszczeglnych, atwo rozpoznawalnych, zhierarchizowanych rde dwikowych. W takim
rodowisku mona przekierowywa uwag z caoci na poszczeglne czci i moliwa jest
koncentracja na dowolnie wybranym fragmencie.115
Na terenie ulicy Krakowskie Przedmiecie uliczne muzykowanie przybiera cakiem
inn form ni na Chmielnej. Panuje tu wikszy ruch, zmienno twarzy, instrumentw
i rodzajw muzyki. Moemy spotka tu zarwno muzyczn dziaalno twrcz i odtwrcz,
amatorw i profesjonalistw, usysze muzyk popularn i rozrywkow, ale i muzyk powan.
Obie formy muzykowania czy fakt, e znowu wcale nie chodzi o estetyzacj przestrzeni
miejskiej, lecz przede wszystkim o moliwo zarobku lub promocji swojej twrczoci lub/i
talentu. Estetyzacyjna funkcja moe by efektem ubocznym prezentowanych tu dziaa, jeli
wemiemy pod uwag rnorodne gusta odbiorcw, w ktre oczywicie moe trafia
rozbrzmiewajca muzyka.
Dziaalno promocyjn mona przyrwna do zada dawniej realizowanych przez tak
zwanego przegrywacza (song plugger) funkcjonujcego w przestrzeni miasta, kiedy wojna
o suchacza nie moga by jeszcze prowadzona przy uyciu mediw masowych. George
Gershwin to popularny na pocztku XX wieku kompozytor i pianista amerykaski, ktrego
twrczo uwikana zostaa w charakterystyczne dla tamtego okresu przemiany i zmagania
zwizane z dystrybucj i promocj muzyki. We wczesnych latach swojej muzycznej kariery
Gershwin peni funkcj song pluggera. Do jego zada naleao take promowanie muzyki
poprzez gwizdanie bd nucenie piosenek w miejscach publicznych. Pojawiajcy si na
ulicach, w klubach i kawiarniach przegrywacz swoim nuceniem rozprzestrzenia melodie,
ktre wpadajc w ucho, domagay si powtrnego wysuchania i napdzay rynek zbytu.
Przegrywacz antycypowa niektre funkcje mediw masowych. Zmieni te, cho nie tak
zauwaalnie jak w przypadku radia, akustyczny wymiar publicznych przestrzeni, ingerujc
w ich wydwik i wpywajc na atmosfer miejsc codziennych spotka116. Dziaania

115
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op.cit., s. 72
116
Ibidem, s. 56-57.

59
dzisiejszych muzykw wystpujcych w przestrzeni publicznej funkcjonuj na podobnych
zasadach. Uliczni muzykanci czsto oprcz kapelusza lub pudeka na pienidze posiadaj przy
sobie rwnie pyty, ktre mona zakupi, lub wizytwki zawierajce dane potrzebne do
kontaktu z artyst lub odnalezienia jego twrczoci w Internecie. Przestrze publiczna jest
idealnym miejscem prezentacji i promocji muzyki. W zwizku z tym muzycy w miecie czsto
staraj si atrakcyjnie przedstawi swoj twrczo, by zdoby nowych odbiorcw swych dzie.
Za dobry przykad dziaania promocyjnego moe posuy sytuacja, ktr
zaobserwowaam obok Pomnika Mikoaja Kopernika dnia 4.09.2014 roku. W cigu chwili
pojawi si tam kilkuosobowy zesp muzykw. Wszyscy ubrani byli jednakowo,
z instrumentami dtymi, megafonem, kuferkiem przeznaczonym na instrument wypenionym
wizytwkami i ulotkami. W cigu dwudziestu minut zaprezentowali swoj twrczo w bardzo
przekrojowy sposb, pynnie przechodzc od spokojnych dwikw do skocznych
i energicznych utworw. Po zakoczonym wystpie, przez megafon ogosili, e tego samego
dnia zesp Brass Departamnet wystpi o godzinie 20.00 w klubie Makulatura, zapraszajc
serdecznie wszystkich tych, ktrym si podobao. Do pozostaych osb, ktre nie mogyby
z jakich przyczyn pojawi si wieczorem na koncercie, a zainteresowali si twrczoci
zespou trafi komunikat informujcy o moliwoci odnalezienia muzyki zespou w Internecie.

Zdjcie 7: Wystp "Brass Departamnet".

Krakowskie Przedmiecie na caej swojej dugoci posiada miejsca strategiczne dla

obecnoci muzyki, przeplatane rwnie punktami wzgldnej ciszy. Nie caa przestrze jest
rwnomiernie wypeniona melodiami.117 Chciaabym teraz przej do wyszczeglnienia i opisu
miejsc, ktre moim zdaniem na obszarze Krakowskiego Przedmiecia s wane i najbardziej
charakterystyczne pod wzgldem muzycznym.

117
Dokadne rozmieszczenie dwikw przedstawia mapa.

60
 2.3.1. Pomnik Kopernika
Jest to pierwsza otwarta przestrze, ktr mona nazwa placem. Wczeniej przez cay
czas rozciga si ulica, ktra niezmiennie ma t sam szeroko. Jedynie skrzyowania ulic
w pewien sposb sprawiaj, e przestrze ta lekko si powiksza. Plac ten sprzyja wic
wystpom muzycznym. Moemy dowiadczy tutaj wielu wystpie grupowych, bo cho
rozbrzmiewajca muzyka nie zajmuje realnego miejsca w przestrzeni publicznej, to
wykonawcy ju tak. Uwaam, e form wystpie charakterystyczn dla tego obszaru mona
zaklasyfikowa do koncertowania. Duo czciej pojawiaj si wiksze zespoy, grupy
muzyczne, jam session lub wystpy muzyczne, w ktrych poza osob wystpujc pojawia si
rwnie kto zajmujcy si zbieraniem pienidzy czy nawoujcy do posuchania muzyki.
Czciej te ywe dwiki zaporedniczone s przez nowe technologie takie jak wzmacniacz
czy gonik. Przestrze koncertowa rozciga si od Pomnika Kopernika do bram Uniwersytetu
Warszawskiego. Na potwierdzenie moich spostrzee posu si konkretnymi przykadami.
Ze spontanicznym muzykowaniem w grupie, nazwanym przeze mnie jam session,
ktrego definicja mwi, e jest to: rodzaj zbiorowego muzykowania (te: sesja
improwizacyjna) szczeglnie popularny w jazzie, bluesie, funku i folku. Podczas jam session
nie gra si konkretnych utworw. ()Wszyscy obecni na sesji muzycy improwizuj. Zdarzenie
polega na przetwarzaniu tematu zaproponowanego (zagranego) przez grup muzykw (lub te
solo) i interpretowanego przez kolejnych. Pocztkiem moe by zagranie znanego wszystkim
standardu lub tonacji. Nastpnie muzycy zaczynaj urozmaica swoje partie. W kocowym
efekcie wynik improwizacji moe zupenie nie przypomina tematu gwnego, cho mog si
w niej pojawia elementy pocztkowego tematu lub powrt do pocztkowej - inicjujcej -
frazy.118 Jest to forma najbardziej charakterystyczna dla jazzu, ale obecnie funkcjonuje
powszechnie w ramach wielu gatunkw muzycznych. Przytoczony fragment niemale
dokadnie opisuje obserwowane przeze mnie sytuacje.
Pierwsza z nich miaa miejsca dnia 29.08 biecego roku. Przypominaa zwyke
spotkanie znajomych, podczas ktrego jedna grupa osb przemieszczajc si z miejsca na
miejsce ze swoimi instrumentami spostrzega znajome twarze.Wsplnie postanowili, e zagraj
razem, skoro na siebie trafili. Wygldao na to, e nie mieli problemu z ustaleniem repertuaru,
poniewa zajo im to niewiele czasu. Pierwsza z osb (grajca na gitarze) wyznaczya rytm,
a caa reszta stopniowo doczaa si, dopasowujc si do melodii wiodcej.

118
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jam_session, dostp: 10.09.2014.

61
 Druga ze wspomnianych sytuacji wydarzya si w nocy119, kiedy cakowicie nieznajce
si nawzajem grupy osb postanowiy wsplnie zagra i zapiewa. Sytuacji tej towarzyszya
atmosfera zabawy, ktrej elementem by rwnie alkohol. Caa sytuacja wygldaa bardzo
podobnie do poprzedniej, z tym tylko, e tym razem to bbny nadaway rytm, a reszt
dopeniaa gitara i wokal. Do muzycznej improwizacji modziey doczyy dwie osoby z ulicy,
ktre podjy prb wsplnego piewu. Odniosam wraenie, e w drugim przypadku
muzykujca modzie graa ju tylko dla siebie, a nie dla przechodniw. Celem wystpienia
bya przede wszystkim dobra zabawa, ktra mogaby tak naprawd odby si w miejscu
niedostpnym dla osb postronnych. Rozprzestrzenianie si dwiku w powietrzu mona wrcz
nazwa efektem ubocznym.

Zdjcie 8: Jam session przy pomniku Kopernika.

Pierwsza z opisanych sytuacji kwalifikuje si rwnie do innej kategorii.

W przytoczonej sytuacji pojawia si osoba, ktra swoim gonym zachowaniem zachca do
wysuchania muzyki zespou. Dodatkowo zbiera pienidze, a take powoduje wiksze
poruszenie i zainteresowanie wok wystpu muzycznego. Czsto dziki takiej osobie moemy
pozna cel lub przyczyn wystpu artysty na ulicy. Osobicie w miejscu tym spotkaam
muzykujce osoby, ktre staray si: zgromadzi pienidze na warunkowe zaliczenie
przedmiotu w zbliajcej si sesji poprawkowej, zarobi na podr swojego ycia lub uzbiera
troch pienidzy na alkohol i papierosy. Spotkaam si rwnie z argumentem, e wystp
uliczny ma by jedynie dobr zabaw, oderwaniem od zwykej, szarej codziennoci
[Grajek 1]. Rnica, jaka pojawia si pomidzy prb nawizania interakcji na Krakowskim
Przedmieciu i na ulicy Chmielnej polega na odczuwaniu wikszego dystansu w rozmowie.
S to jedynie wyuczone i wci powtarzane te same frazesy, ewentualne proby o wrzucenie
pienidzy do puszki. Forma ta przypomina bardziej prac, ktra zaczyna si i koczy

119
28/29.09.2014 rok

62
o konkretnych godzinach, a zachowania na Chmielnej - styl ycia. Jedna z muzykujcych
w tej przestrzeni osb jawnie informuje mnie, e gra tylko i wycznie dlatego, e skoczyy
si ju pienidze, a na ulicy sporo mona wycign niezalenie od umiejtnoci [Grajek 1].
W obrbie Krakowskiego Przedmiecie moemy spotka duo wicej przypadkowych osb, na
Chmielnej s to gwnie Warszawiacy. Daje to si bardzo dobrze odczu poprzez sposb
przebywania w tej przestrzeni, niezalenie ile dana osoba ma w sobie naturalnoci i swobody,
obycia ze scen i publicznoci.

2.3.2. awki Chopinowskie

Kolejnym punktem na mapie s awki Chopinowskie, ktre znajduj si w kilku
miejscach wzdu ulicy Krakowskie Przedmiecie. W zwizku z obchodami dwusetnej
rocznicy urodzin Fryderyka Chopina Miasto Stoeczne Warszawa uruchomio now tras
spacerow szlakiem multimedialnych aweczek Chopina. awki usytuowane s
w miejscach, ktre zwizane s z modoci kompozytora. Kada z nich wygrywa inne melodie.
Dziki udwikowieniu przyczynia si do przyblienia spacerujcym muzyki Chopina, a take
wczenia jego muzyki w przestrze miasta. Po naciniciu odpowiedniego guzika, awka
niczym szafa grajca, zaczyna gra przypisany do niej fragment utworu. aweczki Chopina to
pomys Towarzystwa Projektowego dla upamitnienia Roku Chopinowskiego, ktre stworzyo
Miejski Systemu Informacji i zaprojektowao meble miejskie na Krakowskim Przedmieciu.
Trasa wzdu aweczek Chopinowskich jest uzupenieniem audioprzewodnika
wydanego przez miasto. Cho wedug twrcw gwn funkcj jest edukacja, to na pewno
awki wpisay si w przestrze akustyczn Krakowskiego Przedmiecia. Co prawda aktualnie
nie wszystkie dziaaj, ale nieraz byam wiadkiem uruchomienia muzyki. Uznaj t aktywno
jako jedyny przejaw muzyki dla miasta, na caej mojej trasie. awki Chopinowskie mona
scharakteryzowa take jako przejaw architektury suchowej w miecie i edukacji muzycznej.
Architektura suchowa ma wzbudza na nowo wiadomo audytywnego odbioru przez
przemylane planowanie dwikowego charakteru przestrzeni. Taki sposb dziaania,
wyznaczajcy wasn kategori pikna, estetyk i symbolik. Wydaje si to by aktywno
istotna zarwno w kontekcie kreowania nastroju, sposobu mylenia, jak i inicjowania
okrelonych relacji spoecznych. Akustyka danej przestrzeni modeluje przecie w znacznym
stopniu jej dowiadczanie. Mamy tutaj do czynienia z synestezj zmysw. Jednoczenie
widzimy i suchamy na ten sam temat, dwiki budz skojarzenia, dziki czemu moemy lepiej
zapamita niektre informacje. Jako przykad mona poda, e teraz dwiki Mazurka a-moll

63
Op. 17 Nr 4 mog przywoywa na myl Plac Krasiskich oraz zwizan z tym miejscem
i yciem Chopina histori. Dodatkowo odbiorcy muzyki z awek Chopinowski, ktrzy jej
wczeniej nie znali, poddani zostaj procesom edukacyjnym take z punktu widzenia
muzykologicznego. To wane, eby miasto mwio za pomoc dwikw muzycznych. Taka
jest wanie rola architekta suchowego. Aby stworzy przestrze akustyczn zwizan
z symbolik miejsca, powinien tworzy poczenia dwikowe midzy tym, co historycznie
i kulturowo uwarunkowane, a tym co wizualne. Zadania architekta suchowego, czcego
w sobie funkcje artysty i inyniera spoecznego, miayby polega na dobieraniu okrelonych
waciwoci akustycznych przestrzeni pod ktem oczekiwanych waciwoci planowanego
miejsca w danym kontekcie kulturowym120 Oczywicie w kontekcie omawianego tematu,
a take osobistych preferencji chciaabym, eby architektura suchowa jak najbardziej
wykorzystywaa muzyk jako swoje narzdzie. Warto zaznaczy, e istnieje ogromna rnica
pomidzy architektem akustyki, a architektem suchowym. Pierwszy skupia si na sposobie,
w jaki przestrze zmienia waciwoci fizyczne fal dwikowych (akustyka przestrzenna),
podczas gdy ten drugi zajmuje si sposobem, w jaki uytkownicy dowiadczaj tej przestrzeni
(akustyka kultruowa). Wedug Blesser i Ruth-Salter poprzez wczenie muzyki, poezji,
literatury i rzeby w zwizki z otaczajcym wiatem zdobywamy bogactwo poprawiajc jako
naszego codziennego ycia, a architektura suchowa pozwala kontrolowa, a tym samym
poprawia nasze indywidualne rodowiska.121

2.3.3. BrowArmia Krlewska

Ciekawym przypadkiem na mapie dwikowej Krakowskiego Przedmiecia wydaje si
BrowArmia Krlewska, gdzie mamy do czynienia z wysyaniem w przestrze publiczn
muzyki ywej, tworzonej podczas koncertu odbywajcego si w rodku. Goniki, do ktrych
podczone s sprzty z wewntrz, znajduj si na zewntrz i s skierowane w stron chodnika
i ulicy. Przechodzie moe poczu si zdezorientowany, poniewa sycha, e powstaje tu
i teraz, chocia wybrzmiewa z gonika. Poczucie to wzmacniaj na przykad sowa
wypowiadane w przerwach pomidzy utworami. Artysta i przestrze koncertowa nie s
wyranie widoczne od razu, trzeba si dokadnie przyjrze, eby zobaczy zza szyby trwajcy
wystp. Jest to dobry sposb na zwrcenie uwagi przechodnia i zwabienie go do wntrza pubu.
Dwiki delikatnie wabi, a nie uderzaj nachalnie. Dodatkowo ukrycie rda dwiku, ktry
jest prezentowany na ywo wzbudza ciekawo.

120
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op. cit., s. 84.
121
Ibidem.

64
 Zdjcie 9: Wystp w BrowArmi.

Kolejnym miejscem na mapie jest przestrze znajdujca si w bliskiej okolicy

BrowArmi, a mianowicie awki ustawione midzy pubem a Hotelem Bristol, gdzie zdarza si
spotka muzykw. Nie jest to jednak nagminne. Przestrze muzyczna zmienia troch swj
klimat mamy tu do czynienia z muzyk bardziej dostojn, mniej improwizowan. Zmiana
dostrzegalna jest w doborze instrumentw, a take ubiorze muzykw. Wikszo z nich
wyposaona jest w nuty, ktrymi si posikuj. Tendencja ta wystpuje ju prawie do samego
Starego Miasta, oprcz jednej lokalizacji, o ktrej wspomn za chwil.

Zdjcie 10: awki pomidzy pubem BrowArmia, a Hotelem

Bristol.

2.3.4. Hotel Bristol - Paac Prezydencki

W tym momencie znowu ulica zacza przechodzi w sfer cich, muzyczne dwiki
nieco milkn. Wzniosa atmosfera miejsca narzuca odgrny zakaz muzykowania w tej
przestrzeni. Przez cay okres trwania moich obserwacji nie spotkaam si z wystpowaniem
muzyki, poza wikszymi wydarzeniami publicznymi, zorganizowanymi za pozwoleniem
miasta, a take piewami religijnymi, ktre odbywaj si tu codziennie od 10 kwietnia 2010
roku, w ramach modlitwy za ofiary katastrofy smoleskiej i wydarzeniami akcydentalnymi.
Co ciekawe, to jedyny piew, ktry nie jest wspomagany adnym instrumentem czy sprztem
grajcym. Jest najbardziej niezauwaalny (a raczej niesyszalny) spord wszystkich, ktre

65
wystpuj na caym badanym obszarze. Przypuszczam, e wie si to z gwnym celem tego
zdarzenia, odmiennym ni prezentowanie swoich zdolnoci wokalnych. Zebrani ludzie nie
znajduj si w tym miejscu by komukolwiek prezentowa swj piew. Ich zadaniem jest
wsplna modlitwa, ktra ma przywoa wspomnienia o osobach, ktrych nie ma ju na tym
wiecie. W tym rytuale piew nie jest tez skadnikiem kluczowym, a jedynie dodatkiem. Tym
samym, dokadnie tak samo subtelnie jak w modlitw wpisuje si w przestrze publiczn.
Nie s to pieni stworzone specjalnie na t okazj, ale raczej wszystkim wierzcym dobrze
znane. Jest to rwnie zdarzenie, ktre jako jedyne dzieje si zawsze o tej samej porze,
niezmiennie od momentu, kiedy zaczto owe spotkania modlitewne praktykowa.
Paradoksalnie, wbrew temu co proponuje Schafer, miejsce zwizane bardzo mocno
z wadz nie emanuje si dwikow. Mona powiedzie, e dziaa na zasadzie wrcz
odwrotnej. Podejrzewam, e moe to by kwestia stale obecnych stranikw, ktrzy swoim
milczeniem narzucaj ten obowizek ciszy. Dyskomfort bycia obserwowanym, a take
powaga tego miejsca odstrasza muzykw i performerw.
Wydarzenia planowane, o ktrych mowa, to najczciej koncerty i wystpienia
artystyczne. Mona je okreli jako totalne. Podczas wyznaczonego terminu obserwacji
miaam okazj spotka si z dwoma przejawami takich zdarze w opisywanym miejscu.
Ponadto odbyway si one jednoczenie, delikatnie nachodzc na siebie dwikowo. Pierwsze
to projekt Uruchom ucho scena usytuowana bya dokadnie naprzeciwko Paacu
Prezydenckiego, gdzie znajduje si Galeria Kordegarda, drugie Warszawskie
Wielokulturowe Street Party zajmowao duo wicej miejsca od Skweru Mickiewicza do
Kocioa w. Anny.

Zdjcie 11: "Warszawskie Wielokulturowe Street Party" i projekt "Uruchom ucho".

Uruchom Ucho to cykl koncertw, ktre pomagaj wypromowa si najlepszym,

profesjonalnym, ale jeszcze nieznanym artystom, wkraczajcym na polski rynek muzyczny.
Dostaj oni szans zaprezentowania swojej twrczoci przed midzynarodow publicznoci

66
na scenie przed Galeri Kordegarda, w okolicach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego oraz Paacu Prezydenckiego. Ten cykl mia ju swoje poprzednie edycje w latach
2011 i 2012.122 W tym roku muzyka zawadna t przestrzeni w dniach 31 sierpnia, 4 i 11
wrzenia. Twrczo zakwalifikowanych zespow obejmowaa midzy innymi muzyk
elektroniczn, filmow, jazz, piosenk aktorsk, rytmy latynoamerykaskie, funky. Po ostatnim
z autorskich koncertw artyci z rnych zespow wzili udzia we wsplnym jamie.
Publiczno moga uczestniczy w tworzeniu muzycznych impresji proponujc tematy. 123
Jest to aktywno, ktra wprowadza w przestrze publiczn muzyk mao znan. Wedug mnie
projekt mgby by czci edukacji muzycznej, biorc rwnie pod uwag fakt, e w dziaania
zostay zaangaowane osoby z publicznoci.
Drugie z wydarze, Warszawskie Wielokulturowe Street Party, odbyo si 31 sierpnia
i swoj form przypominao troch zabaw karnawaow. Gwnym celem festiwalu jest
zapoznanie Warszawiakw z kulturami mniejszoci narodowych i etnicznych mieszkajcych
na terenie stolicy. Daje to moliwo zaprezentowania przez cudzoziemcw
charakterystycznych cech kultury, z ktrej si wywodz. Podczas wydarzenia muzyka odgrywa
znaczenie kluczowe, dua cz festiwalu skupia si na piewie i tacu.
Uroczysto rozpoczyna si parad, porwnywan do wydarze podczas karnawau
w Rio, Notting Hill Carnival i fiest ulicznych w Hiszpanii. Parada poprowadzona bya przez
prezentujce rne style warszawskie szkoy taca oraz formacje muzyczne i taneczne, by
ostatecznie dotrze na teren Krakowskiego Przedmiecia, gdzie przez cay dzie czynne byo
Miasteczko Wielokulturowe z ustawion ogromn scen w punkcie centralnym, do ktrego
zmierzaa caa trasa.

Zdjcie 12a i b: "Warszawskie Wielokulturowe Street Party".

Organizowanie tego typu wydarze w miejscach publicznych w centrum miasta stwarza

dodatkowe moliwoci pozyskania odbiorcw, ktrzy znaleli si tam z cakiem innego

122
http://www.kordegarda.org/artykuly/124499--uruchom ucho--szukamy-zespolow.html, dostp: 13.09.2014.
123
http://www.kordegarda.org/artykuly/100736.html, dostp: 13.09.2014.

67
powodu, a jednak wezm udzia w wydarzeniu. Poza tym organizowanie koncertw to wanie
jeden z najlepszych sposobw dotarcia muzyki do szerokie grona odbiorcw. Jest to najstarsza
forma masowej promocji muzyki, wana zarwno dla wykonawcw, jak i odbiorcw.124 Taki
wanie cel maj opisane przeze mnie wydarzenia: pierwsze ma promowa modych, ambitnych
i wartociowych artystw, drugie muzyk obcych kultur. Koncert jest te zjawiskiem
zawierajcym lady dawnego rytuau plemiennego, w ktrym najwaniejsza jest nowa jako
komunikacji, zachowa i wspuczestnictwa. Do podstawowych cech koncertu naley jego
odrbno (odbywa si na pewnym, cile okrelonym terytorium) i ograniczono (rozpoczyna
si i koczy w konkretnym momencie). W czasie jego trwania nie obowizuj prawa i obyczaje
pospolitego ycia, poniewa sam koncert jest czym nadzwyczajnym, witecznym.125
Wydarzenie to zmienia cakowicie naturalne znaczenie przestrzeni, w ktrej si odbywa.
Jak wspominaam wczeniej, na co dzie opisywane strefy nale raczej do jednych z najmniej
naraonych na haas, ale w dniu, w ktrym odbywaj si te wydarzenia, caa ulica szumi
i dwiczy.

2.3.5. Skwer
Sta tutaj drewniany dom, gdzie odbyway si zabawy i biesiady przy muzyce,
cigajce modzie pci obojga126. zdanie to opisuje dawny obraz tego miejsca. Mam
wraenie, e nic si nie od tamtych czasw nie zmienio. Jedynie modzie z opisu dojrzaa
wraz z tym miejscem, poniewa aktualnie przewaa tam starsze audytorium.
W miesicach wakacyjnych lipiec i sierpie odbywa si tu cykl imprez nazwany
Letnia scena Skweru. W opisie innego projektu o podobnych zaoeniach, zwizanego z tym
miejscem, moemy przeczyta: Niewtpliwym atutem cyklu jest jego plenerowy charakter
umoliwiajcy obcowanie z muzyk szerokiej rzeszy melomanw, spacerowiczw i turystw,
tumnie odwiedzajcych historyczne miejsce Warszawy jakim jest Trakt Krlewski127.
Fragment ten idealnie opisuje charakter tegorocznego zestawienia koncertw i wydarze
muzycznych. Faktycznie zainteresowanie muzyk wybrzmiewajc ze sceny znajdujcej si na
terenie Skweru jest zauwaalne. wiadczy o tym zarwno tum zebrany wok miejsca
koncertu, jak i zatrzymujcy si zaciekawieni przechodnie. Wida tutaj kolejn zaleno,

124
Andrzej Zwoliski, Dwik w relacjach spoecznych, Krakw 2004, s. 299.
125
Ibidem.
126
Stanisaw Szenic, Najstarszy szlak Warszawy : Krakowskie Przedmiecie, Nowy wiat, Aleje Ujazdowskie,
Warszawa 1955, s. 175.
127
http://www.koncertomania.pl/koncert/158289/rozni-wykonawcy-warszawa-07-08-2011.html, dostp:
13.09.2014.

68
a take rnice, jakie wystpuj pomidzy Nowym wiatem, a Krakowskim Przedmieciem.
Charakter tego wydarzenia angauje ju nie tylko such, lecz take wzrok.
Wystpuje tu rwnie wiksza ilo instrumentw kojarzonych raczej z muzyk
klasyczn, takich jak: klawesyn, klarnet, gitara barokowa, saksofon, skrzypce, nie sycha
muzyki elektronicznej. Lokal stara si dobiera muzyk trafiajc w gusta wielu odbiorcw,
ale oscylujc poza granicami muzyki popularnej. Oferowane style i gatunki muzyczne to:
muzyka jazzowa, filmowa, musicalowa, awangardowa czy ery swingu.
W ramach cyklu odbywaj si rwnie wydarzenia taneczne takie jak: Milongi,
spotkania taneczne ze Swingiem czy Salsa z Salsa Libre. W opisie wydarzenia zwrcono uwag
na poczenie, jakie poprzez swoje usytuowanie miejsce to tworzy z przestrzeni miejsk. Jako
zaleta przedsiwzicia wyszczeglniony zosta pozytywny zwizek jaki maj subtelne
i zmysowe tango argentyskiego, muzyka, a take wyjtkowy klimat warszawskiej
przestrzeni miejskiej128 Znw mamy przykad wabienia dwikiem, ktry sprowadza nas do
poczonego z nim obrazu. Razem tworzy si jake pikna wizytwka audiowizualna,
zachcajca do integracji i wsplnej zabawy w centrum miasta. Jak wida, w porwnaniu do
Nowego wiatu przesunicie tego co widzialne w przestrze miasta (wczeniejsza koherencja
zmysw zachodzi dopiero wewntrz na przykad we Fridzie czy Bollywood, na zewntrz
powizanie widzialnego z dwikowym nie jest a tak uwydatnione).

2.3.6. Lampa
Na Krakowskim Przedmieciu znajduj si trzy awki usytuowane obok siebie
pomidzy lampami ulicznymi. Jest to miejsce, na ktre koniecznie musz zwrci uwag,
poniewa podczas trwania moich obserwacje kadego dnia odbywa si w tym miejscu jaki
wystp. Ponadto spotkaam si tam z wieloma rodzajami twrczoci muzycznej: od muzyki
klasycznej, po mocno nagonion muzyk rockow, a take wystpy bdce wynikiem
spotkania alkoholowego, wystpy zespow, solistw czy duetw. Zawsze o rnych porach
dnia, jednak czciej por wieczorow. Niestety nie udao mi si odkry fenomenu tego
miejsca, poniewa kada z wystpujcych osb zapytana o przyczyn wyboru akurat tej
przestrzeni nie potrafia tego sprecyzowa. Odpowiedzi, ktre dostaam zamykaj si w
prostym tumaczeniu, e awka bya akurat wolna [Grajek 2] lub przechadza si tu wiele
osb (jak na caej dugoci badanej przestrzeni przyp. aut.) [Grupa muzykw]. Najbardziej
istotnym argumentem wydaje si by ten dotyczcy nie nachodzenia dwikw z innych

128
http://fabrykatrzciny.pl/skwer/repertuar/piatki-wieczory-z-tangiem-argentynskim

69
przestrzeni [Grajek 3]. O ile wikszo punktw na mapie mona scharakteryzowa, miejsce
to nie pozwala mi na wysunicie adnych konkretnych wnioskw. Uwaam jednak, e warto
wspomnie, i istnieje.

Zdjcie 15: Chopak z gitar 05.09.2014 r. Zdjcie 16:Grupa muzykw 29.08.2014 r.

Zdjcie 13: Spontaniczni grajkowie 26.08.2014 r. Zdjcie 14: Dziewczyna ze skrzypcami 25.08.2014 r.

2.3.7. Koci w. Anny

Od 1 maja codziennie (oprcz niedziel i wit) o godzinie 12 w kociele w. Anny
odbywaj si koncerty organowe pt. Barokowe Organy. Kady taki koncert trwa 35 minut.
Nie jest to jednak jedyna aktywno muzyczna oferowana przez Koci w obrbie
omawianego obszaru. O ile koncerty organowe odbywaj si we wntrzu wityni, to
dodatkowo w okolicach Skweru Mickiewicza wystawiana jest scena, z ktrej w eter id dwiki
muzyki, nawoujce do mocnej i prawdziwej wiary. Podczas czasu trwania moich obserwacji
udao mi si trafi na takie wystpienia trzykrotnie, zawsze w porze popoudniowej.
W tym miejscu chciaabym nawiza do tematu muzyki sakralnej, poniewa znaczenie
dwiku, a dokadnie znaczenie muzyki podkrelaj najwaniejsze dokumenty Kocioa.

70
Za jeden z nich mona uzna posoborow Konstytucj o liturgii witej. Rozdzia szsty
powicony jest wanie muzyce sakralnej. Autorzy jasno wskazuj na to, e piew stanowi
nierozerwaln cz liturgii. Muzyka ma cztery zasadnicze funkcje: wsplnototwrcz ( przez
pogbienie jednoci zgromadzenia), medytacyjn (jest form modlitwy i uatwia interpretacj
sowa Boego), ozdobn (ma walory estetyczne, dodaje pikna celebrze) i kerygmatyczn
(wzmacnia ewangelizacj)129. W kontekcie poruszanego tematu interesuje mnie gwnie
funkcja estetyczna, jako e wszystkie inne funkcje cile dotycz wiary, a nie jest to tematem
pracy. Zdaniem Jamesa H. Colea nawet za muzyka moe by dobra, jeeli pomaga
zgromadzeniu wznie si na wyszy poziom duchowoci. Od formy duo waniejsza jest tre.
Jest to kolejny przykad muzyki jako nonika wartoci kulturowych.
Mario Botty uwaa, e Istotna w kociele jest cisza. Kocham kocioy, bo one
sprawiaj, e jeste kim wicej ni cieniem. Wchodzisz do kocioa i czujesz, e jeste
w centrum wiata130. O ile cisza wewntrz Kocioa jest bardzo wana, a muzyka rozbrzmiewa
najczciej w konkretnych momentach podczas obrzdw religijnych, to ich zewntrzna cz
od zawsze kojarzona bya z dononym dwikiem. Choby nawet poprzez dzwony, suce do
informowania wiernych o porze modlitwy, ktre od zawsze s nierozerwaln czci budowli
sakralnej. Muzyka wybrzmiewajca zarwno z wntrza Kocioa (organy), jak i ta dochodzca
ze sceny obok Skweru Mickiewicza peni takie same funkcje jak dzwon, maj powodowa
ch odwiedzenia wityni oraz przypomina o Kociele. Dwik dzwonu stanowi granic
pomidzy dwoma segmentami cisz (Kocioa) i haasem (miasta). Maria Zientara
Malewska proponuje nastpujcy podzia tych dwikw:
HAAS > GRANICA > CISZA
(praca) (dzwon) (milky topory i gwar)131.
Mona zatem powiedzie, e z jednej strony muzyk religijn prezentowan na
ulicy Krakowskie Przedmiecie mona czyta na dwa sposoby. Po pierwsze jako element, ktry
ma swoim wiernym przypomnie o Bogu i odwiedzeniu Kocioa, znajdujcego si tak blisko
(funkcja symboliczna). Po drugie jako opowie religijna, pomagajca szerzy wiar (funkcja
informacyjna). W pierwszym przypadku najwaniejsza jest forma, w drugim natomiast tre.
Reakcje na wystpy byy bardzo rne. Co prawda temat ten nie zosta poruszony
z moimi rozmwcami, natomiast obserwujc z boku reakcj ludzi mog stwierdzi, e byy one

129
Ewa Klima, Dwiki i cisza jako skadowe przestrzeni sacrum, [w:] Dwik w krajobrazie , op.cit, s. 175.
130
Ewa Wcawowicz Gyurkowich, Koci sercem miasta, Czasopismo Techniczne. Architektura., z.4-
A, 2008, s. 240.
131
Maria Zientara Malewska, Wie nad kami, Olsztyn 1988, s.96.

71
zarwno pozytywne, jak i negatywne, rzadko neutralne. Zdarzay si momenty, w ktrych
ludzie (podejrzewam, e wierni) przyczali si do wsplnego piewu. Zdarzay si te takie,
w ktrych wystp muzyczny by wymiewany i krytykowany.
Im bliej koca trasy wzdu Krakowskiego Przedmiecia dwiki przybieraj charakter
jakby bardziej dostojny, pojawia si coraz wicej muzyki klasycznej, a mniej popularnej. Tym
sposobem zbliamy si do sfery wszechobecnych wystpw i pokazw artystyczno
muzycznych, do kolejnego placu, gdzie muzyka jest przewaajcym i nieodcznym
skadnikiem audiosfery.

2.4. Stare Miasto

2.4.1. Kolumna Zygmunta
Pomimo zmieniajcej si rzeczywistoci, ekspansji multimediw, pewne typy
zachowa grup ludzkich pozostaj wzgldnie stae. Jednym z nich pozostaje integracja ludzi
wok centrw bytowych i mentalnych, ktra zawsze bya elementem definiujcym
spoeczestwo,132a takim wanie miejscem od pocztku swojego istnienia by plac mieszczcy
si przy Kolumnie Zygmunta. Najdawniejszy i najpikniejszy pomnik Warszawy, ktrym bya
i jest Kolumna Zygmunta, powsta jako konsekwencja przeniesienia stolicy z Krakowa do
Warszawy. () Stojca przy Bramie Krakowskiej, Kolumna Zygmunta bya zwizana
z wydarzeniami dnia codziennego. Tdy przelewao si bujne ycie miasta, tdy przesuway si
tumy mieszkacw. Zygmunt pochylajc si spoglda z wysokoci na dziejce si u jego stp
sprawy, co stwarza wraenie, e interesuje si yciem Warszawy133.
Od tego miejsca wzrok nabiera jakby wikszego znaczenia i nierozerwalnie zwizany
jest ze suchem. Pod Kolumn Zygmunta rozprzestrzeniaj si wszelkiego rodzaju przejawy
aktywnoci artystycznych i wystpw. Widzenie i syszenie przestaj by traktowane
rozcznie, ich zwizek za wymaga specyficznej formy teatru muzycznego. To miejsce,
w ktrym splataj si dwa dyskursy dyskurs o dugim trwaniu historycznym i dyskurs
komercyjno-konsumpcyjny. Jest to widowisko wielowymiarowe: poza muzyk i tekstem
tworzy je oprawa plastyczna, teatralizacja muzykw i innych artystw, a czsto take
publicznoci.
Kiedy w roku 1830 powstacy listopadowi, solidaryzujc si z walk narodu
rosyjskiego przeciwko caratowi, urzdzaj symboliczny pogrzeb dekabrystw, idcy

132
Bogusaw Dziadzia, Agora i media habitus z serca miasta, [w:] Przestrzenie wizualne, op. cit., s.256.
133
Stanisaw Szenic, Najstarszy szlak Warszawy, op. cit., s. 100 -103.

72
z Uniwersytetu orszak zatrzyma si pod Kolumn Zygmunta i z jej stopni przemwienie
wygosi Adam Gurowski (). W latach przed rokiem 1863 demonstracje przedpowstaniowe
nie jeden raz bd miay za to plac Zamkowy i podne Kolumny Zygmunta.() Mao jest
pomnikw, ktre by tak zwizay si z yciem miasta. Z jego wielkimi godzinami
historycznymi i z yciem potocznym.
Aktualnie jest te to przestrze z jednej strony przeznaczona do rozrywki,
a z drugiej bdca tem wydarze powanych, ich punktem kulminacyjnym. W trakcie trwania
moich obserwacji miaam okazj by wiadkiem przemwienia, rwnie opatrzonego muzyk,
na zakoczenie przejazdu rowerowego na rzecz powstawania wikszej iloci cieek
rowerowych. Pod kolumn zebrao si mnstwo ludzi dziaajcych w tej samej sprawie. Warto
nadmieni, e ich caej, wsplnej trasie rytm nadawaa muzyka wydobywajca si z gonikw.
Co pewn odlego znajdowaa si osoba zaopatrzona w sprzt grajcy. Na zakoczenie
przejazdu najwiksze z gonikw znalazy si dokadnie przy pomniku.

Zdjcie 17: Strajk rowerowy.

2.4.2. Rynek Starego Miasta

Na Rynku Starego Miasta, gdzie koczy si moja trasa, mamy do czynienia przede
wszystkim z muzyk, ktr mona nazwa narzdziem kultywowania rodowiska
akustycznego. Kultywowanie rozumiem tutaj z jednej strony jako podtrzymywanie tradycji
poprzez rozpowszechnianie wci tych dwikw muzycznych, ktre peni wan rol
w ramach podtrzymywania kulturalnego i historycznego dziedzictwa, a z drugiej strony jako
szanowanie tej przestrzeni i dbanie o jej melosfer. Tomasz Misiak wyszczeglnia
rekonstrukcje historycznych pejzay dwikowych oraz rejestrowanie istniejcych pejzay
w celu zachowania dwikowej przeszoci, tak jak dokonuje si tego w sferze wiadectw
wizualnych134. Zdaniem kataryniarza, ktry niemale codziennie gra na terenie Starego Miasta
wanie tak rekonstrukcj si on zajmuje. Zapytany o cel swojej gry, odpowiada: Uwaam,

134
Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie , op. cit., s. 88.

73
e kontynuuje pikn tradycj. Kiedy Warszawa miaa tylu kataryniarzy co ulic, a teraz ju
zostaem chyba tylko ja jeden. Przejem to miejsce po moim znajomym, ktry wyjecha gra
do Gdaska. Wczeniej by tu przez 10 lat, ja jestem duo krcej. Zostawi mi te katarynk
i 6 tam, on ma tego wicej [Grajek 4].

Zdjcie 18: Kataryniarz na Rynku Starego Miasta.

Dwiki historyczne pojawiaj si na terenie Rynku Starego Miasta czciej za dnia ni

w nocy, czciej w tygodniu ni weekendy. Jest to tendencja cakowicie odwrotna do tej, ktra
dotyczy wczeniej opisywanych miejsc i zjawisk. To, co wyrnia t przestrze to fakt, e
grajcy tu muzycy, w wikszoci maj na to pozwolenie od miasta. To znw wiadczy
o wikszej dbaoci o audiosfer tego miejsca. Na Krakowskim Przedmieciu, Nowym wiecie,
Chmielnej czy nawet Starym Miecie w okolicach Kolumny Zygmunta dbao o takie szczeg
nie jest raczej popularna. Wikszo osb wystpuje na dziko. Mona te przez to
powiedzie, e przestrze Starego Miasta jest mniej wsplna, a bardziej czyja. Naley do
miasta, ktre ni rozporzdza.
Pracownik jednej z restauracji znajdujcej si na Rynku Starego Miasta podczas
opisywania charakterystycznej dla tego miejsca warstwy muzycznej by zachwycony niemale
kadym opisywanym przez siebie dwikiem, stale powtarza, e uwielbia muzyczn
rnorodno, ktra istnieje w obrbie Rynku Starego Miasta. Jedyny dwik, ktry
przypomina sobie jako denerwujcy, ale take od duszego czasu nie pojawiajcy si w tej
przestrzeni, to dwik melodii, stanowicej logo firmy, a wydobywajcej si z samochodu
sprzedawcy lodw. Denerwujca bya sama jej meliczna struktura, jak i powtarzalno
i gono. Jest to po prostu dranicy haas [Pracownik restauracji]. Co dziwne dwik ten
wcale nikogo nie odstrasza, nawet jeli z perspektywy czasu wypowied o wspomnieniu
dwikowym jest nacechowana negatywnie, to wtedy melodia wabia i pomagaa sprzedawa
produkt. Osobicie bardzo mnie cieszy, e dwiki nieprzyjemne (wiadomie lub
niewiadomie) s eliminowane z tej przestrzeni. Moe by to zabieg zamierzony, ale niestety
nie udao mi si tego ustali.

74
 Rynek Starego Miasta ma odmienne znaczenie dla turystw i mieszkacw Warszawy.
Bardzo czsto dla osb odwiedzajcych Warszaw jest to miejsce docelowe, gdzie warto na
chwil si zatrzyma i usi na awce lub w ogrdku znajdujcym si przy kawiarni czy
restauracji. Zamknita przestrze pozwala dokadniej poczu dwik. Nie trzeba ju pdzi
gdzie do przodu, a raczej mona przechadza si dookoa placu, to sfera w ktrej
przechodniom atwiej si na chwil zatrzyma, by dokadniej przysucha si prezentowanym
dwikom. Dla mieszkacw najczciej jest to jedynie miejsce, ktre trzeba omin podajc
gdzie dalej, do innego punktu, ktre jest celem. Mieszkacy miast rzadko lubi rejony
przepenione turystami. Uzasadnione jest, zatem kultywowanie dwikowych tradycji, by
osoby niezaznajomione z warszawsk kultur mogy z ni chwil poobcowa w celu bliszego
zapoznania.

2.5 Podsumowanie
W melosferze przemierzonej trasy najbardziej fascynuje mnie cigo i linearno jak
mona tam dostrzec. Wci przechodzimy stopniowo w miar rwnomiernie od jednych
kategorii do nastpnych. Postaram si teraz wskaza na rozpoznane przeze mnie zmiennoci
i zalenoci.
Na teren Nowego wiatu wchodzimy z ulicy przepenionej miejskim szumem
i wszechobecnym haasem. Pocztkowo moemy odnie wraenie, e przechodzimy w stref
cich, pozbawion szkodliwych dwikw. Po chwili okazuje si, e inwazja dwikowa wci
trwa, tylko przybiera nieco inn form. Teraz szumi muzyka, otacza nas z kadej strony,
w przernych postaciach. Im dalej jednak idziemy, dowiadczamy coraz wikszego
rozproszenia dwikw, ktre wydaj si by coraz milsze dla ucha, niezalenie od naszych
upodoba. Nie sugeruj, e te dwiki maj si bardziej podoba. Wskazuj raczej na
zaistnienie wikszej moliwoci ich odczytywania, rozpoznania, co niweluje obecno
nieprzyjemnego szumu. Oprcz identyfikacji samych dwikw, w ktrych moemy rozpozna
znajome linie melodyczne, pene utwory czy ich fragmenty, coraz bardziej syszalne s rwnie
rda ich pochodzenia. Wszystkie te zmiany zachodz stopniowo. Melosfera tej trasy jakby
przygotowuje przechodnia na moment spotkania ze Starym Miastem, powoli prowadzi go za
rk, tak eby trafi do sfery, w ktrej istnieje wiksza dbao o dobr dwikw i ich
rozmieszczenie. Niezalenie od tego jak duo dwikw sycha jednoczenie na terenie

75
Starego Miasta, muzycy mocno dbaj o dwikowe granice swoich wystpw i dwiki te
nigdy na siebie nie nachodz.135
Trasa pocztkowo skada si z ogromnej iloci nie-miejsc tworzcych jakby rozleg
sie prowadzc stopniowo do tego waciwego, nacechowanego kulturowymi znaczeniami
miejsca antropologicznego, ktrym jest wanie Rynek Starego Miasta. Oczywicie naley
pamita, e nie staram si sugerowa, e caa interesujca mnie trasa jest utkana z nie-miejsc
w caociowym znaczeniu tego terminu, a jedynie pod ktem muzycznym. Na caej swej
dugoci ulica Nowy wiat to przede wszystkim dwiki wydobywajce si z muzycznych
odtwarzaczy, nie dziaajce dla miasta, a jedynie w jego obrbie (oczywicie mowa
o dwikach muzycznych). Dopiero tutaj dostrzegamy jakkolwiek cigo muzycznej
tradycji, wiksz wiadomo wartoci estetycznych, jakie muzyk moe wprowadzi w sfer
publiczn. Nie licz si jedynie pienidze, ch promocji swojej twrczoci czy dobra zabawa.
Tu chodzi o co wicej, o szerzenie i kultywowanie wartoci historycznych, kulturowych
i estetycznych (podobne zalenoci moemy zauway rwnie na Chmielnej, ale do tej czci
trasy nawi na sam koniec).
Prowadzi to od razu do nastpnych wnioskw, ktre wymagaj odwoania si do
kategorii wprowadzonych przez Losiaka. Tras zaczynamy z penym wachlarzem muzycznych
utworw, ktre s bez wtpienia jedynie muzyk w miecie. Stopniowo przemierzajc
ustalon tras dostrzegamy coraz bardziej znaczce ingerencje w melosfer opisywanego
obszaru. Co prawda po drodze spotykamy tylko jeden przejaw muzyki dla miasta, co nie jest
zbyt budujce. Trzeba jednak przyzna, e dziaania muzyczne wraz z iloci przemierzonych
krokw prezentuj bardziej wiadom postaw. wiadczy o tym coraz mniejsza ilo
zaporednicze technologicznych, a coraz wicej czynnika ludzkiego. Chocia przy Kolumnie
Zygmunta czsto spotykamy si z muzyk pync z gonikw, to tylko wtedy, gdy tworzy
ona to do dziaa o charakterze nie muzycznym, lecz wizualnym. Wtedy jest ona tem, ale nie
tem przestrzeni, lecz dziaa ludzkich, wspgra z nimi i tworzy jedn cao. Nie wie si
tylko z nieprzemylanym wczeniem przycisku play. Dwik musi wspgra z otoczeniem
lub sytuacj, a najlepiej jednym i drugim. Podobnie rzecz ma si na ulicy Chmielnej, z t
rnic, e tam liczy si bardziej kontekst, a mniej muzyka.
Mam wraenie, e od Kolumny Zygmunta do Rynku Starego Miasta pewne zalenoci
zaczynaj si powtarza, jakby dla zdwojenia efektu kocowego. Wychodzimy od moliwoci
wystpowania dwiku zmechanizowanego, w tle nawet mona usysze delikatny szum

Pomijajc oczywicie zdarzenia akcydentalne festiwale, koncerty, strajki, parady i wiele, wiele innych.
135

Wtedy przestrze miejska rzdzi si cakiem innymi zasadami.

76
samochodw. Przechodzimy przez uliczki, na ktrych spotykamy przernych muzykw
prezentujcych zawsze muzyk na ywo, ale nie jest to muzyka miasta. Doceniaj oni
rwnie granice swoich akustycznych przestrzeni i dwiki na siebie nie nachodz. Ostatecznie
dochodzimy do serca melosfery, gdzie w kocu syszymy ukryt, osonit z kadej stron
kamienicami muzyk miasta.
Dodatkowo warto zwrci uwag, e im bliej Starego Miasta tym bardziej muzyka
wychodzi na zewntrz. Pocztek trasy przepeniony jest dwikiem wydobywajcym si
z wntrz sklepw, restauracji, pubw, kawiarni, ewentualnie z ogrdkw piwnych
znajdujcych si przed lokalem. Stare Miasto wypenia dwik ywy, znajdujcy si na ulicy
i funkcjonujcy w jej ramach. Jedyne dwiki wntrza, jakie mog dociera do ucha
przechodnia, to dwiki przestrzeni prywatnej, wypywajce z mieszka. Rnic wida
rwnie w nateniu komunikacyjnym. Przechodzimy powoli od samotnego obcowania
w tumie, do moliwoci coraz wikszej interakcji. Na pewno jednym z powodw jest fakt
mniejszego zaporedniczania muzyki. Sprzty nie mog nawiza z nami interakcji, jedynie
wysyane sygnay dwikowe przekazuj pewne komunikaty, ktre moemy odbiera lub
ignorowa. Im wicej czynnika ludzkiego w obecnoci muzyki w przestrzeni, tym wiksza
szansa na zaistnienie interakcji. Moemy zarwno odwzajemni umiech, jak i odpowiedzie
na zaczepk sown. Sami rwnie mamy szans na to, by wyj z inicjatyw rozpoczynajc
kontakt wzrokowy czy sowny. Moemy wrzuci monet, zada pytanie lub po prostu
przystan i posucha muzyki, ktra jest wykonywana. Tak jak miejsca antropologiczne
tworz tkank spoeczn, tak nie-miejsca tworz samotn umowno. Czsto ludzie uciekaj
do miasta, do tumu tylko po to, by jeszcze bardziej poczu sw samotno, zgin w owej
mieszance ludzi. Osoba przechadzajca si w tumie podlega tym samym kodom, co inni,
rejestruje te same komunikaty: Przestrze nie-miejsca nie tworzy ani szczeglnej tosamoci,
ani relacji, lecz samotno i podobiestwo136. Tak samo jak pojedynczym dwikom atwiej
jest zgin podczas szumu, tak jednostkom atwiej jest si ukry w tumie. Tak naprawd mona
zauway, ze jedno pociga za sob drugie. Jedynie zorganizowane wydarzenia masowe
potrafi integrowa ludzi we wsplnym odczuwaniu muzyki, a take tacu i piewie. Potrzebne
jest rdo dwiku. W momencie wieloci ich rde zaczyna przewaa indywidualizm,
kreuje si wiele krajobrazw dwikowych, w ktrych konkretne jednostki s centrum.
Inaczej jest na Starym Miecie, gdzie grajcy przy fontannie muzyk na dwik kadej
wrzuconej monety odpowiada dzikuj137, zagaduje do ludzi, proszc o umiech czy taniec.

136
Marc Auge, Nie-miejsca, op. cit., s. 71.
137
Na podstawie obserwacji z dnia 04.09.2014r.

77
Pyta, co powinien teraz zagra, nawizuje kontakt, rodzi si interakcja. Ludzie siadaj na
awkach i suchaj tego, co ma im do zaoferowania muzyk. W odrnieniu do pdzcego tumu
obecnego w granicach Nowego wiatu, gdzie nie ma na to miejsca i czasu. Rzdz tam
aktualno i presja chwili. Nie-miejsca przemierzamy w popiechu138. Opisywana przestrze
w miar jej przemierzania stwarza rwnie coraz lepsze warunki do wystpw grupowych,
a take wielopaszczyznowych pod ktem artystycznym. O ile na wskim chodniku Nowego
wiatu, pord czsto pdzcego tumu przechodniw moe zmieci si, i to ledwo, jedna
osoba prezentujca swoj twrczo, to od Krakowskiego Przedmiecie przestrze ta nie jest
ju tak monotonna zaczynaj pojawia si miejsca dajce moliwo na zaistnienie wikszego
wystpu (np. Pomnik Kopernika, Uniwersytet Warszawski, Skwer Mickiewicza itd.)
Moment wejcia na Stare Miasto jest kulminacyjny take pod ktem wzrostu wartoci
tego, co wizualne. Oczywicie na dugoci caej trasy czymy ze sob to, co widzialne
i syszalne. Nie wyczamy adnego ze zmysw, ale wczeniej duo bardziej moliwe byo
suchanie akuzmatyczne, na ktre nie moemy pozwoli sobie ju w obrbie Starego Miasta.
Kady dwik ma swj odpowiednik wizualny, a bardzo czsto jest z nim cile zwizany. Przy
Kolumnie Zygmunta mamy do czynienia z wielowymiarowymi wystpami, czsto zwizanymi
take z ruchem: tacem brzucha, pokazami ognia, breakdancem czy performancem.
Wszystkim tym spektaklom zawsze towarzyszy muzyka, a samo suchanie jej albo ogldanie
pozbawia nas moliwoci kompletnego odbioru. To samo dotyczy muzyki, ktra rozbrzmiewa
na Rynku Starego Miasta. Najczciej muzycy nawizuj do historii nie tylko melodi, lecz
take strojem. W obrbie Krakowskiego Przedmiecie czy Nowego wiatu zamknicie oczu na
chwil i samo suchanie muzyki mogoby si sprawdzi, tu trzeba te patrze. Nawet
nazewnictwo Nowy wiat i Stare Miasto potwierdza dziaania melosfery, wdrujemy od
nowoczesnoci do historycznej przeszoci.
Ulica Chmielna cakowicie wymyka si spod ram tej linearnoci, yje swoim wasnym
yciem, tworzc domow przestrze w centrum miasta. O ile wczeniejsze spostrzeenia
dotyczce drogi prowadzcej od Rondo de Gaullea do Rynku Starego Miasta mona jako
racjonalnie uporzdkowa, znale wiele powiza i zalenoci, to ulica Chmielna jest
cakowicie niezalena od reszty opisywanej trasy. Jest azylem w miecie, charakteryzujcym
si du doz spontanicznoci i nieprzewidywalnoci. czy w sobie jednoczenie brak
poszanowanie do tradycji jak i ogromn ch jej kultywowania. Jest jakby najbardziej
naturalnym miejscem w sztucznie wytworzonej miejskiej przestrzeni. Muzyka jest jzykiem

138
Marc Ague, Nie-miejsca, op. cit., s.71.

78
dziki, ktremu opowiadana jest historia, co najwaniejsze wynika to tylko i wycznie z chci,
a nie z powinnoci. Na ulicy stale wida te same twarze, wikszo z tych osb pochodzi
z Warszawy, graj muzyk ze stolicy, a take opowiadaj historie zwizane z tym miastem.
Z drugiej jednak strony wszystkie te czynnoci notorycznie opatrzone s alkoholem. Skutkiem
jest czsto nieprzyjemny zapach, niedbay wygld, a take niewyrany bekot, ktry nieco
niszczy przekaz. Muzycy z Chmielnej przypominaj nieco wdrownych dziadw, przede
wszystkich przez dwuznaczno ich dziaalnoci. Funkcjonuj troch jak ebracy, a troch jak
mdrcy. W odniesieniu do wdrownych dziadw dwuznaczno t mona rwnie odnale
w nazwie: Rnic midzy wizerunkami niepochlebnymi i pochlebnymi mona odnale
w dwch formach mianownika liczby mnogiej stosowanych wymiennie w odniesieniu do
wdrownych dziadw - dziady to okrelenie pejoratywne i lekcewace stosowane do
ebrakw, a dziadowie nacechowane szacunkiem, oznaczajce osoby wane i obdarzone
mdroci, take przodkw139.

139
http://teatrnn.pl/leksykon/node/4276/w%C4%99drowni_dziadowie, dostp: 19.09.2014 r.

79
 Zakoczenie
Trasa, ktr opisaam, jest w pewien sposb reprezentatywna dla dzisiejszego,
miejskiego krajobrazu dwikowego. Na pewno wskazuje na jeden bardzo istotny problem
prawie nie dowiadczamy ciszy. Temu dwudziestominutowemu spacerowi, bo w takim czasie
mona przej opisywan tras, towarzyszy ogromna ilo dwikw muzycznych, a przecie
audiosfera miasta skada si nie tylko z nich. W niemale kadym miecie znajduje si
przestrze podobna do tej, ktr staraam si opisa. Jedyna rnica polega na tym, e duo
czciej jest to przestrze rynku lub jakiego placu wok, ktrego odbywaj si wszelkie
muzyczne aktywnoci przynajmniej w polskich miastach. Ciko dokona tam rozrnienia
na podobne strefy, ktre wskazane zostay w Warszawie. Tendencj tak moemy dostrzec
midzy innymi na przykadzie Wrocawia, Krakowa czy Poznania. Jedno jest wsplne
w kadym z tych miast, wszdzie mamy do czynienia wrcz z wszechobecnoci rnego
rodzaju melodii. Niestety niektre ich zlepki mona nazwa po prostu haasem. Czsto s zbyt
gone i zbyt nachalne. Jest to problem, ktry dotyczy wikszoci duych miast, gdzie
zagroenie haasem wci narasta, wpywajc na obnienie jakoci ycia mieszkacw.
Wedug Ewy Stajudy cisza rozumiana jako syszalno dwikw przyrody, staje si
wartoci bardzo poszukiwan140. Czy aby na pewno? Moje obserwacje nasuwaj inny
wniosek. Nie sam brak ciszy jest kwesti, ktra martwi, a raczej coraz mniejsze na ni
zapotrzebowanie. Jeden z moich rozmwcw opowiada, e jest uodporniony na haas, tak
naprawd to gone dwiki pozwalaj mu usn, dlatego zdecydowa si na wynajem
mieszkania w samym centrum stolicy, by miasto koysao go do snu [Student 1].
Mona wysnu wniosek, e wspczeni uczestnicy kultury boj si ciszy. Dostrzegalne
jest to nie tylko na przykadzie miasta, ale rwnie analizujc dzisiejsze dj-skie wystpy
zdominowane przez najnowsze technologie, generujce muzyk elektroniczn. Dj jak w transie
nakada jeden utwr na drugi nie dajc nawet chwili oddechu, momentu, w ktrym bylibymy
w stanie nie sysze muzyki. Inaczej sprawa ma si z koncertami gdzie wystpuj ywe
instrumenty. Pomidzy jednym a drugim utworem najczciej pojawia si pauza, chwila dla
widowni na przygotowanie si do zmiany tempa i rytmu, chwila na oklaski. Przeszlimy zatem,
a raczej przeskoczylimy z momentu, w ktrym prawie nie zwracalimy uwagi na problem
dwiku, jego warto w kulturze, do momentu kiedy wci nie zwracamy na niego uwagi, ale

140
http://wyborcza.biz/biznes/1,100969,16023436,Powstanie_mapa_ze_strefami_ciszy_na_Mazurach.html,
dostp: 13.09.2014.

80
raczej dlatego ze wzgldu na jego przesyt i wszechobecny szum. Czytelne jest to take we
fragmencie utworu ony pod tytuem Nie pytaj nas:

Spytaj o muzyk - nie ma w niej dla nas zjawisk obcych.

Zapytaj nas o nowy trend, a chtnie powiemy tobie o znacznie nowszym.
()
Nie pytaj o sowa - nie wiesz? Niedopatrzenie -
znamy wprawdzie cztery jzyki, ale s to obraz, ruch, rytm i brzmienie.
Nie pytaj o cisz - nie sprzyja nam ta cisza nijak,
co niedugo pojmiesz, bo z natury lubimy drze ryja141.

Fisz rwnie zaznaczy w swojej twrczoci zjawisko haasowania, dodatkowo

w kontekcie Warszawy i opisywanego przeze mnie fragmentu miasta:

Id Nowym wiatem czy Stare Miasto

Wieczorem w tych dniach wszdzie tutaj ciasno.
Siedzc przy stolikach, palc tyto, popijajc alkoholem
Jedni spdzaj wieczr nad, a inni pod stoem.
Haas od rozmw, kady przekrzykuje muzyk142.

W innym utworze natomiast Fisz daje swj wyraz uwielbienia do wszechobecnych

dwikw:
Kiedy tyle dwikw wok mnie ja czuj si jak pijany,
Tak pozytywnie nastrojony na nowy dzie143.

W Antropologii codziennoci Sulima zwraca uwag na zjawisko zabierania ze sob

wszelkiego rodzaju grajcych sprztw elektronicznych w stref natury, w ktr wydawaoby
si ,e czowiek wnika po to, by odpocz od wszechobecnego zgieku i technologicznego
szumu. Okazuje si, e nawet w obrbie ogrdkw dziakowych zaczyna haasowa muzyka,
a tam powinno by sycha jedynie odgosy ludzi i natury.144

141
ona i Webber, Nie pytaj nas, z albumu: Cztery i P, Dobrzewiesz Nagrania 2011.
142
Fisz, Bla bla bla, z albumu: Polepione dwiki, Asfalt Records 2000.
143
Fisz, Jzyk wszechwiata, z albumu: Polepione dwiki, Asfalt Records 2000.
144
Roch Sulima, Antropologia codziennoci, op. cit., s. 121.

81
 Tempo przyrostu populacji dwikw w rodowisku stanowi wspczenie znacznie
wikszy problem ni przyrost populacji ludzi145 mwi Schafer w jednym z wywiadw.
Wydaje mi si, e problem nie tkwi w przyrocie ilociowym dwiku, ale przede wszystkim
w spadku jego jakoci. Nie mwi tylko o wtpliwej wartoci estetycznej muzyki wczanej
w radio, ale take o tym, e na ulicy moe gra kady. Nie mona zabroni komu wystpowa
w miejscach publicznych tylko i wycznie dlatego, e nie potrafi tego robi. Jak wida, na
podstawie opisu i analizy melosfery warszawskiego centrum, dwikw muzycznych
w przestrzeni miasta jest bez liku, natomiast w ramach obserwowanej trasy wystpuje tylko
jeden przejaw ingerencji wadz miasta w jej dwikowy wymiar. Na myli mam ingerencj
trwa, a nie organizacj krtkotrwaych eventw i festiwali.
Dwik w swojej rozlegej naturze przecina si z wieloma substancjami ycia
codziennego. Splata si z otoczeniem, bezustannie nam towarzyszy, staje si tak oczywisty, e
coraz czciej przestajemy go zauwaa. Naleaoby wstrzsn nieco audiosfer miasta,
obudzi mieszkacw z tego dwikowego letargu. Powinno powstawa wicej instalacji
dwikowych, a nie imprez plenerowych, ktre potguj jeszcze bardziej wszechobecny haas.
Ludzie przyzwyczajeni do jego obecnoci przestaj go cakowicie zauwaa, pozwalaj przez
to, by muzyka rwnie stawaa si haasem. Przecie jedno wynika z drugiego.
Zanieczyszczenie haasem nie moe by zatrzymane do momentu, w ktrym ludzie nie zaczn
uwaniej sucha. Skoro uczymy si ignorancji wobec dwikw, jak moemy dostrzega
zanieczyszczenia dwikowe, o ktrych coraz czciej jest mowa? Dla osoby, ktra nie
interesuj si tematem rodowiska dwikowego to zwyka kolej rzeczy, bo przecie wiat
idzie do przodu.
Chciaabym przeprowadzi w badanej przestrzeni dwa eksperymenty sprawdzajce na
ile muzyka faktycznie wpywa na jej otoczenie. Pierwsza rzecz, o ktrej pomylaam, to
wyczenie na jeden dzie wszystkich muzycznych dwikw na caej dugoci opisywanej
trasy. Jeden z moich rozmwcw, ktry w trakcie wywiadu nie znajdowa si w opisywanej
przeze mnie strefie stwierdzi: Przecie tam prawie nie ma muzyki [Student 2]. Ciekawi
mnie, czy gdyby znikna, dostrzegby jej brak. Ciekawym dowiadczeniem wydaje si rwnie
wczenie tej samej pyty na caej dugoci ulicy jednoczenie, w kadym miejscu, w ktrym
aktualnie muzyka dobierana jest wedug osobistych upodoba lub innych wytycznych. Moe
po takim dowiadczeniu ludzie bardziej zaczliby zwraca uwag na dwiki, poprzez
uwiadomienie sobie, e nie wiedz, co zastpowao now muzyk wczeniej. Ciekawy pod

145
Lidia Zieliska, Rozmowa z R. Murrayem Schaferem. Cyt. za: Tomasz Misiak, Kulturowe przestrzenie, op.
cit., s.75

82
tym ktem wydaje si by cykl instalacji dwikowych (Od)gosy w zaukach
zaprezentowany w przestrzeni wrocawskiego Rynku. Projekt mia na celu podjcie prby
nawizania dialogu z miastem i jego dwikami, a take wytrcenie przechodniw z rutyny
zbudowanej z codziennych, cigle takich samych odgosw. Zgadzam si ze sowami Macieja
Bczyka (wsptwrcy instalacji), ktry uwaa, e: By moe wanie tego typu ingerencje w
audiosfer dobrze znanych miejsc przywracaj dwikom otoczenia naleyte znaczenie.
A moe po prostu dotykaj, podraniaj nasz stpion zmysem wzroku wraliwo na
audiosfer146. Moim zdaniem stpion nie tylko zmysem wzroku, ale take nadmiarem
dwikw.
Istotne zmiany w odbiorze dwiku odczuam rwnie osobicie. Chocia jestem
wyczulona na dwiki miejskiego otoczenia, ktre mnie fascynuj, to wcale nie znaczy, e
omina mnie fala dwikowej ignorancji. Kiedy nie potrafiam skupi si przy gonej
muzyce, eby dokadnie przeczyta tekst, ktry chc zrozumie i zapamita. Potrzebowaam
do tego idealnej ciszy. Aktualnie jest wrcz odwrotnie, potrzebuj dwiku w tle, eby zmusi
mj mzg do koncentracji. Kiedy wcz muzyk, doprowadzam do sytuacji, w ktrej zmuszam
si do wikszej koncentracji ze wzgldu na potrzeb wyparcia dwikw ta. Podejrzewam, e
mogo si tak sta dlatego, e przez ponad p roku mieszkaam przy terenie budowy metra,
gdzie prace trway przez pitnacie godzin dziennie. Zmuszona byam do stosowania walki
zwalczajcej haas innym haasem. Nauczyam si przez to ignorowa niepotrzebne dwiki.
Oczywicie wci je sysz, ale nie s znaczce.
Schafer susznie zauwaa, e przeciwstawianie si dzisiejszemu zanieczyszczeniu
haasem poprzez zmniejszanie go jest podejciem negatywnym. Sugeruje, e powinnimy
raczej szuka i odkrywa te dwiki, ktre chcielibymy zachowa i pomnoy. Gdy si tego
dowiemy naturalnie odczujemy, ktre dwiki s nuce i szkodliwe, a co wicej uwiadomimy
sobie dlaczego chcemy je wyeliminowa. Wedug ojca ekologii akustycznej tylko pene
poznanie rodowiska akustycznego umoliwi poprawienie dwikowego brzmienia wiata. 147
W roku 1997 Ruch Muzyczny zamieci notk pod znamiennym tytuem Muzycy
przeciwko muzyce , w ktrej pociesza si czytelnikw tymi sowami: Dobra wiadomo dla
wszystkich, ktrych przeladuje muzyka na lotniskach, dworcach, w pocigach, autobusach,
restauracjach, windach, sklepach itd. powstao stowarzyszenie zrzeszajce przeciwnikw
wykorzystywania utrwalonej na nonikach muzyki w miejscach publicznych148.

146
Robert Losiak, Foniczne ingerencje w miejskiej przestrzeni, op. cit., s. 83.
147
R. Murray Schafer, Muzyka rodowiska, prze. Danuta Gwizdalanka, [w:] Kultura dwiku, op.cit., s. 53.
148
Ewa Kofin, Muzyka jako haas, [w:] Audiosfera miasta, op. cit., s. 77.

83
 Dwiki pochodzenia technicznego zajmuj w obecnej audiosferze okoo 70%,
zaguszajc dwiki pochodzenia naturalnego. Jednoczenie to wanie te dwiki s
wyznacznikiem przestrzeni etnograficznej, czego wyrazem moe by chociaby okrelenie
muzyka miasta149, rozumiane tu inaczej ni w kategoriach wyznaczonych przez Losiaka.
Okrelenie to klasyfikuje si do zbioru dwikw pochodzenia technicznego, przede wszystkim
maszyn, silnikw czy dwiku k tramwajowych jadcych po szynach.
Muzyka w przestrzeni publicznej jest jednym z przejaww estetyzacji rzeczywistoci,
a take ma istotny wpyw na postrzeganie miejsc, w ktrych wystpuje. Integracja muzyki
z otoczeniem ma uwraliwia suchaczy na niezauwaane wczeniej fenomeny dwikowe,
uczuli na rol przestrzeni i przestrzennoci w muzyce oraz zachca do medytacji majcej
stanowi antidotum na przepeniony zgiekiem wspczesny wiat, ale przede wszystkim
zachca do swoistej zmiany uwagi do codziennego, wysublimowanego suchania.150
O ile wikszo z tych propozycji sprawdza si na wsi z dala od miejskiego zgieku bd noc
gdy cz dwikw cichnie, o tyle trudno o propozycje, ktre mogyby si wpisa
w dwikowy spektakl centrw miast w godzinach szczytu komunikacyjnego. Tym rni si
wanie wyrnione przeze mnie centrum Warszawy, od centrum innych miast. Jest swoistym
azylem w sercu miasta, przestrzeni, w ktrej dwikowy charakter mona ingerowa, zmienia
j i przeksztaca.
Miasto nie potrafi mwi, a wic jedynym rodkiem komunikacyjnym jest wanie
przekaz audiowizualny. To wanie zarwno ikono-, jak i audiosfera odgrywaj zasadnicz rol
w ksztatowaniu wyobrae o jego tosamoci. Dlatego warto zadba o to, by bya to przestrze
spjna, nie wysyajca zbyt wiele sprzecznych komunikatw, bo kiedy obraz mwi:
jest piknie, a dwik temu zaprzecza, moe doj do sytuacji, w ktrych z tej przestrzeni
zostaniemy wypdzeni. Dwik moe take estetyzowa niezbyt adn przestrze wizualn.
W pozytywnej wizji elektroakustycznej technologii Schafer opiera si na pomyle
zaprojektowania bardziej muzycznego pejzau dwikowego i postuluje wykorzystanie
kompozytorskiej wiedzy do realizacji proponowanych idei. Wczesnymi przykadami
w pismach Schafera mog by pomysy na agodniej brzmice dzwonki i sygnay telefoniczne,
dwiki na przejciach dla pieszych oraz ogoszenia megafonowe. Kolejny raz zgadzam si
z nim, e to byoby wspaniae rozwizanie. Od siebie chciaabym rwnie zaproponowa aby
zwrci take uwag na dwiki muzyczne, ktre ju w tej przestrzeni istniej. Po pierwsze
wyj od zmiany repertuaru w oglnodostpnych radiach, ale to ju daleko idce posunicie,

149
Adam Regiewicz, Joanna Waroska, Artur ywioek, Muzyka w czasach, op. cit., s.. 47.
150
Tomasz Misiak, Estetyczne konteksty, op.cit., s. 145.

84
wic chocia zadba o dobr muzyczny dwikw rozchodzcych si publicznie na wiksz
skale.
Sebastian Bernat uwaa, e:

Walory estetyczne kadego krajobrazu, a w tym take dwikowego s nie

tylko bardzo istotnym skadnikiem odczuwalnej w kadej chwili jakoci ycia, ale
co niemniej wane, s czynnikiem odgrywajcym istotn rol w procesie
ksztatowania wielu istotnych cech duchowych jednostki ludzkiej. Czowiek
powinien wiadomie oddziaywa na krajobraz, czyli go ksztatowa w celu
zachowania najwartociowszych cech, elementw i struktur krajobrazowych.
W przypadku krajobrazw zdegradowanych dodatkowo powinien go rekultywowa,
rewaloryzowa, rewitalizowa. Muzyka moe by tu punktem wyjcia, nie tylko
wietnym narzdziem do wprowadzania zmian i naprawy rodowiska, ale przede
wszystkim najatwiejszym terenem do ingerencji. 151

O ile trudno zniwelowa haasy miasta, i trudno zadba o zmiany w nateniach

dwiku wszechobecnych maszyn, to w muzyk, ktra obecna jest na ulicach, moemy
ingerowa. Sposobw na muzyczne zagospodarowanie przestrzeni miejskiej jest wiele.
Bardzo podoba mi si propozycja Romana Bromboszcza, ktry uwaa, e mona
pomyle o dziaalnoci dwikowej, ktra byaby ekologiczna, to znaczy trwaa, kontekstualna
i zatopiona w otoczeniu, uprzystpniajca parergon. Chodzi o tworzenie rzeb dwikowych.
Idea takich rzeb czy plastyk z muzyk poprzez rzeb i opanowanie tworzenia dwikw.
Nie chodzi o odtwarzanie muzyki zapisanej wczeniej pod postaci nut, lecz o procesualne
kompozycje wtapiajce si w otoczenie i traktujce je jak rwnoprawnego kompozytora152.
Ulica mogaby zatem sta si miejscem realizacji programu szkoy ekologii dwikowej, ktra
na celu ma uwraliwienie na dwiki, a take nauk suchania wiata. Jeeli nie zaczniemy
wsplnie przeprowadza istotnych zmian, nastawionych przede wszystkim na uwraliwianie
wspczesnego czowieka na dwiki, a take rozwijanie poczucia estetyki mog speni si
obawy redaktora Ruchu Muzycznego, ktry pisze: Obawiam si, e magi naszych czasw
bdzie tworzy automatyczny odruch wczajcy cokolwiek. Taki rytua codziennoci moe
zabi wszelk wraliwo153. Podzielam te obawy i myl, e take dziaania w przestrzeni
miasta mogyby pomc rozwija t wraliwo, zamiast j tpi.

151
Sebastian Bernat, Kierunki ksztatowania, op.cit., s. 101.
152
Roman Bombrowicz, rodowisko, sztuka, dwik, Dwik, Technologia, rodowisko 2012, nr 1, s.71.
153
David Clavis, Muzyka w prasie, Ruch Muzyczny 1996, nr 24, s.2.

85
Spis ilustracji
Zdjcie 1a i 1b: Ulica Nowy wiat, cao i fragment - Bollywood, Tchibo, North Fish. ...... 48
Zdjcie 2: "Akustyczna riposta". Gitarzysta blisko "Flow" ..................................................... 52
Zdjcie 3: "Mieszkacy" Chmielnej......................................................................................... 55
Zdjcie 4: Pan Bogdan, czonek dawnej "Orkiestry z Chmielnej". .......................................... 57
Zdjcie 5a i 6b: Stragany na Chmielnej. .................................................................................. 57
Zdjcie 6: "Strefa ciszy": Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu
Warszawskiego i Instytut Bada Literackich PAN. ................................................................. 58
Zdjcie 7: Wystp "Brass Departamnet". ................................................................................. 60
Zdjcie 8: Jam session przy Pomniku Kopernika. ................................................................... 62
Zdjcie 9: Wystp w BrowArmi. ............................................................................................. 65
Zdjcie 10: awki pomidzy pubem BrowArmia, a Hotelem Bristol. .................................... 65
Zdjcie 11: "Warszawskie Wielokulturowe Street Party" i projekt "Uruchom ucho". ............ 66
Zdjcie 12a i b: "Warszawskie Wielokulturowe Street Party". ................................................ 67
Zdjcie 13: Spontaniczni grajkowie 26.08.2014 r................................................................. 70
Zdjcie 14: Dziewczyna ze skrzypcami 25.08.2014 r. .......................................................... 70
Zdjcie 15: Chopak z gitar 05.09.2014 r. ........................................................................... 70
Zdjcie 16:Grupa muzykw 29.08.2014 r. ............................................................................ 70
Zdjcie 17: Strajk rowerowy. ................................................................................................... 73
Zdjcie 18: Kataryniarz na Rynku Starego Miasta. ................................................................. 74

86
Spis wywiadw

1. Gregor bezdomny muzyk z Chmielnej, wywiad przeprowadzony na ul. Chmielnej

dnia 26 sierpnia 2014 r.
2. Pan Bogdan czonek Orkiestry z Chmielnej, wywiad przeprowadzony na ul.
Chmielnej dnia 5 wrzenia 2014 r.
3. Studentka studentka Uniwersytetu Warszawskiego przechadzajca si ulic
Chmieln, wywiad przeprowadzony dnia 25 sierpnia 2014 r.
4. Grajek 1 pracownik baru La Playa czasami muzykujcy na ulicy, wywiad
przeprowadzony na ul. Krakowskie Przedmiecie dnia 26 wrzenia 2014 r.
5. Grajek 2 pracownik fabryki lodu, czasami muzykujcy na ulicy, wywiad
przeprowadzony na ul. Krakowskie Przedmiecie dnia 26 wrzenia 2014 r.
6. Grajek 3 student Uniwersytetu Warszawskiego muzykujcy na ulicy, wywiad
przeprowadzony podczas wystpu na ul. Krakowskie Przedmiecie dnia 5 wrzenia
2014 r.
7. Grajek 4 kataryniarz z Rynku Starego Miasta, wywiad przeprowadzony podczas
wystpu dnia 2 wrzenia 2014 r.
8. Grupa muzykw zesp z Warszawy muzykujcy na ulicy, wywiad przeprowadzony
podczas wystpu na ul. Krakowskie Przedmiecie dnia 29 sierpnia 2014 r.
9. Pracownik restauracji pracownik restauracji U Fukiera, wywiad przeprowadzony
w trakcie pracy, na Rynku Starego Miasta dnia 27 sierpnia 2014 r.
10. Student 1 student Uniwersytetu Warszawskiego (Warszawiak), rozmowa
przeprowadzona na ternie Kampusu Gwnego dnia 3 wrzenia 2014 r.
11. Student 2 student Uniwersytetu Warszawskiego, rozmowa przeprowadzona na
terenie Kampusu Gwnego dnia 3 wrzenia 2014 r.

87
 Bibliografia

Aug Marc, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowczesnoci, prze.

Roman Chymkowski, Warszawa 2010.

Beimcik Karolina, Szafaowicz Ida, Dwikowe aspekty komponowania i percepcji

przestrzeni miejskiej, [w:] Dwik w krajobrazie jako przedmiot bada interdyscyplinarnych.
Prace komisji krajobrazu kulturowego, t. XI, Lublin 2008.

Bernat Sebastian, Kierunki ksztatowania krajobrazw dwikowych, [w:] Dwik

w krajobrazie jako przedmiot bada interdyscyplinarnych. Prace komisji krajobrazu
kulturowego, t. XI, Lublin: 2008.

Bernat Sebastian, Metody bada krajobrazw dwikowych, [w:] Dwik w krajobrazie

jako przedmiot bada interdyscyplinarnych. Prace komisji krajobrazu kulturowego, t. XI,
Lublin: 2008.

Biaas Maciej, O specyfice muzyki politycznej, [w:] Sztuka i polityka: muzyka

popularna, Toru 2012.

Bombrowicz Roman, rodowisko, sztuka, dwik, Dwik, Technologia, rodowisko

2012, nr1.

Cox Christoph, Warner Daniel, Kultura dwiku. Teksty o muzyce nowoczesnej, Gdask
2010.

Dziadzia Bogusaw, Agora i media habitus z serca miasta, [w:] Przestrzenie wizualne
i akustyczne czowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda bada, red.
Agnieszka Janiak, Wanda Krzemiska, Anna Wojtasik-Tokarz, Wrocaw 2007.

Frith Simon, Sceniczne rytuay. O wartoci muzyki popularnej, prze. Marek Krl,
Krakw 2011.

Goaszewska Maria, Estetyka piciu zmysw, WarszawaKrakw 1997.

Gob Maciej, Muzyczna moderna w XX wieku. Midzy kontynuacj, nowoci,

a zmian fonosystemu, Wrocaw 2011.

Grupiska Anka, Wawrzyniak Joanna, Buntownicy. Polskie lata 70 i 80, Warszawa

2011.

Gwizdalanka Danuta, Muzyka i polityka, Krakw 1999.

Hall Edward, Poza kultur, prze. Elbieta Godziak, Warszawa 1984.

Jastrzbski Bartosz, Muzyka popularna w strukturze codziennoci, [w:] Sztuka

i polityka: muzyka popularna, Toru 2012.

88
 Kapelaski Maksymilian, Kategorie elektroakustyczne w tradycji ruchu pejzau
dwikowego, Dwik, Technologia, rodowisko 2012, nr 1.

Klima Ewa, Dwiki i cisza jako skadowe przestrzeni sacrum, [w:] Dwik
w krajobrazie jako przedmiot bada interdyscyplinarnych. Prace komisji krajobrazu
kulturowego, t. XI, Lublin 2008.

Losiak Robert, Miejskie pejzae dwikowe. Z projektu bada nad audiosfer

w dowiadczeniu odbiorczym, [w:] Przestrzenie wizualne i akustyczne czowieka. Antropologia
audiowizualna jako przedmiot i metoda bada, red. Agnieszka Janiak, Wanda Krzemiska,
Anna Wojtasik-Tokarz, Wrocaw 2007.

Losiak Robert, Muzyka w przestrzeni publicznej miasta. Z bada nad pejzaem

dwikowym Wrocawia, [w:] Dwik w krajobrazie jako przedmiot bada
interdyscyplinarnych. Prace komisji krajobrazu kulturowego, t. XI, Lublin 2008.

Losiak Robert, Taczuk Renata, Audiosfera miasta, Wrocaw 2012.

McLuhan Marshall, Wybr tekstw, red. Eric McLuhan, Frank Zingrone, Pozna 2001.

McLuhan Marshall, Zrozumie media, Warszawa 2004.

Misiak Tomasz, Estetyczne konteksty audiosfery, Pozna 2009.

Misiak Tomasz, Kulturowe przestrzenie dwiku, Pozna 2013.

Nie Mateusz, Komunikowanie spoeczne i media. Perspektywa politologiczna, Krakw

2010.

Ong Walter, Pismo a struktura wiadomoci, prze. Mirosaw Pczak, Przegld

Humanistyczny 1988, nr 4/5.

Regiewicz Adam, Waroska Joanna, ywioek Artur, Muzyka w czasach

ponowoczesnych, Czstochowa 2013.

Siemieski Maksymilian, Kultura a rodowisko akustyczne czowieka, Warszawa 1967.

Sulima Roch, Antropologia codziennoci, Krakw 2000.

Wypych Bartosz, O nieintencjonalnoci w muzyce popularnej, [w:] Sztuka i polityka:

muzyka popularna, Toru 2012.

Zwoliski Andrzej, Dwik w relacjach spoecznych, Krakw 2004.

89
 Zaczniki

1. Muzyczna mapa centrum Warszawy

90